PORTFOLIO: BRAM VAN HEMMEN HOUSE OF MIRRORS Page Status: Date: With:
PROJECT #1:
02 -35 project 2012-2013 TU-D
OLD SCHOOL NEW SCHOOL Page Status: Date: With:
PROJECT #2:
36 -53 project 2010-2011 TU-D
APPRENTICE TO MASTER Page Status: Date: With:
PROJECT #3:
54 -63 project 2011-2012 TU-D
ARCAM REDESIGN Page Status: Date: With:
PROJECT #4:
64 -71 project 2012 TU-D
TERRACE ROOF Page Status: Date: With:
PROJECT #5:
DUURZAME DRAAI Page Status: Date: With:
PROJECT #6:
2010
2011
76 -85 project 2010 Avans/BroekBakema
2012
2013
2014
71 -75 DO 2013 -
PROJECT #1: HOUSE OF MIRRORS How can computer controlled (heliostatic) mirrors help to transformation vacant office buildings into residences, enhance the daylight penetration and add thermal energy? 2012-2013
Introduction: To cease the cycle of “vacancy attracting vacancy” in office landscapes like the Amsterdam teleport area. Large quantities of office buildings call for a reborn into residential buildings. The typical office floor, however, is not instantly reinterpreted as a living space. Large quantities of TL lighting should be replaced by day lighting serving the living spaces and the outdated buildings do not meet today’s energy standards. 120 computer controlled (heliostatic) mirrors, placed in a tilted construction frame overvaulting the roof, send their light via a curved mirror into translucent shafts drilled through the building volume. The shafts, supported by a construction hanging from the tilted construction frame, form the centre of an apartment. The shafts more than double the buildings daylight penetration and directly diminish the days with a heating load from 213 to 170. Excessive heat from the mirrors during summer days is stored in the ground, so that the system fully covers the buildings heat demand in the winters.
HOUSE OF MIRRORS
HELIOSTATIC MIRROR
Bram van Hemmen TUD 28-06-2013 [bramvanhemmen89@gmail.com]
The heliostatic mirrors placed in the roof of the light machine are constructed as a frame in a frame. Each frame is attached to an axis so that all mirrors evolve around two axes. One axes for following the suns elevation and one for the orientation.
Heliostatic mirrors, Daylight system, Thermal energy, Office transformation
Building entrance
Entree hall with mailboxes and the entree to the carpark
The first and most important component in de design is the heliostatic mirror. These computer controlled mirrors focus the sun onto a predetermined position. 120 heliostatic mirrors with a total surface of 497 m² form the basis of the light machine.
COUNTER MIRROR In order to focus the reflected sunlight into the narrow shafts in the building the heliostatic mirrors reflect their sunlight onto a fixed counter mirror. One fixed counter mirror is responsible for reflecting the sunlight of 15 heliostatic mirrors into a narrow shaft. In order to focus the light from 15 different sources into a narrow shaft the counter mirror is curved
Bram van Hemmen TUD 28-06-2013 [bramvanhemmen89@gmail.com]
MIRROR SHAFT The mirror shaft canalises the light and forms the bridge between the covering frame with the heliostatic mirrors and the light shafts penetrating the building. The mirrors are attached to the same cables that support the perforated floor slabs.
LIGHT SHAFTS The translucent light shafts distribute the light trough the building. To give the residences an outdoor space the shafts are not climatised and are accessible. Inside the shaft are internal balconies with black window frames providing a 360° view angle. The window frames contain awning windows that can provide additional ventilation. The lights hafts are constructed out of translucent glass that gets more and more transparent as the shaft penetrates deeper into the building.
FLOOR HEATING/COOLING The system with the heliostatic mirrors doubles the penetration of daylight. This makes it possible to transform the office into residences. However, this double in daylight penetration, causes the building to accumulate twice as much thermal energy. That’s why pipes are milled in the existing screed to function as floor heating/cooling.
HEAT EXCHANGER
The heliostatic mirror system diminishes the amount of days with a heat demand from 213 to 170 days. Excessive heat from the heliostatic mirror system gets accumulated in the floor and drained away by the floor heating/cooling. A heat exchanger than transfers this heat onto another cycle that stores this thermal energy in a ground well. When there is a heat request again this heat is pumped up for direct usage.
1:20
SEASONAL STORAGE A cold and a hot source are installed to buffer heat or cold for larger timespans. With a ground temperature of 11°C the hot source is 6°C hotter and the cold source is 6° Colder. During wintertime’s the building is heated with the excessive heat that is accumulated during the summer. And during the summer the building is cooled by the cold air that is accumulated during the winter. westerpark
The calculations show that no additional heat source was needed. The great amounts of heat however might cause a lack of cold. That’s why during winter nights the cold source should be charged with air coming directly from outside. 1:1000
4
HOUSE OF MIRRORS
volkstuintjes
Looking up the shaft from the entree hall
Corridor leading to the residences with lightshaft
leading to the residences with lightshaft at the end
Entrance to the residence in between the light shaft and bedroom
Internal balcony in the lightshaft
Space inbetween two lightshafts, looking at the bathroom entrance
Bedroom adjacent to the lightshaft
Looking vat the livingroom inbetween the lightshaft and the facade
Alternative livingroom with adjacent internal balcony
Bram van Hemmen TUD 28-06-2013 [bramvanhemmen89@gmail.com]
Bram van Hemmen TUD 28-06-2013 [bramvanhemmen89@gmail.com]
Ground floor 1:200
2nd floor (residences)1:200
6th floor 1:200
roof plan (120 heliostatic mirrors)1:200
haarlemmerweg weg
molenwerf
haarlemmervaart
Section AA 1:200
HOUSE OF MIRRORS
South facade1:200
5
I. INTRODUCTORY
LOCATION BRETTENZONE, AMSTERDMAM, THE NETHERLANDS
The assignment is located in the Amsterdam Brettenzone. In the south of the map you see the Bos en lommer buurt, in the north an industrial aria (westelijk haven gebied) and in the middle the Brettenzone. In the Brettenzone you see the Sloterdijk station , teleport ofďŹ ce area and in the east towards the center the allotments.
6
HOUSE OF MIRRORS
PICTURE WITH VIEW OVER THE STRIP
In order to get a good understanding of the area i asked a real-estate company if we could take a picture from one of the top oors in their building. This picture is taken from that building and is oriented towards the centre of Amsterdam In the front you see the A10 highway, left the allotments and on the right a small strip with ofďŹ ce buildings from the Teleport plan.
HOUSE OF MIRRORS
7
OFFICE VACANCY
But when i looked around the building where I could take the picture I would see this. 40% of the office floors have never been used since the completion of the building. The finishing materials are neatly stacked on the unfinished floor
22.3% office vacancy in the Teleport area
8
HOUSE OF MIRRORS
THE CHOSEN OFFICE BUILDING
Now i know that many office buildings are hard to transform into housing because they have such deep office floor with few daylight penetration. The office building i chose to transform into housing by means of computer controlled mirrors has deep office floors. The plan of the building has an H shape. The side has floors over 16m deep and the midsection is almost 24m deep.
Constant beam
Frame
HOUSE OF MIRRORS
9
II. THE SYSTEM
HELIOSTATIC MIRRORS
1800
The ďŹ rst and most important component in de design is the heliostatic mirror. These computer controlled mirrors focus the sun onto a predetermined position. 120 heliostatic mirrors with a total surface of 497 m² form the basis of the light machine. The heliostatic mirrors placed in the roof of the light machine are constructed as a frame in a frame. Each frame is attached to an axis so that all mirrors evolve around two axes. One axes for following the suns elevation and one for the orientation.
Frame
10
HOUSE OF MIRRORS
CURVED COUNTER MIRROR
In order to focus the redirected sunlight into the narrow shafts in the building the heliostatic mirrors reflect their sunlight onto a curved counter mirror. One fixed counter mirror is responsible for reflecting the sunlight of 15 heliostatic mirrors into a narrow shaft. In order to focus the light from 15 different sources into a narrow shaft the counter mirror is curved
Heliostat
HOUSE OF MIRRORS
Fixed mirror
11
LOCATION BRETTENZONE, AMSTERDMAM, THE NETHERLANDS
The mirror shaft guides the light towards the building and forms the bridge between the black frame with the heliostatic mirrors and the light shafts penetrating the building. The mirrors are attached to the same cables that hang from the black frame and support the perforated oor slabs.
12
HOUSE OF MIRRORS
LIGHTSHAFTS
The translucent light shafts distribute the light trough the building. To give the residences an outdoor space the shafts are not climatised and are accessible. Inside the shaft are internal balconies with black window frames providing a 360째 view angle. The window frames contain awning windows that can provide additional ventilation. The lights hafts are constructed out of translucent glass that gets more and more transparent as the shaft penetrates deeper into the building.
HOUSE OF MIRRORS
13
FLOOR HEATING/COOLING
The system with the heliostatic mirrors doubles the penetration of daylight. This makes it possible to transform the office into residences. However, this double in daylight penetration, causes the building to accumulate twice as much thermal energy. This directly diminishes the amount of days with a heat demand from 213 to 170 days. Excessive heat from the heliostatic mirror system gets accumulated in the exposed concrete floor. That’s why pipes are milled in the existing screed to function as floor heating/cooling.
14
HOUSE OF MIRRORS
SEASONAL STORAGE
The heat accumulated in the concrete floor is drained away to a cold and a hot source. These sources are installed to buffer heat or cold for larger timespans. With a ground temperature of 11°C the hot source is 6°C hotter and the cold source is 6° Colder. During wintertime’s the building is heated with the excessive heat that is accumulated during the summer. And during the summer the building is cooled by the cold air that is accumulated during the winter. The calculations show that no additional heat source was needed. The great amounts of heat however might cause a lack of cold. That’s why during winter nights the cold source should be charged with air coming directly from outside.
HOUSE OF MIRRORS
15
III. TOUR THROUGH THE DESIGN
BUILDING SECTION OVER THE ENTREE
You enter the building in a porch on the ground ямВoor. The woman in the picture walks out the building.
16
HOUSE OF MIRRORS
VIEW TO THE GARAGE WITH SKYLIGHT
Here we’re standing in the building entree looking towards the entrance of the parking garage. If we would walk out of the parking garage and look up you see that one of the light shafts penetrates all the way to this level so that is forms a skylight.
Section AA 1:200
HOUSE OF MIRRORS
17
LOOKING UP THE LIGHTSHAFT
And if you look up that light shaft you see this. Internal balconies looking down on the building entrance and cables running from the mirror roof all the way down to support the openings made in the oors.
Section AA 1:200
18
HOUSE OF MIRRORS
CORRIDOR
If we then take the staircase and go up to oor 4 we end up in one of these corridors. because there is a shift in the mirror system every corridor ends in a light shaft so that you always ys walk towards the light. gh
HOUSE OF MIRRORS
19
SECTION OVER THE BUILDING ENTREE
If you then walk around the corner and enter the apartment you see this. You enter the apartment in between a light shaft and the bedrooms on the right. At the end of the picture you see the opening to the internal balcony
20
HOUSE OF MIRRORS
VACANT OFFICES
When you enter the balcony you see the cables running down from the black mirror roof. These cables hold up the oors that have openings cut out and they hold up the black window frames. An internal balcony is connected to the outdoor climate. It does not rain, however, because of a glass pane that covers the opening at the top of the shaft.
HOUSE OF MIRRORS
21
SECTION OVER THE BUILDING ENTREE
Next to the internal balcony you have the main bedroom that is illuminated by the translucent panels from the light shaft. And because the light shaft has an outdoor climate the bedroom can also ventilate via the black window frame.
22
HOUSE OF MIRRORS
SPACE INBETWEEN TWO LIGHTSHAFTS
The man in the picture just walked out of the internal balcony towards the exit of the apartment. And if we just look to the right we’ll see the living room.
HOUSE OF MIRRORS
23
LIVINGROOM
At this view we look at the living room from the kitchen. Here you can clearly see that the light shafts form the centre of an apartment and that the living room is situated between the facade and the light shaft. This means the living room is illuminated by both the light shaft and the facade openings. You can also see the mechanical ventilation and the exposed concrete that accumulates heat
24
HOUSE OF MIRRORS
IV. DETAILING
LIGHTSHAFT WITH AWNING WINDOW
So here’s the first image to show what is going to be detailed. It is a translucent light shaft with a black window frame that goes around the shaft. The black window frame can float in the middle of the shaft because it is connected to steel cables. These are the same cables that hold up the floor around the parts that have been cut away. And you also see that the window frame has an awning window built-in to provide additional ventilation.
