WARSZTATY PLASTYCZNE DLA MŁODZIEŻY POLSKIEJ ZE WSCHODU (VIII edycja) w dniach 10-20 sierpnia 2015
W sierpniu 2015 r. w Lublinie miały miejsce Warsztaty Plastyczne dla Młodzieży Polskiej ze Wschodu – realizowane już po raz ósmy przez lubelski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, po raz drugi w ramach zadania programowego wspófinansowanego przez MSZ ( cztery pierwsze edycje były współfinansowane przez Kancelarię Senatu RP, edycje: VI i VII zostały zrealizowane bez dofinasowania). Uczestnikami VIII edycji warsztatów było 67 uczniów szkół polskich w Wilnie (Gimnazjum im. Jan Pawła II, Gimnazjum J.I. Kraszewskiego, Szkoła Średnia im. Wł. Syrokomli, Szkoła Średnia im. J. Bosko), Mickunach, Bujwidzach i Duksztach oraz szkół średnich w Mińsku, Wołożynie, Homlu, Tiumeniu i Równem wraz z opiekunami: Ritą Gvazdaityte (Gimnazjum im. J.I. Kraszewskiego w Wilnie), Tatianą Czepukoit (asystentka Jarosława Narkiewicza Wiceprzewodniczącego Sejmu Litwy ), Aleksandrem Katlińskim (ZPB w Mińsku), Alą Makarewicz (Polska Macierz Szkolna w Wołożynie), Alicją Gierlatko (Mińsk), Sergiuszem Fielem (Tiumeńskie Obwodowe Centrum Oświaty i Kultury Polskiej „Latarnik” ) i Władysławem Bagińskim (Towarzystwo Kultury Polskiej na Róweńszczyznie im. Wł. Reymonta). Koordynatora Warsztatów (Dariusza Śladeckiego, dyr. Domu Polonii) w pracy merytorycznej wspierali: Krzysztof Dąbek dyrektor Zespołu Szkół Plastycznych w Lublinie, artyści plastycy: Andrzej Mazuś, Tadeusz Kliczka, Bernard Homziuk, Agnieszka Kasprzak, Tomasz Krzpiet, Małgorzata Kierczuk-Macieszko oraz Czesław Mazurek, Krystyna Głowniak, Grzegorz Piotr Kozioł i Sławomir Leszczuk. Zakwaterowanie i wyżywienie po preferencyjnych cenach zapewniła Bursa Szkół Artystycznych w Lublinie (dzięki życzliwości dyr. Barbary Bartoś, Marzeny Dylik-Mołdy i Danuty Węgorowskiej). Uczestnicy różnili się wiekiem (11-20 lat) i stopniem opanowania warsztatu plastycznego. Nauka rysunku i innych technik plastycznych odbywała się w pracowniach Zespołu Szkół Plastycznych im. C. K. Norwida w Lublinie, martwa natura, portret (rysunek i płaskorzeźba), prace z pamięci oraz w plenerze – w Zamościu, Kazimierzu Dolnym i malowniczych zakątkach Lublina (architektura, przyroda). Stałym elementem programu każdej edycji warsztatów jest wernisaż. Dzięki wystawie organizowanej w Domu Polonii uczestnicy warsztatów plastycznych Spotkanie organizacyjne, koordynator warsztatów Da- mogą skonfrontować efekty własnych zmagań twórriusz Śladecki i dyr. ZSP Krzysztof Dąbek czych z innymi, ponadto mają możliwość zaprezentowania swoich prac szerszemu kręgowi odbiorców, nierzadko gościom przybyłym z innych kontynentów. Różnorodność sposobów kreacji i podejście do zagadnień kompozycyjno-formalnych daje świadectwo ich dużej wrażliwości na otaczający świat i własnych poszukiwań wypowiedzi twórczej. Niewątpliwie jest to twórczość o wyraźnych możliwościach dalszego rozwoju. Spośród kilkuset prac uczniów z Litwy, Białorusi, Ukrainy i Rosji do wystawy wytypowano blisko 200 dzieł plastycznych znamionujących znaczną sprawność Na pierwszej stronie okładki: Daria Radobolska, Martwa natura (u góry, po prawej), Waleria Sosnowskich, Martwa natura, Marta Chmielewska, Ul. Ku Farze w Lublinie, „drzewko odlewnicze” z medalionami z wosku 2
warsztatową. Jury w składzie: Dariusz Śladecki (historyk sztuki), Tadeusz Kliczka (artysta malarz), Andrzej Mazuś (artysta plastyk), Bernard Homziuk (artysta plastyk), Agnieszka Kasprzak (artysta rzeźbiarz) przyznało dwie równorzędne nagrody ex aequo w kategorii zaawansowanych w technice akwareli – Darii Radobolskiej z Mińska i Walerii Sosnowskich z Tiumenia, w kategorii średniozaawansowanych – Marcie Chmielewskiej ze Szkoły Średniej im. Wł. Syrokomli w Wilnie, w kategorii mniej zaawansowaWykład w Domu Polonii nych i młodszych artystów – Samancie Vołodko z Bujwidzkiej Szkoły Średniej oraz liczne wyróżnienia. W gronie osób wyróżnionych znaleźli się m.in.: Diana Kołobowa (Mińsk), Anastazja Litwinowa (Mohylew), Anastazja Dobrowolska ( Równe), Marta Bagińska (Równe), Ewa Możejko (Mickuny), Jowita Liminowicz (Dukszty), Katarzyna Jałowik (Mińsk), Katarzyna Nowicka (Wołożyn), Emilia Marcinkiewicz (Wilno), Margarita Antonowa (Tiumeń), Tatiana Samborskaja (Jałutorowsk), Dilara Gibajewa (Tiumeń), Anastasia Ermakowa (Tiumeń), MaDyr. ZSP Krzysztof Dąbek (pierwszy z prawej) z uczest- ria Sewastianowicz (Mińsk), wszyscy autorzy rzeźb nikami w pracowni szkolnej i filmów, przy czym Bożena Gostiło (Mińsk) z grupy multimedialnej otrzymała nagrodę specjalną. Pięćdziesięciu uczestników otrzymało nagrody książkowe ofiarowane przez lubelski oddział Instytutu Pamięci Narodowej (na podstawie umowy zawartej z dyr. Jackiem Welterem). Książki dla pozostałych uczestników ufundował dyr. Domu Polonii oraz Towarzystwo Przyjaciół Grodna i Wilna w Lublinie. Wśród pierwszych gości, którzy zwiedzili wystawę, byli m.in. : Jakub Wołąsewicz Konsul Generalny RP w Doniecku, Art Tobolski członek Rady Dyrektorów Polsko-Amerykańskiej Izby Gospodarczej w Chicago, Malwina Czadek Wiceprezes Polskiej Szkoły Sobotniej przy SPK w Kirkcaldy (Szkocja), nauczyciele, rodzice i uczniowie Zespołu Szkół Plastycznych w Lublinie, przedstawiciele władz miasta, nauczyciele akademiccy, członkowie towarzystw kresowych i organizacji kombatanckich. Udział w warsztatach umożliwia uczestnikom na zdobycie nowych umiejętności, co owocuje później ich sukcesami podczas konkursów plastycznych i pomaga w wyborze kierunku studiów. Wśród uczestników poprzednich edycji warsztatów znalazło się wiele takich osób, niektóre z nich podjęły studia na wydziałach artystycznych w Londynie, Kownie, Lwowie i warszawskiej ASP. Podczas proponowania tematów do realizacji w różnych technikach plastycznych szczególne znaczenie przyznano odniesieniom do historii i tradycji. Jednym z punktów programu jest wykonywanie portretów osób historycznych oraz portretowanie świadków historii, co ma służyć poznawaniu przez młodzież historii Polski. Równie ważnym źródłem inspiracji są budowle historyczne. Dzięki zajęciom w plenerze na obrazach pojawiają się znane motywy architektury Lublina, Zamościa i Kazimierza Dolnego. Podczas wyjazdów na Uczestnicy podczas prezentacji multimedialnej 3
Wernisaż. Konsul RP Jacek Wołąsiewicz (drugi z lewej) podczas rozmowy z pedagogami
Wernisaż w Zespole Szkół Plastycznych im. C.K. Norwida
plener, z dziejami zabytków i historią regionu zapoznał uczestników Czesław Mazurek. W Zwierzyńcu delegacje młodzieży z Białorusi, Litwy i Ukrainy wzięły udział w uroczystościach patriotycznych w Zwierzyńcu i złożyły kwiaty przed pomnikiem w miejscu hitlerowskiego obozu przesiedleńczego. Zajęcia praktyczne z rysunku i malarstwa w pracowni (martwa natura) i w plenerze (architektura) odbywały się w trzech grupach. Zajęcia dla grupy początkującej obejmowały prace na papierze w technikach: rysunek ołówkiem o różnej twardości, pastelami oraz malarstwo w technice czarnego tuszu. Zajęcia dla grupy zaawansowanej obejmowały prace na papierze w technikach: rysunek ołówkiem, sepią, węglem, pastelami, białą kredką oraz malarstwo w technice akwareli i czarnego tuszu. Trzecią grupę stanowiły osoby zaawansowane w rysunku. Zajęcia polegały głównie na ćwiczeniu umiejętności rysunkowych w oparciu o przygotowaną wcześniej „martwą naturę”: (draperia i skrzypce), (draperia, naczynia w kolorze srebra, szklany słoik), (draperia). Na początku narzędziem podstawowym były ołówki o kilku stopniach miękkości. W dniach następnych pojawiła się także sepia i biała kredka. Dodatkowo wprowadzona została możliwość spróbowania sił w technikach mieszanych, łącznie z wykorzystaniem koloru (suche pastele w połączeniu z ołówkiem czy tuszem, farby plakatowe w połączeniu z kredkami, węglem, sepią i ołówkiem).
