Στα παιδιά και στα εγγόνια μου, που έκαναν τη ζωή μου πιο πλούσια απ’ ό,τι θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ.
ΔΙΟΝΥΣΗΣ Π. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ
Copyright © Brainfood Εκδοτική 2022 ΕΠΙΜ Ε ΛΕΙΑ Γεωργία Μίχα ΣΧΕΔΙΑΣΜ Ο Σ ΕΞΩΦΥ ΛΛΟΥ / ΣΕΛΙΔΟΠΟ Ι ΗΣΗ Πάρις Κούτσικος
BRAINFOOD ΕΚΔΟΤΙΚ Η MΕΠΕ Εμπεδοκλέους 28 & Σουρή 20, 12131 Περιστέρι Τ 210 2514123 | E contact@brainfood.gr W brainfood.gr • brainfoodmedia.gr Οκτώβριος 2022 ISBN: 978-960-436-880-8 Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο αντιγραφή, φωτοανατύπωση, αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΉΛΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΗΣ Π. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ 1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 1.1 Οι Πλάνητες Αστέρες 10 1.2 Ίππαρχος και Πτολεμαίος .......................... 12 1.3 Η Κοπερνίκεια Επανάσταση ....................... 14 1.4 Η Κίνηση των Πλανητών 16 1.5 Ο Νόμος της Βαρύτητας ............................. 18 1.6 Οι Νέοι Πλανήτες ......................................... 20 1.7 Νέες Ανακαλύψεις 22 1.8 Η Ανακάλυψη των Γαλαξιών ..................... 24 ΜΕΡΟΣ 2 Η
ΤΟΥ ΗΛΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
του Ηλιακού Συστήματος ....... 34 2.4 Το Ηλιακό Σύστημα ..................................... 36 2.5 Η Γέννηση της Σελήνης 38 2.6 Σελήνη και Παλίρροιες ............................... 40 ΜΕΡΟΣ 3 Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ 3.1 Η Γήινη Ατμόσφαιρα.................................... 44 3.2 Η Εμφάνιση της Ζωής ................................. 46 3.3 Η Εξέλιξη της Ζωής 50 3.4 Σύντομη Εξελικτική Πορεία της Ζωής ..... 52 3.5 Όταν η Γη Αρχίζει να Τρέμει 54 3.6 Η Επιφάνεια της Γης ................................... 56 3.7 Σεισμοί και Καταποντισμοί ........................ 60 3.8 Το Νερό της Γης 62 3.9 Η Ατμόσφαιρα της Γης ................................ 64 3.10 Ασπίδες και Ασθένειες της Γης ................ 66 ΜΕΡΟΣ 4 Ο ΗΛΙΟΣ, ΤΟ ΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ 4.1 « Ήλιε, ήλιε αρχηγέ…» ................................ 72 4.2 Ο Ήλιος στην Αρχαιότητα .......................... 74 4.3 Η Ενέργεια του Ήλιου 76 4.4 Τα Χαρακτηριστικά του Ήλιου................... 78 4.5 Σημάδια στο
του
............
4.6 Ασπίδα
ΠΛΑΝΗΤΗΣ 5.1 Ψίθυροι από τους Πλανήτες....................... 92 5.2 Ο Βλογιοκομμένος Πλανήτης .................... 94 5.3 Εξερεύνηση και Μέλλον 100 ΜΕΡΟΣ 6 ΑΦΡΟΔΙΤΗ, Ο ΚΟΛΑΣΜΕΝΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ 6.1 Αυγερινός κι Αποσπερίτης 106 6.2 Υπέρθερμη Κόλαση .................................... 110 6.3 Χαρακτηριστικά της Επιφάνειας 112 6.4 Κρατήρες και Ηφαίστεια ............................ 114 6.5 Ενδογενείς και Εξωγενείς Επιδράσεις ... 118 ΜΕΡΟΣ 7 Ο ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΑΡΗΣ 7.1 Φαντασία και πραγματικότητα ................. 124 7.2 Οι Αρειανοί Εξερευνητές 126 7.3 Ηφαίστεια και Εσωτερικό ......................... 130 7.4 Τα Νερά του Άρη ........................................ 132 7.5 Θερμοκρασία και Ατμόσφαιρα 134 7.6 Οι Δορυφόροι του Άρη .............................. 136 7.7 Άρης, ο Θεός του Πολέμου 138 6
ΓΕΝΝΗΣΗ
2.1 Η Ηλικία της Γης........................................... 30 2.2 Ραδιοχρονολόγηση 32 2.3 Η Γέννηση
Πρόσωπο
Ήλιου
80
στον Ηλιακό Άνεμο 82 4.7 Η Γήινη Μαγνητόσφαιρα ............................. 84 4.8 Το Πολικό Σέλας .......................................... 86 4.9 Οι Μελέτες του Ήλιου 88 ΜΕΡΟΣ 5 ΕΡΜΗΣ, Ο ΣΙΔΕΡΕΝΙΟΣ
9.1
Κρόνος της Αρχαιότητας ...................... 166 9.2 Οι Πρώτες Παρατηρήσεις 168 9.3 Αέριος Γίγαντας ......................................... 172 9.4 Θερμοκρασία και Σέλας ............................ 174
Δαχτυλίδια του
............................... 230 12.3 Επικίνδυνες Προσεγγίσεις 232 12.4 Μετέωρα και Μετεωρίτες ......................... 234 12.5 Με Στόχο τη Γη........................................... 236 12.6 Αστεροειδείς και Διαστημόπλοια 240 12.7 Ο Κομήτης Χιακουτάκε ............................. 242 12.8 Δεισιδαίμονες Αντιλήψεις ....................... 244 12.9 Βρόμικα Παγόβουνα 246 12.10 O Κομήτης του Χάλεϊ................................. 248 12.11 Η Μελέτη του Χάλεϊ 250 12.12 Η Αποστολή της Ροζέτας ......................... 252 12.13 Οι Κομήτες Μακνότ και ΝΕΟWISE .......... 254
13 ΣΤΑ ΠΑΓΩΜΕΝΑ
8 Ο ΠΟΛΥΧΡΩΜΟΣ ΓΙΓΑΝΤΑΣ
........................
...............................
...................
