Business Georgia - Nov-Dec by Business Georgia

აქცია 31 დეკემბრამდე Campaign Till DeCember 31

აისრულე სურვილები აიღე ან გააერთიანე ყველა არსებული სესხი საუკეთესო პირობებით Make your dreaMs coMe true

CONTENTS სარჩევი

BUSINESS insight

magazine’s letter

BUSINESS ENVIRONMENT არქეოლოგიური მემკვიდრეობა ეკონომიკური კაპიტალი Economic Capital of Archaelogical Heritage

AmCham: აშშ-სა და საქართველოს შორის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება AmCham: georgia-usa Free trade agreement

საქართველო ერთ-ერთი ყველაზე დაბალი გადასახადების მქონე ქვეყანაა? is Georgia one of the lowest tax countries?

საქართველოს ენერგორესურსები georgia's energy resources

ევროკავშირი და მისი გამოწვევები ნაწილი 2 European Union Challenges vol. 2

წიგნები და online-რესურსები books and online resources

მიკროსაფინანსო ინდუსტრიის როლი the role of microfinance industry

ვინ არიან Potters? who are the potters?

FabLab+ბიზნესინკუბატორი FabLab + Business incubator

BUSINESS style

Tbilisi fashion week Spring/Summer 2016 Mercedes-Benz Fashion Week Tbilisi

თბილისიმარათონი 2015 TbilisiMarathon 2015

BUSINESS network ღონისძიებები events

მედიადაიჯესტი - მაესტრო tv Media Digest - Maestro TV

ამერიკის სავაჭრო პალატა American Chamber of Commerce in Georgia

გუდაურის ისტორია და მომავალი The History and Future of Gudauri

ქართველი ნიდერლანდებიდან Georgian from netherlands

november / december ნოემბერი / დეკემბერი

კომფორთული სამუშაო ადგილი Comfortable Working Space

to be on top

BUSINESS G

november 20 ნოემბერი 15

პროექტის ავტორი ანა გოგიშვილი

Project Author ANA GOGISHVILI

მთავარი რედაქტორი ქეთევან ქურდოვანიძე

Editor-in-Chief ketevan kurdovanidze

კრეატიული დირექტორი მარია აფანასიევა

Creative Director Maria afanasyeva

ჟურნალისტები თამთა ჯიჯავაძე ნათია ბანძელაძე თამარ შველიძე ია მერებაშვილი მარიამ გეგეჭკორი ანანო ღუნაშვილი თათა გაჩეჩილაძე

Journalists Tamta Jijavadze natia bandzeladze tamar Shvelidze ia merebashvili mariam gegechkori anano gunashvili tata gachechiladze

მთარგმნელები ნინო მაისურაძე მარიამ მარღანია

Translators nino maisuradze mariam marghania

დიზაინი ალექსანდრე ბუკინი გიორგი წამალაშვილი

Designers alexander bukin George tsamalashvili

ფოტოგრაფი მარია აფანასიევა

Photorapher maria afanasyeva

საზოგადოებასთან ურთიერთობა ნინო კოტარია

PR Nino Kotaria

მარკეტინგი ილონა პატარავა

Marketing Ilona Patarava

კლიენტთა მომსახურება ანა ბუცხრიკიძე

Advertising Ana Butskhrikidze

გაყიდვები ლევან ბერაია გიორგი ადამია გიორგი მაჭარაშვილი

Sales levan beraia george adamia giorgi macharaShvili

დისტრიბუცია გიორგი გაბუნია

Distribution Giorgi Gabunia

IT ალი ბაღერზადე

IT Ali Bagherzadeh

ფინანსები საგადასახადო საკონსულტაციო ჯგუფი

Financial TC Group

ყდაზე თიკა სვანიძე ვენქო ფოტო მარია აფანასიევა on the cover tika svanidze vancko photo Maria Afanasyeva

Editorial Office 0119 #116 Tsereteli Ave., Tbilisi, Georgia Tel.: +995 32 255 840 Email: info@businessgeorgia.ge www.businessgeorgia.ge რედაქციის ოფისი 0119 #116 წერეთლის გამზ., თბილისი, საქართველო Tel.: +995 32 255 840 Email: info@businessgeorgia.ge www.businessgeorgia.ge

BUSINESS GEORGIA is owned and published by JSC TERRITOREF. Copyright 2015 TERRITOREF. All rights reserved. No part of this magazine may be reproduced without the written consent of JSC TERRITOREF. Requests for permission should be directed to: 0119 #116 Tsereteli Ave., Tbilisi, Georgia Tel.: +995 32 255 840 Email: info@territoref.com www.territoref.com

რედაქტორის სვეტი

ჩ

ვენს დროში ბეჭდური მედიის შესაძლებლობები ინფორმაციის გავრცელების სისწრაფეს მნიშვნელოვნად ჩამორჩება, თუმცა მას რჩება მთელი რიგი უპირატესობანი, რომელთა ეფექტური გამოყენებაც უმნიშვნელოვანესია. სწორედ ეს დავისახეთ მიზნად, როდესაც ქართულ ბაზარზე სრულიად ახალი ტიპის ჟურნალის გამოჩენა დავაანონსეთ. ჩვენი მიზანია, არა მარტო წარმოვაჩინოთ ჩვენი ქვეყნის ბიზნესპოტენციალი, არამედ მხარი დავუჭიროთ ახალ იდეებს, მიდგომებსა და წამოწყებებს; კავშირი დავამყაროთ ავტორიტეტულ თეორიებსა და მრავალმნიშვნელოვან პრაქტიკას შორის; ახლებურად განვიხილოთ და გავაანალიზოთ ქვეყანაში არსებული ბიზნესგარემო; წარმოვადგინოთ დისკუსიები გამოცდილ მენეჯერებთან, სპეციალისტებსა და ამ დარგის პროფესორებთან; არ დავივიწყოთ ბიზნესის ბოლოდროინდელი თეორიული და პრაქტიკული სიახლენი: ინსტიტუციები და ფინანსური გარემო, ვაჭრობა და ინვესტიცია, გლობალური სტრატეგია და ადგილობრივი გამოწვევები.

editorial

owadays, print media is not the most effective tool for rapid information dissemination. However, it has a number of advantages, effective usage of which is very important. With this very objective we have announced the emergence of an absolutely new magazine in Georgian market.

We not only seek to present the Georgian business potential, but also support new ideas, approaches and initiatives; we also aim to establish a link between the worldwide acknowledged theories and important practices. In addition, we are trying to discuss and analyze the existing Georgian business practices in a new manner. We also present the ideas of experienced managers, specialists and professors of this field. Special attention is drawn to the following theoretical and practical business novelties: institutions and business environment, trade and investments, global strategies and local challenges. We seek to turn Business Georgia into an effective tool for business development. We believe that this publication will not only attract business people, but will also acquaint wide readers with the contemporary international business affairs and global challenges facing the 21st century business world.

ჩვენი მიზანია Business Georgia გახდეს ეფექტური ინსტრუმენტი დაინტერესებული მკითხველის ხელში. გვწამს, ეს გამოცემა არა მარტო საქმიან ადამიანებს დააინტერესებს, არამედ გააცნობს ფართო მკითხველს ოცდამეერთე საუკუნის საერთაშორისო ბიზნესის თანამედროვე შეხედულებებსა და გლობალურ გამოწვევებს.

ქეთევან ქურდოვანიძე Ketevan Kurdovanidze

ბიზნესგარემო Business environment საზოგადოება და კულტურა

society and culture ეკონომიკა

economics კანონი

law

ტექნოლოგიები

technologies

საერთაშორისო

international

არქიოლოგიური მემკვიდრეობა

Archaelogical Heritage

ბიზნესის მხარდაჭერის მექანიზმი

Business Support Mechanisms

საქართველოს გადასახადების კოდექსი

Georgian Tax Code

ბიზნესის მხარდაჭერის მექანიზმი

Georgia In Need of New Energy Resources ევროკავშირი და მისი გამოწვევები ნაწილი 2

EU and Its Challenges Vol. 2: Migrant Crisis

society and culture

BUSINESS ENVIRONMENT

არქეოლოგიური მემკვიდრეობა ეკონომიკური კაპიტალი არქეოლოგიური და ისტორიული ძეგლები ერთ-ერთი უმთავრესი ტურისტული ღირსშესანიშნაობანია მსოფლიოში. ასე, მაგალითად, ბოლო 10 წელიწადია, რაც ისტორიული ძეგლების დათვალიერების მსურველები სტატისტიკურად მესამე ადგილს იკავებენ საზღვარგარეთ მოგზაურ ამერიკელთა შორის. არქეოლოგიური ძეგლების დამთვალიერებელთა რიცხვი ყოველწლიურად იზრდება საქართველოშიც, რაც იმის თქმის საშუალებას გვაძლევს, რომ არქეოლოგიური ძეგლი, როგორც პოპულარული ტურისტული ღირსშესანიშნაობა, შემოსავლის მნიშვნელოვანი წყაროა, მაგრამ არასწორი მართვის შემთხვევაში, შესაძლოა, არქეოლოგიური ძეგლი დაზიანდეს, ან საერთოდ განადგურდეს და მისი სოციალური, ეკონომიკური, ისტორიული და საგანმანათლებლო პოტენციალი სამუდამოდ დაიკარგოს. საქართველოს არქეოლოგიურ ძეგლებს ეს საშიშროება არ ემუქრება, სანამ არქეოლოგიურ ტურიზმს საქართველოშიც სათანადო, მისი ძეგლების შესაფერისი მასშტაბებისთვის არ მიუღწევია. ეს დრო კი შორს აღარ არის, რადგან საერთოდ ტურიზმის განვითარება-გაფართოებასთან ერთად, რასაც საქართველოში მყარი საფუძველი ჩაეყარა, აუცილებლად განვითარდება

უფლისციხე კლდეში ნაკვეთი ქალაქი, ხედი სამხრეთიდან UPLISTSIKHE ANCIENT CITY IN THE ROCKS, THE VIEW FROM THE SOUTH

არქეოლოგიური ტურიზმიც, ამას ალტერნატივა არ გააჩნია. ამ საკითხებზე ვესაუბრეთ ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორს, პროფესორ იულონ გაგოშიძეს. ბატონო იულონ, რა არის არქეოლოგიური ტურიზმი? არქეოლოგია ისტორიული მეცნიერებაა და გულისხმობს ადამიანის წარსულის (ისტორიის) მეთოდურ შესწავლას მატერიალური კულტურის ნაშთების კვლევის საშუალებით. სიძველეთა (მატერიალური კულტურის) ნაშთები ადამიანის ხელით შექმნილი საგნებია და ორ კატეგორიად იყოფა: • არტეფაქტები — პორტაბელული ობიექტები; • უძრავი ძეგლები ობიექტები რომელთა გადაადგილება, ჩვეულებრივ, არ შეიძლება. არქეოლოგიური ტურიზმი ეწოდება ისეთი სახის მოგზაურობას, რომელიც ორიენტირებულია უძველესი ადგილებისა და ისტორიული ძეგლების მონახულებაზე. არქეოლოგიური ტურიზმი განპირობებულია წარსულისა და უძველეს კულტურათა მიმართ არსებული საზოგადოებრივი ინტერესით. ის გულისხმობს მუზეუმების, არქეოლოგიური და ისტორიული პარკების დათვალიერებას,

აგრეთვე არქეოლოგიურ გათხრებზე დასწრებას დამთვალიერებლის სტატუსით და ზოგჯერ არქეოლოგიურ გათხრებში მონაწილეობასაც კი. არქეოლოგიურ ტურიზმს ხშირად აერთიანებენ ტურიზმის ისეთ სფეროებთან, როგორებიცაა ეკოლოგიური და გეოლოგიური ტურიზმი. ბევრი ქვეყანა სთავაზობს მნახველებს რეგიონის ბუნებრივი და კულტურული მემკვიდრეობის სინთეზს. არქეოლოგიური ტურიზმი არ არის ახალი დარგი. მისი მასშტაბები საგრძნობლად გაიზარდა ბოლო წლებში. ყოველწლიურად ასობით ათასი ტურისტი სტუმრობს არქეოლოგიურ ადგილებს და ეს დარგი ჩვენს ქვეყანაშიც სარფიან ბიზნესად შეიძლება (უნდა) იქცეს. იქნებ უფრო დეტალურად ვისაიბროთ იმის შესახებ, რას გვაძლევს არქეოლოგიური ტურიზმი? გარდა ცნობიერების ამაღლების, ინტერესთა სფეროს გაფართოებისა, არქეოლოგიური ტურიზმი ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანი შემოსავლის წყაროა. ის სარფიანი ბიზნესი და განვითარებული ინდუსტრიაა მთელ მსოფლიოში. გადასახადებითა და სხვა ჰონორარებით მოპოვებული შემოსავალი ნაწილდება ტუროპერატორებს, მთავრობას, ადგილობრივ ხელისუფლებასა და

society and culture

BUSINESS ENVIRONMENT

Economic Capital of Archaelogical Heritage

Archaeological sites and historic places are one of the major tourist attractions worldwide. In the past few years, visits to historical sites have ranked third among the Americans traveling abroad. The number of people, who visit archaeological sites in Georgia, rises every year. The popularity of archaeological sites as tourist attractions makes them valuable sources of revenue. However, inadequate site management can result in deterioration or even destruction of the site and its social, historical, educational, and economic potential. Until archaeological tourism in Georgia reaches its merited level, archaeological sites won’t be in danger. The time is not far away when the situation will be changed and Georgian archaeological tourism will thrive. Tourism development will definitely lead to the advancement of archaeological tourism. It is worth stating that tourism in Georgia already has a strong foundation. Thus, development has no alternative. We have discussed the aforementioned issues with Doctor of History, Iulon Gagoshidze.

Mr. Iulon, what does archaeological tourism mean? Archaeology is the methodical study of human past (history), through the analysis of material culture remnants. Material culture remnants are objects created by men. They are divided into two categories: • Artifacts —portable objects. • Immovable monuments — the objects that normally cannot be relocated.

Archaeological tourism is the type of travel that focuses on visiting ancient sites and historical places. The motivating force behind archaeological tourism is a public interest in learning about the past or historical cultures. Archaeological tourism may include visits to archaeological and historical parks, attendance at archaeological excavations, and even participation in excavations. Often, archaeological tourism is incorporated into such fields as ecological and geological tourism. A number of countries offer the combination of natural and cultural heritage to the visitors.

ბაგინეთი (არმაზციხე), თერმები, III საუკუნე BAGINETI (ARMAZTSIKHE), THERMAE, III CENTURY CE BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

society and culture

BUSINESS ENVIRONMENT მოსახლეობას შორის; ხელს უწყობს საცალო ვაჭრობის განვითარებას (სასტუმროები, რესტორნები, შინამრეწველობა, სუვენირებით ვაჭრობა და სხვ.). ტურიზმი სამუშაო ადგილების შექმნის საწინდარია (მაგალითად, გიდებისა და თარჯიმნების მომზადება). გარდა ამისა არქეოლოგიური ტურიზმი ხელს უწყობს საზოგადოებრივ და რეგიონალურ განვითარებას. კარგად შედგენილი ტურისტული გეგმა განაპირობებს ბიზნესისა და მოქალაქეთა ჯგუფების ამ საქმეში ჩართულობას. არქეოლოგიურ ტურიზმში აქტიურად ერთვებიან ადგილობრივი მოსახლეები, რომელთაც შეუძლიათ ისეთი პროექტების შემუშავება, რომლებიც დამატებით მოიზიდავს მნახველებს. როგორია საქართველოს არქეოლოგიური ძეგლების ტურისტული პოტენციალი? კავკასია, საქართველოსთან ერთად, ნაწილია წინა აზიისა ანუ ახლო აღმოსავლეთისა, სადაც მსოფლიოს ცივილიზაციის აკვანი დაირწა. ასე, რომ აქ ეძებნება ფესვები დღევანდელი სამყაროს მოწინავე ერების კულტურათა უმეტესობას. უპირველეს ყოვლისა, სწორედ ამით არის განპირობებული ის დიდი ინტერესი, რომელსაც საქართველოს სიძველეებისადმი იჩენენ მეცნიერებიცა და ტურისტებიც ევროპიდან, ამერიკიდან. ბოლო წლებში კი ამ დაინტერესების ზრდას ხელს უწყობს ის არასტაბილური პოლიტიკური სიტუაციაც, რომელმაც ახლო აღმოსავლეთის ბევრ ქვეყანაში უკიდურესად შეზღუდა, ზოგან კი საერთოდ შეუძლებელი გახადა არქეოლოგიური კვლევა-ძიებაც და ტურიზმიც. ეგზოტიკური სიძველეებითა და, კერძოდ, არქეოლოგიით დაინტერესებულ ევროპელებსა და ამერიკელებს, როგორც ტურისტებს, ისე მეცნიერებს, რომლებიც ვეღარ ახერხებენ შექმნილი ვითარების გამო წინა აზიის ქვეყნებში მოხვედრას, ჩვენ უნდა შევთავაზოთ

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ალტერნატივა საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობისა და კერძოდ, არქეოლოგიური ძეგლების სახით. და ეს უნდა მოვახერხოთ რაც შეიძლება მალე, სანამ ჩვენს მეზობელ კავკასიურ და შუააზიურ ქვეყნებს არ დაუკავებიათ საუკეთესო ადგილები სარფიანი საქმიანობის ამ გამოთავისუფლებულ ნიშაში. საქართველო მდიდარია არქეოლოგიური ძეგლებით, მაგრამ მათ შორის სულ რამდენიმე თუ აკმაყოფილებს (და ისიც ნაწილობრივ) იმ მოთხოვნებს, რომლებიც უზრუნველყოფს ტურისტთა მნიშვნელოვანი რაოდენობის ღირსეულ მიღებასა და მომსახურებას. ასეთებია გონიო, ვანი და ნოქალაქევი დასავლეთ საქართველოში და უფლისციხე, სამთავრო, ბაგინეთი, გრემი და დმანისი აღმოსავლეთ საქართველოში. და ისინი აკმაყოფილებენ თანამედროვე მოთხოვნებს? ჩამოთვლილთაგან მხოლოდ უფლისციხეს აქვს სავსებით დამაკმაყოფილებელი ინფრასტრუქტურა ტურისტების მისაღებად (ავტოსადგომი, სასადილო, 22 კეთილმოწყობილი საპირფარეშო, მუზეუმი, დასასვენებელი ადგილები) და შეუძლია ტურისტთა ჯგუფების გიდებით უზრუნველყოფა. ტურისტთა მომსახურებაში აქ უკვე მეზობელი სოფლის მცხოვრებლებიც ჩაერთნენ: ავტოსადგომთან მათი ინიციატივით მოწყობილია მცირე სავაჭროები და სასაუზმე, რომელიც წარმატებულ კონკურენციას უწევს სახელმწიფოს კუთვნილ სასადილოს. სასტუმროს მოწყობა უფლისციხის მახლობლად უთუოდ მომგებიანი იქნება. უფლისციხის ნასოფლარზე შეიძლება დაცარიელებული სახლების აღდგენა და მათი ადაპტაცია ტურისტთა მომსახურების სფეროსთან (ეგზოტიკური სასტუმრო, რესტორანი, ეთნოგრაფიული კუთხე ქართველი გლეხის კარ-მიდამო და ა.შ.). ტურისტი, მას შემდეგ, რაც ისიამოვნებს და დაიღლება

ანტიკური ხანის ქალაქის ქუჩებში სეირნობით, აქ ქართულ მარანში დაისვენებს და დანაყრდება, ახალი შთაბეჭდილებებით დაიტვირთება და, შეიძლება, ღამეც იქვე, გლეხის სასტუმრო-სახლში, გაათიოს. დაასახელებდით რომელიმე არქეოლოგიურ ადგილს, რომელიც საინტერესო იქნებოდა ინვესტორისთვის? რამდენსაც გნებავთ. მაგალითად, ზოგიერთი არქეოლოგიური ძეგლი ბუნების გამორჩეულ წარმონაქმნთან არის დაკავშირებული. ასე მაგალითად, წყალტუბოს მუნიციპალიტეტში, სოფელ ყუმისთავთან, მდებარეობს საწურბლიას ბუნებრივი მღვიმე, რომელშიც ადამიანი უძველესი დროიდან დასახლებულა. საწურბლიადან სულ ახლოს პრომეთეს მღვიმეა უკვე საყოველთაოდ ცნობილი ტურისტული ობიექტი. საწურბლიას არქეოლოგიური ძეგლის დაკავშირება პრომეთეს მღვიმესთან, ვფიქრობ, არ იქნება წამგებიანი. და ასეთი ბევრია. რამდენად ინტერესდებიან უცხოელები ჩვენი არქეოლოგური ობიექტებით? ინტერესი დიდია, როგორც ტურისტული, ისე სამეცნიერო თვალსაზრისით. მაგალითად, დასათვალიერებლად კარგად არის მოწყობილი დმანისი. შუა საუკუნეების ნაქალაქარისა და მე-13 საუკუნის ეკლესიის მონახულების შემდეგ ტურისტს აქ ეძლევა სრულიად უნიკალური შესაძლებლობა, საგანგებოდ მოწყობილი აივნიდან თვალყური ადევნოს ევრაზიაში უძველესი ადამიანის, Homo Georgicus-ს თითქმის ორი მილიონი წლის ნასადგომარის არქეოლოგიურ გათხრებს და, თუ ბედიც სწყალობს, ახალი სენსაციური აღმოჩენის მოწმეც კი გახდეს. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ის, რომ დმანისის ამ გათხრებში ქართველ სპეციალისტებთან ყოველწლიურად თანამშრომლობენ უცხოელი არქეოლოგები, ანთროპოლოგები, სტუდენტები და სხვ., რაც

society and culture

BUSINESS ENVIRONMENT While archaeological tourism is not a new field, its scale and scope have grown dramatically in recent years. Annually, hundreds of thousands of tourists visit archaeological sites. Accordingly, archaeological tourism in our country has to become a profitable business too. Why do we need archaeological tourism? Archaeological tourism not only raises awareness and extends fields of interest, but it is also a significant source of revenue. Archaeological tourism is a profitable business and a flourishing industry worldwide. Tour operators, national and local governments, and local communities share the revenue derived from tourism, including entrance costs and other related fees and taxes. Tourism also supports the local retail businesses (hotels, restaurants, local crafts, souvenir stores, etc.) and provides numerous job opportunities, including the recruiting and training of guides and interpreters. Thus, archaeological tourism is an opportunity for community and regional development. Good tourism plans must encourage full participation by local business and civic groups. What are tourism potentials of Georgian archaeological sites? The Caucasus, along with Georgia, is part of Asia or Near East, where the cradle of civilization was rocked. Thus, most cultures of world’s leading countries are rooted exactly here. This fact can be regarded as a main reason why the scientists and tourists from the US and Europe show such interest in Georgian antiquities. In recent years, instable situations, spread in many countries of Near East, have lead to extremely limited and, in some cases, even to the impossible tourism or archaeological investigation. Both, American and European tourists and Scientists, who are interested in exotic antiqui-

დმანისი შუა საუკუნეების ნაქალაქარი / DMANISI MIDDLE AGES SETTLEMENT

ties, due to the instable situations, are not able to visit countries of Asia. We should offer them Georgian cultural heritage and archaeological sites as an alternative. It must be done as soon as possible, before our neighboring countries of the Caucasus and Middle East have detained the best lucrative places, which are released at the moment. Georgia is rich in archaeological sites, but only few of them (and only partly) can fulfill the general requirements of tourism. Such places are: Gonio , Vani and Nokalakevi in West Georgia and in East Georgia Uplistsikhe , Samtavro Bagineti and Dmanisi. Do they meet modern standards? From the abovementioned places only Uplistsikhe has a perfectly satisfactory infrastructure (a parking lot, a canteen, 22 comfortable toilets and

the places for rest) for the tourists. The residents of a neighbor village are already involved in providing services for the tourists. The small shops and a snackbar, founded on their initiative, successfully compete with the state canteen. Establishment of a hotel in Uplistsikhe will be indeed advantageous. It is possible to re-store empty houses of Uplistsikhe Village Site and adapt them to the standards of tourism (exotic hotels, restaurants, an ethnographic corner—a peasant house). Could you name one of the archaeological sites that is interesting in terms of investment? Of course, I can name several sites. Some of Georgian sites have exotic nature. For instance, the natural cave of Satsurblia located near Kumistavi Village in Tskaltubo Municipality.

ბაგინეთი (არმაზციხე) / BAGINETI (ARMAZTSIKHE), COLLONADED HALL, I CENTURY BC BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

BUSINESS ENVIRONMENT

ირიბად, მაგრამ მაინც არის ტურიზმთან ერთგვარად დაკავშირებული. დმანისში მოქმედებს მცირე მუზეუმიც. დმანისის ნაქალაქარს, როგორც ტურისტულ ობიექტს, შემდგომი განვითარების დიდი პერსპექტივა აქვს, რისთვისაც სათანადო ინფრასტრუქტურა უნდა შეიქმნას. მომავალში, შეიძლება, შუა საუკუნეების ნაქალაქარის გათხრებიც განახლდეს და ამ გათხრებში ტურისტებმაც მიიღონ მონაწილეობა, არა მარტო როგორც მოწმე-დამთვალიერებლებმა. პირადი გამოცდილებით ვიცი, რომ, მაგალითად, ისრაელში ევროპიდან ჩადიან ტურისტები, რათა არქეოლოგიურ ექსპედიციაში იმუშაონ დღიურ მუშად, რისთვისაც გარკვეულ (და არც თუ მცირე) გადასახადს იხდიან. კვიპროსზეც ღალიის ქართული მონასტრის გათხრების დროს ევროპელი ტურისტები გვთხოვდნენ, მათთვის გათხრებზე მუშაობის ნება დაგვერთო. ასეთი პრაქტიკა საქართველოშიც უნდა დაინერგოს. უკვე დღეს არის ამის შესაძლებლობა გონიოში, ვანში, არმაზციხებაგინეთში, ძალისას ნაქალაქარსა და სხვაგანაც. ალბათ, ეს სფერო მიმზიდველია უცხოელი სტუდენტებისთვისაც? საქართველოს არქეოლოგიურ ძეგლებზე საველე არქეოლოგიური პრაქტიკის გავლა უცხოეთის უნივერსიტეტის სტუდენტებსაც შეუძლიათ. ასეთი რამ რამდენიმე წელიწადია, რაც ხორციელდება ნოქალაქევში, სადაც ყოველ ზაფხულს სამუშაოდ ჩამოდიან სტუდენტები და მათი სუპერვაიზერები ინგლისის სხვადასხვა უნივერსიტეტიდან (ბრეტფორდი, ვინჩესტერი, კემბრიჯი, ოქსფორდი, საუთჰემპტონი). როგორ უნდა გადავაქციოთ არქეოლოგიური მემკვიდრეობა ეკონომიკურ კაპიტალად? საქართველოს აქვს შესაძლებლობა, დააკმაყოფილოს არქეოლოგიის ნებისმიერი განხრითა და ძველი ქვის ხანიდან მოკიდებული გვიან შუა საუკუნეებამდე ნებისმიერი პერიოდით დაინტერესებული ტურისტი და ამასთან, უკვე დღეს ჩვენში დაითვლება სხვადასხვა დროისა და სხვადასხვა სახის ორ ათეულამდე არქეოლოგიური ძეგლი, რომლებიც მინიმალური დანახარჯებით სულ მცირე ხანში შეიძლება გადავაქციოთ შემოსავლიან ტურისტულ ობიექტებად. ზოგ მათგანში ტურისტს შეეძლებ, დაესწროს საველე არქეოლოგიურ სამუშაოებს ან ექსპედიციის მუშაობაში მონაწილეობაც კი მიიღოს. ასე რომ, შესაძლებლობები მართლაც დიდია, მთავარია სწრაფად და ეფექტურად ვიმოქმედოთ.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

society and culture

Already wellknown touristic object—the cave of Prometheus is situated near Satsurblia. In my view, connection of Satsurblia archaeological site with the cave of Prometheus will be advantageous. Are foreigners interested in our archaeological sites? Indeed, interest is great from both touristic and scientific viewpoint. For example, Dmanisi is wellequipped for receiving tourists. After visiting a city site of Middle Ages and a church belonging to the 13th century, the tourists have a unique opportunity to observe from a specially organized balcony the excavations of two million years old sites, once inhabited by the oldest Eurasian humans— Homo Georgicus. If a visitor is lucky enough, he will even witness a sensational discovery. It is especially noteworthy that annually in these excavations along with the Georgian specialists are involved foreign archaeologists, anthropologists, students, etc. This fact is directly linked to tourism. There is also a museum in Dmanisi. Dmanisi City Site ,as a touristic object,t has great perspectives for further development, but for this, appropriate infrastructure is still needed. In the future, it is possible to renew the excavations of the medieval city, in which tourists will be involved not only as wit-nesssightseers. I know from my personal experience that in Israel, for instance, tourists arrive from Europe in order to take part in excavations as daily workers. They pay (consid-erable amount of money) for that. European visitors asked us to allow them to take part in the excavations of Ghalia Monastery in Cyprus. Such practice should be established in Georgia too. Today, it is already possible to carry out such projects in Gonio, Vani, ArmaztsikheBagineti, Dzalisa City Site, etc. Do foreigners find the aforementioned field attractive? The students of foreign universities have opportunity to practice field archaeology on Georgian sites. Few years ago, such project had already been implemented in Nokalakevi, where every summer students and their supervisors from different English universities (Bretford, Winchester, Cambridge and Southampton) came to work. How can archaeological heritage be transformed into an economic capital? Georgia has potential to satisfy the tourists, interested in all archaeological directions, beginning from the Stone Age to the Late Middle Ages. Already today, we can name about twenty different sites belonging to the different periods that can be turned into the lucrative touristic objects. Tourists will have opportunity to attend and even take part in the excavations of many sites. As you can see, perspectives are really great. All we have to do is to act quickly and effectively.

economics

BUSINESS ENVIRONMENT

მცირე და საშუალო ბიზნესის მხარდაჭერის მექანიზმი მცირე და საშუალო ბიზნესის მხარდასაჭერად საქართველოში ევროკავშირის წარმომადგენლობისა და საქართველოს ეკონომიკსა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს მიერ წამოწყებული დისკუსიების საფუძველზე, ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის მექანიზმი შეიქმნა. ევროკავშირი DCFTA მექანიზმის საშუალებით ევროკავშირი ეხმარება მცირე და საშუალო საწარმოებს,მოიძიონ ევროკავშირთან ახალი სავაჭრო შესაძლებლობები და უფრო ადვილად შეძლონ ფინანსების მოძიება, რაც შესაძლებლობას მისცემს მათ ინვესტირების განხორციელებასა და დაეხმარება კონკურენტუნარიანობის გაზრდაში. საქართველოს მცირე და საშალო ბიზნესი სწარმომადგენლებს ასევე გლობალურ ჯაჭვში ინტეგრირების საშუალება აქვთ, რისთვისაც აუცილებელია, რომ მათ ახალი სანიტარული, ფიტოსანიტარული, ტექნიკური და ხარისხობრივი სტანდარტები და გარემოსდაცვითი ზომები მიიღონ. ასე რომ, ევროკავშირი, DCFTA მექანიზმის საშუალებით, ქართველ ბიზნესმენებს პროდუქტის ევროკავშირისა და მის ფარგლებს გარეთ ექსპორტის გაზრდაში ეხმარება. ამ მხარდაჭერაში 14

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი (EBRD) აქტიურად მონაწილეობს. ,,ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის (DCFTA) მექანიზმით“ სარგებლობის უფლება აქვს ყველა იმ მცირე და საშუალო საწარმოს, რომელზეც ევროკავშირის განმარტება ვრცელდება. სოფლის მეურნეობის სექტორში დასაქმებული ინდივიდუალური თუ ოჯახური ფერმები და კოოპერატივები მცირე და საშუალო საწარმოებად შეიძლება მიიჩნიონ. ,,DCFTA-ის მექანიზმის“ ფარგლებში მხარდაჭერა უნდა ჰქონდეს ისეთ ინვესტიცას, რომელიც DCFTA-თანაა დაკავშირებული. DCFTA-თან დაკავშირებული ინვესტიცია მიზნად ისახავს კონკურენციის გაუმჯობესებას ისეთი ინვესტიციების განხორციელების გზით, რომლებიც ხელს უწყობს როგორც პროდუქტიულობის ზრდას, ისე რესურსების ეფექტიანობას, ასევე ითვალისწინებს საუკეთესო ევროპულ გამოცდილებასა და სტანდარტებს, ქვეყნის მიერ DCFTA-ს ფარგლებში განსახორციელებელი ამოცანების შესაბამისად. ასეთი ინვესტიციებია, მაგალითად: ახალი საწარმოო თუ გადამამუშავებელი ტექნოლოგიის

შემოტანა, რომელიც მოიხმარს ნაკლებ საწვავსა და ნედლეულს, იწვევს ნაკლებ დანაკარგებს, ნაკლებ დაბინძურებასა და ნაკლებად ზემოქმედებს გარემოზე; ახალი დანადგარებისა და სამუშაო პრაქტიკის შემოღება, რომელსაც მოსდევს პროდუქციის გაზრდილი ხარისხი და უვნებლობა; ინვესტირება ტესტირების დანადგარებში, რაც განაპირობებს სახელმწიფო უწყებების მიერ საქონლის სერტიფიცირებას; პროდუქციის წარმოების ადგილების ტექნოლოგიური მოდერნიზება ტექნიკურ რეგულაციებსა და სურსათის უვნებლობის ღონისძიებებთან, შესაბამისობის უზრუნველყოფის მიზნით. მხარდაჭერის მოსაპოვებლად, საწარმო არ უნდა იყოს აუცილებლად ევროკავშირში ექპორტიორი. DCFTA გავლენას იქონიებს ყველა ტიპის მცირე და საშუალო საწარმოებზე.

economics

BUSINESS ENVIRONMENT

Support Mechanisms to small and medium-sized Businesses

In order to support small and medium-size businesses in Georgia, discussions were carried out between the EU representatives and the Ministry of Economy and Sustainable Development. On the base of aforementioned talks, the mechanism of Deep and Comprehensive Free Trade Area was created. With the help of the DCFTA, EU seeks to find the new ways of cooperation and financing small and medium-sized enterprises in Georgia, which, in turn, will lead to more investments and heighten the level of competitiveness. In order to become an integral part of the global trade chain, the small and medium-sized

businesses have to meet the new sanitary, phytosanitary, technical, environmental and quality standards. Thus, by using the DCFTA mechanism, the EU is helping the Georgian businessmen to sell their products within and outside the borders of the EU. The European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) is actively involved in the above-mentioned processes. All the small and medium-sized businesses, which are under the definition of the EU, can apply the Deep and Comprehensive Free Trade Area (DCFTA). Individual or family

farms and cooperatives are defined as small and medium-sized enterprises too. All those investments that are linked to the DCFTA will be supported by the EU. DCFTA seeks to increase competitiveness by carrying out such investments, which not only lead to the improvement of productivity and resource effectiveness, but also meet the European requirements. In addition, the projects must be linked to the DCFTA objectives. Such investments, for instance, are the following: New enterprise or reprocessing technolo-gies which need less fuel and materials, are more beneficial and don’t cause negative impact on environment; application of such new machines and work practices that is safe and results in improvement of production quality; projects on testing equipment’s which imply the examination of goods by the specific governmental units; technological modernization of productions in order to meet all the necessary technological and food safety criteria. A company doesn’t have to be an exporter of the EU in order to obtain necessary assistance. The DCFTA will cover all types of small and medium-sized businesses. BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

BUSINESS ENVIRONMENT

economics

საკონსულტაციო მომსახურება ასინი მცირე და საშუალო საწარმოებს დაეხმარებიან იმის დადგენაში, თუ რომელი ტექნოლოგიებია ინვესტიციისთვის შესაფერისი, როგორ უნდა მოამზადონ განაცხადი კრედიტის მისაღებად და აითვისონ ახალი ტექნოლოგიები ოპტიმალურად, პროდუქციისა და პროცესის სერტიფიცირების ჩათვლით, დადგენილი წესის შესაბამისად. დასაშვებია ბანკების, სალიზინგო კომპანიებისა და მიკროსაფინანსო ინსტიტუციებისთვის დახმარების გაწევა, რათა მათი სერვისები გავრცელდეს როგორც მცირე და საშუალო საწარმოებზე, ისე კომპანიის საწარმოო ციკლზე და იმ მსესხებლებზე, რომლებისთვისაც სესხის აღების შესაძლებელობები შეზღუდულია.

უვნებლობის საჭირო სისტემების დანერგვაში. EBRD დაეხმარა Geo-Flower-ს სურსათის უვნებლობის ISO 22000:2005 სტანდარტისა და ხარისხის მართვის ISO 9001 სისტემის დანერგვაში, რამაც შესაძლებელი გახადა საერთაშორისოდ აღიარებული სერტიფიკატის მიღება, და კომპანიას ევროკავშირში ახალი მომხმარებლების მოძიების შესაძლებლობა მისცა; შედეგად ევროკავშირში ექსპორტი 40%–ით გაიზარდა, რამაც შემოსავლების 250%-ით ზრდა გამოიწვია.

დაფინანსება მცირე და საშუალო საწარმოებისთვის განკუთვნილი ,,DCFTA მექანიზმისთვის“ ევროკავშირის ბიუჯეტიდან, დაახლოებით, €200 მლნ ოდენობის გრანტი გამოიყოფა. ეს თანხა ხელს შეუწყობს სამ ქვეყანაში – საქართველო, მოლდოვა და უკრაინა – მცირე და საშუალო საწარმოების მიერ, სულ მცირე,EUR 2 მილიარდის ახალი ინვესტიციების განხორციელებას და ეს ქვეყნები, ძირითადად, ახალი მექანიზმის ფარგლებში გამოყოფილი სესხების საშუალებით დაფინანსდება.

ევროკავშირში ექსპორტირება? იმის დასადგენად, თუ რა ტიპის პროდუქციაზეა მოთხოვნა და რომელი პროდუქციაა პოტენციურად კონკურენტუნარიანი ევროკავშირის ბაზრებზე, ასევე, რა უნდა გაკეთდეს ევროკავშირის საიმპორტო მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად, გაეწიოს საჭიროებებზე მორგებული დახმარება.