Wręczanie nagród laureatom 4
Zajęcia teoretyczne dla grupy multimedialnej dotyczyły: podstawy pracy nad scenariuszem, scenopisu, elementów języka filmu; konstrukcji filmów dokumentalnych, zasady montażu w programie Pinnacle Studio. Zajęcia praktyczne obejmowały: budowę planów i postaci do filmów animowanych, proces fotografowania, montaż obrazu, muzyki i dźwięków w programie Pinnacle Studio, opiekę merytoryczną. Zajęcia praktyczne z rzeźby realizowane w pracowni ( portret osób historycznych) obejmowały prace: modelowanie w glinie lub plastelinie, wykonanie form silikonowych, odlew próbny w gipsie lub w żywicy, patynowanie płaskorzeźb, odlew w brązie techniką na wosk tracony, obróbka odlewów (cyzelowanie i patynowanie). Należy dodać, że przed przyjazdem do Lublina, żaden z uczestników warsztatów nie miał praktyki w zakresie wykonywania rzeźby. Jednak młodzież posiadająca podstawy z rysunku i malarstwa, przy wsparciu doświadczonych pedagogów znakomicie wywiązała się z zadania.
Krzysztof Dąbek historyk sztuki dyr. ZSP Lublin
Andrzej Mazuś art. plastyk ZSP Lublin
Tadeusz Kliczka art. malarz ZSP Lublin
Bernard Homziuk art. plastyk UMCS
Agnieszka Kasprzak art. rzeźbiarz ZSP Lublin
Tomasz Krzpiet art. rzeźbiarz ASP, UMCS
Małgorzata Kierczuk-Macieszko art. fot. KUL, ZSP
Czesław Mazurek historyk
Krystyna Głowniak art. malarz
Rita Gvazdaityte Litwa-Wilno opiekun
Aleksander Katliński Białoruś-Mińsk opiekun
Ala Makarewicz Białoruś-Wołożyn opiekun
Alicja Gierlotka Białoruś-Mińsk opiekun
Władysław Bagiński Ukraina, Równe opiekun
Sergej Fiel Rosja-Tiumeń opiekun
Michaił Samborskij Rosja-Jałutorowsk opiekun-lekarz
5
Lidia Andrijczuk 15 lat, Ukraina-Równe
Agata Andrukianiec 15 lat, Litwa-Wilno
Margarita Antonowa 15 lat, Rosja-Tiumeń
Marta Bagińska 14 lat, Ukraina-Równe
Nela Bagińska Ukraina-Równe
Maria Beresniewa 16 lat, Rosja-Tiumeń
Katarzyna Błażewicz 17 lat, Litwa-rejon wileński
Beata K. Borawska 16 lat, Litwa-Wilno
Katarzyna Bujłowa 14 lat, Białoruś-Wołożyn
Marta F. Chmielewska 16 lat, Litwa-Wilno
Emilian Czajko 15 lat, Litwa-Wilno
Tatiana Czepukoit Litwa-Grygajcie
Agata Czernigowska 16 lat, Litwa-Wilno
Olga Dajnowicz 17 lat, Białoruś-Mińsk
Paulina Dewic 15 lat, Litwa-Wilno
Anastasia Dobrowolska 15 lat, Ukraina-Równe
Jana Eljaszewicz 15 lat, Rosja-Tiumeń
Anastasija Ermakowa 15 lat, Rosja-Tiumeń
Elżbieta Geben 16 lat, Litwa-Wilno
Dilara Gibajewa 16 lat, Rosja-Tiumeń
6
Marcin Gierlotka 19 lat, Białoruś-Mińsk
Bożena Gostiło 16 lat, Białoruś-Mińsk
Anton Gurski 14 lat, Białoruś-Mińsk
Ekaterina Iwanowa 15 lat, Rosja-Tiumeń
Władysław Iwanowski 14 lat, Białoruś-Wołożyn
Katarzyna Jałowik 15 lat, Białoruś-Mińsk
Wiesława Jermoławičiute 15 lat, Litwa-Wilno
Igor Karotki 18 lat, Białoruś-Mińsk
Ludmiła Katlińska Białoruś-Mińsk
Jana Kirwasy 15 lat, Białoruś-Wołożyn
Diana Kołobowa 13 lat, Białoruś-Lesnoje
Aleksiej Kondrat 15 lat, Białoruś-Mińsk
Anastazja Kondrat 13 lat, Białoruś-Mińsk
Anna Koutsepalowa 13 lat, Białoruś-Mińsk
Alisa Kowgar 11 lat, Białoruś-Mińsk
Jowita Liminowicz 15 lat, Litwa-Dukszty
Anastazja Litwinowa 15 lat, Białoruś-Mohylew
Jana Malowana 14 lat, Ukraina-Równe
Daria Małyszewa 14 lat, Rosja-Tiumeń
Emilia Marcinkiewicz 16 lat, Litwa-Wilno
7
Palina Maroz 15 lat, Białoruś-Mińsk
Łukasz Michniewicz 17 lat, Litwa-Wilno
Emilia Mikicka 17 lat, Białoruś-Mińsk
Anastasija Miszałowa 15 lat, Rosja-Tiumeń
Elżbieta Moroz 15 lat, Ukraina-Równe
Ewa Możejko 17 lat, Litwa-Mickuny
Daniel Nosewicz 15 lat, Litwa-Wilno
Katarzyna Nowicka 15 lat, Białoruś-Wołożyn
Jegor Piskun 16 lat, Białoruś-Mińsk
Polina Piwowarczuk 14 lat, Ukraina-Równe
Maksim Puticki 16 lat, Białoruś-Marjina Gorka
Daria Radabolska 20 lat, Białoruś-Mińsk
Tatiana Samborskaja 14 lat, Rosja-Jałutorowsk
Maria Sewastianowicz 16 lat, Białoruś-Mińsk
Waleria Sosnowskich 17 lat, Rosja-Tiumeń
Gabriela Subotowicz 16 lat, Litwa-Wilno
Maria Suchodolska
Emilia Urbanowicz 16 lat, Litwa-Wilno
Samanta Wołodko 16 lat, Litwa-Bujwidze
Waleria Żdanowicz 15 lat, Białoruś-Mińsk
16 lat, Białoruś-Marjina Gorka
8
Zajęcia dla grupy początkującej Grupa zaawansowana w pracowni
Rysowanie martwej natury
Dr Bernard Homziuk udziela konsultacji
Zajęcia w pracowni
Plener na Rynku w Zamościu
Zwiedzanie Cmentarza Żołnierzy Radzieckich w Kazimierzu Dolnym
Fotografowanie uczestników przez Sławomira Leszczuka 9
ARCHITEKTURA
M. Bagińska
M. Beresniewa
K. Nowicka
K. Bujłowa
K. Błażewicz
T. Czepukoit
T. Czepukoit
T. Czepukoit A. Czernigowska
10
ARCHITEKTURA
A. Ermakowa D. Radabolska
J. Kirwasy
O. Dajnowicz A. Czernigowska
D. Kołobowa
D. Gibajewa J. Eljaszewicz A. Litwinowa 11
ARCHITEKTURA
A. Liwinowa
K. Nowicka
D. Radabolska
E. Marcinkiewicz
P. Piwowarczuk
D. Radabolska
M. Sewastianowicz
W. Sosnowskich
D. Radabolska
M. Sewastianowicz
12
ARCHITEKTURA
W. Sosnowskich
S. Wołodko
W. Sosnowskich
W. Żdanowicz W. Sosnowskich
M. Suchodolska
W. Żdanowicz
M. Suchodolska
W. Sosnowskich 13
MARTWA NATURA
A. Andrukianiec D. Radabolska
M. Antonowa A. Andrukianiec M. Sewastianowicz
M. Antonowa
M. Chmielewska M. Chmielewska
T. Samborskaja M. Bieresniewa 14
T. Czepukoit
MARTWA NATURA
A. Dobrowolska A. Ermakowa D. Radabolska
E. Geben J. Eljaszewicz
E. Iwanowa
D. Gibajewa T. Czepukoit D. Gibajewa
E. Marcinkiewicz
A. Katliński
M. Antonowa 15
MARTWA NATURA
A. Katliński
A. Katliński
D. Radabolska
J. Kirwasy
M. Koutsepalowa K. Nowicka
J. Liminowicz
E. Możejko 16
J. Liminowicz
E. Możejko
A. Miszałowa
MARTWA NATURA
E. Marcinkiewicz
E. Marcinkiewicz
W. Sosnowskich
A. Miszałowa
E. Moroz
D. Małyszewa
A. Kowgar
W. Sosnowskich
E. Możejko
17
MARTWA NATURA
D. Radabolska K. Nowicka
W. Sosnowskich
M. Puticki M. Sewastianowicz D. Radabolska
D. Radabolska
T. Samborskaja 18
W. Sosnowskich
W. Sosnowskich
W. Sosnowskich
VARIA
M. Suchodolska
E. Marcinkiewicz
W. Sosnowskich
J. Liminowicz T. Czepukoit E. MoĹźejko
M. Beresniewa
A. Czernigowska
A. Ermakowa
W. Sosnowskich 19
MULTIMEDIA Grupa multimedialna pod opieką merytoryczną dr Małgorzaty Kierczuk-Macieszko –
Film animowany pt. „1410 nieznane fakty ”, autorzy: Gabiela Subotowicz, Elżbieta Geben, Daniel Nosewicz, Emijian Czajko, Beata Borawska, Alisa Kowgar.
