Spoorbeeld ontmoet Schiphol: de mens centraal

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

SPOORBEELD ONTMOET SCHIPHOL: DE MENS CENTRAAL

Een bijdrage aan gezamenlijke ambities voor de ruimtelijke kwaliteit van Station Schiphol Airport

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Ambitiedocument Station Schiphol Airport Dit werkdocument betreft een eerste bijdrage van NS, ProRail en Bureau Spoorbouwmeester aan het ambitiedocument voor Station Schiphol Airport dat we graag samen met Schiphol en de Regio Amsterdam willen opstellen. Doel is om in een vroeg stadium gezamenlijk de beoogde ruimtelijke kwaliteit te benoemen. Hetzelfde geldt voor de gewenste beleving van het station.

Daarbij willen we de (beleving van) passagiers, reizigers en medewerkers centraal stellen in de toekomstige planvorming.

April 2016

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Inhoud Introductie Groei en ontwikkeling Schiphol

p7

Huidige situatie Een uniek station

p11

De opgave Analyse en probleemstelling

p23

De ambitie Gezamenlijke doelstelling en inspiratie

p31

Ruimtelijke verkenningen

p41

Schipholbeeld: Spoorbeeld ontmoet Schiphol Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport 1. Spooridentiteit 2. Station 3. Stationsomgeving

p59

p61 p71 p101

Bijlage 1: Algemene ontwerpprincipes

p119

Colofon

p124

Afbeelding: Abdel El Makhloufi, ‘Schiphol Megastructuur’

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Introductie

Groei en ontwikkeling Schiphol

p7

Luchthaven Schiphol is de afgelopen jaren fors gegroeid. Ook voor de komende tijd wordt volop groei verwacht. Dan gaat het zowel om vertrekkende en aankomende passagiers als om de transfers. Om de groei op te kunnen vangen, werkt Schiphol onder meer aan nieuwe pieren en terminals. De focus ligt op een intensiever gebruik van de bestaande ruimte en het verplaatsen van functies naar andere plekken op het omvangrijke luchthaventerrein.

De forse groei van Schiphol heeft natuurlijk ook effect op het station. Treinen zullen frequenter moeten gaan stoppen om het groeiende aantal reizigers op te kunnen vangen. Hetzelfde geldt voor de diverse regiobussen die Station Schiphol Airport aandoen. De groei schuilt daarbij niet alleen in het aantal ‘vliegreizigers’. Net als op andere plekken in de Randstad neemt het aantal OV-reizigers toe. Dan gaat het om ‘niet-vliegende reizigers’ die Schiphol als eind- of tussenbestemming hebben.

Daaronder zitten veel reizigers die op Schiphol bijvoorbeeld overstappen: van trein op trein, van bus op bus, van trein op bus en andersom.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Introductie

Groei en ontwikkeling Schiphol

p9

Introductie Anticiperend op de groei van luchthaven Schiphol zetten ProRail en NS in samenwerking met Schiphol en de Stadsregio Amsterdam de mogelijkheden voor capaciteitsvergroting van Station Schiphol Airport op een rij. Het betreft hier zowel de capaciteit voor de bus als de trein.

Binnen dit onderzoek spelen ruimtelijke kwaliteit en de beleving van passagiers en reizigers een belangrijke rol.

Deels vloeit dit voort uit de kwaliteitsambities van de spoorsector zoals omschreven in het Spoorbeeld: het ontwerp en vormgevingsbeleid van het spoor. Daarnaast verdient Station Schiphol Airport simpelweg een hoge kwaliteit en belevingswaarde. Het is immers ons enige echte luchthavenstation en de plek waar veel (internationale) reizigers voor het eerst kennis maken met het Nederlandse spoor. Bovendien zal ingespeeld moeten worden op de hoge kwaliteitsverwachting van reizigers en passagiers in het algemeen, zeker waar het (internationale) luchthavens en luchthavenvoorzieningen betreft. Schiphol en haar station kunnen daarin niet achterblijven bij andere prominente internationale luchthavens. Sterker, de ruimtelijke kwaliteit van Schiphol is een ‘unique selling point’ en verdient constante aandacht.

Op weg naar een gezamenlijk gedragen ambitiedocument hebben NS, ProRail en Bureau Spoorbouwmeester in september 2015 een eerste bijeenkomst belegd. Deze was bedoeld om vanuit de spoorsector de eerste visies en ideeën op papier te krijgen voor Station Schiphol Airport. Uitgangspunt vormden de ambities rond hoogwaardig (openbaar) vervoer en de ervaringen met de Nieuwe Sleutelprojecten (NSP).

De uitkomsten van de sessie zijn vastgelegd in dit document. Daarnaast bevat het alvast een (kleine) opsomming van alle relevante passages uit het Spoorbeeld. Bij een aantal onderdelen is geprobeerd een eerste vertaalslag te maken naar ‘de opgave Schiphol’: het ‘Schipholbeeld’.

Daarmee hopen we een inspirerende basis gelegd te hebben voor het verdere gezamenlijke overleg.

We beschouwen de inhoud van dit document als een uitnodiging aan Schiphol en Stadsregio Amsterdam om gezamenlijk verder vorm te geven aan de kwaliteitsambities. Natuurlijk met maar één doel: een optimale omgeving voor onze reizigers en een excellente aansluiting tussen de air- en OV-side: trein en bus.

NS en ProRail hebben samen met Bureau Spoorbouwmeester het initiatief genomen tot het opstellen van een ambitiedocument voor de gewenste ruimtelijke kwaliteit van Station Schiphol Airport. Het nu voorliggende document beoogt een inspirerende bijdrage te leveren aan deze ruimtelijke kwaliteit en de beleving van reizigers, passagiers en andere bezoekers en gebruikers.

NIEUWE SLEUTELPROJECTEN (NSP)

Nederland telt zes Nieuwe Sleutelprojecten (NSP).

Het is de verzamelnaam voor de ontwikkelingen op en rond de stations Arnhem Centraal, Amsterdam Zuid, Breda, Den Haag Centraal, Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal: de Nederlandse stations waar de internationale hogesnelheidstrein halteert.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Huidige situatie

Een uniek station

HUIDIGE SITUATIE

p11

Afbeelding: Abdel El Makhloufi, ‘Schiphol Megastructuur’

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Huidige situatie

Een uniek station

p13

LUCHTHAVEN SCHIPHOL IS IN CONSTANTE GROEI EN ONTWIKKELING

Afbeelding: Jan Benthem, Benthem Crouwel NACO

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Huidige situatie

Een uniek station

p15

Foto: Google Maps

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Huidige situatie

Een uniek station

p17

STATION SCHIPHOL AIRPORT IS MEER DAN ALLEEN EEN LUCHTHAVENSTATION

STATION SCHIPHOL AIRPORT

Station Schiphol Airport behoort al jaren tot de drukste zes stations van Nederland. Die drukte schuilt niet alleen in het aantal vliegreizigers. Het station wordt ook gebruikt als overstapstation en door de vele mensen die op of rond de luchthaven werken.

SPOORTUNNEL

Terminal West

Aankomsthal Winkelstraat

SCHIPHOLÂ PLAZA/ TRAINPORT

P1

uid lZ na i rm Te

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

Aankomsthal

C WT

Winkelstraat

XL

PX

e+ ag ass stp om on nk i Aa stat s Bu

rse ve Tra

Terminal Centrum

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Huidige situatie

Een uniek station

p19

EEN INTERCITYSTATION MIDDEN IN DE TERMINAL: ZO’N DIRECTE KOPPELING TUSSEN AIR EN TRAIN IS UNIEK IN DE WERELD. HET ZORGT VOOR OPTIMALE BEREIKBAARHEID

Foto: Jeroen van den Heuvel, NS Stations

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Huidige situatie

Een uniek station

p21

SCHIPHOL PLAZA: DE CONNECTOR TUSSEN DE LUCHTHAVEN, HET STATION, DE BUSSEN EN ANDERE FUNCTIES EN MODALITEITEN

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

De opgave

Analyse en probleemstelling

p23

DE OPGAVE

Foto: Jannes Linders

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

De opgave

Analyse en probleemstelling

p25

REIZIGERS HEBBEN STEEDS MEER MOEITE MET ORIﾃ起TATIE EN NAVIGATIE

VINDBAARHEID

OVERLAST

Station Schiphol Airport kent hoge fijnstofniveaus.

Ook hangt er op en rond het station regelmatig een brandlucht en is het lawaai intimiderend.

Ondanks de hoge waardering voor Station Schiphol Airport benoemen veel reizigers de vindbaarheid als een probleem. Deels komt dit door de drukte, deels door de vele losse commerciﾃｫle units en objecten op de Plaza die de oriﾃｫntatie en navigatie minder makkelijk maken. Overigens heeft dit niet alleen effect op de vindbaarheid van de trein. Ook andere functies en vervoersmiddelen zijn niet goed (meer) te vinden. Bovendien vinden reizigers het lastig om Schiphol Plaza goed te duiden. Ben ik (nog) op de luchthaven? Is dit het station? Of is dit een winkelcentrum? En in wiens domein ben ik eigenlijk?

Wat is de aard en functie van deze ruimte?

Foto’s: Jeroen van den Heuvel, NS Stations - Edhv - Jeroen van den Heuvel, NS Stations Mikestravelguide, mikestravelguide.com - Edhv - Skyjuice Limo Edhv - Jeroen van den Heuvel, NS Stations - Jeroen van den Heuvel, NS Stations

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

De opgave

Analyse en probleemstelling

p27

WAYFINDING

De oorspronkelijke opzet van Schiphol Plaza biedt niet meer de ruimtelijke houvast van weleer. Er is steeds meer bewegwijzering nodig. Dat zorgt niet per definitie voor meer helderheid. Wat ooit een succes was, dreigt hierdoor te verworden tot iets wat niet meer naar behoren werkt.

Afbeelding: Schiphol

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

De opgave

Analyse en probleemstelling

p29

DE TERUGLOPENDE VINDBAARHEID VLOEIT VOORT UIT DE TOEGENOMEN (RUIMTELIJKE) DRUKTE EN DIVERSITEIT AAN FUNCTIES EN BELANGEN

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

De ambitie

Gezamenlijke doelstelling en inspiratie

p31

DE AMBITIE

DOEL: EEN O OMGEVING V ONZE REIZIG EN PASSAGIE EEN EXCELLE AANSLUITING AIR- EN OV-S

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

De ambitie

Gezamenlijke doelstelling en inspiratie

p33

OPTIMALE VOOR GERS ERS EN ENTE G TUSSEN SIDE

SCHAKEL EN VERKNOPING

We willen de schakel tussen de OV-side en de airside - ofwel Schiphol Plaza - verbeteren.