,,DCFTA მექანიზმის“ ერთი ნაწილი უკვე მოქმედებს ორი პროგრამის საშუალებით, ესენია: მცირე ბიზნესის მხარდაჭერა და პირდაპირი ფინანსური მექანიზმი. ორივე პროგრამას EBRD ახორციელებს და წარმატებითაც. ამის ნათელი მაგალითია კომპანია შპს Geo-Flower-ს, რომელსაც შემოაქვს ხარისხისა და უვნებლობის სტანდარტები და ზრდის ექსპორტსა და შემოსავლებს. 2007 წელს შექმნილი ქართული კომპანია შპს Geo-Flower-ი აწარმოებს ხილისა და კენკრის ჩირს ფართო გავრცელებისთვის. კომპანია გლეხებისგან ველურ ხილსა და კენკრას – პანტასა და ასკილს აგროვებს-ამუშავებს და საექსპორტოდ აგზავნის. Geo-Flower-თვის მნიშვნელოვანია იმის დადასტურება, რომ მის მიერ გამოყენებული დამუშავების მეთოდიკა სურსათის უვნელობისა და ხარისხის მართვის საერთაშორისო სტანდარტებს შეესაბამება. კომპანია თავის პროდუქციას მაღალი ღირებულების ბაზარზე ყიდის, რაც ამ სფეროში ISO სერტიფიკატის მიღებას მოითხოვს. ევროკავშირის დაფინანსებით, EBRD-მ კონსულტაცია გაუწია ამ კომპანიას პროდუქციის ხარისხისა და

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

რაც შეეხება სხვა პროგრამებს, ისინი დაინტერესებული პირებისთვის მომავალ თვეებში იქნება ხელმისაწვდომი. პროგრამებში ჩართვის მსურველმა მცირე და საშუალო ბიზნესის მფლობელმა საჭიროა იცოდეს:

ახალი სტანდარტების დანერგვა? გრანტები გაიცემა მცირე და საშუალო საწარმოების მიერ DCFTA-ს შესაბამის ტექნოლოგიებში, პრაქტიკასა და სერტიფიცირებაში ინვესტირების წასახალისებლად. ამავე ტიპის გრანტები გაიცემა სოფლის მეურნეობისა და სურსათის წარმოების ჯაჭვის დასაფინანსებლად, თუკი ევროკავშირის ბაზარზე გასვლის დიდი პოტენციალი აშკარაა და უზრუნველყოფილია საშუალო ბიზნესის მნიშვნელოვანი ჩართულობა. ფინანსებზე წვდომა? EBRD-ს საშუალებით დაფინანსება ნაწილობრივ უზრუნველყოფილია საკონსულტაციო მომსახურებისა და პირდაპირი ინვესტიციებისთვის. დანარჩენი თანხა რამდენიმე თვეში იქნება ხელმისაწვდომი. დამატებითი ინფორმაციისთვის თვალყური ადევნეთ საქართველოში, მოლდოვასა და უკრაინაში ევროკავშირის წარმომადგენლობების ინტერნეტგვერდებს.

“DCFTA მექანიზმით“ დაინტერესებულმა პირებმა დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად უდნა მიმართონ ევროკავშირის წარმომადგენლობას საქართველოში და ეწვიონ ვებ-გვერდს www.exporthelp.europa.eu

economics

BUSINESS ENVIRONMENT In order to support small and medium-size businesses in Georgia, discussions were carried out between the EU representatives and the Ministry of Economy and Sustainable Development. On the base of aforementioned talks, the mechanism of Deep and Comprehensive Free Trade Area was created. With the help of the DCFTA, EU seeks to find the new ways of cooperation and financing small and medium-sized enterprises in Georgia, which, in turn, will lead to more investments and heighten the level of competitiveness. In order to become an integral part of the global trade chain, the small and medium-sized businesses have to meet the new sanitary, phytosanitary, technical, environmental and quality standards. Thus, by using the DCFTA mechanism, the EU is helping the Georgian businessmen to sell their products within and outside the borders of the EU. The European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) is actively involved in the above-mentioned processes. All the small and medium-sized businesses, which are under the definition of the EU, can apply the Deep and Comprehensive Free Trade Area (DCFTA). Individual or family farms and cooperatives are defined as small and medium-sized enterprises too. All those investments that are linked to the DCFTA will be supported by the EU. DCFTA seeks to increase competitiveness by carrying out such investments, which not only lead to the improvement of productivity and resource effectiveness, but also meet the European requirements. In addition, the projects must be linked to the DCFTA objectives. Such investments, for instance, are the following: New enterprise or reprocessing technolo-gies which need less fuel and materials, are more beneficial and don’t cause negative impact on environment; application of such new machines and work practices that is safe and results in improvement of production quality; projects on testing equipment’s which imply the examination of goods by the specific governmental units; technological modernization of productions in order to meet all the necessary

technological and food safety criteria. A company doesn’t have to be an exporter of the EU in order to obtain necessary assistance. The DCFTA will cover all types of small and medium-sized businesses. Consultation Assistance Small and medium businesses will receive the necessary information on the following issues: Which technologies meet investment requirements; how a loan application must be prepared; how to utilize the new technologies (including the production and process certification) in accordance with existing regulation. Assistance will be provided for the banks, leasing companies and the micro financing organizations, so that they could offer their services not only to the small and medium-sized enterprises, but also to the production cycle of a company or debtors of limited loan opportunities. Financing According to the “DCFTA mechanism”, a grant of approximately EUR 200 million will be allocated (from EU budget) to the small and medium-sized businesses. The project includes 3 countries — Georgia, Ukraine and Moldova. The new investments of at least EUR 2 billiards will be carried out by the small and medium-sized companies. The aforementioned states will be mainly financed within the framework of the new mechanism loans. A part of the “DCFTA mechanism” already functions with the help of two projects. They are: Support to small businesses and direct financial mechanism. Both projects are carried out successfully by the EBRD. For example, Ltd. Geo-Flower establishes the quality and safety standards. It also increases income and export. The Georgian company Geo-flower was founded in 2007. It produces dried fruits and berries. The company collects wild fruits (wild pear and eglantines) from the peasants. The Geo-flower processes fruits for the export. It is important for the company to prove that its processing technology meets the international quality and safety standards. The Geo-Flower sells its products at an expansive market, which requires the ISO Certificate.

Within the framework of financial support of the EU, the EBRD is assisting the above-mentioned company to establish the necessary quality and safety system. The EBRD helped the Geo-Flowers in initiating the food safety standard of ISO 22000:2005 and the quality management system of ISO 9001, which made it possible for the company to obtain the internationally accepted certificate. It also helped the company to attract the new consumers in the EU. As a result of the aforementioned fact, export in the EU was increased by 40% , which, in turn, resulted in the growth of income by 250%. As for the new projects, they will be available in the following months. The owners of small and medium-sized businesses, who are interested in the program should take into consideration the following: Export in the EU? Necessary assistance should be rendered in order to ascertain the following issues: Which are high demand products at the EU market? What has to be done in order to meet the EU import standards? Establishment of the new standards? Grants are allocated by the small and medium-sized enterprises for encouraging investments in technologies, practices and certifications (matching the DCFTA standards). The same type grants are allocated for financing agricultural and the food production chains if it is obvious that the concrete product can establish itself on the EU market and if the inclusion of a medium-sized business is guaranteed. Access to finances? With the help of EBRD, the consultation services and direct in-vestments are partly financed. The rest of the money will be available in few months. For additional information check the websites of the EU representatives in Georgia, Ukraine and Moldova. For additional information, the persons interested in the “DCFTA mechanism” should contact the EU representatives in Georgia or check the website: www. exporthelp.europa.eu

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

law

BUSINESS ENVIRONMENT

სამართლებრივი და პოლიტიკური გარემო

LEGAL AND POLITICAL ENVIRONMENT

ამ რუბრიკაში მოგაწვდით ინფორმაციას ბიზნესის კეთების მხრივ საქართველოს იურიდიული და პოლიტიკური უპირატესობებისა და სუსტი მხარეების შესახებ. ჩვენ განსაკუთრებულ ყურადღებას დავუთმობთ საკანონმდებლო ბაზას, რაც ბიზნესს შესაძლებლობას აძლევს, განვითარდეს, ასევე ვისაუბრებთ იმ პრობლემებზე, რომლებიც უნდა გადაიჭრას, რათა შეიქმნას სასურველი გარემო უცხოელი და ადგილობრივი ბიზნესმენებისათვის.

In this module Business Georgia offers you the full information on Georgia’s legal and political advantages and disadvantages for business activities. The significant attention is payed to the legal basis which gives opportunities to business to be developed, and on the issues that should be solved in order to create desired environment for foreign and local businessmen. In this issue - the law of taxes in Georgia and the possibilities it gives.

საქართველო ერთ-ერთი ყველაზე დაბალი გადასახადების მქონე ქვეყანაა? Is Georgia One of the Lowest Tax Countries?

Danish king Valdemar IV collects treasures from the people in the medieval town of Visby -“valdemar Atterdag holding Visby to ransom, 1361”Carl Gustaf Hellqvist დანიის მეფე ვალდემარ IV აგროვებს ძვირფასეულობებს შუა საუკუნეების ქალაქის - ვიზბის მცხოვრებლებისაგან 1361 წ. - კარლ გუსტაფ ჰელქვისტი

საქართველო მცირე რაოდენობისა და მოცულობის გადასახადების ქვეყანაა. ამის შესახებ ბევრ ექსპერტს უთქვამს, ასევე, უცხოელ ინვესტორებსაც. საქართველოს ამჟამინდელი საგადასახადო კოდექსის მიხედვით, არსებობს ექვსი სახის გადასახადი. გადასახადები დაყოფილია სახელმწიფო და ადგილობრივ გადასახადებად. სახელმწიფო გადასახადებია: საშემოსავლო გადასახადი, მოგების გადასახადი, დამატებითი 18

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ღირებულების გადასახადი (დღგ), აქციზის გადასახადი და იმპორტის გადასახადი. ასევე, არის ერთი ადგილობრივი გადასახადი, რომლის შემოღებასაც არეგულირებს ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგელობითი ორგანო საქართველოს მთავრობის მიერ დადგენილი განაკვეთების ფარგლებში. ეს არის ქონების გადასახადი.

ადგილობრივი გადასახადის გადახდა სავალდებულოა შესაბამისი ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიაზე. ჩვენი მიზანია, ლაკონიურად განვმარტოთ თითოეული მათგანი, რათა ყველასათვის, მათ შორის საქართველოში ინვესტირების მსურველთათვისაც, გასაგები გახდეს ჩვენს ქვეყანაში არსებული საგადასახადო სისტემის უპირატესობები და ხარვეზები.

law

BUSINESS ENVIRONMENT Georgia has rather low taxes. The aforementioned fact has been mentioned by many experts and foreign investors. According to the Tax Code of Georgia, there are 6 types of taxes. Taxes are divided into state wide and local taxes. State taxes are:income tax, profit tax, value added tax (VAT), excise tax, import tax. The local tax is imposed by a representative body of the local

self-government unit within the limits of the rates, determined by the Government of Georgia. It is a property tax. Thus, payment of local taxes is mandatory on the territory of a relevant local self-government unit. In order to acquaint all the interested persons with the advantages and disadvantages of the Tax Code of Georgia, we are going to define each aforementioned tax type separately.

საშემოსავლო გადასახადი

INCOME TAX

საშემოსავლო გადასახადს იხდის თითქმის ყველა ის ადამიანი, ვინც დასაქმებულია. საშემოსავლო გადასახადის გადამხდელია რეზიდენტი ფიზიკური პირი, ანუ პირი, რომელიც ფაქტობრივად იმყოფება საქართველოს ტერიტორიაზე 183 დღე ან მეტ ხანს ნებისმიერი უწყვეტი 12 კალენდარული თვის პერიოდში. ასევე, არარეზიდენტი ფიზიკური პირი, რომელიც შემოსავალს იღებს საქართველოში არსებული გადახდის წყაროდან.

Almost all employed people pay income tax. An income taxpayer is a resident natural person or the person who is actually in Georgia for 183 days or longer within any continuous 12 calendar months. There is also a non-resident natural person who receives income from a payment source in Georgia. Income taxes in Georgia: salary – 20%; dividends – 5%; rates – 5%; royalties – 20%.

დაბეგვრას დაქვემდებარებული შემოსავლები შემდეგნაირად იბეგრება: ხელფასი 20%, დივიდენდები - 5%, პროცენტები -5%, როიალტი - 20%. თუმცა არის გარკვეული შემოსავლები, რომლებიც თავისუფლდება საშემოსავლო გადასახადისგან. ესენია: გრანტი, სახელმწიფო პენსია, სახელმწიფო კომპენსაცია, სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდია, მაგროვებადი და დაბრუნებადი ხასიათის არასახელმწიფო საპენსიო სქემიდან მიღებული პენსია განხორციელებული შენატანების ოდენობით,სახელმწიფო სტიპენდია. ასევე, საგადასახადო წლის განმავლობაში 1000 ლარამდე ჩუქებით მიღებული ქონების ღირებულება და სხვა. როგორც მთავრობის კრიტიკოსები ამბობენ, საშემოსავლო გადასახადი საქართველოში ძალიან მაღალია. თუ ჩვენ მას სხვა რეგიონულ და მსოფლიოს წამყვან ქვეყნებს შევადარებთ, ვნახავთ, რომ ზოგიერთ სახელმწიფოს საშემოსავლო გადასახადი ნაკლები აქვს, ზოგიერთს კი - არა. აქვე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენი მეზობელი ქვეყნების უმრავლესობას საქართველოსთან შედარებით საშემოსავლო გადასახადის დაბალი განაკვეთი აქვს. მაგალითად, სომხეთში საშემოსავლო გადასახადის ოდენობა მერყეობს 10-დან 20 პოროცენტამდე.

However, there are some kinds of incomes, which are exempt from income taxes. They are: grants, state pensions, state compesations, state academic scholarships, cumulative and refundable pensions from a non-state pension scheme in amount of contributions, and properties, received as a gift up to 1000 GEL during the taxing year, etc. As the government critics claim, income tax in Georgia is veryhigh. If we compare it with other regional or leading countries, we will see that some states have lower, but some even higher income tax rates. Herewith, we can say that most of our neighboring countries have lower rates than Georgia. For instance, income taxes in Armenia vary from 10 to 20% (depends on the amount of income). In Azerbaijan, income taxes vary from 12 to 35%, Russia - 13%, Ukraine -17% andTurkey 15-35%. Besides, Bulgaria is one of the least income taxing states (10%). China and Canada have different income tax determination principles (from 0 and to 29% in Canada, and from 0 to 45% in China. It depends on the amount of income). იგი დამოკიდებულია შემოსავლის რაოდენობაზე. აზერბაიჯანში 12-35 პროცენტს შორის მერყეობს, რუსეთში 13 პროცენტია, უკრაინაში - 17% და თურქეთში 15-35%. ამას გარდა, ბულგარეთი არის ერთ-ერთი დაბალი საშემოსავლო გადასახადის მქონე ქვეყანა (10%). ჩინეთსა და კანადას კი საშემოსავლო გადასახადის განსაზღვრის განსხვავებული პრინციპები აქვს, იგი 0-დან იწყება და 29%-მდე იზრდება კანადის შემთხვევაში, ხოლო 45 %-მდე იზრდება ჩინეთში. ეს დამოკიდებულია შემოსავლის რაოდენობაზე. BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

law

BUSINESS ENVIRONMENT

მოგების გადასახადი

PROFIT TAX

მოგების გადასახადს ზოგჯერ კორპორაციულ გადასახადს უწოდებენ. ის უწესდებათ იმ კომპანიებს, რომლებიც მოგებაზე მუშაობენ. საქართველოში, მოგების გადასახადის გადამხდელი პირი არის რეზიდენტი საწარმო და არარეზიდენტი საწარმო, რომელიც საქართველოში საქმიანობას ახორციელებს მუდმივი დაწესებულების მეშვეობით ან/და შემოსავალს იღებს საქართველოში არსებული წყაროდან.

Profit tax is sometimes called corporate tax. In general, it is applied to companies that operate on earnings. In Georgia, a profit tax payer is a resident enterprise or a non-resident enterprise that carries out businessactivities in Georgia through a permanent institution and/or receiving income from a source in Georgia. Taxable enterprise income is taxed at 15 percent. Besides, a non-resident legal entity is taxed according to the following rates: • Dividend 5% • Rate 5% • Taxes paid for international telecommunication and freight transport services - 10% • According to the Law of Georgia on Oil and Gas, the non-resident subcontractors pay 4% of income for the oil and gas operations • Other payments, considered as an income from a source in Georgia under the Tax Code 10%.

საწარმოს დასაბეგრი მოგება იბეგრება 15 პროცენტით. ამას გარდა, არარეზიდენტი იურიდიული პირი საქართველოს წყაროდან მიღებულ შემოსავლებზე იბეგრება შემდეგი განაკვეთით: დივიდენტი - 5%, პროცენტი - 5%. საერთაშორისო კავშირგაბმულობის სატელეკომუნიკაციო მომსახურებისთვის და საერთაშორისო გადაზიდვების სატრანსპორტო მომსახურებისთვის გადახდილი თანხები - 10%, ”ნავთობისა და გაზის შესახებ” საქართველოს კანონით განსაზღვრული ნავთობისა და გაზის ოპერაციების განხორციელებისას არარეზიდენტი ქვეკონტრაქტორების მიერ მიღებული შემოსავალი - 4%, გადახდილი სხვა თანხები, რომლებიც საქართველოს საგადასახადო კოდექსით ითვლება საქართველოში არსებული წყაროდან მიღებულ შემოსავლად - 10%. თუ ჩვენ შევადარებთ საქართველოს მოგების გადასახადის რაოდენობას ჩვენს მეზობელ ქვეყნებში არსებულ რაოდენობას, დავინახავთ, რომ საქართველოს მათ შორის ყველაზე დაბალი მოგების გადასახადი აქვს. რეგიონული ქვეყნების უმრავლესობას მოგების გადასახადი განსაზღვრული აქვს 20%-ით. თუმცა, ბულგარეთი ზემოთ აღნიშნულ ქვეყნებს შორის ყველაზე დაბალი მოგების გადასახადის მიხედვით წამყვანი ქვეყანაა, სადაც კორპორაციული გადასახადი 10%-ითაა განსაზღვრული.

დამატებითი ღირებულების გადასახადი დამატებითი ღირებულების გადასახადი (დღგ) არის მოხმარების ერთგვარი გადასახადი, რომელიც პროდუქტზე წარმოებისა და გაყიდვების ეტაპზე ღირებულების დამატების სახით წესდება. დამატებითი ღირებულების გადასახადის რაოდენობა, რომელსაც მომხმარებელი იხდის, არის პროდუქციის გადასახადი, იგი ნაკლებია მასალის ღირებულებაზე, რომელიც პროდუქციისთვის გამოიყენება და უკვე დაბეგრილია. დღგ-ის განაკვეთი საქართველოში დასაბეგრი ბრუნვის 18 პროცენტს შეადგენს. იგი სავალდებულოა იმ ადამიანისთვის, რომელიც ეწევა ეკონომიკურ საქმიანობას და რომლის მიერ ნებისმიერი უწყეტი 12 კალენდარული თვის განმავლობაში განხორციელებული, დღგ-ით დასაბეგრი ოპერაციების საერთო თანხა აღემატება 100 000 ლარს. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მიხედვით, დღგ-ს გადამხდელად რეგისტრირებული პირი ვალდებულია, გადაიხადოს დღგ ყოველ საანგარიშო პერიოდზე, არაუგვიანეს ამ პერიოდის მომდევნო თვის 15 რიცხვისა. პირი, რომელიც ახორციელებს საქონლის იმპოტს ან დროებით შემოატანას საქართველოში, დღგ-ის გადამხდელად ითვლება მხოლოდ ამ იმპორტზე ან დროებით შემოტანაზე, რეგისტრაციის ვალდებულების გარეშე. თუ საქართველოში დღგ-ის რაოდენობას შევადარებთ ჩვენ მიერ შერჩეული ქვეყნების განაკვეთებს, ვნახავთ, რომ მნიშვნელოვანი განსხვავება არაა. ჩვენს მეზობელ ქვეყნებს დაახლოებით, იგივე განაკვეთები აქვთ დაწესებული, სომხეთის გამოკლებით, სადაც დღგ 20%-ია. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კანადა არის ერთ-ერთი ქვეყანა ყველაზე დაბალი დღგ-ის განაკვეთით - 5-დან 15%-მდე, რომელიც შტატების მიხედვით იცვლება. 20

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

If we compare Georgia’s profit tax rate with our neighboring countries, we will see that Georgia has the lowest rate. In most regional countries, corporate tax is 20%. However, Bulgaria is one of the leading least taxing countries with a corporate tax of 10%.

VALUE ADDED TAX Value added tax (VAT) is a type of consumption tax that is placed on a product whenever value is added at a stage of production and at final sale. The amount of VAT tax that the user pays is the cost of the product, less than the costs of materials used in the product that have already been taxed.VAT rate in Georgia amounts to 18% of taxable turnover. It is compulsory for a person, who carries out an economic activity and whose gross amount of operations to be taxed by VAT during any continuous 12 calendar month exceeds 100 000 GEL.

law

BUSINESS ENVIRONMENT აქციზის გადასახადი მოიაზრება როგორც არაპირდაპირი გადასახადი, ვინაიდან მთავრობა პირდაპირ არ აწესებს აღნიშნულ გადასახადს. აქციზის გადამხდელი პირია ის, რომელიც აწარმოებს აქციზურ საქონელს საქართველოში, ახორციელებს აქციზური საქონლის იმპორტს, ექსპორტს,ავტოსატრანსპორტო საშუალებებს ბუნებრივ აიროვან კონდენსატს ან/და ბუნებრივ აირს აწვდის და მობილურ საკომუნიკაციო მომსახურებას უწევს მათ. საქართველოს კანონმდებლობით, აქციზური საქონელია სპირტი და ალკოჰოლური სასმელები, ლუდი, თამბაქოს პროდუქცია (თამბაქოს ნედლეულის გარდა), მსუბუქი ავტომობილები, ბუნებრივი აიროვანი კონდენსატი და ბუნებრივი აირი, გარდა მილსადენისა, ნავთობი და ნავთობპროდუქტები მიღებული ბიტუმოვანი ქანებისაგან, ნედლის გარდა. აქციზის გადასახადის რაოდენობა დამოკიდებულია თავად პროდუქციაზე. მაგალითად, ერთ ლიტრ არაყზე აქციზის გადასახადი 6 ლარია. ამასთან აღსანიშნავია, რომ ღვინო საქართველოში აქციზის გადასახადისგან თავისუფალია. თითქმის ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ ქვეყანას აქვს აქციზის გადასახადი. მაგალითად, სომხეთი შემოსავლების დიდ ნაწილს სწორედ აქციზის გადასახადისგან იღებს.

Country Georgia Armenia Azerbaijan Turkey Russia Ukraine Bulgaria Germany Canada China South Africa

იმპორტის გადასახადის გადახდა ქვეყნის საზღვარზე პროდუქციის იმპორტისთვის ხდება. აღნიშნულ გადასახადს იმპორტზე და ზოგიერთ ექსპორტზე ქვეყნის საბაჟო სამსახური კრეფს. ეს გადასახადი საჭიროა სახელმწიფო შემოსავლების გაზრდისთვის. იგი დაფუძნებულია საქონლის ღირებულებაზე ან წონაზე, მოცულობაზე და სხვა კრიტერიუმებზე, მაგალითად, ზომაზე. იგი ხშირად მოიაზრება, როგორც საბაჟო ვალდებულება, ტარიფი, იმპორტის გადასახადი და იმპორტის ტარიფი. საქართველოში იმპორტის გადასახადის განაკვეთებია 5%, 12% და ფიქსირებული საქონლის სახეობების მიხედვით. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ იმპორტირებული პროდუქცია იბეგრება სამი სახის გადასახადით: დღგ-ით, აქციზის და იმპორტის გადასახადით. ამას გარდა, საქართველოში არის გაფორმების ინდუსტრიული ზონები. კერძოდ, დაუბეგრავ მინიმუმზე მეტი რაოდენობისა და ღირებულების ან/და ეკონომიკური დანიშნულებით შემოტანილი საქონლის გაფორმების ადგილებია: გაფორმების ეკონომიკური ზონა (გეზ) — თბილისი გაფორმების ეკონომიკური ზონა (გეზ) — თბილისი 2 გაფორმების ეკონომიკური ზონა (გეზ) — ბათუმი გაფორმების ეკონომიკური ზონა (გეზ) — აეროპორტი საქართველოს კანონმდებლობით, ინდივიდი თავისუფალია იმპორტის გადასახადისგან, თუ იგი ერთი კალენდარული დღის განმავლობაში საერთო

ჯამში 500 ლარამდე ღირებულების და 30 კილოგრამამდე პროდუქციას შემოიტანს. ამას გარდა, იმპორტის გადასახადს არ იხდის ის, ვისაც პროდუქცია შემოაქვს ბუნებრივი კატასტროფების ლიკვიდაციის მიზნით, ასევე ჰუმანიტარული მიზნით და თუ პროდუქცია საგრანტო შეთანხმების მიხედვით, შემოაქვთ საქართველოს პრეზიდენტის განკარგულების მიხედვით განსაზღვრული წესების შესაბამისად. იმპორტის გადასახადი მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაშია. ქონების გადასახადი ის გადასახადია, რომელსაც ქონების მფლობელი იხდის. ქონების გადასახადი საქართველოში ადგილობრივ გადასახადს წარმოადგენს და ის განისაზღვრება ადგილობრივი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ. ქონების გადასახადს იხდის ფიზიკური პირი, რომელიც ფლობს უძრავ ქონებას, იახტებს, შვეულმფრენებსა და თვითმფრინავებს. ქონების გადასახადი საგადასახადო ორგანოს მიერ წარდგენილი დეკლარაციის საფუძველზე, ინდივიდუალურად გამოითვლება. დეკლარაცია წარდგენილი უნდა იყოს არაუგვიანეს კალენდარული წლის 1 იანვრისა. თუმცა, Personal Income Tax 20% 10—20% 12—35% 15—35% 13% 17% 10% 13.5—45% 0—29% 0—45% 18—40%

Profit tax 15% 20% 20% 20% 20% 18% 10% 29.65% 26.5% 25% 28%

VAT 18% 20% 18% 18% 18% 20% 20% 19% 5—15% depends on states 17% 14%

ფიზიკური პირი ქონების გადასახადის დეკლარაციას წარადგენს, თუ ამ პირის ოჯახის მიერ მიმდინარე კალენდარული წლის წინა წლის განმავლობაში მიღებული შემოსავლები 40,000 ლარს აღემატება. ფიზიკური პირებისთვის ქონების გადასახადი მიწის გადასახადსაც მოიცავს.ქონების გადასახადი შეადგენს ქონების ღირებულების, არაუმეტეს, 1 პროცენტს. ქონების გადასახადს იხდის საწარმოც. იგი გადასახადს იხდის მის ბალანსზე ძირითად საშაულებად აღრიცხულ აქტივებზე, დაუმონტაჟებელ მოწყობილობებზე, დაუმთავრებელ მშენებლობაზე, ასევე, საკუთარი ლიზინგით გაცემულ ქონებაზე. ქონების გადასახადი ჩვენი რეგიონის ყველა ქვეყანაში არსებობს. რუსეთში ქონების მფლობელის გადასახადი, მაქსიმუმ, ქონების ღირებულების 2.2 პროცენტს შეადგენს, მას ყოველწლიურად იხდიან. რუსეთს აქვს მიწის გადასახადიც. აზერბაიჯანში ქონების გადასახადი დამოკიდებულია თითოეული ქონების ღირებულებაზე და შეადგენს 0.1 პროცენტს იმ ქონებაზე, რომლის ღირებულებაც 5,000 აზერბაიჯანულ მანათს აღემატება. ქონების ღირებულება განისაზღვრება ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების მიერ. BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

law

BUSINESS ENVIRONMENT According to the Georgian Tax Code, a VAT registeredtaxpayer is obliged to pay VAT for each reporting period no later than the 15th day of the following month of this period.A person who carries out the import or temporary import of goods in Georgia is considered as a VAT payer only for this import or temporary import without the obligation of registration. If we compare Georgia’s VAT with the rates of the above-mentioned countries, we will see that there is a significant difference. Our neighboring countries have the same rate, except for Armenia (20%). We can assume that Canada is one of the least taxing countries (from 5 to 15%, varying in accordance with the states).

Country

Wine

Vodka

Amount of excise tax depends on the product itself. For example, for 1 liter vodka 6 GEL should be paid as an excise tax. Herewith, it is important to mention that wine is free from excise tax in Georgia. Almost all abovementioned countries have excise tax. For instance, Armenia takes the high amount of revenue from excise tax. Import tax is paid on the border of the country for importing products. This kind of tax is collected on imports and some exports by the customs authorities of a country. Import tax is used to raise state revenue. It is based on the value of goods or the weight, dimensions, or other criteria of the item such as its size. Also referred to as customs duty, tariff, import tax and import tariff. In Georgia, the amount

A property tax is a levy on property that the owner is required to pay. Property tax in Georgia is a local tax and is determined by the local administrative units. It should be paid by a natural person who owns real estate, yachts, helicopters, and aircrafts; Individual’s property tax is calculated by the tax authority based on the declaration submitted. Declaration should be submitted no later than 1 November of calendar year. But individual submits property tax declaration, if the income of such person’s family within the previous year of current calendar year exceeds 40,000 GEL.

Beer

Cars

Oil GEL 150—400 per ton

Georgia

GEL 0 / L

GEL6 / L

GEL 0.6 / L

GEL0.5—1.5 for 1 cubic cm of the volume of engine

Armenia

USD 0.20—1.0 / L

USD 1.25/ L

0.15UDS / L

—

Azerbaijan

USD 1.90—2.5 / L

USD 5.80 / L

0.19% / L

txcise tax is an indirect form of taxation, because the government does not directly apply the tax. An intermediary, either the producer or merchant, is charged and then must pay the tax to the government. An excise taxpayer is a person who produces excisable goods in Georgia, imports excisable goods in Georgia, deliveries natural gas condensate and/or natural gas for vehicles, and renders mobile communication services. According to the Georgian legislation, excise goods are alcohol and alcoholic beverages, beer, tobacco products (except for tobacco raw material) – subject to excise marking, cars, natural gas condensate and natural gas, except the pipeline, oil and oil products obtained from bituminous minerals, except the crude.

to the rule determined by the decree of the President of Georgia.Nearly all countries around the world have import tax.

USD 19—105 depends on the volume of engine

USD 57per ton —

of import tax is 5%, 12% or fixed amount of tax according to the types of product. It is worth stating that imported product is taxed by three tax types. They are: VAT, excise tax and import tax. In Georgia, there are also places for customs clearance of goods imported with the number and in the value of more than tax-free minimum and/or for economic purposes. These places are: Economic zone (CCZ) – Tbilisi Economic zone (CCZ) – Tbilisi2 Economic zone (CCZ) – Batumi Economic zone (CCZ) – Airport According to Georgia’s legislation, an individual is free from import tax if he/she imports a product total amount of up to 500 GEL, weighing up to a total of 30kg once in a calendar day. Besides import tax is not paid if the goods are imported for the purpose of liquidation of natural disaster and catastrophe, as well as for humanitarian assistance purpose, also for goods that are envisaged under a grant agreement, according

Property tax for individuals contains land tax also. Property tax is determined as a maximum 1% of the value of property. Property tax is paid by enterprises as well.

In this case resident enterprise/ organization pay a tax on assets recorded as the principal means on its balance, uninstalled equipment, uncompleted construction, as well as leased property. Property tax is existed in all regional countries. In Russia for owners of a property, the maximum rate of tax is 2.2 percent of the value, to be paid annually as part of a filed tax return. Russia has a land tax as well. In Azerbaijan the property tax depends on the inventoried value of each property and is charged at a rate of 0.1 percent on properties whose value exceeds AZN 5,000. A property's inventoried value is determined by the local municipality. In Azerbaijan, the property tax depends on the inventoried value of each property and is charged at a rate of 0.1 percent on properties whose value exceeds AZN 5,000. A property's inventoried value is determined by the local municipality.

law

BUSINESS ENVIRONMENT საქართველოს საგადასახადო სისტემა მნიშვნელოვნად შეიცვალა ”ვარდების რევოლუციის” შემდეგ. 2005 წელს ახალი საგადასახადო კოდექსი შევიდა ძალაში. მანამდე კი ქვეყანაში არსებობდა 20 სახის გადასახადი (13 სახელმწიფო, 6 ადგილობრივი და 1 საბაჟო). სახელმწიფო გადასახადები იყო: საშემოსავლო, მოგების, დღგ, აქციზის, ქონების, ავტომობილების, სოციალური დაზღვევის, ბუნებრივი რესურსების გამოყენების, ქონების გადაცემის, მავნე ნივთიერებებით გარემოს დაბინძურების, საქართველოში შემომსვლელ ავტომობილთა, ფიქსირებული, მცირე ბიზნესის. ადგილობრივი გადასახადები იყო: სათამაშო ბიზნესის, საკურორტო, სარეკლამო, სასტუმროს, ადგიlობრივი სიმბოლოების გამოყენებისთვის, მიწის.

History

2005 წელს შექმნილი კანონმდებლობით კი, ჩამოყალიბდა 5 სახელმწიფო და 2 ადგილობრივი გადასახადი. 2008 წლიდან სოციალური გადასახადი გაუქმდა და, მის ნაცვლად, საშემოსავლო გადასახადი 12-დან 25 %-მდე გაიზარდა. თუმცა 2009 წელს, საშემოსავლო გადასახადის ოდენობა 5%-ით 20%-მდე შემცირდა. ამას გარდა, 2008 წლიდან მოგების გადასახადი 5%-ით შემცირდა და 15% გახდა. ბოლო მნიშვნელოვანი ცვლილება საგადასახადო კოდექსში 2011 წელს განხორციელდა, მაშინ, როდესაც გადასახადების რაოდენობა შემცირდა და 5 სახელმწიფო და ერთი ადგილობრივი გადასახადი დარჩა, როგორც ეს დღეს არის. თუმცა, ”ლიბერალური აკადემია თბილისის” ფონდის ანგარიშის მიხედვით, პრაქტიკულად, საკანონმდებლო ცვლილებები ნაკლებად ეფექტიანი გამოდგა, საგადასახადო ტვირთის შემცირების თვალსაზრისით. გადასახადების რაოდენობა 20-დან 6-მდე შემცირდა, თუმცა რამდენიმე სახის გადასახადი გაერთიანდა. მაგალითად, მიწისა და ავტომობილის გადასახადი ქონების გადასახადს შეუერთდა. ექსპერტ ლევან კალანდაძის თქმით, ქართველებისთვის უფრო კომფორტული და სასურველი გარემოს შესაქმნელად და მეტი უცხოელი ინვესტორის მოსაზიდად, საჭიროა საქართველოს საგადასახადო კოდექსის უფრო დახვეწა და გაუმჯობესება: „ლიბერალიზაციის პროცესი უნდა შენარჩუნდეს. ამ ეტაპზე საჭიროა საგადასახადო ადმინისტრირების პროცესის ლიბერალიზება“.

With the 2005 law, there were established 5 state wide and 2 local taxes, also there were customs tax. From 2008, social tax was abolished and instead income tax was increased from 12 to 25%. But from 2009, amount of income tax was decreased by 5% to 20%. Besides, from 2008 profit tax was decreased also by 5% to 15%. And the last significant change in Tax Code was done in 2011, when the number of state wide taxes was decreased to 5 state-wide and 1 local as it is today. But according to the report of fund Liberal Academy Tbilisi, in practice legislative changes had less positive impact on the reducing of tax burden. The amount of taxes was decreased from 20 to 6, but several taxes were integrated. For example, land tax and vehicle tax were integrated to the property tax.

Georgian tax system has significantly transformed after the Rose Revolution. In 2005, new Tax Code got in force. Before that there were 20 taxes (13 state wide taxes, 6 local and 1 customs tax). State wide taxes were: income, profit, VAT, excise, property, vehicle tax, social insurance tax, property transfer tax, tax on use of natural resources, tax on hazardous substances in the environment, tax for vehicles entering Georgia, fixed tax, small business tax. Local taxes were: gambling business tax,resort tax, hotel tax, advertisement tax, tax on use of local symbols, land tax.

According to the expert Levan Kalandadze, in order to create more a comfortable and desired environment for Georgians and in order to attract more foreign investors, Tax Code still has to be improved: “liberalization process should be maintained, which means liberalization of tax administration processes”.