Zajęcia w pracowni multimedialnej Podczas zajęć zostały wykonane wraz z młodzieżą metodą poklatkową dwa filmy animowane o wskazanej przez koordynatora warsztatów tematyce historycznej oraz trzy prezentacje multimedialne dokumentujące pobyt uczestników warsztatów w Polsce.
Kadr z filmu animowanego pt. „1410 nieznane fakty” 15 lipca 1410 r. przed południem pola koło Grunwaldu zajmowali rycerze z armii krzyżackiej, którzy stali w pełnym uzbrojeniu w gotowości bojowej przez kilka godzin wystawieni na słońce. Wielki mistrz Ulrich von Jungingen postanowił przyśpieszyć bitwę. W tym celu wysłał do króla Władysława Jagiełły dwóch rycerzy w charakterze heroldów, którzy według Jana Długosza (syna polskiego rycerza biorącego udział w tej bitwie) wypowiadając słowa pełne pychy i arogancji przekazali dwa nagie miecze dla polskiego króla i jego brata wielkiego księcia litewskiego. Młodzi twórcy filmu dodali własną, pełną humoru, wizję tych wydarzeń, przedstawiając ryce-
W pracowni multimedialnej
W pracowni multimedialnej 20
Kadr z filmu animowanego pt. „1410 nieznane fakty”
rza polskiego kąpiącego się w jeziorze, króla odpoczywającego na leżaku i popijającego przez słomkę zimny napój oraz umęczonych przez upał krzyżackich heroldów, którzy idąc na audiencję do polskiego władcy z trudem ciągnęli za sobą dwa miecze. – Film animowany pt. „Kulig Pana Radziwiłła”, autorzy: Bożena Gostiło, Marcin Gierlatka,Katarzyna Jalowik, Alekiej Konrat, Jegor Piskun, Igor Karotki, scenariusz oparty na podstawie poniższej informacji przygotowanej przez koordynatora warsztatów.
trycznych upodobań noszących znamiona sarmackiej fantazji. Gości swych woził pojazdem zaprzężonym w sześć lub osiem niedźwiedzi. Kiedyś latem książę Karol przebywając w swojej rezydencji w Nieświeżu wpadł na pomysł by pojeździć sobie na saniach, a ponieważ o tej porze roku było trudno oczekiwać śniegu, kazał wysypać na wyznaczonym terenie duże ilości cukru z trzciny sprowadzonego z Wysp Kanaryjskich(przywożono go morzem przez Hamburg), dzięki czemu pewnego upalnego dnia zaplanowany przezeń kulig odbył się w obecności zdumionej szlachty. Autorzy wykazując się dużą dozą humoru zakończyli film reklamą cukru pudru, który miał powstać w wyniku przejażdżki księcia Radziwiłła.
Kadr z filmu animowanego pt. „Kulig Pana Radziwiłła” Książę Karol Stanisław Radziwiłł „Panie Kochanku” (1734-1790), X ordynat nieświeski, VIII ordynat ołycki, VII pan na Białej, właściciel Birż, Dubinek, Kiejdan, był najzamożniejszym magnatem w Rzeczypospolitej w II poł. XVIII w. i jednym z najbogatszych przedstawicieli arystokracji w Europie. Jego majątek obejmował m.in. 16 miast, 683 wsie. Zdobył sobie wśród szlachty ogromną popularność, dzięki szczodrości, skłonności do biesiad i żartów, ekscen-
Kadr z filmu animowanego pt. „Kulig Pana Radziwiłła”
Kadr z filmu animowanego pt. „Kulig Pana Radziwiłła” –
– –
Film pt. „Pierwsze momenty pobytu”, autorzy: Beata Borawska, Emilian Czajko, Daniel Nosewicz. Film pt. „Pobyt w Lublinie 2015”, autor: Beata Gostiło. Film pt. „Warsztaty plastyczne dla młodzieży ze Wschodu Lublin 2015”, autorzy: Elżbieta Geben, Gabriela Subotowicz.
Uroczystości w Zwierzyńcu. Kadr z filmu „Warsztaty plastyczne dla młodzieży ze Wschodu Lublin 2015” 21
PORTRETY ŚWIADKÓW HISTORII Od kilku lat największą pasją Darii Radobolskiej z Mińska i Walerii Sosnowskich z Tiumenia, jest akwarela, której poświęciły swoją twórczość artystyczną. Owocem tej pasji są liczne obrazy malowane z lekkością i swobodą. Akwarela to subtelna technika malarska, operująca wyjątkowo delikatnymi środkami wyrazu, pozwala uchwycić subtelną grę światła. Do uzyskania białych płaszczyzn i efektów świetlnych wykorzystuje się biel niezamalowanego podobrazia. Akwarela jest techniką laserunkową i wymaga pewnej ręki, gdyż raz położona plama koloru jest trudna do usunięcia. Wszelkie zmiany i korekty są możliwe jedynie poprzez częściowe zmycie lub położenie kolejnych warstw, które są jednak przezroczyste. Jednocześnie przenikanie się warstw powoduje rozmycie konturów i daje niezwykłe efekty świetlistości i delikatności. Tym razem malarki zmierzyły się z tak trudnym tematem jakim jest portret osoby zasłużonej. Najsilniej zakorzenioną cechą recepcji sztuki portretowej jest kryterium zgodności przedstawienia z cechami fizyczno-psychologicznymi portretowanego, przekonanie o bezwzględnej konieczności podobieństwa portretu do osoby portretowanej. Podobnie młodzi artyści realistyczne ujęcie rysów traktują jako czynnik sprzyjający wydobyciu indywidualności i głębi psychologicznej postaci. Osoby dostojne i budzące szacunek w kontekście życiowych dokonań, mają w sobie dużo pogody i optymizmu. Niemniej należy oddzielić zgodność portretu z rzeczywistym wyglądem postaci od oceny panowania przez artystę nad środkami sztuki plastycznej.
Daria Radobolska z Janiną Łucją Leszczyńską 22
Daria Radobolska, Portret Janiny Łucji Leszczyńskiej Janina Łucja Leszczyńska (ur. w 1930 r. w Pińsku), córka Józefa Kaczmarka i Janiny z d. Łobacewicz. W 1939 r. ojciec legionista i powstaniec śląski, sierżant Wojska Polskiego został aresztowany przez NKWD i ślad po nim zaginął, dopiero w latach 90-tych jego nazwisko znalazło się na liście katyńskiej wśród innych żołnierzy zamordowanych z obozu w Kozielsku. W nocy z 12 na 13 kwietnia 1940 r. wraz z matką i bratem została wywieziona z Pińska do Kazachstanu, gdzie w kołchozie Barata k/Kokczetaw spędziła 6 lat (cierpiąc głód z innymi rodzinami polskimi, kirgiskimi i kazachskimi). Jest członkiem Stowarzyszenia Rodzina Katyńska, zarządu lubelskiego oddziału Związku Sybiraków, Międzynarodowej Organizacji Sztuki Ludowej Sekcja Polska. W 2006 r odwiedziła kołchoz Barata w Kazachstanie, gdzie została miło przyjęta przez swojego rówieśnika, syna kazachskich gospodarzy z czasów zesłania.
W Kazachstanie straciła dziadka, który był wówczas jednym z 58 tys. obywateli polskich zmarłych na zesłaniu z głodu, zimna, chorób i wyczerpania. Po powrocie do Polski – ze względu na sytuację polityczną – musiała żyć z pewnego rodzaju piętnem, a pamięć o dramacie zesłańców przez wiele lat była zakazana. Aktywnie działa w Związku Sybiraków, często bierze udział w spotkaniach z młodzieżą, pisze wiersze, w poezji najgłębiej wyraża swoje traumatyczne przeżycia z czasów zesłania.
Waleria Sosnowskich podczas pracy
Waleria Sosnowskich, Portret Krystyny Mateuszuk Waleria Sosnowskich z Krystyną Mateuszuk Krystyna Mateuszuk (ur. 22.03.1931 r. w Białymstoku), córka kapitana Józefa Świrniaka, urodzonego w Drohobyczu, absolwenta Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie, żołnierza AK, który stracił brata zamordowanego w Katyniu, aresztowany przez gestapo zmarł 27 kwietnia 1944 r. W dniu 13 kwietnia 1940 r. wraz z młodszym bratem, dwiema babciami i dziadkiem dziewięcioletnia Krystyna została wywieziona w okolice Pawłodaru w Kazachstanie, gdzie spędziła 6 lat – nieświadoma losów ojca i stryja.