HOUSE OF MIRRORS
25
BACK TO THE ROOF
Than if we follow those cables up we we see how they are connected to the black mirrorframe. The mirrorframe itself supports on the collumns from the origional structure that lead the forces down to the foundation.
26
HOUSE OF MIRRORS
IV. HELIOSTATIC MIRROR CALCULATIONS
TO CALCULATE LIGHT REFLECTION BY HELIOSTATIC MIRRORS
TIME/DATE Year Month Day
2012 5 21
Hour Minute Second
12 30 00
S
F
NOAA
T
SOLAR POSITION Azimuth angle Elevation angle
153,7! 52.8!
GEOLOGICAL DATA 0,0011 km 5.29! 52.18!
S
S
F
F T
T
TARGET POSITION
FOCUS POINT
Azimuth angle Elevation angle
Azimuth angle Elevation angle
180! 30!
166,9! 41,4!
MIRROR 4,14 m² 90%
fle
ct
io
n
Surface area Reflectivity
Re
Altitude Latitude Longitude
H
REFLECTION SURFACE
KNMI
Surface area
Solar intensity
3,56 m²
HOUSE OF MIRRORS
1627,5 Watt/m²
5788 Watt
This scheme shows how the heat and light gains by the heliostatic mirrors are computed. It starts with the time/ date/geological data that can give us the position of the sun on every given moment via calculations from the NOAA. The position of the sun is determined by the azimuth and the elevation angle. If we now express the position of the target by the same angles the mirror just has to focus in between those angles (focus point). Now if we take the mirror properties like surface and reflectivity and we determined the angle of incidence on that given moment we can calculate the amount of light that is reflected on that moment. Together with light intensity data from the KNMI we get the light intensity for that moment in watt.
27
DAYLIGHT GAIN BY HELIOSTATIC MIRRORS 350000
300000
2780 m² Light intensity: 100 watt/m² 250000 Heliostatic mirrors
The black graph shows the lighting reflected by the heliostatic mirrors on 28-06-2012. The other graphs represent the penetration by the three facades. The three facades together almost equal the gain by the mirrors which means the daylight penetration is more than doubled.
East
Now the question is, will the light shafts light intensity blind the users of the building. And the answer is no. Because the light shafts have such a large surface (translucent glass + transparent glass) the light intensity drops to acceptable levels.
South 200000 West
150000
574m² Light intensity: 174 watt/m²
100000
100watt/m² for the light shafts compared to 174 watt/m² for the south facade. That means the mirror system provides a conveniënt light source
50000
28-06-2012 Heliostatic mirros light output is 134% of the facades output
28
HOUSE OF MIRRORS
23:00
22:30
22:00
21:30
21:00
20:30
20:00
19:30
19:00
18:30
18:00
17:30
17:00
16:30
16:00
15:30
15:00
14:30
14:00
13:30
13:00
12:30
12:00
11:30
11:00
10:30
9:30
10:00
9:00
8:30
8:00
7:30
7:00
6:30
6:00
5:30
5:00
0
-4000
Production
HOUSE OF MIRRORS
6000
15-1-2012 8-1-2012 1-1-2012
15-1-2012 8-1-2012 1-1-2012 0 Energy [kwh]
22-1-2012 22-1-2012
0
500
1000 1500 Energy [kwh]
2000
Heliostat gain (heating/overheating)
2500
Heating
-2000
5-2-2012 29-1-2012
12-2-2012 12-2-2012
29-1-2012
19-2-2012 19-2-2012
5-2-2012
4-3-2012 26-2-2012
11-3-2012 11-3-2012
26-2-2012
18-3-2012 18-3-2012
4-3-2012
1-4-2012
8-4-2012 8-4-2012
25-3-2012
15-4-2012
15-4-2012
25-3-2012
22-4-2012
22-4-2012
1-4-2012
6-5-2012 29-4-2012
29-4-2012
13-5-2012
6-5-2012
20-5-2012
13-5-2012
3-6-2012 27-5-2012
27-5-2012 20-5-2012
10-6-2012
24-6-2012
1-7-2012
8-7-2012
15-7-2012
22-7-2012
29-7-2012
5-8-2012
12-8-2012
19-8-2012
26-8-2012
2-9-2012
9-9-2012
16-9-2012
23-9-2012
30-9-2012
7-10-2012
14-10-2012
21-10-2012
28-10-2012
4-11-2012
11-11-2012
18-11-2012
25-11-2012
2-12-2012
9-12-2012
16-12-2012
23-12-2012
30-12-2012
3-6-2012
Production
Solar Gain
Ventilation
Transmission
Heliostats
Date
Date
10-6-2012
4000
Solar Gain 17-6-2012
2000
Ventilation
17-6-2012
24-6-2012
1-7-2012
8-7-2012
15-7-2012
22-7-2012
29-7-2012
5-8-2012
12-8-2012
19-8-2012
26-8-2012
2-9-2012
9-9-2012
16-9-2012
23-9-2012
30-9-2012
7-10-2012
14-10-2012
21-10-2012
28-10-2012
4-11-2012
11-11-2012
18-11-2012
25-11-2012
2-12-2012
9-12-2012
16-12-2012
23-12-2012
Transmission
-6000
2012 Balance
Heliostats
Date
30-12-2012
Overheating
Heating
HEAT GAIN BY HELIOSTATIC MIRRORS
Overheating
In the top graph you see the heat gain (Watt) by heliostatic mirrors over 2012. Immediately you see the heat gain is divided in heat that can be used directly and heat that is collected on days where no heat is needed. The calculations show that only 18,2 % of the collected heat is for direct use.
In the lower graph you see how the gain by heliostatic mirrors is plotted against all the other energy ows in the building. Here you see that the gains by heliostatic mirrors more than double the normal daylight penetration. Secondly you see that the days with a heating demand is brought down by 43 days.
29
V. DETAILS
30
HOUSE OF MIRRORS
HOUSE OF MIRRORS
31
32
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
33
VI. CALCULATIONS
CALCULATION RESULTS Heat for immediate use
227.996 kWh
254.054 kWh
Heat for later use Abundance Abundance of of energy
213 DAYS
81,6%
170 DAYS
Days Dayswith withheat heatdemand demand
18,2%
Heat demand 2012
Hetiostats gain 2012
Heat distribution
In terms of heat the heliostatic mirrors show rather impressive results. The double of daylight penetration diminishes the days with a heating demand from 213 to 170. And more impressive is that the mirrors more than compensate the demand for heat. However, the majority of that heat does not enter the building when there is a demand of heat. Which means seasonal storage is mandatory
VII. CONCLUSION
IN CONCLUSION
OFFICE 1 m²
58 APARTMENTS
Average 2012 Average winter Average summer
Heliostats 115,41% 87,92% 152,88%
254.054 kWh - 227.996 kWh =
26058 kWh heat surplus
14,5 m³
Heliostat ratio
34
Transformation
Daylight added
HOUSE OF MIRRORS
Heating
In conclusion the system gave the possibility to transform a deep floor office building into 58 apartments varying in sizes. And by adding 1m² of heliostatic mirror per 14,5m³ of building volume the daylight penetration is doubled. This causes the system to more than compensate the demand for heat
PROJECT REVIEWS GRADES Architectural engineering Architecture Presentation Building technology
9,5 8,5 9,5 9,0
HONOURS TUD
HONOURABLE MENTION
On intercession of the mentor and approval of the external examiner the predicate honorable mention has been attached to the examination of Bram van Hemmen. REVIEW REVIEW BY: POSITION:
IR. A Snijders Main mentor
Afstudeerproject Architectural Engineer ing studio: “house of mirrors” Onderzoek naar de ruimtelijke en energetische potentie van de heliostat.
Bram heeft op gestructureerde wijze de toepassing van heliostaten in het algemeen en voor zijn ontwerp in het bijzonder onderzocht. In dit project heeft hij Iaten zien dat hij in staat is een nog in de kinderschoenen staande technische ontwikkeling toe te passen in een project. Hij heeft Iaten zien dat hij in staat is een nieuw principe te doorgronden in zijn werking door op gestructureerde wijze te onderzoeken onder welke condities en met welke eigenschappen heliostaten werken. Vervolgens heeft hij deze weten toe te passen in een ontwerp. Hierbij heeft hij niet alleen de heliostat als lichtbron getest op zijn ruimtelijke mogelijkheden, maar ook een totaal toepassing onderzocht door deze toepassing te testen als mogelijke energie bron. Met zijn ontwerp is de natuurlijke verlichting diep in het gebouw geoptimaliseerd en is het systeem tevens gedimensioneerd om een optimale hoeveelheid passieve warmte in het gebouw te krijgen. De vele vragen die rezen tijdens het ontwerpproces bij de integratie van de heliostaten en bijbehorende lichtschachten in een bestaand gebouw heeft Bram telkens opgepakt als onderwerp van onderzoek en weten op te lossen op
HOUSE OF MIRRORS
een bouwkundig aantrekkelijke wijze. Het totaal systeem is veel meer dan het plaatsen van heliostaten op het dak geworden tot een intelligent geintegreerde interventie. Hiermee laat hij zien dat deze technische interventie mogelijkheden biedt om anders te kijken naar de wijze van lichttoetreding diep in een gebouw. Het zet de deur open naar een verder debat en studie over deze toepassing en zijn ruimtelijke mogelijkheden. REFERENCES NOAA. (2012). Models and tools supported by the Department of Ecology [Online]. http:// www.ecy.wa.gov/programs/eap/ models. html: Department of Ecology state of Washington. [Accessed 21-10 2012]. KNMI. (2012). Uurgegevens van het weer in Nederland [Online]. http://www. knmi. nl/klimatologie/uurgegevens/. [Accessed 30 december 2012]. VELDS, M. (2000). Assessment of lighting qual ity in office rooms with daylighting sys tems. phd phd, TU Delft.
35
PROJECT #2: OLD SCHOOL NEW SCHOOL How can an existing school building be transformed and extended to also house after school care, produce its own food and become a source of energy for its surroundings? 2010-2011
Introduction: How can one spatial organisation facilitate both lecture and leisure? That is one of the major questions that emerge when transforming an existing school building into a multifunctional day-care building. This project investigates how freedom and constraint relate on a spatial level. And how children can not only be facilitated by the building, but actively participate in a buildings climate system, the production of food or in the buildings maintenance
I. CONCEPT Dakoppervlak Regenwater
Nieuwe binnenruimte Nieuwe kasruimte
The existing school building needs to be transformed and extended. The increasing amount of children in the neighbourhood has outgrown the building. And now the building also has to accommodate after school care.
Buitenruimte
1493 m2
550 m2 709 m2
Downscaling the volume means cutting away the roofs of all the corridors. This not only breaks the building up into multiple small volumes, it also changes the circulation space into a free space.
Onderbouw Bovenbouw Sport Keuken
The new outdoor space is part of the white Divisions into age groups make sure the landscape. But it is not covered by the greenvolume assigned to a group of children has a house. This results in a secluded outdoor space suitable interior organisation. deďŹ ned by the white landscape.
38
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
The greenhouse roof creates three climates for the school/after school care building. First of all the fully climatised classrooms, secondly an intermediate climate for the free circulation space and ďŹ nally an outdoor climate to play outside.
Nieuwe binnenruimte Nieuwe kasruimte
550 m2 709 m2
Different activities take place in different building volumes. A volume for children from 10-12 can be a board game room during afterschool care. Or a volume for 6-8 year olds can be a gathering room for picking fruit in the greenhouse.
II. NARATIVE OF A REGULAR SCHOOLDAY
Have fun today children!
8:15 Entree is made in the early morning. Your parents take you to school by car or bike and park in front of the school. You still have to wake up but you’re parents encourage you to go. The entree is marked by the big cantilevering volume and from there you take the small stairs up and enter the white platform. The white platform is a landscape that marks the territory of the school.
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
39
psst..what did you do yesterday?
9:00 Classroom lessons start 9 o’clock when all the kinds have found their classrooms. To go to my classroom i have to navigate through the greenhouse. The greenhouse is filled with eatable plants growing from the platforms. The spaces in between the classroom volumes are filled with trees and plants to hide behind or to play in. Now I’ve found my classroom the teacher starts with instructions for the day. Sometimes we also use the greenhouse space for teaching. Groups of kind wind off to read or work on deviant tasks.
40
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
one, two, three, four..
10:00 - 10:30 Outdoor playtime is when we all go outside. The outdoor space is not just a fenced area with tiles. The playground is a pit inside the white landscape ďŹ lled with dirt, plants and little animals. Part of the outdoor space happens on the roof of the lower classrooms. The frontiers of the school are ambiguously marked by white construction. This means that during after school care children living in the neighbourhood can play along.
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
41
Can you see me now?
