Leren van brandonderzoek

Brandonderzoek levert veel informatie op over oorzaken van branden, het brandverloop, het gedrag van mensen, de effectiviteit van preventieve voorzieningen en van onze eigen inzet. Daar kunnen we als brandweer van leren en ons eigen optreden maar ook de samenleving veiliger maken. Neem bijvoorbeeld het incident met een schip in Sneek. De bestrijding ervan kreeg een onverwachte wending. Brandweer Fryslân deelt met ons deze leerzame casus met daarin de inzichten vanuit brandonderzoek.

Bij (grotere) incidenten zie je tijdens de inzet niet altijd alles wat er gebeurt. Hierdoor kunnen de betrokken collega’s een ander beeld hebben van het incident dan wat er daadwerkelijk is gebeurd. Brandonderzoek geeft inzicht in de feiten en zorgt daarmee voor een juist en compleet beeld van het verloop van een incident. Met de informatie kunnen we een betere inschatting van risico’s maken voor zowel ons als brandweer als de burger. Het levert interessante casussen op om met elkaar te delen.

Waarom brandonderzoek?

Ymko Attema

Ymko Attema, voorzitter vakgroep Brandonderzoek:

De uitkomsten van brandonderzoek hebben we als brandweer nodig om betere voorlichting te kunnen geven. Daarnaast levert het meer inzicht op in het brandverloop en in ons eigen optreden. Door brandonderzoek kunnen we trends zien en deze vertalen naar les- en leerstof zodat we als brandweer veilig en op de juiste manier kunnen optreden.

Proeftuinen: Van visie naar praktijk

Richard Schepers

Brandonderzoek bestaat ruim tien jaar. Nu is het tijd om nog sterker de samenwerking met elkaar op te zoeken. Er ligt op dit moment een landelijke visie brandonderzoek. Om te voorkomen dat het een papieren visie blijft, zijn er vijf landelijke proeftuinen ingericht om de visie in de komende twee jaren te vertalen naar de praktijk. Coördinator proeftuinen Richard Schepers:

Ons streven met de proeftuinen is om met de gegevens van brandonderzoek structureel te gaan bijdragen aan het leren van de praktijk. Met de proeftuinen gaan we nog meer aantoonbare impact hebben op het lerend vermogen van de brandweer.

Belangrijke schakel

Quido Harmsen (brandweer Twente)

Brandonderzoeker Quido Harmsen (brandweer Twente) geeft aan dat brandonderzoek ook een belangrijke schakel is richting slachtoffers.

We betrekken ze bij ons onderzoek vanwege de informatie. Wij maken als het ware een verhaal van de brand en dat blijkt de slachtoffers te helpen bij de verwerking. Een brand heeft veel impact en mensen zijn erg schuldbewust. Maar veelal ontstaan branden door onwetendheid over bijvoorbeeld overbelasting. Door onze uitleg zullen ze er alles aan doen om het voortaan te voorkomen. Slachtoffers vertellen dit verder in hun naaste omgeving. Dit positieve effect van brandonderzoek had ik zelf nooit zo sterk verwacht toen ik in 2013 begon.

Casus scheepsbrand Sneek: Wat leidde tot die explosie?

Op zaterdagavond 4 mei 2019 gaat de pieper in Sneek: er is een vuurbal boven een schip gemeld. Ter plaatse constateert de Sneker brandweerploeg slechts lichte rook bij het jacht. Ook na een verkenning en het ingooien van een ruit lijkt er weinig aan de hand. Totdat de achterdeur wordt geforceerd en er een explosie met een enorme drukgolf ontstaat.

Niemand had dit verwacht: wat is hier aan de hand? Team Brandonderzoek Noord-Nederland (TBO Noord) dook in het incident en kwam tot interessante inzichten.

Bevelvoerder Rutger Reiker: ‘We zagen geen vlammen, minimale rookuitstroom, een boot gevuld met rookgassen, geen signalen van een explosie en een hotspot voorin de boot. Kortom: tegenstrijdige signalen. Ik vertrouwde de situatie totaal niet.’ Rutger en zijn collega’s gaan daarom voorzichtig te werk. Ze bespreken eventuele risico’s, nemen veiligheidsmaatregelen en gaan op onderzoek uit voor ze tot actie overgaan.

