‘Een verlaten, ooit bewoonde plek is fascinerend. De aanwezigheid van bewoning is nog voelbaar en de belofte van wat nog kan komen prikkelt de fantasie. Je bevindt je tegelijkertijd zowel in het heden, het verleden, als in de toekomst.’ Abondoned Cities is een fascinerend beeldverslag waarin Willemien van Duijn en Lieuwe Vos verlaten gebieden van over de hele wereld in beeld brengen. (www.abandonedcities.buro3.nl)
03
Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 555 36 99 onderzoek@bna.nl www.bna-onderzoek.nl
Willemien van Duijn | Lieuwe Vos buro3 architecten
freestyle 03
In de serie Freestyle van de Bond van Nederlandse Architecten (BNA) schrijven architecten openhartig over hun geheime fascinaties. In deze derde editie beschrijven Willemien van Duijn en Lieuwe Vos aan de hand van een aantal thema’s een serie plekken waar de bevolking gebouwen, wijken of hele steden, achter zich heeft gelaten.
freestyle / abandoned cities
03
abandoned cities
Willemien van Duijn en Lieuwe Vos Architecten Willemien van Duijn en Lieuwe Vos hebben beiden bouwkunde gestudeerd aan de TU Delft en zijn partners van buro3 architecten, een bureau met ondergronds bouwen en intensief ruimtegebruik als specialismen. Daarnaast zijn beiden als gastdocent verbonden aan de TU Delft. Bij projecten van buro3 vormen de plek, de ondergrond en de geschiedenis altijd belangrijke uitgangspunten voor het ontwerp. Door de geschiedenis van de locatie te vertalen in het ontwerp wordt extra betekenis gegeven aan de plek. In het verbinden van heden, verleden en toekomst ligt de kiem voor de fascinatie van Willemien en Lieuwe voor verlaten gebieden.
‘Een verlaten, ooit bewoonde plek is fascinerend. De aanwezigheid van bewoning is nog voelbaar en de belofte van wat nog kan komen prikkelt de fantasie. Je bevindt je tegelijkertijd zowel in het heden, het verleden, als in de toekomst.’ Abondoned Cities is een fascinerend beeldverslag waarin Willemien van Duijn en Lieuwe Vos verlaten gebieden van over de hele wereld in beeld brengen. (www.abandonedcities.buro3.nl)
03
Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 555 36 99 onderzoek@bna.nl www.bna-onderzoek.nl
Willemien van Duijn | Lieuwe Vos buro3 architecten
freestyle 03
In de serie Freestyle van de Bond van Nederlandse Architecten (BNA) schrijven architecten openhartig over hun geheime fascinaties. In deze derde editie beschrijven Willemien van Duijn en Lieuwe Vos aan de hand van een aantal thema’s een serie plekken waar de bevolking gebouwen, wijken of hele steden, achter zich heeft gelaten.
freestyle / abandoned cities
03
abandoned cities
Willemien van Duijn en Lieuwe Vos Architecten Willemien van Duijn en Lieuwe Vos hebben beiden bouwkunde gestudeerd aan de TU Delft en zijn partners van buro3 architecten, een bureau met ondergronds bouwen en intensief ruimtegebruik als specialismen. Daarnaast zijn beiden als gastdocent verbonden aan de TU Delft. Bij projecten van buro3 vormen de plek, de ondergrond en de geschiedenis altijd belangrijke uitgangspunten voor het ontwerp. Door de geschiedenis van de locatie te vertalen in het ontwerp wordt extra betekenis gegeven aan de plek. In het verbinden van heden, verleden en toekomst ligt de kiem voor de fascinatie van Willemien en Lieuwe voor verlaten gebieden.
‘Een verlaten, ooit bewoonde plek is fascinerend. De aanwezigheid van bewoning is nog voelbaar en de belofte van wat nog kan komen prikkelt de fantasie. Je bevindt je tegelijkertijd zowel in het heden, het verleden, als in de toekomst.’ Abondoned Cities is een fascinerend beeldverslag waarin Willemien van Duijn en Lieuwe Vos verlaten gebieden van over de hele wereld in beeld brengen. (www.abandonedcities.buro3.nl)
03
Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 555 36 99 onderzoek@bna.nl www.bna-onderzoek.nl
Willemien van Duijn | Lieuwe Vos buro3 architecten
freestyle 03
In de serie Freestyle van de Bond van Nederlandse Architecten (BNA) schrijven architecten openhartig over hun geheime fascinaties. In deze derde editie beschrijven Willemien van Duijn en Lieuwe Vos aan de hand van een aantal thema’s een serie plekken waar de bevolking gebouwen, wijken of hele steden, achter zich heeft gelaten.