Krystyna Mateuszuk składa autograf na swoim portrecie 23
Katarzyna Bujłowa podczas pracy Józef Wiejak (ur. 02.04.1931 r. w Łaskowie), ps. Śmiały, podczas okupacji niemieckiej walczył w formacjach wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego – w Batalionach Chłopskich i Armii Krajowej, był dwukrotnie ranny, w 1951 r. został aresztowany, udało mu się uciec i wstąpić do Lotnego Oddziału Żandarmerii „Lux” Inspektorat Zamojski AK w strukturach WIN, ponownie aresztowany po ciężkim dwuletnim śledztwie został skazany na 10 lat więzienia, z wolniony w 1956 r. Od 1980 r mieszka w USA. W dniu 20 czerwca 2015 r. został odznaczony Krzyżem Orderu Krzyża Niepodległości. Awansowany do stopnia pułkownika.
Katarzyna Bujłowa, Portret Józefa Wiejaka 24
Bernard Homziuk, Portret Józefa Wiejaka
Maja Kondratowicz, Portret Józefa Wiejaka
RZEŹBA Grupa rzeźbiarska pod opieką merytoryczną Agnieszki Kasprzak i Tomasza Krzpieta Odlewy w brązie Brąz doskonale nadaje się do wykonania dzieł sztuki, ponieważ świetnie penetruje najmniejsze zakamarki formy umożliwiając odwzorowanie nawet bardzo drobnych detali. Rzeźbiarz zaczyna prace od modelowania w glinie lub plastelinie. Zaletą tych tworzyw jest ich plastyczność dająca możliwości wprowadzania zmian i poprawek autorskich, wielokrotnego przekształcania bryły, aż do osiągnięcia zamierzonego efektu. Aby utrwalić efekt swojej pracy stosuje się odlewanie – odtwarzanie wykonanego modelu w materiale plastycznym. Następnie model pokrywa się masą silikonową, po ok. sześciu godzinach masa zastyga tworząc gumowatą formę, do której wlewa się gorący wosk. Powstaje model woskowy, który stanowi dokładną kopię oryginału wykonanego wcześniej z plasteliny lub gliny. Do modelu mocuje się woskowe elementy tworzące układ wlewów doprowadzających, którymi płynie roztopiony metal oraz kanałów odpowietrzających. Prawidłowe zaprojektowanie kanałów wymaga dużego doświadczenia. Odlewanie metodą Wlewanie metalu do form (od prawej Tomasz Krzpiet) wytapiania modelu z wosku znane już w starożytności – w Egipcie, Grecji i Rzymie. Istotą tej metody jest stosowanie modeli jednorazowego użytku usuwanych z wnęki formy przez jej nagrzanie. W wyniku nagrzania, model ulega stopieniu i wypływa z formy. Zespół modelowy zanurza się w masie ceramicznej o konsystencji śmietany wypełniającą cylindryczne naczynie z blachy z siatką zbrojeniową okalającą zespół modelowy. Następnie wosk wytapia się pozostawiając pustą formę ceramiczną. Naczynie z formą poddaje się kilkugodzinnemu wyżarzaniu w piecu, dzięki czemu następuje jej wypalanie. Kolejną czynnością jest wlanie roztopionego brązu do tak przygotowanej formy, a po jego zastygnięciu wystarczy skuć ceramiczną powłokę, by ukazał się ukryty wewnątrz medalion. Wówczas odcina się wlewy doprowadzające i kanały odpowietrzające, rzeźbę oczyszcza się i poleruje mechanicznie. Ostatnim krokiem jest nadanie rzeźbie patyny, następnie brązowy odlew podgrzewa się i kąpie w kwasie, proces ten zwany patynowaniem nadaje metalowi połyskliwość i bogactwo barwy, Sposób rozmieszczenia woskowych modeli oraz wlewów na koniec medalion nabłyszcza się woskiem. doprowadzających i kanałów odpowietrzających 25
Twórcy kultury Józef Ignacy Kraszewski herbu Jastrzębiec (ur. 28 lipca 1812 r. w Warszawie, zm. 19 marca 1887 r. w Genewie), syn Jana i Zofii z Malskich zamieszkałych na Grodzieńszczyźnie w swoim majątku Dołhe k/Prużany. Autor 220 powieści w 400 tomach, ok. 150 opowiadań, 20 prac naukowych z historii Polski, redaktor czasopism, tłumacz 21 dzieł literatury (z 5 języków), rysownik, malarz, kompozytor, kolekcjoner pamiątek przeszłości. Kraszewski wychowywał się w Romanowie k/Włodawy (województwo lubelskie), pod opieką babki Zofii Malskiej i prababki Konstancji Nowowiejskiej, dzięki którym wyniósł swoje pierwsze zainteresowania kulturą i literaturą. W latach 1826-1827 przyszły pisarz uczęszczał do szkoły wojewódzkiej w Lublinie. W latach 1830-1832 przebywał w carskim areszcie za działalność patriotyczną podczas studiów w Wilnie. W latach 1837-1860 był kolejno – dzierżawcą majątku na Wołyniu, ziemianinem gospodarujący na swoim oraz działaczem społecznym w Żytomierzu. W 1863 r. został zmuszony do opuszczenia Polski i udania się na emigrację. W 1871 r. stracił córkę i zięcia zesłanego na Syberię. W latach 1883-1885 po aresztowaniu przez Niemców był więźniem politycznym – osadzonym w twierdzy w Magdeburgu. Zasłynął jako autor powieści historycznych. W 1875 r. podjął się napisania cyklu powieściowego Dzieje Polski (29 powieści), który otwiera „Stara baśń” (1876), a zamykają „Saskie ostatki” (1889). W dniu 18 kwietnia 1887 r. Kraszewski został pochowany w krypcie zasłużonych na Skałce w Krakowie ( w koK. Czetyrkowski, Litwa, Józef Ignacy Kraszewski ściele św. Michała Archanioła i św. Stanisława biskupa). Henryk Sienkiewicz pseudonim Litwos herbu Oszyk (ur. 5 maja 1846 r., Wola Okrzejska k/Kocka w woj. Lubelskim, zm.15 listopada 1916 r. w Vevey w Szwajcarii), syn powstańca listopadowego (1830-31), polski nowelista, powieściopisarz i publicysta, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1905 r. jeden z najwybitniejszych powieściopisarzy i nowelistów polskich, którego książki przetłumaczono na kilkadziesiąt języków i stanowią podstawę wielu adaptacji filmowych i teatralnych. W poszukiwaniu materiałów i źródeł inspiracji do swoich dzieł pisarz odbył szereg podróży po Europie, Ameryce i Afryce. W kreowaniu bohaterów powieści pomocna mu była znajomość dokumentów archiwalnych. W latach 18831888 ukazuje się Trylogia czyli „Ogniem i Mieczem”, „Potop” i „Pan Wołodyjowski”, „Quo vadis” (Dokąd idziesz 1896), „Krzyżacy” (1900), „W pustyni i w puszczy”(1911). W 1915 r. razem z Ignacym Paderewskim utworzył w Szwajcarii komitet pomocy ofiarom wojny w Polsce. W 1924 r. zwłoki pisarza sprowadzono do Polski i złożono w podziemiach katedry w Warszawie. W Woli Okrzejskiej i w Oblęgorku funkcjoA. Miszałowa, Rosja, Henryk Sienkiewicz nują muzea H. Sienkiewicza. 26
Ferdynand Ruszczyc herbu Lis (ur. 10 grudnia 1870 r. w Bohdanowie, zm. 30 października 1936r. tamże) polski malarz, grafik, rysownik, scenograf, pedagog, ceniony pejzażysta z upodobaniem odwołujący się do symboliki natury. W latach1883-1890 Ferdynand Ruszczyc uczęszczał do gimnazjum w Mińsku. W latach 1892-1897 studiował malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Po ukończeniu Akademii, w 1898 r. przeniósł się do rodzinnego Bohdanowa. Pierwsza wystawa prac Ruszczyca miała miejsce w Wilnie w 1899 r. Od 1900 r. był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. W 1904 r. został profesorem warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, a w 1907 r. przejął katedrę pejzażu na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Był współorganizatorem oraz czterokrotnym (od 1919 r.) dziekanem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego. W 1935 r. otrzymał tytuł profesora honorowego Uniwersytetu Stefana Batorego i przeniósł się z Wilna do rodzinnego Bohdanowa, który był szczególnym miejscem w życiu artysty. Ruszczycowie musieli dwukrotnie opuszczać swoje gniazdo rodowe nie z własnej woli, po raz pierwszy w wyniku represji po powstaniu styczniowym, po raz drugi w 1918 r., kiedy Bohdanów został zajęty przez Armię Czerwoną. Wówczas Ruszczyc uczestniczył w walkach o Wileńszczyznę. Ostatni rok życia artysta spędził w swojej posiadłości ziemskiej w Bohdanowie, w którym po śmierci został pochowany na zachowanym do dziś cmentarzu. W pobliskim Wołołożynie nauczyciele i uczniowie z miejscowej szkoły pielęgnują pamięć po wybitnym artyście organizując plenery malarskie jego imienia.