ΜΕΡΟΣ
Ο ΑΡΧΟΝΤΑΣ ΤΩΝ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙΩΝ
ΜΕΡΟΣ
ΔΙΑΣ 8.1 Ένα Αποτυχημένο Άστρο;
142 8.2 Τα Χαρακτηριστικά ενός Γίγαντα ............ 144 8.3 Τα Σύννεφα και η Ατμόσφαιρα 146 8.4 Οι Δορυφόροι του Δία
150 8.5 Ο Αρχηγός και οι Ακόλουθοι
162
9
ΚΡΟΝΟΣ
Ο
10.1 Η Ανακάλυψη του Ουρανού 196 10.2 Ένας Γιγάντιος Τεμπέλης ......................... 198 10.3 Θερμοκρασία, Μαγνητόσφαιρα και Δακτύλιοι 200 10.4 Οι 5 Μεγάλοι Δορυφόροι του Ουρανού . 204 10.5 Οι Μικροί Δορυφόροι του Ουρανού ........ 206 10.6 Ουρανός, Γιος και Σύζυγος της Γαίας 208 ΜΕΡΟΣ 11 ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ, Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΠΟΥ ΚΑΙΕΙ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ 11.1 Η Ανακάλυψη του Ποσειδώνα 212 11.2 Η Ατμόσφαιρα............................................. 214 11.3 Κυκλώνες, Διαμάντια και Δακτύλιοι....... 216 11.4 Οι Δορυφόροι του Ποσειδώνα 220 11.5 Ποσειδών, ο Αφέντης των Θαλασσών ... 224 ΜΕΡΟΣ 12 ΟΙ ΑΛΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ 12.1 Η Ανακάλυψη των Αστεροειδών ............ 228 12.2 Εξωγήινοι Επιδρομείς
9.5 Τα
Κρόνου 178 9.6 Οι Δορυφόροι του Κρόνου ....................... 182 9.7 Δορυφόροι και Μυθολογία 192 ΜΕΡΟΣ 10 Ο ΑΕΡΙΟΣ ΓΙΓΑΝΤΑΣ ΟΥΡΑΝΟΣ
Ορίζοντες» ................................. 268 13.5 Η Έσχατη Θούλη ή Άροκοθ 270 13.6 Το Σύννεφο του Όορτ .............................. 272 ΜΕΡΟΣ 14 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 14.1 Ηλιόσφαιρα ................................................. 276 14.2 Σύνθεση 280 ΜΕΡΟΣ 15 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: Κριτικές για το έργο του Διονύση Π. Σιμόπουλου ...................................... 284 7
ΜΕΡΟΣ
ΣΥΝΟΡΑ 13.1 Η Ανακάλυψη του Πλούτωνα .................. 258 13.2 Η Ζώνη του Κάιπερ 262 13.3 Υπερ-ποσειδώνεια Αντικείμενα .............. 266 13.4 Οι «Νέοι
ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ ΜΕΡΟΣ 1
1.1 ΟΙ ΠΛΑΝΉΤΕΣ ΑΣΤΕΡΕΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΊΑ ΚΑΊ ΑΣΤΡΟΛΟΓΊΑ Η αρχική σχέση του ανθρώπου με τα ουράνια φαινόμενα ήταν σχέση δέους και σεβασμού, που τη χαρακτήριζε η προκατάληψη και η τελετουργία. Μεταξύ των αρχαίων λαών όμως υπήρχαν και ορισμένοι που το ενδιαφέρον
του Ήλιου και της Σελήνης πάνω στην ουράνια σφαίρα. Οι αρχαίοι παρατήρησαν επίσης την κίνηση πέντε ακόμη «αστέρων» που είχαν τις δικές τους κινήσεις. Όλα αυτά τα σώματα, περιλαμβανομένων του Ήλιου και της Σελήνης, ονομάστηκαν «πλάνητες αστέρες», και οι κινήσεις τους θεωρούνταν ότι είχαν ξεχωριστή σημασία για τη ζωή των ανθρώπων. Γνωστοί με διάφορα ονόματα σε διάφορα μέρη του κόσμου, οι θεοί αυτοί έπαιζαν τα ανθρωπόμορφα παιχνίδια τους: Ερμής, ο μικρός και γοργοπόδαρος αγγελιοφόρος των θεών, Αφροδίτη, η θεά της αγάπης, Άρης, ο πολέμαρχος, και οι παντοδύναμοι Δίας και Κρόνος. Έτσι, οι προσωπικότητες των πλανητών τυλίχτηκαν με προκαταλήψεις για τις υποτιθέμενες επιδράσεις που είχαν πάνω στον άνθρωπο, και κάπου στον ανατολικό κόσμο γεννήθηκε η αστρολογία. Φυσικά, η επιστήμη της Αστρονομίας δεν χρωστά τίποτα στην ψευδοεπιστήμη της αστρολογίας. 10 ΜΕΡΟΣ 1 | ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ
τους και η περιέργειά τους, συνδυασμένα με περισσότερο «προσγειωμένες» αντιδράσεις στα φαινόμενα του ουρανού, τους οδήγησε να καθορίσουν με απίστευτη ακρίβεια τις σχέσεις μεταξύ των χρονικών διαστημάτων που χαρακτήριζαν τις κινήσεις
ΑΡΊΣΤΑΡΧΟΣ Ο ΣΑΜΊΟΣ Διαδοχικές γενιές παρατηρητών πέρασαν σιγά-σιγά τη δάδα της γνώσης από τη μια γενιά στην άλλη, και μ’ αυτό τον τρόπο γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα η επιστημονική μέθοδος. Οι περισσότεροι από τους Έλληνες φιλοσόφους καταπιάστηκαν κατά καιρούς με την προσπάθεια να εξηγήσουν το όλο σύστημα των άστρων, της Γης, των πλανητών και των παγκόσμιων κινήσεων. Και όλες οι ερμηνείες, βασισμένες στην ανθρώπινη αντίληψη και όραση, προϋπέθεταν ότι τα άστρα ήταν καρφωμένα σ’ έναν στερεό ουρανό που γυρνούσε γύρω από μια ακίνητη, σταθερή Γη. Όλες οι κοσμολογίες, εκτός από του Αρίσταρχου από τη Σάμο (310-230 π.Χ.), που πήγε στην Αλεξάνδρεια γύρω στο 280 π.Χ. και για τον οποίο ο Αρχιμήδης μάς λέει: «Αρίσταρχος ο Σάμιος υποτίθεται τα μεν απλανέα των άστρων και τον άλιον μένειν ακίνητα, τα δε γαν περιφέρεσθαι περί τον άλιον κατά κύκλου περιφέρειαν». Δηλαδή, η Γη δεν είναι το κέντρο του κόσμου, όπως το ήθελαν οι κάτοικοί της, αλλά μια μηδαμινή σφαίρα που περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο. Ο Αρίσταρχος όμως δεν σταμάτησε εκεί, αφού μεταξύ των άλλων έγραψε κι ένα βιβλίο με τίτλο Περί των μεγεθών και των αποστάσεων του Ήλιου και της Σελήνης. 11 ΟΙ ΠΛΑΝΉΤΕΣ ΑΣΤΕΡΕΣ