Hieronder valt natuurlijk ook de verknoping met andere vervoersmiddelen zoals taxi’s en bussen, de nabijgelegen parkeergarages en de diverse dedicated bussen die reizigers naar P3 of de verschillende hotels in de omgeving brengen. Het is verstandig om al in een vroeg stadium na te denken over de ambities voor ruimtelijke kwaliteit. Hetzelfde geldt voor de raakvlakken met andere (toekomstige) ingrepen rond het station en Schiphol Plaza. Zo zal bijvoorbeeld een ingreep in de busbanen ook invloed hebben op de trein en de uitstraling van het station en de Plaza.

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

MULTIMODALE KNOOP SCHIPHOL AIRPORT

OV-DOMEIN PLAZA REISDOMEIN TREINSTATION (PERRONS, INCL. STIJGPUNTEN)

BUSSTATION (OPENBAAR VERVOER) AANKOMSTPASSAGE (OVERIG VERVOER)

GEBOUWDE OMGEVING ONDERGRONDS INFRASYSTEEM VEILIGHEIDSSYSTEEM

SPOORSYSTEEM (TUNNEL)

LANDZIJDIG LUCHTHAVENSYSTEEM (INCL. AANKOMSTHAL) PLAZA, COMMERCIﾃ記E FUNCTIES (INCL. WINKELSTRAAT)

WATERHUISHOUDINGSYSTEEM

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

De ambitie

Gezamenlijke doelstelling en inspiratie

p35

SAMENWERKEN AAN EEN GEZAMENLIJK GEDRAGEN VISIE OP RUIMTELIJKE KWALITEIT, VOOR AL ONZE REIZIGERS EN PASSAGIERS

Foto: Diewertje Komen

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

De ambitie

Gezamenlijke doelstelling en inspiratie

p37

DE KWALITEITEN VAN DE AIRSIDE EN DE NSP STATIONS ZIJN EEN BELANGRIJKE INSPIRATIE

NIEUWE SLEUTELPROJECTEN (NSP)

Nederland telt zes Nieuwe Sleutelprojecten (NSP).

Het is de verzamelnaam voor de ontwikkelingen op en rond de stations Arnhem Centraal, Amsterdam Zuid, Breda, Den Haag Centraal, Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal: de Nederlandse stations waar de internationale hogesnelheidstrein halteert.

Foto: Dieuwertje Komen

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

De ambitie

Gezamenlijke doelstelling en inspiratie

p39

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Ruimtelijke verkenningen

Visualisaties (werksessies)

p41

RUIMTELIJKE VERKENNINGEN

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

Principe-inrichting Streefbeeld op maaiveld, geprojecteerd binnen het gebied van de multimodale knoop, nabijgelegen bestaande infrastructuur en autonome ontwikkelingen. [APRIL 2016]

Afbeeldingen: ProRail

Ruimtelijke verkenningen

Visualisaties (werksessies)

p43

HUU VER R O6 HUU AUT RVER O 5 8352 HUU AUT RVER O 4 8352 HUU R AUT VER O 3 8352 HUU AUT RVER O 2 8352 HUU R AUT VER O 1 8352 HUU AUT RVER O 0 8352 HUU AUT VER O 9 8352 AUT 8351 R

AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR AUTO VERHUUR 83518 83517 83516 83515 83514 83513 83512 83511 83510 83509 83508 83507 83506 83505 83504 83503 83502 83501 83500 83499 83498

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

KL...

KL...

KL...

KL...

KL...

KL...

KL...

KL...

KL...

KL...

KL...

22-01-2016

S. Smith

Ticket & Information toegevoegd, roltrappen en liften tbv busplatform aangepast

14-01-2016

S. Smith

Diverse aanpassingen, waaronder anpassing legenda, indeling trappen en roltrappen in bovenaanzicht

08-01-2016

J.H. Oldenburg

Kleine aanpassing BTS en Centrale as

24-12-2015 J.H. Oldenburg

Voorstel stijgpunten busplatform; diverse wijzigingen

15-12-2015

J.H. Oldenburg

Indicatie busplatform ingevoegd

09-12-2015

J.H. Oldenburg

Optimalisatie BTS zone

08-12-2015 Revisie Datum

J.H. Oldenburg Getekend

Eerste uitgave concept versie Omschrijving Getekend

J.H. Oldenburg

12-02-2016

Gecontroleerd

M.J. Beeftink

12-02-2016

Voor vrijgave

A.C. de Wit

12-02-2016

ProRail Projectnr. paraaf

PHS Baselinestudie Schiphol

van:

Principe-inrichting Primaire loopassen (dubbele Y) en stijgpunten van het Streefbeeld, inclusief doorsneden van de ontsluiting van het busplatform en de treinperrons 1 en 3.

tot:

Q:\RIS\RIS219-25-P\CAD\TEK\BS\RIS219-25-KG-1010-1018_1050.dwg

6

file:

KL...

7

Terminal West & Centrum (gecombineerd)

Taxi

Terminal Zuid

108.000

Schiphol Transfer Assistance 100.000

35.000

Airport Buisness Point 10.500

10.500

(CXX) Hotelshuttle

88.000

35.000

Pendelbus P3 27.000

27.000

Gereguleerde charterbussen 60.000

60.000

Ongereguleerde charterbussen centraal voor alle terminals afgebeeld: compact model 4b

20.000

150.000

Airlinecrew 27.000

Special Products

elementen Schiphol

Visualisatie 27-10-2014 Ruimtevraag Schipholproducten aankomstniveau.

Afbeeldingen: XVW architectuur

27.000

60.000

20.000

verbeelding ruimtevraag Schipholproducten, 27 oktober 2014

XVW

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Ruimtelijke verkenningen

Visualisaties (werksessies)

p45

Terminal West

Terminal Centrum

0

.00

20

0

.00

60

0

.00

27

00

0.0

60

.00

0

15

Terminal Zuid

duiding ruimtevraag PvE Schiphol aankomstniveau

verbeelding ruimtevraag Schipholproducten, 27 oktober 2014

XVW

OV SAAL/PHS gereed

Terminal Zuid open

Eerst mogelijke beschikbaarheid extra stijgpunt

Houdbaarheid korte termijn station

LUCHT

22500

IRT

GE

t: M

luch

20000

17500

15000

12500

250000 225000

10000

200000 lucht:

MIRT

GE

175000 lucht: MIRT RC

7500

125000 5000

100000 75000

lucht: MIRT RC

2500

50000

piek

25000 0 2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

0 2012

dagtotalen gemiddelde werkdag

150000

bron: MIRT onderzoek station Schiphol Eindrapportage werkgroep Verkeer & Vervoer dd 28-4-2014

Terminal Zuid open

Houdbaarheid korte termijn station

TREIN

XVW

OV SAAL/PHS gereed

visualisatie vervoersontwikkeling en ruimtevraag, 25 september 2014

Eerst mogelijke beschikbaarheid extra stijgpunt

ontwikkeling lucht

22500

trein:

MIRT

20000

GE

17500

15000 trein: MIRT

RC

12500

250000 225000

10000

200000 trein: MIRT

175000

trein: LTSA

7500

GE

trein: MIRT RC

125000

trein: LTSA RC

100000

5000

75000 50000

2500

0 2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

0

piek

25000

2012

dagtotalen gemiddelde werkdag

150000

GE

bron: MIRT onderzoek station Schiphol Eindrapportage werkgroep Verkeer & Vervoer dd 28-4-2014 ontwikkeling trein

Visualisatie 25-09-2014 Vervoersontwikkeling en ruimtevraag.

Afbeeldingen: XVW architectuur

visualisatie vervoersontwikkeling en ruimtevraag, 25 september 2014

XVW

Ruimtelijke verkenningen

p47

OV SAAL/PHS gereed

Terminal Zuid open

BUS

Eerst mogelijke beschikbaarheid extra stijgpunt

Visualisaties (werksessies)

Houdbaarheid korte termijn station

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

22500

20000

17500

15000

12500

250000 225000

10000

200000 175000

7500

125000 100000

bus: MIRT GE

75000

bus: MIRT RC

5000

50000

2500 bus: MIRT GE

0 2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

0

piek

bus: MIRT RC

25000

2012

dagtotalen gemiddelde werkdag

150000

bron: MIRT onderzoek station Schiphol Eindrapportage werkgroep Verkeer & Vervoer dd 28-4-2014

Terminal Zuid open

Houdbaarheid korte termijn station

PLAZA

XVW

OV SAAL/PHS gereed

visualisatie vervoersontwikkeling en ruimtevraag, 25 september 2014

Eerst mogelijke beschikbaarheid extra stijgpunt

ontwikkeling bus

22500

450000 425000

20000

400000

17500 325000 300000

15000

250000

12500

10000

200000 175000

7500

150000 125000

5000

100000 75000

2500

50000

2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

0 2014

0

piek

25000

2012

dagtotalen gemiddelde werkdag

dagtotalen gemiddelde werkdag bus+trein+lucht

225000

bron: MIRT onderzoek station Schiphol Eindrapportage werkgroep Verkeer & Vervoer dd 28-4-2014 ontwikkeling Plaza

visualisatie vervoersontwikkeling en ruimtevraag, 25 september 2014

XVW

22500

RT

ht:

GE

MI

luc

20000

17500

15000

GROEI VOORAL BIJ CHARTERBUSSEN EN SHORT STAY PARKEREN

12500

250000 225000

10000

200000 lucht:

MIRT

GE

175000 lucht: MIRT RC

dagtotalen gemiddelde werkdag

2030

2028

2026

2024

2022

2012

0

2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

0 2020

piek

0

0

2018

2500

25000

2016

lucht: MIRT RC

50000

2014

5000

75000

2012

dagtotalen gemiddelde werkdag

125000

piek

7500

150000

100000

charterbussen

taxi standplaatsen 14x

14x

14x 14x 20x 20x

100m>12x

Schiphol Transfer Assistance

100m >12x

100m >12x 35m>4x

Airport Business Point

1x

1x

88m>5x

(CXX) Hotelshuttle

35m>4x

1x

88m >5x

88m >5x

gereguleerde charterbussen

1x

1x

special products

1x

1x

1x

1x

1x

1x

2x

3x

onderdeel van parking studie, nu buiten beschouwing

short stop parking (P6)

1x

cf opgave PVE

60m>3x

60m>3x

60m>3x

1x

35m>2x

35m>2x

pendelbus P3

airline crew

20m>1x

20m>1x

1x

interpolatie tussen opgave PVE lange termijn en huidige situatie

1x

ten behoeve van Terminal Zuid, nu buiten beschouwing gelaten

bron: PVE landzijdig wegennet concept versie dd 16-9-2014, Schiphol + aanvullingen Olaf van Reeden dd 2-10-2014 XVW

OV SAAL/PHS gereed

Terminal Zuid open

Eerst mogelijke beschikbaarheid extra stijgpunt

visualisatie vervoersontwikkeling en ruimtevraag, 25 september 2014

Houdbaarheid korte termijn station

ruimtevraag lucht

22500

trein:

MIRT

20000

GE

17500

15000 trein: MIRT

RC

12500

250000 225000

10000

200000 trein: MIRT

175000

GE

trein: LTSA

7500

GE

trein: MIRT RC

125000

trein: LTSA RC

100000

5000

75000 50000

2500

0

roltrappen per perron

2x

2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

0

piek

25000

2012

dagtotalen gemiddelde werkdag

150000

5x

5-8x 6-8x

2x

rolbanen per perron liften per perron

reis- en ontvangstdomein

1x

1x 1-2x

0-1x 3x

Plaza

reisdomein 300x65m ontvangstdomein 300x(35+35)m

MEER STIJGPUNTEN, VERDELING OVER PERRON EN KWALITEIT PRODUCTEN bron: mondeling gecommuniceerde richtaantallen onder voorbehoud, Prorail ruimtevraag trein

Visualisatie 25-09-2014 Vervoersontwikkeling en ruimtevraag.