Jan Bułhak herbu Syrokomla (ur. 6.10.1876 r. w Ostaszynie k/Nowogródka, zm. 4.02.1950 r. w Giżycku). Syn Walentego i Józefy Haciskiej h. Roch. Wybitny artysta fotograf, teoretyk, pedagog, krytyk i publicysta. Twórca przejmujących i symbolicznych portretów i krajobrazów, autor artykułów i książek z zakresu estetyki i techniki fotografii. W latach 1912-19 zajmował się dokumentacją architektury Wilna, później również innych miast m.in. Grodna, Lublina, Krakowa i Warszawy. Do 1939 r był wykładowcą w Zakładzie Fotografii Artystycznej przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Przyjaźnił się z Ferdynandem Ruszczycem. Był zwolennikiem koncepcji fotografii ojczystej, która miała akcentować narodowość i polskość. W lipcu 1944 r. w wyniku walk o Wilno spłonęła jego pracownia wraz ze zbiorem 50 000 negatywów. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
W. Iwanowski, Białoruś, Ferdynad Ruszczyc
A. Andriukianiec, Litwa, Jan Bułhak 27
Bruno Schulz (12 lipca 1892 r. w Drohobyczu, zm.19 listopada 1942 r. tamże). Pisarz, grafik i malarz polski pochodzenia żydowskiego. W latach 1910-1911 i 1913 studiował architekturę na lwowskiej politechnice. W 1922 r. zaprezentował swoje prace w warszawskiej Zachęcie i w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie. W kolejnych latach miał wystawy w Winie i Krakowie. Od 1924 r. był nauczycielem rysunku w Drohobyczu. W 1933r. wydał „Sklepy cynamonowe”, a trzy lata później doczekał się wydania Zbioru opowiadań „Sanatorium Pod Klepsydrą”. Większość jego prac plastycznych zaginęła podczas wojny, najbardziej znana jest Xięga Bałwochwalcza. Zginął zastrzelony na terenie getta przez gestapowca. Miejsca związane z biografią pisarza i artysty w Drohobyczu zawiera mapa opracowana przez Jerzego Jacka Bojarskiego (Por. tenże, Bruno Schulz i Drohobycz, mapa on-line, „Niecodziennik BiblioN. Bagińska, Ukraina, Bruno Schulz teczny”, 6.05.1010). Żołnierze niezłomni Władysław Raginis syn Kazimierza i Genowefy z Sokołowskich (ur. 27.06.1908 r. w Zarinach k/Dźwińska ( Daugavpils) na Łotwie, zm. 10.09.1939 r. w Wiźnie), heroiczny dowódca obrony Wizny. Absolwent gimnazjum w Wilnie. Pełnił służbę w 76 Lidzkim Pułku Piechoty w Grodnie. Kapitan Korpusu Ochrony Pogranicza, od 2 września 1939 r. dowódca obrony odcinka „Wizna” zamykającego ważną arterię komunikacyjną na trasie przemarszu wojsk niemieckich z Prus Wschodnich w kierunku Warszawy. Dla podtrzymania ducha bojowego wśród swoich żołnierzy kapitan Raginis i jego zastępca por. Stanisław Brykalski złożyli przysięgę, że żywi nie oddadzą bronionych pozycji. Dowodząc 360 żołnierzami przez trzy dni skutecznie bronili powierzonego odcinka przed nacierającym XIX Korusem Armijnym liczącym 42200 żołnierzy niemieckich. Po wyczerpaniu zapasów amunicji, pod wpływem groźby rozstrzelania jeńców, już po śmierci swojego zastępcy kapitan Raginis rozkazał żołnierzom złożyć broń, a sam pozostał na stanowisku dowodzenia i zginął śmiercią samobójczą rozerwany granatem. W 1970 r. został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari. W 2008 r. szwedzki zespół metalowy Sabaton swoim utworem 40:1 (czterdzieści do jednego) rozsławił imię bohaterskich obrońców Wizny. W 2009 r. odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Po wielu latach pasjonaci historii odnaleźli miejsce jego pochówku. W wyniku przeprowadzonej ekshumacji wraz z doczesnymi szczątkami bohatera wydobyto różne przedmioty: stalową pętlę założoną przez Niemców na pozbawione butów nogi (w celu wyciągnięcia zwłok z bunkra), hełm, dokumenty osobiste, pióro wieczne marki Pelikan, medalik z MB Ostrobramską i garść stalowych odłamków, które utkwiły w jego piersi. W dniu 10 września 2011 r. kapitan Raginis został pochowany z honorami wojskowymi, a w dniu 9 września 2012 r. pośmiertnie awansowany do stopnia majora. 28
M. Puticki, Białoruś, Władysław Raginis
Jan Bołbott (ur. 28.04.1911 r. w Wilnie, zm. 20.09.1939 r. w rejonie wsi Tynne pod Sarnami), syn Janusza i Bronisławy z Wilczyńskich, absolwent Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie (1930 r.), student IV roku Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, podporucznik rezerwy Wojska Polskiego. W sierpniu 1939 r. został dowódcą plutonu „Tynne” nad rzeką Słucz. Po agresji ZSRR na Polskę, od 18 września walczył z Armią Czerwoną, rezygnując z szansy wycofania się, jako dowódca plutonu 4 kompanii batalionu „Sarny” Korpusu Ochrony Pogranicza. Wraz z 50 żołnierzami stanowiącymi załogę jednego z bunkrów wybrał walkę do samego końca, przez dwa dni stawiając zacięty opór. Podczas ostatniej rozmowy telefonicznej ze swoim dowódcą ppor. Bołbott poprosił o przekazanie wiadomości swojej niedawno poślubionej żonie: „że do ostatniej chwili, myśląc o Ojczyźnie, myślał również o niej”, chwilę później nastąpiło przerwanie rozmowy- bunkier został wysadzony w powietrze przez wroga i wszyscy jego obrońcy zginęli. Miejsce ich pochówku pozostaje nieznane. Przez pół wieku wszyscy ci bohaterowie byli skazani na zapomnienie. W 1989 r. Jan Bołbott został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. W 2008 r. z inicjatywy Towarzystwa Grodna i Wilna w Lublinie w Collegium Iuridicum KUL odsłonięto tablicę poświęconą pamięci bohatera. Sylwetkę dowódcy Rejonu „Tynne Wieś” nakreślił w swoich publikacjach Tomasz Rodziewicz.
L. Andrijczuk, Ukraina, Jan Bołbott
Witold Pilecki herbu Leliwa (ur.13.05.1901 r. w Ołońcu w Karelii (północna Rosja), zm. 15.03.1948 r. w Warszawie), wnuk powstańca 1863 r., po konfiskacie majątków (w okolicach Lidy i Nowogródka), zesłanego na Syberię. Żołnierz Samoobrony Wileńskiej w latach 1918 -1919., ochotnik wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1920, żołnierz Września 1939. Konspirator w szeregach struktur wojskowych Państwa podziemnego podjął się ochotniczej misji do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie przebywał w latach 1940-43, po stworzeniu obozowych struktur konspiracyjnych zbiegł i złożył meldunek o sytuacji w obozie. W 1944 r. wziął udział w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie nie uległ namowom wyjazdu z Polski. W 1947 r. został aresztowany i poddany brutalnemu śledztwu. Nawet w więzieniu nie zdradził swoich ideałów. Z rozkazu władz komunistycznych ten polski bohater- ochotnik KL Auschwitz nr 4859 - został rozstrzelany i skazany na zapomnienie. Pomimo intensywnych poszukiwań miejsce pochówku pozostaje nieznane. Po domu rotmistrza Pileckiego w Sukurczach k/Lidy nie ma nawet skrawka fundamentu, ale przetrwały dwa obrazy o tematyce sakralnej namalowane przez niego w 1930 r. dla kościoła parafialnego w Krupowie (Białoruś). Wśród pamiątek po Witoldzie Pileckim obok licznych zdjęć, dokumentów i rysunków zachował się więzienny grzebyk, który przekazał żonie podczas ostatniego widzenia, tuż po ogłoszeniu wyroku śmierci. W 1995 r. w uznaniu zasług i oddaniu sprawom ojczyzny odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2006 r. – Orderem Orła Białego. W 2008 r. Senat RP przyjął uchwałę w sprawie przywrócenia pamięci zbiorowej Polaków bohaterskiej postaci rotmistrza Witolda Pileckiego. Sylwetkę bohatera przybliża bogato ilustrowana publikacja książkowa Jacka PawłoM. Suchodolska, Białoruś, Witold Pilecki wicza, wydana w 2008 r przez IPN w Warszawie. 29
Józef Franczak ps. Laluś, Lalek (ur.17.03.1918 r. w Kozicach Górnych, zm. 21.10.1963) pochodził z Lubelszczyzny. W 1939 r. walczył na Kresach Wschodnich. Po aresztowaniu uciekł z niewoli i trafił do partyzantki AK. Od 1945 r. działał w podziemiu niepodległościowym. W 1947 r. dowodził patrolem w oddziale WIN kpt. Zdzisława Brońskiego (ps. „Uskok”). Od 1953 r. ukrywał się samotnie przy wsparciu ok. 200 rodzin. Został zastrzelony podczas obławy urządzonej przez funkcjonariuszy SB i ZOMO niedaleko Piask k/Lublina. Zwłoki partyzanta pozbawione głowy złożono w anonimowym grobie. Po 20 latach rodzina pochowała jego szczątki w rodzinnym grobowcu w Piaskach. W 2008 r. Józef Franczak został odznaczony pośmiertnie przez Prezydenta RP Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. W 2014 r. dzięki staraniom IPN odnaleziono jego czaszkę w jednym z Instytutów Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. W dniu 26 marca 2015 r. miał miejsce ostatni pogrzeb szczątków tego bohatera. W dniu 20 czerwca 2015 r. sierżant Józef Franczak został pośmiertnie awansowany do stopnia porucznika. Sylwetkę ostatniego partyzanta podziemia niepodległościowego przybliżają publikacje Sławomira Poleszaka z lubelskiego oddziału IPN.