freestyle / abandoned cities
03
abandoned cities
Willemien van Duijn en Lieuwe Vos Architecten Willemien van Duijn en Lieuwe Vos hebben beiden bouwkunde gestudeerd aan de TU Delft en zijn partners van buro3 architecten, een bureau met ondergronds bouwen en intensief ruimtegebruik als specialismen. Daarnaast zijn beiden als gastdocent verbonden aan de TU Delft. Bij projecten van buro3 vormen de plek, de ondergrond en de geschiedenis altijd belangrijke uitgangspunten voor het ontwerp. Door de geschiedenis van de locatie te vertalen in het ontwerp wordt extra betekenis gegeven aan de plek. In het verbinden van heden, verleden en toekomst ligt de kiem voor de fascinatie van Willemien en Lieuwe voor verlaten gebieden.
VERLATEN STEDEN het begin van een fascinatie
-3-
-2-
Verlaten gebieden, steden, dorpen, straten, huizen: het zijn wonderlijke plekken op aarde. Plekken die vragen oproepen. Wat is hier gebeurd? Hoe lang is dat geleden? Woont hier echt niemand meer? En: Zou het niet waanzinnig zijn óm hier te wonen? Vragen die uitnodigen tot dromen. Vragen die wij ook onszelf stellen tijdens een ontwerptraject. Onze ontwerpen zijn niet onder één noemer te vangen. Het zijn ontwerpen op grote en kleine schaal, voor particulieren, bedrijven en overheden, met royale en bescheiden budgetten. Maar het terugkerende uitgangspunt is altijd: de integratie met de omgeving. Het is de omgeving, de plek en haar geschiedenis, die ons keer op keer inspireert en uitdaagt. Welke geschiedenis draagt deze plek met zich mee en wat kunnen wij daaraan toevoegen om het verhaal te vervolgen? Hoe doen we dat op een zorgvuldige wijze, hoe kunnen we verleden, heden en toekomst met elkaar verbinden? Het ontdekken van het verleden van een locatie en plannen maken voor haar toekomst vormen misschien wel de meest opwindende momenten in een ontwerpproces. Hier ligt de kiem van onze fascinatie voor verlaten steden. Een ooit bewoonde maar verlaten plek is fascinerend. De aanwezigheid van bewoning is nog voelbaar en de belofte van wat nog kan komen prikkelt de fantasie. Je bevindt je tegelijkertijd zowel in het heden, het verleden, als in de toekomst.
VERLATEN STEDEN het begin van een fascinatie
-3-
-2-
Verlaten gebieden, steden, dorpen, straten, huizen: het zijn wonderlijke plekken op aarde. Plekken die vragen oproepen. Wat is hier gebeurd? Hoe lang is dat geleden? Woont hier echt niemand meer? En: Zou het niet waanzinnig zijn óm hier te wonen? Vragen die uitnodigen tot dromen. Vragen die wij ook onszelf stellen tijdens een ontwerptraject. Onze ontwerpen zijn niet onder één noemer te vangen. Het zijn ontwerpen op grote en kleine schaal, voor particulieren, bedrijven en overheden, met royale en bescheiden budgetten. Maar het terugkerende uitgangspunt is altijd: de integratie met de omgeving. Het is de omgeving, de plek en haar geschiedenis, die ons keer op keer inspireert en uitdaagt. Welke geschiedenis draagt deze plek met zich mee en wat kunnen wij daaraan toevoegen om het verhaal te vervolgen? Hoe doen we dat op een zorgvuldige wijze, hoe kunnen we verleden, heden en toekomst met elkaar verbinden? Het ontdekken van het verleden van een locatie en plannen maken voor haar toekomst vormen misschien wel de meest opwindende momenten in een ontwerpproces. Hier ligt de kiem van onze fascinatie voor verlaten steden. Een ooit bewoonde maar verlaten plek is fascinerend. De aanwezigheid van bewoning is nog voelbaar en de belofte van wat nog kan komen prikkelt de fantasie. Je bevindt je tegelijkertijd zowel in het heden, het verleden, als in de toekomst.