Deur forceren

Als iedereen op veilige afstand klaarstaat, gaat er een steen door een zijraam om meer veiligheid te creëren. Daarna gebeurt er niets: geen explosie, geen vlammen. Wél is er uitstroom van rookgassen. Om te voorkomen dat die een explosie veroorzaken, spuit de ploeg van afstand water in de boot. De rook blijft en de hotspot blijkt niet bereikbaar via het ingegooide raam. Met een hooligantool, hogedrukstraal en warmtebeeldcamera gaan vier collega’s het achterdek op om de toegangsdeur te forceren. Rutger: ‘Toen ontstond wel wat rookuitstroom, maar geen overdruk. En de temperatuur van de rook was laag. Voor de zekerheid besloten we met pulsen de stuurhut in te spuiten.’

Overboord

Dan volgt een enorme explosie. Die slingert twee collega’s overboord en twee anderen tegen de reling. ‘Ondanks de schrik moet je jezelf snel herpakken: er moeten collega’s worden gered’, aldus de bevelvoerder. De ploegleden op het dek zijn snel in veiligheid, de twee in het water worden eruit geholpen. In de al aanwezige ambulance wordt, op lichte brandwonden en een verdraaide knie na, niets ernstigs geconstateerd. Opgelucht haalt de Sneker ploeg adem. ‘We hebben echt geluk gehad.’

Hybride schip

Brandonderzoekers René Silvius (Brandweer Fryslân) en Vincent Jager (Brandweer Drenthe) voeren het onderzoek uit. Vincent: ‘Het beeld ter plaatse wees helemaal niet op explosiegevaar. Dan verwacht je bijvoorbeeld andere, donkergrijze rook. De inzet van de ploeg leek ook logisch en gecontroleerd. Opvallend was wel dat het om een hybride schip ging, met nieuwe voortstuwing; aangedreven door lithium-ion-accu’s. Mogelijk had dat iets te maken met het incident.’

Elk detail vastgelegd

Het schip wordt na het incident tot zinken gebracht en later weer opgetakeld. Ondertussen zoeken de brandonderzoekers informatie over het schip. Het plezierjacht van twaalf meter is gebouwd in Slovenië. Er blijken meerdere van te bestaan; zo krijgen ze een goed beeld. Ook contact met de eigenaar levert informatie op. René en Vincent onderzoeken het schip samen met een onderzoeker van de verzekeraar, iemand van de Inspectie Leefomgeving en Transport en met ondersteuning van kennisregisseur Earryt Boetes van Brandweer Fryslân. ‘We hebben de complete boot gefotografeerd, elk detail zorgvuldig en gestructureerd vastgelegd’, vertelt Vincent. We wilden ontdekken waar de grootste schade en de ontstaansplek zat. Dat gebied was vrij groot.’

Thermal runaway

De onderzoekers breken hun hoofd over het incident. René: ‘We zochten contact met diverse experts met kennis van accu-gestuurde boten. Ook lazen we over accu-aangedreven voertuigen en kwamen we uit op twee soortgelijke incidenten in Duitsland. Bij één daarvan ontplofte zelfs de complete boot en vielen veertien gewonden. Het had dus nog erger gekund.’ De foto’s, literatuur, uitgebreide gesprekken en Duitse incidenten leiden uiteindelijk naar een antwoord: in een van de accu’s is een thermal runaway ontstaan.

Oververhit

René vergelijkt het met een domino-effect. ‘In het schip lagen vier accu’s onder de bedden in de kajuit. In één daarvan is een cel oververhit geraakt. Dat heeft vervolgens andere cellen in die accu aangetast en geleid tot een kleine brand én het heftig ontleden van het elektrolyt uit de accucellen. De hitte is langs de andere drie accu’s getrokken, waar hetzelfde gebeurde. Zo kwamen zeer brandbare, explosieve gassen vrij en ontstond die eerste gaswolkexplosie boven de boot. In een gesloten ruimte, hier de romp van het schip, hoopt het gas zich verder op. Door de lichte kleur van de rook en de lage temperatuur geeft dit geen alarmerend beeld. Maar het gas is er wel en zo ontstaat een zeer explosieve situatie. De brand kreeg zuurstof toen de achterdeur werd geforceerd.’