16:00 Playtime afterschool care is when the school building becomes a leisure city. I can play freely in the intermediate space surrounded by the trees and plants growing in the greenhouse. Or alternatively I can play in one of the building volumes. Each volume has a different activity going on varying from painting, drawing and making art to gathering food in the greenhouse for dinner or watching movies. When I play outside the neighbourhood children can even join the playground.
42
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
nom omnom m.. no m nnomno
18:00 Dinner happens at the end of the day before the building closes. Most of the food is gathered from the crops growing in the greenhouse. And sometimes we eat the tilapia ďŹ sh that are part of the urban farming system. We eat dinner in the building volume where the kitchen is or in the greenhouse itself. And when it’s warm we can sit outside.
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
43
19:00 Closing hour At closing hour everyone takes their stuff and moves towards the exit. If you walk to the exit you always pass the pond with the tilapia ďŹ sh which are the motor of the farming system as described at the next page.
44
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
III. THE CYCLE 2185 m2 1701 m3/Jaar
helofyten
O2
CO2
compost
NO3 (aq)
Hydroculture
Food
compost
worm
NO3 (aq) NO2 (aq) NH3 (aq)
helofyten
NO2 (aq)
NH3 (aq)
Urban farming is an excellent way to produce and harvest food for children in urban environments. The system is based on hydro culture which means growing plants in water. The plants on the platforms receive their nutrients via the water that is fertilised by eatable tilapia ďŹ sh. Human waste is fed to helophyte plants. Then the waste of all the plant is turned into compost. Worms grow in the compost and providing the tilapia ďŹ sh with forage. Finally the green house with its intermediate climate collects heat during the summers that is stored in the ground and used in the winter.
tilapia pond OLD SCHOOL NEW SCHOOL
45
I. PLANS AND SECTIONS
7
8
6
helowfyten
5a
3
4
1
5b
2
Beganegrond 1:200
doorsnede 1:200
46
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
7
8
6
helowfyten
3
4
1 5
2
beganegrond1:200
doorsnede 1:200
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
47
I. DESIGN STUDIES ON THE SPATIAL ORGANISATIONS OF CLASSROOMS 11 m
The plan
Pros and cons 6m
This concept aims at making large classrooms with a minimal amount of circulation space.
12 m²
In fact this concept originates from the same branch as the classical corridor school. One single corridor provides the circulation for all the rooms. But since the corridor is so efficient the classroom interior can be substantially bigger and richer.
52 m²
1. COR(E)IDOR
The Section The offset of the classrooms in the section ensures that the corridor in the centre is in great contrast with the classrooms.
Plattegrond
From classroom to leisure room The large classrooms function as big generic containers. The shift from classroom to leisure room has to take place in the interior.
Doorsnede
7m
The plan This concept shows a cluster of 6 classrooms that are accessible via a corridor that wraps around the rooms.
2. EQUALIZER
The Section A differentiation in the section gives each classroom unique characteristics. Some rooms are directly linked to the circulations space and some are submerged From classroom to leisure room
Pros and cons A
A
49 m²
B
B
Plattegrond
Doorsnede A
+
The 6 classrooms can be transformed to 3 individual rooms and one large playscape.
48
Doorsnede B
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
Since this organisation results in four different classrooms it will be a challenge to organise them in such a way that it will serve both education and leisure. A pro is that the concept is rather open to interpretation which makes different types of uses possible.
7m
Pros and cons 7m
The plan
3. PATIO TWO
This concept focusses on making a connection with the schools outdoor space. In that case some school activities can take place outside.
This concept focusses on the outdoor space. The indoor space is still organised like a classical authoritarian school.
49 m²
The Section By lifting one side of the plan the patio space is no longer a completely internal space. It now connects to a larger outdoor space that is partially covered.
Plattegrond
From classroom to leisure room Out of school activities take place in the outdoor space, the circulation space or in some of the classrooms.
Doorsnede
11 m
The plan
6,5 m
6x
Pros and cons
The last concept is a chain of 6 identical stamps that can either form a large landscape or 6 individual learning spaces
4. RELIËF
The Section A
A
Each stamp consists of two oblique places and one horizontal one. When all steps are connected the horizontal places form an ambiguous circulation space.
Since there is no primary circulation space, you’ll always have to move via the other classrooms. It’s quite a challenge to organise a landscape in such a way that it serves both the individual as the groop.
From classroom to leisure room The landscape can be used as the user desires.
Doorsnede AA
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
49
I. INTERIOR CONCEPT STUDY (MULTI-INTERPRETABLE)
=
+
instructie +
zelfstandig
Spatial organisations On the scale of the 6 classrooms the concertina walls give the possibility for all the classrooms to function as one large landscape. The sunken classroom i chose is designed for a class 3-4 (7-8 years old). Multi interpretable At the interpretation of the user the interior can be used as circulation space, a lecture hall, or a landscape with intimate places. It’s the interpretation of the user that determines the use of the space.
+
Trap =
9:00
Classic instructions can be given by using the landscape as a college stage.
50
11:00
17:00
Working independently is done by using the horizontal surfaces as desk spaces. Some of the surfaces now become seats. OLD SCHOOL NEW SCHOOL
After class playtime can be organised simply by interpreting the landscape as a playscape. It can be used in countless ways. From a theatre to building huts, it’s open to interpretation.
I. INTERIOR CONCEPT STUDY (MULTI-USABLE) The L-element
User furnishes The abstract elements present in the container are open to interpretation. During playtime, the same elements used to organise a classical classroom, can be used to build a hut.
600 mm
The Flat-element B
700 mm
150 mm diep
400 mm
400 mm diep
200 mm
Lounge Lounge bank bank
Voorbeeld opstelling klassicaal
Classic instructions room can be given by using flat elements as a beamer screen and using the L- and b-elements as chairs and tables.
Tafel
The Personal box-element
1200 mm
200 mm
400 mm diep
Velcro Velcro attached to the walls and the elements gives the possibility to utilise and organise the elements is countless ways. Interactive beamers Assure that every surface can be to be used for production or leisure
The b-element A
700 mm
Classroom The classroom is merely a container filled with abstract elements.
600 mm
hutten bouwen
Stoel Stoel
hutten bouwen
onderdeel onderdeel bank bank
zitplek
Projectiescherm
Stabiliteitselement
Onderdeel kast
bouwen ProjectieschermhuttenStabiliteitselement
Voorbeeld opstelling zelfstandig werken
Working independently can be done by using the elements to create more intimate places or places to work in groups OLD SCHOOL NEW SCHOOL
Tentoonstellingsruimte
Zonnewering
Persoonlijke opbergruimte
Zonnewering
Voorbeeld opstelling BSO
After class playtime the abstract elements can be used to create huts, theatres or simply a place to relax. Again flat panels can be used to beam videos on. 51
I. DETAILING
RVS balustrade
C
detail B
hoge compressie=isolerend Lage compressie=transparant
detail C
Compressiekanaal ETFE kussens Aanzicht HEA profielen
Bestaand
Cellenbeton
Prefab beton
Hout
Isolatie
Drukvaste isolatie
Bestaand
B
detail A
Cellenbeton
Prefab beton
Hout
Isolatie
Drukvaste isolatie
A
Doorsnede 1:20
52
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
PROJECT REVIEWS GRADES Architecture Urbanism Building technology
8,5 8,5 8,5
HONOURS TUD
PUBLICATIONS BEST DESIGN 2010 De transformatie van het schoolgebouw (2010)
In the TU-Delft semester “Growth and Transformation” the Old school new school project was unanimously chosen as the best design.
OLD SCHOOL NEW SCHOOL
53
PROJECT #3: APPRENTICE TO MASTER PROJECTS I. Public bridge guard house II. Silence centre III. TU-Delft addition, the moon lander 2011-2012
Introduction: Designing and engineering is an intricate process. In order to explicit and gain more insight in those precesses the apprentice to master course is divided in a series of short design project, each emphasizing a different aspect of design. The completion of this master course qualiďŹ es the contestant to tech design at TU-Delft.
I. PUBLIC BRIDGE GUARD HOUSE R
Entree
0.1
In the 10 day design project to design a new purpose for a bridge guard house, my final design is a route descending from the bridge to the water surface. The route starts at the level of the bridge (0) and first starts to go up. Once you’ve passed a screen you can go either down or settle on a platform with a view over the “schie canal”.
Entree from the bridge
R
0/0.1
-1
-2
Sightseeing floor When you descent to the lower floors strategic openings in the wall give a cut out perspective of the environment. Little window frames intensify the experience of the landscape. With every turn you pass a wall that subdivides the route in different spaces and leave all other spaces behind.
0.1
0
-1 Concrete slabs
-1
-2
Overview
The vertical route is constructed out of horizontally stacked concrete slabs. The route starts at the drawbridge and brings you all the way down to a concrete platform that pops up just above the water surface of the canal. The guardhouse that regulates road and water traffic now has a new purpose reconnects the bridge to the water -2.1
-2.1
56
APPRENTICE TO MASTER
II. SILENCE CENTRE
A D
C
A
D
C B View over the ditch (A)
Section (C/D)
B
A
C
D
A silence centre The first question i asked myself is; “what is the silence a silence centre needs?” Is it the absence of sound or information or visual stimuli? And my personal association for a of silence is a space for contemplation. An escape route out of everyday life. The design is a series of three boxes, each containing a differently shaped space that is opened towards a certain element in the surroundings. Volume (A) points towards the water, (B) to the sky, (C) to a tree and (D) towards the ground. The curved, sometimes ergonomically curved spaces are designed to lay down. From the outside the design appears as a black box with narrow slits and you enter into an uninteresting intermediate space. But it’s very important that the user passes the intermediate space before he enters the curved space. The route must make the user leave things behind and the curved space must feel like a new beginning.
Van Gezel tot Meester Bram van Hemmen 4079515 30-09-2011 Presentatieposter
C B D
Blank Vuren
Gebrand Hout
APPRENTICE TO MASTER
57
III. THE MOON LANDER ARCHITYPE As a suitable spatial archetype that conveys the essence of the TU Delft i chose the moon lander A moon lander is an expedition vehicle. An archetype that has all the characteristics of the technical university. The moon lander is a self-sufficient spatial entity designed to explore unknown territory. With its unpermanent footprint the design seems to float above the helophyte fields that processes its waste.
Solar tracking PV cells
small climatised zones
Reused containers
Helophyte field
APPRENTICE TO MASTER
59
Walking through the helophyte ďŹ eld you see how all the units are elevated above the surface. Each sphere seems to oat on a different height. The spheres are connected via a cableway that brings you from one end of the University to the other.
60
APPRENTICE TO MASTER
Inside the elevated spheres you enter an intermediate climate that forms the buildings circulation space. The sphere is ďŹ lled with reused sea containers stacked in a steel construction.
APPRENTICE TO MASTER
61
Inside the containers you ďŹ nd the utility space. The design is based on a representative archetype rather than a function. This means the containers can facilitate almost any function while preserving the TU delft characteristics.
62
APPRENTICE TO MASTER
PROJECT REVIEWS GRADES PUBLIC GUARD HOUSE SILENCE CENTRE TU-DELFT ADDITION, MOONLANDER
8,5 8,5 8,5
REVIEW REVIEW BY: POSITION: And REVIEW BY: POSITION:
Ir. E.J.C.G van Doorens Teacher Researcher Ir. T.P.J van Drunen Head education
Hierbij verklaren wij dat B. van Hemmen geboren 8 april 1989 te Nijmegen, het Master 2 semester “Van Gezel tot Meester” met succes doorlopen heeft. Van Gezel tot Meester is een gecombineerde module didactiek en ontwerpen. Didactiek wordt in theorie aangeboden en studenten oefenen uitgebreid in het overbrengen van en expliciteren van ontwerpvaardigheden. De afgestudeerde mag in staat worden geacht een lesprogramma samen te stellen en studenten te begeleiden in het ontwerpproces. De transformatie van het schoolgebouw (2010)
APPRENTICE TO MASTER
63
PROJECT #4: ARCAM REDESIGN How can ARCAM’s south facade, be turned into a dynamic orientable solar collector, so that ARCAM can be heated by nothing but the sun? 2012
Introduction: At the start of the project i made one thing very clear. My redesign will not be about solving a deďŹ ciency. My redesign will be about exploring a possibility. After I had visited ARCAM a clear problem on the south facade emerged. And although I did not exactly know where my redesign would end, i knew that the overheating caused by the south facade could be turned into a potential. A potential for passive solar energy use.