De verlaten plekken die we voor dit boekje hebben verzameld zijn fotogeniek maar de achterliggende verhalen zijn vaak alles behalve fraai. De beelden tonen ons plaatsen die aan hun lot zijn overgelaten. Zoals het reuzenrad in Prypjat, Oekraïne, op een steenworp afstand van de kerncentrale van Tsjernobyl. De verhalen achter de plekken zijn soms nog intrigerender dan de aanblik van deze verlatenheid. Soms is er sprake van menselijk falen, soms is een ontembare natuurkracht de reden dat bewoners noodgedwongen afscheid nemen van huis en haard. Vaak is het echter het resultaat van hebzucht en onverschilligheid. De mens kwam, zag, gebruikte en liet achter.
-5-
-4-
“Je bevindt je tegelijkertijd zowel in het heden, het verleden, als in de toekomst”
Voor deze Freestyle hebben we onder de titel ‘Abandoned Cities’ een grote diversiteit aan verlaten plekken samengebracht. We hebben ons daarbij niet beperkt tot steden, maar hebben ook dorpen, wijken en gehuchten opgenomen. Ze zijn in drie rubrieken verdeeld: Economie, Oorlog en Rampen. Aan de beelden hebben we per gebied een beschrijving en een abstracte plattegrond van de locatie toegevoegd. Op de website www.abandonedcities.buro3.nl worden de tot nu toe verzamelde locaties weergegeven op een wereldkaart die ook in deze Freestyle is opgenomen. Verlatenheid in kaart gebracht.
Amsterdam oktober 2012 Willemien van Duijn en Lieuwe Vos buro3 architecten
De verlaten plekken die we voor dit boekje hebben verzameld zijn fotogeniek maar de achterliggende verhalen zijn vaak alles behalve fraai. De beelden tonen ons plaatsen die aan hun lot zijn overgelaten. Zoals het reuzenrad in Prypjat, Oekraïne, op een steenworp afstand van de kerncentrale van Tsjernobyl. De verhalen achter de plekken zijn soms nog intrigerender dan de aanblik van deze verlatenheid. Soms is er sprake van menselijk falen, soms is een ontembare natuurkracht de reden dat bewoners noodgedwongen afscheid nemen van huis en haard. Vaak is het echter het resultaat van hebzucht en onverschilligheid. De mens kwam, zag, gebruikte en liet achter.
-5-
-4-
“Je bevindt je tegelijkertijd zowel in het heden, het verleden, als in de toekomst”
Voor deze Freestyle hebben we onder de titel ‘Abandoned Cities’ een grote diversiteit aan verlaten plekken samengebracht. We hebben ons daarbij niet beperkt tot steden, maar hebben ook dorpen, wijken en gehuchten opgenomen. Ze zijn in drie rubrieken verdeeld: Economie, Oorlog en Rampen. Aan de beelden hebben we per gebied een beschrijving en een abstracte plattegrond van de locatie toegevoegd. Op de website www.abandonedcities.buro3.nl worden de tot nu toe verzamelde locaties weergegeven op een wereldkaart die ook in deze Freestyle is opgenomen. Verlatenheid in kaart gebracht.
Amsterdam oktober 2012 Willemien van Duijn en Lieuwe Vos buro3 architecten
- 35 -
- 34 -
KOLMANSKOP Namibië
0
200m
- 35 -
- 34 -
KOLMANSKOP Namibië
0
200m
Kolmanskop, Namibië
- 39 -
- 38 -
Zacharias Lewala vond in 1908 de eerste diamant in de immense Namib woestijn van Namibië, toen nog een Duitse kolonie. Zijn vondst trok velen van over de hele wereld naar het gebied. Zij hoopten dat hen hetzelfde geluk ten deel zou vallen en kropen - om de hitte te vermijden - ’s nachts bij maanlicht door het woestijnzand, op zoek naar de glinstering van diamanten. Binnen een aantal maanden vestigden Duitse gelukszoekers zich in de buurt van de vindplaats en bouwden er een dorp naar Duits voorbeeld, met ziekenhuis, school, theater, kegelbaan en de eerste tramlijn van Afrika. Naar schatting woonden er in hoogtijdagen 300 kolonisten en hun kinderen en 800 Afrikaanse mijnwerkers. Om diamantroof tegen te gaan werd het omliggende gebied door de Duitse regering tot spergebied bestempeld en geëxploiteerd. Na de Eerste Wereldoorlog liepen de diamantvondsten terug en halverwege de jaren vijftig was het plaatsje volledig verlaten. Tegenwoordig heeft de woestijn zijn plek teruggeëist en zijn de huizen soms meters hoog onder gestoven door het zand. Het gebied is nog steeds niet vrij toegankelijk: het dorpje wordt geëxploiteerd door een diamantbedrijf. Toeristen kunnen het gebied alleen bezoeken met een ticket op zak.