“The Tax Collector's Office” Pieter Brueghel the Younger / “გადასახადების ამკრეფი” პიტერ ბრუგელ უმცროსი

BUSINESS ENVIRONMENT

საქართველოს ენერგორესურსები

საქართველოს ელექტროენერგიის წარმოებაში განახლებადი ენერგორესურსები 80%–ს შეადგენს. დანარჩენი 20 პროცენტი კი თბოელექტროსადგურებზე მოდის. ამჟამად საქართველოში განახლებადი ენეგრიის 88 პროექტი მოქმედებს, მათგან 2 – ქარის ენერგიის, დანარჩენი კი ჰიდროელექტროსადგურის პროექტია. თუმცა ქვეყანაში წყლის გაცილებით მეტი რესურსია. რისი ათვისებაც შესაძლებელია. რომელ პროექტებზე მუშაობს ენერგეტიკის სამინისტრო, რა არის ენერგოსექტორის პრიორიტეტი და როგორია ინვესტორების დაინტერესება ამ სფეროში, ამის შესახებ Business Georgia ენერგეტიკის სამინისტროს საინვესტიციო პროექტების დეპარტამენტის უფროსს, ლიზა თავდუმაძეს ესაუბრა. რომელ პროექტებზე მიმდინარეობს ამჟამად მუშაობა და რა არის ენერგეტიკის სამინისტროს პრიორიტეტი? ჩვენი სამინისტროს ერთ–ერთი მთავარი პრიორიტეტი ჰიდროელექტროსადგურების პროექტების განხორციელება და ზოგადად განახლებადი ენერგიებია. ამ მიმართულებით საქართველოს დიდი პოტენციალი აქვს და ეს სფერო საინვესტიციო კუთხითაც ინვესტორისთვის ფინანსურად მიმზიდველია. დღეს განახლებადი ენერგიის 88 პროექტი გვაქვს. აქედან 2 ქარის პროექტია, მათგან ერთი – მშენებლობის პროცესში, მეორე კი კვლევით ეტაპზეა. დანარჩენი ჰიდროელექტროსადგურების პროექტებია, რომელთა ნაწილი – მშენებლობის, ნაწილი – ლიცენზირების, ნაწილი კი ტექნიკურეკონომიკური კვლევის ეტაპზეა. გარდა ამისა, ჩვენ შევიმუშავეთ 24

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

technologies

Georgia's Energy Resources

Renewable energy resources cover 80 % of Georgian electricity production. Remaining 20 % comes to thermo electricity stations. Currently, 88 renewable energy projects are in progress. Two of the projects are linked to wind energy and the rest –to the thermo electric power stations. However, Georgia has even more water resources, which can be efficiently used in the future. On which projects is the Ministry of Energy working at the moment? What are the priorities of energy sector? Are investors interested in this field? Liza Tavdumadze, the head of Investment Department of the Ministry of Energy discusses the aforementioned issues with the Business Georgia. What projects are in progress at the moment?What are the priorities of the Ministry of Energy? The main priority of our ministry is the implementation of hydroelectricity stations. Generally speaking, we are interested in renewable energy, as Georgia has a great potential of that type of energy. Besides, this sphere is attractive to the investors from the financial viewpoint too. Today, we have 88 renewable energy projects, two of which are related to wind

BUSINESS ENVIRONMENT პოტენციური 91 ჰესის პროექტი, რომლებიც წინასწარი ტექნიკურეკონომიკური კვლევის ეტაპზეა, რათა ინვესტორმა მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ რა სიდიდის პროექტის განხორციელება სურს მას. კვლევის შედეგად ის იღებს როგორც ტექნიკურ, ისე ფინანსურ მონაცემებს. ჰესების მშენებლობის მიზანია იმპორტის ჩანაცვლება, რათა გვქონდეს შიგა რესურსი შიგა მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, მაქსიმალურად ათვისებული რესურსებით. ჩვენი ელექტროენერგია, რა თქმა უნდა, გადის ექსპორტზეც, თუმცა მხოლოდ ზაფხულის პერიოდში, როდესაც უფრო მეტი რესურსია, ვიდრე მოთხოვნა. ზამთარი კი დეფიციტური პერიოდია, არ გვყოფნის ჩვენი ელექტროენერგია. სწორედ ეს არის ჩვენთვის მოტივაცია, რომ ახალი სადგურები ავაშენოთ და ზამთრის პერიოდში იმპორტირებული ენერგია ადგილობრივი რესურსებით ჩავანაცვლოთ. როგორია ინვესტორთან თანამშრომლობის პროცედურები? 214 -ე დადგენილება არეგულირებს იმ პროექტებს, რომლებიც ჩვენს ოფიციალურ ნუსხაშია. ნუსხა მინისტრის ბრძანებით მტკიცდება. გვაქვს ძალიან მარტივი პროცედურები. 214 -ე დადგენილებით ვაცხადებთ ინტერესთა გამოხატვას. ეს პროცესი გრძელდება ორი თვის განმავლობაში. ერთადერთი კრიტერიუმი, რომელსაც ვიყენებთ ინტერესთა გამოხატვაში გამარჯვებულის გამოსავლენად, ტარიფია. ახლანდელი ცვლილებით, სახელმწიფო გარანტიას იძლევა, რომ 15 წლის განმავლობაში, ყოველი წლის იანვრის, თებერვლის, მარტის, აპრილის, სექტემბრის, ოქტომბრის, ნოემბრისა და დეკემბრის განმავლობაში, ელექტროსადგურის მიერ გამომუშავებული ელექტროენერგიის სრული ოდენობის რეალიზაცია სს „ელექტროენერგეტიკული სისტემის კომერციულ ოპერატორთან“ (ესკო) წინასწარ გაფორმებული გარანტირებული შესყიდვის ხელშეკრულებით განხორციელდება. ჩვენ ვიყენებთ BOO (მშენებლობა, ფლობა და ოპერირება) პრინციპს, როდესაც სადგური ექსპლოატაციაში შედის, ხორციელდება პრივატიზაცია, ანუ სადგური ინვესტორის მფლობელობაში გადადის სამუდამოდ. მემორანდუმში ვადები გაწერილია, თუ რა პერიოდში უნდა ჩაატაროს ინვესტორმა ტექნიკურ-ეკონომიკური კვლევა და დაიწყოს და დაასრულოს მშენებლობა. რაც შეეხება ტარიფს, ბოლო სამი წლის განმავლობაში იმპორტირებული ელექტროენერგიის შეწონილი ტარიფი, დაახლოებით, 6,3 ცენტი გამოვიდა. ჩვენ ინვესტორს ვეუბნებით, რომ შეგვიძლია შევთავაზოთ, მაქსიმუმ, 6 ამერიკული ცენტი ერთ კვტ.სთ-ზე. ვინც ნაკლებს შემოგვთავზაებს, ის იქნება გამარჯვებული. რა თქმა უნდა, ინტერესთა გამოხატვაში მონაწილე მხარეებმა სხვა საკვალიფიკაციო დოკუმენტაციაც უნდა წარმოადგინონ, თუმცა გამარჯვებულის გამოსავლენად ერთადერთი კრიტერიუმი ელექტროენერგიის შესასყიდი ფასია. რატომ არის ინვესტორებისთვის მიმზიდველი საქართველოში ეს სფერო? იმიტომ, რომ რეგულაციები ძალიან მარტივია. კომპანიის დარეგისტრირება იუსტიციის სახლში ერთ სამუშაო დღეშია შესაძლებელი. მშენებლობის ნებართვის ასაღებად, მაგალითად, ნორვეგიაში 5-10 წელია საჭირო. საქართველოში კი, თუ ყველა დოკუმენტს წარადგენენ საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად, ეს 2-3 თვეშია შესაძლებელი. გზშ-ის ანგარიშიც მოკლე დროში მზადდება. ბიუროკრატიული პროცედურები ძალიან გამარტივებულია. სხვა ქვეყანასთან შედარებით, აქ იოლად არის შესაძლებელი ბიზნესის კეთება. ამასთან, ინვესტორს სახელმწიფოსგან აქვს მხარდაჭერა, ვცდილობთ, რამდენადაც შესაძლებელია, საინვესტიციო კლიმატი გავამარტივოთ და

technologies power. One is, currently, under construction, while the others are still in the process of investigation. Besides, we have the project of 91 potential power stations, which is in the process of preliminary technical- economic study. The above mentioned research will help investors to decide what kind of projects they want to carry out. The aim of building the power stations is to replace an import and create such internal resources that can maximally meet internal needs. Our electricity, of course, covers export too. Though, it can be done only in summer, when there are more resources than demand. Winter is the period of deficit. We don’t have enough electricity. So, the above discussed issues serve as a motivation of building the new power stations and replace the need for import by local resources. What are the procedures for cooperation with investors? The 214th Resolution regulates projects that are in the official list. The list is affirmed by the minister. We have very simple procedures. According to the 214th Resolution, we announce the expression of interests. This process lasts for two months. Tariff is the only criterion, according to which the winner is selected. On the base of the current change, the state guarantees that during fifteen years, all electricity, obtained by the stations in January, February, March, April, September, October, November, December , will be sold within the framework of preliminarily signed treaty with the Electricity System Commercial Operator (ESCO). We utilize the principle of BOO (building, ownership and operation). When station is ready for exploitation, it is privatized and, accordingly, becomes the private property of an investor forever. The time of carrying out a technical-economical survey, its beginning and completion date are fixed in the memorandum. During the last three years, the tariff of imported electricity is approximately 6.3 cents. Maximum 6 cents can be offered to the investors. The one who offers less is the winner. Of course, investors should present other qualification documents as well, however, the only criterion, according to which the winner is selected is the price. Why is this sphere attractive to the investors? The answer is obvious – regulations are rather simple. A company can be registered in a working day at the Public Service Hall. For example, it takes 15 to obtain a constriction license in Norway. In contrast, if all the documentations meet the legislation requirements, the same procedures take only two or three months in Georgia. Environmental impact assessment is done in a very short period too. Generally speaking, bureaucratic procedures are rather simplified here. In comparison to other countries, it is easier to carry out business activities in Georgia. In addition, the investors are supported by the authority. We try to simplify investment conditions and BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

BUSINESS ENVIRONMENT ყველა ეტაპზე მივეხმაროთ ინვესტორს, რათა მან დროულად და ვადის დაცვით შეასრულოს ის ვალდებულებები, რომლებიც მემორანდუმით აქვს გაწერელი. არიან თუ არა ქართველი ინვესტორები დაინტერესებულნი ამ სფეროთი, და კიდევ რომელი ქვეყანა აქტიურობს ყველაზე მეტად? კი, როგორ არა. მიმდინარე პროექტებში ჩართულნი არიან ქართველი ინვესტორებიც. რომლებსაც აქვთ დამთავრებული და უკვე ექსპლუატაციაში შესული პროექტები. გვყავს ასევე თურქი, ინდოელი, ავსტრიელი, ნორვეგიელი ინვესტორებიც. მათ შორის, ყველაზე დიდ ინტერესს თურქეთი იჩენს, გამომდინარე იქიდან, რომ ის ჩვენი მეზობელია. ამასთან, როდესაც ზაფხულის განმავლობაში მოთხოვნა ელენერგიაზე ჩვენთან მცირდება, იქ იზრდება. რა პრობლემები იკვეთება ამ სფეროში? ჩვენ ინვესტორს ვაძლევდით გარანტიას, რომ ზამთრის პერიოდში - 4-5 თვის განმავლობაში სახელმწიფო წლიური გამომუშვებული ენერგიის მხოლოდ 20 პროცენტს შეისყიდდა. მაგრამ ეს არ აღმოჩნდა საკმარისი იმ ფინანსური ინსტიტუციებისთვის, რომლებიც ინვესტორებს აფინანსებს. ფინანსური ინსტიტუციებისთვის მნიშვნელოვანია, ნახონ, რომ საბოლოო პროდუქტი იქნება გაყიდული და ის თანხა, რომელსაც იგი სესხად იძლევა, დაუბრუნდება. ამიტომ ვადა გავზარდეთ რვა თვემდე. ასევე, გვქონდა 10-წლიანი ხელშეკრულება, რომელიც 15 წლამდე გავზარდეთ. ვცდილობთ, ისეთი გადაწყვეტილება მივიღოთ, რომელიც ინვესტორისთვის იქნება მისაღები, გავამარტივოთ პროცედურები, რამდენადაც შესაძლებელია. თუმცა, იმავდროულად, ჩვენი ქვეყნისა და ხალხის ინტერესებიც იყოს გათვალისწინებული.

technologies help them to complete their obligations in terms that are fixed in the memorandum. Are Georgian investors interested in this field? Which other countries show an interest in this sphere? We have Georgian investors, who have already completed their projects. Turkish, Indian, Austrian and Norwegian investors are also involved in our projects. Turkey, as a neighbor, shows the greatest interest. In summer, demand for electricity decreases in Georgia. However, in this period, situation is the opposite in Turkey. What problems are in this sphere? We promised investors that in winter period, during 4-5 months, the state would buy only 20% of energy, produced throughout the whole year. However, as it later appeared, the aforementioned fact was not enough for the financial institutions that finance investors. It is important to such institutions to have guarantees that an ultimate product will be sold and that the borrowed money will be returned. Therefore, we expanded the period to eight months. We also had a ten year treaty, which was expanded to fifteen years. We are trying to make such decisions that will be acceptable to the investors. We try to simplify the procedures as much as possible. However, we take into consideration the interests of our people and state too. What advantages do small hydroelectricity stations have? Actually, all electricity station projects require regulations. Though, power stations of about thirteen megawatts don’t need license for electricity production. License is issued by GNERC. If the might of a hydroelectricity station doesn’t exceed 2 megawatts, it doesn’t need theenvironmental impact assessment.

ხუდონი ჰესი | Khudoni HPS

რა უპირატესობა აქვს მცირე ზომის ჰიდროელექტროსადგურებს? რეგულაციები, პრინციპში, ვრცელდება ყველა ზომის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტზე. უბრალოდ, როდესაც სადგური შედის ექსპლუატაციაში, 13 მეგავატამდე ჰესს არ სჭირდება ელექტროენერგიის წარმოების ლიცენზია. ლიცენზიას სემეკი გასცემს. ხოლო თუ ჰიდროელექტროსადგურის დადგმული სიმძლავრე 2 მგვტ.-ს არ აღემატება, მას არ სჭირდება გარემოზე ზემოქმედების ნებართვა.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Is it good or bad? No, it is not about good or bad. It only means that power stations of about twomegawatts cannot cause serious environmentalproblems. Therefore, they don’t need theenvironmental impact assessment. However, construction permits are required by all means. They are given by the local municipality or the Ministry of Economy. We don’t give any license. We are policy makers. In order to carry out projects, we sign the memorandums of mutual understanding with investors. However, other institutions are also involved in these processes. Are Georgian hydroelectricity resources fully utilized? A few years ago, with the help of USAID, several projects were created. Potential of the aforementioned resources were estimated too. According to the current data, only 20-30 % of the resources are used. There are enough resources for additional projects. We are conducting an additional research. At the same time, we

ეს კარგია თუ ცუდი? არა, აქ კარგსა და ცუდზე არ არის საუბარი. ეს ნიშნავს, რომ 2 მგვტ.-მდე ელექტროსადგურებს იმდენად უარყოფითი ზეგავლენა არ აქვს გარემოზე, რომ მათ გარემოზე ზემოქმედების ნებართვა დასჭირდეთ. სამშენებლო ნებართვა ყველას სჭირდება და მას გასცემს, ან ადგილობირივი მუნიციპალიტეტი, ან საქართველოს ეკონომიკის სამინისტრო. ენერგეტიკის სამინისტრო რეალურად არანაირ ნებართვას არ გასცემს. ჩვენ არც ერთ ლიცენზიას არ ვიძლევით. ვართ უბრალოდ პოლიტიკის გამტარებელნი, ჩვენ გვაქვს შემუშავებული პროექტები, ვაფორმებთ ურთიერთგაგების მემორანდუმებს, ინვესტორ კომპანიებთან პროექტების განხორციელების მიზნით. მაგრამ ამ პროცესში სხვა უწყებებიც ჩართულია. რამდენად ათვისებულია ჰიდროელექტრორესურსები საქართველოში? რამდენიმე წლის წინ USAID-ის დახმარებით მომზადდა პროექტები და შეფასდა პოტენციალი. დღევანდელი მონაცემებით, ათვისებულია ჩვენი პოტენციალის 20-30 პროცენტი. საკმაოდ დიდი ჰიდროპოტენციალია კიდევ იმიტომ, რომ, დამატებით, პროექტები განხორციელდეს. ვატარებთ დამატებით კვლევას, გვაქვს ნორვეგიული პროექტი, რომლის ფარგლებშიც 2016 წლის ბოლოს GIS-ის სისტემა გვექნება, რომლის მეშვეობით ახალი ჰესების პროექტები გამოიკვეთება. ამგვარად, ჩვენ ვმუშაობთ, რომ დამატებით ჰიდროელექტროსადგურების პროექტების იდენტიფიცირება განვახორციელოთ.

have a Norwegian project, in the framework of which we will have our GIS system by the end of 2016, where new projects will be outlined. Thus, we work on identifying additional projects of hydroelectricitystations. What impact does construction of power stations have on population? Honestly speaking, this process has a very positive influence. Station projects are conducted in districts. One of our requirements is that local population should be employed in these projects. In addition to the fact that these projects are accompanied by the process of infrastructure development, the local residents are trained and employed as well. However, you cannot insist on involving Georgians in management. We, as the representatives of state, are interested in supplying our citizens with electricity. Imagine what will happen in the city if electricity will be cut off even for an hour?

როგორ მოქმედებს ჰიდროელექტროსადგურების მშენებლობა მოსახლეობაზე? რეალურად რომ შევხედოთ, გავლენა ძალიან დადებითია. ჰესების პროექტები ხორციელდება რეგიონებში, ერთ-ერთი მოთხოვნა ჩვენი მხრიდან არის ის, რომ ადგილობრივი მუშახელი იყოს დასაქმებული. ანუ, გარდა იმისა, რომ პროექტების განხორციელებას ინფრასტრუქტურის განვითარება მოსდევს, ხორციელდება ადგილობრივი მოსახლეობის გადამზადება და დასაქმებაც. თუმცა ინვესტორს ვერ მოსთხოვ, რომ მენეჯმენტში იყოს აუცილებლად ქართველი. ჩვენთვის, როგორც სახელმწიფოსთვის, პრიორიტეტულია, რომ ჩვენი მოქალაქეები იყვნენ უზრუნველყოფილნი ელექტროენერგიით. წარმოიდგინეთ, რა ხდება, როდესაც ქალაქს ერთი საათით ელექტროენერგიის მიწოდება უწყდება. სხვა ალტერნატიულ წყაროებზე რას გვეტყვით? ქარის პროექტების განხორციელებაც ძალიან მნიშვნელოვანია, ამ მხრივ, მოწადინებულნი ვართ. გვაქვს ერთი, ამჟამად მიმდინარე პილოტური პროექტი - ოცმეგავატიანი სადგური გორში. მაგრამ იქმნებს ერთი პრობლემა, ტექნიკურად ცოტა ძვირი ჯდება მისი მშენებლობა, რაც აძვირებს საინვესტიციო თანხას. ამასთან, ქარის სადგურების მიერ გენერირებული ენერგია არასტაბილურია და მას დარეგულირება სჭირდება. მზეც ძალიან მნიშვნელოვანი ენერგიის წყაროა. ინდივიდუალურად მთებში სასტუმროებს დამონტაჟებული აქვთ მზის პანელები. ჩვენც ძალიან მოგვწონს, მაგრამ საკმაოდ ძვირი ჯდება. ინვესტორსაც იმ შემთხვევაში სურს ფულის ჩადება, თუ პროექტი მომგებიანი იქნება. ჩვენ სუბსიდირებას ბიუჯეტიდან ვერ განვახორციელებთ, პირველი, იმიტომ, რომ ამის საშუალება არ არის. მეორე, იმიტომ, რომ ალტერნატივა -ჰიდრორესურსები გვაქვს, რომელიც საკმაოდ იაფი ჯდება და ინტერესიც დიდია. თუმცა გრძელვადიანი პერსპექტივით გვინდა, რომ მზის პროექტებიც განხორციელდეს. თან შეინიშნება ასეთი ტენდენცია, რომ წლების განმავლობაში ტექნოლოგიების ფასი დაიკლებს და შესაბამისად საინვესტიციო თანხაც ნაკლები იქნება.

ლიზა თავდუმაძე | Lisa Tavdumadze

Please, tell us a few words about alternative resources. Wind energy projects are also very important. We are working hard in that direction. At the moment, we have a pilot project – a station of 20 megawatts in Gori. But, there is a problem. Construction of such stations is little expensive.Such projects require the increase of investment price. Furthermore, energy obtained by wind stations, isn’t sufficiently stable and requires additional measures. The sun is also a very significant source of energy. In mountains, hotels have individual sun panels. It is a very attractive idea, however, it is too expensive. It is not surprising that investors want to invest their money only in profitable projects. We cannot subside from the budget. First, we cannot afford it. Second, there is an alternative – hydro resource that is cheap and rather attractive to investors. However, in a long-term perspective, we want to carry out sun power projects too. Throughout the following years, probably, technologies will be cheapened. Accordingly, investment prices will be decreased too.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

international

BUSINESS ENVIRONMENT

ევროკავშირი და მისი გამოწვევები ნაწილი II: მიგრაციის კრიზისი

ი

მ სამი წლის მიგრანტი ბიჭუნას ფოტომ, რომელიც წყალმა თურქეთის სანაპიროზე გამორიყა, მთელი მსოფლიო შეძრა. სირიელი მცირეწლოვანი თავის ოჯახთან ერთად ცდილობდა, საკუთარ ქვეყანაში მიმდინარე ომს გაქცეოდა და ევროპამდე ჩაეღწია, თუმცა ვერ შეძლო. ის და სხვა მიგრანტები ევროპაში მიემგზავრებოდნენ, როდესაც მათი ნავი გადატრიალდა. მოგვიანებით დაადგინეს, რომ დაღუპული წითელმაისურიანი ბიჭუნა აილან ქურდი იყო, სირიის ქალაქ ქობანიდან, სადაც „ისლამური სახელმწიფო“ და სირიელი ქურთები ერთმანეთს ებრძვიან. ამ სულისშემძვრელი ფოტოს გავრცელების შემდეგ პოლიტიკოსებმა და ევროპელმა ლიდერებმა უფრო აქტიურად დაიწყეს მიგრაციის პრობლემის მოგვარებაზე ფიქრი. თუმცა პრობლემა დღემდე ვერ მოგვარდა. აზიიდან, აფრიკასა და ახლო აღმოსავლეთის რეგიონებიდან მიგრანტთა რიცხვი დღითიდღე იზრდება. ევროპა უუნაროა ლტოლვილთა ნაკადის წინაშე, რაც ევროკავშირის 2015 წლის უდიდესი გამოწვევაა. მიგრანტთა უმრავლესობა სირიიდანაა, სადაც 4-წლიანი ომი უფრო დრამატულ და საშიშ დაპირისპირებად იქცა. ტერორისტული ორგანიზაცია - „ისლამური სახელმწიფოს“ მებრძოლების გამოჩენის შემდეგ სირიაში ცხოვრება ნიშნავს, რომ არავინ იცის, ცოცხალი იქნება თუ არა ხვალ. ასე რომ, თანდათან უფრო მეტი ადამიანი ტოვებს ქვეყანას და უსაფრთხო ადგილს ეძებს. არიან სხვა მიგრანტებიც, რომლებიც ევროპაში მიდიან უკეთესი ცხოვრებისა და სამუშაოს საშოვნელად. მათი დიდი ნაწილი ლიბიიდან, ერაყიდან, ავღანეთსა და სხვა ქვეყნიდანაა. ევროპის საბჭოს პრეზიდენტის, დონალდ ტუსკის, განცხადებით, მიგრანტებისთვის მნიშვნელოვანი ფაქტორია ის, რომ ევროპაში ჩაღწევა მარტივია. თუმცა შეგვიძლია ვნახოთ, რამდენად იოლი გზაა გასავლელი ევროპამდე თავშესაფრის მაძიებელთათვის. წლის პირველ კვარტალში მიგრანტები, ძირითადად, ევროპაში ჩასვლას – ხმელთაშუა ზღვის, შემდეგ კი იტალიისა და საბერძნეთის გავლით ცდილობდნენ.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

African asylum seekers rescued off boats and taken aboard an Italy navy ship. June 8, 2014. © Bernadett Szabo / Reuters

ისინი მცირე ზომის გემებითა და ნავებით მიემგზავრებოდნენ. თუმცა იყო ნავების ჩაძირვის ბევრი შემთხვევა. მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის მიხედვით, წელს თითქმის 600 000 ადამიანი ჩავიდა ევროკავშირში ზღვის გავლით, მათგან 3000-ზე მეტი ან დაიღუპა ან დაკარგულია. ამ სტატისტიკამ ევროპელი ლიდერები აიძულა, გადაედგათ საჭირო ნაბიჯები მსგავსი უბედური შემთხვევების პრევენციისთვის. მათ გადაწყვიტეს, ზღვაში პატრულირების მიზნით, დაფინანსების გაზრდა. არაერთმა წევრმა ქვეყანამ ხმელთაშუა ზღვაში საპატრულო გემები გაგზავნა, რათა თავიდან აეცილებინათ არალეგალი მიგრანტების ნაკადი და მათთვის გასაჭირში ხელი გემართა. წლის მეორე ნახევარში, ევროპის მიმართულებით მიგრანტების მარშრუტი შეიცვალა. ახლა ისინი, ევროპაში ჩასვლისთვის თურქეთის, შემდეგ ბულგარეთის, საბერძნეთის, მაკედონიის, სერბეთისა და უნგრეთის მარშრუტს ირჩევენ. დუბლინის დეკლარაციის მიხედვით, ლტოლვილი თავშესაფრის მაძიებლად ევროკავშირის იმ ქვეყანაში უნდა დარეგისტრირდეს, რომელშიც პირველად ჩავა. თუმცა ევროკავშირის რამდენიმე ქვეყანამ - საბერძნეთმა, ხორვატიამ და იტალიამ მიგრანტებს მისცა უფლება, მათი ტერიტორია რეგისტრაციის გარეშე დაეტოვებინათ.

international

BUSINESS ENVIRONMENT

The EU And Its

Challenges Part II: Migrant Crisis During the first quarter of this year, migrants mostly tried to reach Europe via the Mediterranean Sea and then via Italy or Greece. They sailed by small sized ships and boats. But there were many cases, when boats were capsized. According to the Geneva-based International Organization for Migration, almost 600,000 people arrived in the EU this year by the sea. Of those, more than 3,000 are either dead or missing.

he photo of a 3-year-old migrant boy, who was washed up on Turkish coast, shook the whole world. Syrian toddler with his family tried to escape the war in his country and reach the Europe, but he could not. He and other migrants were on their way to Europe, when their boat capsized. Dead toddler in red t-shirt was later identified as Aylan Kurdi from Syrian town of Kobani, where there is an intense fight between Islamic State and Syrian Kurds. After this thrilling photo politicians and EU leaders have began thinking actively about solving migration issues, but the problem still unsolved. The number of migrants from Asian, African and Middle East regions is increasing dayby-day. Europe is powerless towards the refugeesâ&#x20AC;&#x2122; influx, which is the biggest challenge of 2015 year for the European Union.

Due to the high number of victims, EU leaders had to take measures for the prevention of such accidents. They decided to increase funding for the sea patrolling. A lot of member states have sent the sea patrol ships in the Mediterranean Sea in order to avoid the flow of illegal migrants and or to help them in case of need. In the second half of 2015, the migrant route to Europe changed. Nowadays, they prefer to go through Turkey, rather than via Bulgaria or Greece, Macedonia, Serbia and Hungary. According to the Dublin Declaration, the refugees have to register as asylum seeker in the EU member state at their first arrival. However, some EU countries, for instance, Greece, Croatia and Italy allowed the migrants to pass their territories without registering.

Most migrants come from Syria, where the 4-year-war is an unsolvable problem. After the emergence of such terrorist organizations as Islamic State Fighters in Syria, the local population is under danger every day. Thus, more and more people are leaving the country. They look for a safe place. Of course, there are other type of migrants, who go to Europe for better life and to finding proper jobs. They come from Libya, Iraq, Afghanistan and other countries.

Because of Dublin regulations, Hungary prohibited the migrants to leave the country. The aforementioned fact resulted in chaos and clashes with police. Due to the tense situation, Budapest decided to close the border for the migrants. Moreover, a mayor of one of the border villages urged migrants not to come to Hungary. Also, he mentioned in his statement, that in case of disobedience, migrants would go to the prison. After this fact, the migrant flow moved to Croatian border. During last few months, several European countries have strengthened border controls and, in order to stabilize situation and ensure security, have used army.

According to the president of the European Council, Donald Tusk, the ease of getting into Europe is the main factor for migrants. However, we can see how easy this way for the asylum seekers is.

The final destination for most of migrants is and was Germany, which is attractive in terms of high standards of living. That is the very reason why the country was forced to introduce temporary border control. BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

BUSINESS ENVIRONMENT

international

A migrant dives into the water from an overloaded wooden boat during a rescue operation off the coast of Libya, on 6 August 2015 © Darrin Zammit Lupi / Reuters

დუბლინის რეგულაციების გამო, უნგრეთმა მიგრანტებს საკუთარი ტერიტორიის დატოვების უფლება არ მისცა, რამაც ქაოსი და პოლიციასთან შეტაკება გამოიწვია. რამდენიმედღიანი დაძაბულობის შემდეგ კი ოფიციალურმა ბუდაპეშტმა მიგრანტებისათვის საზღვრის ჩაკეტვის გადაწყვეტილება მიიღო. მეტიც, ერთ-ერთი სასაზღვრო სოფლის მერმა მიგრანტებს მოუწოდა, უნგრეთში არ ჩასულიყვნენ. ამასთან, მან აღნიშნა თავის განცხადებაში, რომ დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში მიგრანტები ციხეში აღმოჩნდებოდნენ. აღნიშნულის შემდეგ მიგრანტების ნაკადი ხორვატიას მიაწყდა. ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში რამდენიმე ევროპულმა ქვეყანამ სასაზღვრო კონტროლი გააძლიერა, ვითარების სტაბილიზაციისა და, უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით კი, არმია გამოიყენა. მიგრანტების საბოლოო დანიშნულების ადგილი გერმანია იყო და არის, რომელიც ყველაზე მიმზიდველია ცხოვრების დონის მაღალი სტანდარტების გამო. ამიტომაც ეს ქვეყანა იძულებული გახდა, დროებითი სასაზღვრო კონტროლი დაეწესებინა. ოფიციალური ბერლინის განცხადებით, ქვეყანა მხოლოდ იმ მიგრანტებს მიიღებს, რომლებიც ომსა და კონფლიქტს გაექცნენ. ერთი მხრივ, გერმანიის პოზიცია აღიქვეს, როგორც მკაცრი, მეორე მხრივ კი – როგორც გასაგები. თუმცა ევროპულ სახელმწიფოებს შორის საზღვრების ჩაკეტვამ პრობლემა ვერ მოაგვარა. მეტიც, ამან გამოიწვია კიდევ ასობით მიგრანტის ევროკავშირის შუაგულში თავმოყრა. ევროკავშირის მიერ გადადგმული ნაბიჯები კრიზისის მოსაგვარებლად ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში გამოჩნდა, რომ ევროკავშირის ლიდერები და გადაწყვეტილების მიმღები პირები მიგრაციის კრიზისიდან გლობალურ 30

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

გამოსავალს ეძებენ, თუმცა, გადარჩენის მიზნით, ოჯახების დაცალკევებისა და ბავშვების დაღუპვის შემთხვევები კვლავ გრძელდება. ევროკომისიის მიხედვით, მიგრაციის ევროპულმა დღის წესრიგმა, რომელიც კომისიამ მაისში წარმოადინა, მიგრაციის მართვის ეფექტური მიდგომის საჭიროება განსაზღვრა. მას შემდეგ, არაერთი ზომა მიიღეს - მათ შორის, ორი სასწრაფო სქემა 160 000 მიგრანტის ყველაზე დაზარალებული წევრი ქვეყნებიდან სხვა წევრ ქვეყნებში გადანაწილების შესახებ. ყველაზე მეტად დაზარალებული ქვეყნები უნგრეთი, საბერძნეთი და იტალიაა, სადაც მიგრანტების ნაკადი კვლავ მძლავრია. სწორედ ამ სამ ქვეყანას იყენებენ, გერმანიაში ან დასავლეთევროპულ სახელმწიფოებში ჩაღწევის მიზნით. თუმცა 160,000 მიგრანტი ზღვაში წვეთია. ევროპაში ჩასულ მიგრანტთა რიცხვი გაცილებით მეტია და სირიაში მიმდინარე კონფლიქტის პარალელურად დღითიდღე იზრდება. როგორც დონალდ ტუსკმა განაცხადა, ევროპა მზად უნდა იყოს კიდევ მილიონობით მიგრანტის მისაღებად, რადგან ზამთრის თვეები წინაა. „მაშინაც კი, თუ ზამთარში ლტოლვილების ნაკადი შემცირდება, ჩვენ მზად უნდა ვიყოთ გაზაფხულსა და ევროპაში კიდევ უფრო დიდი ნაკადის შემოდინების საფრთხისთვის“, - აღნიშნა მან. ლტოლვილთა არსებული კრიზისი მოითხოვს დაუყოვნებლივ და უფრო მეტი ნაბიჯის გადადგმას. ნათელია, რომ ნაბიჯები და გადაწყვეტილებები, რომლებიც ევროკავშირის ლიდერებმა მიიღეს, არ არის საკმარისი. ამიტომაც ევროკავშირმა ყველაზე დაზარალებული სახელმწიფოებისთვის თანხები გამოყო. გამოყოფილი 75 მილიონი ევრო მიგრაციის, ლტოლვილებისა

international

BUSINESS ENVIRONMENT Official Berlin stated that it will receive only those migrants, who had flown from the war and conflict. Some think that Germany’s position is right. Others disagree. However, closing borders has not solved the problem. Moreover, it caused hundreds of more stranded migrants in the heart of the EU. EU steps towards crisis solving The past several months have seen EU leaders and policy-makers searching for a wide solution to the migration crisis. But stories of families being separated and children dying in the attempt of survival continue. According to the European Commission, the European Agenda on Migration, presented by the Commission in May, set out the need for a comprehensive approach to migration management. Since then, a number of measures have been taken—including the adoption of two emergency schemes to relocate 160,000 people in need of international protection from the Member States most affected to other EU Member States. The most affected countries are Hungary, Greece and Italy, where the influx of migrants are still high. These three countries are used to reach Germany or western European states. But 160,000 migrants is a drop in the ocean. The number of migrants in Europe is still very high. And its number is increasing day-by-day alongside the ongoing conflict in Syria. As Donald Tusk stated, Europe must be ready for millions of new arrivals following the winter months ahead. The current refugee crisis, however, requires further, immediate actions. It is clear that decisions made by EU policy-makers are not enough. That is why the EU has mobilized funds in support of most affected states. It has allocated over EUR 75 million that will be spent in the directions of migration, refugees and border management. Also, so far EUR 3.9 billion have been mobilized in support of neighboring countries hosting the highest number of refugees. But, again it cannot solve the crisis.

Volunteers are involved in humanitarian activities too. While some European leaders were angry because of migrants’ flow, there have been mobilized large voluntary events and activities by ordinary citizens of the EU. Polish Anna Alboth and her German husband with their two kids living in Berlin have sheltered three refugees, who were in a big row of migrants for days waiting for registration. “There was no moment of doubts—there were people in need in our city, we had 2 rooms free, we invited them. Our house was always open for many people: friends, friends of friends and also refugees. When I got involved in what is happening in Berlin, I had to do something on my own. We hosted three guys for a long time: a Syrian man, an Afghan guy and a boy from Montenegro. All of them had spent months on the road and then several weeks in Berlin, waiting in the line to be registered. Normal, warm, hard-working people”, — says Anna. Anna’s family was involved in other humanitarian activities too: “I was shocked with bad reactions on the refugees’ topic in Poland and I felt that I wanted to give people a chance to do something good. To show that there is not only hate and fear. I asked Polish people to collect sleeping bags with little paper messages and I spread them in Berlin, between the people sleeping on the streets. Until now we collected more than 1,700 sleeping bags. Instead of running Facebook fights — act”. This is a tiny drop in the ocean of needs, but the ocean is made by drops and such kind people can make migrants life easier in Europe, while the politicians will make effective steps. What prognosis can we make about migrant crisis in Europe? Experts say that making prognosis is very difficult now. But it is fact that too many steps should be made in order to regulate this problem. Otherwise there is a risk that migrant crisis will cause security problems. Big influx in Europe may make trafficking risks unmanageable too. In addition, safety of Europe can become a serious problem.

Donald Tusk : “Even if the influx of refugees slows down during winter, we must be ready for spring and the threat of bigger waves flowing to Europe” © Geert Vanden Wijngaert

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Syrian migrants squeeze under a razor wire barrier as they enter Hungary at the border with Serbia. 27 August 2015 © Bernadett Szabo / Reuters

და საზღვრის მართვისთვის დაიხარჯება. ამასთან, 3,9 მილიარდი ევრო გამოიყო იმ მეზობელი ქვეყნების დასახმარებლად, რომლებიც ლტოლვილების დიდ ნაკადს იფარებს. თუმცა კრიზისის აღმოსაფხვრელად არც ეს კმარა. ჰუმანიტარულ საქმიანობაში მოხალისეებიც არიან ჩართულნი. მაშინ, როდესაც ევროპელი ლიდერები, მიგრანტების ნაკადის გამო, გაღიზიანებული იყვნენ, ევროკავშირის მოქალაქეებმა მასშტაბური საქველმოქმედო ღონისძიებები წამოიწყეს. ბერლინში მცხოვრებმა პოლონელმა, ანა ალბოთმა, თავის გერმანელ მეუღლესა და ორ შვილთან ერთად სამი ლტოლვილი შეიფარა. ლტოლვილები რეგისტრაციისთვის მიგრანტთა უზარმაზარ რიგში იდგნენ დღედაღამ. „ფიქრის დრო არ იყო. ჩვენს ქალაქში იყვნენ ადამიანები, რომელთაც დახმარება სჭირდებოდათ. ორი თავისუფალი ოთახი გვქონდა, ამიტომაც 32

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ისინი მოვიწვიეთ ჩვენთან. ჩვენი სახლი ყოველთვის ღიაა ბევრი ადამიანისთვის: მეგობრებისთვის, მეგობრების მეგობრებისა და ლტოლვილებისთვის. როდესაც ბერლინში მიმდინარე მოვლენებში გავერკვიე, მივხვდი, რომ რაღაცა მეც უნდა გამეკეთებინა. ჩვენ გარკვეული ხნით სამი მამაკაცი შევიფარეთ: სირიელი, ავღანელი და მონტენეგროელი. მათ მთელი თვე დაჰყვეს გზაში, რამდენიმე კვირა კი ბერლინში რეგისტრაციას ელოდებოდნენ. ნორმალური, თბილი და შრომისმოყვარე ადამიანები იყვნენ“, - აღნიშნა ანამ. ანას ოჯახი სხვა საქველმოქმედო აქტივობებშიცაა ჩართული: „შოკი განვიცადე პოლონეთში ლტოლვილებისადმი ცუდი დამოკიდებულების გამო და მივხვდი, რომ მინდოდა, შესაძლებლობა მიმეცა ადამიანებისთვის, გაეკეთებინათ სიკეთე. მეჩვენებინა მათთვის, რომ ამქვეყნად მხოლოდ სიძულვილსა და შიშს არ დაუსადგურებია. ვთხოვე პოლონელ ხალხს, შეეკრიბა საძილე ტომრები პატარა წერილებით, რომლებიც შემდეგ

ბერლინში ქუჩაში დარჩენილ ადამიანებს დავურიგე. ამ დრომდე ჩვენ 1,700-ზე მეტი საძილე ტომარა შევაგროვეთ. „ფეისბუქზე“ ჩხუბს მოქმედება სჯობია“. ეს ზღვაში წვეთია იმასთან შედარებით, რაც საჭიროა, თუმცა ზღვა შედგება ბევრი მსგავსი წვეთისგან და მსგავს კეთილ ადამიანებს შეუძლიათ ევროპაში მიგრანტებს ცხოვრება შეუმსუბუქონ მანამ, სანამ პოლიტიკოსები ეფექტურ ნაბიჯებს გადადგამენ. რისი პროგნოზირებაა შესაძლებელი ევროპაში მიგრაციის კრიზისთან დაკავშირებით? ექსპერტების თქმით, ეს რთული საქმეა, თუმცა ფაქტია, რომ ბევრი ნაბიჯის გადადგმაა საჭირო ამ პრობლემის მოსაგვარებლად. სარისკოა, რომ მიგრაციის კრიზისმა უსაფრთხოების კუთხით ევროპაში პრობლემები გააჩინოს. მიგრანტების დიდმა ნაკადმა შესაძლოა, ტრეფიკინგის რისკები უმართავი გახადოს და სავარაუდოა, რომ ევროპის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებით, კითხვის ნიშნები გაჩნდეს.

ბიზნესინსაითი Business insight აუდიტორია

classroom

ფინანსები

finance

ისტორიები

stories

სივრცეები

spaces

წიგნები და online-რესურსები

Books and Online Resources

მიკროსაფინანსო ინდუსტრიის როლი

The Role of Mifcrofinance Industry ვინ არიან Potters?

Who are the Potters?

FabLab+ბიზნესინკუბატორი

FabLab+Bisuness Incubator

სტატისტიკა ბიზნესისა და ეკონომიკისთვის

R. Anderson, Dennis J. Sweeney, Thomas A. Williams

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი სახელმძღვანელო გამოსცა ქართველი სტუდენტებისთვის. ეს არის დევიდ რ. ანდერსენის, დენის ჯ. სვინისა და თომას ა. უილიამსის წიგნის „სტატისტიკა ბიზნესისა და ეკონომიკისთვის“ ინგლისური მე-11 განახლებული გამოცემის ავტორიზებული თარგმანი. წიგნის თარგმანსა და გამოცემასთან დაკავშირებული სამუშაოები განახორციელა თსუ ეკონომიკური და სოციალური სტატისტიკის კათედრამ, რომელსაც დაარსებიდან 70 წელი შეუსრულდა.

Ivane Javakhishvili Tbilisi State University has published another important textbook for the students. It is the authorized translation of the 11th renewed English edition of the book "Statistics for Business and Economic" by David R. Anderson, Dennis J. Sweeney, Thomas A. Williams. The works related to the edition and translations of the book were carried out by the Department of Economics and Social Statistics of TSU, which had been established 70 years ago.

საქართველოს ეკონომიკა

Economics of Georgia

რეფორმები და ფსევდორეფორმები ვლადიმერ (ლადო) პაპავა

Reforms and Pseudo Reforms Vladimer (Lado) Papava

გამომცემლობა „ინტელექტმა“ გამოსცა ვლადიმერ (ლადო) პაპავას ახალი წიგნი „საქართველოს ეკონომიკა - რეფორმები და ფსევდორეფორმები“, თამარ თაფლაძისა და არჩილ გეგეშიძის მონაწილეობით. ნაშრომში განხილულია იმ ეკონომიკური რეფორმების არსი, რომლებიც საქართველოში განხორციელდა ქვეყნის მიერ სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენიდან დღემდე. წიგნი განკუთვნილია მეცნიერ ეკონომისტებისთვის, ეკონომიკური პროფილის უმაღლესი სასწავლებლებისათვისა და პროფესიონალთათვის, ასევე, ამ საკითხებით დაინტერესებული მკითხველისთვის.

