Twee Spoorbouwmeesters. Een ‘transitiemoment’, zo omschrijft architect Bert Dirrix zijn driejarige Spoorbouwmeesterschap. Na een periode waarin de focus lag op de grote NSP-stations, is het tijd om de kleine en middelgrote haltes aan te pakken, waarbij de aandacht vooral uitgaat naar de stationsomgeving en de omgang met al dan niet leegstaande stationsgebouwen, waaronder monumenten. Vandaar de keuze voor landschapsarchitect en erfgoedexpert Luiten als nieuwe Spoorbouwmeester; op 1 januari 2018 nam hij het stokje van Dirrix over. Samen blikken zij terug op wat tot stand gebracht is, en vooruit naar wat gaat komen. ‘Ik besef dat ik een passant ben’,
een nieuwe kwaliteitsstandaard
schaalniveau van het netwerk. We
zegt Bert Dirrix in alle beschei-
gerealiseerd. Ruimtelijke samen-
ontdekten dat kleine en middel-
denheid. ‘Wat is drie jaar, als je
hang, overzicht, herkenbaarheid,
grote regionale stations daarbin-
weet dat het bouwen van een
een goed stationsconcept – al die
nen cruciale schakels zijn; daar is
groot station al gauw een decen-
zaken waren al eerder ontwikkeld
nu een vernieuwingsslag nodig.’
nium duurt? Je loopt een tijd mee,
en gevat in het Spoorbeeld, het
en neemt weer afscheid, zo zit de
vormgevingsbeleid van de spoor-
Gebouwen
functie van Spoorbouwmeester in
sector. Maar in de Nieuwe Sleu-
worden steeds vaker overbodig,
elkaar.’ Niettemin heeft hij in deze
telprojecten kwam het allemaal bij
dankzij de introductie van kaart-
periode een duidelijke koerswijzi-
elkaar, kreeg het consistentie. We
jesautomaten en digitale service;
ging ingezet. ‘Ik kwam op het mo-
hadden het gevoel: hier kunnen
we zien een gebouwloze halte
ment dat iedereen gefocust was
we mee verder. Maar hoe?’
ontstaan: het openluchtstation.
bij
kleine
stations
Veel panden staan er trooste-
op de Nieuwe Sleutelprojecten: de stations met aansluiting op het ho-
De schaal van het netwerk
loos bij, en hetzelfde geldt voor
gesnelheidsnetwerk.
Rotterdam
Ook in de spoorsector speelde
de directe omgeving. En ook sta-
Centraal en de IJ-zijde van Am-
die vraag. ProRail en NS kregen
tions als Maastricht, Dordrecht
sterdam Centraal waren net opge-
van het Ministerie van Infrastruc-
en Middelburg - monumenten die
leverd. Arnhem, Utrecht en Bre-
tuur en Milieu de opdracht om het
grotendeels leeg staan - behoeven
da volgden. Het advieswerk van
spoor beter te laten functioneren:
aandacht. ‘De uitdaging is om deze
Bureau Spoorbouwmeester daar
de treinen moesten punctueler rij-
haltes dezelfde kwaliteit te geven
was grotendeels afgerond. Te-
den, het aantal storingen omlaag.
als de Nieuwe Sleutelprojecten,
gelijk voelden we een nieuw idee
Dirrix: ‘Die vraag naar efficiëntie
die niet alleen als vervoersknoop-
ontstaan. Met deze projecten was
en effectiviteit bracht ons bij het
punten functioneren, maar vooral
8
Bron foto: Bureau Spoorbouwmeester
ook plekken in de stad zijn gewor-
Spoorbouwmeester voor elkaar
over de positie van het station in
den waar iedereen welkom is. Die
te krijgen. Dat hij gevraagd werd,
de omgeving: de stedenbouwkun-
functie is evident in grote steden
verraste hem in eerste instantie;
dig en landschappelijke veranke-
als Rotterdam, maar in het regi-
tot op heden is de functie altijd
ring.’
onale station zie ik eenzelfde po-
door een architect vervuld. Maar
tentie, om ook daar in samenhang
hij herkent zich in Dirrix’ diagnose
Als voormalig Rijksadviseur voor
met de ruimtelijke organisatie van
en vindt de daaruit voortkomende
Landschap en Water en provinci-
bushaltes, fietsenstalling, wacht-
disciplinaire verschuiving interes-
aal adviseur ruimtelijke kwaliteit
ruimte en een kiosk een goede
sant. ‘Het profiel van de toekom-
in Zuid Holland neemt hij de nodi-
plek in de stad te maken.’
stige opgave is anders dan dat van
ge ervaring mee. ‘Naast mijn werk
de grote stations die de afgelopen
als landschapsarchitect heb ik me
jaren voltooid zijn. Die stonden in
altijd bezig gehouden in de publie-
Eric
het teken van spraakmakende ar-
ke sector. Ik heb op verschillende
Luiten de taak om dat als nieuwe
chitectuur, nu gaat het veel meer
schaalniveaus geacteerd, en was
Station in omgeving Aan
landschapsarchitect
9
als adviseur intensief bij civiele
Hij is geïnspireerd door de bena-
de enorme ervaring die is opge-
en infrastructurele projecten be-
dering van zijn voorganger, die
daan in de Nieuwe Sleutelprojec-
trokken – denk aan de Afsluitdijk,
stations beschouwt als onderdeel
ten. Dat waren immers niet enkel
de Beatrixsluis en Ruimte voor
van ‘de meest democratische plek-
spoor- of stationsvoorzieningen,
de Rivier. Het ging daarbij om de
ken van de stad’. Dirrix: ‘Ik vind
maar stedelijke opgaven, waarbij
borging van ruimtelijke kwaliteit
het geweldig om mezelf als archi-
de kracht juist zat in de samen-
in een civieltechnische context en
tect uit te leven op projecten waar
werking met andere spelers, van-
een maatschappelijk krachtenveld.
het maken centraal staat, maar de
uit de gezamenlijke ambities
Ik voel me vertrouwd in dat werk,
publieke opgave was mijn drijfveer
en daarom heb ik ja gezegd.’
om Spoorbouwmeester te worden.