Kolmanskop, Namibië
- 39 -
- 38 -
Zacharias Lewala vond in 1908 de eerste diamant in de immense Namib woestijn van Namibië, toen nog een Duitse kolonie. Zijn vondst trok velen van over de hele wereld naar het gebied. Zij hoopten dat hen hetzelfde geluk ten deel zou vallen en kropen - om de hitte te vermijden - ’s nachts bij maanlicht door het woestijnzand, op zoek naar de glinstering van diamanten. Binnen een aantal maanden vestigden Duitse gelukszoekers zich in de buurt van de vindplaats en bouwden er een dorp naar Duits voorbeeld, met ziekenhuis, school, theater, kegelbaan en de eerste tramlijn van Afrika. Naar schatting woonden er in hoogtijdagen 300 kolonisten en hun kinderen en 800 Afrikaanse mijnwerkers. Om diamantroof tegen te gaan werd het omliggende gebied door de Duitse regering tot spergebied bestempeld en geëxploiteerd. Na de Eerste Wereldoorlog liepen de diamantvondsten terug en halverwege de jaren vijftig was het plaatsje volledig verlaten. Tegenwoordig heeft de woestijn zijn plek teruggeëist en zijn de huizen soms meters hoog onder gestoven door het zand. Het gebied is nog steeds niet vrij toegankelijk: het dorpje wordt geëxploiteerd door een diamantbedrijf. Toeristen kunnen het gebied alleen bezoeken met een ticket op zak.
- 43 -
- 42 -
“Zij kropen ’s nachts bij maanlicht door het woestijnzand, op zoek naar de glinstering van diamanten”
- 43 -
- 42 -
“Zij kropen ’s nachts bij maanlicht door het woestijnzand, op zoek naar de glinstering van diamanten”
- 151 -
- 150 -
SALTON SEA Verenigde Staten
0
500m
- 151 -
- 150 -
SALTON SEA Verenigde Staten
0
500m
Salton Sea, Verenigde Staten De Salton Sea is een ondiep meer in de woestijn van CaliforniĂŤ, ontstaan door een dijkdoorbraak tijdens de bouw van irrigatiewerken in 1905 waardoor de Colorado River zijn weg vond naar de daarvoor meestal geheel droogstaande Imperial Valley.
- 155 -
- 154 -
Het meer begon in de jaren twintig badgasten te trekken en het ontwikkelde zich tot een toeristische trekpleister. Stedenbouwkundige plannen werden gemaakt, badplaatsen werden aangelegd. Op oude luchtfoto’s zijn pas aangelegde wegen te zien, rasters waarop wijk na wijk ontwikkeld kon worden. Maar het enige verse water dat het meer bereikt is het overtollig irrigatiewater dat geloosd wordt door de citrusboeren uit de omgeving. Dit water is echter vervuild door nitraten uit de gebruikte kunstmest en voert bovendien veel zout naar het meer dat daardoor in hoog tempo verzilt. Dat heeft grote gevolgen voor het leven in en om de Salton Sea. In 1996 stierven duizenden (zeldzame) pelikanen, vermoedelijk als gevolg van botulisme. Drie jaar later stierven miljoenen vissen door zuurstoftekort als gevolg van de algengroei. De ontwikkeling van de badplaatsen stagneert. Inwoners trekken weg. Aan de wegen die tientallen jaren geleden aangelegd zijn liggen nog steeds lege kavels. Sinds 2000 worden er plannen gemaakt om de kwaliteit van het water te verbeteren in de hoop dat het ecosysteem zich zal herstellen.
Salton Sea, Verenigde Staten De Salton Sea is een ondiep meer in de woestijn van CaliforniĂŤ, ontstaan door een dijkdoorbraak tijdens de bouw van irrigatiewerken in 1905 waardoor de Colorado River zijn weg vond naar de daarvoor meestal geheel droogstaande Imperial Valley.