Afbeeldingen: XVW architectuur

visualisatie vervoersontwikkeling en ruimtevraag, 25 september 2014

XVW

Ruimtelijke verkenningen

p49

OV SAAL/PHS gereed

Terminal Zuid open

Eerst mogelijke beschikbaarheid extra stijgpunt

Visualisaties (werksessies)

Houdbaarheid korte termijn station

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

22500

20000

17500

15000

12500

250000 225000

10000

200000 175000

7500

125000 100000

5000

bus: MIRT GE

75000

bus: MIRT RC

50000

2500 bus: MIRT GE

25000

0 2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

0

piek

bus: MIRT RC

2012

dagtotalen gemiddelde werkdag

150000

bushaltes

12x

14x

138 bewegingen

14x

216 bewegingen + capaciteit NS verstoring

+ capaciteit NS verstoring

VOORAL KWALITATIEVE VERBETERING (GEEN KRUISENDE STROMEN), BEPERKTE KWANTITATIEVE GROEI bron: memo toekomstige capaciteit Schiphol PLaza dd 23-4-2014, Stadsregio (aantal halteplekken, aantal bewegingen) + PVE landzijdig wegennet concept versie dd 16-9-2014, Schiphol (capaciteit NS verstoringen) ruimtevraag bus

visualisatie vervoersontwikkeling en ruimtevraag, 25 september 2014

XVW

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Ruimtelijke verkenningen

Visualisaties (werksessies)

p51

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Ruimtelijke verkenningen

Visualisaties (werksessies)

p53

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Ruimtelijke verkenningen

Visualisaties (werksessies)

p55

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

Foto: Google Maps

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Ruimtelijke verkenningen

p57

Al ruim tien jaar vormt het Spoorbeeld de basis voor iedere ontwerp- of vormgevingsopgave op en rond het spoor: van stationsgebouw tot perronbank en van spoorbrug tot de inpassing van de spoorlijn en het station in de omgeving. Ook voor Station Schiphol Airport is het Spoorbeeld een belangrijke bron.

De bijzondere positie van het station en de sterke link met de luchthaven maakt dat het Spoorbeeld natuurlijk niet het enige relevante document is. Wanneer we nadenken over de ruimtelijke kwaliteit van een vernieuwd Station Schiphol Airport zal ook het vormgevingsbeleid van de luchthaven een belangrijke rol moeten spelen. Een combinatie van dergelijke documenten en de wensen en ambities van de luchthaven, de Stadsregio Amsterdam en de spoorpartijen kan dan uitgroeien tot een gezamenlijke en breed gedragen visie op de beoogde ruimtelijke kwaliteit.

Op weg naar een dergelijke visie, hebben we alvast de meest relevante passages uit het Spoorbeeld gelicht. Bij verschillende onderdelen is al een aanzet gedaan tot een vertaling naar ‘de context Schiphol’.

Hierin zijn ook de eerder genoemde ambities van ProRail, NS en Bureau Spoorbouwmeester meegenomen.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p59

SCHIPHOLBEELD: SPOORBEELD ONTMOET SCHIPHOL SPOORBEELDPASSAGES

1. Spooridentiteit 2. Station 3. Stationsomgeving

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 1. Spooridentiteit

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

1.

SPOORIDENTITEIT

p61

AMSTERDAM

LANG PARKEREN

AMSTERDAM SLOTERDIJK

BUSSTATION

TREINSTATION

LUCHTHAVEN

AMSTERDAM ZUID

SCHIPHOL KANTOREN

BIJLMER, ARENA, AMSTELVEEN

INTEGRAAL: DIVERSE SCHAALNIVEAUS LEIDEN, NOORDWIJK

Het Spoorbeeld legt verbanden tussen de verschillende schaalniveaus en disciplines binnen alle routeonderdelen van het spoor. Het stimuleert een integrale aanpak van ontwerpopgaven: van architectuur en stedenbouw, industrieel ontwerp, grafische vormgeving en merkidentiteit tot monumenten en kunst. Het Spoorbeeld laat zien dat geen enkele opgave op zichzelf staat maar onderdeel is van een bredere context. Werken vanuit het Spoorbeeld betekent dat er op ieder niveau naar relaties wordt gezocht. Met een groeiende diversiteit aan producten, diensten en aanbieders zorgt dit voor een helder totaalproduct met integrale kwaliteit en samenhang.

UTRECHT

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 1. Spooridentiteit

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p63

IEDERE OPGAVE IS ONDERDEEL VAN EEN GROTER GEHEEL

Station Schiphol Airport is onderdeel van diverse netwerken: het spoornetwerk, het regionale busnetwerk, de nabijgelegen snelwegen en het lokale netwerk van ‘Schiphol Stad’. Daarnaast is het station via de luchthaven verbonden met een uitgebreid internationaal netwerk. Station Schiphol Airport raakt daarmee diverse schaalniveaus en is als opgave nadrukkelijk onderdeel van een complex en omvangrijk geheel.

BELEVING

VERBLIJVEN

VERBLIJVEN

COMFORT

SATISFIERS DISSATISFIERS VERPLAATSEN

VERPLAATSEN

GEMAK

SNELHEID

VEILIGHEID, BETROUWBAARHEID EN OPERATIONELE INTEGRITEIT

ROUTEDENKEN

De voorbereiding van de reis, het vervoer van en naar het station, het gebruik van het station en het verblijf in de trein: alle zijn van invloed op de reisbeleving. Om de beleving zo optimaal mogelijk te maken, is afstemming tussen de verschillende onderdelen van de reis gewenst, bijvoorbeeld in het aanbod van reisinformatie en voorzieningen, maar ook in de ervaring van de gehele reisomgeving.

Daarom staat binnen het Spoorbeeld naast de plek ook de beweging en ervaring van de route centraal, zowel vanuit het perspectief van de reiziger als dat van de omgeving. Op basis van dit routedenken is het Spoorbeeld georganiseerd in vijf routeonderdelen: station, stationsomgeving, spoor, spooromgeving en de trein. Daarmee omvat het Spoorbeeld alle spoorgerelateerde objecten, structuren en gebouwen – en hun context – die van invloed zijn op de ervaring van de reiziger en de omgeving.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 1. Spooridentiteit

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p65

AANDACHT VOOR DE OPEENVOLGING VAN ERVARINGEN EN RUIMTEN DIE ZO EIGEN ZIJN AAN DE REIS Schiphol is een kruispunt van zeer uiteenlopende routes: de route van de ‘gewoontereiziger’ die op weg van huis naar werk overstapt (en andersom); de route van de vakantieganger; en de route van de mensen die werken op en rond de luchthaven. Al die verschillende routes kruisen elkaar op Schiphol en zorgen voor een enorme dynamiek. Hoewel iedere reiziger een ander doel en tempo heeft en meer of minder bekend is met Schiphol, geldt voor iedereen dat het een belangrijke schakel is in de reis en een essentieel en herkenbaar baken op de route.

RAAKVLAKKEN TUSSEN ROUTEONDERDELEN

De grenzen tussen de routeonderdelen zijn niet hard. Ze gaan in elkaar over en hebben verband met elkaar. De routeonderdelen maken deel uit van de ervaring van de hele reis. Voor de verschillende ontwerpopgaven – van klein tot groot – betekent dit dat ze nooit op zichzelf staan. Alle opgaven zijn zich bewust van hun positie in de route en de raakvlakken met de andere routeonderdelen.

Voor alle betrokken partijen betekent dit dat ze zich niet alleen verdiepen in de opgave an sich, maar zich ook laten inspireren door de aanpalende routeonderdelen. Hoewel de ontwerpende aandacht van het Spoorbeeld in eerste instantie op het spoor gericht is, heeft het Spoorbeeld daarbij ook aandacht voor het voor- en natransport.

Daar waar er raakvlakken met het voor- en natransport zijn, worden deze benoemd en in kaders uitgewerkt.

Foto: Dieuwertje Komen

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 1. Spooridentiteit

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p67

ROUTEONDERDELEN GAAN IN ELKAAR OVER EN STAAN NOOIT OP ZICHZELF Op Schiphol komen vele verschillende routes en reizigerstypen bij elkaar. Ten behoeve van al deze reizigers is een haast naad- en drempelloze overgang tussen alle routeonderdelen en modaliteiten van groot belang, echter zonder dat dit ten koste gaat van de herkenbaarheid van de verschillende domeinen. Doorlopende vloeren en plafonds kunnen het gevoel van een geheel versterken. Bovendien zijn ze waardevol voor de oriĂŤntatie en navigatie en zorgen ze voor een rustig beeld. Dit komt de verblijfskwaliteit ten goede.

Foto’s: Ching Neng Bin - MUST Stedebouw - Jannes Linders Jeroen van den Heuvel, NS Stations - Jeroen van den Heuvel, NS Stations - Dieuwertje Komen

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 1. Spooridentiteit

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p69

We herkennen reizigers met Schiphol als eindbestemming – zoals de werknemers van de luchthaven en de bedrijven en kantoren in de directe omgeving – en reizigers op doorreis die op Schiphol overstappen op een andere modaliteit. In het bijzonder gaat het dan om reizigers die aankomen of vertrekken met het vliegtuig.

Zij gebruiken de trein, de bus of de auto om van en naar de luchthaven te komen. Daarnaast zijn er reizigers die op Schiphol overstappen van trein op trein of van trein op bus, en andersom.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

2.

STATION

p71

DEFINITIE EN OPGAVE STATION

Het station Onder het station worden die plekken en gebouwen verstaan waar de trein stopt en reizigers in, uit of overstappen. Het station markeert het begin of eindpunt van de (trein) reis. Tot het station behoren de plekken voor ontvangst, reis en verblijf. Daarnaast heeft het station een directe wisselwerking met de omgeving. Stations hebben een duidelijk publiek karakter.

De opgave Doel is om bij alle stationsprojecten – van groot tot klein – te werken vanuit een brede visie op de totale opgave: integraal, bewust van de context, de noodzakelijke functionaliteit en de beleving van aankomende en vertrekkende reizigers.