Deze gezamenlijke aanpak is de
Hoe kun je de openbare kwaliteit
basis van het inspiratiedocument
Indrukwekkende collectie
van stations verzekeren? Er is de
dat we voor de Openluchtstations
neiging om te zeggen: het station
hebben ontwikkeld.’ Luiten: ‘Ruim-
Luiten reist regelmatig met de
is een opstapplek, het moet effici-
telijke aanpassingen aan stations
trein en kijkt nu met hernieuwde
ënt zijn. Maar voor je het weet is
is anno 2017 meer gebieds- dan
belangstelling naar het spoor. ‘Ik
de publieke betekenis verloren. Je
projectontwikkeling, waarbij het
ben gecharmeerd van de betekenis
moet je inspannen om een inclu-
de uitdaging is om vanuit het ini-
die stations hebben, als onwrikba-
sieve ruimte te maken die ertoe
tiatief voor een betere doorstro-
re ankerpunten in de stad, en van
doet!’
ming een belangrijk stuk stad op te waarderen. Ik benader het als een
de enorme variatie in de typologie
gezamenlijk op te lossen puzzel of
een indrukwekkende ‘catalogus’
Van project- naar gebiedsontwikkeling
van
architectuur,
Stations zijn steeds meer hét
voordeel uit wil halen. Dan moet je
soms alledaags, soms monumen-
centrale punt binnen stedelijke
scherp zijn op de kwaliteit van het
taal. De afgelopen jaren is daar
knooppunten, waar wonen, wer-
gemeenschappelijke resultaat.’
een prachtig nieuw bestand aan
ken, winkelen en leisure bij el-
stations in bijgeschreven – kijk in
kaar komen. Ze trekken een breed
NS-directeur Roger van Boxtel
Rotterdam, Utrecht, of mijn woon-
publiek, maar door de mix aan
vertelde tijdens het stationscon-
plaats Delft. Binnen die generieke
functies ontstaat ook een span-
gres op 15 november dat hij meer
structuur van stations is het ge-
ningsveld tussen publieke en com-
stations wil overbouwen met wo-
lukt om maatwerk te leveren, en
merciële belangen. Hoe zorgt de
ningen, werkruimtes en hotels.
in te spelen op de verandering in
Spoorbouwmeester dat de inte-
Hoe kijken de Spoorbouwmees-
de stedelijke situatie; hulde aan de
gratie met de stationsomgeving
ters daar tegenaan? Luiten: ‘De
architecten en stedenbouwkundi-
zichtbaar blijft, als andere grote
laatste twintig jaar zijn er veel
gen die dat ontwerpend voor el-
partijen een eigen koers varen?
kantoren rond stations gebouwd,
kaar hebben gekregen.’
Dirrix: ‘We kunnen putten uit
dit is een volgende stap om de lo-
van gebouwen en kunstwerken:
10
institutionele
gezelschapsspel - waar ieder zijn
Bron foto: Bureau Spoorbouwmeester
caties nog beter te benutten. Maar
aan hoe je kunt ontwerpen aan de
wandschilderingen, is een mooi
je kunt het niet als een vast recept
publieke omgeving. Daarnaast heb
voorbeeld van hoe kunst en archi-
toepassen; er zijn veel stations
ik me ingezet om de kwaliteit van
tectuur elkaar kunnen versterken.
waar het niet past.’ Dirrix: ‘Bou-
bestaande stations te bekrachti-
Met de inmiddels gestarte reno-
wen over het spoor is technisch
gen. En ik ben blij dat het gelukt is
vatie van dat station kunnen we
ingewikkeld, maar ook juridisch;
om beeldende kunst – naast logis-
tonen wat de waarde is om kunst
wie is waarvoor verantwoordelijk?
tiek, vormgeving en erfgoed – een
als een integraal onderdeel van
Maar het is goed dat Van Boxtel
centrale plek te geven. Het afgelo-
het station te beschouwen.’
de rol van het station bevestigt
pen jaar hebben we een inventari-
als verblijfsplek, en hotspot voor
satie gemaakt, en er blijken hon-
Droombeeld
nieuwe ontwikkelingen.’
derden interessante kunstwerken
Hoe zou hij het tijdperk Dirrix sa-
te bestaan. Hoe gaan we daar-
menvatten? ‘Als een transitiemo-
Passende afsluiting
mee om? Daarvoor is een kunst-
ment, waarbij de aandacht van het
Heeft Dirrix als Spoorbouwmees-
commissie in het leven geroepen,
uitzonderlijke naar het alledaagse
ter bereikt wat hij wilde? ‘Ik sluit
die de kunstwerken bewaakt en
is verplaatst. In de regionale pro-
mijn werk passend af. Op het sym-
meedenkt over een betere inpas-
jecten waarop ik me heb gericht,
posium deze maand, werd in een
sing. Station Amsterdam Amstel,
draait het niet om iconische archi-
nabeschouwing aandacht gegeven
met zijn prachtige monumentale
tectuur, maar om het accommode-
11