τη διάρκεια του έτους με ακρίβεια που υστερούσε πέντε μόνο λεπτά και ανακάλυψε την κίνηση του ουράνιου πόλου (τη μετάπτωση των ισημεριών). Ο Ίππαρχος ήταν επίσης ο εφευρέτης του αστρολάβου, που παρέμεινε σε χρήση και μετά την εποχή του Κολόμβου, ενώ ανακάλυψε
1.2 ΙΠΠΑΡΧΟΣ ΚΑΙ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ 12 ΜΕΡΟΣ 1 | ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ ΊΠΠΑΡΧΟΣ Ο ΡΟΔΊΟΣ Ο πρώτος πραγματικά σημαντικός παρατηρησιακός αστρονόμος ήταν ο Ίππαρχος, ο οποίος έζησε γύρω στο 150 π.Χ. και σήμερα θεωρείται πατέρας της αστρονομίας. Ο Ίππαρχος κατόρθωσε να υπολογίσει
τις εκλείψεις με έναν αυστηρά μαθηματικό τρόπο. Μεταξύ των άλλων κατέγραψε τις θέσεις και τη φωτεινότητα περισσοτέρων των 1.000 άστρων και βελτίωσε τη θεωρία της κίνησης των πλανητών απορρίπτοντας το σύστημα των σφαιρών και αντικαθιστώντας το με ένα απλούστερο σύστημα κύκλων. Με τη βοήθεια των παρατηρήσεων που έκανε, ο Ίππαρχος συμπέρανε ότι κάθε πλανήτης κινείται ακολουθώντας την περιφέρεια ενός κύκλου, ενώ το κέντρο αυτού του κύκλου κινούνταν στην περιφέρεια ενός δεύτερου κύκλου. Με δεδομένο ότι η φύση δεν θα μπορούσε παρά να είναι τέλεια, όλοι οι αρχαίοι φιλόσοφοι τοποθετούσαν τη Γη στο κέντρο των σφαιρών ή των κύκλων τους. Ο Ίππαρχος όμως διαχώρισε τη θέση του από τις απόψεις αυτές εισάγοντας έναν κύκλο του οποίου το κέντρο δεν ήταν στη Γη. Έτσι, κατόρθωσε να εξηγήσει τη φαινόμενη ανόμοια κίνηση του Ήλιου και της Σελήνης και ταυτόχρονα να διατηρήσει την ομοιομορφία της κίνησης σε κυκλικές τροχιές.
και καθιέρωσε επίσης και την τριγωνομετρία, και ήταν ο πρώτος που υπολόγιζε
13 ΙΠΠΑΡΧΟΣ ΚΑΙ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ ΠΤΟΛΕΜΑΊΟΣ Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΊΝΟΣ Τριακόσια σχεδόν χρόνια αργότερα, ο Πτολεμαίος ο Αλεξανδρινός ήταν ο τελευταίος μιας μακράς σειράς διακεκριμένων Ελλήνων αστρονόμων. Ο Πτολεμαίος ήταν βασικά ένας θεωρητικός ερευνητής που στήριξε τις απόψεις του σε μεγάλο βαθμό στις παρατηρήσεις και τα στοιχεία που είχε συγκεντρώσει ο Ίππαρχος. Είναι γνωστός κυρίως για το έργο του Μαθηματική Σύνταξις, γνωστή και ως Αλμαγέστη (από την ονομασία που της έδωσαν οι Άραβες), η οποία περιείχε τις εργασίες πολλών Ελλήνων αστρονόμων καθώς και τις δικές του μελέτες. Ο Πτολεμαίος αφιέρωσε πολύ χρόνο στη μελέτη και τη βελτίωση της θεωρίας για την κίνηση των πλανητών μέσω ενός πολύπλοκου συστήματος κύκλων και επικύκλων, και κατόρθωσε να περιγράψει τις πλανητικές κινήσεις με απόκλιση ίση μόλις με το 1/3 της διαμέτρου της Σελήνης. Το μόνο εμπόδιο στην ακόμη μεγαλύτερη ακρίβεια του συστήματός του ήταν η πολυπλοκότητα της χρήσης ενός μεγαλύτερου αριθμού δευτερευόντων κύκλων. Γι’ αυτό ο Πτολεμαίος θεωρείται μέχρι σήμερα ο κλασικός υποστηρικτής της γεωκεντρικής θεωρίας των πλανητικών κινήσεων. «Κατόρθωσε να περιγράψει τις πλανητικές κινήσεις με απόκλιση ίση μόλις με το 1/3 της διαμέτρου της Σελήνης»
1.3 Ή ΚΟΠΕΡΝΙΚΕΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΉ ΝΊΚΟΛΑΟΣ ΚΟΠΕΡΝΊΚΟΣ Μετά τον Πτολεμαίο τα πράγματα παρέμειναν αμετάβλητα επί 15 ολόκληρους αιώνες, αφού το βάρος της αυθεντίας του (καθώς και του Αριστοτέλη, που υποστήριζε παρόμοιες γεωκεντρικές ιδέες) κυριάρχησε στην επιστημονική σκέψη του ανθρώπου για τα επόμενα 1.500 χρόνια. Και τότε, μέσα σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα ολόκληρος ο κλάδος της αστρονομίας, και όλης της επιστήμης, επαναστατικοποιήθηκε από την εμφάνιση αρκετών μεγαλοφυών ανθρώπων. Ο πρώτος από αυτούς ήταν ο Νικόλαος Κοπέρνικος (Nicolaus Copernicus, 1473-1543), ένας Πολωνός κληρικός και αστρονόμος που περισσότερο απ’ όλα τον ενδιέφερε η θεωρία παρά η παρατήρηση των ουρανίων σωμάτων. Λίγο πριν από τον θάνατό του δημοσίευσε το μεγάλο του έργο De Revolutionibus Orbium Cοelestium (Περί των περιστροφών των ουράνιων σφαιρών). Το βιβλίο αυτό είναι στην πραγματικότητα μια συλλογή από επιχειρήματα υπέρ της ιδέας (που είχε πρώτος προτείνει ο Αρίσταρχος από τη Σάμο 1.800 χρόνια νωρίτερα) ότι ο Ήλιος και όχι η Γη είναι το κέντρο των πλανητικών κινήσεων. Η θεωρία του Κοπέρνικου όμως δεν έγινε αμέσως αποδεκτή γιατί το βάρος της γνώμης 19 αιώνων, οι ενδείξεις της καθημερινής εμπειρίας και οι κρατούσες θρησκευτικές απόψεις ήσαν ενάντια στο νέο σύστημα. Κι έτσι η παλιά πτολεμαϊκή θεωρία εξακολούθησε να ακμάζει και στη διάρκεια του 17ου ακόμη αιώνα. 14 ΜΕΡΟΣ 1 | ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ
ΤΊΧΟ ΜΠΡΑΧΕ Ένας από τους σημαντικότερους παρατηρησιακούς αστρονόμους που έζησαν ποτέ ήταν ο μεγαλύτερος γιος ενός Δανού αριστοκράτη. Ο Τίχο Μπράχε (Tycho Brahe, 1546-1601) σπούδασε σε τρία διαφορετικά πανεπιστήμια, όπου η αστρονομία και τα μαθηματικά αποτέλεσαν τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά του.