The Intellect Publishing House has issued the new book "Economics of Georgia, Reforms and Pseudo Reforms" by Vladimer (Lado) Papava. Tamar Tapladze and Archil Gegeshidze were actively involved in the publishing process. The essence of all economic reforms, carried out in Georgia since the declaration of independence, is discussed in the aforementioned book. The book is intended for the economists, universities for economics, professionals and also for the interested persons.

ეკონომიკა და ბიზნესი

Economics and Business

თსუ გამომცემლობამ ასევე დასტამბა ნაშრომთა კრებული „ეკონომიკა და ბიზნესი“ ტომი 8, ნომერი 2.

The TSU Publishing House has also issued the collection of work, the 8th volume, No.2.

სანდო წყარო ცოდნის მისაღებად

• Watch • Listen • Practice • Learn 34

Statistics for Business and Economics

რ. ანდერსენი, დენის ჯ. სვინი და თომას ა. უილიამსი

Lynda.com არის ონლაინ სწავლების კომპანია, რომელიც მომხმარებელს სთავაზობს ათასობით ვიდეოგაკვეთილს კომპიუტერული პროგრამებისა, შემოქმედებით და ბიზნესის პროფესიული სწავლებას. ის დაარსდა 1995 წელს. ეს არის ლიდერი ონლაინ სწავლების კომპანია, რომელიც ეხმარება ნებისმიერ ადამიანს ბიზნესის, კომპიუტერული პროგრამების, ტექნოლოგიებისა და შემოქმედებითი უნარ-ჩჩვევების, ცოდნის შეძენაში, რათა მათ მიაღწიონ პირად და პროფესიულ მიზნებსა და წარმატებას. საიტის წევრებს აქვთ შეუზღუდავი შესაძლებლობები,ტ უყურონ ვიდეოებს, რომლებიც, პირველ ყოვლისა, საგანმანათლებლოა. (5300-ზე მეტი კურსი/ 222300-ზე მეტი ვიდეო-გაკვეთილი/4 მილიონ მომხმარებელზე მეტი).

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Trusted source of knowledge Lynda.com — is an online educational company offering thousands of video courses on software, creative techniques, and business skills. It was founded in 1995. It’s a leading online learning company that helps to learn technical skills, creative techniques and business strategies in order to achieve personal and professional goals. Members have unlimited access to the educational videos. 5,300+ courses 222,300+ video tutorials 4 million+ people. Lynda.com—one of the best sources for online learning. Learn what you want, when you want, and practice with the instructors files while you watch and listen.

finance

Business Insight

მიკროსაფინანსო ინდუსტრიის როლი მზარდი მსბ (მცირე და საშუალო ბიზნესი) (SME)-სა და სოფლის მეურნეობის სექტორისთვის

ბ

მნიშვნელოვან სტრუქტურულ რეფორმებს საჭიროებს. საქართველოს ქონების რეგისტრაციის სწრაფი სისტემა საყოველთაოდ აღიარებულია, მაგრამ სისწრაფე ყოველთვის მაღალ ხარისხს არ ნიშნავს. ფერმერთა დიდი ნაწილისთვის მიწის საკუთრების პრობლემა კვლავ პრობლემად რჩება. ბიზნესის ათასობით მფლობელი ისევ ელის ხელისუფლებისგან ეფექტურ სამართლებრივ გადაწყვეტილებებს იმ წარსულ უსამართლობაზე, რომლის შედეგადაც მათი კერძო საკუთრების უფლებები დაირღვა და ამჟამადაც ირღვევა.

ოლო ათწლეულის ინსტიტუციონალურმა განვითარებამ და ეკონომიკურმა ზრდამ საქართველოს საგრძნობი კეთილდღეობა მაინც ვერ მოუტანა. პირიქით, ქვეყნის დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ შემოსავლების უთანასწორობა კიდევ უფრო გაიზარდა (საქართველო ჯინის ინდექსით—42 ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკებს შორის ბოლო ადგილზეა). ეს, ძირითადად, განპირობებულია სოფლის მეურნეობის (ამ სფეროში სამუშაო ძალის ნახევარია დასაქმებული) წარმოების შედარებით დაბალი მაჩვენებლით, ხოლო ახალი სამუშაო ადგილების შექმნა, უფრო პროდუქტიულ სექტორებში, შეფერხებითა და ნელი ტემპით მიმდინარეობს.

კორპორაციული მმართველობის სტანდარტებისა და ანგარიშგების მოთხოვნების არარსებობა, რაც ადრე ბიზნესისთვის ზედმეტ ტვირთად მიიჩნეოდა, ბიზნესს არსებული მავნე ზეგავლენისგან დაუცველს ტოვებდა. სახელმწიფოს მიერ ბიზნესში უკანონო ჩარევა

არსებული მონაცემებით, ჩვენს ეკონომიკას უდავოდ აქვს ზრდის დიდი პოტენციალი, თუმცა ის

მთლიანი სესხის პორტფელი GEL 1,000 900,000 800,000 700,000 600,000 500,000 400,000 300,000 200,000 100,000 -

2009

2010

2011

2012

2013

2014

ეროვნული ბანკის მონაცემებით, საქართველოში 70 „მსო“-ა, რომელთა ერთობლივი აქტივები 1.1 მილიარდ ლარს შეადგენს. სასესხო პორტფელის საშუალო წლიური ზრდა (ბოლო 5 წლის განმავლობაში) იყო 47%. დღეს „მსო“ 430,000-ზე მეტ კლიენტს ემსახურება.

დაიგმო და უარყოფილია, მაგრამ ნდობის აღდგენასა და ახალი სისტემის მიმართ რწმენის ჩამოყალიბებას წლები სჭირდება. კანონის უზენაესობა და კერძო საკუთრების უფლებების დაცვის კარგი სისტემა უაღრესად მნიშვნელოვანია მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის, რომლებსაც, განსხვავებით მსხვილი ბიზნესისა, არ ძალუძს ხელისუფლების წარმომადგენლებთან ფარული გარიგება. ამდენად, მცირე და საშუალო ბიზნესისა და ფერმერებისთვის ერთადერთი საყრდენი კანონის უზენაესობა, ახალი ხელისუფლება, კერძო საკუთრების უფლებების დაცვის ჯანსაღი სისტემა და სამართლიანი სასამართლოა. წარსულში ამგვარი ფაქტორების არარსებობა მეწარმეობას დიდი რისკის ქვეშ აყენებდა, რაც ხელს უშლიდა ქვეყნის მეწარმეებს, თავიანთი ბიზნესის გაზრდაზე ან ახალი ინვესტიციების ჩადებაზე ეფიქრათ. ეს გასაკვირი არ არის, თუ გავითვალისწინებთ, რომ, ბუნებრივად ჩნდება მოსაზრება: რაც უფრო მცირეა ბიზნესი, მით ნაკლებია რისკი. ასეთი ვითარება ზღუდავს „ხელსაყრელ (კვალიფიციურ) მოთხოვნას“ საკრედიტო ბაზარზე. როდესაც არ არის კონკურენტული გარემო, არ არიან პიროვნებები და ფირმები, რომელთაც სურვილი აქვთ თავიანთი წარმოების ზრდისა და გაფართოების, ცხადია, კრედიტზეც კვალიფიციური მოთხოვნა მცირდება. ამ მოსაზრების დასტურია, რომ ბიზნესის სესხები ნაკლებია, სამომხმარებლო სესხებთან შედარებით (2011 წლიდან მცირე BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

finance

Business Insight

The Role of Microfinance Industry for growing SME and Agriculture Sectors The last decade of economic growth and institutional building did not bring much of the “shared prosperity” to Georgia. On opposite, the income disparity only grew since the independence (with Gini index of 42 Georgia is last among former Soviet Republics). This is mainly attributed to the relatively low productivity in agriculture, which steadily employs more than half of the workforce and rather slow creation of jobs in othemore productive sectors. On the background we have got the economy with undisputed growth potential, but it badly needs vigorous structural reforms. Key improvements should touch first and foremost the rule of law and property rights. Georgia has been renowned for the speed of property registration. However, a high speed does not always come with the best quality. Land titles remain a problem for the majority of Georgia’s farmers. Thousands of business owners are still waiting for the Government’s effective remedy for past miscarriages of justice resulting in on-going violation of property rights. The lack of corporate governance standards and reporting requirements, previously perceived as unnecessary burden for businesses, essentially deprived owners from critical safeguards making them vulnerable to undue influence. The practice of illegitimate interference of state representatives into the life of private businesses has been denounced and abandoned, but it takes years to restore the trust among business operators and instil a confidence in the new system. The rule of law and good system of property rights are particularly important for SMEs which — unlike large businesses– are unable to strike behind-the-scene deals with authorities. Hence the only hope for SMEs and farmers is reliance on the rule of law,

BUSINESS GEORGIA | november|/ 2015 december 36BUSINESS GEORGIA | november 36

modern government, sound system of property rights and trustworthy judiciary. A very absence of these factors in the past, made entrepreneurship a high-risk occupation, which effectively discouraged country’s keen entrepreneurs to think about business expansion and new investment. This behaviour is not surprising, given that “keeping it small” works as a natural risk mitigation strategy. This situation leads to the lack of so called “qualified demand” on the credit market. If there are no many competitive individuals or firms willing to grow and expand their output, obviously there is little qualified demand on credit. A good testimony for this argument is relatively modest growth in business versus consumer lending (since 2011, the average growth in corporate and SME lending was 13.5% versus 27.25% in retail/consumer lending). So, in addition to economy’s structural problems, the lack of business prospects, competencies, know-how and management skills, obsolete production base, fragmented value chains and poor access to markets combined with

high risks are the key challenges faced by Georgian enterprises. While demand on credit is weak, one cannot argue that everything is in tune with the supply side. The overwhelming portion of the financial industry is represented by commercial banks, which are regulated, governed and managed in a conservative manner. This is not bad for maintaining the resilient banking sector with a view of restoring previously shattered confidence among depositors, but not so great in terms of flexibility, access and reliability for those in need of credit. The vast majority of SME loans are issued on the basis of a personal guarantee and real estate remains the main form of collateral. Usually, business owners are liable for credit with all their personal assets, which essentially wrecks the concept of limited liability.

მთლიანი სესხის პორტფელი (GEL 1,000) 900,000

30.0%

800,000

25.0%

700,000

20.0%

600,000 500,000

15.0%

400,000

10.0%

300,000

5.0%

200,000

0.0%

100,000 -

2009

2010

2011

2012

2013

2014

According to the National Bank, there are 70 MFIs in Georgia with total assets equal to 1.1 billion Georgian Lari (“GEL”). The average annual growth of Gross Loan Portfolio (for last 5 years) was 47%. Today MFIs serve more than 430 thousand accounts.

| 2015

350,000

finance

Business Insight და საშუალო ბიზნესის სესხის საშუალო ზრდა შეადგენდა 13.5%ს, ხოლო სამომხმარებლოსი— 27.25%-ს). ასე რომ, ეკონომიკის სტრუქტურულ პრობლემებთან ერთად ბიზნესისთვის პერსპექტივის, კომპენსაციის, გამოცდილების, მენეჯერული ცოდნის არქონა, მოძველებული საწარმოო ბაზა, ღირებულების ჯაჭვის ფრაგმენტაცია და გასაღების ბაზრებზე შეზღუდული წვდომა, რასაც ერთვოდა მაღალი რისკები, სწორედ ის გამოწვევები გახლდათ, რომელთა წინაშეც აღმოჩნდა ქართული მეწარმეობა. როდესაც ვსაუბრობთ კრედიტებზე დაბალი მოთხოვნის შესახებ, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ყველაფერი წესრიგშია მიწოდების სფეროში. საფინანსო ინდუსტრიის უდიდესი ნაწილს კომერციული ბანკები წარმოადგენს, რომლებიც კონსერვატიული მეთოდებით რეგულირდება და იმართება. ერთი მხრივ, ეს ცუდი არ არის საბანკო სექტორის სტაბილურობის შესანარჩუნებლად, იმ თვალსაზრისით, რომ აღადგინოს დეპოზიტორების (მეანაბრეების) შერყეული ნდობა, მაგრამ, მეორე მხრივ, მას აკლია მოქნილობა, ხელმისაწვდომობა და საიმედოობა მათთვის, რომელთაც კრედიტი სჭირდებათ. მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის სესხების დიდი ნაწილი გაიცემა პირადი, პერსონალური გარანტიით. უძრავი ქონებით უზრუნველყოფა კვლავ რჩება სესხის გაცემის ძირითად პირობად. ჩვეულებრივ, ბიზნესის მფლობელები პასუხისმგებლობას იღებენ სესხზე მთელი თავიანთი აქტივებით, რაც არსებითად ანგრევს კონცეფციას შეზღუდული პასუხისმგებლობის შესახებ. მიწოდების ნაწილში მეორე მნიშვნელოვანი პრობლემა ერთგვარი ერთფეროვნებაა. ფინანსურ ბაზარზე არასამთავრობო ბანკები, დაახლოებით, 5% 2011 შეადგენს. 2012 ობლიგაციებისა 2013 2014 და საფონდო ბაზრები განვითარებული არ არის. ასევე, არ არის განვითარებული ფასიანი ქაღალდების ბაზარი და საფონდო ბირჟა. სარისკო

კაპიტალის სექტორი განვითარების ემბრიონულ ეტაპზეა. საკრედიტო მომსახურებაც კი მოკლებულია მრავალფეროვნებასა და ინოვაციას. ფასწარმოების ღირებულების ჯაჭვი და საფინანსო ვაჭრობის სხვადასხვა ფორმები ყოველთვის ხელმისაწვდომი როდია მცირე და საშუალო ბიზნესისა და ფერმერებისთვის. საქართველოს საფინანსო ლანდშაფტი მოსაწყენი იქნებოდა საქართველოს მიკროსაფინანსო ინდუსტრიისა და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების (“MFIs” „მსო“)— ქართველი მიკრომეწარმეებისა და ფერმერების მთავარი კრედიტორების გარეშე.

პასუხისმგებლობით გასცემს კრედიტებს და მიზნად ისახავს მიკრო, მცირე და საშუალო ბიზნესისა და აგროგანვითარების ხელშეწყობას; (ბ) ფორმალური „მსო“ (იმ გაგებით, რომ მას ეს სტატუსი მინიჭებული აქვს ეროვნული ბანკის მიერ), რომელსაც უფრო შეეფერება სახელწოდება: „სამომხმარებლო საფინანსო კომპანია“. ისინი იყენებენ აქტივებზე დაფუძნებულ ანდერრაიტინგს, იქნება ეს უძრავი ქონება, სატრანსპორტო საშუალებები თუ ძვირფასეულობა. საქართველოს მიკროსაფინანსო ასოციაციაში გაერთიანებულია პირველ კატეგორიას მიკუთვნებული მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები (და ერთ-ერთი კომერციული ბანკი), რომლებიც ახორციელებენ ან ისწრაფვიან განახორციელონ რეალური მიკროსაფინანსო საქმიანობა.

საქართველოს ეკონომიკაში მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების როლი ჯეროვნად დაფასებული არ არის. „მსო“-ებს აქვთ უნიკალური ბიზნესმოდელი, ისინი, ძირითადად, მიკრო და მცირე მეწარმეებს სთავაზობენ ეფექტურ და მაღალი ხარისხის საკრედიტო მომსახურებას ქვეყნის შორეულ ადგილებშიც კი.

ბანკებისა და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების საკანონმდებლო ბაზა დიდად არ შეცვლილა ბოლო რვა წლის განმავლობაში. ისინი არ ითვალისწინებენ ახალ რეალობას, კერძოდ იმას, რომ გამოჩნდნენ ახალი ტიპის კრედიტორები. აღსანიშნავია, რომ ნახევარ მილიონზე მეტი ადამიანი საქართველოში სახელფასო სესხით სარგებლობს, რომელზეც საფინანსო რეგულაციები არ

უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში არის ორი მსხვილი „მსო“ ჯგუფი: (ა) რეალური „მსო“ ჯგუფი, ამ ტერმინის კლასიკური გაგებით, რომელიც იყენებს შემოსავალზე დაფუძნებულ ანდერრაიტინგს,

აგროპორტფელის შეფარდებითი მაჩვენებელი 30.0% 25.0% 20.0% 15.0% 10.0% 5.0% 0.0%

2007

2008

2009

2010 MFIs

2011

2012

2013

2014

Banks

„მსო“-მ საქართველოს სოფლის მეურნეობისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანი ინფრასტრუქტურა შექმნა. ვიდრე კომერციული ბანკების მეშვეობით მთავრობა სუბსიდირების გზით მნიშვნელოვნად ჩაერეოდა საპროცენტო განაკვეთების განსაზღვრის საკითხში, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები ქართველი ფერმერების მთავარი დაფინანსების წყარო იყო. BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

010

finance

Business Insight Another important problem of the supply side is the lack of diversity. Non-banks represent about 5% of the financial market. Bond and stock markets are not developed. Venture capital sector is in its embryonic stage. Even credit services lack diversity and innovation. Neither value chain financing nor various forms of trade finance is routinely available for SMEs and farmers. The landscape would be dull without Georgia’s microfinance industry and microfinance institutions (“MFIs”)—the prime lenders to micro-entrepreneurs and farmers across Georgia.

assets-based underwriting whether it is real estate, vehicles or jewellery. Georgia Microfinance Association unites the first category of MFIs (and one of the commercial banks) practicing or aspire to practice real microfinance. The legal framework for banks and MFIs has not changed much for the last eight years. It does not take into consideration the new reality characterised by emergence of the new types of lenders. It is noteworthy, that more than half a million of Georgians are regular users of a payday loan, which is completely beyond any financial regulation. GMFA is working with National Bank of Georgia to foster the regulatory reform to 30.0%further the development of the support microfinance sector. 25.0%

The role of MFIs for Georgian economy has been by far misunderstood and grossly underestimated. MFIs operate unique business model which allows delivery of high-quality and efficient lending services to the country’s remote areas mostly to micro and small entrepreneurs.

are traditionally treated with MFIs20.0% contempt for the interest rates they The return on microfinance assets is 15.0% charge. It’s convenient and politically reasonable (4-6% in average) and com10.0% correct to criticize “unacceptably” high parable to that of commercial banks. interest rates. But is 25-35% APR for The quality of microfinance assets 5.0% GEL 500 loan really high? No, if comhas been consistently good (impaired pared0.0% to on-line credit with interest assets are usually within 2%). These rate reaching 700% APR. Is it approare the signs of sound and competitive 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 market with — by and large — well-govpriate to compare micro-loan interest erned and responsible institutions. rates with — for instance —mortgage MFIs Banks rates charged by commercial banks In recent years, it should be noted that to their premium clients? Again, it is the leading MFIs benefited from the not. A size of loans extended by MFIs EU-funded initiatives and other techis really very small (average amount nical assistance programmes, which is 1,967 GEL). These loans are mostly substantially improved the methodology and know-how of agro-financing.

It should be mentioned, that Georgia has got two broad groups of MFIs: (a) real MFIs in classical sense of the term, which use income-based underwriting, are committed to responsible lending and aim 2012 at micro, SME, agro develop2011 2013 2014 ment and (b) formally MFIs (in a sense they have got the MFI status from the National Bank of Georgia), which better fall under definition of “consumer finance companies”. They are focused on

Agro Lending (in thousand GEL) 350,000 300,000 250,000 200,000 150,000 100,000 50,000 0 2007

2008

2009

2010 MFIs

2011

2012

2013

2014

Banks

MFIs represent crucially important infrastructure for Georgia’s agriculture. Before the Government’s substantial intervention, in the form of interest rate subsidy via commercial banks, MFIs were the largest source of financing for Georgian farmers. BUSINESS GEORGIA | november|/ 2015 december 38BUSINESS GEORGIA | november 38

| 2015

non-collateralised, while underwriting requires substantial due diligence in geographically remote regions. Hence, the operation design, staff numbers and operating costs of MFIs are quite different from those of banks. Most importantly, MFIs are taking active measures to avoid over-indebtedness by imposing strict underwriting standards. They are tracking the interest rate burden on economic sub-sectors. MFIs see that “high” interest rate loan turns out to be an enabler for the entire business cycle, taking a modest position in the cost structure of an entrepreneur. Even significantly low interest rates, subsidised by Government through commercial banks, do not prevent clients from approaching their favourite MFIs to take another loan for generating more income and expanding their businesses.

In the meantime, a financing remains a barrier for future growth of MFIs. Currently, the major source is represented by international microfinance investment vehicles. They embody so called “impact investment” sector having played a crucial role in the development of responsible microfinance sector in Georgia. Earlier, back in nineties, emergence of early microfinance services was attributed to the donor programmes, international development organisations followed by IFIs. Commercial banks increasingly offer non-collateralised loans to MFIs, but their share in refinancing is still pretty limited. MFIs are not allowed to take deposits and they cannot benefit from central bank’s refinancing instruments. In this situation MFIs are hoping for

finance

Business Insight ვრცელდება. საქართველოს მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების განვითარებისა და მხარდაჭერის ასოციაცია (GMFA) საქართველოს ეროვნულ ბანკთან ერთად მუშაობს მარეგულირებელი რეფორმის შესამუშავებლად, რაც ხელს შეუწყობს მიკროსაფინანსო სექტორის კიდევ უფრო განვითარებას. „მსო“-ს ხშირად აკრიტიკებენ სესხზე მათ მიერ დარიცხული პროცენტის ოდენობის გამო. რა თქმა უნდა, მოსახერხებელი და პოლიტიკურად მომგებიანია კრიტიკა, „მიუღებლად“ მაღალი საპროცენტო განაკვეთების გამო. მაგრამ არის კი 25-35% წლიური საპროცენტო განაკვეთი (APR) მართლაც მაღალი? არა, თუ შევადარებთ ონლაინსესხებს, რომელთა წლიური საპროცენტო განაკვეთი 700% აღწევს. განა სამართლიანი იქნებოდა, შეგვედარებინა მიკროსაფინანსო სესხის პროცენტი, მაგალითად კომერციული ბანკების იპოთეკური სესხის საპროცემტო განაკვეთთან, რომელსაც ისინი თავიანთ პრემიუმ კლიენტებს ისევ 2011 2012უწესებენ? 2013ისევ და 2014 არა. სესხის მოცულობა, რომელსაც მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები სთავაზობენ საკუთარ მომხმარებლებს, რეალურად

ძალიან მცირეა (საშუალოდ 1967 არ უშლის კლიენტებს, აიღონ ლარის ფარგლებში). ეს სესხები, დამატებით კიდევ ერთი სესხი ძირითადად, უზრუნველყოფის მათი ფავორიტი მიკროსაფინანსო გარეშე გაიცემა, მაშინ, როდესაც ორგანიზაციებისგან, მეტი ანდერრაიტინგი მოითხოვს დიდ შემოსავლის მიღებისა და ბიზნესის სიფრთხილეს, განსაკუთრებით, გაფართოების მიზნით. გეოგრაფიულად დაშორებულ რეგიონებში. შესაბამისად, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების აქტივებიდან მიღებული მუშაობის მოდელი, შემოსავლები (საშუალოდ 4-6%) თანამშრომელთა რაოდენობა აღემატება კომერციული ბანკებისას. და საოპერაციო ხარჯები სხვა მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების ბანკებისგან განსხვავებულია. რაც აქტივების ხარისხი სტაბილურად ყველაზე მთავარია, „მსო“ ქმედით დადებითია (გაუფასურებული ზომებს იღებს, რათა თავიდან აქტივები, ძირითადად, 2%-ის აიცილოს ჭარბი დავალიანება, ფარგლებშია). ყოველივე ეს რასაც ანდერრაიტინგის მკაცრი მეტყველებს იმაზე, რომ ბაზარი სტანდარტები ითვალისწინებს. ჯანსაღი და კონკურენტუნარიანია, 30.0% ისინი თვალყურს ადევნებენ, თუ სადაც ფუნქციონერებს რა25.0% ტვირთად აწვება საპროცენტო პასუხისმგებლობის მქონე და ვალდებულება ეკონომიკის კარგად მართული ინსტიტუციები. 20.0% ქვესექტორებს. მიკროსაფინანსო 15.0% ორგანიზაციებმა დაინახეს, უნდა აღინიშნოს, რომ ბოლო რომ „მაღალი“ საპროცენტო წლების განმავლობაში 10.0% განაკვეთი დადებითად აისახება ევროკავშირის მიერ 5.0%ეკონომიკურ ციკლზე მთელ დაფინანსებულმა ინიციატივებმა და და ზომიერად მოქმედებს სხვა სახის ტექნიკური ხელშეწყობის 0.0% მეწარმის მიერ დადგენილ პროგრამებმა, მნიშვნელოვანი 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ღირებულებით სტრუქტურაზე. დახმარება გაუწია წამყვან კომერციული ბანკების ორგანიზაციებს, MFIs მიკროსაფინანსო Banks მნიშვნელოვნად შეღავათიანი კერძოდ,არსებითად გააუმჯობესა საპროცენტო განაკვეთი, მათი მეთოდოლოგია და რომელიც სახელმწიფოს მიერ აგროდაფინანსების ნოუჰაუ არის სუბსიდირებული, ხელს (გამოცდილება, მიღწევები).

აგროსესხები (GEL 1,000) 350,000 300,000 250,000 200,000 150,000 100,000 50,000 0

2007

2008

2009

2010 MFIs

2011

2012

2013

2014

Banks

სასოფლო-სამეურნეო კრედიტები დღესაც რჩება მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მთავარ საინვესტიციო სფეროდ, რომელსაც აქვს უკეთესი სადისტრიბუციო ქსელი და სოფლის მოსახლეობასთან ურთიერთობის დიდი გამოცდილება. აგროდაფინანსება „მსო“-ს სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი არეალია. ამ მიმართულებით ისინი გასცემენ თავიანთი საკრედიტო პორტფელის თითქმის მეოთხედს, მაშინ, როდესაც ეს სფერო ჯერ კიდევ საბაზრო ნიშად რჩება კომერციული ბანკებისთვის.

ამასობაში, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მომავალი ზრდის მთავარ პრობლემად კვლავ რჩება მათი დაფინანსების საკითხი. ამჟამად, ძირითად წყაროს საერთაშორისო მიკროსაფინანსო საინვესტიციო ორგანიზაციები წარმოადგენს. ისინი განასახიერებენ ე.წ. „ბიძგის მიმცემ საინვესტიციო“ სექტორს, რომელმაც გადამწყვეტი როლი შეასრულა საქართველოს სანდო მიკროსაფინანსო სექტორის განვითარების საქმეში. ადრე, ოთხმოცდაათიან წლებში, საწყის ეტაპზე, მიკროსაფინანსო მომსახურება ხორციელდებოდა დონორი ორგანიზაციების პროგრამების, განვითარების საერთაშორისო ორგანიზაციების მხარდაჭერით, რასაც შედეგად მოჰყვა მიკროსაფინანსო მომსახურება. კომერციული ბანკები სულ უფრო ხშირად BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

007

finance

Business Insight

Ratio of Agro Portfolio 30.0% 25.0% 20.0% 15.0% 10.0% 5.0% 0.0% 2007 2013

2014

2008

2009

2010 MFIs

2011

2012

In 2014, Microfinance Association adopted the Code of Ethics, which defines appropriate product design, rules to avoid over-indebtedness, procedure for complaint resolution and relationship with clients, staff and investors. This process was strongly supported and enabled by technical assistance from USAID. It is clear that the future of microfinance in Georgia is tied up with the destiny of hundreds of thousands of micro-entrepreneurs, who should become tomorrow’s growing SME and agro entrepreneurs. If Georgia addresses the fundamental challenges confronted by its small economic operators, the microfinance sector is well-positioned to play not only the BUSINESS GEORGIA | november|/ 2015 december 40BUSINESS GEORGIA | november 40

| 2015

2014

Banks

Agricultural loans still remain the major area of investment for MFIs, which operate better distribution network and tested model of relationship with rural clients. Agro-financing is strategically important area for MFIs representing almost a quarter of their loan portfolio, whereas it is still a niche product for commercial banks. the Georgian bond market, which shall help the sector to diversify its funding sources and increase opportunities of borrowing in Georgian Lari (“GEL”). Local currency financing is something which Georgia Microfinance Association and all responsible players strongly promote. What induces MFIs to lend in national currency is the awareness that the foreign exchange risk faced by clients can one day be translated into 2008credit 2009 2010 important 2011 driver 2012to risk. Another borrow and lend in GEL is MFIs’ commitment to client protection. MFIs Banks

2013

critical role of the financial infrastructure, but also act as an effective channel for spreading the knowledge, vital business skills and the know-how. As described above, Georgia shall require an effective evolution of the regulatory framework, emergence of new financing platforms and last but not least—a competitive environment with levelled playing field for all financial institutions. 2013 2014 Microfinance practitioners believe that the interest rate subsidy is not the best way of using limited taxpayer’s money for improving access to credit. The experience of many developing countries shows that subsidies usually end up in the hands of the largest financial institutions and most successful farmers or entrepreneurs. It grossly distorts competition and ruins a healthy balance on the market. Doing it for long time and at a high scale causes more systemic threats to political and economic system. It would be more sensible for Georgia to support agro and other types of insurance schemes, guarantee funds, new financing instruments, which shall take away industry-wide risks, galvanise financial industry and encourage SMEs and farmers to increase the output. It is time Georgia to support a broad-

based economic growth, which micro and small entrepreneurs can fully participate in. In fact, Government’s socio-economic development strategy 2020 is all about inclusive economic growth. Such an inclusive approach can truly make the economic growth more equitable helping to prevent the socio-political instability in the future. The emergence of the Georgia’s middle class, so vital for sustaining the democracy, depends very much on the successful development of SMEs and modern agriculture. Georgia has firmly chosen the European path for its development. What we need now is a successful economy which can help us in sustaining our choice. Microfinance stands strong and is ready to fulfil its unique mission. Archil Bakuradze is the Chairman of the Georgia Microfinance Association. With degree in Economics and MBA from Lancaster University, he is a founder and Executive Chairman of JSC Microfinance Organization Crystal. Archil’s entrepreneurship experience embraces mobile phone technology in financial services. His social activities cut across the rule of law, human rights, financial capabilities and business ethics.

finance

Business Insight სთავაზობენ მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებს სესხებს, უზრუნველყოფის გარეშე, მაგრამ რეფინანსირებაში მათი წილი ჯერ კიდევ საკმაოდ შეზღუდულია. არ არის ნებადართული, რომ მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებმა მიიღონ დეპოზიტები, ამდენად, ისინი ვერ სარგებლობენ ცენტრალური ბანკის რეფინანსირების ინსტრუმენტებით. ასეთ ვითარებაში მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები იმედს ამყარებენ ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე, რაც დაეხმარება ამ სექტორს, რომ მან მრავალფეროვანი გახადოს საკუთარი დაფინანსების წყაროები და გაზარდოს კრედიტის მიღების შესაძლებლობები ლარში. სწორედ ადგილობრივი ვალუტით დაფინანსებას საქართველოს მიკროსაფინანსო ასოციაცია და ყველა პასუხისმგებელი მოთამაშე მტკიცედ უჭერს მხარს. მიზეზი, თუ რატომ ანიჭებენ მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები უპირატესობას კრედიტს ადგილობრივ ვალუტაში, შემდეგია: მათ კარგად მოეხსენებათ, რომ კლიენტების წინაშე წარმოქმნილი სავალუტო რისკები შესაძლოა, ერთ დღეს საკრედიტო რისკებში გადაიზარდოს. კლიენტის დაცულობა კიდევ ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი არგუმენტია იმისა, თუ რატომ ანიჭებენ უპირატესობას მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები სესხის აღებასა და კრედიტის გაცემას ლარში. 2014 წელს მიკროსაფინანსო ასოციაციამ მიიღო ეთიკის კოდექსი, რომელიც განსაზღვრავს პროდუქტის შესაბამის დიზაინს, ჭარბი დავალიანების თავიდან აცილების წესებს, საჩივარზე რეაგირების, მისი მოგვარებისა და კლიენტებთან, თანამშრომლებსა და ინვესტორებთან ურთიერთობის პროცედურას. ამ პროცესს მხარი დაუჭირა და ტექნიკური დახმარება გაუწია USAID-მა. ცხადია, მომავალში საქართველოში მიკროდაფინანსებაზე ასობით ათასი მიკრომეწარმის ბედია დამოკიდებული, რომლებიც უნდა გახდნენ ხვალინდელი

მზარდი მცირე და საშუალო ბიზნესის მფლობელები და აგრომეწარმეები. თუ საქართველო დაუპირისპირდება მის წინაშე მდგარ ფუნდამენტურ გამოწვევებს თავისი მცირე ეკონომიკური ოპერატორებით, მაშინ წარმატებული მიკროსაფინანსო სექტორი შეძლებს, არამარტო მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს ფინანსურ ინფრასტრუქტურაში, არამედ გაავრცელოს და სხვებს გაუზიაროს ცოდნა, სასიცოცხლოდ აუცილებელი ბიზნესჩვევები, გამოცდილება და ნოუჰაუ. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, საქართველოს სჭირდება ნორმატიულსაკანონმდებლო ბაზის ეფექტური განახლება, ახალი საფინანსო პლატფორმების მოძიება და ,რაც ასევე მნიშვნელოვანია, კონკურენტუნარიანი, ყველა საფინანსო ინსტიტუტისთვის თანაბარი გარემოს შექმნა. მიკროფინანსისტები დარწმუნებულნი არიან, რომ საპროცენტო განაკვეთის სუბსიდირება არ არის საუკეთესო გამოსავალი იმიტომ, რომ გადასახადის გადამხდელთა შეზღუდული თანხები გამოიყენონ კრედიტზე წვდომის გაუმჯობესების მიზნით. მრავალი განვითარებადი ქვეყნის გამოცდილება გვიჩვენებს: სუბსიდიები, ძირითადად, მსხვილი საფინანსო ინსტიტუციების, წარმატებული მეწარმეებისა და ფერმერების ხელშია. ეს ფაქტი უხეშად ზღუდავს კონკურენციის შესაძლებლობას და არღვევს ჯანსაღ საბაზრო ბალანსს. ამ პრაქტიკის გამოყენება ხანგრძლივი დროით, დიდი ალბათობით, პოლიტიკური და ეკონომიკური სისტემისთვის კიდევ მეტი სისტემური საფრთხეების შემცველია. საქართველოსთვის გონივრული იქნებოდა აგრო და სხვა ტიპის სადაზღვევო სქემების, საგარანტიო ფონდების, ახალი საფინანსო ინსტრუმენტების შექმნა, რაც საწარმოო რისკებს შეამცირებს, ფინანსურ ინდუსტრიას გამოაცოცხლებს და ხელს შეუწყობს მცირე და საშუალო ბიზნესისა და ფერმერების პროდუქციის ზრდას. დადგა დრო, როცა საქართველომ ხელი უნდა შეუწყოს

ფართომასშტაბიან ეკონომიკურ ზრდას. ამ პროცესში მიკრო და მცირე მეწარმეებს სრულად შეუძლიათ მონაწილეობის მიღება ფაქტობრივად, მთავრობის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია 2020 მთლიანად ინკლუზიური ეკონომიკური ზრდის საკითხებს მოიცავს. ასეთი მასშტაბური მიდგომა ნამდვილად უზრუნველყოფს სამართლიან ეკონომიკურ ზრდას, რაც თავიდან აგვაცილებს მომავალში სოციალურ-ეკონომიკურ არასტაბილურობას. საშუალო ფენის გაჩენა საქართველოში, რაც ესოდენ აუცილებელია დემოკრატიის განმტკიცებისთვის, დიდწილად დამოკიდებულია მცირე და საშუალო ბიზნესისა და თანამედროვე სოფლის მეურნეობის წარმატებულ განვითარებაზე. საქართველომ მტკიცედ აირჩია განვითარების ევროპული გზა. ის, რაც ახლა გვჭირდება, წარმატებული ეკონომიკაა. ეს ჩვენი არჩევანის განხორციელებაში დაგვეხმარება. მიკროსაფინანსო სისტემა მომძლავრებულია და მზად არის, შეასრულოს თავისი უნიკალური მისია. არჩილ ბაკურაძე საქართველოს მიკროსაფინანსო ასოციაციის თავმჯდომარეა. ის ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი და ლანკასტერის უნივერსიტეტის ბიზნესის ადმინისტრირების მაგისტრია (MBA), იმავდროულად, ს.ს. მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია „კრისტალის“ დამფუძნებელი და აღმასრულებელი თავმჯდომარე. არჩილ ბაკურაძის მოღვაწეობის სფეროა მობილური ტელეფონის ტექნოლოგიების ფინანსური მომსახურება. მისი საზოგადოებრივი საქმიანობა მოიცავს საკანონმდებლო სფეროს, ადამიანის უფლებების დაცვის, ფინანსური შესაძლებლობებისა და ბიზნესეთიკის საკითხებს.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

stories

Business Insight

Potters: investiciis mozidva saqarTveloSic SesaZlebelia "Investments can be attracted to Georgia too!" ომპანია Potters-ი უკვე სამი წელია რაც ინოვაციური „სტარტაპების“ შექმნითაა დაკავებული. მათი ნაწილი—ადგილობრივი ბაზრისთვის, ნაწილი კი საზღვარგარეთ გასატანად მზადდება. კომპანიის ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული პროექტი ელექტრონული მუსიკის მოყვარულებისთვის შეიქმნა. www.eventer.ge ნებისმიერ მათგანს საშუალებას აძლევს, ინფორმაცია მიიღოს ელექტრონული მუსიკის ფესტივალებისა და ღონისძიებების შესახებ, შეიძინოს ბილეთები ელექტრონულად და სპეციალურად ელექტრონული მუსიკის მოყვარულთათვის შექმნილი ტანსაცმელიც მოირგოს. ამ და კომპანიის სხვა „სტარტაპებთან“ დაკავშირებით Potters-ის თანადამფუძნებელს, ნოდარ ივანიძეს, ვესაუბრეთ.

კ

როდის გამოჩნდა კომპანია Potters ქართულ ბაზარზე? კომპანია Potters ქართულ ბაზარზე სამი წლის წინ გამოჩნდა და ციფრული მარკეტინგის სფეროში საქმიანობს. სხვადასხვა დიდ კომპანიას ვემსახურებოდით და ახლაც ვემსახურებით: ვუგეგმავთ მარკეტინგულ სტრატეგიას სხვადასხვა სფეროში და ვეხმარებით ტექნიკური სამუშაოების ჩატარებაში. დაახლოებით, ერთი წლის წინ კომპანიას დავუტოვეთ დიდი კომპანიების, მაგალითად: JTIის, „ევროპაბეთის“, „გალფის“, „ჯეოსელის“ და ა.შ. მომსახურება და დავიწყეთ ჩვენი შიგა „სტარტ-აპების“ განხორციელება. Potters გადავაქციეთ პლატფორმად, რომელიც ქმნის ინოვაციურ კომპანიებს და ავითარებს მათ. როგორ გაჩნდა შიგა „სტარტ-აპების“ განხორციელების იდეა? სულ გვინდოდა, რომ რაღაც ახალი გვეკეთებინა და გაგვევითარებინა, არ ვყოფილიყავით მარტო ერთ საქმეზე მიმართული. ყოველთვის გვიჩნდებოდა ბევრი იდეა, რომლებსაც დამკვეთები არ იზიარებდნენ, ზოგი ბიუჯეტის არქონის გამო, ზოგ კი — სხვა მიზეზით. აქედან გამომდინარე, გადავწყვიტეთ: როდესაც მოგვივიდოდა იდეა, თუ თანხა დაგვჭირდებოდა, მოგვეძებნა ინვესტორი, ან თუ იდეის ხორცშესხმას თანხა არ სჭირდებოდა, თავადვე გვეცადა. რესურსი თავიდანვე გვქონდა: გვყავდა პროგრამისტები, დიზაინერები, შესაბამისად შიგა სახსრებით შეგვეძლო გაგვეკეთებინა ბევრი რამ.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

hree years have passed since the company Potters has been founding innovative startups. Part of them is intended for the local market, while some are established for export. One of the most successful projects was created for the electronic music lovers. Through www.eventer.ge, they can get information about the electronic music festivals and events, buy tickets online and even get clothes specially made for the electronic music admirers. We have discussed this and other startups with the co-founder of Potters, Nodar Ivanidze.