J. Malowana, Ukraina, Józef Franczak „Lalek”
Mężowie stanu Ryszard Kaczorowski herbu Jelita (ur. 26 listopada 1919 r. w Białymstoku, zm.10 kwietnia 2010 r. w Smoleńsku). Należał do harcerstwa, po zajęciu Białegostoku przez Armię Czerwoną tworzył Szare Szeregi, gdzie pełnił funkcję komendanta okręgu. 17.07. 1940 r. aresztowany przez NKWD, 1 lutego 1941 r. skazany na karę śmierci, 10 maja sąd ZSRR zamienił wyrok na 10 lat łagrów, wywieziony na Kołymę, odzyskał wolność po podpisaniu układu Sikorski-Majski, w marcu 1942 r. wstąpił do Armii Polskiej w ZSRR formowanej przez gen. Władysława Andersa. Przeszedł szlak bojowy 2 Korpusu, walcząc m.in. pod Monte Cassino. Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie po ukończeniu studiów przez 35 lat pracował jako księgowy. Jednocześnie aktywnie działał w harcerstwie, m.in. w latach 1967-1988 pełnił funkcję przewodniczącego ZHP na uchodźstwie. W dniu 19 lipca 1989 r objął urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. 20 grudnia 1990 r. zakończył działanie rządu na emigracji, 24.12.1990 r. przekazał na Zamku Królewskim w Warszawie insygnia prezydenckie II Rzeczypospolitej wybranemu w wyborach powszechnych prezydentowi Lechowi Wałęsie. Mieszkał w Londynie, jednak często przyjeżdżał do Polski i uczestniczył i patronował wielu wydarzeniom. Otrzymał honorowe obywatelstwo 36 miast, m.in. Lublina. Ryszard Kaczorowski wielokrotnie odwiedzał Lublin (po raz pierwszy w 1992 r., kiedy to odwiedził rodzinę stryjecznej siostry, w 1996 r. spotkał się z członkami redakcji „Ku nowej Polsce”, a jeden z nich – historyk sztuki, jednocześnie red. nacz. „Forum Polonijnego” – miał zaszczyt zaprezentować dostojnemu gościowi zbiory Muzeum Lubelskiego). Ostatni Prezydent RP na Uchodźstwie zginął w katastrofie polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku w drodze na obchody 70 rocznicy zbrodni katyńskiej. Pochowany w Panteonie Wielkich Polaków A. Gurski, Białoruś, Ryszard Kaczorowski w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie. 30
Andrzej Stelmachowski (ur. 28 stycznia 1925 r. w Poznaniu, zm. 6 kwietnia 2009 r. w Warszawie), syn Bronisława (powstańca wielkopolskiego, prof. Uniwersytetu Poznańskiego, sędziego Sądu Najwyższego w Warszawie) zamordowanego 29.03. 1940 r. w więzieniu w Brześciu i Wisławy Majewskiej herbu Straża (z rodu pochodzącego z Lubelszczyzny). Nauczyciel akademicki, od 1973 r. profesor nauk prawnych (specjalizował się w prawie cywilnym i rolnym), doradca Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej (w 1980 r.), prezes warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej w latach 1987-1990, jeden z inicjatorów i uczestników obrad okrągłego stołu, marszałek Senatu I kadencji w latach 1989–1991, minister edukacji narodowej w 1991–1992, doradca Prezydenta RP (Lecha Kaczyńskiego) ds. Polonii od lutego 2007 r. aż do śmierci. Od lutego 1990 do 11 maja 2008 pełnił funkcję prezesa Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w Warszawie, najważniejszej organizacji pozarządowej zajmującego się opieką nad Polonią i Polakami za granicą, zwłaszcza w krajach postradzieckich. W 2000 r. był sygnatariuszem umowy z Prezydentem Lublina, na podstawie której został utworzony Dom Polonii w Lublinie. W 1992 r. odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. W dniu 7 kwietnia 2009 r. odznaczony pośmiertnie najwyższym polskim odznaczeniem państwowym Orderem Orła Białego. Reprezentował etos pracy, który może stanowić wzór dla potomnych. Andrzej Stelmachowski został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Znakomitym źródłem wiedzy o życiu Marszałka jest publikacja pod red. Krystyny Zienkiewicz, Andrzej Stelmachowski pragmatyczny romantyk. Szkic do biografii, Warszawa 2011.
O. Dajnowicz, Białoruś, Andrzej Stelmachowski
Maciej Płażyński (ur. 10 lutego 1958 r. w Młynarach, zm. 10 kwietnia 2010 r. w Smoleńsku), rodzina ojca pochodziła po części z Lublina, po części z Tarnopola. Prawnik, polityk z dużym poparciem społecznym, wojewoda gdański w latach 1990–1996, marszałek Sejmu RP w latach 1997–2001, poseł na Sejm III, IV i VI kadencji, senator i wicemarszałek Senatu RP w latach 2005-2007. W dniu 11 maja 2008 został wybrany na prezesa Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w Warszawie, zastąpił na tym stanowisku Andrzeja Stelmachowskiego. Pełniąc tę funkcję zabiegał m.in. o ułatwienie powrotu do kraju przodków osobom polskiego pochodzenia zamieszkałym na kilku kontynentach. Kierowane przez niego Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” opracowało obywatelski projekt ustawy o repatriacji. Po jego śmierci koordynacją zbierania podpisów zajmował się jego syn Jakub. Zginął w katastrofie polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku w drodze na obchody 70 rocznicy zbrodni katyńskiej. Został pochowany w kaplicy Matki Boskiej Ostrobramskiej, w bazylice mariackiej w Gdańsku. Za wybitne zasługi w służbie państwu i społeczeństwu, odznaczony pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. W 2013 r. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” wydało publikację książkową pt.: „Moim powołaniem jest służba publiczna. Rzecz o Macieju Płażyńskim”.