Παρά τον δύστροπο χαρακτήρα του γρήγορα αναγνωρίστηκε ως ένας σπουδαίος αστρονόμος. Το γεγονός αυτό προκάλεσε το ενδιαφέρον του βασιλιά Φρειδερίκου Β΄ της Δανίας, ο οποίος του έχτισε ένα πλήρες για την εποχή του αστεροσκοπείο. Ο Τίχο εργάστηκε εκεί για 20 χρόνια κάνοντας παρατηρήσεις πολύ ανώτερες σε ακρίβεια και ποσότητα από όλες όσες είχαν γίνει στο παρελθόν, και οι οποίες παρέμειναν αξεπέραστες μέχρι την ανακάλυψη του τηλεσκοπίου. Στο αστεροσκοπείο του ο Τίχο σχεδίασε και κατασκεύασε όργανα που δεν είχαν χρησιμοποιηθεί ποτέ μέχρι τότε, και επινόησε νέους τρόπους και μεθόδους παρατηρήσεων. Έκανε επίσης σπουδαίες παρατηρήσεις για τους κομήτες και ήταν ο πρώτος που απέδειξε ότι δεν βρίσκονταν μέσα στην ατμόσφαιρα της Γης αλλά πάρα πολύ μακριά απ’ αυτήν. Μετά τον θάνατο του Φρειδερίκου ο Τίχο έπεσε στη δυσμένεια της κυβέρνησης και τελικά πήγε στην Πράγα, όπου βρήκε έναν νέο προστάτη στο πρόσωπο του αυτοκράτορα Ροδόλφου Β΄. Δύο χρόνια αργότερα ο Τίχο πέθανε αφήνοντας πίσω του έναν αμύθητο θησαυρό παρατηρήσεων στα χέρια του νεαρού βοηθού του, του Γιόχαν Κέπλερ. 15 Ή ΚΟΠΕΡΝΙΚΕΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΉ
1.4 Ή ΚΙΝΉΣΉ ΤΩΝ ΠΛΑΝΉΤΩΝ ΓΊΟΧΑΝ ΚΕΠΛΕΡ Ο Γιόχαν Κέπλερ (Johannes Kepler, 1571-1630), παρότι προερχόταν από φτωχή οικογένεια, έκανε πολύ καλές σπουδές και άρχισε να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς από το 1594 σε ηλικία 23 ετών. Δεν ήταν παρατηρητής αλλά ένας εξαίρετος θεωρητικός, που έστρεψε την προσοχή του στη βελτίωση της ακρίβειας του Κοπερνίκειου Συστήματος πεπεισμένος ότι υπήρχε κάποιος βασικός φυσικός νόμος ή μία ομάδα νόμων που καθόριζαν τις κινήσεις των πλανητών. Κανένας άνθρωπος στον κόσμο εκείνη την εποχή δεν ήταν πιο κατάλληλος από τον Κέπλερ για να αναλύσει τις παρατηρήσεις του Μπράχε. Μετά από μακρές και επίμονες δοκιμές διάφορων υποθέσεων, ο Κέπλερ έκανε δύο βασικές διαπιστώσεις: πρώτον, ότι ο πλανήτης Άρης κινείται σε μία έλλειψη, με τον Ήλιο σε μία από τις δύο εστίες, και δεύτερον, ανακάλυψε τον νόμο που καθορίζει την ταχύτητα με την οποία ο πλανήτης αυτός κινείται στα διάφορα τμήματα της τροχιάς του. Οι δύο νόμοι του Κέπλερ δημοσιεύτηκαν το 1609. Λίγο αργότερα απέδειξε ότι και οι δύο αυτοί νόμοι ισχύουν για όλους τους άλλους γνωστούς τότε πλανήτες. Με τους νόμους αυτούς ο Κέπλερ μπορούσε να εξηγήσει άνετα τις κινήσεις των πλανητών με μηδαμινό σχεδόν λάθος. 16 ΜΕΡΟΣ 1 | ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ Γιόχαν Κέπλερ (1571-1630)
ΓΑΛΊΛΑΊΟΣ Στο διάστημα που συνέβαιναν όλες αυτές οι εξελίξεις στη θεωρητική αστρονομία, ένας Ιταλός επιστήμονας μελετούσε τον ουρανό με ένα όργανο που επρόκειτο να γίνει το πιο ισχυρό εργαλείο της παρατηρησιακής αστρονομίας. Ο Γαλιλαίος (Galileo Galilei, 1564-1642) δεν ήταν αυτός που εφηύρε το τηλεσκόπιο, ούτε ήταν και ο πρώτος που το έστρεψε προς τον ουρανό. Ήταν όμως, χωρίς αμφιβολία, ο πρώτος που εκτίμησε τη σπου δαιότητά του και κατάλαβε όλα όσα παρατήρησε με αυτό. Ανακάλυψε, για παράδειγμα,
17 Ή ΚΙΝΉΣΉ ΤΩΝ ΠΛΑΝΉΤΩΝ
ότι οι πλανήτες ήσαν αρκετά διαφορετικοί σε εμφάνιση από τα άστρα. Παρατήρησε επίσης ότι η επιφάνεια της Σελήνης ήταν γεμάτη με κρατήρες και βουνοκορ φές, ενώ το 1610 ανακάλυψε τέσσερις δορυφόρους να περιφέρονται γύρω από τον Δία, που αποδείχτηκε ένα μεγάλο επιχείρημα υπέρ του Κοπερνίκειου Συστήματος. Αργότερα πάλι ανακοίνωσε ότι η Αφροδίτη παρουσιάζει φάσεις παρόμοιες με αυτές της Σελήνης, και κάτι τέτοιο θα ήταν φυσικά αδύνατο στο γεωκεντρικό σύστημα, αφού η Αφροδίτη θα έπρεπε να βρίσκεται πάντοτε μεταξύ της Γης και του Ήλιου. Ο Γαλιλαίος παρατήρησε επίσης ότι ο Κρόνος είχε διαφορετική όψη από τους άλλους πλανήτες, ενώ η άποψή του ότι η Γη κινείται έγινε αφορμή να καταδικαστεί από την Ιερά Εξέταση. Αναγκάστηκε έτσι να ανακαλέσει, κάτω από την απειλή να τον κάψουν ζωντανό, κι έτσι πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του σε κατ’ οίκον περιορισμό μέχρι που πέθανε το 1642 σε ηλικία 78 ετών. «Η άποψή του ότι η Γη κινείται έγινε αφορμή να καταδικαστεί από την Ιερά Εξέταση»