When did Potters enter the Georgian market? The company Potters was introduced to the Georgian market three years ago and since then it has been working in the direction of digital marketing. We are cooperating with many successful companies. Normally, we plan marketing strategies for them in different fields. We also provide technical assistance. Over a year ago, we left the service of such big companies as JTI, Eurobet, Gulf, Geocell, etc. to the company and began carrying out our own startups. We have turned Potters into a company which establishes and develops innovative companies. How did the idea of startups founding emerge? We have always wanted to do new things. We didn’t want to be focused only on one direction. We had new ideas which all companies disapproved due to such reasons as limited budget, etc. Therefore, we decided to look for the investors. In such cases, when the money isn’t needed, we decided to try on our own. We had the programmers and designers from the very beginning. Accordingly, we could do many things with the help of our inner resources. First, we brought the donation project wehelp.ge. Ice bucket challenge to Georgia. Donation of GEL 300,000 was obtained via this project. Even today, wehelp.ge successfully connects the interested persons with the benefiters. Eight months ago, we have started the commercial project of eventers.ge. It is a social network for those, who like electronic music. With the help of www.eventer.ge they can obtain information about electronic music festivals, or club events. They can also buy tickets electronically with discounts. Eventer is a leader in this field. Tickets of all events are sold on our webpage.

stories

Business Insight პირველად რომელი პროექტი განახორციელეთ? პირველი პროექტი, რომელიც განვახორციელეთ, იყო საქველმოქმედო wehelp.ge. Ice bucket challenge შემოვიტანეთ საქართველოში და მისი მეშვეობით, დაახლოებით, GEL 300,000 ქველმოქმედებას მოხმარდა. ამის წყალობით, რვა თვის წინ, კომერციული პროექტი დავიწყეთ Eventer.ge. ეს არის ერთგვარი სოციალური ქსელი ელექტრონული მუსიკის მსმენელთათვის, რომელთაც შეუძლიათ, დაგეგმონ თავიანთი შაბათკვირა: სად წავიდნენ, რომელი ელექტრონული მუსიკის ფესტივალზე ან რომელ კლუბში, და მათ, იმავდროულად, შეუძლიათ, იყიდონ ბილეთები „ონლაინ“, წინასწარ, გარკვეული ფასდაკლებით. Eventer-ს ამ სფეროში ახლა მონოპოლია აქვს და ყველა გამართული ღონისძიების ბილეთი ამ ვებგვერდზე იყიდება. რამდენად მოსწონთ ელექტრონული მუსიკის მოყვარულებს ეს პორტალი? Eventer.ge-მ ნამდვილად გაამართლა. რვა თვეში ამხელა წარმატების მიღწევა ჩვენს ბაზარზე ძალიან რთულია. ელექტრონული მუსიკის ფესტივალებზე აქტიურად დადის მხოლოდ 30,000 კაცი. ყველა მათგანმა იცის ვებგვერდის არსებობა. ხშირად იუწყებოდნენ ბანერები ჩვენ შესახებ და ღონისძიების ორგანიზატორების მხარდაჭერით, ვებგვერდი წარმატებული გახდა. მოსწონდათ პროდუქტი, გვიჭერდნენ მხარს და ასე განვვითარდით, ახლა ის ბრენდია, რომელიც უკვე ძალიან კარგად მუშაობს. ჩვენთან აქტიურად ყიდულობენ ბილეთებს და აღარავის უწევს კართან რიგში დგომა. თუ გქონდათ მოლოდინის განცდა, რომ აღნიშნული პროექტი ასე წარმატებული იქნებოდა? როდესაც „სტარტ-აპს“ იწყებ, მთავარია, შენ იყო ბოლომდე ჩართული და გქონდეს იმის ძალა და სულისკვეთება რომ მიზანმა გაამართლოს. შეიძლება, სრულყოფილი პროდუქტი თავიდან ვერ შექმნა, მაგრამ აუცილებელია, ის ძალიან მალე გაუშვა ბაზარზე, რათა მან სამიზნე აუდიტორიის ტესტი წარმატებით გაიაროს, რაც პროდუქტის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია. ყოველთვის, როდესაც რაღაც სიახლეს ნერგავ, უნდა შეეცადო, რომ იმ აუდიტორიასთან ითანამშრომლო, რომელიც გეტყვის - რა მოსწონს და რა - არა, შემდეგ ხარვეზებს აღმოფხვრი და სრულყოფილ პროდუქტს უფრო ფართო აუდიტორიას შესთავაზებ. ჩვენ ყოველთვის ასე ვიქცევით: სატესტო ვერსიას ვამუშავებთ და გვინდა, რომ მუდმივად სიახლე შევთავაზოთ მომხმარებლებს. Potters-ის წარმატების საიდუმლოც ესაა. ერთი თვის წინ „ქლაბერებისთვის“ ტანსაცმლის მაღაზია გავხსენით. თვითონ ვკერავთ და ვირჩევთ მოდელებს, წარმატებამაც არ დააყოვნა — ძალიან ბევრი მოდელი გავყიდეთ, მიუხედავად იმისა, რომ, ყველაზე მეტი, 10 ათასი კაცია ჩვენი მომხმარებელი.

Do the electronic music admirers like that project? Indeed, eventer.ge is a very successful project. It is very difficult to achieve such success in eight months on our market. About 30,000 persons actively attend the electronic music festivals. All of them know about our webpage. With the help of the banners and event organizers, our webpage became very popular. Today, eventer.ge is a successful brand. Today, no one has to stand in long queues in order to get a ticket. People can buy tickets via our webpage. Did you believe from the very beginning that your project would achieve such success? You have to direct all your energy on startup in order to achieve success. In the beginning, your product may be far from perfect. However, in order to attract the target audience, it should be placed on market as soon as possible. It is a very important component of development. When you are introducing a new product, you have to try to establish close contact with the people, who will tell you what they like or dislike. On the base of obtained information, defects will be eliminated and improved product will be presented to the wider audience. We always act in that way. Before establishing a new product, we introduce a test version to the public. We are trying to offer innovations to the consumers. This is the secret of Potters’ success. A month ago, we opened a clothes shop for women. Models are selected and made by us. Instantly, it became a successful product. Despite focusing on the particular segment of consumers, a lot models were sold already. Where is the clothes made? We have our tailor. Designs are made by us too. We already have an autumn collection. Winter collection will be ready soon too. Probably, we will also export the clothes. The most interesting fact is that we give chance to all people, who have innovative ideas. They can come with their team and start new companies with us. We are trying to give them their share. Programmers and designers who took part in establishing eventer also have their shares too. From our standpoint, it is a very successful approach. Our structural management is based on the following principle: if a new company is successful, we bring new people in management. For example, a new person governs Eventer.ge and gains experience in this field.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

stories

Business Insight სად იკერება ეს ტანსაცმელი? ჩვენი მკერავი გვყავს, ვყიდულობთ ნაჭრებს, დიზაინერსაც ჩვენ ვაწვდით. ახლა საშემოდგომო კოლექცია გვაქვს და ზამთრის კოლექციაც მალე მზად იქნება. შესაძლოა, ტანსაცმელი ექსპორტზეც კი გავიტანოთ. ყველაზე საინტერესო კი ისაა, რომ ჩვენ ყველა დაინტერესებულ პირს ვაძლევთ საშუალებას, მოვიდეს შემოგვთავაზოს საკუთარი იდეები, შეიქმნას გუნდი და ჩვენთან ერთად ახალი კომპანია დააფუძნოს. ვცდილობთ, მათ წილი მივცეთ, Eventer-შიც დამფუძნებელ პროგრამისტსაც და დიზაინერსაც აქვთ თავიანთი წილი, რათა მათაც ჰქონდეთ საკუთრების განცდა. ვფიქრობთ, ასეთი მიდგომა წარმატების საწინდარია. ჩვენი სტრუქტურული მენეჯმენტი ასეთ პრინციპს ეფუძნება: ახალი კომპანიის განვითარების შემთხვევაში, მენეჯმენტში ახალი ადამიანები შემოგვყავს. მაგალითად, Eventer-ს ახალი ადამიანი მართავს და, პარალელურად, მას სწავლის საშუალებაც ეძლევა. ამჟამად ახალ „სტარტ-აპზე“ ვმუშაობთ — wifisher.com, რომელმაც 3 თვის წინ დაიწყო ფუნქციონირება. ეს არის ინოვაციური სარეკლამო ხაზი საქართველოს მასშტაბით, რომელიც კომპანიებს საშუალებას აძლევს, კაფეებში, რესტორანებში, ბარებში, კლუბებსა თუ ელექტრონული მუსიკის ფესტივალებზე Wi-Fi-ს მეშვეობით გაუშვან თავიანთი რეკლამა. მაგალითად, თუ თქვენ შეხვედით კაფე „ა“ში, და შეიყვანეთ Wi-Fi-ს პაროლი, სანამ ინტერნეტთან წვდომა მოგეცემათ, მთლიან ეკრანზე გამოჩნდება კომპანიის ბანერი, ვიდეო ან ანიმაცია. ეს არის შესანიშნავი საშუალება დამკვეთი კომპანიებისთვის, რომ ზუსტად გავიდნენ აუდიტორიაზე. ამ სფეროსაც აქტიურად იყენებს ბევრი დამკვეთი. დაინტერესება დიდია იმიტომ, რომ შეზღუდული რესურსია. თბილისში სულ რაღაც 100 კარგი ადგილია, სადაც შეიძლება ღირდეს რეკლამის განთავსება, რადგან იქ ხალხი დადის. ახლა ამ „სტარტ-აპს“ აქტიურად ვუწევთ პოპულარიზაციას. Wifisher-ის შემთხვევაში, ჩვენ მოვიზიდეთ ქართული ინვესტიცია. დამკვიდრებულია სტერეოტიპი, რომ საქართველოში ინვესტიციის მოზიდვა შეუძლებელია ან ძალიან რთულია. მინდა ეს სტერეოტიპი დავამსხვრიო და ვთქვა, რომ თუ ყველაფერს კარგად გააკეთებ და დააინტერესებ ინვესტორს, დაფინანსება საქართველოშიც შეიძლება მოიძიო და უცხოეთშიც. რა ოდენობის ინვესტიცია განახორციელეთ? მას შემდეგ, რაც კომპანიის განვითარება დავიწყეთ, ნახევარ მილიონამდე ლარის ინვესტიცია მოვიზიდეთ საქართველოსა და უცხოეთიდან. ჩვენი კიდევ ერთი „სტარტ-აპია“ „ჰოსტელ-პრო“, რომელიც კანადური ინვესტიციაა და ევროპის ბაზარზე გავა. ეს არის ჰოსტელების მენეჯმენტის სისტემა და, დაახლოებით, ხუთ თვეში პირდაპირ ევროპაში გავა, საქართველოს 44

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Currently, we are working on the new startup of wifisher.ge, which was established three months ago. It is an innovative advertising line in Georgia, which gives opportunity to the companies to present their advertisement through Wi-Fi in cafes, restaurants or at electronic music festivals. For instance, if you go to a café and enter Wi-Fi password in your phone, before getting access to the internet, banner, video or animation of a company well appear on your screen. It is a perfect opportunity for the companies to attract clients. This service has a lot of consumers too. Due to the limited resources, interest towards this product is increasing fastly. In Tbilisi, there are only 100 places, where advertising can be profitable, as many people visit these places. We are actively involved in popularizing of the aforementioned startup. In case of wifisher, we have attracted the Georgian investments. It is very difficult to attract investment in Georgia. I want to break this stereotype. I want to believe that if you do your job properly, you can attract investment both in Georgia and abroad. How much money have you obtained from investment so far? Throughout last six months, we have signed with both Georgian and American investors three pre-seed investment treaties worth about half a million GEL. Another startup is Hostel-Pro. It is a Canadian investment that will be exported at the European market. It is the system of hostel management that in about five months will enter the European market. It is not intended for the Georgian market. Please, tell us a few words about the program. It is the system of hostel management that makes easier management process to the hostel-owners. By applying this service, the consumers can book rooms easily. This problem was identified by the hostel-managers. As they claimed, hostels weren’t functioning properly. Therefore, we, along with the Canadian investor, who has hostels in Europe, created a joint company. We are working on several other projects. One of them will be introduced to the US market. Application under the name of liquid implies that people will exchange money with one another. For example, someone needs USD 100, while other person is in need of EUR 100, etc. The idea of the application was created on the base of the problem too. Currency converter units and airports have extremely high rates in the US. We have just started working on the project. Accordingly, it will be introduced to the market little later.

stories

Business Insight ბაზრისთვის არ არის განკუთვნილი. რას გულისხმობს აღნიშნული პროგრამა? ეს არის ჰოსტელების მენეჯმენტის სისტემა, რომელიც ჰოსტელების მფლობელებს სასტუმროების მენეჯმენტს უიოლებს და მომხმარებლებს უფრო მარტივად დაჯავშნის საშუალებას აძლევს. ეს პრობლემა თავიდან ჰოსტელების მენეჯერებისგან წამოვიდა, რომლებიც ამბობდნენ, რომ არ ჰქონდათ ის ფუნქციები, რომლებიც მათ სრულყოფილებას შეუქმნიდა. ამიტომ, კანადელ ინვესტორთან ერთად, რომელსაც აქვს თავისი ჰოსტელები ევროპაში, შევქმენით საერთო კომპანია. კიდევ რამდენიმე „სტარტ-აპი“ გვაქვს დამუშავების პროცესში, ერთ-ერთს ამერიკის შეერთებული შტატების ბაზარზე გასატანად ვამზადებთ. აპლიკაცია სახელწოდებით liquid-ს, გულისხმობს იმას, რომ ადამიანებს ერთმანეთს შორის ვალუტის გადაცვლა შეეძლებათ. ვიღაცას უნდა ვთქვათ USD 100 ვიღაცას — EUR 100 და ა.შ. აპლიკაციის შექმნის ინიციატივაც პრობლემიდან გამომდინარე გაჩნდა — ძალიან დიდ პროცენტს იტოვებენ ამერიკის აეროპორტებსა და ვალუტის გადამცვლელ პუნქტებში. ამაზე ახლა დავიწყეთ მუშაობა და პროდუქტი ბაზარზე მოგვიანებით გამოჩნდება. რაც შეეხება ექსპორტს, კიდევ სად გაგაქვთ თქვენი „სტარტ-აპები“ და გეგმავთ თუ არა საექსპორტო ბაზრების გაფართოებას? Eventer.ge-ს კუთხით დიდი დაინტერესება და შეკვეთები იყო სომხეთსა და აზერბაიჯანში. დაგვიკავშირდნენ და გვთხოვეს პარტნიორობა. ასე რომ, უახლოეს პერიოდში wifisher ერევანშიც იქნება. ჩვენი პროდუქტები, მაგალითად, ჰოსტელ პრო მთლიანად საექსპორტოა, ამერიკაშიც გავა ერთი საინტერესო სტარტ-აპი. როგორც ვიცი, თბილისის საცობების აპლიკაციაზე მუშაობთ, ამასთან დაკავშირებითაც მითხარით, როგორ იმუშავებს და ვისთვისაა ის განკუთვნილი? საცობების აპლიკაციის პრეზენტაციას თბილისის მერიასთან ერთად დეკემბრის შუა რიცხვებში ვაპირებთ. დეტალებზე საუბარი არ შეგვიძლია, პრეზენტაციის დროს გაშუქდება მთლიანად. ის ყველასათვის იქნება ხელმისაწვდომი, იქნება უფასო და ძალიან გამოსადეგი — თბილისის ბევრ მოქალაქეს მოუგვარებს პრობლემას. აპლიკაციის წყალობით, მოქალაქეს წინასწარ ეცოდინება, სად არის საცობი და ის აჩვენებს მას რომელია ოპტიმალური გზა, როგორ ჯობია გადაადგილება.

As for export, do you have any other startups? Do you plan extension of export markets? Armenia and Azerbaijan have showed great interest towards eventer.ge. They expressed their desire to become our partners. In the near future, wifisher.com will be presented in Erevan too. For instance, Hostel-Pro is intended for export. Another interesting startup will be established in the US too. As I know, you are working on traffic jam application. How will it function? Presentation of the traffic jam application will be organized with the support of the Tbilisi City Hall in the midst of December. Therefore, we can’t discuss details now. It will be a charge-free product that will assist people. With the help of the application, a driver will be informed about a traffic jam in advance. It will also show the best possible ways to get where you want. What does innovative technology laboratory in Komarov imply? It is also a very interesting project which is carried out with the support of the Agency of Innovations of Georgia.

რაც შეეხება ინოვაციური ტექნოლოგიების ლაბორატორიას კომაროვის სკოლაში, ეს პროექტი კონკრეტულად რას გულისხმობს? ესეც ძალიან საინტერესო პროექტია, რომელსაც საქართველოს ინოვაციების სააგენტოსთან ერთად ვამუშავებთ. კომაროვში ერთი ოთახი ინოვაციურად

დავით ხოსროშვილი - Potters-ის თანადამფუძნებელი David Khosroshvili - Potters' Co-Founder BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

stories

Business Insight მოეწყობა, თემა იქნება Internet of things, რაც მოსწავლეებს მისცემს საშუალებას, გაეცნონ ინოვაციებს, იმუშაონ მათზე და თუნდაც, ინვესტორებისგან დაფინანსების მოპოვების საშუალება ჰქონდეთ. კომაროვის მაღალკლასელებს ეძლევათ შესაძლებლობა, ისწავლონ და, იმავდროულად, განავითარონ თავიანთი იდეები. ეს იქნება კურსები სხვადასხვა სფეროში, და აქცენტი, ძირითადად, ტექნოლოგიური მიმართულებით დაისმება. ძალიან უხარიათ იმ ბავშვებსაც, რომლებმაც გაიგეს, რომ ასეთი რამ იგეგმება, რადგან ეს ხელს შეუწყობს მათ, ადრეული ასაკიდანვე გამოსცადონ თავიანთი ნიჭი და უნარები. ზოგადად, ახალგაზრდები თუ აქტიურობენ „სტარტ-აპების“ მიმართულებით? რამდენად შეინიშნება მათი მონაწილეობა თქვენს საქმიანობაში? მთავარი ესაა — ძალიან ბევრი ახალგაზრდაა საქართველოში, რომელსაც აქვს კარგი იდეა მაგრამ ისინი იდეას იდეის დონეზე ტოვებენ და არ ავითარებენ. მათ არ აქვთ თავდაჯერებულობა, რომ მოიზიდავენ ინვესტორს ან ვიღაც დაინტერესდება მათი ნააზრევით. ვცდილობთ, ეს კულტურა შევცვალოთ. ამას ხელს შეუწყობს ინოვაციების ტექნოპარკის ამუშავება. ახალგაზრდებმა არ იციან ფინანსური გეგმის სწორად შედგენა, ინვესტორის დაინტერესების მექანიზმები და ა.შ. ნელ-ნელა ეს სფერო ჩვენშიც ვითარდება, საინტერესო მიმართულებით მიდის და ჩვენც ვცდილობთ, დავეხმაროთ ახალგაზრდებს. რაც მეტი სტარტ-აპი შეიქმნება, ჩვენთვისაც კარგი იქნება და ქვეყნისთვისაც. უმარტივესია ექსპორტზე გატანაც, მთავარია კარგი იდეა იყოს. რამდენად უწყობს ხელს სახელმწიფო „სტარტ-აპების“ კულტურის განვითარებას? სახელმწიფოს ხელშეწყობა ბოლო პერიოდში უფრო გაიზარდა. ეს პროცესი 2010 წლიდან დაიწყო და ნელ-ნელა გააქტიურდა. ხშირად ეწყობა იდეათა შეჯიბრება, მინიმალური დაფინანსებაც იყო გამარჯვებულთათვის, რათა მათ განევითარებინათ საკუთარი იდეები. მთავრობამაც დაინახა, რომ რეალურად, „სტარტ-აპებს“ ქვეყნის ეკონომიკისთვის ძალიან დიდი შედეგის მოტანა შეუძლია. ამის კარგი მაგალითია ისრაელი, როგორ განვითარდა ამ ქვეყნის ეკონომიკა „სტარტ-აპების“ წყალობით. ისინი ახლა ექსპორტზე ყიდიან თავიანთ პროექტებს, ასე რომ, პატარა ქვეყნებისთვის ეს ძალიან მომგებიანია საქმეა. რას გეგმავთ სამომავლოდ? სამომავლოდ დაწყებული პროექტების კიდევ უფრო განვითარებას ვგეგმავთ. ჩვენი მიზანია, ძირითადად ყველა „სტარტ-აპი“ შევინახოთ, შეიძლება, რაღაც ნაწილი გავყიდოთ, როგორც ამას ისრაელი აკეთებს, ამაზეც აქტიურად ვმუშაობთ, გვაქვს რამდენიმე შემოთავაზება და ვნახოთ, რა იქნება. არ ვცდილობთ ერთდროულად ბევრი საქმის კეთებას, რაღაც რაოდენობას რომ მოვრჩებით, მერე ვიწყებთ ახლებს. მუდმივად განმსჭვალულნი ვართ ენთუზიაზმითა და საინტერესო იდეებით. ყოველთვის ველოდებით იმ ადამიანებს, რომლებიც კარგ იდეებს შემოგვთავაზებენ. მოვიდნენ ჩვენთან და ერთად ავაწყოთ ახალი კომპანიები.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

One room will be in Komarov will be devoted to innovations. Topic will be Internet of things, which will help students to get acquainted with the innovations. They will have opportunity to work on them and even get scholarships from the investors. The students of Komarov will have opportunity to study and, at the same time, develop their ideas. It will be courses in different fields. The project will be mainly focused on technologies. Students were very happy when they heard about these plans, as they will have opportunity test their talents and skills. Do young people show interest in startups? Do they take part in your activities? There are many young people in Georgia, who have very good ideas, but, unfortunately, they don’t develop their ideas. They don’t have enough self-confidence to attract investors. We are trying to change this attitude. Young people don’t know how to construct financial plans, how to attract investors and so on. Gradually, this field is developing in our country too. We are trying to help young people in that direction and establish as many startups as possible. Export is very easy, if you have a good idea. Does government take part in the development of startup culture? Government involvement in these processes has recently increased significantly. This process began in 2010 and since then it is gradually increasing. Contests of ideas are often organized. Minimal financial prizes were also allocated to the winners in order to develop their ideas. Government saw that the establishment of startups has a positive impact on economic advancement. Israel is a good example. Due to the startups, its economy has developed significantly. Now, they sell their projects. Thus, startups are very profitable for small countries. What are your future plans? In the future, we plan to develop further already started projects. Our objective is to advance every startup. We are trying to move forward all the time and establish periodically startups at Georgian and foreign markets. We are always ready to meet people with nice ideas and start new companies with them.

spaces

Business Insight

აქციე შენი იდეა რეალობად FabLab-სა და ბიზნესინკუბატორთან ერთად Make Your Ideas Become Reality with FabLab + Business Incubator მერიის ტექნოლოგიური განვითარების ფონდი თბილისის მოქალაქეებისთვის ძალიან მნიშვნელოვან პროექტს ახორციელებს, რომელიც კრეატიულ ადამიანებს ტექნოლოგიური მიმართულებით საკუთარი იდეის განვითარებისა და განხორციელების საშუალებას აძლევს. ეს არის ერთგვარი ბიზნესინკუბატორი, რომელშიც მერიისა თუ ტექნოლოგიური განვითარების ფონდის სხვა საერთაშრისო და ადგილობრივი ორგანიზაციების დახმარებით ბიზნესები „იჩეკება“. თბილისის ნებისმიერ მოქალაქეს მომავალში შეუძლია შეავსოს აპლიკაცია და საკუთარი იდეა FabLab-ში, რეალობად აქციოს. FabLab არის სამრეწველო ინოვაციური ლაბორატორია, რომელიც მაღალი ხარისხის ინოვაციური ტექნოლოგიებითაა აღჭურვილი (მაგალითად, 3D პრინტერები, 3D სკანერები). ამ თანამედროვე ტექნოლოგიურ ლაბორატორიაში ნებისმიერი სახის პროტოტიპის შექმნაა შესაძლებელი სხვადასხვა სახის მეტალის, მინის, ხის თუ პოლიეთილენის მასალისგან. რაც მთავარია, ტექნოლოგიური განვითარების ფონდი ამ უმაღლეს ტექნოლოგიებს ქალაქის მუნიციპალური განვითარებისთვის იყენებს. აქ იბადება იმ პროექტების იდეები, რომლებიც მომავალში თბილისს „გონიერ ქალაქად“ (Smart City) აქცევს და მოქალაქეების ცხოვრებაში მნიშვნელოვან და სასარგებლო ცვლილებებს შეიტანს. ამ მიზნების მისაღწევად მრავალი კომპონენტის შესრულებაა აუცილებელი. დედაქალაქის მცხოვრებლების კრეატიული იდეებისა და აქტიურობის შედეგად კი ამას მალე მივაღწევთ. FabLab –ის მთავარი ამოცანაა გამომგონებელთა და ინოვატორთა საზოგადოების, საწარმოებისა და ენთუზიასტების გაერთიანება, რაც დაეხმარება და სტიმულს მისცემს ეკონომიკურ ზრდას. 48

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Tbilisi City Hall’s Technology Development Fund implements an important project. Citizens have opportunities to fulfill their ideas. This is a kind of mix of an innovative industrial laboratory (FabLab) and business incubators supporting “Start-up” companies. Every citizen can fill in the application form and realize one’s idea in FabLab. This industrial innovative laboratory is equipped with high-quality technologies (for example, 3D printers, 3D scanners, laser cutting and other). Any kind of prototype can be created there from different types of metal, glass, wood or other types of polymer material. Most importantly, technology development fund uses this high-tech equipment for citizens. Here are born projects that will turn Tbilisi into a “Smart City” and bring important changes. FabLab’s main goal is to link inventors, enterprises and enthusiasts for helping and encouraging employment and economic growth. City’s Mayor, David Narmania opened Industrial Innovation Lab on 12 November at Georgian Technical University. Second one will occur at State University on December. Here’s an interview of Technological Development Foundation’s deputy chief Shota Sagrishvili. How was the idea of business incubator born? Is there any prototype? An innovative profile service in technological development fund periodically has “brainstorming”. We share useful ideas for developing our city. Horizontal management system is implemented meaning any employee can become a project manager and the head of the Foundation—an ordinary member of the group. The idea of

Business Insight სამრეწველო ინოვაციური ლაბორატორია მოეწყობა საქართველოს ტექნიკური და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტების ბაზაზე. ამ პროექტებში ტექნოლოგიური განვითარების ფონდის აქტიური მხარდამჭერი ეკონომიკის ინოვაციური სააგენტოა. ნოემბრის დასაწყისში ლაბორატორია გაიხსნება საქართველოს ტექნიკურ უნივერსიტეტში, ხოლო მეორე დეკემბერში—თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მაღლივ კორპუსში. FabLab –ის შესახებ უფრო დეტალურად ფონდის ხელმძღვანელის მოადგილეს, შოთა საღრიშვილს, ვესაუბრეთ. საიდან გაჩნდა ბიზნესინკუბატორის იდეა? არსებობს მისი პროტოტიპი? ტექნოლოგიური განვითარების ფონდი ინოვაციური სამსახურია, ჩვენ პერიოდულად გვაქვს ბრეინსთორმინგი, ერთმანეთ იდეებს ვუზიარებთ. ფონდში ჰორიზონტალური მენეჯმენტია, ნებისმიერი თანამშრომელი შეიძლება გახდეს პროექტის მენეჯერი, ფონდის ხელმძღვანელი კი—ჯგუფის რიგითი წევრი. ჩვენს FabLab-ში ბარსელონისა და მანჩესტერის მოდელებია წარმოდგენილი. ამას ინდუსტრიულ რევოლუციას უწოდებენ, მთელი მსოფლიო ამ მიმართულებით მიდის. დიდი ფართი და ქარხნები აღარ არის საჭირო. მსგავსი პროექტი მნიშვნელოვანია გარემოს დაცვის კუთხითაც. რომელი პროექტები ხორციელდება თბილისის გონიერ ქალაქად გადაქცევის მიზნით? ამ კუთხით ფონდში უკვე ბევრი იდეა დამუშავების ან საპილოტე პროცესს გადის. მაგალითად, გვაქვს ერთი საპილოტე პროექტი „მწვანე ქუჩა“, რომელიც კარგარეთელის ქუჩაზე უნდა განხორციელდეს. ასევე, ვგეგმავთ პროექტს ენერგოეფექტურობის კუთხით ერთ-ერთ საბავშვო ბაღში, სადაც ჩვენ ვახორციელებთ ენერგოეფექტურ რეკონსტრუქციას. ყველა მსგავსი პროექტი მომავალს ემსახურება. ჩვენმა გუნდმა სლოვენიაში, გონივრული ქალაქების პროექტების შეჯიბრებაზე, მეორე ადგილი დაიკავა. პირველი ადგილი ანკარას ერგო, მესამე კი — ლონდონს ჩვენი პროექტის სახელწოდება იყო, „თბილისი მომავლის ქალაქი“.

spaces creating the laboratory was revealed in such way. After consulting the Ministry of Innovation and Technology Agency, we prepared a project and presented to the city authorities. Barcelona and Manchester models are presented in our FAbLAb. This is world’s future called the Industrial Revolution. Space and factories are no longer needed. A similar project is important in terms of environmental protection. Which are the projects for transferring Tbilisi into a smart city? We have a pilot project “Green Street”, which should be carried out on Kargareteli Street. We are reconstructing one of the kindergartens according to energy efficient conception. Our team won the second place among the competition of smart city projects. Our project was called “Tbilisi City of the Future”. What is the goal of business incubator and who are donors? This is a new phase of industrialization. The most of our funding comes from the city budget, but number of international partners donates too. We are negotiating with Tbilisi Entrepreneurship Support Center for the future important contribution. An important project- business incubator is contained from 2 components: industrial space, with innovative techniques on it and acceleration- helping with idea development process. The second component includes consultations with legal and marketing terms. We are con-ducting trainings and share our experiences. Specially invited Dutch expert helps in finding donors and partners. Hans Spokkreeff has accumulated huge experience in this field by working for reconstruction and development of European Commission and the European Bank. He visited Tbilisi in 1997 for the first time and now says Tbilisi gradually resembles Paris' Champs Elysees. What is the potential for the development of business incubators?

FabLab მსურველებს საკუთარი იდეების განხორციელებაში ხელს უწყობს, რაც ახალი ბიზნესებისა და სამუშაო ადგილების შექმნას განაპირობებს.

I think the potential is huge, especially development of this project. Not everyone is able to start working after graduation from the university. Students need startups. Business incubators are helpful for citizen’s to launch their own business. This little push will encourage many people.

რა არის ბიზნესინკუბატორის მიზანი და ვინ არიან ფონდის მხარდამჭერი დონორები?

If you wish Tbilisi become city of the future be active and share your ideas and implement them in FabLab.

ეს ინდუსტრიალიზაციის ახალი ფაზაა. ჩვენ დაფინანსებას ძირითადად თბილისის ბიუჯეტიდან ვიღებთ, თუმცა ვთანამშრომლობთ ფონდებთანაც და

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

spaces

Business Insight

ერთი წლის განმავლობაში თითქმის 40 საერთაშორისო პარტნიორი შევიძინეთ. მნიშნელოვანი პროექტი ბიზნესინკუბატორი 2 კომპონენტისგან შედგება, ესენია: სამრეწველო ინდუსტრიული სივრცე, რომელშიც ინოვაციური დანადგარებია განთავსებული და ბიზნესინკუბაცია, ანუ აქსელერაცია, რაც მოქალაქეებს სტარტაპების დაფუძნებასა და განვითარებაში ეხმარება. მეორე კომპონენტი მოიცავს კონსულტაციებს სამართლებრივი და მარკეტინგის კუთხით. ჩვენ ვატარებთ ტრენინგებს, ვუზიარებთ მსურველებს გამოცდილებას. თქვენი აზრით, როგორია ბიზნესინკუბატორის განვითარების პოტენციალი?

ფონდს დონორებისა და პარტნიორების მოზიდვაში სპეციალურად მოწვეული ჰოლანდიელი ექსპერტი ეხმარება. ჰანს სპროკრეეფს ამ სფეროში მდიადრი გამოცდილება აქვს დაგროვილი ისეთ მნიშვნელოვან ინსტიტუციებში, როგორებიცაა ევროპული კომისია და ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი. პირველად სპოკფერი თბილისს 1977 წელს სწორედ ევროპული კომისიის ეგიდით ეწვია და დღეს ის მნიშნელოვან პროგრესულ ცვლილებებს ხედავს. ექსპერტი ამბობს, რომ თბილისი თანდათან ელისეის მინდვრებს ემსგავსება. ჰანს სპოკრეფი მიიჩნევს, რომ მერიის ტექნოლოგიური განვითარების ფონდი დიდი პოტენციის მქონე ინსტიტუციაა თავისი ენერგიული, მონდომებული და ერთგული თანამშრომლებით. ჩვენ ჰოლანდიელ ექპერტთან გასაუბრების საშუალებაც გვქონდა.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ვფიქრობ, ფონდის და განსაკუთრებით ამ პროექტის განვითარების პოტენცია უზარმაზარია. საქართველოსა და ევროპის ქვეყნებშიც, სტუდენტები ამთავრებენ უნივერსიტეტებს და შემდეგ მუშაობას იწყებენ, საქმე ისაა, რომ მრავალ ქვეყანაში, ეკონომიკური განვითარება კურსდამთავრებულებს სამსახურს უნივერსიტეტის დასრულებისთანავე ვერ სთავაზობს. ამიტომ სტუდენტებს სურთ სტარტაპების წამოყება და ისინი ამას აკეთებენ. FabLab, რომელშიც მე ვიყავი, არაჩვეულებრივია. ბიზნესინკუბატორის იდეა არის მნიშვნელოვანია, რადგან ქვეყანა სთავაზობს ახალგაზრდა და, შესაძლოა, ასაკოვან ადამიანებსაც მომსახურებას, რომელიც მათ იდეას აამოქმედებს და შედეგად, მათ მიეცემათ საშუალება, განავითარონ და განახორციელონ დასახული მიზნები. ასე რომ, მოქალაქეებს ეძლევათ საკუთარი ბიზნესის წამოწყების შანსი. ეს მცირე ბიძგი იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ მრავალი ადამიანის წახალისებას და სწორ გზაზე დაყენებას შეძლებს. მერიის ტექნოლოგიური განვითარების ფონდი თბილისის ყველა მოქალაქეს, განურჩევლად ასაკისა თუ სქესისა, უნიკალურ შესაძლებლობებს სთავაზობს. ყველა კრეატიულ ადამიანს შეუძლია, მნიშნელოვანი წვლილი შეიტანოს საკუთარი ქალაქის განვითარებაში. თბილისში არსებული პრობლემების შესახებ თქვენი აზრის გამოტქმა City Forum-ის საშუალებითაც შეგიძლიათ.

თუ გსურთ, თბილისი მომავლის ქალაქად იქცეს, იაქტიურეთ, გაგვიზიარეთ იდეები და განახორციელეთ ისინი FabLab-ში.

ბიზნესქსელი Business network ღონისძიებები

events

ბიზნესი მედიაში

business in media ორგანიზაციები

organizations

ბიზნესი რეგიონებში

business in territories

ბიზნესი საზღვარგარეთ

business abroad

გასული და დაგეგმილი ღონისძიებები

Recent and Future Events

მედიადაიჯესტი — maestro tv

Media Digest — Maestro TV

ამერიკის სავაჭრო პალატა

American Chamber of Commerce in Georgia გუდაურის ისტორია და მომავალი

The History and Future of Gudauri ქართველი ნიდერლანდებიდან

Georgian from Holland

October

15-16 Tbilisi

Event Calendar 2015 Recent Events

ოქტომბერი

ღონისძიებათა კალენდარი 2015 გასული ღონისძიებები

Silk Road Forum

აბრეშუმის გზის ფორუმი

The Forum provided a platform for business executives and policymakers to share their perspectives on key issues and enhance partnership in four main areas of cooperation: transport, energy, trade and people-to-people contacts.

ფორუმმა უზრუნველყო პლატპორმა ბიზნესხელმძღვანელებისა და პოლიტიკოსებისთვის, რათა მათ წარმოაჩინონ თავიანთი პერსპექტივები მთავარ საკითხებთან დაკავშირებით. ასევ, უფრო აქტიურად ითანამშრომლონ ოთხი ძირითადი მიმართულებით: ტრანსპორტი, ენერგეტიკა, ვაჭრობა, ადამიანებთან კონტაქტით.

October

ოქტომბერი

November

ნოემბერი

Tbilisi, The Peace Foundation

Future Leaders of Georgia

საქართველოს მომავალი ლიდერები

Topics covered: Vision of the future from established leaders and professionals, advice and support for your business / social endeavors, opportunities and challenges for your personal development

ღონისძიებამ წარმოადგინა თემები: როგორ ხედავენ მომავალს გამოცდილი პროფესიონალები და ლიდერები; მისცა მათ რჩევები და მხარი დაუჭირა ბიზნესსაქმიანობაში.

Tbilisi, Prospect Consulting

Time Lord in Tbilisi David Allen's master-classes on time management, methodology of effective project management and working within the deadlines.

November

18-20

მე-15-ე საერთაშორისო აგრო-გამოფენა (კვების პროდუქტების წარმოება, შეფუთვა, და ტექნოლოგიური აღურვილობა).

Exhibition attracted large number of buyers and high-quality expert visitors and offered the participants the best opportunity to launch new products on emerging Caucasus market.

გამოფენამ მიიზიდა ბევრი მყიდველი და ექსპერტსტუმარი და შესთავაზა მონაწილეებს საუკეთესო საშუალება, რათა მათ გამოეშვათ ახალი პროდუქცია განვითარებად კავკასიურ ბაზარზე.

ნოემბერი

Rooms Hotel, Tbilisi. ICC, AMCHAM

American Business in Georgia Forum covered the topics: The impact of US State projects on business climate development in Georgia, American brands and Georgian partners, the largest American investors, the most recent developments in regard with Georgian American investment relations

ამერიკული ბიზნესი საქართველოში ფორუმმა მოიცვა თემები: ამერიკის პროექტების გავლენა ქართულ ბიზნეს კლიმატის განვითარებაში, ამერიკული ბრენდები და ქართველი პარტნიორები, მსხვილი ამერიკელი ინვესტორები, უახლესი საინვესტიციო ქართულ ამერიკული ურთიერთობის განვითარება.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ნოემბერი

15th International Fair for Agro, Food and Drink Products, Packaging and Processing Equipment ExpoGeorgia & the Global Association of the Exhibition

18-20 Tbilisi, CCIFG

დევიდ ალენის მასტერკლასები თემებზე: დროის მენეჯმენტი, მეთოდოლოგია და მიდგომები პროექტების ეფექტიანად განსახორციელებლად.

Expo Georgia, Tbilisi

November

Beaujolais Nouveau 2015

ბოჟოლე ნუვო 2015

Non-formalmeeting between Georgian and French business companies and representatives in Georgia. Event aimed to provide opportunity for networking.