I. START
At the start of the seminar i made one thing very clear. My redesign will not be about solving a deficiency. My redesign will be about exploring a possibility. After I had visited ARCAM a clear problem on the south facade emerged. And although I did not exactly know where my redesign would end, i knew that the overheating caused by the south facade could be turned into a potential. A potential for passive solar energy use. Taking into consideration that Arcam’s design does not take any environmental responsibility it was clear to me that this whole new range of passive energy possibilities would lead to major intervention. Depending on what nature brings, Arcam’s design that mainly revolves around a static form, should be transformed into a dynamic and adaptable building. To make my goals even more specific i experimented with the idea of making a building heated by nothing but passive solar energy. After I made the calculations my redesign, containing a dynamic facade and an orientable floating system, could start.
What to design (Conceptual) I’m going to redesign Arcam so that the current south façade will function as a solar collector. The excessive heat that currently penetrates the building via the façade did not trigger me to solve a lack of sun shading, but inspired me to make a passive heating system. Starting with the glass surface a calculation of the maximum required surface should be made. Once the building is reshaped to meet the required glass surface, the inlet surface should be made adjustable. To ensure that the right amount of sun will penetrate trough the surface on different times of the day, the surface should be able to orientate towards the sun.
66
ARCAM REDESIGN
II. BRAINSTROM
Alternative 1 The first possible design alternative focusses on blinding the transparent surfaces. It does nothing with the suns orientation.
Alternative 3 is very different from alternative 2. Rather than focussing on a variable surface, this one focusses on the orientation of that surface. Two façade layers with different characteristics. The inner layer remains static while the outer layer follows the sun.
Alternative 2 can completely blind off the south facade. But more importantly it can also enlarge it’s radiation surface. This means it can not only close off when there is a surplus of sunlight and thermal heat, but it can also expand when there is a need for thermal energy. A con for this alternative is that the surface cannot adapt its orientatie. Meaning the effects only apply during noon
Alternative 4 is a combination of 2 and 3. Now not only the outer layer can rotate but also the inner layer. This means the plan can follow the sun as well as vary the surface that lets in sunlight. The next step is to calculate the maximal amount of glass surface to provide the building with thermal energy on a winter day.
ARCAM REDESIGN
67
III. REDESIGN
Glass surface In order to calculate the minimum and maximum surface required i made a predictive graph (fi g. 5.1). In this graph i estimated the conditions that require the maximum as well as the minimal radiation surface. The maximum surface orientated towards the sun is needed on a cold winter morning. At a temperature of -10 ˚C and with sun coming from the east (200w/m²) the building needs 110m² of solar radiation surface to achieve a balance (appendix 1) The minimal amount of surface is needed on a summer afternoon. I chose for extreme summer conditions with a temperature of 30 ˚C and sun entering from the south (550 w/ m²). Because under these conditions the outdoor temperature is higher than the indoor temperature the facade should be able to close off completely. A cooling load of 13,3 kw remains (appendix 1)
morning
noon
eavening
Floating system Since I chose my second design alternative the building will be floating in “het ij” in order to orientate towards the sun. Nowadays there are three floating systems in the Netherlands. Concrete with polystyrene, Steel barrels and the Concrete tank. The concrete tank is my system of choice. Since the concrete tank provides extra space below water level the Arcam building not only maintains its outlook, but will also be much more stable because the centre of gravity is lowered.
68
ARCAM REDESIGN
Orientation of the surface After I defined my floating system and determined the amount of transparent surface required, i redesigned the overall shape of the building so that it would be able to rotate. For rotating the building two clear references emerged of which one is built. The Herman Hertzberger (HH) studio uses winches on the quay to adapt its orientation. This low tech way of rotating the building seems suitable for my Arcam redesign. Because of the asymmetrical shape Arcam has I did not want to duplicate the way HH organized the rotation point. So instead of making a hinge that attaches the building to a long jetty, i placed the centre point more in the centre of the building. A concrete foundation at the bottom of “het ij” guides a rope attached to the bottom of the building to the quay. Counterweights keep the rope under tension so that the building remains fixated but can still rotate. To make the building accessible while rotating I designed a gallery around the building that is always accessible from the quay. This gallery with a mesh flooring lets light penetrate to the bottom floor.
RC 5,0 up to 110m² radiation surface
U=0,6 28˚C heat wheel
Adaptability of the surface To close the transparent surface off when less solar radiation is needed I wanted to make a design that suited and preserved some of Acams outlook. Instead of making individual blinding’s for the window frames I wanted to make “building-high panels” in the formal language of the current closed facade parts. Since the building should be able to rotate the transparent façade is curved around the rotation point. In order close this curved surface off i designed two “curved building-high panels” that that are supported and guided by a curved rails in the gallery floor. An extra guide higher in the façade ensures the panels are vertically aligned. The panels will be cladded with the same kalzip as the current blind parts of the facade. And to prevent the panels form getting unnecessarily heavy, they are constructed in wood as much as possible. The kalzip cladding is applied to rough sawn wood parts to make ventilation possible.
30˚C pre cooled fresh air
heath pump 30˚C
RC 5,0
Warm fresh air
18˚C
RC 5,0
Climate regulation As you can see in my calculation my redesign uses mechanical ventilation. To prevent ventilation heat loss Arcam will be equipped with a heat wheel that provides 90(+) % heat recovery. Since I based my design on the calculation that delivered an equilibrium even in cold winter conditions (-10 ˚C), my redesign will not be equipped with additional heating. A heat pump, fed by water passing through the bottom of the tank, accumulates the water temperature of “het ij”. This system provides additional cooling via the ventilation air and in extreme conditions this system can supply additional heating. But just as my goals for the redesign I managed to heat Arcam by means passive solar energy. Because I can now fully close the transparent surface, no direct sunlight will penetrate the building in the summer. That explains why I could get rid of heavy consuming cooling systems.
up to 110m² radiation surface
U=0,6 -5˚C
ARCAM REDESIGN
heat wheel
-10˚C pre heated fresh air
heath pump 30˚C
RC 5,0
Cold fresh air
13˚C
69
IV. DRAWINGS
70
ARCAM REDESIGN
PROJECT REVIEWS 8
PRESENTATION
The project has been selected for presentation to the master 1 students at the start of the next semester. And it is published in aEjournal.
Vrins, E (2000) Optimaal serre concept voor woningen. Bouwwereld no. 3, p.32
REFERENCES Debets, C (2004) Massieve betobakken als drijichaam. bouwwereld nr. 9, p 8-11
HONOURS TUD
com
aEjournal 2012/2013 NR3 p.6
GRADE TUDelft -DSBT
PUBLICATIONS
van Velzen, T(2010)Behaaglijke bollen, du urzame klimaatbeheersing in drijvende koepels. De Ingenieur no9. p 26,27 Beck, W (2012) Keen green, Meer comfort en minder energiegebruik met inteligente zonlichtregulering. www.Hunterdouglas.
ARCAM REDESIGN
Beck, W (2012) Keen green, Meer comfort en minder energiegebruik met inteligente zonlichtregulering. www.Hunterdouglas. com KNMI Data center (15 may 2012) Ijselmeer Sea Surface temperature. http://www. knmi.nl/datacentrum/satellite_earth_ob servations/NOAA/IJsselmeer.htmlurnal (2013)
71
PROJECT #5: TERRACE ROOF How to design a simple glass terrace roof, only consisting of orthogonal lines? 2013
Introduction: The client had a clear view of what he wanted. A simple steel terrace roof consisting only of orthogonal lines. This easily constructible terrace roof has the most minimal connection to the existing facade. Which makes it easy to break down and reuse.
74
TERRACE ROOF
TERRACE ROOF
75
PROJECT #6: SUSTAINABLE TWIST (DUURZAME DRAAI) How can the design of swimingpool windesheim in Zwolle live up to its full sustainable potential and how does this alternative differ from the initial design? 2010
Introduction: Sustainability is often considered a container concept. But now the urgency for sustainable solutions and thinking rises this conception is about to change. This research project, made in cooperation with architectural ďŹ rm BroekBakema, demonstrates how abstract thinking can become a practical application. The research starts with the creation of an interactive assessment tool based on Bream-NL. The interactive document is written to integrate sustainable principles into an architectural design. The tool delivers sustainable criteria to the designer at each step in the design process. It makes prognoses and predicts where the design will end. The second step is the assessment for the windesheim swimming pool in Zwolle. And ďŹ nally an alternative design can be made where the swimming pool lives up to its full sustainable potential.
I. INTERACTIVE ASSESSMENT TOOL HEA 1 Daglichttoetreding
De ontwerpers tool
Doel van de credit
Hiernaast zie je drie pagina’s van de ontwerperstool. De ontwerpers tool is eigenlijk een interactieve pdf waarin je door het invullen van velden een overzicht van je project krijgt en prognoses kunt doen. De eerste pagina is er een van vele. Hier zie je hoe de eisen van een specifiek aspect van duurzaamheid (daglichttoetreding) staan weergegeven en hoe je doormiddel van het veranderen van een aantal parameter een andere puntentoekenning krijgt. De tweede pagina laat een overzichtspagina zien. Hier zie je per onderdeel de toegekende punten en de onderdelen zijn chronologisch gestructureerd op volgorde van het ontwerpproces. Tot slot zie je een pagina waar op basis van de huidige gegevens een prognose word gedaan voor een certificaat.
Het voorzien in voldoende daglichttoetreding binnen verblijfsgebieden en verblijfsruimten ten behoeve van een voldoende visueel comfort en welbevinden.
Gezondheid HEA 1 W ✔ i
Creditcriteria Er kan 1 punt als volgt toegekend worden: waar de geleverde bewijsvoering aantoont dat de mate van daglichttoetreding binnen verblijfsruimten en/of verblijfsgebieden voldoet aan de gestelde eisen van visueel comfort.
Criteria-eisen Het volgende toont aan dat wordt voldaan aan: (a) PLUS (b) OF (c) EN (d) ✔
a)
Een gemiddelde daglichtfactor hoger dan de onderstaande minimumwaarden
Gebouwfunctie
Uitleg BREEAM-NL analyse Van de inhoud van het onlangs in Nederland geïntroduceerde certificaat is bij de start van mijn afstuderen weinig bekend onder werknemers van Broekbakema en zo ook bij mijzelf. Na een grondige analyse van de systematiek gemaakt te hebben, moest ik concluderen dat de bestaande structuur een voor ontwerpers onwerkbaar systeem oplevert. Zodoende ben ik begonnen de inhoud te herstructureren. Duurzaamheidaspecten heb ik geclusterd naar onderwerp, om ze vervolgens chronologisch in de volgorde van het bouwproces te plaatsen. Deze herstructurering heeft gediend als basis van een door mijzelf geschreven ontwerperstool. Hierin worden duurzaamheidaspecten zo aan de ontwerper aangeleverd dat een integrale behandeling van het thema mogelijk wordt.
Bijeenkomstfunctie
Minimun gemiddelde daglichtfactor (%) per verblijfsruimte
2
Minimaal percentage van het te beoordelen vloeroppervlak
35
PLUS ✔
b)
Een uniformiteitsverhouding van ten minste 0,4 (indien transparant dak minimaal 0,7%) of Een punt-daglichtfactor van minimaal 0,8% (indien transparant dak minimaal 1,4%)
Transparant dak
DFav gemiddelde 1,08225 daglichtfactor in %
Araam raamoppervlak van het vertrek in m2
40
Aschil schiloppervlak van het vertrek (vloer, plafond, wanden inclusief ramen) in m2
1.980
Traam transmissiefactor raam (LTA) in %
0,6
• hemelzichthoek (rekening houdend met overstekken en belemmeringen) in graden (°) 75 RAV gemiddelde reflectiefactor van de schil (exclusief de ramen)
OF c)
Op werkvlakniveau (0,7 m) is de hemelkoepel zichtbaar EN
d)
Er wordt voldaan aan het vertrekdiepte criterium: d/w+d/Hw < 2/(1-Ra) Waarin: d = Vertrekdiepte (m)
5
w = Vertrekbreedte (m)
3.5
Hw = de hoogte van de bovenzijde van de raamopening gemeten vanaf de vloer (m)
2.3
Ra = de gemiddelde reflectie van de schiloppervlakte in de achterste helft van het vertrek
0.1
Behaalde BreeamNL Credits
78
DUURZAME DRAAI
1
Toelichting: maximaal aantal credits behaald !