1.5 Ο ΝΟΜΟΣ ΤΉΣ ΒΑΡΎΤΉΤΑΣ ΕΝΤΜΟΥΝΤ ΧΑΛΕΪ Αλλά και οι κατοπινές γενιές των επιστημόνων αντιμετώπισαν το όλο πρόβλημα της κίνησης των πλανητών ως πραγματική πρόκληση. Ένας από αυτούς, ο Έντμουντ Χάλεϊ (Edmond Halley, 1656-1742), προσπάθησε επίμονα να ανακαλύψει ποια ήταν η δύναμη στην οποία οφειλόταν η κίνηση αυτή. Ο Χάλεϊ ενδιαφερόταν επίσης και για τους κομήτες και πίστευε ότι ίσως κι αυτά τα σώματα να κινούνται γύρω από τον Ήλιο σε ελλείψεις, σύμφωνα με τους νόμους του Κέπλερ. Γνώριζε φυσικά ότι αν η τροχιά ενός πλανήτη είναι κυκλική, τότε η δύναμη που τον κινεί πρέπει να κατευθύνεται προς τον Ήλιο και πρέπει να ποικίλλει αντιστρόφως ανάλογα με την απόστασή του. Δεν ήταν όμως σε θέση να επεκτείνει την αρχή αυτή και στις ελλειπτικές τροχιές. Τον Αύγουστο του 1684 ο Χάλεϊ αποφάσισε να επισκεφθεί τον Ισαάκ Νεύτωνα στο Κέμπριτζ και να τον συμβουλευτεί πάνω στο πρόβλημά του αυτό. Ο Νεύτων ήταν ένας μεγάλος μαθηματικός και έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα αστρονομικά προβλήματα της εποχής του. Έτσι, η απάντησή του ήταν άμεση, ότι η καμπύλη που διαγράφει ένας κομήτης ή ένας πλανήτης, αν η κεντρική δύναμη που ασκείται πάνω του ποικίλλει αντιστρόφως ανάλογα με το τετράγωνο της απόστασής του, πρέπει να είναι μια έλλειψη. 18 ΜΕΡΟΣ 1 | ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ
ΊΣΑΑΚ ΝΕΥΤΩΝ Η εργασία του Νεύτωνα (Isaac Newton, 1643-1727), που δημοσιεύτηκε το 1687 με έξοδα του Χάλεϊ, περιείχε τα στοιχεία του πρώτου βιβλίου της φημισμένης του μελέτης Principia, που θεμελίωνε τον Παγκόσμιο Νόμο της Βαρύτητας. Η φύση της έλξης αυτής δεν εξηγήθηκε ποτέ, και ο Νεύτων ήταν προσεκτικός ώστε να αναφέρει απλά και μόνο ότι τα σώματα συμπεριφέρονται σαν να αλληλοέλκονται με αυτό τον τρόπο. Ο νόμος αυτός είχε τεράστια σημασία για τη μετέπειτα εξέλιξη της αστρονομίας, γιατί ο Νεύτων μάς έδειξε ότι οι τρεις νόμοι του Κέπλερ για την κίνηση των πλανητών μπορούσαν να προκύψουν με μαθηματικό τρόπο από τη δική του θεωρία, η οποία δεν εξηγούσε μόνο τις κινήσεις των πλανητών αλλά και πολλά άλλα φαινόμενα, όπως οι παλίρροιες και οι ισημερίες (που είχε ανακαλύψει ο Ίππαρχος 1.800 χρόνια νωρίτερα). Ο Νεύτων θεωρείται γενικά ο μεγαλύτερος επιστήμονας όλων των εποχών. Συνεισέφερε πάρα πολλά τόσο στα μαθηματικά όσο και στη φυσική, και ο Νόμος της Βαρύτητας είναι ίσως το μεγαλύτερο άλμα που έγινε ποτέ στη φυσική επιστήμη. Παρά τη φήμη του και την ιδιοφυΐα του παρέμεινε πάντοτε ένας απλός και ταπεινός άνθρωπος που υποστήριζε: «Αν κατόρθωσα να δω μακρύτερα από τους προηγούμενους ερευνητές, το οφείλω αποκλειστικά και μόνο στο γεγονός ότι στεκόμουν πάνω στους ώμους γιγάντων». 19 Ο ΝΟΜΟΣ ΤΉΣ ΒΑΡΥΤΉΤΑΣ «Η θεωρία του δεν εξηγούσε μόνο τις κινήσεις των πλανητών αλλά και άλλα φαινόμενα, όπως οι παλίρροιες και οι ισημερίες»
ως ξεχωριστούς κόσμους και όχι πλέον ως φωτεινά σημεία στον ουρανό. Αρκετοί μάλιστα απ’ αυτούς έμοιαζαν να είναι
1.6 ΟΙ ΝΕΟΙ ΠΛΑΝΉΤΕΣ ΝΕΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΊΣ Μετά την εφεύρεση του τηλεσκοπίου η παρατηρησιακή αστρονομία σημείωσε ταχύτατες προόδους. Χρησιμοποιώντας όλο και πιο εξελιγμένα όργανα πολλοί παρατηρητές, ερασιτέχνες και επαγγελματίες, άρχισαν να παρουσιάζουν τους πλανήτες
διαρκώς σκεπασμένοι με σύννεφα. Ο γιγάντιος Δίας αποκάλυψε σύντομα τις πολύχρωμες ζώνες του στον Φοντάνα το 1630 στη Νάπολη, και ένα σημάδι σε μία από αυτές οδήγησε τον Κασίνι το 1665 στο συμπέρασμα ότι η περίοδος της περιστροφής του πλανήτη διαρκεί 10 περίπου ώρες. Τα ξεχωριστά εξογκώματα του Κρόνου, τα οποία πρώτος παρατήρησε ο Γαλιλαίος, αποδείχτηκε το 1655 από τον Χόιγκενς, που τον παρατήρησε με ένα πιο εξελιγμένο τηλεσκόπιο, ότι ήταν ένας δακτύλιος που περικύκλωνε τον πλανήτη. Είκοσι χρόνια αργότερα ο Κασίνι εντόπισε ένα χώρισμα στον δακτύλιο αυτό, που έκτοτε είναι γνωστό με το όνομά του. Για πολλούς παρατηρητές όμως ο πιο ενδιαφέρων πλανήτης ήταν ο Άρης, ο οποίος φαινόταν να διαθέτει εντυπωσιακά καθαρή ατμόσφαιρα. Ο Φοντάνα, o Χουκ και ο Κασίνι παρατήρησαν πάνω στον Άρη διάφορους σχηματισμούς με αρκετή ευκρίνεια ώστε να καθορίσουν την περίοδο περιστροφής του πλανήτη σε 24 ώρες και 40 λεπτά. 20 ΜΕΡΟΣ 1 | ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ Image by 95C Pixabay
Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ Στις 13 Μαρτίου 1781 ο αστρονόμος Ουίλιαμ Χέρσελ (William Herschel, 1738-1822) εντόπισε με το τηλεσκόπιό του ένα μικρό πρασινωπό στίγμα, που στην αρχή νόμισε ότι ήταν κάποιος κομήτης ο οποίος σιγά-σιγά θα σχημάτιζε την ουρά του καθώς θα πλησίαζε στον Ήλιο. Το αντικείμενο όμως αυτό δεν κινήθηκε ποτέ προς τον Ήλιο, και ο Χέρσελ συμπέρανε έτσι ότι πρέπει να ήταν ένας νέος πλανήτης, ο πρώτος που ανακαλύφθηκε με τη βοήθεια τηλεσκοπίου. Ο Χέρσελ πρότεινε να δοθεί στον νέο πλανήτη το όνομα του βασιλιά Γεωργίου Γ΄, αλλά η επιστημονική κοινότητα επέμεινε να του δοθεί μια πιο κλασική ονομασία. Έτσι, ο νέος πλανήτης ονομάστηκε Ουρανός προς τιμήν του αρχαίου Έλληνα θεού. O Ουίλιαμ Χέρσελ γυαλίζει το εξάρτημα ενός τηλεσκοπίου, πιθανώς έναν καθρέπτη, και η αδελφή του και συνεργάτις του Καρολάιν προσθέτει λιπαντικό. Έγχρωμη λιθογραφία του A. Diethe, περ. 1896 21 ΟΙ ΝΕΟΙ ΠΛΑΝΉΤΕΣ Ουίλιαμ Χέρσελ (1738-1822)
πρώτη νύχτα του 19ου αιώνα, την 1η Ιανουαρίου του 1801, ένας Ιταλός αστρονόμος στο Παλέρμο της Σικελίας, o ιησουίτης μοναχός Τζουζέπε Πιάτσι (Giuseppe Piazzi, 1746-1826), ενώ εργαζόταν στην προετοιμασία ενός αστρικού καταλόγου, ανακάλυψε ένα νέο άστρο ογδόου μεγέθους στον αστερισμό του Ταύρου το οποίο παρουσίαζε μία κίνηση προς τη Δύση. Ο Πιάτσι πίστεψε τότε ότι είχε εντοπίσει κάποιον περίεργο κομήτη, χωρίς ουρά και κεφαλή, και παρακολούθησε την
1.7 ΝΕΕΣ ΑΝΑΚΑΛΎΨΕΙΣ Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ Την
κίνησή του μέχρι τις 11 Φεβρουαρίου. Ήταν ο πρώτος αστεροειδής, στον οποίο ο Πιάτσι έδωσε το όνομα Δήμητρα προς τιμήν της προστάτιδας της Σικελίας. Την άνοιξη του 1802 ο Βίλχελμ Όλμπερς ανακάλυψε στην ίδια περιοχή και έναν δεύτερο αστεροειδή (ονομασία που δόθηκε στα σώματα αυτά από τον Χέρσελ), ενώ μετέπειτα έρευνες απέδειξαν ότι υπάρχουν χιλιάδες τέτοια αντικείμενα. Ο Όλμπερς πρότεινε τότε ότι οι αστεροειδείς ίσως να αποτελούν τα κομμάτια ενός κατεστραμμένου πλανήτη, γεγονός που εξηγούσε και την κοινή τους τροχιά. Η υπόθεση όμως της κοινής προέλευσης των αστεροειδών δεν αποδείχτηκε ποτέ. Εάν πάντως υπήρξε πραγματικά ένας πλανήτης-πρόγονος των αντικειμένων αυτών, τότε αυτός θα έπρεπε να ήταν μικρότερος ακόμη και από τη Σελήνη. 22 ΜΕΡΟΣ 1 | ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ Τζουζέπε Πιάτσι (1746-1826)
πέρασαν πολλά χρόνια και η αποτελεσματικότητα της τροχιακής και βαρυτικής θεωρίας αποδείχτηκε περίτρανα το 1846, όταν ορισμένες παρατηρήσεις επιβεβαίωσαν τη θεωρητική εξήγηση της ανώμαλης κίνησης του πλανήτη Ουρανού. Το λάθος στην κίνησή του μέχρι το 1845 έφθανε το 1/100 της διαμέτρου της Σελήνης. Όσο μικρό και ασήμαντο κι αν φαίνεται το λάθος αυτό, απαιτούσε εντούτοις μιαν εξήγηση. Η εξήγηση δόθηκε τελικά από δύο μαθηματικούς αστρονόμους, τον Τζον Κάουτς Άνταμς (John Couch Adams, 1819-1892) στην Αγγλία και τον Ουρμπέν Ζαν Ζοζέφ Λεβεριέ (Urbain Jean Joseph Le Verrier, 1811-1877) στη Γαλλία, οι οποίοι εργάζονταν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον. Σε ηλικία 20 ετών ο Άνταμς έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την κίνηση του Ουρανού και εκτίμησε
Η
ότι η βαρυτική έλξη ενός πιο μακρινού πλανήτη ανάγκαζε τον Ουρανό να ξεφεύγει από την προβλεπόμενη πορεία του. Στο μεταξύ στη Γαλλία ο Λεβεριέ προέβλεψε κι εκείνος την ύπαρξη ενός πλανήτη πέρα από τον Ουρανό και στις 18 Σεπτεμβρίου 1846 έγραψε στον Γιόχαν Γκάλε (1812-1910) του Αστεροσκοπείου του Βερολίνου, δίνοντάς του λεπτομερείς οδηγίες για
ο
από έρευνα
23 ΝΕΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ
ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΠΟΣΕΊΔΩΝΑ Δεν
την τοποθεσία όπου θα έπρεπε να ψάξει για τον νέο πλανήτη. Το γράμμα έφτασε στο Βερολίνο στις 28 Σεπτεμβρίου 1846 και τη νύχτα εκείνη
Γκάλε, ύστερα
μισής ώρας, ανακάλυψε πρώτος τον νέο αυτόν πλανήτη. Σήμερα, τόσο ο Άνταμς όσο και ο Λεβεριέ μοιράζονται εξίσου την τιμή της ανακάλυψης του Ποσειδώνα.