Foto: Schiphol Group

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p73

WERKEN VANUIT EEN BREDE VISIE OP DE TOTALE OPGAVE: INTEGRAAL, CONTEXT, FUNCTIONALITEIT EN BELEVING De opgave voor Station Schiphol Airport is veel breder dan die van het station alleen.

Zo is het station verbonden met de groei van de luchthaven, de komst van een nieuwe terminal en de opgaven van de regio rond het busvervoer. Het afstemmen van alle opgaven is van groot belang voor de kwaliteit van het totaal. Daarbij is het goed de onderlinge relaties in beeld te brengen en de scope, raakvlakken en eventuele overlap helder te krijgen.

ALGEMENE VISIE STATION

Stations kennen een grote diversiteit in verschijningsvorm. Deze diversiteit draagt bij aan de identiteit van het spoor. Gecombineerd met een heldere ordening en herkenbare inrichtingselementen zorgt dit voor vertrouwen bij de reiziger. Samen met hun omgeving zijn stations ook de schakels die de stad, het dorp, de wijk of de regio met het reisnetwerk verbinden. Ze organiseren op een logische en samenhangende wijze de overgang tussen herkomst, bestemming en de reis: functioneel, ruimtelijk en met oog voor de beleving van de reizigers. Stations en de stationsomgeving zijn vaak meer dan alleen de plek waar de reiziger aankomt of vertrekt. De concentratie en aard van voorzieningen in en om het station maakt dat stations soms ook een bestemming op zichzelf zijn. Bovendien is het station in stad of dorp vaak een corridor om van de ene naar de andere kant van het spoor te komen.

Foto: Conscious Travel Guide

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p75

STATION SCHIPHOL AIRPORT: EEN VERTROUWDE SCHAKEL IN DE OMGEVING Station Schiphol Airport heeft een internationaal karakter. Het bouwt voort op de hoge kwaliteitsstandaard van Schiphol en de Nieuwe Sleutelprojecten. Het moet een vanzelfsprekendheid zijn dat we gezamenlijk een hoge kwaliteit bieden, passend bij de allure van een internationale luchthaven. Deze kwaliteit schuilt voor een belangrijk deel in de ruimte die geboden wordt. Dan gaat het niet alleen om ‘oppervlak’ maar zeker ook om ‘ruimte(beleving)’.

Voor veel topstations schuilt hierin een (generieke) kwaliteit. Royale ruimten met royale hoogten zorgen voor grandeur en vergemakkelijken de oriëntatie. Bovendien versterken ze de belevingswaarde. Daarbij is het essentieel dat de m2 niet alleen functioneel maar ook ‘belevingsgericht’ worden benoemd/bestemd.

ALGEMENE VISIE STATION

Stations zijn er in alle soorten en maten. Per station verschilt het gebruik, de architectuur, de inrichting, de omvang en de relatie tussen station en omgeving. Deze verscheidenheid is een belangrijke kwaliteit. Het draagt bij aan de identiteit van het spoor en helpt de reiziger bij zijn oriëntatie. Daarom vormen de architectuur, de historische waarde van stationsgebouw en omgeving en de ruimtelijke context een belangrijk vertrekpunt voor de ontwerpopgaven in en rond het station. Kunst, maatwerk voor interieur en meubilair kunnen de verscheidenheid versterken.

Naast de verscheidenheid bevat ieder station ook generieke onderdelen. Zo zorgt een combinatie van heldere ordening in stationsdomeinen en velden met herkenbare, consistent en consequent toegepaste inrichtingselementen voor vertrouwen bij alle reizigers.

Toekomstvisie Om de eigenheid en verscheidenheid te behouden en optimaal ruimte te geven aan de ontwikkelingen van en rond het station, dient aan ieder stationsproject een integrale, toekomstgerichte visie ten grondslag te liggen. De gewenste ervaring van de reiziger en de omgeving staat daarbij centraal.

Afbeelding: Edhv

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p77

DIVERSITEIT EN HERKENBAARHEID ZIJN EEN BELANGRIJKE KWALITEIT

Nederland kent diverse stations met internationale verbindingen. Specifiek gaat het dan om de NSP stations (Nieuwe Sleutelprojecten). Toch is Station Schiphol Airport ook binnen de NSP context uniek.

Geen enkel ander station is immers zo prominent gekoppeld aan één van de drukste luchthavens van Europa.

Tegelijkertijd is Schiphol een onderdeel van het uit ruim 400 stations bestaande Nederlandse spoornetwerk. Bij al deze stations zetten alle partijen in op een hoge en herkenbare kwaliteit.

GEWENSTE ERVARING VAN HET STATION

Stations zijn toegankelijk, overzichtelijk en laagdrempelig. De reiziger kan zich zelfstandig en gemakkelijk door het station bewegen. Hij ervaart het station als een plek met een eigen identiteit: een plek die je verder brengt en waar je thuis kunt komen. Reizigers worden in het station geïnspireerd door de verschillende mogelijkheden die het biedt.

Het station nodigt uit om mensen te ontmoeten en nieuwe dingen te ontdekken (bijvoorbeeld sport, kunst, cultuur, literatuur). Het stimuleert de voorpret van de reis; het bezoeken van vertrouwde en ontdekken van nieuwe bestemmingen. Ook nodigt het uit om te onderzoeken wat de lokale omgeving en gemeenschap te bieden hebben.

Horeca, cultuur en bijzondere winkels leveren daar een belangrijke bijdrage aan. Lokaal gebonden winkels en voorzieningen versterken bovendien een voor de reizigers herkenbare ‘couleur locale’ van het station.

Afbeelding: Visie op Informatie, NS, ProRail en Bureau Spoorbouwmeester

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p79

REIZIGERSPERSPECTIEF: GEWENSTE ERVARINGEN

(Natuurlijk) licht en visueel contact met de buitenwereld is van groot belang bij de navigatie en vindbaarheid. Hetzelfde geldt voor de zichtbaarheid van de verschillende modaliteiten. Een direct zicht op de treinen via vides vanaf de Plaza kan de vindbaarheid van het station en de oriĂŤntatie op en rond het station sterk vergroten.

Bovendien kan het enorm bijdragen aan de belevingswaarde.

GEWENSTE ERVARING VAN HET STATION

In de stationsomgeving c.q. het omgevingsdomein is het station duidelijk herkenbaar. De architectuur geeft het station een eigen karakter en voegt tevens waarde toe aan de stationsomgeving.

Hetzelfde geldt voor de voorzieningen in het publiek toegankelijke ontvangstdomein en verblijfdomein.

Samen zorgen station en stationsomgeving voor een goede bereikbaarheid en ontsluiting van wijk, dorp, stad of regio. Daarbij vormt het station soms ook een belangrijke verbinding tussen twee stads- wijk of dorpshelften.

Foto: Dieuwertje Komen

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p81

OMGEVINGSPERSPECTIEF: DUIDELIJK HERKENBAAR

Station Schiphol Airport is een herkenbaar onderdeel van de luchthaven. Het laat geen twijfel bestaan over de aard van de omgeving. Komend vanuit de trein heeft de reiziger direct door waar hij/zij is.

Het station ademt de couleur locale van Schiphol. Tegelijk is het station binnen de context van de luchthaven goed herkenbaar als treinstation. Ook daar laat het geen twijfel over bestaan. Schiphol wordt hierdoor helder en ‘leesbaar’.

Foto’s: Gemblina - Schiphol Bureau Spoorbouwmeester - Treasure Your Being Schiphol - Diewertje Komen

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p83

TOEGANKELIJK: EEN PUBLIEKE VOORZIENING KERNWAARDEN STATION

Toegankelijk Het station is een publieke voorziening. Daarom is het uitnodigend en laagdrempelig van aard.

Om de reis zo goed mogelijk te laten verlopen, is het gehele station overzichtelijk en makkelijk te begrijpen, inclusief alle middelen en voorzieningen om te kunnen reizen. Dit zorgt voor optimaal gebruiksgemak bij de reizigers.

Ten opzichte van de huidige situatie verdient het verblijfsklimaat op en rond Station Schiphol Airport meer aandacht. Dan gaat het onder meer om voldoende comfortabele sta- en zitplekken, die overigens in aard en functie ook kunnen verschillen: geschikt voor kort wachten en plekken waar wat langer (comfortabel) verbleven kan worden.

Hierdoor ontstaan rustmomenten in de hectiek van de reis. Dit geeft reizigers de kans zich te concentreren en oriĂŤnteren.

Foto: Diewertje Komen

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p85

MENSELIJK: EEN WELKOM EN VEILIG GEVOEL KERNWAARDEN STATION

Menselijk Het station is er voor iedereen. Reizigers kunnen zich makkelijk en zelfstandig bewegen.

Een menselijke maat zorgt voor een prettig en veilig gevoel. Ook het gebruik van middelen en voorzieningen is eenvoudig. Het station anticipeert op de wensen en behoeften van de verschillende typen reizigers. Hierdoor voelt iedere reiziger zich thuis en welkom.

Sociale veiligheid en warmte zijn belangrijke eigenschappen van een modern station. Dit wordt bereikt door overzicht, een goede oriëntatie en een gepaste aanwezigheid van (commerciële) voorzieningen. Zij mogen de oriëntatie immers niet belemmeren.

KERNWAARDEN STATION

Vertrouwd Het station geeft reizigers vertrouwen, ook in een voor hun (nog) vreemde omgeving. Het biedt herkenning en alles wat mensen nodig hebben om per trein te kunnen reizen; de indeling in domeinen, de loopverbindingszone, de velden, de vaste identiteitsdragers en de route en informatiedragers van het spoor geven de gebruikers ‘houvast’. De ordening van alle voorzieningen en de vormgeving van de reisgerelateerde voorzieningen, de ordening van alle informatie en de vormgeving van de reisgerelateerde informatie zijn voor de reizigers vertrouwde elementen.

Foto: Jannes Linders

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p87

VERTROUWD: ORDENING VAN VOORZIENINGEN EN INFORMATIE

Ofschoon Schiphol gebruikt wordt door veel ‘gewoontereizigers’, kent het dagelijks grote aantallen reizigers en bezoekers voor wie de luchthaven, Schiphol Plaza en het station nieuw zijn. Voor een deel van deze reizigers is Schiphol zelfs de eerste kennismaking met Nederland. Juist voor deze niet-ervaren reizigers is een heldere structuur en opzet van groot belang. Dit geeft vertrouwen en zorgt voor een gevoel van welkom. De ruimte zou zichzelf daarbij uit moeten leggen. Het mooiste zou zijn als een station heel weinig bewegwijzering nodig heeft omdat het zo helder is dat reizigers er als vanzelf hun weg vinden. Een heldere navigatie is hierbij een absolute kernwaarde.