0,4
Certificaat prognose op basis van de huidige situatie Document structuur
Pagina
✔
✔
✔
initiatief/ Ontwikkel fase
Massa opzet
Ontwerp ✔
Gebouw structuur
Credits:
5 6 7 8 9 10
✔
11 12 13 14 15 16
✔
✔ ✔ ✔ ✔ ✔
✔ ✔ ✔ ✔ ✔
TRA8 Toelevering en manoeuvreren MAT3 Hetgebruik van Gebouwgevel MAT4 Hergebruik van gebouwstructuur HEA2 Uitzicht TRA4 Voetgangers- en fietsersveiligheid TRA3 Fietsenstalling
1 1 1 1 2 2
0 0 0 0 2 2
✔
MAT1 Bouwmaterialen HEA9 Vluchtige organische stoffen
6 1
0 0
ENE1 CO2 emissie ENE 5 Toeappsing duurzame energie POL6 Minimalisering vervuiling van afstromend regenwater
15 3 1
10 3 0
POL8 Geluidsoverlast ENE6 Minimalisatie luchtinfiltratie laad-/losplatforms HEA13 Akoestiek HEA6 Lichtregeling ENE4 Energiezuinige buitenverlichting POL7 Minimalisering lichtvervuiling HEA4 Hoogfrequente verlichting HEA5 Kunstverlichting binnen- en buiten
1
1
1 1 1 1 1 1
0 1 0 0 0 0
✔ ✔
Materiaal keuze
Algemene richtlijnen
24 25 26
✔
✔
✔
Bouwfysisch
27 28 29 31 32 33 34 35
Verlichting
3 0 0 1 1 0
1 1 0 0
✔
✔
✔
5 2 3 2 1 3
1 1 1 1
✔
✔ ✔
✔ ✔ ✔ ✔ ✔
Behaald Beschikb (%) Weging Catogori e punten are Behaald escore punten e punten
Behaald
LE1 hergebruik van land LE2 Verontreinigde bodem POL5 Gebouwbescherming bij overstromingen TRA1 Aanbod van Openbaar Vervoer (OV) TRA2 Afstand tot basisvoorzieningen TRA5 Vervoerplan en parkeerbeleid
HEA1 Daglichttoetreding MAT7 Robuurst ontwerpen HEA3 Tegengaan lichthinder WST3 Opslagruimte voor herbruikbaar afval WST5 Compost
17 18 19 20 21 22 23
✔
max
Bhaalde score BREEAM-NL credits
✔
LBH
Techniek ✔
✔
Ruimte Verwarming
Energie/ Electrisch ✔
✔
Water
Waren koeling
36 38 40 41
✔
42 44 45
✔
47 48 49 51 52 54
✔
55 57 58 59 60 62 63
✔
✔ ✔ ✔
✔ ✔
✔ ✔ ✔ ✔
✔ ✔ ✔ ✔ ✔
HEA7 Natuurlijke ventilatie HEA8 Interne lucht kwaliteit POL1 GWP van koude middelen voor klimatisering POL2 Voorkomen van lekages van koude middelen
1 2 1 2
0 0 0 0
HEA10 Termisch comfort HEA11 Temperatuurregeling POL4 Ruimteverwarming gerelateerde NOx emissies
2 1 3
0 0 0
ENE2 Submetering energieverbruiken TRA7 Vervoersinformatiepunt ENE8 Energiezuinige liften ENE9 Energiezuinige roltrappen en rolpaden ENE7 Energiezuinige koel- en vriesopslag POL3 GWP van koudemiddelen voor warenkoeling
2 1 2
0 0 0
1 1
0 0
WAT1 Waterverbruikmeter WAT2 Watermeter WAT3 Lekdetectie hoofdwateraansluiting WAT4 Zelfsluitende watertoevoer sanitair WAT5 Recycling van water WAT6 Irrigratiesystemen WAT7 Voertuigwasservice
3 1 1 1 2 1
1 1 0 0 0 0
Certificaat Prognose 1
12,0%
MAN - Management HEA - Gezondheid en Comfort
2
14
14,3%
15,0%
2,1%
1,071%
ENE - Energie
13
26
50,0%
19,0%
9,5%
0,731%
TRA - Transport
6
12
50,0%
8,0%
4,0%
0,667%
WAT - Water
2
9
22,2%
6,0%
1,3%
0,667%
MAT - Materialen
1
13
7,7%
12,5%
1,0%
0,962%
WST - Afval
0
6
0,0%
7,5%
0,0%
1,250%
LE - Landgebruik en Ecologie
3
12
25,0%
10,0%
2,5%
0,833%
POL - Vervuiling
1
13
7,7%
10,0%
0,8%
0,769%
10,0%
Innovatie
Verplichte BREEAM-NL credits MAN 1 - Prestatieborging
28
105
Totaal:
PASS
GOOD
21,2%
≥ 30%
≥ 45%
≥ 55%
≥ 70%
≥ 85%
1
1
1
1
2
1
2
1
1
VERRY EXELLE OUTSTA GOOD NT NDING
MAN 2 - Bouwplaats en omgeving ✔
(%) waarmee de score ophoogd bij het behalen van -1 Credit-
MAN4 - Gebruikershandleiding MAN 9 - Publiceren van gebouwinformatie (alleen verplicht bij functie scholen)
1
MAN 10 - Het gebouw en terrein als eductatiemiddel (alleen verplicht bij functie scholen) HEA 4 - Hoogfrequente verlichting
1 1
1
1
ENE 1 - CO2 emissie reductie ENE 2 Submetering energieverbruiken
1
6
WAT 2 - Watermeter
✔
1
✔
1
✔
1
✔
1
✔
1
✔
1
1
10 1
✔
WST 3 - Opslagruimte voor herbruikbaar afval LE 4 - Planten en dieren als medegebruikruiker van het plangebied
✔
1
ENE 5 - Toepassing duurzame energie WAT 1 - Waterverbruik
1
1 ✔
1 2
✔
1
1
1
1
1
Case study materiaal
BreeamNL certificaat: DUURZAME DRAAI
GEEN
79
II. DRAWINGS
7
7
C ETFE kussendak [600mm] 6 lagen ETFE folie + luchtlaag [U=1,18 / RC=0.85]
16 15b
Afschot Kozijn profiel ETFE dak Compressie kanaal ETFE kussens Aanzicht H-profiel Onderconstructie ETFE kussendak
Veiligheids kabels i.v.m. lekkages aan de kussens
Dak ventilatie koker EPDM membraan dakbedekking vuren multiplex, 18mm Aanzicht afschot balklaag Aanzicht overstort
Afschot
12135+
16
250
Aluminium daktrim Sterk geventileerde spouw, 88mm Verticale Okumé multiplex gevelbekleding gespijkerd op regelwerk Aanzicht overstort
Dak ventilatie koker EPDM membraan dakbedekking Vuren multiplex, 18mm Aanzicht afschot balklaag
50 120
18
18
Afschot
18
12850+
114 67
12500+
67
7
Geventileerd Insecten/vogel werend scherm Stalen profiel, 4mm, h.o.h 600mm Vuren multiplex, 18mm
250
12500+
Ruimte voor leidingwerk
50
140 608
270
40
15
18
140 18
11490+
11490+
18
270
6
18
18
270
40
18
140
Ruimte voor leidingwerk
50 200
Element naden in het werk dampdicht maken/ aanvullen met schapenwol
130
350 Gelamineerde vuren kolom [350mm] NIBE klasse 1a
Gelamineerde vuren ligger [1100mm] NIBE klasse 1a
1100
Gelamineerde vuren ligger [1100mm] NIBE klasse 1a
10390+
10390+
Gelamineerde vuren kolom [350mm] NIBE klasse 1a
11 32°C RV 60%
32°C RV 60%
-10°C RV 80%
5
3
14 7110+
7110+
B
8 9
10
10
9
8 60
220
220
11 150
40 44 40 18
80
380
160
20
18
140
261
380
neerlaatbare lamellen in binnenspouw [27mm] traploos/electrisch regelbaar
60
20
HEA3: Tegengaan lichthinder
Kalkzandsteen i.p.v. hardboard
20
100
MAT7: Robuust ontwerpen
B
84
Sterk geventileerde spouw, 88mm Verticale Okumé multiplex gevelbekleding gespijkerd op regelwerk Aluminium afwater lijst Vliesgevel dorpel met houten achterwerk Aluminium kliklijst Driedubbel glas met lamellen in binnenspouw
240
Glaswol deken Kit op rugvulling Plint Hoeklijn voor stabiliteitsafdracht naar hoofddraagconst.
7110+
276
Glaswol deken Kit op rugvulling Plint Hoeklijn voor stabiliteitsafdracht naar hoofddraagconst.
4360+
7
350
350
350
Element naden in het werk dampdicht maken/ aanvullen met schapenwol
4360+
Afschot
13
220
Afschot
Dubbelglas
4360+ 60
Afschot
18°C RV 60%
220
2
240
4
Oplegvilt
A
C 15
6
15b
16 7
B
11 5
14 6
9
13 12
1 3
8
2
1
Doorsnede A: B: C: MAT7: Robuust ontwerpen
Noordgevel dicht Noordgevel open Scheiding zwembad - hal, met ETFE kussendak
MAT7: Robuust ontwerpen
Betonnen plint i.p.v. houtvezelcementplaat
Betonnen plint i.p.v. houtvezelcementplaat
1
12
Peil
Peil
Oplegnokken
200
240
60
Peil
AFSTUDEER PROJECT
DOOR
STUDENTNR
DUURZAME DRAAI
BRAM VAN HEMMEN
2002326
PROJECT OMSCHRIJVING
TIJDSKADER
BEGELEIDING
DUURZAAM ALTERNATIEF FEBRUARI 2010 TOT JUNI OP HET VO VAN ZWEMBAD 2010 HOGESCHOOL WINDESHEIM TEKENING OMSCHRIJVING
Doorsnede A
80
Prefab betonnen heipaal
Prefab betonnen heipaal
Doorsnede B
DUURZAME DRAAI
Doorsnede C
Prefab betonnen heipaal
- Studies duurzame gevel-/dakconstructies - Bouwfysische studie gevel-/dakconstructies - Doorsnede A/B/C - Details 1 t/m 16 TEKENINGNR
SCHAAL
FORMAAT
DATUM
01_DIG
1:5
4A0
18-06-'10
4
AVANS - JOHAN VREEDE BB - GABRI KLARENBEEK
10
7
7
Geventileerd Insecten/vogel werend scherm Stalen profiel, 4mm, h.o.h 600mm Vuren multiplex, 18mm
12500+
3 Glaswol deken Kit op rugvulling Plint Hoeklijn voor stabiliteitsafdracht naar hoofddraagconst.
6
7
B
Aluminium daktrim Sterk geventileerde spouw, 88mm Verticale Okumé multiplex gevelbekleding gespijkerd op regelwerk Aanzicht overstort
Sterk geventileerde spouw, 88mm
Aluminium afwater lijst Vliesgevel dorpel met houten achterwerk Aluminium kliklijst Driedubbel glas met lamellen in binnenspouw
7110+
8
9
10
Dak ventilatie koker EPDM membraan dakbedekking Vuren multiplex, 18mm Aanzicht afschot balklaag