არაფორმალური შეხვედრები ქართულ და ფრანგულ ბიზნესკომპანიებსა და მათი წარმომადგენლებს შორის. ღონისძიების მიზანი იყო შექმნა ქსელში ჩართვის საშუალება.

November

16-21

ნოემბერი

Tbilisi, Global Entrepreneurship Network Georgia, Young Entrepreneurs Association

Global Entrepreneurs გლობალური სამეწარმეო Week კვირეული Startup Talks educating the next generation of entrepreneurs, financing opportunities for startups, women entrepreneurs, marketing for startups, crowdfunding as an additional opportunity for new project ideas

მომავალი მრეწველების სწავლება, ფინანსური საშუალებები დამწყებისათბის, ქალი მრეწველები, მარკეტინგი დამნწყებთათვის, მასობრივი დაფინანსება (croudfunding) როგორც დამატებითი შანსი ახალი საპროექტო ედეებისათვის.

November

ნოემბერი

Tbilisi, Concert Hall

Event Calendar 2015 Upcoming Events ღონისძიებებათა კალენდარი 2015 მომავალი ღონისძიებები

December -

დეკემბერი

Expo Georgia, Ultra Group, Tbilisi

The Wolf of Wall Street უოლ სტრიტის მგელი თბილისში in Tbilisi Jordan Belfort will conduct special master-classes about the skills to know for business, sales, entrepreneurial success, overcoming limiting beliefs about money, power of modeling and mentorship.

ჯორდან ბელფორტი პირველად საქართველოში ჩაატარებს სპეციალურ მასტერკლასს ცოდნის უნარებზე, გაყიდვებზე, სამრეწველო წარმატებაზე, შეზღუდული შეხედულობებზე ფულის მიმართ, მოდელირების ძალასა და მენტორობაზე.

Epica Days World’s creative advertising festival, opportunity for marketing and media field representatives to attend master-classes related with global communications sphere and present their creative works

მსოფლიოს კრეატიული სარეკლამო ფესტივალი. მარკეტინგისა და მედიის წარმომადგენლებს საშუალებას აძლევს, დაესწრონ მასტერკლასებს, რომლებიც ეხება გლობალური კომუნიკაციების სფეროს, და წარმოადგინონ საკუთარი შემოქმედება.

December November

ნოემბერი

American Academy Tbilisi

Internet Forum

ინტერნეტ ფორუმი

Developers from different organizations will discuss the role and importance of internet technologies for planning and implementing different kinds of projects

სხვადასხვა ორგანიზაციის დეველოპერები განიხილავენ ინტერნეტტექნოლოგიების როლსა და მნიშვნელობას სხვადასხვა ტიპის პროექტების დაგეგმვასა და სრულყოფაში.

December

დეკემბერი

HackerNest Tech სხვადასხვა ორგანიზაციის დეველოპერები განიხილავენ ინტერნეტტექნოლოგიების როლსა და მნიშვნელობას სხვადასხვა ტიპის პროექტების დაგეგმვასა და სრულყოფაში.

ბიზნესგანვითარების ფორუმი

Business Development Forum Participants from different business companies will have the opportunity to present new products, ideas, establish working relationships with customers, prepare special offers for the visitors, meet and contact their target audience

სხვადასხვა ბიზნესკომპანიების წარმომადგენლებს საშუალება აქვთ, წარადგინონ ახალი პროდუქტები, იდეები, დაამყარონ საქმიანი ურთიერთობები მომხმარებლებთან, მოუმზადონ სპეციალური შეთავაზებები სტუმრებს, კომუნიკაცია დაამყარონ ზამიზნე აუდიტორიასთან.

Feburary

Georgian Entrepreneurs Network, Tbilisi

Organizers established the event to run unpretentious Tech Socials, hackathons, job fairs, and other tech-community uniting projects to improve humanity, technological advancement, and overall economic prosperity

დეკემბერი

ExpoGeorgia, Tbilisi

5-7

თებერვალი

Expo Georgia, Tbilisi

საერთაშორისო International City Infrastructure Exhibition ინფრასტრუქტურული გამოფენა

This event showcases products like latest and widest ranges of products and servicing such as waste management, transportation, traffic, e-governance, public utilities, water supply, etc. in the Business Services, Environment & Waste Management, industrial Products industries

ეს ღონისძიება წარმოადგენს უახლესი ტიპის ფართო სპეკტრის პროდუქცია: ნარჩენების მართვა, ტრანსპორტირება, საგზაო მოძრაობა, ელექტრონული მართვა, კომუნალური მომსახურება, წყლის მარაგი და ა.შ. ბიზნესსერვისში, გარემოს მართვასა და სამრეწველო ინდუსტრიებში.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

events

Business Network

Welcome to Recharge "კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება დასამუხტად"

24-27 სექტემბერი აღსანიშნავი იყო მნიშვნელოვანი მოვლენით: ულამაზეს ზღვისპირა ქალაქ ბათუმში ჩატარდა საერთაშორისო სარეკლამო ფესტივალი "Ad Black Sea"- ჭეშმარიტად შთამაგონებელი და კარგად ორგანიზებული ღონისძიება, რომელზეც თავი მოიყარა მსოფლიო სარეკლამო სფეროს ვირტუოზმა და ახალბედა წარმომადგენლებმა. ღონისძიება მიზნად ისახავდა მონაწილეების შთაგონებას თამამი, უჩვეულო და არატრივიალური იდეებით. ეს იყო ნამდვილი შეჯიბრება და არა მხოლოდ... AdBlackSea-მ იდეების გაზიარებისა და სამომავლო გეგმების დასახვის შესაძლებლობა მისცა კოლეგებს. განიხილეს სარეკლამო ბიზნესის დადებითი და პრობლემური მხარეებიც. ბათუმი შემოქმედთა შეხვედრის ახალი ადგილი გახდა. ფესტივალის წარმომადგენლებმა, საქართველოს კომუნიკაციის სააგენტომ და უკრაინის სარეკლამო კოალიციამ, არამხოლოდ ინფორმაციული, არამედ საკმაოდ შთამაგონებელი სემინარები შემოგვთავაზა.

4 დატვირთული დღის განმავლობაში კონფერენციის მონაწილეებმა, სემინარების გარდა, დრო დაუთმეს ცურვას, ნაოსნობასა და გართობას, დაათვალიერეს ღირსშესანიშნაობებიც. ღონისძიების სტუმრები წარმოადგენდნენ შემდეგ ორგანიზაციებს: Leo Burnett MENA (ლიბანი), Wieden+Kennedy (ჰოლანდია), Mixer (ბრაზილია), Fedoriv (უკრაინა), Milk Branding (უკრაინა), Ogilvy Group (ბულგარეთი), LeavingStone (საქართველო), Windfor’s Communication (საქართველო) Concept (თურქეთი) და სხვა. დაჯილდოვება ბოლო დღეს გაიმართა. ფესტივალის დევიზი იყო: "ყველაფერი შთაგონებაა! კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება დასამუხტავად". ჩვენ უნდა გვახსოვდეს, შთაგონების მნიშვნელოვანი როლი სარეკლამო და კომუნიკაციების ინდუსტრიაში. ეჭვგარეშეა, რომ ახალი ფესტივალი საქართველოსთვის დიდი შესაძლებლობაა, შეაბიჯოს საერთაშორისო სარეკლამო ინდუსტრიაში.

რა იქნება თქვენი რჩევა სარეკლამო სფეროს მომავალი პროფესიონალებისთვის?

Engeniy Primachenko Copywriter, Wieden+Kennedy Netherlands

მაიკლ კონრადი: "მუდამ იყვნენ საქმეში ჩართულნი, ბევრი იკითხონ, მოუსმინონ პროფესიონალებს. შექმნან ის, რაც შთააგონებს. დროთა განმავლობაში ისინი შეიქმნიან კარიერას. ყოველთვის დაისახონ მიზნად უკეთესის კეთება. არ გაიმეორონ ერთი და იგივე შეცდომა ორჯერ. არ შეუშინდნენ რისკს. დაბოლოს, სჯეროდეთ ადამიანების."

ჟოაო დანიელ ტიქომიროფ: "ჩვენ ყველა საჭირო მოწყობილობა გვაქვს ერთმანეთთან დასაკავშირებელად. გამოიყენეთ ისინი, თუმცა გახსოვდეთ, რომ კრეატიულობა არის უმნიშვნელოვანესი."

ფარიდ ჩეჰაბი: "ჩვენ განახლებად სამყაროში ვცხოვრობთ. ყველაფერი თანდათან შეიცვალა. დღეს ტექნოლოგია იძენს დიდ მნიშვნელობას და ჩვენც უნდა აღვიჭურვოთ მაქსიმალურად. ასე რომ, გამოიყენოთ ის და გახდით გამომგონებლები."

JOAO DANIEL TIKHOMIROFF Executive Chairman and Founder, Mixer, Brazil The Chairman of the Jury / Best Video Content & Other branded content

events

Business Network

he date of September 24-27 has been especially unique this year, and so was the occasion. The beautiful coastal city of Batumi has hosted new international advertising festival Ad Black Sea – truly inspiring and perfectly organized event which gathered both virtuosos and newbies of the advertising field from different countries. The whole event was aimed to inspire all its participants – advertisers and creative people – with bold, unusual ideas and nontrivial solutions. This was a real competition, but not only. Ad Black Sea platform of social interaction with colleagues for sharing ideas and planning ahead, the opportunity to meet people not only online, to discuss all the charm and challenges of advertising profession. Batumi is a new meeting point for creators. Presented by Association of Communication Agencies of Georgia together with All-Ukrainian Advertising Coalition, the festival was designed with an understanding

of international experience: the seminars were not only informationally interesting but also extremely inspiring even for those who are not involved in communication field whatsoever. During 4 intense days advertisers have shared their experience at seminars, used their free time for boating, swimming, sightseeing and socializing, having fun at parties; the speakers represented such agencies as Leo Burnett MENA (Lebanon), Wieden+Kennedy (Netherlands), Mixer (Brasil), , Fedoriv (Ukraine), Milk Branding (Ukraine), Ogilvy Group (Bulgaria), LeavingStone (Georgia), Windfor’s Communication (Georgia) Concept (Turkey) and many more. The Award took place on the last day. The motto of festival is «It’s all about inspiration! Welcome to recharge». We should remember about important role of inspiration in advertising and communications industry. No doubt, the new festival is a large step for Georgia to step into the big international game of advertising.

What's your advice for future professionals ? MICHAEL CONRAD: "Get involved, read a lot, listen to the people who’re doing great work. Always stay yourself, and create something that inspires. Over time you’ll build your career: constantly try to be better. Learn from what didn’t work so well for you, don’t make same mistakes twice. But, also have an appetite for taking risks. And, finally, always believe in other people."

FARID CHEHAB: "Today we live in shifting world. Everything’s changing: what we used to do, how we used to create. Today the technology’s becoming the new normal and is unavoidable, so rather of being afraid of it we should harness it. So use it and become inventors."

JOAO DANIEL TIKHOMIROFF: "Now you have all the possibilities in front of you: different screens, devices to use for connecting with each other. Use that, but remember: storytelling ideas and creativity is all you need."

FARID CHEHAB Honorary Chairman and Advisor to the Board, Leo Burnett MENA, Lebanon The Chairman of the Jury / Best Design, Print & Poster

MICHAEL CONRAD President of Berlin School of Creative Leadership, Germany The Chairman of the Jury / Best Idea

The winners:

BEST INDEPENDENT AGENCY OF THE FESTIVAL TBCTV ADVERTISING (Georgia)

GRAND PRIX BEST FILM & VIDEO CONTENT TBCTV ADVERTISING (Georgia) for Swiss Capital, MFO

BEST NETWORK OF THE FESTIVAL BBDO NETWORK

BEST AGENCY OF THE FESTIVAL BBDO Russia Group (Russia)

BEST GEORGIAN AGENCY OF THE FESTIVAL TBCTV ADVERTISING

To find out more about Ad Black Sea festival visit their page adblacksea.com Enjoy the exclusive video interviews with the speakers of Business Georgia’s website businessgeorgia.ge text: Maria Afanasyeva

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

events

Business Network

me-5 yovelwliuri mikrosafinanso forumi centraluri aziisa da kavkasiis regionSi

2015

წლის 1—2 ოქტომბერს თბილისმა მიკროსაფინანსო ინდუსტრიის კავკასიის რეგიონის ერთ–ერთ ფართომასშტაბიან ღონისძიებას უმასპინძლა. ცენტრალური აზიისა და კავკასიის ყოველწლიური რიგით მეხუთე მიკროსაფინანსო ფორუმი ორგანიზებული იყო წამყვანი ევროპული ბიზნესცოდნის გამზიარებელი ორგანიზაციის— უნიგლობალის მიერ. ამ ორდღიან ღონისძიებას მიკროსაფინანსო სექტორის ამერიკელი, ფრანგი, კანადელი, რუსი, მაკედონიელი, გერმანელი და შვეიცარიელი წარმომადგენლები ესწრებოდნენ. განხილვის მთავარი თემები იყო: დაფინანსება, მენეჯმენტი, მართვა და არსებული ეკონომიკური ვითარების ფონზე მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მდგომარეობის შესწავლა. ცენტრალური აზიისა და კავკასიის ბიზნესის მნიშვნელოვან ნაწილს მცირე საწარმოები წარმოადგენს. MFI-ს მიერ გაცემული კრედიტები

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ხელს უწყობს ეკონომიკის მდგრად განვითარებას. რეგიონში MFI-ს წარმატების მისაღწევად სჭირდება ძლიერი პროდუქცია და დიდი დაფინანსება. ფორუმში მონაწილე პარტიებმა აღნიშნულ საკითხებთან დაკავშირებით საკუთარი ხედვა და მიდგომა წარმოადგინეს. მომხსენებლების პრეზენტაციები ეხებოდა : ცენტრალური აზიის რეგიონის ამჟამინდელ გამოწვევებს, საქართველოში მიკროსაფინანსო სექტორის განვითარების შესაძლებლობებს, MFI მდგრად განვითარებას ეკონომიკური კრიზისის პირობებში, ტრანსფორმირებად მცირე ბიზნესს, მიკროსაფინანსო და საშუალო ბიზნესის დაკრედიტებასა და მრავალ სხვა საინტერესო და მნიშვნელოვან საკითხს. გერლოფ დე კორტემაღმოსავლეთ ევროპის, ცენტრალური აზიისა და კავკასიის, სამმაგი ნახტომის მენეჯერმა ბიზნესჯორჯიასთან ინტერვიუში მცირე ბიზნესსა და მასთან დაკავშირებულ რისკებზე ისაუბრა ამერიკული Accion-ის წამყვანმა სპეციალისტმა, დენიელ ბელსონმა, სამართლებრივ ჭრილში განიხილა მომხმარებელთა დაცვის საკითხები და ის სარგებელი, რომლის

მოტანა შეუძლია აღნიშნულ მსო-ს მოდელს, ეროვნული ასოციაციების, ინვესტორებისა და სხვა პირთათვის. რა გამოწვევების წინაშეა მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია ეკონომიკური კრიზისის დროს და რა არის მათი გადალახვის შესაძლო გზა? საქართველოს მიკროსაფინანსო ასოციაციის გამგებელმა, არჩილ ბაკურაძემ, აღნიშნა, რომ მთავარი პრობლემა სახელმწიფო ვალუტით დაფინანსებაა და ამის შეცვლა შეუძლებელია. მეორე პრობლემა კანონმდებლობას უკავშირდება. აუცილებელია, დაცული იყოს მომხმარებელთა უფლებები. მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები უფრო მეტად უნდა იყვნენ ამ პროცესში ჩართულნი, რათა სექტორის რეგლამენტი შეიმუშავონ. ორგანიზატორების მიერ ღონისძიება შეფასდა, როგორც ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი კავკასიისა და ცენტრალური აზიის რეგიონებში მიკროსაფინანსო სექტორისა და ფინანსური ინსტიტუციების თანამშრომლობის გაღრმავებისთვის.

events

Business Network

5th Annual Central Asian & Caucasus Microfinance Forum

ctober 1â&#x20AC;&#x201D;2, 2015 Tbilisi hosted one of the most large-scale events of the micro-finance industry in Caucasus region. 5th Annual Central Asian & Caucasus Microfinance Forum was organized by Uniglobal, the leading European business knowledge sharing institution. USA, France, Canada, Russia, Macedonia, Germany, and Switzerlandâ&#x20AC;&#x201D; this two-day event assembled the representatives of foreign microfinance sectors. The main topics for the discussions were funding, management, governance and performance of microfinance institutions during current economic slowdown. Micro enterprises form a large percentage of total businesses in Central Asia and Caucasus. As a result facilitating credit flow from MFIs to their clients leads to sustained economic development. For continuous growth MFIs need to broaden their reach in the region and attract more clients with diverse products and a stronger funding base. Forum participants presented their visions and approaches towards the issue. Some of the main topics were following: Current challenges in ECA region, opportunities of microfinance sector

in Georgia, problems of MFI while crisis and finding a way to sustainable development, transformational microfinance and how digitization is changing the landscape, microfinance & SME lending. In the interview with Business Georgia Mr. Gerlof de Korte, Eastern Europe, Central Asia and Caucasus, Triple Jump manager talked about the risk mitigation strategies for microfinance and the way of preventing risk increasing. Daniel Balson, leading specialist of the smart campaign Accion, USA dealt with the legal framework for financial consumer protection and listed the benefits that MFIs, national associations, investors and others can obtain from the model.

that there are no ways backwards because our clients do require local currency financing and we have to be more thinking outside of box to provide this solution to the clients. Another challenge is related to evolving legislation as it is necessary to strengthen consumer protection and MFIs should be more engaged in this process to come up with the regulations of the sector. From the side of organizers, the event was already assessed as one of the most im-portant steps ahead for promoting the cooperation and establishment of networks between the microfinance sectors and financial institutions of the countries in Caucasus & Central Asian region and not only.

On Business Georgiaâ&#x20AC;&#x2122;s question "What are the main challenges that microfinance organizations face during the crisis and the possible ways to overcome them?"Archil Bakuradze, Board member of Georgian Microfinance Association answered: The main challenges that we face today is related with local currency financing, this is the issue the microfinance institutions are struggling with, and it is obvious BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

events

Business Network

Tbilisi Silk Road Forum

აბრეშუმის გზის ფორუმი O

n 15—16 October, capital of Georgia—Tbilisi hosted the inaugural “Silk Road Forum”, organized by the Ministry of Economy and Sustainable Development of Georgia and the Ministry of Foreign Affairs of Georgia. The event was supported by the Government of People’s Republic of China and the Asian Development Bank.

15-16

ოქტომბერის, საქართველოს დედაქალაქ თბილისში, რიგით პირველი „აბრეშუმის გზის ფორუმი“ გაიმართა. ფორუმი ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის მთავრობისა და აზიის განვითარების ბანკის ხელშეწყობით, ასევე, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროსა და საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს ორგანიზებით ჩატარდა. ფორუმი მიზნად ისახავდა საქართველოს ბიზნესგარემოს გაუმჯობესებასა და ენერგეტიკის, ბიზნესის, ტრანსპორტისა და ვაჭრობის სფეროებში ქვეყნებს შორის ორმხრივი ურთიერთობების გაღრმავებას. თბილისში 30 ქვეყნის წარმომადგენელი, მათ შორის საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციები, სამთავრობო ოფიცრები, ბიზნესმენები და სამასამდე ჩინური კომპანია შეიკრიბა. აბრეშუმის გზა ისტორიული მაგისტრალია, რომელიც ჩინეთსა და ევროპას ერთმანეთთან აკავშირებს. „ამ ფორუმის მიზანია—პეკინიდან ბრიუსელამდე – ყველასთვის საერთო სარგებლის მოტანა“ — აღნიშნა საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა. ფორუმის პირველ დღეს სიტყვა წარმოთქვეს მოწვეულმა ექსპერტებმა, შემდეგ კი სხვადასხვა საკითხზე თემატური დისკუსიები გაიმართა. „ვაჭრობის გაძლიერება აბრეშუმის გზაზე ახალ შესაძლებლოებს სთავაზობს არა მხოლოდ საქართველოს, არამედ მის მეზობელ ქვეყნებსაც. რეგიონულ პარტნიორებთან წარმატებული თანამშრომლობა გვაძლევს საშუალებას, გავაძლიეროთ მთლიანი რეგიონის მდგრადი განვითარება. ეს, რა თქმა უნდა, მოსახლეობის ცხოვრების სტანდარტების გაზრდასა და საერთო კეთილდღეობას შეუწყობს ხელს“ - აღნიშნა პრემიერ-მინისტრმა.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Forum aimed to improve the business climate in Georgia and deepen bilateral relationships between countries in four main fields of cooperation: Business, energy, transport and trade. Representatives of 30 countries, international donor organizations, policy makers, government officials and more than 300 Chinese companies were participating in the forum. The Silk Road is a historical road that links China and Europe with one another. “The Silk Road offers huge potential and shared benefits to the people from Beijing to Brussels” — announced the Prime-Minister of Georgia, Irakli Garibashvili. Presentations by the expert guests and speakers took place on the first day of the forum. Later, debates on different issues were organized. “As trade across the Silk Road increases, the opportunities for Georgia, as well as for all our neighbors, continue to increase dramatically. By successfully combining our strengths with those of our regional partners and working together to improve the business environment of our shared region, we can build sustainable and exponential growth. This will, in turn, allow us to boost living standards and the wellbeing of our people” said Georgian PM Irakli Gharibashvili during his speech.

events

Business Network

Euro-Proof PR მასტერკლასი

ma s tercla s s

21 ოქტომბერს თბილისში გაიმართა InSpitiry Georgia-ს მიერ ორგანიზებული პიარტრენინგი. მასტერკლასი ჩაატარა პიარ ექსპერტმა და 80 ნაშრომის ავტორმა სანდერ სხრუფერმა. მან 25 წლის განმავლობაში შეძენილი ცოდნა და გამოცდილება გაუზიარა მსმენელებს. მან ყურადრება გაამახვილა ისეთ თემებზე, რომელთა ცოდნაც აუცილებელია ყველა საზოგადოებასთან ურთიერთობის მენეჯერისთვის. „ადამიანების მენტალიტეტი, ტრადიციები და იდენტობა ყველა ქვეყანაში განსხვავებულია, ისევე, როგორც პიარის სტილი. მნიშვნელოვანია, ნებისმიერმა სპეციალისტმა გაითვალისწინოს ეს ფაქტი, განსაკუთრებით მაშინ, როცა სხვა სახელმწიფოებთან ამყარებს ურთიერთობებს. მრავალი შემთხვევაა ცნობილი, როდესაც საერთაშორისო კომპანიამ ამ წესის დარღვევით მნიშვნელოვნად შელახა საკუთარი

იმიჯი. დღეს ჩემი მთავარი ამოცანა იყო, მესწავლებინა: როგორ უნდა მოიქცეთ!“ აღნიშნული მასტერკლასი სხრუფერისთვის დებიუტი იყო, თუმცა საქართველოში პირველად არ ყოფილა: იგი წელიწადში ერთხელ შავი ზღვის საერთაშორისო უნივერსიტეტში ლექციების კურსს კითხულობს. ყველა მსმენელს სერტიფიკატი გადაეცა. ღონისძის დამფინანსებელმა „თიკატურმა“ დამსწრე საზოგადოებას თავისი „შატო სვანიძე“ ქვევრის ღვინით უმასპინძლდა. ასეთი ტრენინგები მნიშვნელოვანია მომავალი და მოქმედი სპეციალისტების განვითარებისთვის, რადგან საშუალებას აძლევს მათ, ბევრი რამ ისწავლონ საერთაშორისო გამოცდილების მქონე სპეციალისტებისგან. ვიმედოვნებთ, რომ InSpitiry Georgia გააგრძელებს მსგავსი ღონისძიებების ორგანიზებას.

n the 21th of October Tbilisi has hosted the PR Training organized by InSpitiry Georgia. The master class was delivered by PR expert and author of 80 works on PR, Sander Schroevers. Mr. Schroevers has shared his knowledge and experience before the auditorium — the experience that he’s gained during 25 years of around-the-world practice.

and spoiled their own image considerably. That was my main task today — to teach you how to do it right!”

And that is, actually, one of the main things that are important for any business professional, especially in Public Relations. “People’s mentality, traditions and customs differ from country to country, as is the style of PR. For any specialist it is vital to take into consideration this fact, particularly when building relationships with other countries, other societies. We know many cases when international companies have breached this rule

All listeners were awarded with certificates. The occasion was sponsored by “Tika Tours” which wined the audience with their “Chateau Svanidze”.

text: Maria Afanasyeva

For Sander the “Euro-Proof PR” master class was the first of many to come, but not the first time in Georgia: he also provides the course of lectures once a year in International Black Sea University (IBSU), Tbilisi.

Such trainings are important for future and current specialists to develop and learn international experience from valuable experts. Our hopes are high that InSpirity shall continue its successful work as an organizer of these great events. BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

events

Business Network

MBA25: საუკეთესო პლატფორმა საზღვარგარეთ სწავლის მსურველებისთვის

ოქტომბერს სასტუმრო „თბილისი მერიოტში“ MBA25-ის საგანმანათლებლო ღონისძიება გაიმართა, რომელშიც მონაწილეობენ მსოფლიოს წამყვანი უნივერსიტეტები. ესენია: IE ბიზნესის სკოლა (ესპანეთი), მანჩესტერის უნივერსიტეტი (დიდი ბრიტანეთი), SDA Bocconi-ის მენეჯმენტის სკოლა (იტალია). მსოფლიოს 25 საუკეთესო უნივერსიტეტის სიაში შემავალი უმაღლესი სასწავლებლების წარმომადგენლები ღონისძიების განმავლობაში პირადად შეხვდნენ დაინტერესებულ კანდიდატებს და თითოეულ მათგანს ყველა შეკითხვაზე უპასუხეს. ესპანეთის IE ბიზნესის სკოლის წარმომადგენლის, ვიქტორია სუსაკოვას, აზრით, მსგავსი პირისპირ შეხვედრები ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ბევრ კანდიდატს წინასწარ არ აქვს გადაწყვეტილი, თუ რა სურს. მათ სჭირდებათ მეტი ინფორმაცია, რათა ჩამოყალიბდნენ არჩევანთან დაკავშირებით: „ჩვენ საუბრისას ვარკვევთ, პროფესიული განვითარების რომელ ეტაპზე არიან ისინი და სად ხედავენ საკუთარ თავს მომავალში“. ღონისძიების ერთერთი კანდიდატი, ნიკა ფელაგია, უნივერსიტეტების წარმომადგენლებთან გასაუბრების შემდეგ უფრო უკეთ გაერკვა, თუ რა სურს და რა პროფილი სჭირდება: MBA 25 -ის ღონისძიებები საქართველოში, უკრაინასა და რუსეთში ტარდება. ამ საგანმანათლებლო ფორუმის მთავარი მიზანი საუკეთესო კანდიდატების საუკეთესო უნივერსიტეტებთან დაკავშირებაა. MBA25-ის მთავარი ორგანიზატორი, იუნა გეიდორი (Yunna Geydor),

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ამბობს, რომ ასეთი ღონისძიება თბილისში თითქმის ხუთი წელია ტარდება და კანდიდატებისთვის ეს არაჩვეულებრივი შესაძლებლობაა: „მათ შეუძლიათ, დაესწრონ უნივერსიტეტების ინფოსესიებს, პრეზენტაციებს, ასევე, პირადად შეხვდნენ მსოფლიოს საუკეთესო უნივერსიტეტების წარმომადგენლებს და მიიღონ უფრო სიღრმისეული ინფორმაცია მათი პროგრამებისა და დაფინანსებების შესახებ.“ ყველა უნივერსიტეტს, რომლებიც თბილისს ღონისძიების ფარგლებში ეწვია, აქვს დაფინანსებები, თუმცა თითოეული პროგრამის სტიპენდია ერთმანეთისგან განსხვავებულია. MBA25-ზე მოსული კანდიდატების მნიშვნელოვან ნაწილს სწორედ ეს საკითხი აინტერესებდა, რადგან პრეზენტაციების დროს დაფინანსებასთან დაკავშირებული ბევრი შეკითხვა დასვეს. მსოფლიოს საუკეთესო 25 უნივერსიტეტებში ჩასარიცხად განაცხადის შეტანა საკმაოდ შრომატევადი პროცესია, რომელსაც სტუდენტები მომზადებული უნდა შეხვდნენ. აღსანიშნავია, რომ MBA25ში შემავალი უმაღლესი სასწავლებლები არ აქცევენ ყურადღებას მხოლოდ ენის ცოდნის დონეს, განათლებასა და რეკომენდაციებს, წარმოდგენილი პროგრამების გასავლელად სასურველია გარკვეული სამუშაო გამოცდილების ქონა, რადგან პროფესიული უნარ-ჩვევების მქონე ადამიანისთვის უფრო ნათელია სამომავლო გეგმები და მიზნები. კანდიდატების განაცხადზე ჩარიცხვასთან ერთად ასევე დამოკიდებულია დაფინანსების მოპოვების საკითხი. სწორედ ამიტომ, უნივერსიტეტების

წარმომადგენლები მსურველებს საკუთარ დახმარებას სთავაზობენ. ღონისძიებაზე დამსწრეთათვის იზრდება იმ საკონტაქტო პირების რაოდენობა, რომლებიც მათ, შეკითხვების გაჩენის შემთხვევაში, დაეხმარებიან. ღონისძიებას ჰყავს ასევე პარტნიორი ორგანიზაციები, რომლებიც მსურველებს სწავლასთან ერთად მუშაობის შესაძლებლობებს სთავაზობენ. კანდიდატებს ასევე შეხვდნენ MBA25-ის უნივერსიტეტების ქართველი კურსდამთავრებულები, ბიზნესმენი ნიკოლოზ კობახიძე, რომელმაც ლონდონის ბიზნესის სკოლა დაამთავრა და პოლიტიკოსი, პროფესორი ზურაბ ჭიაბერაშვილი, Kellog-ის უნივერსიტეტის კურსდამთავრებული. მათ კანდიდატებს თავისი გამოცდილება გაუზიარეს, ისაუბრეს გადაწყვეტილებაზე, რომელმაც დადებითად იმოქმედა მათ მომავალზე, ასევე აღნიშნეს, რა გზის გავლა დასჭირდათ მსგავსი განათლებისა და გამოცდილების მისაღებად. შეხვედრა კითხვაპასუხის რეჟიმით მიმდინარეობდა. MBA25-ის საგანმანათლებლო ღონისძიებების დროს ყალიბდება სოციალური კონტაქტები, რომლებიც უნივერსიტეტებისა და კანდიდატებს შორის თანამშრომლობას უწყობს ხელს, ადამიანებს კარიერული წინსვლისთვის ნაბიჯების გადადგმაში ეხმარება. შეგახსენებთ, რომ ჟურნალი Business Georgia MBA25-ის პარტნიორია.

events

Business Network

MBA25:

Best Study Abroad Platform for Students

MBA25

- educational event was held in the hotel “Tbilisi Marriott” on October 31. The World’s top 25 universities where presented, including IE Business School (Spain), University of Manchester (UK), SDA Bocconi- Management School (Italy). Delegates were answering all the questions during the event. Spokeswoman of IE Business School, Spain -Victoria Susakova believes that such meetings are very important, as most candidates have not yet decided their future plans. “Conversations reveal participant’s stage of the professional development, and help to find out where they see themselves in the next years.”

She also comments that their EI pond offers 27 types of scholarships. “Students can apply to 3 of them but get only one. Georgian and Ukraine students have more chances of getting funding as we are interested in the CIS countries. Our scholarship covers only 40% of costs. It depends on two factors, first of which is candidate’s financial situation and the second—one’s achievements.” Nick Felagia, one of the candidates, better figured out his future profession after the interview. “Especially important was a meeting with postgraduates of Kellogg College, as it is one of my favorite universities. I got a lot of interesting information and useful advice to help plan my future“.

MBA 25’s events take place in Georgia, Ukraine and Russia. The main goal of this educational forum is to connect students with proper universities. As MBA25-’s main organizer, Yunna Geydor, says such events have been held for 5 years in Tbilisi. Students are able to attend university presentations as well as personally meet with representatives of the world’s leading universities; get the whole information about the programs and funding. All of the visited universities offer different types of funding which was the main area of interest. Not only language knowledge level, education and recommendations are important while applying to the World’s top 25 universities, students should have some work experiences too. Applications play the main role for getting funding, that’s why organizers offer their support and increase the number of contacts for the students. The partner organizations present jobs for students. Businessman Nicholas Kobakhidze, who graduated the London School of Business and politician, Prof. Zurab Chiaberashvili, graduated Kellog College, shared their experience and spoke about decisions positively impacting their carrier. Conference was very well organised.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

events

Business Network

საერთაშორისო მონეტარული კონფერენცია INTERNATIONAL MONETARY CONFERENCE ამხრეთი კავკასიის ფრიდრიხ ნაუმანის ფონდის მხარდაჭერითა და საქართველოს ახალი ეკონომიკური სკოლის ორგანიზებით, სასტუმრო Betsy-ში გაიმართა საერთაშორისო მონეტარული კონფერენცია თავისუფალი ფული. კონფერენციის მიზანი იყო ევროპული გამოცდილების გაზიარება საქართველოსთვის და რეკომენდაციების შემუშავება. კონფერენციის ფარგლებში განიხილეს ლიტვის, ბულგარეთის, იტალიის, მონტენეგროს, ჩეხეთის ფულადი სისტემების პოლიტიკა, გამოწვევები და პრობლემის მოგვარების გზები. რეკომენდაციები შეეხებოდა ისეთ თემებს, როგორებიცაა თავისუფალი საბანკო მომსახურეობა, არანაირი ახალი გადასახადების შემოღება რეფერენდუმის გარეშე, სახელმწიფო ვალების შემცირება და სხვა.

he International Monetary Conference free money (supported by Friedrich Naumann’s South Caucasus' Foundation for Freedom and organized by the New Economic School of Georgia) was held in the hotel Betsy. The goal of the event was sharing the European experience of shifting to new monetary policies. The conference discussed Lithuanian, Bulgarian, Italian, Montenegro, the Czech monetary policy systems, possible challenges and ways of solving them. Recommendations were related to topics such as free banking services, no new taxes without a referendum, the state debt reduction and more. South Caucasus Project Director of the Friedrich Naumann Foundation, Peter- Andre Bohmann, who opened the conference, made a presentation to an audience. 62

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

სამხრეთი კავკასიის ფრიდრიხ ნაუმანის პროექტების დირექტორი, პიტერ-ანდრიას ბოჰმანი, რომელმაც კონფერენცია გახსნა, პრეზენტაციით წარდგა დამსწრეთა წინაშე. მან თავისი გამოსვლის დიდი ნაწილი დაუთმო ლიბერალური პოლიტიკის მნიშვნელობას: „დარწმუნებული ვარ, ლიბერალული პოლიტიკა არის ის, რაც საზოგადოებასა და ყველა ქვეყანას ესაჭიროება. წარმატებული

ლიბერალური პოლიტიკა ხელს უწყობს საზოგადოების საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესებას და ქალაქის განვითარებას. მონეტარული პოლიტიკა უმთავრესია საბაზრო ეკონომიკაში. საბაზრო ეკონომიკის თავისუფლება დამოკიდებულია ფისკალურ პოლიტიკასა და საბანკო სექტორის თავისუფლებაზე, მის აქტიურობაზე. თავისუფლება ნიშნავს არანაირ პოლიტიკურ ჩარევას. ეკონომიკური განვითარება საბაზრო პროცესებიდან უნდა გამომდინარეობდეს. მონეტარული პოლიტიკა სახელმწიფო პოლიტიკისა და ჩარევისაგან თავისუფალი უნდა იყოს, მხოლოდ განვითარებას უნდა უწყობდეს ხელს... საქართველოს ახალ ეკონომიკურ სკოლას კარგი პოტენციალი აქვს და მას ძალუძს საქართველოში საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესებასა და ქვეყნის განვითარებაში თავისი წვლილი შეიტანოს“.

He dedicated his speech on the importance of liberal politics: “I’m sure liberal policy iChat the public and the country needs. Successful liberal policies help to improve living conditions and promote the development of the city. Monetary policy is the most important in a market economy. The freedom of the market economy depends on the fiscal policy and freedom of the banking sector and its activities. Freedom means free from any political interference. Economic development should be based on market processes. Monetary policy is a state policy and should be free from interference, it should only promote development… New Economic School of Georgia has great potential and is able to contribute to the improvement of the living conditions and development of the country”.

text: Mariam Avakova

მონაწილეობა მიიღეთ Business Georgia-ს რენქინგებში და გამოავლინეთ წლის მომხმარებელზე ორიენტირებული ბანკი საქართველოში! Take Part in Business Georgia Rankings and vote for the Most Consumer-oriented Bank in Georgia! www.businessgeorgia.ge

↓

Take Part in Business Georgia Rankings

გამოკითხვაში ჩართული თითოეული ადამიანი ავტომატურად გახდება Business Georgia-სგათამაშების მონაწილე!

Each person involved in inquiry automatically becomes the participant of Business Georgia Raffle!

სანდოობა!

სწრაფი მომსახურება!

ინოვაციური პროდუქტი!

დაზღვევა!

business in media

Business Network

მედიადაიჯესტი მაესტრო TV 06/10/2015 ბიზნესკონტაქტის მთავარი თემა 2016 წლის ბიუჯეტი იყო. როგორც ფინანსთა მინისტრის მოადგილე გიორგი კაკურიძე ამბობს, სახელმწიფოს ვალი 60% –ითაა შემცირებული, 3% დეფიციტის დაფინანსებას კი შიგა ვალის მზარდი დინამიკით აპირებს, ხოლო ბიუჯეტმა და ფისკალურმა სექტორმა ლარის კურსზე დადებითად უნდა იმოქმედოს. 14/10/2015 ნოემბრიდან საქართველო მსოფლიო რუკაზე გამოჩნდება როგორც ზეთისხილის მწარმოებელი ქვეყანა. კომპანია ჯეოლაივის დამფუძნებელმა, გიორგი სვანიძემ, ბიზნესკონტაქტის ეთერით ზეთისხილის ქარხნის გახსნის შესახებ ისაუბრა.

15/10/2015 ევროპის საინვესტიციო ბანკის ვიცეპრეზიდენტმა და პროკრედიტ ბანკის პრეზიდენტმა ხელი მოაწერეს საკრედიტო ხაზის ხელშეკრულებას. ხელშეკრულება მცირე და საშუალო ბიზნესის დაფინანსებას ეხება და მისი სრული ბიუჯეტი 15 მილიონი ევროა. თანხის პირველი ნაწილის ათვისება უახლოეს მომავალშია დაგეგმილი. ეს ხელშეკრულება წინგადადგმული ნაბიჯია ბიზნესსესხებზე კონკურენტული პირობების შესაქმნელად. 20/10/2015 საერთაშორისო სავალუტო ფონდის წარმომადგენელმა, აზიმ სადიკოვმა, ბიზნესკონტაქტთან რეფინანსირების სესხის, მცურავი სავალუტო კურსისა და ინფლაციის შესახებ ისაუბრა.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

21/10/2015 საქართველოში აკრედიტებულმა საელჩოების ეკონომიკური მიმართულების ხელმძღვანელებმა საქართველოს ბიზნესსაბჭოს მენეჯმენტთან შეხვედრა გამართეს და სამომავლო გეგმებზე ისაუბრეს. მათ განიხილეს საქართველო– ჰოლანდიის ბიზნესფორუმიც, რომელიც 24 ნოემბერს ჰააგაში გაიმართება „დღეს ვხვდებით ევროკავშირის ქვეყნების თითქმის ყველა საელჩოს წარმომადგენელს, რათა ვისაუბროთ, თუ სად ვხედავთ პრობლემებსა და შესაძლებლობებს ქვეყნის ეკონომიკაში, ეს ძალიან მნიშნელოვანია." დევიდ ლი.