KERNWAARDEN STATION

Karakteristiek Het station geeft ruimte aan eigenheid en verrassing en laat zich inspireren door de plek. Karakteristiek zijn de omgeving (architectuur, stedelijk interieur, stad en landschap) en de elementen daarbinnen die de plek een herkenbare, eigen identiteit geven.

De bestaande stationsarchitectuur, de ruimtelijke context en de cultuurhistorische waarde vormen het vertrekpunt voor de ontwerpopgaven van en binnen stationsgebouwen. Karakteristiek zijn ook de maatwerkopgaven voor interieurdelen, meubilair en de toepassing van kunst. Het lokale karakter van stations keert ook terug in de branchering, de organisatie van evenementen en decoratie.

Karakteristiek zijn: de stationsarchitectuur, de historische context, de relatie tussen station en omliggende bebouwing en structuren, specifieke interieurs en meubilair, kunst, (lokale) ondernemers en maatwerk in de branchering, uitzicht, het lokale karakter, branchering, evenementen, decoratie.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p89

KARAKTERISTIEK: LATEN INSPIREREN DOOR DE PLEK

Schiphol is een van de belangrijke stations van Nederland. Dit hangt direct samen met de statuur van Schiphol als de allerbelangrijkste luchthaven van ons land.

Bovendien halteren op Station Schiphol Airport diverse internationale treinen. Dit alles geeft het station een onmiskenbaar internationaal karakter. Tegelijkertijd moet Schiphol ook aanvoelen als ‘thuis’: een warm ‘typisch Hollands’ welkom voor Nederlanders en bezoekers uit andere landen. Lokale karakteristieken kunnen hierbij – als een extra laag op de internationale uitstraling – een prominente rol spelen.

VOORBEELD VAN HET STATIONSCONCEPT

DEELVISIES STATION

Het Stationsconcept is het vertrekpunt voor alle stationsopgaven: nieuwbouw, verbouw, inrichting en beheer in en rond het station. Het ordent het station in herkenbare domeinen. Doel is het vergroten van het comfort, de beleving en het reisplezier van de reiziger. Het Stationsconcept beschrijft de gewenste beleving, uitstraling en inrichting van stations. Het benoemt de vaste kenmerken van het station en redeneert vanuit de wensen en behoeften van de reizigers. Zo heeft ieder station twee gezichten: één voor aankomende en één voor vertrekkende reizigers. Ook wordt ieder station zó georganiseerd dat reizigers mentaal geïnspireerd worden door de mogelijkheden die de omgeving en de reis te bieden hebben. Bovendien heeft elk station een kenmerkend publiek karakter.

Om goed in te kunnen spelen op de wensen en behoeften van de reizigers, onderscheidt het Stationsconcept vier belevingsdimensies: ontdekken bij vertrek, inspireren bij de reis, verwelkomen bij aankomst en uitnodigen bij de omgeving. Maar bovenal brengt het een vertrouwde ordening aan in stationsdomeinen: een omgevingsdomein, een ontvangstdomein, een reisdomein en een verblijfsdomein. De domeinen ordenen functies en voorzieningen naar de behoefte van de gebruiker op de route door het station. Zo dragen ze bij aan het bereiken van de gewenste ervaring.

Afbeelding: Het Stationsconcept, Bureau Spoorbouwmeester

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p91

HET STATIONSCONCEPT ORDENT HET STATION IN HERKENBARE DOMEINEN Een vernieuwd Station Schiphol Airport is gebaat bij een duidelijk(er) onderscheid tussen ‘aankomen en vertrekken’. Hetzelfde geldt voor het onderscheid tussen de verschillende modaliteiten en de plekken waar verbleven kan worden. Om dit onderscheid goed te kunnen maken is het van groot belang een beeld te krijgen van de gehele reis en de (beoogde) kwaliteit van de verbinding tussen de verschillende domeinen. Hierbij kan ‘de gewenste ervaring’ zoals omschreven in het Spoorbeeld van waarde zijn. Hetzelfde geldt voor het Stationsconcept dat als tool kan dienen om vat te krijgen op het concept van Station Schiphol Airport.

Het Stationsconcept; Denken in domeinen Station Schiphol Airport.

Afbeelding: gebaseerd op het Stationsconcept, Bureau Spoorbouwmeester

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p93

1

2

3

DEELVISIES STATION

De Visie op Stationsoutillage garandeert een goede inpassing van stationsmeubilair in bestaande stationshallen, passages en op perrons. Ieder station is uitgerust met meubilair: van zitobjecten en schermen die reizigers beschutting bieden tegen weersinvloeden tot panelen met reisinformatie en afvalbakken. De Visie op Stationsoutillage vertaalt het Spoorbeeld naar de omgang met dergelijke objecten. Het werkt hiertoe de stationsdomeinen – zoals omschreven in het Stationsconcept – uit in velden en omschrijft configuratieprincipes voor het meubilair. Centraal staan het comfort van de reiziger en het versterken van het station als een aangename plek. Zo wordt een goede, voor de reiziger vertrouwde, inpassing in bestaande hallen, passages en op perrons gegarandeerd. De Visie op Stationsoutillage dient als basis voor de vervanging van de outillage van een groot aantal bestaande stations. Het is ontwikkeld voor architecten en ontwerpers die bij de bouw of verbouw van stations een inrichtingsplan maken. Ook is de visie bestemd voor medewerkers die verantwoordelijk zijn voor het onderhoud en beheer van stations. In de visie vinden zij alle informatie die nodig is om stations op een generieke en daarmee herkenbare manier in te richten. De visie biedt bovendien voldoende keuzemogelijkheden zodat het mogelijk is in te spelen op plaatselijke omstandigheden.

Afbeelding: Bureau Spoorbouwmeester

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p95

VISIE OP STATIONSOUTILLAGE GARANDEERT EEN GOEDE INPASSING VAN STATIONSMEUBILAIR

Bij de herinrichting van de stationsdomeinen zal gebruikt gemaakt worden van de inrichtingsprincipes en -elementen zoals benoemd in de Visie op Outillage.

Op het station en de luchthaven is ‘wayfinding’ van groot belang voor de gebruikers. Schiphol en de spoorsector hanteren hierbij elk een eigen systeem, beide gemaakt door Mijksenaar. De overgangen tussen beide systemen verdienen veel aandacht, zeker op plekken waar deze samenkomen.

Afbeelding: ProRail, Bureau Spoorbouwmeester

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p97

ADEQUAAT: HET HANDBOEK BELETTERING EN BEWEGWIJZERING

DEELVISIES STATION

Een adequate bewegwijzering vergroot het vertrouwen van de reizigers en zorgt dat zij zich makkelijk kunnen oriënteren. Het Handboek belettering en bewegwijzering zorgt op stations voor een consequente uitvoering, een goede ruimtelijke inpassing en een herkenbaar, rustig en samenhangend beeld. Op het station moeten reizigers snel en makkelijk de juiste trein of voorziening kunnen vinden. Een goede bewegwijzering ondersteunt hen daarbij. Het helpt reizigers bij het oriënteren, navigeren en efficiënt bereiken van hun doel of bestemming.

Samen met een logische indeling van het station vergroot een adequate bewegwijzering het gevoel van vertrouwen en veiligheid. De stationsbezoeker voelt zich ontspannen en heeft zo meer tijd en aandacht voor medereizigers en voorzieningen op het station. De bewegwijzering omvat bebording voor reizigers en andere stationsbezoekers in de openbare ruimtes van het station, van borden met vaste informatie tot tekstborden met instructies, klokken en routestrips. Voor het goed functioneren van de bewegwijzering is het essentieel dat deze uniform en consequent wordt uitgevoerd.

Daarnaast dient het verantwoord te worden ingepast. Uniformiteit en een zorgvuldige inpassing binnen het station zorgen voor een herkenbaar, rustig en samenhangend beeld. Het systeem van bewegwijzering functioneert op een neutrale wijze voor alle gebruikers van een station.

DEELVISIES STATION

Tijdens de reis komt de reiziger talloze boodschappen tegen: van reisinformatie en bewegwijzering tot reclame, signing van winkels en profilering van vervoerders. Al deze vormen van informatie zijn van invloed op de reiservaring. De wereld van de informatieoverdracht is zodanig aan verandering onderhevig dat bestaande richtlijnen geen goed kader meer bieden. De mate waarin de verschillende typen informatie met elkaar vervlochten zijn, maakt het niet langer mogelijk om naar deelgebieden te kijken, maar vraagt om een integrale visie op het onderwerp. Daarom is er behoefte aan een goede schakel die de partijen met verschillende doelstellingen, hun (deel)visies en verantwoordelijkheden met elkaar verbindt.

De Visie op Informatie speelt hierop in. Met het Stationsconcept als uitgangspunt schetst het de verandering van de informatieoverdracht op stations en in de trein. Het informatielandschap wordt steeds gelaagder en complexer. Door deze grote hoeveelheid aan informatie groeit de behoefte aan gegevens die integer, accuraat en betrouwbaar zijn. Met gerichte aandacht voor de wensen en behoeften van de reiziger helpt de Visie op Informatie om ook in de toekomst te borgen dat een ieder zijn weg goed kan vinden en goed voorbereid op reis kan gaan. Daarnaast helpt het bij het inspireren en uitnodigen van reizigers om nieuwe dingen te ontdekken.

Afbeelding: Bureau Spoorbouwmeester

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 2. Station

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p99

DE VISIE OP INFORMATIE: ALLE UITINGEN MET ELKAAR IN VERBAND

Overal op de luchthaven, van Schiphol Plaza en het station tot de terminalgebouwen en de directe omgeving van Schiphol, wordt veel aandacht besteed aan de ordening van de enorme verscheidenheid aan informatie.

Schiphol doet dit aan de hand van een eigen ‘visie op informatie’. Ook de spoorsector beschikt over een dergelijke visie. Op basis van beide visies zal een gemeenschappelijke strategie ontwikkeld kunnen worden.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 3. Stationsomgeving

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

3.

STATIONSOMGEVING

p101

DEFINITIE EN OPGAVE STATIONSOMGEVING

De stationsomgeving Met de stationsomgeving wordt de directe omgeving van het station bedoeld. Kortom, de plek waar het station de stad, wijk, dorp of landschap ontmoet, en andersom. De relatie tussen station en omgeving is zowel technisch als ruimtelijk van aard.

De opgave De opgave in de stationsomgeving is te zorgen voor een goede verbinding en wisselwerking tussen station en context. Beleving en techniek gaan hier samen met ruimtelijke inrichting en kwaliteit. Een belangrijke opgave ligt ook in een goed georganiseerde overstap tussen de verschillende vervoerstypen: trein, bus, tram, metro, taxi, auto en fiets. De organisatie van deze ketenvoorzieningen is bepalend voor een goed functionerende stationsomgeving.