Afschot 60
60
220
220
20
18
100
261
160
20
270
140
40
18
380
140
80
Ruimte voor leidingwerk
Afschot
4360+ 350 200
Element naden in het werk dampdicht maken/ aanvullen met schapenwol
350
18
11490+ 50
2
Gelamineerde vuren ligger [1100mm] NIBE klasse 1a
130 350
10390+ Gelamineerde vuren kolom [350mm] NIBE klasse 1a 350
2018
240
18 44 40 20
5 Glaswol deken Kit op rugvulling Plint Hoeklijn voor stabiliteitsafdracht naar hoofddraagconst.
MAT7: Robuust ontwerpen Betonnen plint i.p.v. houtvezelcementplaat
270
160
90
80
7110+ Peil
350
20
140
80
80
30 3020
32°C RV 60%
B
11
Afschot
4360+
15
6
15b
16
4
84
44 40
A
C
40 20
150
-10°C RV 80%
7
B
11 5
14 6
9
13 12
10
4
1 3
8
18
2
Prefab betonnen heipaal
276
18
240
380
1
7
270
80
170 250
Element naden in het werk dampdicht maken/ aanvullen met schapenwol
30 3020 60
350
600 AFSTUDEER PROJECT
STUDENTNR
DOOR
DUURZAME DRAAI
BRAM VAN HEMMEN
2002326
PROJECT OMSCHRIJVING
TIJDSKADER
BEGELEIDING
DUURZAAM ALTERNATIEF FEBRUARI 2010 TOT OP HET VO VAN ZWEMBAD JUNI 2010 HOGESCHOOL WINDESHEIM
650
AVANS - JOHAN VREEDE BB - GABRI KLARENBEEK
TEKENING
850
220
OMSCHRIJVING
- Details 1 t/m 11
DUURZAME DRAAI
TEKENINGNR
SCHAAL
FORMAAT
DATUM
05
1:5
A0
18-06-'10
81
C ETFE kussendak [600mm] 6 lagen ETFE folie + luchtlaag [U=1,18 / RC=0.85]
14
12850+
C
16 Afschot
67
7110+
67
114
geventileerd Insecten/vogel werend scherm
Kozijn profiel ETFE dak Compressie kanaal ETFE kussens Aanzicht H-profiel Onderconstructie ETFE kussendak
250
Dak ventilatie koker EPDM membraan dakbedekking Vuren multiplex, 18mm Aanzicht afschot balklaag Aanzicht overstort
250
15b
Veiligheids kabels i.v.m. lekkages aan de kussens
12135+
50
13 18
120
Dubbelglas
Afschot
15
60
4360+
608
270
240
18
140
Ruimte voor leidingwerk
Oplegvilt
18
11490+
12 Peil
Gelamineerde vuren ligger [1100mm] NIBE klasse 1a
18째C RV 60%
Oplegnokken
200
510
240
60
32째C RV 60%
1100
Afschot
10390+
220
20 18
140
A
C
18
15
6
15b
16 7
175
B
11 5
14 6
9
13 12
1 3
8
2
1
Prefab betonnen heipaal
AFSTUDEER PROJECT
DOOR
STUDENTNR
DUURZAME DRAAI
BRAM VAN HEMMEN
2002326
PROJECT OMSCHRIJVING
TIJDSKADER
BEGELEIDING
DUURZAAM ALTERNATIEF FEBRUARI 2010 TOT OP HET VO VAN ZWEMBAD JUNI 2010 HOGESCHOOL WINDESHEIM
650
TEKENING
850
OMSCHRIJVING
- Details 12 t/m 16
82
DUURZAME DRAAI
TEKENINGNR
SCHAAL
FORMAAT
DATUM
06
1:5
A0
18-06-'10
4
AVANS - JOHAN VREEDE BB - GABRI KLARENBEEK
10
Analyse van het VO van zwembad windesheim in Zwolle (25Ͳ03Ͳ10) > < Analyse duurzaam alternatief op het VO van zwembad windesheim in Zwolle BVO in geval van het zwembad BVO/m³
5996 m² 0,16
Milieueffect categorie
Milieueffecten Ͳ Ontw Ͳ
VO (25Ͳ03Ͳ10) Emissies Broeikaseffect (100j) Ozonlaagaantasting Humane toxiciteit Aquatische toxiciteit Terestische toxiciteit Fotochemische oxidatievorming Verzuring Eutrofiering Uitputting Biotische grondstoffen Abiotische grndstoffen Energiedragers
Equivalent eenheid
< 0,72 < 0,64 < 0,56 < 0,48 < 0,40 < 0,32
BVO in geval van een kantoor BVO/m³
Breeam Credits 1 2 3 4 5 6
11687,3 m² 0,32
Conclusie 1:
€ 0,05 € 30,00 € 0,09 € 0,03 € 0,06 € 2,00 € 4,00 € 9,00
3.431,73 0,24 602,85 14,10 8,44 88,60 1.227,60 318,60
0,7 5784,5
€ 0,16 € 0,16
0,11 925,52 0,00 €
, €/m² BVO / 1,10 38 %
Milieueffect categorie
Milieueffecten Ͳ Ontw Ͳ
Duurzaam alternatief VO Emissies Broeikaseffect (100j) Ozonlaagaantasting Humane toxiciteit Aquatische toxiciteit Terestische toxiciteit Fotochemische oxidatievorming Verzuring Eutrofiering Uitputting Biotische grondstoffen Abiotische grndstoffen Energiedragers
Equivalent eenheid
Schaduwprijs /kg equivalent
som
35611,9 0,0042 4817,4 511 67,7 20,1 180,7 18,6
€ 0,05 € 30,00 € 0,09 € 0,03 € 0,06 € 2,00 € 4,00 € 9,00
1.780,60 0,13 433,57 15,33 4,06 40,20 722,80 167,40
47,9 6590
€ 0,16 € 0,16
7,66 1.054,40 0,00
6.617,79 Credits 0
Reële mileubelasting g/ Mileubelasiting/m² BVO t.o.v 0,8 verbetering
€ , €/m² BVO / 0,70 Ͳ12 % 36 %
4.226,14 Credits 1
Uit de bovenstaande vergelijking zijn de doorgevoerde wijzigingen duidelijk zichtbaar. De materiaalkeuze en manier van detailleren heeft ten opzichte van het VO uit 25Ͳ03Ͳ10 de milieukosten 36% doen zakken. Echter resulteert deze verbetering in Breeam niet in het behalen van aanzienlijk meer credits. Van de maximaal te behalen 6 credits wordt voor een milieubelasting van 0,7 €/m²BVO slechts één credit toegekent. Dit zou dus betekenen dat het vele malen beter moet kunnen. Een analyse van de door mij gebruikte materialen laat zien dat de enige slecht scorende materialen die zijn gebruikt het beton van de zwembassins en vloeren zijn, en het gedeeltelijke staalskelet. Echter is de negatieve invloed op de score hiervan minimaal. Hieruit is te concluderen dat ook bij gebruik van de meest duurzame materialen, je niet de maximale score kunt behalen. Mijn vermoede was dan ook dat de negatieve BVO/m³ verhouding, die evident is bij een zwembadfunctie er toe leidt dat ook bij het verkiezen van de beste materialen de beloning in Breeam minimaal is. Om dit nader te kunen onderzoeken heb ik het zwembad ook eens doorgerekend als kantoor gebouw. Dit betekend dat er optimaal gebruik gemaakt wordt van de hoogtes binnen het ontwerp zodat er een positievere BVO/m³ verhouding ontstaat.
Milieueffect categorie
Milieueffecten Ͳ Ontw Ͳ
VO (25Ͳ03Ͳ10) Emissies Broeikaseffect (100j) Ozonlaagaantasting Humane toxiciteit Aquatische toxiciteit Terestische toxiciteit Fotochemische oxidatievorming Verzuring Eutrofiering
Indien kantoorgebouw
Uitputting Biotische grondstoffen Abiotische grndstoffen Energiedragers
som
68634,6 0,008 6698,3 470,1 140,7 44,3 306,9 35,4
Reële mileubelasting g/ Mileubelasiting/m² BVO t.o.v. 0,8 Milieubelasting €/m² BVO
Schaduwprijs /kg equivalent
Equivalent eenheid
Schaduwprijs /kg equivalent
som
Milieueffect categorie
Milieueffecten Ͳ Ontw Ͳ indien kantoorgebouw
79512,4 0,0088 7473 577,4 149,6 45,5 346,6 42,2
€ 0,05 € 30,00 € 0,09 € 0,03 € 0,06 € 2,00 € 4,00 € 9,00
3.975,62 0,26 672,57 17,32 8,98 91,00 1.386,40 379,80
Duurzaam alternatief VO Emissies Broeikaseffect (100j) Ozonlaagaantasting Humane toxiciteit Aquatische toxiciteit Terestische toxiciteit Fotochemische oxidatievorming Verzuring Eutrofiering
0,7 6933,5
€ 0,16 € 0,16
0,11 1.109,36 0,00
Uitputting Biotische grondstoffen Abiotische grndstoffen Energiedragers
Equivalent eenheid
Schaduwprijs /kg equivalent
som
46489,7 0,005 5592,1 618,3 76,6 21,3 220,4 25,4
€ 0,05 € 30,00 € 0,09 € 0,03 € 0,06 € 2,00 € 4,00 € 9,00
2.324,49 0,15 503,29 18,55 4,60 42,60 881,60 228,60
47,9 7739
€ 0,16 € 0,16
7,66 1.238,24 0,00
Verdieping hoogte 3m Reële mileukosten Mileubelasiting/m² BVO t.o.v. 0,8 08
Vergelijking alternatief op het VO in de zwembad situatie met de kantoorsituatie 5691,3 m² Toename BVO/m³ 94,9 % Procentuele toename BVO/m³ 0,256 % Procentuele afname Milieubelasting 36,3 % Procentuele afname Milieubelasting
Conclusie 2:
€ 0,65 €/m² BVO Ͳ18,3 18 3 %
7.641,42 Credits 1
Reële mileubelasting Mileubelasiting/m² BVO t.o.v 0,8 08 verbetering
€ 0,45 €/m² BVO Ͳ43,9 43 9 % 31 %
5.249,77 Credits 4
Door het ontwerp voor het zwembad in te vullen met grote kantoorvloeren neemt het aantal BVO/m³ met 94% toe. Door het BVO nagenoeg te verdubbelen zou je verwachten dat de milieubelasting nagenoeg zal halveren. Echter valt dit iets lager uit aangezien de reële milieukosten stijgen door de toevoeging van extra vloeren (beton) en extra constructie (staal). Al met al is te zien dat het veranderen van functie (en daarmee het BVO/m³) de milieubelasting met 36,3% daalt. Deze daling zorgt ervoor dat 4 van de 6 BreeamͲNL credits worden behaald, wat weer laat zien dat met het toepassen van de gekozen materialen en detailleringen wel in de buurt komen van de maximale score. Al met al is gebleken dat de zwembad/sport functie het in het geval van het duurzame alternatief 36,3% moeilijker maakt om punten te scoren op duurzaam materiaalgebruik. Deze constatering heeft als gevolg dat in geval van veel functies (sporthallen, ziekenhuizen, industrie, kantoorgebouwen) duurzaam materiaalgebruik minimaal wordt beloond. Dit doet je afvragen of het eerlijk is om al deze functies met dezelfde maat te meten.
Constructie zoals het VO van 25Ͳ03Ͳ10 C t ti l h t VO 25 03 10 Geveldozen purplaat,kalkzandsteen, rodeca/prefab betonnen gevel, stalen/houten raamwerk, Betonnen vloeren/zwembadbak, Stalen dakplaat/pur dak Constructie volgens detailleringen Duurzaam alternatief Noorse pui schapenwol, kalkzandsteen, hout / vezelcem gevelbekleding, Hout/stalen raamwerk, betonnenvloeren/zwembadbak, hout/schapenwol dak
Bovenstaande bevindingen zijn verwerkt in een grafiek zodat in het Bovenstaande bevindingen zijn verwerkt in een grafiek zodat in het geval van een potentiescan een onderbouwde inschatting gemaakt kan worden van de mogelijk te behalen punten.
DUURZAME DRAAI
83
BREEAM-NL als meetlat Binnen BREEAM-NL wordt getracht duurzaamheid te objectiveren, om zo gebouwen te meten met één maat. In mijn stukje “materiaal gebruik en BREEAM-NL” stelde ik dit uitgangspunt al ter discussie. Maar ook de vraag of het badmeesters hok, uitkijkend op de zwembaden, een raam naar buiten moet hebben, of dat een zwembad om de 3,6m gevellengte een te openen raam moet hebben draagt bij aan het beeld dat het met één maat meten van allerlei gebouwen absurd is. Ik veronderstel dan ook dat in het geval van een zwembad met sportzalen het OUTSTANDING certificaat en waarschijnlijk ook het EXELENT certificaat niet haalbaar zijn. BREEAM-NL is een grote verzameling, aan duurzaamheid bijdragende maatregelen. Deze maatregelen zijn gebaseerd op allerlei gebouwfuncties, waarbij de moeilijkst haalbare als maat is genomen. Het maken van een “OUTSTANDING” (certificaat) educatief zwembad/sporthal kan dan ook alleen als je kunt voldoen aan de normen gebaseerd op een simpele woning of kantoor. BREEAM-NL stip allerlei duurzame maatregelen aan. Iets dat zeker nu het thema nog in opkomst is, bijdraagt aan de bewustwording rondom het onderwerp. De grote positieve impuls die het bedrijfsleven krijgt en de beloning voor duurzaam opdrachtgeverschap zijn een stap in de goede richting. Maar door het enorme papierwerk rondom het behalen van een certificaat, de hierbij horende hoge kosten ván een certificaat en de soms kromme maat, doen mij twijfelen aan
II. BEFORE AND AFTER Door: Bram van Hemmen Afstudeerproject: Duurzame draai
Overzicht resultaat doorgevoerde wijzigingen Afstuderen
Commentaar voor het aanbrengen van een verbetering Initiatieffase/ Ontwikkelingsfase
Ontwerp
Massa opzet
Gebouw structuur
Materiaalkeuze
Techniek
Algemene richtlijnen
1 LE1
Hergebruik van land
2 LE2
Verontreinigde bodem
3 POL5
Gebouwbescherming bij overstromingen
4 TRA1
Aanbod van Openbaar Vervoer (OV)
5 TRA2
Afstand tot basisvoorzieningen
6 TRA5
Vervoerplan en Parkeerbeleid
7 TRA8
Toelevering en manoeuvreren
8 MAT3 9 MAT4 10 HEA2
Hergebruik van gebouwgevel Hergebruik van gebouwstructuur Uitzicht
11 TRA4 12 TRA3
Voetgangers- en fietsersveiligheid Fietsenstalling
13 HEA1
Daglichttoetreding
14 MAT7
Robuust ontwerpen
15 HEA3
Tegengaan lichthinder
16 WST3
Opslagruimte voor herbruikbaar afval
17 WST5
Compost
18 MAT1
Bouwmaterialen
19 HEA9
Vluchtige organische verbindingen
20 ENE1
CO2 emissiereductie
21 ENE5 22 POL6
Toepassing duurzame energie Minimalisering van vervuiling van afstromend regenwater
23 POL8
Bouwfysisch
Verlichting
LBH
Ruimte verwarming
Elektrisch
Warenkoeling
Water
In gebruikname
Nabeschouwing management
Start Bouw
26-4-2010 behaald Verwacht Resultaat Resultaat resultaat AFSTUDEREN VO AFSTUDEREN 3
0
3
0
3
0
0
2
2
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0 0 0
0 0 1
0 0 0
2 2
2 2
2 2
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
n.v.t
n.v.t
n.v.t
Het identificeren en stimuleren van het gebruik van materialen met een lage milieu-impact gedurende de \volledige levenscyclus van het gebouw. Het bevorderen van een gezonde en goede kwaliteit van de binnenlucht doordat de gebruikte bouw- en afwerkingsmaterialen een lage emissie van schadelijke, 'vluchtige organische verbindingen' en andere schadelijke stoffen veroorzaken.