Τζον Κάουτς Άνταμς (1819-1892) Ουρμπέν Ζαν Ζοζέφ Λεβεριέ (1811-1877)
1.8 Ή ΑΝΑΚΑΛΎΨΉ ΤΩΝ ΓΑΛΑΞΙΩΝ 24 ΜΕΡΟΣ 1 | ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΝΤΊΜΠΕΪΤ Στις αρχές του 1920 ορισμένοι επιστήμονες πίστευαν ότι εκτός από τον δικό μας Γαλαξία υπήρχαν κι άλλοι κόσμοι σε μεγάλες από τη Γη μας αποστάσεις. Τις δύο αυτές απόψεις κλήθηκαν να παρουσιάσουν σ’ ένα ευρύτερο κοινό ο Χάρλοου Σάπλεϊ (Harlow Shapley, 1885-1972) και ο Χέμπερ Ντ. Κέρτις (Heber D. Curtis, 1872-1942), κάτι που έκτοτε έμεινε γνωστό στην ιστορία της αστρονομίας ως το «Μεγάλο Ντιμπέιτ». Ο Σάπλεϊ υποστήριζε την ύπαρξη ενός τεράστιου γαλαξία που περιλάμβανε στο εσωτερικό του ακόμη και τους «νεφελοειδείς», ενώ ο Κέρτις υποστήριζε ότι είχαμε να κάνουμε με έναν μικρό σχετικά γαλαξία και ότι οι «νεφελοειδείς» ήταν παρόμοια αστρικά νησιά πέρα και μακριά από τον δικό μας. Σύντομα όμως αποκαλύφθηκε ότι και ο Γαλαξίας μας είναι πραγματικά τεραστίων διαστάσεων αλλά και ότι το Σύμπαν είναι ακόμη πιο τεράστιο, περιλαμβάνοντας μέσα του δισεκατομμύρια γαλαξίες σαν τον δικό μας. 25 Ή ΑΝΑΚΑΛΥΨΉ ΤΩΝ ΓΑΛΑΞΙΩΝ
ΟΊ ΚΟΣΜΟΊ ΤΟΥ ΧΑΜΠΛ Στις 6 Οκτωβρίου 1923, με τη ραγδαία εξέλιξη της φωτογραφικής τεχνολογίας και με τη βοήθεια του τεράστιου για την εποχή εκείνη τηλεσκοπίου με κάτοπτρο διαμέτρου 2,5 μέτρων στο όρος Γουίλσον στην Καλιφόρνια, ο αστρονόμος Έντουιν Πάουελ Χαμπλ (Edwin Powell Hubble, 1889-1953) κατόρθωσε να φωτογραφίσει μεμονωμένα άστρα στον νεφελοειδή της Ανδρομέδας, επιβεβαιώνοντας έτσι την άποψη ότι επρόκειτο για έναν απόμακρο αστρικό κόσμο, έναν άλλο, διαφορετικό γαλαξία. Την πρωτοχρονιά του 1925 στο Συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας ο Χαμπλ ανακοίνωσε ότι ο νεφελοειδής της Ανδρομέδας ήταν μια τεράστια πολιτεία δισεκατομμυρίων άστρων έξω και πέρα από τον δικό μας Γαλαξία. Έτσι, η ανακάλυψη του Χαμπλ μάς αποκάλυψε μέσα σε μια νύχτα ότι το Σύμπαν ήταν πολύ μεγαλύτερο απ’ ό,τι μπορούσαμε να φανταστούμε μέχρι τότε. ΜΕΡΟΣ 1 | ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΠΙΣΚΟΠΉΣΉ 26
ΟΊ ΠΡΕΣΒΕΥΤΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Τα τελευταία 60 χρόνια ανακαλύψαμε επίσης μια νέα κατηγορία αντικειμένων, τους Νάνους Πλανήτες, στους οποίους συγκαταλέγεται και ο Πλούτων, που ανακαλύφθηκε το 1930, καθώς και δεκάδες νέους δορυφόρους που περιτριγυρίζουν τους πλανήτες με τη βοήθεια των διαστημοσυσκευών μας, οι οποίες, σαν πραγματικοί Πρεσβευτές του Ανθρώπου, πλησίασαν και μελέτησαν από κοντά τους αρχέγονους αυτούς κόσμους. Φυσικά, το Ηλιακό Σύστημα δεν είναι απλά και μόνο αυτό που βλέπουμε σήμερα, αλλά μια περιοχή που έχει αλλάξει δραστικά στη διάρκεια της ιστορίας του των πέντε δισεκατομμυρίων ετών, πολύ συχνά μάλιστα με μεγάλη βιαιότητα και αναταραχή. Πέρα όμως απ’ όλα αυτά, τα διάφορα όργανα που διαθέτουμε δεν μπόρεσαν απλώς να μας περιγράψουν τα διάφορα αντικείμενα του Ηλιακού μας Συστήματος, αλλά μας αποκάλυψαν επιπλέον και τον χρόνο της γέννησής του. 27 Ή ΑΝΑΚΑΛΥΨΉ ΤΩΝ ΓΑΛΑΞΙΩΝ
Ή ΓΕΝΝΉΣΉ ΤΟΥ ΉΛΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΉΜΑΤΟΣ ΜΕΡΟΣ 2
2.1 Ή ΉΛΙΚΙΑ ΤΉΣ ΓΉΣ 30 ΜΕΡΟΣ 2 | Ή ΓΕΝΝΉΣΉ ΤΟΥ ΉΛΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΉΜΑΤΟΣ
31 Ή ΉΛΙΚΙΑ ΤΉΣ ΓΉΣ Από την αρχαιότητα ακόμη πολλοί ήταν αυτοί που προσπάθησαν να υπολογίσουν με διάφορους τρόπους την ηλικία καθώς επίσης και την εξέλιξη της Γης και του Ηλιακού μας Συστήματος. Η οποιαδήποτε όμως προσπάθεια υπολογισμού της ηλικίας του πλανήτη μας βασιζόταν μέχρι πρότινος σε αυθαίρετες υποθέσεις. Τον 17ο αιώνα, για παράδειγμα, ο Αρχιεπίσκοπος της Αγγλίας Τζέιμς Ούσερ (James Ussher, 1581-1656) «υπολόγισε» ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε την Κυριακή 23 Οκτωβρίου 4004 π.Χ. και η ανθρωπότητα πέντε μέρες αργότερα, την Παρασκευή 28 Οκτωβρίου. Μη ρωτάτε πώς έβγαλε αυτό το συμπέρασμα με βάση τα γραφόμενα της Βίβλου, γιατί πρόκειται πράγματι για μια ολόκληρη ιστορία. Το γεγονός πάντως είναι ότι την ίδια εκείνη εποχή (17ος αιώνας) οι επιστήμονες είχαν αρχίσει ήδη να αντιλαμβάνονται ότι, αν οι προσχώσεις των ποταμών έγιναν με τον ίδιο ρυθμό που έδειχναν οι μετρήσεις τους, τότε η δημιουργία τους θα χρειαζόταν πολύ περισσότερες χιλιετίες.