Foto’s: CU2030 - Jannes Linders

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 3. Stationsomgeving

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p103

EEN GOEDE VERBINDING EN WISSELWERKING TUSSEN STATION EN CONTEXT

ALGEMENE VISIE STATIONSOMGEVING

Relatie station en omgeving Voor elk station is de inbedding in de stationsomgeving uniek. De directe omgeving van het station heeft een lokale identiteit en maakt deel uit van het stelsel van openbare ruimten in een stad, een dorp of wijk. Hierin zijn doorstroming en verblijf goed georganiseerd. De relatie tussen het station en de omgeving krijgt gestalte in het omgevingsdomein. Hier wordt gezocht naar een optimaal evenwicht tussen de verkeersknoop, een aantrekkelijke omgeving, de economische dynamiek en de ontwikkelingskansen rond het station. In het omgevingsdomein staat de oriĂŤntatie op het station en op de omgeving centraal. Ook vinden de voorzieningen voor voor- en natransport hier een plek: van fietsenstallingen en de aansluiting op bus of tram tot een taxistandplaats en voorzieningen voor kort parkeren en halen en brengen.

Mix van functies en activiteiten De directe omgeving van een station is vaak een combinatie van diverse functies en activiteiten.

Als onderdeel van de publieke ruimte biedt het zowel plaats aan diverse (stedelijke) programma’s als aan een vertrouwenwekkende ordening van aankomstvelden en middelen die horen bij de voorbereiding van en informatie over de reis.

Foto: Jannes Linders

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 3. Stationsomgeving

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p105

DE RELATIE TUSSEN STATION EN OMGEVING KRIJGT GESTALTE IN HET OMGEVINGSDOMEIN

Schiphol beschikt over een duidelijk adres.

De luchthaven heeft een heldere relatie met de omgeving. Dat is een grote kracht.

TOEKOMSTVISIE EN GEWENSTE ERVARING IN STATIONSOMGEVING

Beleid Om vat te krijgen op dit complexe geheel en om de kansen van station en stationsomgeving zo optimaal mogelijk te benutten, wordt ernaar gestreefd om – afgestemd met lokale stakeholders – aan ieder project in de stationsomgeving een integrale en toekomstgerichte visie ten grondslag te laten liggen.

Reizigersperspectief Het omgevingsdomein wordt door de reiziger als voetganger ervaren. Komend vanuit de trein betreedt de reiziger een nieuwe plek. Hij heeft de behoefte zich te oriënteren en maakt even een pas op de plaats. Zelfs een geroutineerde reiziger kijkt even rond. In de stationsomgeving ontmoeten de reis en de bestemming of het vertrekpunt elkaar. Rond het station kunnen reizigers zich doelgericht en op een eenvoudige, snelle, veilige en plezierige manier bewegen. De directe stationsomgeving is leesbaar en van een menselijke maat. Het is een aantrekkelijke en levendige openbare ruimte. Tevens is het een plek waar de reiziger geïnspireerd kan raken. Het is een goed bereikbare ontmoetingsplek en biedt bij de grotere stations een podium voor (stedelijke) activiteiten. In stedelijke gebieden is de stationsomgeving een groot deel van het etmaal levendig, mede dankzij een goede mix van lokale functies en spoorgerelateerde voorzieningen.

Omgevingsperspectief Voor de omwonenden is de stationsomgeving een herkenbaar deel van de eigen leefomgeving. De omgeving heeft een eigen karakter maar sluit in gebruik en vormgeving ook goed aan op lokale routes en de gelaagdheid van stad, dorp, wijk of landelijke omgeving. De samengestelde eigenschappen – historie, architectuur, stedenbouw, gebruik – maken iedere stationsomgeving uniek en karakteristiek. Ook het stationsgebouw draagt bij aan de identiteit van de plek. De ervaring van de stationsomgeving wordt ingekleurd door de individuele beleving van de diverse gebruikers en passanten. Los van sociale verbanden geeft de stationsomgeving een gevoel van vrijheid. Het wordt ervaren als een waardevolle plek. Het heeft een rol in het openbare leven en biedt, al naar gelang de aard van de omgeving, ruimte aan (stedelijke) activiteiten en een goede mix van lokale functies die complementair zijn aan de spoorgerelateerde functies en voorzieningen.

Foto: Google Maps

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 3. Stationsomgeving

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p107

EEN TOEKOMSTGERICHTE VISIE TEN GRONDSLAG

Schiphol en de gemeente Haarlemmermeer maken zich sterk voor een natuurlijke inrichting van de luchthaven. De manier waarop de terminal (en dus ook het station) aan het open plein ligt is daarbij een belangrijk gegeven. De omgevingsplannen van Schiphol spelen hier een belangrijke rol.

DEELVISIES STATIONSOMGEVING

In het Stationsconcept wordt de ruimte tussen het station en de omgeving beschreven als de plek waar de overgang tussen het station en de omgeving plaatsvindt: het omgevingsdomein. Dit domein ligt buiten het station, in de openbare ruimte. Hier vindt de reiziger de bus, taxi en/of de tram en informatie over de omgeving. In het omgevingsdomein ligt het primaat bij de voetganger.

Reizigers en andere bezoekers oriĂŤnteren zich hier. De treinreiziger wordt hier voetganger, fietser, bus-, tram- of metroreiziger of wordt door een auto opgehaald (en andersom). Ook is het omgevingsdomein een knooppunt voor reizigers uit de omgeving die niet met de trein reizen, zeker bij grote stations. Voor hen zorgt het station voor de verbinding tussen tram en bus, metro en fiets, pont en stad. Soms valt het omgevingsdomein samen met het klassieke stationsplein. Het komt voor dat het een wat onduidelijk begrensde ruimte is, soms is het zelfs verdeeld over meerdere plekken rondom het station. De functionaliteit van de logistieke knoop is vaak maatgevend voor de ruimtelijke organisatie van de directe stationsomgeving.

Foto: MUST Stedebouw

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 3. Stationsomgeving

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p109

HET ADRES

Het omgevingsdomein van het station en de terminal verdient bovenmatig veel (integrale) aandacht van alle betrokken partijen.

Hier komen immers alle modaliteiten en verkeers- en passagiersstromen bij elkaar.

Bovendien geeft het omgevingsdomein vorm aan ‘het adres’ van de luchthaven. Ook raakt het station hier talloze ander vormen van voor- en natransport. Als vanzelfsprekend moet het omgevingsdomein ruimte bieden voor een veilige en adequate afwikkeling van alle vervoersstromen. Daarnaast speelt de ruimtelijke kwaliteit en inrichting een essentiële rol bij de herkenbaarheid van Schiphol, alsook bij de veiligheid, de gewenste uitstraling en het welbehagen van alle gebruikers.

TOEGANKELI MENSELIJK VERTROUWD KARAKTERIS KERNWAARDEN STATIONSOMGEVING

Vertrouwd De stationsomgeving geeft de reizigers vertrouwen, ook in een voor hun (nog) vreemde omgeving. Het biedt herkenning en alles wat mensen nodig hebben om per trein te kunnen reizen. Vertrouwd zijn het omgevingsdomein en de velden voor voor- en natransport. Vertrouwd zijn: principes voor routing en wayfinding naar bestemmingen in de omgeving, principes voetganger centraal, ruimte voor verblijf, stedenbouwkundige verbindingen, herkenbaarheid station, principes voor informatievoorziening reis en transfer.

Karakteristiek De stationsomgeving geeft ruimte aan eigenheid en verrassing en laat zich inspireren door de plek. De stationsomgeving heeft een duidelijke betekenis in het stelsel van openbare ruimten en versterkt de lokale identiteit. Karakteristiek zijn architectuur, stedelijk interieur, stad en landschap en de elementen daarbinnen. Ze geven de stationsomgeving een herkenbare, eigen identiteit. De bestaande stationsarchitectuur, de historische waarde van het ensemble en de ruimtelijke context vormen het vertrekpunt voor de ontwerpopgaven in de stationsomgeving.

Karakteristiek zijn ook de maatwerkopgaven voor interieurdelen, meubilair en de toepassing van kunst. Het lokale karakter keert ook terug in de branchering, de organisatie van evenementen, en de toepassing van reclame en decoratie. Karakteristiek zijn: de stedenbouwkundige opzet, aantakking op verkeersroutes, het programma, de inrichting van de openbare ruimte.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld 3. Stationsomgeving

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p111

IJK

D STIEK

KERNWAARDEN STATIONSOMGEVING

Toegankelijk Passend bij het publieke karakter is de stationsomgeving net als het station uitnodigend en laagdrempelig van aard. Om de reis zo goed mogelijk te laten verlopen, is deze overzichtelijk en gemakkelijk te begrijpen, alsook alle middelen en voorzieningen om te kunnen reizen.

Menselijk De stationsomgeving is er voor iedereen. Als onderdeel van de publieke ruimte kunnen alle reizigers en andere gebruikers zich er makkelijk en zelfstandig bewegen. Een menselijke maat zorgt voor een prettig en veilig gevoel. Ook het gebruik van middelen en voorzieningen is eenvoudig. De stationsomgeving anticipeert op de wensen en behoeften van de verschillende reizigers en gebruikers. Hierdoor voelt iedereen zich thuis en welkom.

Schiphol behoort tot de meest complexe ruimtes van Nederland. Juist daarom is het van groot belang om de kernwaarden uit het Spoorbeeld bij Station Schiphol Airport met veel zorg te hanteren. Schiphol en de Stadsregio gebruiken mogelijk andere kernbegrippen dan de spoorsector. Wel streven alle partijen naar hetzelfde: de meest ideale (openbare) ruimte vanuit het perspectief van de gebruiker. Om al deze ambities waar te kunnen maken is een gezamenlijke formulering van de kernwaarden voor Station Schiphol Airport van groot belang.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld

p113

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld

p115

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Schipholbeeld

p117

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Bijlage 1

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

p119

Bijlage 1: Algemene ontwerpprincipes

TOEGANKELIJK MENSELIJK VERTROUWD KARAKTERISTIEK

BRON: SPOORBEELD

Kijk voor de meest actuele versie van de ‘Algemene ontwerpprincipes’ op www.spoorbeeld.nl.

Spooridentiteit De cultuur van het reizen Het Spoorbeeld heeft aandacht voor het spoor als publieke ruimte, de culturele opgave van het spoor, de relatie tussen spoor en omgeving en de rijke geschiedenis.

Op en rond het spoor vinden van oudsher talloze ontmoetingen plaats; tussen het spoor, het station, de stad en het landschap en natuurlijk ook tussen reizigers onderling. Al deze ontmoetingen tezamen zijn van invloed op de identiteit van het spoor. Ze maken het spoor sociaal, cultureel en ruimtelijk tot een bijzondere plek met een heel eigen traditie. Het Spoorbeeld heeft veel aandacht voor het spoor als publieke ruimte, de culturele opgave van het spoor, de relatie tussen het spoor en de omgeving en de rijke geschiedenis. In een dynamische, steeds veranderende omgeving zorgt het Spoorbeeld voor eenduidigheid, herkenbaarheid, samenhang en leesbaarheid.