0
3
0
1
1
Het stimuleren dat gebouwen worden ontworpen en gerealiseerd met een zo laag mogelijke CO2-emissie van het gebouwgebonden primaire energiegebruik in de gebruiksfase. De toepassing van duurzame energiesystemen stimuleren. Het beperken van potentiële vervuiling van natuurlijke watergangen met slib, zware metalen, chemicaliën of olie door afstromend regenwater van gebouwen en verharde oppervlakken.
10
10
10
0 0
3 1
3 1
Garanderen dat veiligheid behouden blijft en dat verstoring van toegang door toeleverend verkeer geminimaliseerd wordt door een goed ontwerp en toegang tot het gebied. Het stimuleren van het ter plaatse hergebruiken van bestaande gebouwgevels. Het stimuleren van hergebruik van bestaande en tot voor kort gebruikte bouwkundige draagconstructies op het terrein. Stimuleren dat werkplekken in relevante verblijfsruimtes een vrij vrij uitzicht hebben. Dit ten behoeve van visueel comfort en om een eentonig binnenmilieu te doorbreken. Het stimuleren van de aanwezigheid van beschikbare veilige voetgangers- en fietstoegangsroutes op de locatie. Het stimuleren van gebouwgebruikers om op de fiets te komen door voldoende fietsfaciliteiten te bieden. Het voorzien in voldoende daglichttoetreding binnen verblijfsgebieden en verblijfsruimten ten behoeve van een voldoende visueel comfort en welbevinden. Het identificeren en stimuleren van maatregelen ter bescherming van blootgestelde gebouwdelen en terreininrichting, waardoor de vervangingsfrequentie hiervan wordt geminimaliseerd. Het tegengaan van hinder binnen verblijfsruimten als gevolg van reflectie of verblinding door invallend licht door de toepassing van lichtwering. Het bestemmen van voorzieningen die specifiek dienen voor de opslag van recyclebaar afval tijdens exploitatie/gebruik van het gebouw, zodat het op efficiënte wijze scheiden van recyclebaar afval wordt gestimuleerd. Borging van de realisatie van voorzieningen die door compostering van organisch afval het te transporteren afvalvolume verkleinen, of voor gebruik ter plaatse geschikt maken en bevorderen.
Doel van de credit Het verkleinen van de kans dat geluid van het project in de gebruiksfase overlast vormt voor nabijgelegen geluidsgevoelige gebouwen. Het stimuleren van energiebesparing en CO2-reductie door de toepassing en het ontwerp van laad/losperrons en/of expeditieruimtes met een minimaal verlies aan warmte of koude. Door een goede geluidisolatie en geluidwering het zo veel mogelijk voorkomen van geluidhinder en geluidoverlast binnen een gebouw Verzekeren dat de gebouwgebruikers op eenvoudige en toegankelijke wijze de verlichting kunnen regelen binnen elke relevante ruimte binnen een gebouw. Het stimuleren van energiebesparing en CO2-reductie door de toepassing van energiezuinige buitenverlichting. Garanderen dat buitenverlichting zo wordt ingericht dat de juiste gebieden worden verlicht, naar boven gericht licht wordt geminimaliseerd en lichtvervuiling, energieverbruik en hinder naar aangelegen kavels wordt geminimaliseerd. Verhoging van het visuele comfort door de toepassing van hoogfrequente fluorescente verlichting in de verblijfsruimten van een gebouw.
0
1 1
1
1
1
1
n.v.t
n.v.t
n.v.t
0 1
1 1
1 1
24 ENE6
Minimalisatie luchtinfiltratie laad-/losplatforms
25 HEA13 26 HEA6
Akoestiek Lichtregeling
27 ENE4 28 POL7
Energiezuinige buitenverlichting Minimalisering lichtvervuiling
0 0
1 1
1 1
29 HEA4
Hoogfrequente verlichting
0
1
1
30 HEA5
Kunstverlichting binnen- en buiten
Verzekeren dat bij de kunstverlichting zowel binnen als op het buitenterrein van het gebouw voldoende verlichtingsniveaus worden toegepast en wordt voldaan aan andere kwaliteiten van een goede verlichting, waardoor een hoge mate van visueel comfort en visuele prestatie wordt bereikt.
0
1
1
31 HEA7
Natuurlijke ventilatie
0
0
Interne luchtkwaliteit
0
2
2
33 POL1
GWP van koudemiddelen voor klimatisering
0
1
34 POL2
Voorkomen van lekkages van koudemiddelen
Een extra mogelijkheid voor de gebruikers om (tijdelijk) direct naar de buitenlucht te ventileren, in aanvulling op de in het gebouw aanwezige basisventilatie. Het bevorderen van een gezond leef- en verblijfklimaat door ervoor te zorgen dat in elke ruimte voldoende luchtverversing is door middel van aanvoer van schone buitenlucht en afvoer van gebruikte binnenlucht en de binnenlucht in het gebouw vrij is van verontreinigingen van bronnen binnen en buiten het gebouw. Het verminderen van de bijdrage aan klimaatverandering door het stimuleren van het gebruik van koudemiddelen met een lage bijdrage aan het broeikaseffect. Het voorkomen van emissies van koudemiddelen naar de atmosfeer, veroorzaakt door lekkages in koelinstallaties (voor klimatisering en warenkoeling).
0
32 HEA8
0
0
0
35 HEA10 36 HEA11
Thermisch comfort Temperatuurregeling
0 0
2 0
2 0
37 POL4
Ruimteverwarminggerelateerde NOx emissies
Verzekeren van een goed thermisch comfort door toepassing dynamische thermische gebouwsimulatie in de ontwerfase. Het voorzien in voldoende mogelijkheid voor temperatuurregeling (warmte en koeling) binnen verblijfsruimtendoor de individuele gebouwgebruikers zelf. Het stimuleren van de toepassing van verwarmingssystemen waarbij de NOx-emissie wordt geminimaliseerd. Hierdoor wordt lokale luchtvervuiling gereduceerd.
38 ENE2
Submetering energieverbruiken
39 TRA7
Vervoersinformatiepunt
40 ENE8
Energiezuinige liften
41 ENE9
Energiezuinige roltrappen en rolpaden
42 ENE7
Energiezuinige koel- en vriesopslag
43 POL3
GWP van koudemiddelen voor warenkoeling
44 WAT1
Waterverbruik
45 WAT2
Watermeter
46 WAT3 47 WAT4 48 WAT5
Uitvoering
Geluidsoverlast
Het stimuleren van projectontwikkelaars, gemeenten, woningbouwcorporaties en andere bouwende partijen om bouwprojecten te realiseren op een locatie met een lage ecologische en landschappelijke waarde en het stimuleren van hergebruik van al ontwikkelde grond, om wildgroei van gebouwen in het landelijke gebied te voorkomen. Het stimuleren van projectontwikkelaars, gemeenten, woningbouwcoöperaties e.d. om bouwprojecten te realiseren op locaties met verontreinigde bodem in plaats van op locaties met schone bodems. Het stimuleren van het ontwikkelen van gebouwen in gebieden met een laag risico op wateroverlast of het treffen van maatregelen om mogelijke wateroverlast in gebouwen in gebieden met een gemiddeld of hoog risico op wateroverlast te verminderen. Het erkennen en stimuleren van ontwikkelingen in de nabijheid van een goed OV-net, waardoor transportgerelateerde emissies en files worden gereduceerd. Het erkennen en stimuleren van ontwikkelingen in de nabijheid van lokale voorzieningen, waardoor transportgerelateerde emissies en files worden gereduceerd. Stimuleren om vanuit de bedrijfsvoering en lokale overheid sterk milieubelastend transport te minimaliseren waardoor transportgerelateerde emissies en files worden gereduceerd en overlast naar de omgeving beperkt wordt.
Lekdetectie hoofdwateraansluiting Zelfsluitende watertoevoer sanitair Recycling van water
49 WAT6 50 WAT7
Irrigatiesystemen Voertuigwasservice
51 LE3
Aanwezige planten en dieren op de locatie van het bouwproject
52 LE4
Planten en dieren als medegebruiker van het plangebied
53 MAT5 54 ENE10 55 WST1 56 WST2
Onderbouwde herkomst van materialen Waarborging thermische kwaliteit gebouwschil Afvalmanagement op de bouwplaats Gebruik van secundair materiaal
57 LE6
Duurzaam medegebruik van planten en dieren op de lange termijn
58 LE8
Partnerschappen met een lokale natuurorganisatie
59 WST6
Inrichting
60 MAN1
Prestatieborging
61 MAN2 62 MAN3
Bouwplaats en Omgeving Milieu-impact bouwplaats
63 MAN4
Gebruikershandleiding
64 MAN6
Consultatie (keuze-credit)
65 MAN7 66 MAN8 67 MAN9 68 MAN10 69 MAN11
Gedeelde faciliteiten (keuze-credit) Veiligheid (keuze-credit) Publiceren van gebouwinformatie (keuze-credit) Het gebouw en terrein als educatiemiddel (keuze-credit) Onderhoudsgemak (keuze-credit)
70 MAN12
Levenscycluskostenanalyse
71 MAN13
Keuze-credits (Man 6 - Man 11)
Het toepassen van subbemetering van zowel gebiedszones binnen het gebouw als van aanzienlijke verbruiksgroepen zodat in de gebruiksfase met een monitoringsysteem energiegebruiken geregistreerd, bewaakt en zo nodig bijgestuurd kunnen worden. Verzekeren dat het gebouw over de capaciteiten beschikt om gebruikers van recente informatie te voorzien met betrekking tot lokale OV-routes en -tijden. Het stimuleren van energiebesparing en CO2-reductie door de toepassing van op het gebruik afgestemde, energiezuinige liften. Het stimuleren van energiebesparing en CO2-reductie door de toepassing van energiezuinige roltrappen en rolpaden. Het stimuleren van energiebesparing en CO2-reductie door de toepassing van energiezuinige opslagvoorzieningen waarin producten gekoeld en ingevroren worden bewaard. Vermindering van de bijdrage aan klimaatverandering door het stimuleren van het gebruik van koudemiddelen met een lage bijdrage aan het broeikaseffect.
0
0 0
1
0
0 1
0 1
0
2
2
n.v.t
n.v.t
n.v.t
0
0
0
1
1
Het gebruik van water voor sanitaire toepassingen minimaliseren door het toepassen van waterbesparende of waterloze voorzieningen.
1
3
3
Borgen dat het waterverbruik gemonitord en gemanaged kan worden. Hiermee wordt het reduceren van het drink- en grondwaterverbruik gestimuleerd. Het beperken van de gevolgen van grote waterlekkages die anders onopgemerkt blijven. Het reduceren van het waterverlies door kleine waterlekkages in toiletfaciliteiten. De toepassing van opvang en hergebruik van grijs afvalwater of regenwater voor het doorspoelen van toiletten stimuleren en het gebruik van drinkwater verminderen. Het gebruik van drinkwater voor de groenvoorziening verminderen. Het verbruik van drinkwater door wasstraten voor voertuigen minimaliseren.