19/10/2015 ენერგეტიკის მინისტრის მოადგილე ილია ელოშვილი „ბიზნესკონტაქტის“ სტუდიაში აბრეშუმის გზის ფორუმის ფარგლებში დაგეგმილ ინვესტიციებზე საუბრობს. 20/10/2015 „ამერიკა ძალიან დიდ როლს შეასრულებს ამ გზის გაკვალვაში. ამერიკის სამთავრობო ორგანიზაციები: ეპეკი, ენდიერი და კიდევ უამრავი სხვა, საკმაოდ ფართოდ არიან წარმოდგენილნი ქართულ ბაზარზე“ – აღნიშნა ამერიკის სავაჭრო მდივანმა, ბრიუს ენდრიუსმა, ბიზნესკონტაქტსთან ინტერვიუს დროს. ენდრიუსი საქართველოს ეწვია აბრეშუმის გზის ფორუმის ფარგლებში.

business in media

Business Network

Media Digest Maestro TV 06/10/2015 “The budget 2016 was the main topic of “Business Contact”. Country's dept has been modified by 60%, according to Giorgi Kakuridze, (Deputy Chief of secretary of finances) and its increasing dynamics will conduce 3% of deficit. New budget and fiscal sector should positively influence Georgian Lari's rate” — claims Kakuridze.

15/10/2015 The new loan agreement was signed by president of ProCredit Bank and vice president of European Investment Bank. A fifty-million-euro budget aims to support small and medium size business in the nearest furure. This agreement is a big step forward in developing competitive conditions for the business loans.

14/10/2015 Georgia is going to become an olive-producing- country. Founder of “GeoOlive” Giorgi Svanidze talked with “Business Contact” about opening of olive factory in November.

19/10/2015 The secretary of Energy and Natural Tresources, Ilia Eloshvili was a guest of “Business Contact” and spoke about perspective investments in frames of Silk Road Forum.

20/10/2015 The representative of International Monetary Fund—Azim Sadikov visited Business Contact. He talked about loan refinancing and creeping inflation in dynamics of currency rate. 20/10/2015 Bruce Andrews (the US deputy secretary of commerce) visited Georgia in frames of Silk Road Forum and during the interview with “Business Contact said that US will play a crucial role in realization of this road. “US Government organizations such as Epic, NDR and many others, are widely represented on a Georgian Market”— he added.

21/10/2015 Georgian-Dutch business forum (Nov 24, Hague) was one of the main topics of the meeting, hold by economic officers of accredited embassies and business council of Georgia. “It is very important that today we are here, to speak about problems and opportunities in Georgian economics with representatives of EU countries ”—stated David Lee.

organizations

Business Network

Am Cha m : სწორედ ახლაა ხელსაყრელი დრო ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და საქართველოს შორის თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების (FTA) გასაფორმებლად ავტორი: სარა უილიამსონი სტატიის ორიგინალი დაიბეჭდა ამერიკულ გამოცემაში “The Hill” 28 ოქტომბერს.

ა

მ კვირაში საქართელოს ვიცეპრემიერი და საგარეო საქმეთა მინისტრი, გიორგი კვირიკაშვილი, ამერიკის შეერთებული შტატების სავაჭრო წარმომადგენელს, მაიკლ ფრომანს, შეხვდებიან, მასთან მაღალი დონის სავაჭრო დიალოგის გამართვის მიზნით. შეერთებული შტატებისა და საქართველოს ბიზნესგაერთიანება იმედოვნებს, რომ აღნიშნული შეხვედრა საფუძველს ჩაუყრის თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხებასთან (FTA) დაკავშირებულ მოლაპარაკებებს. ამგვარი მოლაპარაკებების წამოწყება ხელს შეუწყობს საქართველოში შეერთებული შტატების ბიზნესების იმპორტირებასა და ინვესტირებას. მაშინ, როდესაც საქართველოში ზეწოლას განიცდის ე.წ.„ვესტერნიზაცია“, თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება (FTA) იქნებოდა რეალური პოლიტიკური სიგნალი ამერიკის შეერთებული შტატების მიერ საქართველოს უწყვეტი მხარდაჭერისათვის. ასეთი თვალსაჩინო მხარდაჭერა შეერთებული შტატების მხრიდან მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ რუსეთი კვლავაც აგრძელებს პროდასავლური ორიენტაციის მთავრობის ზეწოლას. მაშინ, როდესაც საქართველოს მთავრობა კვლავაც ევროატლანტიკური ინტეგრაციის ერთგული რჩება,

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ქვეყნის შიგნით არის ძალები, რომლებსაც სურთ, რომ საქართველომ დასავლეთისკენ სწრაფვა დაასრულოს. მხოლოდ ამერიკის შეერთებული შტატების პრეროგატივა არ არის ნატოსა და ევროკავშირში ახალი წევრების მიღების უზრუნველყოფა. თუმცა შეერთებულ შტატებსა და საქართველოს შორის თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმებასთან (FTA) დაკავშირებით მოლაპარაკებების ორმხრივი ინიცირება პოლიტიკური სიგნალია საქართველოს ვესტერნიზაციის პროგრამის მხარდაჭერის კუთხით. შეერთებული შტატებიდან საქართველოში განხორციელებული ექსპორტი, რომელმაც 2014 წელს 300 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა, მნიშვნელოვნად სამანქანო დანადგარებსა და ავტომობილებზე მოდის. თუმცა არის იმის ალბათობა, რომ ექსპორტი გაფართოვდება და მოკლე დროში სხვა სფეროებსაც მოიცავს. ბოლო ორი წლის განმავლობაში საქართველოს ბაზარზე პირველად შემოვიდა ისეთი სწრაფი კვების ქსელები, როგორებიცაა: “Wendy’s”, “Dunkin Donuts”, “Domino’s Pizza”, “Burger King”, “Taco Bell”, “KFC” და “Subway”. ქართულ ბაზარზე ასევე სწრაფად ფართოვდება ამერიკული ტანსაცმლის ბრენდები: “GAP”, “Banana Republic” და “Tommy Hilfiger”. მასშტაბური ინფრასტრუქტურული

პროექტები და სახელმწიფო შესყიდვები საქართველოში ასევე დიდ შესაძლებლობებს სთავაზობს შეერთებული შტატების ფირმებს ინვესტიციის განსახორციელებლად. მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში მხოლოდ ჰიდროენერგეტიკის სფეროში დაგეგმილი ინვესტიცია შეადგენს 4.1 მილიარდ აშშ დოლარს. მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკელი ინვესტორები გამოირჩევიან ფართომასშტაბიანი პროექტების განვითარებით, საქართველოში მაინც აზიურ და ევროპულ სამშენებლო კომპანიებს ენიჭება უპირატესობა, არქიტექტურულ-სამშენებლო პროექტების განხოეციელების თვალსაზრისით. ამერიკული სამშენებლო კომპანიები, მათი საერთაშრისო კონკურენტების მსგავსად, სიამოვნებით ჩაერთვებოდნენ საქართელოსთან სავაჭრო ურთიერთობებში. ამჟამად საქართველოს მთავრობამ უნდა აირჩიოს კონსორციუმი, საქართველოში ახალი პორტის აშენების მიზნით. აღნიშნული პროექტი მიზნად ისახავს მომდევნო 7—10 წლის განმავლობაში 5 მილიარდი აშშ დოლარის ინვესტირებას. ამერიკული კომპანია “Conti Group”-ი წარმოადგენს ერთ-ერთს შერჩეული ორი კონსორციუმიდან. ამერიკული კომპანიები აქტიურად მონაწილეობენ სხვადასხვა პროექტშიც, დაწყებული

organizations

Business Network

Am Cha m :

Time is right for a US-Georgia Free Trade Agreement By: Sarah Williamson The article was originally published in The Hill, a Washington D.C. Publication, on 28 October, 2015.

his week Vice Prime Minister and Foreign Minister of Georgia Giorgi Kvirikashvili will meet with U.S. Trade Representative Michael Froman to conduct a high-level trade dialogue. The American—Georgian business community hopes that this meeting will lead to the beginning of negotiations on a U.S.-Georgia Free Trade Agreement (FTA). Opening such negotiations would increase opportunities for American businesses to export to, and invest in, Georgia. At a time when “Westernization” is under pressure in the region, an FTA would be a tangible political signal of continued U.S. support for Georgia. This type of visible support is particularly important as Russia continues to pressure Western-oriented governments in the region. While the government of Georgia remains committed to Euro-Atlantic integration, there are forces inside the country that would dearly love to see that orientation come to an end. The U.S. alone can’t deliver NATO or EU membership. However, opening negotiations on a U.S.-Georgia FTA is a bilateral step that would be an ideal signal of support for Georgia’s Westernization agenda. U.S. exports to Georgia, at USD 300 million in 2014, are significant and largely concentrated in machinery and cars. However, there is evidence of fast expansion in others areas. In the last

two years fast food chains such as Wendy’s, Dunkin Donuts, Domino’s Pizza, Burger King, Taco Bell, KFC and Subway have all entered the Georgian market for the first time. Clothing retail is also rapidly expanding with U.S. brands such as GAP, Banana Republic and Tommy Hilfiger opening storefronts in Georgia. Large infrastructure projects and government procurements also offer sizeable opportunities for U.S. firms. Projected investment in hydropower alone is USD 4.1 billion over the next few years. While U.S. investors are prominent in developing large-scale projects, Asian and European firms have been winning the majority of engineering and construction projects. American firms would do well to enjoy the same trade agreements as their international competitors. The government is also currently selecting the final consortium to build a new port in Georgia that could represent a USD 5 billion investment over the next 7—10 years. The Conti Group, a U.S. firm, is on one of two final consortia. American companies are also participating in projects from medical facility development to waste management. An FTA between the two countries would not only aid these companies in exporting American products and machinery to facilitate these projects, but would also greatly encourage other American companies looking to expand into the region. Georgia has worked hard to be-

come a valuable partner to the U.S. The country is already a hub for the region, with low corruption, a simplified tax system, bilateral trade ties with its neighbors and a business-friendly legislative environment. In the technology sector, the government of Georgia recently signed an agreement with Microsoft to respect intellectual property rights. The deal, worth USD 20 million, is unique in the region, and is just the beginning of a series of measures aimed at intellectual property protection that could open up the country for ICT sales and investments in research and development. Business opportunities that would follow an U.S.—Georgia FTA also move significantly beyond Georgia’s borders. Georgia’s economic and strategic importance as a transit route for oil and gas supplies has never been so important—the country offers the only route from the Caspian Sea to Europe that does not go through Russia. A BP-led consortium is in the process of tripling the capacity of gas that is transported across the country, with a pipeline upgrade that represents a USD 2 billion investment in Georgia alone. As important as Georgia is in the energy transportation world, the country is not only valuable as a transit route for oil and gas. A “New Silk Road” transit route is quickly emerging between Europe and Asia—

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

organizations

Business Network სამედიცინო დაწესებულებებით, დამთავრებული ნარჩენების მართვის სფეროთი. ორ ქვეყანას შორის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება (FTA) არა მხოლოდ დაეხმარება ზემოაღნიშნულ კომპანიებს ამერიკული პროდუქციისა და სამანქანო დანადგარების ექსპორტში და ამ გზით დაგეგმილი პროექტების განხორციელების გაადვილებაში, არამედ გაზრდის სხვა ამერიკული კომპანიების მოტივაციას, გამონახონ გზები საქართველოში ინვესტირებისა და გაფართოებისათვის. საქართველომ ბევრი იღვაწა, რათა ამერიკის შეერთებული შტატებისათვის სასარგებლო პარტნიორი გამხდარიყო. საქართველო ინვესტირების კუთხით უკვე მნიშნველოვან, საკვანძო პუნქტს წარმოადგენს, როგორც ქვეყანა—კორუფციის დაბალი მაჩვენებლით, გამარტივებული საგადასახადო სისტემით, მეზობელ ქვეყნებთან ორმხრივი სავაჭრო ურთიერთობებითა და ბიზნესის განვითარებისათვის ხელსაყრელი კანონმდებლობით. საქართველოში ტექნოლოგიის განვითარების თვალსაზრისით აღსანიშნავია, რომ საქართველოს მთავრობამ ხელი მოაწერა შეთანხმებას “Microsoft”-თან ინტელექტუალური საკუთრების უფლებებთან დაკავშრებით. 20 მილიონ აშშ დოლარიანი გარიგება, თავის მხრივ, უნიკალურია საქართველოსთვის და ეს მხოლოდ დასაწყისია ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის სფეროში რიგი დაგეგმილი ღონისძიებებისა, რომლებიც ხელს შეუწყობს საქართველოში ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების (ისტ) გაყიდვასა და კვლევისა და განვითარების სფეროში ინვესტირებას. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებით (FTA) გათვალისწინებული ბიზნესის განვითარების შესაძლებლობები უკვე საგრძნობლად სცილდება საქართველოს ფარგლებს. საქართველოს, როგორც ნავთობისა 68

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

და გაზის სატრანზიტო სამარშრუტო ქვეყნის, ეკონომიკური და სტრატეგიული საჭიროება არასოდეს ყოფილა ასე მნიშვნელოვანი— საქართველოზე გადის ერთადერთი სამარშრუტო გზა კასპიის ზღვიდან ევროპამდე, რუსეთის ფედერაციის გვერდის ავლით. “British Petroleum”-ის ენერგოკონსორციუმმა დაიწყო შესაბამსი ზომების მიღება გაზის სიმძლავრის გასამმაგების კუთხით. გაზი საქართველოს გავლით ტრანსპორტირდება, კერძოდ კი იმ მილსადენის მეშვეობით, რომელშიც 2 მილიარდი აშშ დოლარის ინვესტიციაა ჩადებული. საქართველო არა მხოლოდ სატრანზიტო მარშრუტს გვთავაზობს ნავთობისა და გაზის ტრანსპორტირებისათვის, არამედ მნიშვნელოვანი ქვეყანაცაა ელექტროენერგიის ტრანსპორტირების თვალსაზრისით. ასევე, საქართველო ხელს უწყობს ევროპისა და აზიის დამაკავშირებელ სატრანზიტო მარშრუტ „ახალი აბრეშუმის გზის“ განვითარებას, პორტის, საგზაო და სარკინიგზო ინფრასტრუქტურის მსხვილი ინვესტირების მოზიდვით. „თბილისის აბრეშუმის გზის ფორუმს“, რომელიც ამა წლის ოქტომბრის დასაწყისში გაიმართა, 500-ზე მეტი კომპანია ეწვია 34 ქვეყნიდან, მათ შორის, შეერთებული შტატებიდან, საქართველოს ტერიტორიის გამოყენების გზებისა და ქვეყნის სავაჭრო-სამარშრუტო პოეტნციალის კვლევის მიზნით. აღნიშნულ უპირატესობათა უფრო მეტად გაძლიერებისათვის საქართველომ 2014 წლის ივნისში ხელი მოაწერა ასოცირების შეთანხმებას, მათ შორის, ღრმა და ყოვლისმომცველი სავაჭრო სივრცის შესახებ შეთანხმებას (DCFTA). ღრმა და ყოვლისმომცველი სავაჭრო სივრცის შესახებ შეთანხმება (DCFTA) საქართველოს შესაძლებლობას მისცემს, ჰქონდეს თავისუფალი წვდომა, როგორც ევროპულ საქონელზე, ისე მომსახურებაზე. ეს კი, თავის მხრივ, ხელს შეუწყობს საქართველოს პოპულარიზაციას იმ ბიზნესებისათვის, რომელთაც სურთ

ევროპის ბაზარზე დამკვიდრება, და რომლებიც საქართველოს უფრო ხელსაყრელ ტერიტორიად აქცევს დასავლეთის ქვეყნებისათვის, იქ ბიზნესის წამოწყებისა და მეზობელი ქვეყნების ბაზარზე გაფართოვების მიზნით. საქართველოს მიერ თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების (FTA) ხელმოწერა არ გამოიწვევს ამერიკული კომპანიებისათვის ახალი, მნიშნველოვანი კონკურენტის ასპარეზზე გამოჩენას. შეერთებულ შტატებში საქართველოდან განხორციელებული იმპორტის 80 პროცენტს მანგანუმი შეადგენს. მანგანუმის მოპოვებასა და გადამუშავებას საქართველოში ამერიკული კომპანია უზრუნველყოფს და ის არ უწევს კონკურენციას მანგანუმის მწარმოებელ ამერიკულ კომპანიებს. პოლიტიკური თვალსაზრისით, თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების (FTA) თაობაზე გამართული მოლაპარაკებების მნიშვნელოვანი სიგნალი იქნება საქართველოსათვის, რომ მისი მატერიალური მხარდაჭერა გრძელდება, თანაც ესოდენ მნიშნველოვან დროს. საქართველოს კორუფციასთან ბრძოლისა და ბიზნესგარემოს გაუმჯობესების სფეროში რეფორმების გატარების გამოცდილება, უკვე ფართოდ აღიარეს. იმ ქვეყნების ფონზე, სადაც ადამიანის უფლებები და კანონის უზენაესობის პრინციპი ხშირად იგნორირებულია, საქართველო გვევლინება, როგორც დემოკრატიზაციის, ვესტერნიზაციისა და გამჭვირვალობის იშვიათი ბასტიონი. საქართველოსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებს შორის თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების (FTA) გაფორმებასთან დაკავშირებით მოლაპარაკებების წამოწყება აგრეთვე შეუწყობდა ხელს ამ წარმატების აღიარებას.

organizations

Business Network მაშინ, როდესაც საქართველოში რისკები გაზრდილია, თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების ინიცირება შექმნის პლატფორმას განახლებული ორმხრივი ჩართულობისათვის და მექანიზმს საქართველოში შეერთებული შტატების კომერციული ჩართულობის გაზრდისათვის. ეს კი ამერიკული კომპანიებისათვის ახალ შესაძლებლობებს წარმოაჩენს და დაასაბუთებს ვესტერნიზაციასთან დაკავშრებულ არგუმენტს, რაც საქართველოს ყველაზე მეტად ახლა სჭირდება.

Georgia is supporting the development of this route through a heavy investment in port, road and rail infrastructure. The recent Tbilisi Silk Road Forum, which was held earlier this month, saw over 500 companies from 34 countries, including the US, visit the country to investigate ways of utilizing Georgia’s location and traderoute potential. Offering a “force-amplifier” to these benefits, Georgia signed the Association Agreement, including a Deep and Comprehensive Free Trade Agreement (DCFTA), in June of last year. The DCFTA will give Georgia freetrade access to the EU for its goods and services. This further enhances

სარა უილიამსონი—ამერიკის სავაჭრო პალატის პრეზიდენტი საქართველოში.

განახლება (BG): 30 ოქტომბერს, საქართველოს ვიცეპრემიერი, საგარეო საქმეთა მინისტრი გიორგი კვირიკაშვილი ქალაქ ვაშინგტონში აშშ–ის სავაჭრო წარმომადგენელ მაიკლ ფრომანს შეხევდრა. მხარეებმა ორმხრივი ვაჭრობისა და ინვესტიციების ხელშეწყობის საკითხებზე ისაუბრეს და ინვესტიციებზე აშშ-საქართველოს მაღალი დონის დიალოგის (HLTD) მონაწილეებს მხარდასაჭერად მიმართეს. ეს ყოველივე ორმხრივი ვაჭრობისა და ინვესტიციების წახალისების, თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების გაფორმების შესაძლებლობების საკითხების შესწავლას გულისხმობს.

“

ფრომანმა და კვირიკაშვილმა საერთაშორისო ინვესტიციების პრინციპებისა და ასევე საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების სფეროში ვაჭრობის პრინციპების შესახებ გააკეთეს განცხადება. საერთაშორისო ინვერსიტრების პრინციპები გულისხმობს ღია, არადისკრიმინაციული საინვესტიციო რეჟიმის ჩამოყალიბებას, მათ მაღალ დონეზე დაცვას, გამჭვირვლეობას და საზოგადოების ჩართულობას. საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების სფეროში ვაჭრობის პრინციპები კი მნიშვნელოვანია ინოვაციური ელექტრონული კომერციის განვითარების კუთხით.

Politically, opening negotiations on a FTA would send a signal of continued material support for Georgia at an extremely important time.

In a region where human rights and rule of law are often ignored, Georgia has remained a rare bastion of democratization, Westernization and transparency. Entering into discussion about a Georgia-U.S. FTA would acknowledge this success. At a time when Georgia is at risk, this FTA negotiation would also provide a platform for revitalized bilateral engagement and a mechanism to encourage increased U.S. commercial engagement in the region. It would open up opportunities for U.S. companies and boost the argument for Westernization, just when Georgia needs it the most. Williamson is president of the American Chamber of Commerce in Georgia. Update (BG): On 30th of October, Vice Prime Minister of Georgia, Foreign Minister Giorgi Kvirikashvili held a meeting with the U.S. Trade Representative Michael Froman. During their meeting in Washington DC, they discussed strengthening of bilateral trade and investments. They addressed High-Level Dialogue on Trade and Investment (HLTD) that supports effort by discussing options for building trade and investment tie. They have also discussed possibilities of Free Trade Agreement.

”

Georgia’s attractiveness for businesses that want to gain access to the EU market and will make Georgia a more comfortable place for Western countries to set up businesses with a view to other regional markets. An FTA with Georgia is also unlikely to create any significant new competition for U.S. companies. Manganese makes up more than 80 percent of U.S. imports from Georgia. This is mined and processed in Georgia by a U.S. company and does not compete with U.S. producers. Politically, opening negotiations on a FTA would send a signal of continued material support for Georgia at an extremely important time. Georgia’s track record of reforms to fight corruption and improve the business environment has been widely acknowledged.

Froman and Vice PM Kvirikashvili announced endorsement of the Georgia-US “Statement of Principles for International Investment” and “Trade Principles for Information and Communication Technology Services”. “Statement of Principles for International Investment” means supporting non-discriminative legislation, its successful implementation, transparency and awareness. ICT is focused on development of principles of e-commerce.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

გუდაური საქართველოს ყველაზე ცხელი სათხილამურო კურორტის ისტორია და მომავალი

Gudauri

From Past to the Future of Georgia’s Hottest Ski Resort

იანი წლების ბოლოდან მოყოლებული, გუდაური თოვლის მოყვარულებს დაუვიწყარ სამთო– სათხიმალურო თავგადასავლებს სთავაზობს. კურორტი ზღვიდან 2,196 მეტრზე, კავკასიონის სამხრეთ ქედზეა განლაგებული. საძელის (3,307) საბაგირო გზის ზედა სადგურიდან თქვენ თვალწინ კავკასიონის ციცაბო, კლდოვანი ქედები იშლება, ნისლიანი ტრასები ღრუბლებსქვევითაა დარჩენილი, საძელეზე კი ზამთრის თბილი მზე ანათებს. სათხილამურო ტერიტორია 7,400 აკრს შეადგენს და დამსვენებლს დაუნჰილის, სლალმომის გიგანტის, ან თუნდაც გაუკვალავ თოვლში სრიალისა და ჰელისკის შესაძლებლობებს სთავაზობს. აქ შესაფერისი ადგილი მცირებიუჯეტიანი დამსვენებლისთვისაც ისევე მოიძებნება, როგორც ექვსნულიანი საბანკო ანგარიშის მფლობელებისთვის. გუდაური, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ ევროპიდან, ჩამოსულ ტურისტებსა და, თითქმის, ყველანაირი ხასიათისა თუ ტიპის ქართველ ახალგაზრდას იზიდავს. აქ, რა თქმა უნდა, ხშირად შეხვდებით ადგილობრივ პროფესიონალებს. მისი განსაკუთრებული ხიბლი კი ისაა, რომ თბილისიდან სულ რაღაც 100 წუთის სავალზეა განლაგებული. ზოგისთვის, შეიძლება, უცნობი იყოს მისი პირველი ნაბიჯები. სწორედ ამ ისტორიის გამოსარკვევად „Business Georgia“ გადაწყვიტა გასაუბრებოდა გუდაურის ერთ–ერთ დამფუძნებელსა და სასტუმრო „მარკო პოლოს“ ყოფილ გენერალურ დირექტორს—ვახტანგ მიქელაძეს, რომელის მიერ გუდაურის დაარსებასა და განვითარებაში შეტანილი წვლილი ნამდვილად განუზომელის. „ძალიან რთული და შემთხვევითობებით სავსე ისტორიაა“ - თქვა ბატონმა ვახტანგმა ინტერვიუს დაწყებამდე. „ყველაფერი დაიწყო სათხილამურო სკოლით, მაშინ არც გვიფიქრია, რომ გუდაური ახალი, წარმატებული ზამთრის კურორტი გახდებოდა. თავიდან გადაწყვეტილი გვქონდა, ბავშვები მლეთაში დაგვებინავებინა, პატარა საბაგიროც გავაკეთეთ, მაგრამ მლეთა აღმოჩნდა ცივი რეგიონი, სადაც თოვლი ფაქტობრივად არ იტკეპნებოდა, ამიტომ დავიწყეთ ახალი ტერიტორიის ძებნა და იქვე, სულ რამდენიმე კილომეტრში, აღმოვაჩინეთ გუდაური. საერთოდ, ითვლებოდა, რომ სამხრეთი ორიენტაციის ფერდები სათხილამუროდ არ ვარგა, მაგრამ აღმოჩნდა რომ ეს მართებულია იმ ადგილებისთვის, რომლებიც დაბლაა განლაგებული, და ეს არ მოქმედებს გუდაურის მსგავს მაღალ რეგიონებზე.

ince the end of the 80s, Gudauri has offered the unforgettable skiing adventures to the snow-lovers. The resort is located 2,192 m above sea level, on the southern slope of the Caucasus Mountains. While coming down via Sadzele rope-way (3,307), you will see the steep, rocky slopes of the Caucasus Mountains. Misty roads are hidden under the clouds and the warm winter sun shines at Sadzele. The skiing territory is stretched over 7400 acres and gives opportunity to use skills of downhill, giant slamom, heliski. You can even try skiing in pathless snow. Here, low-budget visitors, as well as owners of a solid bank account, can find suitable places. Gudauri especially attracts the tourists from the East Europe and youth of Georgia. Here, of course, you will often meet local professionals. In addition, its location is very charming, as it is situated at a distance of only 100 minutes from Tbilisi. Some people may not have information about the first steps of Gudauri. Therefore, the Business Georgia interviewed the former general director of the Marco Polo Hotel, Vakhtang Mikeladze. He, indeed, has played an important role in establishment and development of Gudauri. “It is a very complex and fortuity story” — told us Vakhtang Mikeladze before the interview. “Everything began with a skiing school. Actually, I didn’t think that Gudauri would become a competitive resort then. At first, we wanted to take children to Mleta. We even constructed a small rope-way there. But, soon we found out that it is an extremely cold district, where, factually, snow is never rammed. Therefore, we began searching for a new territory. Near to Mleta, at a distance of about few kilometers, we found Gudauri. Generally speaking, in that period, it was thought that the southern slopes weren’t good for skiing. But, later, it became obvious that the above-mentioned assumption was true only in regard with lower places. Such high districts as Gudauri are exceptions. Here, in the south, as well as at a sunny slope, snow is preserved for a very long time. We began with a little school in Seturebi and ended with the huge hotel—Marco Polo”.

Business Network

აქ სამხრეთითაც და მზიან ფერდობზეც თოვლი დიდხანს ნარჩუნდება. თავიდან დავიწყეთ პატარა სათხილამურო სკოლით სეთურებში, საბოლოოდ კი უზარმაზარი სათხილამურო კომპლექსით — მარკო პოლოთი დავასრულეთ.“ გასათვალისწინებელია, რომ ეს ყველაფერი ხდებოდა საბჭოთა კავშირის პერიოდში, როდესაც ასეთი სასტუმროს არსებობა ფაქტობრივად შეუძლებელი იყო. როგორ იპოვეთ ავსტრიელი პარტნიორები? საბჭოთა პერიოდისთვის დამახასიათებელი იყო შემთხვევითობები, რომლებიც არანაირ კანონზომიერებას არ ექვემდებარებოდა. 1985 წელს საქართველოს ავსტრიელების დელეგაცია სტუმრობდა, სამინისტროში კი ვიღაცას მოაფიქრდა, რომ მათთვის გუდაური ეჩვენებინათ. დელეგაციის მონაწილეებს შორის იყვნენ კონრად დოპელმაიერი, საბაგირო გზების მწარმოებელი ფირმის მფლობელი და ლეოპოლდ ბაუზბეკი, რომელიც ავსტრიული სამშენებლო ფირმის ხელმძღვანელი იყო. დელეგაციის წევრებს გავაცანით ამ ადგილას სათხილამურო ცენტრის მშენებლობის იდეა. ბაუზბეკს მოეწონა გუდაური და გადაწყვიტა, ბოლომდე მიჰყოლოდა ამ საქმეს. იშოვა კრედიტი და რაღაცნაირად მოახერხა მოსკოვში საქმის წინ წაგდება. 1985 წელს, როდესაც მე და ჩემი კოლეგები მოსკოვის „გოსპლანში“ ვისხედით და კონტრაქტზე ვმუშაობდით, იმედი ნამდვილად არ გვქონია, 72

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

business in territories

It is noteworthy that aforementioned facts happened in the soviet period, when it was nearly impossible to have such hotels. How did you find the Austrian partners? Unpredictable things, which don’t obey any rules, were characteristic to the soviet period. In 1985, an Austrian delegation came to Georgia. Someone in the ministry decided to show Gudauri to the visitors. Among the guests were Konrad Doppelmayr and Leopold Bausback (head of an Austrian building company). He found Gudauri very attractive and decided to establish his own business there. He took a credit and somehow solved the problem in Moscow. In 1985, when my friends and I were working on documentations at Gosplan, we didn’t think that our plan would be implemented in reality. The Georgian side was headed by the secretary of communist party, Suliko Khabeishvili. Before becoming a political figure, Suliko was an alpinist. Therefore, he was trying to help us. In the end, we were told that our plans were unrealizable. We bought tickets and were about to return to Georgia. But, as it seems, Gadauri is a very lucky place. An Austrian prime-minister was visiting Russia at that time. He, along with a Russian prime-minister, had to sign a treaty. “Signing treaties is easy, but, their realization is very difficult” — said the Austrian prime-minister and commented on Gudauri. After this dialogue, the Russian prime-minister ratified the project demonstratively.

Business Network რომ ამ პროექტს ვინმე მართლა დაამტკიცებდა. საქართველოს მხარეს ხელმძღვანელობდა სულიკო ხაბეიშვილი, რომელიც მაშინ ცეკას მდივანი კი იყო, მაგრამ სულით ალპინისტი გახლდათ და სწორედ ამ ალპინისტური კოლეგიალობით და სხვა ხრიკებით ცდილობდა ამ პროექტის გათრევას. ბოლოს პირდაპირ გვითხრეს, რომ არაფერი გამოვიდოდა, უკვე ბილეთები გვქონდა ნაყიდი და თბილისში ვბრუნდებოდით, მაგრამ, როგორც ჩანს, გუდაური ბედნიერ ვარსკვლავზეა დაბადებული. ამ პერიოდში, მოსკოვს ავსტრიის პრემიერ–მინისტრი სტუმრობდა, რომელსაც საბჭოთა კავშირის პრემიერ–მინისტრთან ერთად ხელშეკრულებისთვის უნდა მოეწერა ხელი. „ამ ხელშეკრულებას კი ვაწერთ ხელს, მაგრამ საქმე საქმეზე რომ მიდგება, არაფერი გამოდისო“ უთქვამს ავსტრიის სავაჭრო და გუდაურის პროექტზე გაუკეთებია კომენტარი. ამან გადაწყვიტა გუდაურის ბედი. აი, ასეთ გაურკვეველ ბედისწერაზე იყო გუდაური დამოკიდებული. პროექტის ხელმოწერისთანავე, გუდაურში გამოჩნდნენ უცხოური სამშენებლო მანქანები და ექსკავატორები. 22 თვეში აშენდა ერთი ვეებერთხელა სასტუმრო და საბაგირო გზები, რაც იმ პერიოდისთვის ფანტასტიკის სფერო იყო. (მაგალითად, ჩემი წინა პროექტი, გაგრის ბალნეოლოგიური კლინიკა, 12 წელიწადი შენდებოდა) თქვენი აზრით, რატომ იყო მარკო პოლო ასეთი გამორჩეული? მარკო პოლო იყო ბიძგი, რომელმაც მოსახლეობა უკან, მთაში, დააბრუნა. ეს იყო პირველი ევროპული სტანდარტების სასტუმრო საქართველოში, რომელიც, ერთი მხრივ, სახელმწიფოს საკუთრება იყო, მეორე მხრივ კი, ლეოპოლდ ბაუზბეკის მიერ შექმნილი სასტუმრო ქსელის ნაწილი. თავიდან პერსონალი ავსტრიელებით და უნგრელებით იყო დაკომპლექტებული, შემდეგ კი ნელ–ნელა შეიცვალა ქართველებით. საკმაოდ დიდი შრომა და ენერგია ჩავდეთ მათი კვალიფიკაციის ასამაღლებლად და, ვფიქრობ, ის სტერეოტიპიც დავამსხვრიეთ, რომ მთიულებს და მოხევეებს ამ ბიზნესში თავის დამკვიდრება არ შეუძლიათ.

business in territories nstantly, after signing the treaty, huge cars and excavators came to Gudauri. In 22 months, an enormous hotel and rope-ways were constructed. It was an unimaginable fact (for instance, it took 12 years to build a metrological clinic in Gagra). In your opinion, why was Marco Polo so special? Marco Polo was an impulse for the population to come back to the mountains. It was the first hotel of European standards in Georgia. On the one hand, the idea of its construction belonged to the government. On the other hand, it was the part of Leopold Bausback’s network. At first, the hotel had the Austrian personnel. Later, they were substituted by the Georgians. We have put a lot of energy in raising the level of their qualification. I think that we have broken the stereotype that the Mokhevians can’t do that business properly. What happened after the dissolution of the Soviet Union? It was a very difficult period. The most important issue was the following: who was the owner of the hotel? Its construction was ordered by the state, but the state itself didn’t exist anymore. The Russian side was especially active, but, they couldn’t defeat us. It is noteworthy that thanks to heli-skiing the hotel was working even in the civil war period. Helicopter tour lovers, who were coming to Gudauri for skiing, were afraid neither avalanches, nor wars. As I can recall, at that time, the airport was lightened by the candles that were placed in beer bottles. The visitors were transported by buses. The guards were following them to Gudauri. It was funny, however, we could overcome these difficulties. I will never forget how Mkedrioni came on the scene. I asked them politely to leave guns and not to disturb foreign guests. I don’t know why they did exactly what I told them. However, Kalashnikov and Bazooka rifles were gathered in the conference hall.

რა ხდებოდა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ?

Please, tell us a few words about the current potential of Gudauri?

ძალიან მძიმე პერიოდი იყო. ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელიც ჩვენ წინაშე დადგა, იყო ის, თუ

Of course, the situation has changed dramatically since 90s. Gudauri has a very promising potential. This district BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Business Network

ვის ეკუთვნოდა სასტუმრო. ეს იყო სახელმწიფოს დაკვეთა, მაგრამ თვითონ სახელმწიფო აღარ არსებობდა. განსაკუთრებით აქტიურობდა რუსული მხარე, მათ უნდოდათ, რომ კომპლექსი ინტურისტს გადასცემოდა. მაგრამ, საბედნიეროდ, ვერ გვაჯობეს — გუდაური საქართველოს დაქვემდებარეობაში დარჩა. საინტერესოა, რომ არც სამოქალაქო ომის დროს დავხურულვართ, ამის მიზეზი კი იყო ჩვენი განსაკუთრებული ნიშა — ჰელისკინგი (Heli-Ski). ის ადამიანები, რომლებიც ვერტმფრენით სათხილამუროდ ჩამოდიოდნენ, ავანტიურული ბუნების ხალხი იყო. მათ არც ზვავების ეშინოდათ და არც ომის. მახსოვს მათი ჩამოსვლისას თბილისის აეროპორტი ლუდის ბოთლებში დანთებული სანთლებით იყო განათებული, გუდაურამდე კი ავტობუსით გადაგვყავდა, რომელსაც წინ და უკან დაცვა მიჰყვებოდა. საოცარი იყო, მაგრამ გავძელით. არ დამავიწყდება ის დღე, მხედრიონი რომ შემოგვივარდა. ზრდილობიანად ვთხოვეთ, იარაღი დაეტოვებინათ და უცხოელი სტუმრები არ შეეწუხებინათ. ნამდვილად არ ვიცი, რატომ დაგვიჯერეს. სამაგიეროდ, ჩაკეტილ საკონფერენციო დარბაზში, მაგიდაზე, კალაშნიკოვები და ბაზუკები იყო დახვავებული. გუდაურის დღევანდელ პოტენციალს როგორ შეაფასებდით? რა თქმა უნდა, 90 იანების შემდეგ პირობები რადიკალურად შეიცვალა. კურორტს აქვს საკმაოდ დიდი პოტენცილი, განვითარდეს ნაროვანის ხეობის მიმართულებით, რომლის დაკავშირებაც გუდაურთან ძალიან კარგად შეიძლება. იგი გვთავაზობს სკიტურინგის და გაუკვალავ თოვლში სრიალის შესანიშნავ შესაძლებლობებს. დღეს ევროპულ კურორტებს, რომლებიც 1,300—1,600 მეტრზეა განლაგებული, გლობალური დათბობიდან გამომდინარე, სერიოზული პრობლემები აქვს. მათ გამოსავალი იპოვეს სათხილამურო არეალის მაღლა აწევაში, გუდაური კი, თავისთავად, საკმაოდ მაღლაა განლაგებული. თუ ქვედა ტრასებზე თოვლი არ არის, ზევით სრიალი ყოველთვის შესაძლებელია. ხელოვნური თოვლის საფარს გამოსავალს ნამდვილად ვერ ვუწოდებ. სრიალი მხოლოდ სადღაც გახვევა და ჩამოსრიალება ხომ არ არის. ამ დროს ადამიანს სჭირდება თეთრი გარემოს, დათოვლილი მთების, სიჩქარის და თავისუფალი მანევრირების განცდა ან თუნდაც, უბრალოდ, სუფთა ჰაერი. ამ სპორტმა ძალიან იცის მიჩვევა, თითქოს, მთები მუდმივად გიხმობენ. ეს უზარმაზი სამთო–სათხილამურო ინდუსტრია ადამიანის ემოციურ, ფიზიოლოგიურ და ფსიქოლოგიურ დამოკიდებულებაზეა აგებული, რასაც ხელოვნური თოვლი ნამდვილად ვერ ჩაანაცვლებს.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

business in territories

can be developed in the direction of Narovani Gorge, which can be perfectly linked to Gudauri. It is good for “backcountry” and offers a lot of opportunities to those, who are fond of skiing in unrammed snow. Today, European resorts, located at the height of 1300—1600 m, face serious global warming problems. In order to solve this problem, these resorts are lifted upwards. Gudauri is naturally a rather high place. If there is no snow at the lower terrace, it is always possible to ski at the upper one. I don’t think that the artificial snow cover is a solution. Skiing is not only about coming up and down. In this process, a human body generates endorphins, which needs white environment, snowy mountains or simply fresh air. Often, people get used to this sport and can’t imagine life without it. Enormous skiing industry rests upon the physiological and psychological attitudes of human beings, substitution of which by artificial snow is ineffective. What would you advise to the new management of Gudauri? It is worth stating that the vital source of this industry— the landlords, instructors, representatives of different food businesses have formed an association. They are trying to support and help each other. It is also very important that, nowadays, the resorts don’t try to compete with one another. Moreover, many new hotels are opened. However, in my opinion, Gudauri doesn’t offer enough opportunities of having fun after skiing. Skiing roads and snow is really good. But, after closing of the rope-way there is nothing to do. In addition, in my view, special attention should be attached to the Georgian visitors. To find out more about the future of Gudauri, Business Georgia’s addressed to “Mountain Resorts Development Company” which was established in 2010, under the name of “Gudauri Development Agency.” Since 2013, the company changed its name and took control over other Georgian winter resorts: Bakuriani (Kokhta and Didveli ski roads), Gudauri, Goderdzi and Mitarbi. With a help of Canadian company, “EcoSign” we have developed and implemented a master plan, that is a step forward. In 2008, Gudauri could provide only 800 sleeping beds. Currently, their number is increased to 1,650. New hotels and condos are built, not to say anything about the new gondola lift and amusement possibilities for children. As you know, Gudauri was not a piece of pie for the beginners. There was a huge hummock on a beginner’s road that was a big difficulty for each newbie. Therefore, it was removed. We have also added a small puma lift for children.