Traditioneel zijn het trein- en productdesign, de stationsarchitectuur en de inpassing van spoor en station in de omgeving bepalend voor de spooridentiteit.

Het Spoorbeeld verankert deze traditie. Om dat goed te kunnen doen heeft het Spoorbeeld oog voor de ontwikkelingskansen op en rond het spoor. Zo ontstaan aanknopingspunten voor verdere ontwikkeling en behouden we de kenmerkende eigenschappen die door reizigers en spoorsector zo worden gewaardeerd.

Integraal: diverse schaalniveaus Het Spoorbeeld stimuleert het besef dat iedere opgave onderdeel is van een groter geheel.

Het Spoorbeeld legt verbanden tussen de verschillende schaalniveaus en disciplines binnen alle routeonderdelen van het spoor. Het stimuleert een integrale aanpak van ontwerpopgaven: van architectuur en stedenbouw, industrieel ontwerp, grafische vormgeving en merkidentiteit tot monumenten en kunst. Het Spoorbeeld laat zien dat geen enkele opgave op zichzelf staat maar onderdeel is van een bredere context.

Werken vanuit het Spoorbeeld betekent dat er op ieder niveau naar relaties wordt gezocht. Met een groeiende diversiteit aan producten, diensten en aanbieders zorgt dit voor een helder totaalproduct met integrale kwaliteit en samenhang.

Routedenken Vanuit het routedenken heeft het Spoorbeeld aandacht voor de opeenvolging van ervaringen en ruimten die zo eigen zijn voor de reis.

De voorbereiding van de reis, het vervoer van en naar het station, het gebruik van het station en het verblijf in de trein: alle zijn van invloed op de reisbeleving. Om de beleving zo optimaal mogelijk te maken, is afstemming tussen de verschillende onderdelen van de reis gewenst, bijvoorbeeld in het aanbod van reisinformatie en voorzieningen, maar ook in de ervaring van de gehele

reisomgeving. Daarom staat binnen het Spoorbeeld naast de plek ook de beweging en ervaring van de route centraal, zowel vanuit het perspectief van de reiziger als dat van de omgeving. Op basis van dit routedenken is het Spoorbeeld georganiseerd in vijf routeonderdelen: station, stationsomgeving, spoor, spooromgeving en de trein. Daarmee omvat het Spoorbeeld alle spoorgerelateerde objecten, structuren en gebouwen – en hun context – die van invloed zijn op de ervaring van de reiziger en de omgeving.

Raakvlakken tussen routeonderdelen Routeonderdelen gaan in elkaar over en staan nooit op zichzelf.

De grenzen tussen de routeonderdelen zijn niet hard.

Ze gaan in elkaar over en hebben verband met elkaar.

De routeonderdelen maken deel uit van de ervaring van de hele reis. Voor de verschillende ontwerpopgaven – van klein tot groot – betekent dit dat ze nooit op zichzelf staan. Alle opgaven zijn zich bewust van hun positie in de route en de raakvlakken met de andere routeonderdelen. Voor alle betrokken partijen betekent dit dat ze zich niet alleen verdiepen in de opgave an sich, maar zich ook laten inspireren door de aanpalende routeonderdelen. Hoewel de ontwerpende aandacht van het Spoorbeeld in eerste instantie op het spoor gericht is, heeft het Spoorbeeld daarbij ook aandacht voor het voor- en natransport. Daar waar er raakvlakken met het voor- en natransport zijn, worden deze benoemd en in kaders uitgewerkt.

De gewenste ervaring: vier kernwaarden De kernwaarden vormen het hart van het Spoorbeeld.

Samen zorgen ze voor een aantrekkelijke reisomgeving en comfort voor de reiziger.

Het Spoorbeeld zorgt voor reisplezier, comfort en een goede oriëntatie in een vertrouwenwekkende omgeving.

Hierbij hanteert het Spoorbeeld de kernwaarden toegankelijk, menselijk, vertrouwd en karakteristiek.

Samen vormen ze het hart van het Spoorbeeld. Als de sturende en meest kenmerkende eigenschappen, zijn ze het ijkpunt voor de uitstraling en ervaring van het spoor. Consequent toegepast en in samenhang met de bestaande richtlijnen en regelgeving leggen ze de basis voor een aantrekkelijke reisomgeving met een duurzame kwaliteit.

Toegankelijk Het spoor is een publieke voorziening. Daarom is het uitnodigend en laagdrempelig van aard. Om de reis zo goed mogelijk te laten verlopen, is de hele spooromgeving overzichtelijk en makkelijk te begrijpen, inclusief alle middelen en voorzieningen om te kunnen reizen. Dit zorgt voor optimaal gebruiksgemak.

Menselijk Het spoor is er voor iedereen. Alle reizigers kunnen zich er makkelijk en zelfstandig bewegen. Een menselijke maat zorgt voor een prettig en veilig gevoel. Ook het gebruik van middelen en voorzieningen is eenvoudig.

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Bijlage 1

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

Het spoor anticipeert op de wensen en behoeften van de verschillende soorten reizigers, zowel tijdens de reis als tijdens het verblijf op en rond het station. Hierdoor voelen reizigers zich gewaardeerd, thuis en welkom.

Vertrouwd Het spoor geeft reizigers vertrouwen, ook in een voor hun (nog) vreemde omgeving. Het biedt herkenning en alles wat mensen nodig hebben om per trein te kunnen reizen.

Karakteristiek Het spoor geeft ruimte aan eigenheid, verrassing en tijdelijke impulsen. Het laat zich inspireren door de plek, de omgeving en de gebruikers van het station. Karakteristiek zijn de omgeving van het spoor (architectuur, stedelijk interieur, stad en landschap) en de elementen daarbinnen die de plek een lokaal, regionaal en nationaal herkenbare, eigen identiteit geven.

Generiek en specifiek De begrippen generiek en specifiek zorgen voor een goede verhouding tussen eenheid en verscheidenheid.

Daardoor blijft het spoor herkenbaar voor iedereen.

Het Spoorbeeld maakt onderscheid tussen generieke en specifieke onderdelen. Zo ontstaat duidelijkheid over plekken waar de algemene vormgeving, beeldtaal en inrichtingsprincipes essentieel zijn en plekken waar ruimte is voor een eigen aanpak. Daarmee wordt het mogelijk om op het spoor eenheid in de verscheidenheid te ervaren.

Generiek Onder generiek vallen die objecten en elementen die mensen nodig hebben om per trein te kunnen reizen: van bewegwijzering tot een heldere indeling van stations. De gewenste ervaring wordt bereikt door het toepassen van generieke principes en richtlijnen voor ordening en vormgeving. De spoorbeeldkernwaarden en het perspectief van de reiziger vormen altijd het vertrekpunt.

Specifiek Specifiek zijn die elementen in de spooromgeving die de plek en/of de route een eigen signatuur geven. Dan gaat het bijvoorbeeld om de wijze waarop het spoor het landschap doorsnijdt, de stedenbouwkundige inpassing van spoor en station in stad, dorp of wijk, het stedelijk interieur rond stations, de vormgeving van de stations zelf maar ook om de bruggen, tunnels, geluidsschermen en viaducten op de route. De gewenste ervaring wordt bereikt door maatwerk te leveren en in te spelen op de specifieke kenmerken van de omgeving.

Profilering van spoorpartijen Binnen een herkenbare basis hebben de verschillende spoorpartijen de ruimte zich op eigen wijze te presenteren.

Het Spoorbeeld zorgt voor een herkenbare basis waarbinnen alle betrokken partijen de ruimte krijgen om

p121

zich verder te profileren of presenteren. Dan gaat het bijvoorbeeld om dienstverleners, concessiehouders, vervoerders en retailers. Binnen hun eigen domein presenteren zij zich met hun eigen huisstijl. Alleen daar waar het eigen domein en de neutrale spooromgeving elkaar raken, is sprake van kaderstellende eisen ten aanzien van de vormgeving van toepassing.

Door de consequente toepassing van de algemene ontwerpprincipes, ontstaat overal een begrijpelijke beeldtaal voor alle reizigers.

Het Spoorbeeld bevat algemene ontwerpprincipes die, met uitzondering van de trein zelf, opgaan voor alle ontwerpopgaven op en rond het spoor. Het consequent toepassen van deze principes draagt bij aan de identiteit van het spoor. De algemene ontwerpprincipes vloeien voort uit de spoorbeeldkernwaarden. Voor de generieke ontwerpopgaven gelden nog aanvullende principes.

Maatsysteem Een consequente maatvoering – zoals functionele hoogtematen en zoneringen – is op haltes en stations bepalend voor een eenduidig beeld. Dit principe is vastgelegd in een modulair maatsysteem. Hierin worden relaties gelegd tussen object en ruimte. Ook ordent het systeem de verschillende elementen. Het maatsysteem sluit aan op bestaande regelgeving en is op stations bedoeld voor de inrichting(selementen) van de transferruimte en het perron en de wisselwerking met de architectuur. Door de elementen goed te ordenen en in te passen, ontstaan bijvoorbeeld zones voor verlichting, bewegwijzering, camera’s en informatie.

Door het toelaatbare aantal elementen te omschrijven en de gewenste transparantie vast te leggen, zorgt het systeem ook voor de gewenste ‘leegte’ en openheid van de ruimte.

Het overzicht stationsobjecten geeft inzicht in de samenhang en relatie tussen de verschillende families van stationsobjecten. Het overzicht is een hulpmiddel bij afstemming en samenwerking tussen de verschillende stationspartijen. Het overzicht maakt naast opbouw, informatiestructuur, vormgeving, maatvoering, kleuren en materialen ook inzichtelijk wie de eigenaar van het object is en binnen welke regelgeving en/of ‘familie’ de objecten vallen. De objecten zijn voor uiteenlopende doeleinden ontworpen, maar moeten voor de reiziger immers één samenhangend geheel vormen.

Transparantie De eisen voor transparantie zijn vooral gebaseerd op aspecten rond sociale veiligheid in de openbare ruimte en de vertaling daarvan naar concrete zichtaspecten.

De mate van transparantie is afhankelijk van de plaats van het object op het perron, het soort interactie bij/ met het object en de eventuele aanwezigheid van personeel. Als interacties met het object gelden het naderen van een object, het passeren van een object, het om de hoek lopen bij een object, het betreden van en verblijven in een (wacht)ruimte en het gebruiken van een voorziening/apparaat.

Algemene ontwerpprincipes Ontwerpprincipes voor generieke elementen en productdesign De generieke opgaven rond het spoor voldoen aan vaste principes aangaande vorm, stijl, kleur en typografie. Zo zijn ze overal en ongeacht de context herkenbaar.