W. Żdanowicz, Białoruś, Maciej Płażyński 31
PŁASKORZEŹBY (do 2013 r.) W ZBIORACH DOMU POLONII W LUBLINIE Dom Polonii usytuowany jest w zabytkowej kamienicy datowanej na XV/XVI w, która stanowi siedzibę Oddziału lubelskiego Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” oraz sześciu innych organizacji pozarządowych. Na I piętrze zostały urządzone pomieszczenia reprezentacyjne przewidziane na uroczyste spotkania z reprezentantami organizacji polonijnych, wykłady podczas realizacji zadań programowych, prezentacje filmów, promocje wydawnictw oraz wystawy, gdzie zostały wyeksponowane dwie barokowe płaskorzeźby przedstawiające panoplia i współczesna płaskorzeźba dłuta Agnieszki Kasprzak i Tomasza Krzpieta stanowiące oprawę dla obrazu NMP Ostrobramskiej pędzla Eryki Guk z Litwy (poświęconego w 2009 r przez ks. bp. prof. Józefa Wróbla) oraz siedemdziesiąt rzeźb i tyleż samo obrazów wykonanych w latach 2008-2015 przez młodych artystów z Litwy, Białorusi, Ukrainy i Rosji w ramach warsztatów plastycznych. Spośród 320 uczestników warsztatów, aż 50 osób wykonało medaliony techniką odlewu głównie w aluminium lub brązie. Łącznie wykonano czterdzieści portretów osób historycznych. W 2010 r. wykonano dziewięć medalionów o średnicy 30 cm: Rafał Dowejko, Litwa, Władysław Jagiełło; Krzysztof Czetyrkowski, Litwa, Fryderyk Chopin; Eryka Guk, Litwa, Władysław Jagiełło; Elżbieta Dziedziukiewicziutie, Litwa, Fryderyk Chopin; Tomasz Palkowski, Litwa, Henryk Wieniawski; Daniel Dowejko, Litwa, Fryderyk Chopin; Agnieszka Osipowicz, Litwa, Władysław Jagiełło; Kamila Sinkiewicz, Litwa, Fryderyk Chopin; Daniel Urbanowicz, Litwa, Fryderyk Chopin. W 2011 r. wykonano dwadzieścia medalionów o wym. 52x38 cm: Elizaweta Gołowko, Białoruś, Jan Karol Chodkiewicz; taż, Tadeusz Kościuszko; Krzysztof Czetyrkowski, Litwa, Józef Piłsudski; tenże, Józef Ignacy Kraszewski; Rafał Dowejko, Litwa, Św. Andrzej Bobola, tenże, Adam Mickiewicz; Daniel Dowejko, Litwa, Juliusz Słowacki, tenże, Św. Rafał Kalinowski; Julia Tatianenko, Ukraina, Stanisław Żółkiewski; taż , Aleksander Fredro; Tomasz Palkowski, Litwa, Stanisław Moniuszko; tenże, Romuald Traugutt; Ernesta Afanasjewa, Litwa, Św. Kazimierz; taż, Ignacy Jan Paderewski; Elżbieta Dziedziukiewicziutie, Litwa, Św. Jozafat Kuncewicz; taż, Św. Faustyna Kowalska; Eryka Guk, Litwa, Jan III Sobieski; taż, Eliza Orzeszkowa; Wioletta Nesterczuk, Ukraina, Św. Jadwiga; taż, Władysław Jagiełło. Równie ważnym źródłem inspiracji są budowle historyczne. W latach 2012-2013 powstało 30 plakiet wykonanych techniką odlewu w aluminium. Na plakietach pojawiają się znane motywy architektury różnych miast z ziem wschodnich Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 2012 wykonano techniką odlewu w aluminium patynowanego następujące płaskorzeźby o wymiarach 145x205 mmm : Tomasz Palkowski, Litwa, Zamek w Kamieńcu Podolskim; Elizaweta Gołowko, Białoruś, Mińsk; Rafał Dowejko, Litwa, Zamek w Nieświeżu; Karolina Kaszyńska, Litwa, Kowno; Edyta Lachowicz, Litwa, Katedra w Wilnie; Juliana Leontiewaitie, Litwa, Katedra Ormiańska we Lwowie; Iwona Narejko, Litwa, Katedra w Łucku; Kamila Sinkiewicz, Litwa, Dworek Mickiewiczów w Nowogródku; Kamila Stankiewicz, Litwa, Ostra Brama w Wilnie; Marta Tatianenko, Ukraina, Fara w Żółkwi. W 2013 r wykonano następujące płaskorzeźby: Ludmiła Katlińska, Białoruś, Katedra św. Jura (unicka) we Lwowie; Aleksander Katliński, Białoruś, Cerkiew Obronna w Murowance (Małomożejkowo); Wiktoria Bakhankowa, Białoruś, Kościół św. Szymona i Heleny (tzw. czerwony) w Mińsku; Weronika Bogdaj, Białoruś, Katedra Wniebowzięcia NMP (łacińska) we Lwowie; Daria Gomanko, Białoruś, Pałac Pusłowskich w Kosowie Poleskim; Anna Gwai , Białoruś, Pałac Sapiehów w Różanie; Weronika Huk, Białoruś, Cerkiew Obronna w Synkowiczach; Krystyna Malafiej, Białoruś, Dworek Kościuszków w Mereczowszczyznie; Nastazja Papkowa, Białoruś, Fara w Nieświeżu; Iwona Narejko, Litwa, Kościół św. Katarzyny w Wilnie.
32
FRAGMENTY KILKU LISTÓW UCZESTNIKÓW VIII EDYCJI WARSZTATÓW PLASTYCZNYCH DLA MŁODZIEŻY POLSKIEJ ZE WSCHODU WYSŁANYCH NA ADRES DYREKTORA DOMU POLONII: Po kilkudniowej podróży wreszcie jesteśmy w domu. Jak i dwa lata temu mamy dużo wrażeń i wszystkie są pozytywne! Za przemyślany program pobytu, zapewnione warsztaty, wspaniałe wycieczki, pyszne jedzenie, wzorowe warunki zakwaterowania dziękuję Panu z całego serca w imieniu dzieci, ich rodziców i własnym. Śni się nam Lublin. Pragniemy być wśród uczestników kolejnych warsztatów w następnym roku. (...) Z nadzieją patrzymy na rok następny, Panie Dariuszu, z pragnieniem, że wzorem lat ubiegłych zaprosi Pan jakąkolwiek grupę tiumeńczyków na warsztaty lub inną formę doskonalenia lub pogłębienia wiedzy o Polsce, Jej kulturze i sztuce! Marzą o tym i malarze, i wokaliści, i tancerze, i muzycy. Bardzo proszę mieć nas na uwadze urządzając projekty w roku 2016! Swoją dyscypliną i zachowaniem odpowiemy Panu na zaufanie i akceptację naszej prośby! Serdecznie pozdrawiamy! Sergiusz Fiel, prezes OS TOCOiKP „LATARNIK”, wiceprezes FPANK „Kongres Polaków w Rosji” Rosja, Tiumeń
gruppa iz Minska i Wolo¿ina dobralas• domoj blagopolu no. Blogodarim za raduœnyj priŸm i otliænuq organizaciq proxkta. S uwa¿xnixm Katlinski Aliaksandr i Katlinskaya Liudmila
Serdecznie dziękujemy za wszystko co Pan i Pana organizacja, a również Polskie Państwo dla nas podarowaliście. Za polskość, za bycie Polakami, za poznanie prawdy, za dotknięcie wielkiej kultury. Mam nadzieję że nasze kontakty będą stałe. W imieniu wszystkich dzieci na Białorusi składam hołd do wszystkiego co robicie dla nas, Polaków ze Wschodu. Z wielkim szacunkiem Alicja Gierlotka
W imieniu dzieci i rodziców z Wołożyna chcę wykazać najserdeczniejsze podziękowanie za zaproszenie do udziału w VIII Edycji Warsztatów Plastycznych dla młodzieży polskiej w Lublinie. Dla dzieci to będzie niezapomniana strona ich biografii, również jak i zaszczyt. Wiedza i umiejętności, otrzymane podczas warsztatów, niewątpliwie będą korzystne dla dalszego rozwoju twórczego i kreatywnego potencjału młodzieży. Będę bardzo wdzięczna Panu, jeśli w następnych projektach mogę liczyć na zaproszenie do współpracy. Z poważaniem Ala Makarewicz Prezes Oddzału Rejonowego ZS „Polska Macierz Szkolna” Wołożyn, Białoruś
33
Zadania programowe i inne ważniejsze przedsięwzięcia zrealizowane przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” Oddział i Dom Polonii w Lublinie w latach 2005−2015 (do 2011 współfinansowane ze środków Kancelarii Senatu RP) (ok. 4000 uczestników z Armenii, Białorusi, Brazylii, Gruzji, Litwy, Łotwy, Kazachstanu, Mołdawii, Rosji, Rumunii, Ukrainy, Uzbekistanu, przy zaangażowaniu ponad 100 wykładowców) Kurs języka i Kultury Polskiej, koordynator prof. Jan Mazur (kontynuacja zadania realizowanego od 1991 r.) kierownicy kursu: w latach 2005-2012 – Monika Gabryś, w 2012 r. – Dariusz Śladecki, we współpracy z zespołem kilkunastu wykładowców UMCS. 3-Stopniowe Studium Metodyki Nauczania Języka Polskiego (kontynuacja zadania realizowanego od 1991 r.) do 2011r., koordynator prof. Jan Mazur, kierownik Barbara Tarczyńska we współpracy z zespołem wykładowców UMCS, pełny cykl kształcenia zakończony pracą dyplomową. Praktyki szkoleniowe dla lekarzy i studentów medycyny ze Wschodu, 2005-2006, koordynator Helena Gulanowska (od 1994 r.), współpraca m.in.: Stanisław Leszczyński, Krzysztof Gębura, Magdalena Pyter, Monika Artymiak, Dariusz Śladecki, Janusz Dubejko, Andrzej Ciołko oraz kilkunastu kierowników klinik UM. Praktyki szkoleniowe dla lekarzy i pielęgniarek ze Wschodu, 2007-2012, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca m.in: Marianna Charzyńska-Gula, Beata Gulanowska (w 2008 r.), Janusz Dubejko, Ryszard Gajewski, Czesław Mazurek, prof. prof. Andrzej Książek, Ryszard Maciejewski, Kazimierz Głowniak, Andrzej Drop, Teresa Bachanek, Jan Oleszczuk, Henryk Wiktor, Andrzej Stanisławek, Elżbieta Starosławska, ks. bp. Józef Wróbel , ponadto Janusz Spustek, Małgorzata Jabłonka, Dorota Kulina, Dorota Flis, Danuta Kapica, Marzena Janczarek, Jan Eugeniusz Malinowski (Warszawa) oraz kilkunastu kierowników klinik Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Uczestnicy otrzymali