αιώνα
μελέτες της γεωλογικής μορφολογίας
πετρολογίας απέκλεισαν τις διάφορες καταστροφολογικές θεωρίες (σεισμοί κ.λπ.) για τη δημιουργία των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών του πλανήτη μας, αρχίζοντας έτσι να υποστηρίζουν μια πιο αργή και εξελικτική διαδικασία. Μια διαδικασία που βρήκε τη δικαίωσή της όταν ανακαλύφθηκε η τεχνική του υπολογισμού της ηλικίας των διαφόρων πετρωμάτων. Η τεχνική αυτή βασίστηκε στην ανακάλυψη της ραδιενέργειας, το 1896, από τον Γάλλο φυσικό Αντουάν Ανρί Μπεκερέλ (Antoine Henri Becquerel, 1852-1908). Ο Μπεκερέλ ανακάλυψε ότι ορισμένα ορυκτά έχουν την ιδιότητα να εκπέμπουν
2.2 ΡΑΔΙΟΧΡΟΝΟΛΟΓΉΣΉ 32 ΜΕΡΟΣ 2 | Ή ΓΕΝΝΉΣΉ ΤΟΥ ΉΛΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΉΜΑΤΟΣ Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΠΕΚΕΡΕΛ Στη διάρκεια
«ακτίνες», που αποδείχτηκε ότι είναι ενεργά σωματίδια τα οποία αποβάλλονται από ασταθή άτομα. Η ιδιότητα αυτή μετατρέπει σταδιακά το αρχικό άτομο σε ένα διαφορετικό χημικό ισότοπο του ίδιου στοιχείου. Στις αρχές λοιπόν του 20ού αιώνα ο υπολογισμός της ηλικίας ενός πετρώματος άρχισε να γίνεται με βάση τα διάφορα ραδιοϊσότοπα που υπάρχουν σ’ αυτό. Μ’ αυτή την τεχνική μπορούμε να υπολογίσουμε ποια ήταν η ποσότητα του αρχικού στοιχείου και πόσο απ’ αυτό είχε μεταστοιχειωθεί έτσι ώστε να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε τελικά και την ηλικία του. Επειδή όμως η Γη είναι γεωλογικά ενεργή, η ανεύρεση πετρωμάτων που ανάγονται στην εποχή της δημιουργίας της είναι ιδιαίτερα δύσκολη, αφού τα πετρώματα αυτά έχουν προ πολλού διαβρωθεί από τις γεωλογικές και κλιματολογικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στον πλανήτη μας. «Ο Μπεκερέλ ανακάλυψε ότι ορισμένα ορυκτά έχουν την ιδιότητα να εκπέμπουν “ακτίνες”» Αντουάν Ανρί Μπεκερέλ (1852-1908)
του 19ου και στις αρχές του 20ού
οι
και
33 ΡΑΔΙΟΧΡΟΝΟΛΟΓΉΣΉ ΑΡΧΕΓΟΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Παρ’ όλ’ αυτά, στον Καναδά βρέθηκαν το 1993 πετρώματα της Γης με ηλικία 3,96 δισεκατομμυρίων ετών, ενώ πιο πρόσφατα ο Τζόναθαν Ο’Νιλ (Jonathan O’Neil) του Πανεπιστημίου ΜακΓκίλ εντόπισε στο Χάντσον Μπέι του Καναδά ακόμη πιο ηλικιωμένα πετρώματα,
ετών, τα οποία είχαν
τότε
Το πιο ενδιαφέρον
αλλά και ήδη
Όλα
ότι η Γη μας πρέπει να έχει
άνω των 4,3 δισεκατομμυρίων ετών. Και, πράγματι, οι έρευνες που έγιναν στη Σελήνη και στους άλλους πλανήτες, καθώς
του Ηλιακού μας Συστήματος και της Γης πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια (για την ακρίβεια πριν από 4,567 δισεκατομμύρια χρόνια), με την ίδια διαδικασία που γεννιούνται κι όλα τα άλλα άστρα στο εσωτερικό των αέριων νεφελωμάτων του Γαλαξία μας. «H Γη μας πρέπει να έχει ηλικία άνω των 4,3 δισεκατομμυρίων ετών»
4,28 δισεκατομμυρίων
σχηματιστεί 18 χιλιόμετρα κάτω από την
επιφάνεια.
όμως στοιχείο είναι ότι τα αρχαία αυτά πετρώματα είχαν σχηματιστεί όταν η Γη είχε ήδη μια στερεά επιφάνεια,
δημιουργημένους ωκεανούς!
αυτά μας υποδεικνύουν
ηλικία
και η μελέτη των μετεωριτών και των σεληνιακών πετρωμάτων στα εργαστήρια, προσδιορίζουν τη δημιουργία των πλανητών