Typografie Alle stationsinformatie – van reis- en route-informatie tot reglementen, instructies en stationsigning – wordt uitgevoerd in de NS Sign/ Richtlijnen voor lay-out en typografie en zijn vastgelegd in handboeken als het Handboek voor bewegwijzering, Info plus, de Visie SITS, Stations­concept in Tijdelijke Situatie en NS Retailbeeld.

Kunst bij het spoor

Naast de algemene ontwerpprincipes bevat het Spoorbeeld speciale ontwerpprincipes ten behoeve van de generieke opgaven op en rond het spoor zoals meubilair, bewegwijzering en panelen met routeinformatie. Door het consequent toepassen van deze principes ontstaat voor de reizigers een begrijpelijke beeldtaal. De ontwerpprincipes vloeien voort uit de spoorbeeldkernwaarden. Ze hebben betrekking op vormentaal, kleur, stijl en typografie.

Vormentaal De wijze waarin een generiek product zich presenteert, draagt bij aan de gewenste identiteit en herkenbaarheid van de productfamilie. Een zuivere toepassing van de vormentaal helpt om een herkenbaar beeld te realiseren.

De vormentaal sluit direct aan bij de kernwaarden.

De vormentaal van het Spoorbeeld is vastgelegd voor tweedimensionale en driedimensionale objecten. De vormentaalbouwstenen voor architectuur en industrieel ontwerp (3D) zijn vorm, vormovergang en textuur. De vormentaalbouwstenen voor grafische vormgeving (2D) zijn vorm, typografie en patroon. Belangrijkste vormkenmerken zijn de presenterende en de ontvangende vorm. Daar waar een product of dienst aan de reiziger wordt aangeboden, wordt de presenterende vormentaal gebruikt. Waar de reiziger gebruik maakt van een product of dienst en daar waar de reiziger privacy en beschutting nodig heeft, wordt de ontvangende vormentaal gebruikt.

Stijl De stijl van een product is mede bepalend voor de identiteit en is belangrijk voor het creëren van herkenbaarheid als productfamilie. De uniforme stijl komt direct voort uit een zuivere toepassing van de vormentaal en wordt zichtbaar gemaakt met behulp van moodboards. Hierdoor wordt de kans op conflict in onderlinge samenhang geminimaliseerd. Een van de bepalende factoren voor het creëren en behouden van een consistente, kwalitatief hoogwaardige stijl is de door Bureau Spoor­bouwmeester begeleide keuze van het ontwerpbureau.

Kleur Om kleur te geven aan gebouwen, stations, stationsinrichting en materieel wordt gebruikgemaakt van het Spoorbeeldkleurensysteem, een beheersbaar aantal Natural Color System-kleuren (NCS) en natuurlijke materialen. De keuze en toepassing van de kleuren zijn afhankelijk van het toepassingsgebied. Daarbij zijn er exclusieve kleuren voor de profilering vervoerders, veiligheidskleuren en informatie-kleuren.

Kunst is bij uitstek een medium om de (reis)ervaring te intensiveren en reizigers bewust te maken van hun omgeving en van elkaar. Kunst versterkt de beleving van beide werelden. Bovendien kan het een brug slaan tussen verschillende ruimten en omgevingen en geeft het een nieuwe invulling aan de traditie van spooriconografie, ambacht en de thematiek van het reizen die zo eigen is aan het spoor. Zo kan kunst de spooridentiteit en de belevingswaarde van het spoor intensiveren. Kunst neemt een bijzondere positie in binnen het Spoor: het begeeft zich niet op het niveau van merkidentiteit of op het niveau van de grote ruimtelijke opgaven. Het zit daar ergens tussenin. Juist door die ‘vrije’ positie die eigen is aan kunst, wordt de culturele lading van het spoor zichtbaar en beleefbaar, als volwaardige kwaliteitsimpuls.

Rol en doel Binnen het Spoorbeeld speelt het vergroten van de belevingswaarde van het spoor een belangrijke rol.

Naast ontwerp en vormgeving geeft kunst daar een extra dimensie aan. Bovendien kunnen kunsttoepassingen imago, identiteit en elan van de spoorsector als geheel versterken. Het doel van een visie op kunst als onderdeel van het Spoorbeeld is om de culturele dimensie van het spoor inzichtelijk te maken en deze door middel van nieuwe kunstopdrachten tot uitdrukking te brengen.

Tevens stimuleert visie op kunst de praktijk van cultureel opdrachtgeverschap binnen het spoor en dient het als basis voor de uitvoering van kunstbeleid bij het spoor in de praktijk.

De aard van kunst bij het spoor Kunst zorgt voor inspiratie en kijkplezier. Kunst bij het spoor is toegankelijk maar niet oppervlakkig. Het heeft de potentie om het alledaagse leven rondom het spoor met optimisme en reflectie te versterken, door krachtig en kritisch ruimtes in betekenisvolle plekken te transformeren. Geïntegreerd waar wenselijk en mogelijk.

Autonoom, maar nooit zonder rekenschap te geven van context en omgeving. Kunst bij het spoor fungeert als een uitnodiging aan reizigers en passanten om het onbekende, het andere in een vertrouwde omgeving te ervaren. Tegelijkertijd benadrukt het de eigenheid van de spooromgeving. Kunst verleidt en nodigt uit tot openbaarheid en wederzijdse betrokkenheid.

Spoorbrede toepassing Kunst en het spoor hebben een rijke gezamenlijke geschiedenis. Dan gaat het bijvoorbeeld om de traditie van kunst in de trein, stationsdecoratie, stationsiconografie en herdenkingsmonumenten.

Deze traditie vormt de basis voor een hernieuwde

Ambitiedocument Station Schiphol Airport

Bijlage 1

Spoorbeeldpassages t.o.v.

Station Schiphol Airport

belangstelling voor de waarde van kunst bij het spoor.

Het Spoorbeeld positioneert het spoor daarbij als culturele opgave. Kunst kan hier samen met de andere ontwerpdisciplines integraal invulling aan geven. Passend bij de ambities van het Spoorbeeld en het routedenken is het nu tijd om kunst ‘spoorbreed’ tot te passen. Het aandachtsgebied beperkt zich niet tot de coupé, het station of het plein. De hele reis en de ervaring van de reiziger kan onderwerp zijn. Door kunst op strategische plekken op de route te realiseren wordt de culturele component van de reiservaring versterkt. Het kan overgangen inzichtelijk maken tussen ruimten en plekken.

De realisatie van kunst kan volgen uit een zelfstandige opdracht. maar het ligt juist ook voor de hand om kunst onderdeel van projecten uit te laten maken: bij het ontwerp en de inrichting van station en stationsomgeving, spoor en spooromgeving of trein, al dan niet autonoom, toegepast of geïntegreerd.

Kunst kan ook in een lichtere vorm worden ingezet als sfeerimpuls die bijdraagt aan een hogere waardering van stations en perrons: niet voor de eeuwigheid bedoeld, maar variërend van seizoenen tot voor enkele jaren, en tegelijkertijd voor die periode de plek verbijzonderend.

Kunstwaarden en thema’s Op basis van de traditie en de actuele opgave zijn waarden en thematische vertrekpunten benoemd die kunst positioneren in de spooromgeving. Vertaald naar de Spoorbeeld kernwaarden valt kunst eerder onder het karakteristieke dan onder het vertrouwde. Daarbij kan kunst verbeelden, versterken, verbinden en verstoren.

Aan de hand van deze vier kunstwaarden maakt kunst de culturele lading van het spoor zichtbaar en beleefbaar.

Bij het formuleren van de opgave worden aan het spoor verwante thema’s als vertrekpunt gekozen die zowel aan de historie en de toekomst verbonden kunnen zijn. Het gaat om thema’s als reizen, snelheid, stilstaan – bewegen, wachten – verblijven, lokaal - globaal, netwerk, industrieel, ambacht, gastvrijheid – ontvangen en spooriconografie. Kunstwaarden en thema’s kunnen samen de culturele lading nog beter zichtbaar en beleefbaar en openbaar maken.

De methodiek Om de Spoorbeeld kunstvisie op een goede manier in de praktijk te brengen is een methodiek beschikbaar.

Deze omvat onder meer een handreiking om de vier kunstwaarden en de thematische vertrekpunten te vertalen naar een kunstopgave. Aangezien de omgeving waar kunst gerealiseerd kan worden varieert van een treininterieur tot een plein of het landschap, hanteert het Spoorbeeld vijf toepassingsniveaus: stationsgebouw, stationsomgeving, spoorweginfrastructuur, landschap en trein. Deze toepassingsniveaus haken aan de op routeonderdelen van het Spoorbeeld. Ook worden vier uitvoeringstypen geduid: nieuwe media en nieuwe technieken, toegepast / geïntegreerd, visueel / esthetisch en performatief / sociaal-maatschappelijk.

Deze typen dienen als hulpmiddel bij vragen als: welk medium kies je voor welke opdracht en welke kunstenaar past daarbij?

p123

Het sturingsinstrument vormt als het ware de gereedschapskist waaruit geput kan worden bij het opstellen van kunstopdrachten bij het spoor. Daarbij wordt aangegeven welke aspecten een rol spelen bij de opdrachtverstrekking, ontwikkeling en beheer van kunst. Het is geschikt als basis voor verschillende opdrachtgeversconstructies: van percentageregeling tot publiek-private samenwerkingen en coalities tussen spoorpartijen en overheid. Als een goed werkbaar, helder en meetbaar instrument kunnen met behulp van het instrument duidelijke keuzes gemaakt worden in het type kunstwerken dat de opdrachtgevers gerealiseerd willen zien.

Colofon Opdrachtgever Anton Kamp, ProRail In samenwerking met Daan Klaase, NS Stations Martine van der Voort, NS Stations Jos van den Hende, Bureau Spoorbouwmeester Met dank aan deelnemers workshop Earde Jepma, NS Stations Eric van der Meer, ProRail Hans van Gelderen, ProRail Lee Verhoeff, ProRail Lidwien van Kessel, ProRail Luc Frantzen, ProRail Martine van der Voort, NS Stations Sacha Rintjema, NS Stations Susan de Vos, NS Stations Ontwerp Edhv Tekst en redactie Peter Michiel Schaap, Complod Jos van den Hende, Bureau Spoorbouwmeester

We hebben ons uiterste best gedaan alle rechthebbenden te achterhalen. Mocht iemand desondanks menen aanspraak te kunnen maken, gelieve contact op te nemen met de opdrachtgever.

Disclaimer Deze publicatie is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Niettemin aanvaarden de samenstellers geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele onjuistheden. Aan de gepresenteerde informatie kunnen geen rechten worden ontleend.

De organisaties en personen in dit conceptdocument zijn bedoeld als voorbeelden en zijn in deze fase nog niet formeel betrokken.

Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever worden gekopieerd of verveelvoudigd.

NOTITIE

________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________