- 155 -
- 154 -
Het meer begon in de jaren twintig badgasten te trekken en het ontwikkelde zich tot een toeristische trekpleister. Stedenbouwkundige plannen werden gemaakt, badplaatsen werden aangelegd. Op oude luchtfoto’s zijn pas aangelegde wegen te zien, rasters waarop wijk na wijk ontwikkeld kon worden. Maar het enige verse water dat het meer bereikt is het overtollig irrigatiewater dat geloosd wordt door de citrusboeren uit de omgeving. Dit water is echter vervuild door nitraten uit de gebruikte kunstmest en voert bovendien veel zout naar het meer dat daardoor in hoog tempo verzilt. Dat heeft grote gevolgen voor het leven in en om de Salton Sea. In 1996 stierven duizenden (zeldzame) pelikanen, vermoedelijk als gevolg van botulisme. Drie jaar later stierven miljoenen vissen door zuurstoftekort als gevolg van de algengroei. De ontwikkeling van de badplaatsen stagneert. Inwoners trekken weg. Aan de wegen die tientallen jaren geleden aangelegd zijn liggen nog steeds lege kavels. Sinds 2000 worden er plannen gemaakt om de kwaliteit van het water te verbeteren in de hoop dat het ecosysteem zich zal herstellen.
Colofon Tekst: Willemien van Duijn en Lieuwe Vos Tekstredactie: Marlies Buurman Grafisch ontwerp: Thonik Fotografie: Cover en p2: Andreas Långström p8 en p14/15: Geoffrey Vlassaks p10/11: Hanneke Wetzer p16/19: Stéphane Gaudry p20, p22/24, p26/30, p32/33: Régis Priqueler p34, p36/38, p40/41 en p44/45: Sandra en Bas van Rijsbergen - van Maarseveen p43 en p46/47: Glenda Rees p50/51 en p54/57: Jordan Pouille | jordanpouille.com p58/59: Tim Franco | timfranco.com p60, p62/64 en p66/70: Theresa Welsh p72, p74/75 en p78/81: Dennis Schulz p82, p84/85 en p88/93: Wade Wang p94/95: Nick Pietraniec p100/101: Daniel Zollinger p102, p104 en p106/109: Bo de Visser | Prorama.nl p110/111: Dave Neal p112, p114/116, en p120/121: Glenda Rees p118/119: Michael Bugg p124/126 en p128/131: Hywel Williams | hywel.underground-history.co.uk p136/138, p140/144 en p146/149: Andreas Långström p150 en p156/159: Tofu Minx p152/153: Heather David p154: Courtesy Salton Sea History Museum We are very grateful to all the great photographers who have participated so generously:
Uitgever: Bond van Nederlandse Architecten (BNA) ISBN 978-94-6190-182-8. Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door de donateurs van het BNA Onderzoeksfonds
BNA Onderzoek Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 55536 99 bna-onderzoek@bna.nl www.bna-onderzoek.nl
Colofon
We are very grateful to all the great photographers who have participated so generously:
Uitgever: Bond van Nederlandse Architecten (BNA) ISBN 978-94-6190-182-8. Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door de donateurs van het BNA Onderzoeksfonds
MORE ABANDONED CITIES AT: www.abandonedcities.buro3.nl
- 161 -
BNA Onderzoek Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 55536 99 bna-onderzoek@bna.nl www.bna-onderzoek.nl - 160 -
Tekst: Willemien van Duijn en Lieuwe Vos Tekstredactie: Marlies Buurman Grafisch ontwerp: Thonik Fotografie: Cover en p2: Andreas Långström p8 en p14/15: Geoffrey Vlassaks p10/11: Hanneke Wetzer p16/19: Stéphane Gaudry p20, p22/24, p26/30, p32/33: Régis Priqueler p34, p36/38, p40/41 en p44/45: Sandra en Bas van Rijsbergen - van Maarseveen p43 en p46/47: Glenda Rees p50/51 en p54/57: Jordan Pouille | jordanpouille.com p58/59: Tim Franco | timfranco.com p60, p62/64 en p66/70: Theresa Welsh p72, p74/75 en p78/81: Dennis Schulz p82, p84/85 en p88/93: Wade Wang p94/95: Nick Pietraniec p100/101: Daniel Zollinger p102, p104 en p106/109: Bo de Visser | Prorama.nl p110/111: Dave Neal p112, p114/116, en p120/121: Glenda Rees p118/119: Michael Bugg p124/126 en p128/131: Hywel Williams | hywel.underground-history.co.uk p136/138, p140/144 en p146/149: Andreas Långström p150 en p156/159: Tofu Minx p152/153: Heather David p154: Courtesy Salton Sea History Museum