Houd afstand

De onderzoekers hebben een duidelijk advies voor alle brandweerlieden. ‘Zijn er mogelijk grotere accu’s betrokken bij een brand? Bijvoorbeeld in een boot, een buurtaccu of een accupakket aan huis, zoals een thuisaccu of powerwall? Houd dan altijd voldoende afstand en benader het incident eerst als gaslekkage, niet als brand. Ook al zie je geen vieze rook en lijkt er weinig aan de hand, explosiegevaar ligt op de loer. Doe eerst een gasmeting op afstand en ventileer zo mogelijk.’ ‘We betrekken ze bij ons onderzoek vanwege de informatie. Wij maken als het ware een verhaal van de brand en dat blijkt de slachtoffers te helpen bij de verwerking. Een brand heeft veel impact en mensen zijn erg schuldbewust. Maar veelal ontstaan branden door onwetendheid over bijvoorbeeld overbelasting. Door onze uitleg zullen ze er alles aan doen om het voortaan te voorkomen. Slachtoffers vertellen dit verder in hun naaste omgeving. Dit positieve effect van brandonderzoek had ik zelf nooit zo sterk verwacht toen ik in 2013 begon.’

Het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) heeft een leerfilm gemaakt over de bootbrand in Sneek.

Oproep: Heb jij een leerzame casus?

Hans Nederhoff

‘We zijn altijd op zoek naar goede casussen om van te leren’, zegt Hans Nederhoff, projectleider van de landelijke proeftuin Leren van brandonderzoek. ‘TBO voert veel onderzoeken uit die interessante resultaten opleveren. Voor de proeftuin zijn we op zoek naar casussen die interessant zijn voor collega’s van repressie en risicobeheersing in het hele land. Ook zijn we op zoek naar korte beschrijvingen van incidenten waarvan iets te leren is. Deze delen we onder andere op de website van Brandweer Nederland. Een korte beschrijving van ongeveer 300 woorden is al genoeg. Heb jij een casus om van te leren? Stuur die dan naar lerenvanbrandonderzoek@groups.ifv.nl

Brandonderzoekcijfers 2020

Inspiratie kun je opdoen door te kijken naar casussen op: Brandonderzoekcijfers 2020 • 135 brandonderzoekers en 1.276 brandonderzoeken • 25 natuurbrandonderzoekers en 31 landelijke natuurbrandonderzoeken • Met 76.639 views blijkt de pagina met casussen op www.brandweernederland.nl een succes

In 2020 is gestart met de registratie van brandonderzoeken in een nieuwe landelijke database; die vind je op de site van Brandweer Nederland .

Kennisregie

Earryt Boetes was als kennisregisseur van Brandweer Fryslân betrokken bij het onderzoek naar de bootbrand in Sneek.

Het is niet alleen mooi om te zien hoe de diverse TBO’s hun ervaringen en bevindingen met de andere regio’s delen; zij doen ook steeds vaker uitvraag naar vergelijkbare branden en incidenten. Dit alles om zo het eigen brandweeroptreden en de samenleving steeds veiliger te krijgen. Brandonderzoek is inmiddels uitgegroeid tot een factor van betekenis en zal met de ingezette doorontwikkeling, zoals de proeftuinen, alleen nog maar aan belang toenemen.

Brandonderzoek levert veel informatie op over oorzaken van branden, het brandverloop, het gedrag van mensen, de effectiviteit van preventieve voorzieningen en van onze eigen inzet. Daar kunnen we als brandweer van leren en ons eigen optreden maar ook de samenleving veiliger maken. Neem bijvoorbeeld het incident met een schip in Sneek. De bestrijding ervan kreeg een onverwachte wending. Brandweer Fryslân deelt met ons deze leerzame casus met daarin de inzichten vanuit brandonderzoek.