zaświadczenia wystawione przez Rektora UM (wręczane przez Prorektora UM w Domu Polonii). Szkolenie dla dziennikarzy polonijnych, 2007-2012, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Monika Panfil, ponadto Sławomir Leszczuk, Helena Błazińska, Magdalena Grydniewska, Sergiusz Kieruzel (2012). Szkolenie z inwentaryzacji nekropolii dla studentów z Białorusi i Ukrainy, (2005-2007), Dariusz Śladecki (własnym sumptem). Kilku uczestników wykonało później prace inwentaryzacyjne na Białorusi m.in. w Kosowie, Szereszowie i Kobryniu. Warsztaty plastyczne dla młodzieży polskiej ze Wschodu, 2008-2015, (w tym 2013-2014 własnym sumptem), koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Krystyna Głowniak, Krzysztof Dąbek, Anna Kawalec, Tadeusz Kliczka, Agnieszka Kasprzak, Tomasz Krzpiet, Małgorzata Kierczuk-Macieszko, Bernard Homziuk, Czesław Mazurek, Sławomir Leszczuk, Jacek Welter oraz Grzegorz P. Kozioł, Zdziaław Niedbała, Zbigniew Jurkowski. Warsztaty metodyczne dla nauczycieli języka polskiego jako obcego (nauczyciele z Ukrainy i Białorusi), 2014, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Bożena Krawiec, Barbara Tarczyńska, Katarzyna Sobstyl, Marta Plisiecka, prof. Jacek Gołębiowski (współfinansowanie ze środków MEN). Sympozjum „Polacy na Ukrainie Centralnej i Wschodniej”, 2005, (kontynuacja sympozjów koordynowanych przez ks. prof. Edwarda Walewandra, m.in.: „Polacy w Armenii”, „Polacy w Gruzji”; „Polacy w Azerbejdżanie”, „Polacy na Krymie”), koordynator ks. Józef Szymański, współpraca m.in: Witalij Rosowski, Dariusz Śladecki. Konferencja „Losy dzieci z Pahiatua. Polacy w Nowej Zelandii”, 2006, koordynator ks. Józef Szymański, współpraca: ks. prof. Edward Walewander. Konferencja „Język polski jako narzędzie komunikacji we współczesnym świecie”, 2006, koordynator prof. Jan Mazur, współpraca: zespół pracowników CJKP UMCS. Część lwowska konferencji poświęconej Wincentemu Polowi z okazji 200-lecia urodzin poety, 2007, koordynator prof. Jan Mazur, współpraca: Zygmunt Nasalski. Konferencja Status Studenta Obcokrajowca, 2005-2012, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Anna Wójcik, Wiktor Owsiak, Julia Smygur, Julia Gorbaniuk, Walentyna Fedorowicz. Lubelski Sejmik Polonijny z udziałem Emilii Chmielowej ze Lwowa, 2013, koordynator Ryszard Gajewski, współpraca: Piotr Semeniuk, Zbigniew Wojciechowski (własnym sumptem Oddziału). Szkoła Letnia Języka i Kultury Polskiej w Sankt Petersburgu, edycje VII-XIV, 2005-2012, koordynator ks. Krzysztof Pożarski, współpraca: Dariusz Śladecki. Wielkanoc w Polsce, uczestnicy głównie z Syberii, Kazachstanu (kontynuacja zadania realizowanego od 2000 r.) do 2015 (przy wsparciu Konsulatu Generalnego RP w Irkucku), koordynator Zbigniew Wojcie34
chowski, współpraca: Józef Husarz; Piotr Toc, ponadto Dariusz Śladecki, Teresa Walczyk oraz kilkadziesiąt rodzin przyjmujących gości. Obóz językowo-krajoznawczy dla młodzieży polskiej z Ukrainy, 2006-2013, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Anna Litkowiec (2006), Czesław Mazurek, Agnieszka Mazurek. Pobyt językowo-krajoznawczy dla młodzieży z Wileńszczyzny, 2007, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Czesław Mazurek, Alina Jahołkowska, Helena Błazińska. Obóz językowo-krajoznawczy dla młodzieży polskiej z Kazachstanu, 2007-2010, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Czesław Mazurek, Walentyna Fedorowicz, Alina Jahołkowska, Agnieszka Mazurek, ks. prof. Roman Dzwonkowski, Elena Ozinkowska, Elżbieta Muciek. Pobyt językowo-krajoznawczy dla dorosłych z Rosji i Kazachstanu, 2007-2012, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Czesław Mazurek. Pobyt językowo-krajoznawczy dla dorosłych z Białorusi, 2007-2012 (własnym sumptem), koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Czesław Mazurek, Agnieszka Mazurek. Obóz językowo-krajoznawczy dla młodzieży polskiej z Rosji (Syberia), 2008-2014 (przy wydatnym wsparciu Konsulatu Generalnego RP w Irkucku), koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Czesław Mazurek, Bożena Krawiec, Agnieszka Mazurek, Józef Husarz, Grzegorz Piotr Kozioł. Obóz językowo-krajoznawczy dla młodzieży polskiej z Armenii, 2011-2014 (w latach 2013-2014 na podstawie umowy z Ambasadą RP w Erywaniu), koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Czesław Mazurek; Agnieszka Mazurek, Bożena Krawiec, Helena Druczynina. Szkoła Letnia Języka i Kultury Polskiej dla Polaków z Białorusi, 2012-2014 (własnym sumptem), koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Bożena Krawiec, Helena Błazińska, Czesław Mazurek, Agnieszka Mazurek, Magdalena Śladecka. Lato z Polską (kolonie dla dzieci z Białorusi i Litwy), 2012-2013, koordynator Andrzej Nowicki, współpraca: Bożena Krawiec. Spotkania integracyjne członków Klubu Studenta Polonijnego, 2005-2012, opiekun Dariusz Śladecki, współpraca: Anna Dunin-Dudkowska, Agata Małyska, ks. Ryszard Krupa, Marek Guzowski, Zbigniew Wojciechowski, Wiktor Owsiak, Julia Smygur, Teresa Jurkowska, Irena Jaroszewicz, Agnieszka Mozyro. Szkoły patronackie: Szkoła nr 17 w Żytomierzu i Szkoła Podstawowa im. J.I. Kraszewskiego w Lublinie, 2005-2006 (inicjator prof. Jan Mazur), koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Zbigniew Pielechowski. Szkoła Średnia im. J.I. Kraszewskiego i Zespół Szkół Plastycznych w Lublinie, 2009-2014, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Krystyna Głowniak i Krzysztof Dąbek. Szkoła sobotnio-niedzielna ss. Dominikanek w Żółkwi i Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych z Żółkiewce, 2008-2013 (inicjator Ryszard Gajewski), koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Stanisław Rogalski, Ryszard Gajewski, Zbigniew Wojciechowski, Czesław Mazurek, Piotr Semeniuk (w 2013 r.). Szkoła Średnia im. H. Sienkiewicza w Landwarowie i III LO im. Unii Lubelskiej w Lublinie oraz Zespół Szkół Plastycznych im. Cypriana Kamila Norwida w Lublinie, 2014, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Grzegorz Lech, Krzysztof Dąbek, Ewa Fijuth, Bożena Welter, Jacek Welter, Tomasz Rodziewicz. Występy zespołów artystycznych w latach 2005-2011: „Poleskie Sokoły” z Żytomierza, Chór „Wołyń” z Łucka, Chór „Głos Duszy” z Mińska, Chór „Archanioł” z Mińska, Chór Szkoły Polskiej przy TKP w Kowlu, Chór TKP ZL w Żółkwi (od 2006 r. własnym sumptem Domu Polonii), koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Włodzimierz Osadczy, Leon Popek. Pomoc charytatywna 2005-2007 (zakup paczek żywnościowych 600-800 rocznie dla 10 organizacji na Wołyniu, zapomogi dla osób indywidualnych). Zakup wyposażenia i pomocy dydaktycznych dla szkół na Ukrainie, 2006-2007, koordynator Dariusz Śladecki, współpraca: Włodzimierz Osadczy, Leon Popek. Kwerenda archiwalna z digitalizacją zbiorów na temat duchowieństwa polskiego na Syberii w II poł. XIX w i I poł. XX w (Irkuck, Czita, Sankt Petersburg), 2007-2009, prof. Eugeniusz Niebelski. Premiera filmu w reż. Janusza Hamasa i książki Haliny I. Szumił na temat obrazu MB Latyczowskiej, 6.12.2015, Ryszard Gajewski, Leon Popek, Piotr Semeniuk, ks. Wacław Kosicki, ks. Jan Strzałka, Nela Szpyczko, Zdzisław Niedbała. Spotkania opłatkowe (2005-2012), koordynator Ryszard Gajewski, współpraca: Dariusz Śladecki. Spotkania opłatkowo-noworoczne (2013-2015), koordynator Ryszard Gajewski, współpraca: Tomasz Różniak, prof. Jan Mazur, Anna Dunin-Dudkowska, Jacek Brzeziński, Sergiusz Kieruzel, Piotr Semeniuk, Gniewomir Rokosz Kuczyński, Kazimierz Gajek, Zdzisław Niedbała. 35
Uczestnicy warsztatów z Białorusi, Litwy, Rosji i Ukrainy w Domu Polonii w Lublinie
Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” Oddział i Dom Polonii w Lublinie, 20-111 Lublin, Rynek 18 e-mail: dariusz.lublin@wp.pl Tekst i wybór ilustracji: Dariusz Śladecki Opracowanie graficzne: Janusz Winiarski Autorzy fotografii: Sławomir Leszczuk, Bernard Homziuk, Andrzej Mazuś, Tomasz Krzpiet, Tatiana Czepukoit, Kinga Śladecka, Rita Gvazdaityte, Dariusz Śladecki Druk: System-Graf, Lublin Projekt jest współfinansowany ze środków finansowych otrzymanych od Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach konkursu na realizację zadania „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2015 r.”