1
1
1
0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 n.v.t
0 n.v.t
0 n.v.t
Het stimuleren van het treffen van maatregelen om planten en dieren die aanwezig zijn op de bouwlocatie te beschermen en behouden gedurende de bouw. Het stimuleren van het treffen van inrichtingsmaatregelen ten behoeve van het duurzame medegebruik van het te ontwikkelen gebouw en de open ruimte door inheemse plant- en diersoorten. Het stimuleren van de toepassing van materialen met een onderbouwde/verantwoorde herkomst in de hoofdbouwdelen. Het stimuleren dat gebouwen worden gebouwd zoals ze zijn ontworpen en gerealiseerd met een zo laag mogelijke CO2-emissie. Efficiënt grondstofgebruik bevorderen door zinvol en effectief afvalmanagement op de bouwplaats. Het identificeren en stimuleren van het gebruik van gerecycled of herbruikbaar toeslagmateriaal in de bouw, waardoor het gebruik van en de vraag naar nieuwe grondstoffen/bouwmaterialen afneemt.
Kunnen geen uitspraken over gdaan worden in de onterpfase
Het stimuleren van natuurvriendelijk beheer, onderhoud en van natuurvriendelijke monitoring van het gebouw en de open ruimte, om het duurzame medegebruik van de onder LE 3 en LE 4 beoogde planten en dieren te garanderen. De opdrachtgever/ontwikkelaar stimuleren om een partnerschap te vormen met een lokale organisatie/persoon met kennis van het lokale ecosysteem en de lokale plant- en diersoorten. Het doel is om gebruik te maken van hun lokale kennis en langdurige ondersteuning. Idealiter is deze persoon een erkend ecoloog (niet vereist) die kan meewerken aan de natuurrapportage en zodoende het ecologische bouwproces van ontwerp tot uitvoer kan ondersteunen. Het bevorderen van de afstemming met de toekomstige gebouwgebruiker over de te gebruiken afwerking en inrichting van het gebouw en het hierdoor voorkomen van verspilling van materiaal.
Kunnen geen uitspraken over gdaan worden in de onterpfase
Het stimuleren van een goede manier van prestatieborging van installaties, zodat een optimale werking onder gebruikscondities wordt geborgd. Het stimuleren van het verantwoord beheren van de bouwplaats en zijn invloed op de omgeving. Het stimuleren van bouwplaatsen die vanuit milieu-oogpunt op een verantwoorde wijze worden beheerd in termen van milieubewust materiaalgebruik, beperking van energiegebruik en beperking van vervuiling. Het stimuleren van het beschikbaar stellen van een gebouwhandleiding voor de niet technisch onderlegde gebruiker van het gebouw om deze in staat te stellen het gebouw te begrijpen en er efficiënt mee om te gaan. Het bij het ontwerpproces betrekken van relevante belanghebbenden (onder wie gebouwgebruikers,bedrijven, bewoners en de lokale overheid) ter vergroting van lokale betrokkenheid en ter verkrijging van een gebouw dat optimaal voor zijn functie geschikt is.
0
1
1
21,2 29,4 geen
46,9 54,55 GOOD
41,90% 50,7 GOOD
Het stimuleren van gebouwen die gemeenschappelijk gebruik van faciliteiten met de lokale gemeenschap mogelijk maken. Het identificeren en stimuleren van effectieve ontwerpmaatregelen die de veiligheid van het project verhogen. Het stimuleren van publicaties over ontwerp- en bouwprocessen die nadelige invloeden van het gebouw op het milieu reduceren. Het stimuleren van het gebruik van het gebouw en het terrein als educatief middel over milieubewustzijn. Het stimuleren van het ontwerpen van een gebouw en van (gebouw)installaties die gedurende hun gehele levenscyclus op een eenvoudige wijze kunnen worden onderhouden. Het stimuleren dat een levenscycluskostenanalyse uitgevoerd wordt om het ontwerp en de uitvoering over de hele levenscyclus van het gebouw, inclusief onderhoud en beheer, te optimaliseren. De toepassing van de verschillende management credits te stimuleren. De genoemde credits zijn nieuw geintroduceerd ten opzichte van BREEAM International. Door middel van deze keuze credit kan na een jaar beoordeeld worden welke van deze management credits definitief in de volledige lijst worden opgenomen.
Behaalde score Verwachte score wanner de uitvoering- en mannegement credits worden toegevoegd Verwacht certificaat
Werken met BREEAM-NL BREEAM-NL kenmerkt zich door een enorme veelheid aan duurzame oplossingen. Deze kunnen objectief bijdragen aan een duurzaan ontwerp. Maar kunnen ook een impuls aan duurzame ontwikkelingen geven. Na een analyse van het VO blijkt wel dat je zonder veel aandacht te besteden aan BREEAM-NL gedurende het ontwerpproces niet in staat zult zijn een hoge score te behalen voor een Certificaat. Dit is niet alleen omdat je op deze manier punten laat liggen doordat je de formele regels van BREEAM-NL hebt niet hebt gevolgd en zo rapporten mist. Maar ook omdat je, door de systematiek niet integraal te gebruiken, punten laat liggen die later nauwelijks meer kunnen worden hersteld. Het aller belangrijkst is misschien wel dat BREEAM-NL qua kennis ver voorloopt op de architecten wereld. Wat wel aangeeft hoe belangrijk het is dat de systematiek nauw bij een duurzaam ontwerpproces betrokken is. Het is dan ook deze conclusie die mij heeft doen besluiten een ontwerp tool te maken die informatie aanbied in een voor de ontwerper gemakkelijke manier. Materiaal gebruik en BREEAM-NL Op gebied van duurzaam materiaal gebruik is belangrijk op te merken dat om punten te scoren een zekere compactheid van het ontwerp en ook het gebruik van minimale plafondhoogtes een minstens zo belangrijke factor is als het materiaalgebruik zelf. Deze opvatting, welke haaks staat op de gedachte dat een duurzaam ontwerp een zekere overmaat vereist, word vanuit Breeam-NL nergens expliciet vermeld onlangs de grote invloed op de score. Verder is opvallend dat alle door mij aangebrachte wijzigingen slechts in het behalen van 1 van de 6 punten resulteert. En dat zelfs wanneer deze uitwerking op een gebouw met een hoge compactheid word toegepast slechts 4 van 6 punten behaald worden. Dit geeft wel aan dat het gebruik van betonvloeren voldoende is om niet meer dan 67% te kunnen scoren (4/6). Het behalen van de volledige 6 punten is alleen mogelijk in geval van een zeer compacte houtbouwwoning. Deze constatering heeft als gevolg dat in geval van veel functies (sporthallen, ziekenhuizen, industrie, kantoorgebouwen) duurzaam materiaalgebruik minimaal wordt beloond. Dit doet je afvragen of het eerlijk is al deze functies met dezelfde maat te meten. 84
BREEAM-NL als certificeringmethode Zwembadklimaat en materiaalgebruik De bouwtechnische uitwerking van het zwembad laat zien dat het zwembad klimaat geen beperking is voor het daadwerkelijke materiaalgebruik. Door veel aandacht te besteden aan details en dus het garanderen van een optimaal dampscherm kunnen materialen als schapenwol en hout zonder risico worden toegepast. Het is nodig op te merken dat een dergelijke bouwtechnische uitwerking veel aandacht vereist in de uitvoering. Het aftapen, isoleren en dichtzetten van elementnaden kost dan ook veel tijd. Maar verduidelijkend was wel dat het onlangs de benodigde aandacht goed mogelijk is een houten zwembaddak met een RC van 8 te bewerkstelligen zonder condensvorming bij -10°C buiten en +32°C binnen. De enige grote beperking op gebied van duurzaam materiaalgebruik is dan ook dat een zwembad geen houten vloeren toelaat. Duurzaam materiaalgebruik en Esthetiek. Bij een eerste blik op beide gevels (tekening 02_DIG) zijn grote verschillen waarneembaar. Onlangs dat beide gevels bestaan uit een driedeling van gevel bekledingen, doen de gevels totaal anders aan. Bij het duurzaam bouwtechnisch uitwerken van het ontwerp heb ik me niet beperkt tot constructie en isolatie materialen. Ook de gevel bekledingen zijn vervangen door een duurzaam alternatief om zo een Extreem mogelijke vergelijking te kunnen maken. Zo is prefab. beton als buitenblad vervangen door vergelijkbare houtvezelcement platen. En zijn de ijle, translucente Rodeca platen vervangen door een robuuste multiplex gevel bekleding. Aangezien er geen translucente, duurzame gevel materialen verkrijgbaar zijn, was ik genoodzaakt te kiezen voor een “praktische” tegenhanger qua visuele eigenschappen. Maar ook de onderste flank van de gevel heeft veranderingen ondergaan. Houtvezelcement platen kunnen qua uiterlijk een vergelijkbaar aanzicht bewerkstellingen. Echter is zo’n materiaal op maaiveld niveau beschadiginggevoelig zodat ik al nog genoodzaakt was de onderste laag te beginnen met beton. In de praktijk zullen de verschillen tussen beide materialen altijd zichtbaar blijven. Een positieve verandering is dat het gebouw door de toepassing van hout een duurzaam uiterlijk krijgt, wat bijdraagt aan het imago. Maar er had natuurlijk ook gewoon voor de oorspronkelijke gevelmaterialen gekozen kunnen worden. Echter maakt dit beide aanzichten niet gelijkwaardig. Een grondige analyse laat zien dat het gebouw hoger is geworden. Het sterk geventileerde dakpakket is hier de oorzaak van. Zodoende wordt de bovenste laag in de gevel hoger. Ook de gevelopbouw is een flinke slag dikker geworden. Iets dat de bovenste gevelopbouw verder weg brengt van zijn ijle uitgangspunten. Je zou kunnen concluderen dat een duurzame bouwtechnische uitwerking in het geval van het zwembad heeft geleid leid tot minder slanke en minder transparante aanzichten. Kennis en BREEAM-NL De breedte waarmee BREEAM-NL het onderwerp duurzaamheid behandeld dwingt je als nieuwsgierige ontwerper kennis te nemen van een hele brede definitie van duurzaam bouwen. BREEAM-NL maakt gebruik van andere programma’s, kennis, en databases en stimuleert het inschakelen van adviseurs op allerlei gebieden. Gebruik maken van BREEAM-NL stimuleert in hoge mate een bewustzijn rondom duurzaamheid. Ik kan wel stellen dat kennis nemen van de methodiek mij enorm heeft geholpen grip te krijgen op de inhoud van het ooit als containerbegrip weggezette duurzaamheid. Ik zie deze periode waarin ik veel kennis heb genomen van het thema dan ook als een van de meest leerzame momenten in mijn studie. Ik voel van af nu dan ook verantwoordelijk dit onderwerp mee te nemen in mijn verdere loopbaan om dit onderwerp, waarover laatste woord nog niet gezegd is, naar een hoger plan te brengen
DUURZAME DRAAI
PROJECT REVIEWS GRADE AVANS hogeschool
9
HONOURS NOMINATION AVANS NATIONAL TALLENT AWARDS FINALIST The project has been nominated by AVANS hogeschool to compete in the VITAE national talent awards 2010. And in the competetion the presentation made it to the finals.
Vrins, E (2000) Optimaal serre concept voor woningen. Bouwwereld no. 3, p.32
REFERENCES Debets, C (2004) Massieve betobakken als drijflichaam. bouwwereld nr. 9, p 8-11 van Velzen, T(2010)Behaaglijke bollen, du urzame klimaatbeheersing in drijvende koepels. De Ingenieur no9. p 26,27 Beck, W (2012) Keen green, Meer comfort en minder energiegebruik met inteligente zonlichtregulering. www.Hunterdouglas. com
DUURZAME DRAAI
Beck, W (2012) Keen green, Meer comfort en minder energiegebruik met inteligente zonlichtregulering. www.Hunterdouglas. com KNMI Data center (15 may 2012) Ijselmeer Sea Surface temperature. http://www. knmi.nl/datacentrum/satellite_earth_ob servations/NOAA/IJsselmeer.htmlurnal (2013)
85
WHO AM I? CURICULUM VITAE A very passionate architectural engineer interested in the border between architectural design and engineering. My dream is to be part of the next revolution in the built environment.
PERSONALIA: Name: Date of birth: Nationality:
Bram van Hemmen 8TH April 1989 Dutch
EDUCATION: Techinical University Delft Degree: Master of Science (MSc) Architecture Perior: 2010 – 2013 Avans Hogeschool ´s-Hertogenbosch Period: 2006 – 2010 Degree: Bachelor (BASc) of Built Environment Specialisation: Architecture and Construction engineering