Business Network

გუდაურის ახალ მენეჯმენტთან ხომ არ გექნებოდათ რაიმე რჩევა? საბაგირო გზების და ტრასების მენეჯმენტი პროფესიონალურად მოქმედებს. მომწონს, რომ ამ ინდუსტრიის მამოძრავებელმა ძალამ— სასტუმროს მეპატრონეებმა, გაქირავების პუნქტების მფლობელებმა, კვების, გართობის და სავაჭრო პუნქტების მფლობელებმა, ინსტრუქტორებმა, სხვადასხვა საკვები ინდუსტრიის წარმომადგენლებმა შექმნეს ასოციაცია და ერთმანეთს ეხმარებიან, ერთმანეთის აზრს ითვალისწინებენ. მაგრამ მგონია, რომ გუდაური სრიალის შემდეგ გართობის ნაკლებ შესაძლებლობას სთავაზობს დამსვენებელს. სასრიალო ტრასები, თოვლი, ეს ყველაფერი ნამდვილად კარგია, მაგრამ საბაგიროს დაკეტვის შემდეგ, თითქმის აღარაფერი ხდება. ახალგაზრდებს გართობის საშუალება აკლიათ. ამასთანავე, კარგი იქნება, თუ ქართველ დამსვენებელს მეტ ყურადღებას დაუთმობენ. გუდაურის მომავალზე სასაუბროდ, Business Georgia-მ გადაწყვიტა მთის კურორტების განვითარების კომპანიას გასაუბრებოდა, რომელიც 2010 წელს გუდაურის განვითარების ფონდის სახელით დაარსდა. 2013 წლიდან მის შემადგენლობაშია ბაკურიანის კოხტასა და დიდველის ტერიტორია, გუდაური, გოდერძი და მიტარბი. კანადურ ორგანიზაცია „ეკოსაინთან“ ერთად ჩვენ შევიმუშავეთ მასტერპლანი, რაც ინვესტორებისთვის წინ გადადგმული ნაბიჯია. 2008 წელს, გუდაურში 800 საწოლი ადგილი იყო, დღეს ეს რაოდენობა 1,650–მდე გაიზარდა. აშენდა ახალი სასტუმროები და საცხოვრებელი კორპუსები. დაემატა გონდოლას ტიპის საბაგირო და ახალი სასრიალო ტრასები, გასართობი ტერიტორია ბავშვებისთვის.

business in territories

What about the Snow Park? Of course, the territory is the state property, taken on lease and built by a private compa-ny. I suppose that this year the situation will be changed. During the last years, the snow park’s target groups were only extreme lovers. I guess this year it will provide opportunities for all types of guests, combining extreme and leisure. What about the upcoming competitions? Well, there will be at least two stages of the annual Georgian ski competition “Jump and Freeze”, organized by Redbull. Ski competitions between Georgian Banks and many other small corporate races will take place. How “Mountain Resorts Development Company” is supporting start-ups in Gudauri? We have a special department for supporting start-up companies. Our Master plan is quite helpful for the beginners, as it provides a ready-made plan. For example, in the field of seismology, how the building should look like and many others. Are there any updates about the nightlife? This topic is crucial for the young visitors. We are only responsible for lifts and roads. Nightlife is closely linked to alcohol, assumption of which is against our policy. But, there is a commercial space at every first floor of the estates in Gudauri, where everybody is welcome to open a bar, a lounge or a club. Of course, we are ready to help them.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Business Network

აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ აქამდე დამწყები მოთხილამურისთვის პირველი ნაბიჯების გადადგმა ძალიან ძნელი იყო, სწორედ ამიტომ დაემატა ბიგელის ტიპის საბაგირო და პირველ ტრასაზე მოიჭრა „ბუგორი“, რაც ბევრ დამწყებს ხელს უშლიდა სრიალის სწავლაში. ჩვენი მიზანია გუდაური ოთხი სეზონის კურორტად ჩამოვაყალიბოთ. გაიხსნა საზაფხულო ველობილიკებიც. სნოუპარკის შესახებ რას გვეტყვით? წელს ვვარაუდობთ, რომ გვექნება შედარებით სხვა ტიპის სნოუპარკი. ეს ტერიტორია არის სახელმწიფოს ბალანსზე, და მას იჯარით გავცემთ ხოლმე, დანარჩენს კერძო კომპანია უზრუნველყოფს. წელს ვგეგმავთ ისეთი პარკის გაშენებას, რომელიც არა მხოლოდ ექსტრემალებისთვის იქნება განკუთვნილი, არამედ — რიგითი დამსვენებლებისთვისაც. სავარაუდოდ, უფრო გასართობი პარკის ფუნქციას შეიძენს. რა ტიპის შეჯიბრებებია დაგეგმილი წელს გუდაურში? ყოველ წელს, იმართება საქართველოს ჩემპიონატის, სულ მცირე, ორი ეტაპი გუდაურში, დამატებით

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

business in territories

გაიმართება რედბულის „Jump and Freeze” ბანკებისა და სხვადასხვა კომპანიის შეჯიბრებები. რამდენად უწყობს ხელს „სამთო კურორტების განვითარების კომპანია დამწყებ ბიზნესმენებს გუდაურში? ამისთვის ჩვენ გვაქვს სპეციალური განყოფილება. მასტერპლანის არსებობა ხელს უწყობს და საქმესაც უადვილებს დამწყებ ბიზნესმენებს. მაგალითად, სეისმოლოგიური კუთხით, ასევე, განსაზღვრულია შენობების ზომა და მრავალი სხვა ასპექტი. ღამის ცხოვრების შესახებ რას გვეტყვით, იგეგმება სიახლეები? ბევრ ახალგაზრდას აწუხებს ეს საკითხი. ჩვენ გვეკუთვნის მხოლოდ საბაგირო გზები და ტრასები. ღამის ცხოვრება დაკავშირებულია ალკოჰოლთან, რასაც უსაფრთხოების ზომების დაცვის მიზნით, ჩვენ ვერ დავუშვებთ, მაგრამ ყველა კორპუსის პირველი სართული კომერციული ფართია, სადაც ნებისმიერს შეუძლია, გახსნას ბარი, თუნდაც კლუბი, ჩვენ, რა თქმა უნდა, მზად ვართ, დავეხმაროთ მათ.

Business Network

business abroad

ქართველი ნიდერლანდებიდან:

"ჩემი ბიზნესი ჩემი შვილია" მ

ისი ცხოვრების გზა მოულოდნელობებით იყო სავსე, დასავლური ფასეულობების შეთვისებამ და აღმოსავლური ცხოვრების წესმა შექმნა ამ ქართველი ქალის საინტერესო ბიოგრაფია. წარმატებისთვის მარტივად არ მიუღწევია, ამისთვის სამშობლოსთან განშორებაც კი მოუხდა, მაგრამ პრობლემებს არ შეჰგუებია. Business Georgia გთავაზობთ ინტერვიუს ტურისტული კომპანია "თიკა ტურის" დამფუძნებელთან, თიკა სვანიძესთან.

business abroad

Business Network

თიკა, როგორ შექმენით თქვენი ბიზნესი, რატომ აირჩიეთ ტურიზმის სფერო?

Georgian from Holland: "my business is my child"

er life was full of unexpected things, western education and eastern way of life created an interesting biography of this Georgian woman. Her way to success was not straight; she even had to leave the motherland but was never afraid of facing problems. Here’s Business Georgia’s interview with Tika Svanidze, founder of the luxury tour company.

21 წლის ვიყავი, საქართველო დატოვება რომ მომიხდა. გრონინგენის უნივერსიტეტში მოვეწყვე შუა აღმოსავლეთისა და ევროპისმცოდნეობის ფაკულტეტზე, პარალელურად კი ტურიზმს ვსწავლობდი. ძალიან გამიჭირდა სამშობლოსთან განშორება და ემიგრაციაში ყოფნა. სტუდენტობის პერიოდში ვმუშაობდი დიდ ტურისტულ ორგანიზაციაში, რომელიც კულტურულ ტურებს სთავაზობდა მსურველებს (SRC-Cultuur Vakanties) რუსეთისა და სკანდინავიის ქვეყნებში. ამ კომპანიაში საზოგადოებასთან ურთიერთობისა და მარკეტინგის მენეჯერის პოზიცია მეკავა, ასევე, დამყავდა 40–კაციანი ჯგუფები. მაგალითად, როდესაც კრემლში მივდიოდიტთ და ტურისტებს პროგრამით გათვალისწინებულ ნაწილს ვაცნობდი, შემდეგ, ჩემდაუნებურად ვესაუბრებოდი საქართველოზე, როგორც ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყანაზე. ვხედავდი, რომ ისინი ჩემი მონათხრობით ინტერესდებოდნენ და მეკითხებოდნენ, შესაძლებელი იყო თუ არა საქართველოშიც მსგავსი ტურების ორგანიზება. ასე დაიბადა თიკა ტურის დაარსებისა იდეა. 2001 წელი იყო, ჯერ კიდევ შევარდნაძის ეპოქა. ვხედავდი, როგორ მოსწონდათ რუსეთში მოგზაურობა, არად, საქართველოს უფრო დიდი ტურისტული პოტენციალი ჰქონდა. ამიტომ ვიფიქრე, რომ ჩემი ქვეყანა გამეცნო ამ ადამიანებისთვის. პირველად საქართველოში ის 300 ჰოლანდიელი ჩამოვიყვანე, რომლებიც ჩემთან ერთად რუსეთსა და სკანდინავიის ქვეყნებში მოგზაურობდნენ.

Tika, how did you build your business and why did you choose tourism? I was 21 years old when I left Georgia. I entered University of Groningen, Faculty of European and Middle Eastern studies and at the same time was learning tourism. It was too difficult to leave my country while being in emigration. During student years I worked as a marketing and public relations manager for a big tourism organization offering cultural tours to Russia and Scandinavia (SRC-Cultuur Vakanties). I also guided groups of 40 people and after visiting Kremlin, for instance, was telling a lot about Georgia, as a part of the former Soviet Union. Obviously, they were interested in my information and asking to organize the

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Business Network დავიწყე ჰოლანდიასა და ბელგიაში საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის პოპულარიზაცია. რა სირთულეები ახლდა სააგენტოს დაარსებას? მოგეხსენებათ, მაშინ საქართველოს არ იცნობდნენ, რატომღაც ფიქრობდნენ, რომ საქართველოც რუსეთის მსგავსი იყო. მრავალჯერ მიწევდა იმის ახსნა, რომ ეს უძველესი კულტურისა და ტრადიციების მქონე ქვეყანაა, რომ მათ ელით უნიკალურ სამყაროსთან შეხვედრა. რადგან ჰოლანდიის მოქალაქე ვიყავი, ამერიკაში ცხოვრების მწვანე ბარათი მქონდა, არ მიჭირდა ფრენა არც ერთ ქვეყანაში. ტურიზმის დეპარტამენტთან ერთად ვიღებდი მონაწილეობას გამოფენებში. ჩემი უპირატესობა იყო ისიც, რომ არ ვიყავი დამოკიდებული სავიზო სისტემაზე, შესაბამისად, არც კომუნიკაციისა და მანძილის პრობლემა მქონდა. რამდენადაც ვიცი, მოგვიანებით ევროპიდან აზიაში გადახვედით საცხოვრებლად, რა იყო ამის მიზეზი? ეს გადაადგილება ჩემი პირადი ცხოვრებით იყო განპირობებული. ჩემს მეუღლე რობერტ ვენკო ამერიკელია. მას ჰოლანდიაში შევხვდი, მატარებელში. გამომელაპარაკა, ახალი ჩამოსული იყო რუსეთის ბიზნესტურიდან. რომ გაიგო საქართველოდან ვიყავი, ძალიან გაუკვირდა. ასე მითხრა: ახლახანს ვიყავი სომხეთსა და აზერბაიჯანში და შენმა ქვეყანამ არ შემიშვა, საზღვარზე ვიზა არ მომცესო. მე ჯგუფს ვამზადებდი საქართველოში წასაყვანად, გამომართვა საკონტაქტო ინფორმაცია და ჩვენთან ერთად წამოსვლის სურვილი გამოთქვა. ეს შეხვედრა ორივესთვის ერთი ნახვით შეყვარება იყო. დავქორწინდით ნიუ-იორკში და გადავედით საცხოვრებლად სინგაპურში. ჩემი ოჯახის ყველა წევრი ჰოლანდიაში ცხოვრობდა. სინგაპურში გადასვლის შემდეგ ჩემს რძალს, ეკა სვანიძეს, ჩაჰბარდა “თიკა ტურის” ბიზნესი, ეკა დღესაც გენერალური დირექტორია. რა შეცვალა თქვენს ცხოვრებაში ევროპიდან აზიაში გადასვლამ? ვნატრობ, რომ სინგაპურელთა და შვეიცარიელთა მსგავსად, ქართველებიც ასევე ემორჩილებოდნენ კანონს, იცავდნენ სისუფთავესა და წესრიგს. ამ ორი ქვეყნის მაგალითი რომ გაეზიარებინათ, ახლა საქართველოც მათსავით აყვავებული იქნებოდა. იქ ჩასულმა აზიის ქვეყნებში (სინგაპური, მალაიზია, ინდონეზია, ბრუნაი და ტაილანდი) დავიწყე საქართველოს პოპულარიზაცია. 2013-14 წლებიდან დაიწყო ტურისტების მასიური შემოყვანა კავკასიაში. თვეში ორჯერ 50–კაციანი ჯგუფები მომყავდა, ზამთარშიც კი. იმდენად მოსწონდათ საქართველო, რომ ჩინურ ახალ წელსაც ჩვენთან იხდიდნენ. მათთვის ხომ თოვლი ეგზოტიკაა. ჯილდოც კი გვაქვს მიღებული. ჩვენ ვიყავით პირველი ტურისტული კომპანია, რომელმაც ზემოთ ჩამოთვლილი აზიის ქვეყნებიდან ტურისტები შემოიყვანა. სინგაპურში 5 წელი ვიცხოვრე. ჩემი 3 შვილი – გიორგი, 80

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

business abroad same tours in Georgia. Thus the idea of establishing “TIKA TOURS” was born. In 2001 tourists liked Russia tours but I deeply believed that Georgia had even more potential. It was still Shevardnadze periods when I brought 300 Dutchmen to my country. These people had traveled to Russia and Scandinavia with me. I started popularizing traditional culture among Dutch and Belgium. Where any difficulties with setting up your own tour business? For some reasons people thought Georgia was part of Russia and didn’t know much about it. I had to explain several times that it is a country of ancient culture and traditions with the unique nature. I used to take part in the exhibitions with Tourism Department as I didn’t have any visa-related problems. I was a citizen of Dutch and had a green card. So distance and communication never seemed to be a problem. As far as I know you moved from Europe and settled down in Asia. What was the cause of it? It was due to my personal life. I met my American husband on the train while traveling to the Netherlands. He was coming back from his Russian business tour and sounded upset: he couldn’t get my countries visa. At that same moment I was gathering people for Georgia tour. We shared contact information with hopes of continued relationship. I was love at first sight. We got married in New York and moved to Singapore. My family was living in the Netherlands so I passed on "TIKA TOURS” to my sister-in-law. Eka is still CEO. What has changed in your life after moving to Asia? I wish Georgians would defend rules and protect environment as much as Singaporeans and Swiss do. After visiting the Asian countries (Singapore, Malaysia, Indonesia, and Thailand) I started Georgian promotion. Massive Caucasus tours were started in 2013-14 years. I picked up groups with 50 members twice a week, even in winter. Tourists loved Georgia and celebrated exotic snowy Chinese New Year. We were awarded as the first travel company that brought tourists from Asian countries listed above. I lived 5 years in Singapore: my 3 children - George, Levan and Temuka were born there. A few words about your American life, please. Then I moved to Chicago and spent 4 years there. It was very difficult to get used to the cold Chicago after tropical Singapore. After our national wedding Georgian president invited my mother-in-law Candy Vancko, the president of the State University of New York, to the country. She started donating support to Georgian, National and Black Sea universities.

business abroad

Business Network

ლევანი და თემუკა – იქ დაიბადა. სინგაპურში დღესაც არის ჩვენი აზიური ოფისი. თქვენს ამერიკულ ცხოვრებაზეც გვიამბეთ რამე. შემდეგ გადავედი ჩიკაგოში. ტროპიკული სინგაპურის შემდეგ ცივ ჩიკაგოსთან შეგუება ძალიან გამიჭირდა. აზიურ სამზარეულოს მიჩვეულს სწრაფი კვება თვალში არ მომდიოდა. იქ 4 წელი ვიცხოვრე. 2006 წელს ვიქორწინეთ საქართველოში. პრეზიდენტმა მოიპატიჟა ჩემი დედამთილი ქენდას ვენკო, რომელიც ნიუ-იორკის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პრეზიდენტია. მან დაიწყო საქართველოს, სახელმწიფო და შავი ზღვის უნივერსიტეტების დახმარება. ჩიკაგოში რომ გადავედი, 2008 წელი იყო, საქართველოში ომი დაიწყო. რაღა თქმა უნდა, ტურიზმიც გაჩერდა, დაახლოებით, 2 წლით. მაგრამ სხვა გზა მოვნახე საქართველოსთან დასაკავშირებლად, სტუდენტებისთვის გაცვლით პროგრამაზე დავიწყე მუშაობა. დღეს ამერიკა ჩემი ყველაზე საყვარელი ბაზარია. იქიდან ისეთი ცნობილი ადამიანები ჩამოვიყვანეთ, როგორებიც არიან ამერიკელი ფეხბურთელი Larry Fitzgerald, ცნობილი ჩოგბურთელი Barbara Smith. ახლახან ვუმასპინძლე მსოფლიო ვარსკვლავს, ჩემს უსაყვარლეს მეგობარს, მზარეულ ფარა ქუინსს (Farah Quinns). ევროპიდან, აზიასა და ამერიკიდან ჩამოვიყვანე წამყვანი ტურისტული სააგენტოების პრეზიდენტები, ჟურნალისტები, რომ გასცნობოდნენ ჩვენს ქვეყანას. 2008 წელს ამერიკაში თითქმის არავინ იცოდა, სად იყო საქართველო და ამერიკის ერთ–ერთი შტატი ეგონათ. ჩიკაგოდან საცხოვრებლად გადავედი შვეიცარიაში, იქ 3 წელი ვიცხოვრე და ისევ ამსტერდამში დავბრუნდი. რას ნიშნავს თიკატური თქვენთვის? ჩემი ბიზნესი ჩემი პირველი შვილია, რომელიც ნოსტალგიასა და სამშობლოსთან განშორების ტკივილს მიმსუბუქებს. თავიდან ძალიან გამიჭირდა ემიგრაციაში. ერთადერთი, რასაც ყველას ვურჩევ, ისაა, რომ შეინარჩუნონ საუკეთესო მშობლიური ტრადიციები და, რომელ ქვეყანაშიც არ უნდა წავიდნენ, იქაური კარგიც შეითვისონ. მხოლოდ ამის მოაქვს ბედნიერება. შეიძლება, მასპინძელი ქვეყანა არ მოგწონდეს, მაგრამ ის უნდა გაითავისო და თუ ფიქრით, საქმით შენს სამშობლოს დაუკავშირდები, ნოსტალგიასაც იოლად გაუმკლავდები. რა არის ტურისტული ბიზნესის უპირველესი პრობლემა საქართველოში? საქართველოში ყველაზე დიდი პრობლემა სერვისია. ამერიკაში, ევროპასა და აზიაშიც სხვანაირ მომსახურებას ვართ მიჩვეული. სერვისი, აუცილებლად უნდა გამოსწორდეს და განვითარდეს.

Tours to Georgia had stopped for about 2 years due to 2008 war situation. Meanwhile I found another way to stay in contact with Georgia. I started to work on the students’ exchange program. Today my most favorite market is America. Many famous people such as the American player Larry Fitzgerald and the famous tennis player Barbara Smith were invited to Georgia. Recently I hosted a world star, my dearest friend, Chef Farah Quinns. I brought the presidents of leading European, Asian and American travel agencies, journalists to learn more about our country. In 2008, almost no American knew where Georgia was; they thought it was one of the US states. The next destination was Switzerland, where I spent 3 years and returned back again to Amsterdam. What does ‘’TIKA TOURS’’ mean to you? My business is my first son smoothing out my nostalgic pain caused by distance. It was too difficult for me to immigrate. My only advice is to maintain the best native traditions and learn others too. This is what really brings happiness. What is the main problem in the Georgian tourism business? The biggest one is service problem. People are accustomed to a different service in America, Europe and Asia. It needs to be improved and developed. Another problem is pollution. Georgians should look after nature, stand as one and work for more success, neither otherwise nor economy develop. Why do you think tourists are attracted to Georgia? “Georgia is unique” are words I start talking with tourists. This is not only words. It is difficult to understand for those who haven’t been abroad. Foreigners like our hospitality, worm relationships, culture, dancing, singing, and cooking. I always admit that Georgia is the homeland of wine. Our mountains are perfectly blended with ancient churches and monasteries, Gergeti, David Gareji. Where is your head office located? It’s in Tbilisi. 20 out of about 50 employees are in Georgia. Special visitors are welcomed personally by me. There were times I ascended Kazbegi as a pregnant with children sleeping on my shoulder.

Business Network

business abroad "TIKA TOURS" offers high service: private restaurant, the ancient sulfur baths and Chateauâ&#x20AC;Ś Restaurant Bohema is famous for its enchanting views where you can taste delicious and, at the same time, exclusive European dishes on native Georgian motives-for instance, salmon steak, Elarji balls with sauce, braised veal with Saperavi, fried apples and maskarponeti, panakota and so on. Bohemia has an indoor restaurant and 2 megaterasa (the first floor and the roof). This unique restaurant is located in Abanotubani, one of the most attractive places for tourists. Restaurant is a winner of Architectural Festival. It is organically combined with the environment and the ancient and modern architecture. Historic Queen's Bath is located in the middle of the Abanotubani, near the Bohema restaurant. This place is remarkable for its quiet and comfort, providing the perfect vacation. It is believed that historic pheasant fell into this basin. A 200-year-old wine cellar is located in Sighnaghi. I spent my childhood there and show this vineyard with proud. My goal is introducing and making my homeland popular. How many tourists visit Georgia through your agency? The number varies: approximately 1,000 tourists per year. Apart from that, what can you say about your cultural and educational activities and charity? I established Georgian cultural center in Amsterdam by blessing his Holiness Ilia II and the Belgium-Dutch bishop Dosites and with a great support of Georgian embassy on November 14. Immigrants are encouraged to attend the liturgy. Center with Ms. Svanidze offers Georgian school, where you can have dancing and singing classes. I used to help every cultural project of those countries I lived in. I founded NGO "unique Georgia" to help regional schools with teaching English to children. TikaTour also sponsored Netherlands summer courses for students. My brother, Giorgi Svanidze co-founder of the GeOlive Company and advisor of found â&#x20AC;&#x2DC;Make Georgia Greenâ&#x20AC;&#x2122; is responsible for obtaining ingestions. He introduced olive trees to Georgia and now plantations can be seen in Sighnaghi with dozens of employees from nearby villages. More than 300000 olive trees are planted in Georgia. Finally, share your golden rule of life. This is a simple recipe: self confidence, positive attitude and doing the maximum to accomplish.

Business Network ასევე პრობლემაა დაბინძურებული გარემო. არ ვუვლით ბუნებას, ყველა ტურისტული ადგილი დანაგვიანებულია. ქართველები ერთად უნდა დავდგეთ და უფრო მეტი ვიშრომოთ წარმატებისთვის. უშრომლად არც ეკონომიკა განვითარდება. თქვენი აზრით, რატომ იზიდავთ ტურისტებს საქართველო? ტურისტებთან საქართველოზე საუბარს ასე ვიწყებ: უნიკალური საქართველო. ეს ლიტონი სიტყვები არაა. ვინც ქვეყნიდან არ გასულა, მისთვის ძნელია ამის გაგება. უცხოელებს მოსწონთ ჩვენი სითბო, სტუმართმოყვარეობა. ძალიან აფასებენ ურთიერთობებს. ხიბლავთ კულტურა, ცეკვა, სიმღერა, სამზარეულო. მათთან საუბარში ყოველთვის აღვნიშნავ, რომ ეს არის ღვინის სამშობლო. მოსწონთ ბუნება. მთები საფრანგეთსა და შვეიცარიაშიც არის, მაგრამ ჩვენთან უძველესი ეკლესია–მონასტრები ორგანულად ერწყმის ბუნებას, გერგეთი, დავით გარეჯი. ეს მართლაც უნიკალურია. სად არის თქვენი სათავო ოფისი? სათავო ოფისი თბილისშია. თიკატურს, დაახლოებით, 50 თანამშრომელი ჰყავს, აქედან ოცამდე – საქართველოში. როცა ძალიან მნიშვნელოვანი სტუმარი ჩამოდის, თავად ვმასპინძლობ. თავდაპირველად, დავყვებოდი ჯგუფებს, ბევრჯერ ფეხმძიმეც ავსულვარ ყაზბეგში. პატარა ბავშვებითაც ხშირად მიმოგზაურია, ჩემს მხარზე ეძინათ ხოლმე. თიკატურს აქვს იმის საშუალება, სტუმრები საკუთარ რესტორანში, უძველეს გოგირდის აბანოებში და შატოში წაიყვანოს, მაღალი დონის სერვისი შესთავაზოს. რესტორანი ბოჰემა გამოირჩევა მომაჯადოებელი ხედებით, სადაც შეგიძლიათ, დააგემოვნოთ უგემრიელესი და, ამავე დროს, ექსკლუზიური ევროპული კერძები, შექმნილი ქართულ მოტივებზე, მაგალითად: ორაგულის სტეიკი, ელარჯის ბურთულები სოუსით, სალათი კალმახის ფილეთი, ხბოს ჩაშუშული საფერავში, შემწვარი ვაშლი მასკარპონეთი, პანაკოტა და ასე შემდეგ. ბოჰემას აქვს დახურული რესტორანი და 2 მეგატერასა (პირველ სართულსა და სახურავზე). ეს უნიკალური რესტორანი მდებარეობს აბანოთუბანში, ერთ–ერთ ყველაზე მიმზიდველ ადგილას ტურისტებისთვის. რესტორანი არქიტექტურული ფესტივალის გამარჯვებულია. ის ორგანულად არის შერწყმული გარემოსთან და წარმოადგენს ძველ და თანამედროვე არქიტექტურას, რამაც განსაზღვრა ინტერიერის ეკლექტიკური სტილი. ისტორიული დედოფლის აბანო მდებარეობს აბანოთუბნის შუაგულში, რესტორან ბოჰემასთან. უძველესი აბანოების კომპლექსი შერწყმულია თანამედროვეობასთან. ეს ადგილი გამოირჩევა სიმშვიდითა და კომფორტით, რაც უზრუნველყოფს

business abroad საუკეთესო დასვენებას. სავარაუდოდ, აქ მდებარე აუზში ჩავარდა ისტორიული ხოხობი. სიღნაღის რაიონში გვაქვს ვენახი, 200 წლის მარანი. იქ გავატარე ბავშვობა და სიამაყით ვაჩვენებ ხოლმე სტუმრებს იქაურობას. ჩემი მიზანია, არა მარტო გავაცნო, არამედ შევაყვარო მათ ჩემი სამშობლო. აქ მომსახურება უკვე ჩვენზეა დამოკიდებული და თამამად შემიძლია ვთქვა, ნებისმიერი რანგის სტუმარს გავუწევთ სათანადო მასპინძლობას. დაახლოებით, რამდენი ტურისტი ჩამოდის საქართველოში თქვენი სააგენტოს საშუალებით? ამის თქმა ძნელია, რაოდენობა ცვალებადია. ერთი წლის განმავლობაში, დაახლოებით, 1000–მდე ტურისტი. გარდა ბიზნესისა, თქვენ კულტურულ– საგანმანათლებლო საქმიანობასა და ქველმოქმედებას ეწევით. რას გვეტყვით ამის თაობაზე? 14 ნოემბერს უწმინდესისა და უნეტარესის, ილია მეორისა და ბელგია-ჰოლანდიის ეპისკოპოსის, მეუფე დოსითეს ლოცვა–კურთხევით, საქართველოს საელჩოს თანადგომით დავაარსე ქართული კულტურის ცენტრი ამსტერდამში. ემიგრანტებს საშუალება ეძლევათ, დაესწრონ წირვას. ცენტრში ფუნქციონირებს ქართული სკოლა, რომელსაც ქალბატონი ნელი სვანიძე უხელმძღვანელებს. ამასთან, ჩატარდება ცეკვისა და სიმღერის გაკვეთილები. რომელ ქვეყანაშიც არ უნდა მეცხოვრა, ყოველთვის ვაფინანსებდი კულტურულ პროექტებს. გავხსენი არასამთავრობო ორგანიზაცია „უნიკალური საქართველო“. ვეხმარებით კახეთის სკოლებს. უფასოდ ჩამოგვყავს მასწავლებლები ამერიკიდან, რომლებიც ინგლისურს ასწავლიან ბავშვებს. თიკა ტურმა დააფინანსა ქართველი სტუდენტები, რომლებმაც ჰოლანდიაში საზაფხულო კურსები გაიარეს. რაც შეეხება ინვესტიციების მოზიდვას, ამაში აქტიურადაა ჩართული ჩემი ძმაც. გიორგი სვანიძემ, რომელიც დიასპორული ინვესტიციების მხარდამჭერი ასოციაციის ხელმძღვანელი, კომპანია GeOlive -ის ერთერთი დამფუძნებელი და საინვესტიციო კომპანია Capital Partners of Georgia-ს დამფუძნებელია, ბევრი ინვესტიცია განახორციელა საქართველოში. პირველად სწორედ გიორგიმ შემოიტანა ზეთისხილის ნერგები და ახლა პლანტაციებია სიღნაღში. ახლომდებარე სოფლების მოსახლეობაც სწორედ იქ არის დასაქმებული. გიორგი, ასევე, საპატრიარქოს ფონდის “გაამწვანე საქართველოს” მრჩეველია. ამ ფონდის ხელშეწყობით 300000–მდე ზეთისხილის ნერგია დარგული საქართველოს მასშტაბით. და ბოლოს, გაქვთ ცხოვრების ოქროს წესი? ჩემი რეცეპტი ასეთია, ჯერ შენს თავში უნდა იყო დარწმუნებული, პოზიტიურად განწყობილი და გააკეთო მაქსიმალური მიზნის მისაღწევად. BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

ბიზნესსტილი Business style დიზაინი

კომფორტული სამუშაო ადგილი

design სახე

the look

Comfortable Working Space

Tbilisi fashion week spring-summer 2016 Mercedes-Benz Fashion Week Tbilisi

ჯანმრთელობა და ცხოვრების წესი

health and lifestyle

თბილისიმარათონი 2015

TbilisiMarathon 2015

Business Style

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

design

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Business Style

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

design

დაისვენე

გაერთე

ისიამოვნე

RELAX

ENTERTAINMENT

FUN

#3 Rustaveli st., Tskneti Phone: 0322 228062; 0322 228652 Bowling

დაბა წყნეთი, რუსთაველის ქ. 3 ტელ: 0322 228062; 0322 228652 ბოულინგი BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

the look

Business Style

ქართული სამოდელო ბიზნესი ტენდენციები და პერსპექტივა

წ

ელს თბილისის მოდის კვირეულზე 20-მდე დიზაინერის ჩვენება ვიხილეთ. ასეთი აქტივობა ეხმარება ქართულ მოდას განვითარებასა და პოპულარიზაციაში. დიზაინერთა კოლექციები წარმატებით გაიყიდა, მათ შორის უცხოელ ბაიერზე. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან საერთაშორისო ინტერეს ყოველთვის მოჰყვება საკმაოდ დიდი ინვესტიციები და ვითარდება ქართული ბიზნესი. ინვესტიციები საშუალებას მისცემს ქართველ დიზაინერებს, საქართველოშივე შეიძინონ მათთვის საჭირო ნაჭრები და დაიქირავონ ქართველი მუშახელი. შოუ-რუმში მოდის კვირეულზე სალი ფანგანმა განათავსა საკუთარი 2015 წლის შემოდგომა-ზამთრის კოლექცია, ის გასულ წელს საუკეთესო ახალბედა დიზაინერად დასახელდა. ჩვენ მას შეკითხვები დავუსვით. სალი, როგორია შენთვის 2016 წლის ქალი? მიმაჩნია, რომ 2016 წლის ქალი ძალიან ძლიერია, რეალიზებულია თავის საქმეში, უყვარს ხელოვნება. ზოგადად ჩემს მთელ კოლექციას დაჰყვება ხელოვნების შტრიხები. მგონია, რომ თანამედროვე ქალის სამოსი უნდა იყოს ფერადი და რაც მთავარია ელეგანტური. რას ურჩევდი ქალებს, წელს, ზამთარში, როგორი ფერები ჩაიცვან? ვიცით, რომ მუქი ფერები ტენდენციურია, რითი შევცვალოთ და გავაუმჯობესოთ ჩვენი გარდერობი. აუცილებლად ვურჩევ ყველა ქალბატონს, მისდიოს მსოფლიო მოდის ტენდენციებს. პირადად მომწონს, როდესაც ქალს მწვანე და სტაფილოსფერი აცვია, მათივე ტონალობებიც ძალიან ლამაზია, ქალურია. აპირებ თუ არა ჩანთების ხაზის შექმნას? ვგეგმავ შევქმნა გაზაფხულის კოლექცია, რომელიც თბილისის მოდის კვირეულზე იქნება წარმოდგენილი. შესაძლებელია რამდენიმე ხელნაკეთი ჩანთაც ჩავრთო.

საყვარელი დიზაინერი? ქართველებიდან გიორგი შაღაშვილი და ავთანდილ ცქვიტინიძე მომწონს , იტალიური მოდიდან - Armani, ფრანგულიდან - Chanel და Comme des Garcons. მოდის კვირეული გიორგი შაღაშვილმა გახსნა, შავი ფერი ისევ ახლებურად და ფერადად დაგვანახა. ქართველი დიზაინერი კენიაში ცხოვრობს, მისი ინსპირაცია კი ინდოეთი იყო. მომდევნო დღეს მარიამ გვასალიამ, ახალბედა ბრენდმა ,,ატელიე 27-მა’’ და მოდის სახლმა ,,Materiel-მა’’ საინტერესო ჩვენებები გაგვიმართეს, აღსანიშნავია ,, ატელიე 27’.’ მიმაჩნია, რომ ამ ბრენდმა უკვე საკუთარი სიტყვა თქვა, მათ დიდ წარმატებას ვუსურვებ. კრემისფერი და შავი ტყავი, ულამაზესი საყურეები, პალტოები და სანდლები ალექსანდრე ახალკაციშვილის მიერ შეიქმნა, მოდის სახლი Materiel მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული ქართული ბრენდი, რომელსაც ონლაინ მაღაზიაც აქვს, საკუთარ მომხმარებელს სთავაზობს სადა და ხარისხიან ტანსაცმელს. ალექსანდრეს მიერ შექმნილი თითოეული სამოსი კლასიკაა და დროს უძლებს. აუცილებლად უნდა ვისაუბროთ გიორგი ქებურიაზე, ის ნიჭიერი, თვითნასწავლი დიზაინერია, რომელიც თავდაუზოგავად შრომობს საკუთარ კოლექციაზე, მისი სამოსი ყოველთვის სადა, მაგრამ, იმავდროულად, ტენდენციური და თანამედროვეა, ყველა ხასიათის ქალს შეუძლია მოირგოს მისი სამოსი. წელს გამოირჩეოდა გიორგის მიერ შექმნილი პალტოები და კაბები, აღსანიშნავია სანდლები, რომელიც ფეხს იდეალურად ერგება. ამ მოდის სახლის დალოოდის დამფუძნებელი მაკა კვიციანი, წელს მიჰყვა მოდის ტენდენციებს და ულამაზესი კოლექცია წარმოგვიდგინა, რომელიც პოდიუმიდანვე გაიყიდა. მაკა კვიციანი ის ადამიანია, რომელიც ეხმარება ქართულ მოდას განვითარებასა და ახალი ტალანტების აღმოჩენაში. მან ჯინსისა და ტყავის ნაჭრებთან ერთად მის მიერვე შექმნილ პალტოზე ივანე ჯავახიშვილის ხელნაწერი ,,ვეფხისტყაოსანიც’’ გამოსახა, რომელიც საკუთარი ხელით ამოკრიბა. სასიხარულოა ასეთი კრეატიული ადამიანების არსებობა საქართველოში და ჩვენ მათ წარმატებას ვუსურვებთ.

the look

Business Style

Georgian Fashion Business Trends and Prospects T

his year we have seen up to 20 designers' show at Tbilisi Fashion Week. Such activity helps the development and promotion of Georgian fashion. It was opened a showroom, where we met a lot of unknown designers as well as wellknown ones. Their collections were almost completely sold out: many of the foreign buyers arrived. This is important, as a pretty big investment always follows an international interest. Investments will allow Georgian designers to acquire the necessary pieces and hire the native workers.

Designer Sali Phangani show-roomed her fall-winter 2015 collection. On last year's TFW she was named as the best newcomer designer. We had given a chance to interview her. Sali, what does the 2016 woman look like? I believe she is very strong, realized in her work, loves the art. In general, the atmosphere in my entire collection is of art features. I think that the modern women's clothes should be colorful and most elegant. Are you going to create a line of handbags? I plan to create a spring collection, which will be presented at the next Fashion Week. I'll include some handmade bags, probably.

Sali Pangani SS-2016

What would you suggest for women, what colors to wear in the winter? We know that dark colors are biased, how to change and improve our wardrobe? I'll advise all women to follow the world fashion trends. Personally, I like woman wearing a green and orange, their shades are very beautiful and feminine.

Sali Pangani SS-2016 Who is your favorite designer? Georgian - George Shaghashvili and Avtandil Tskvitinidze. Italian - Armani. French - Chanel and Comme des Garcons. Tbilisi Fashion Week 2015 was officially opened by George Shaghashvili. He showed black color in a new and colorful way. The designer lives in Kenya, his inspiration was India. The next day Mariam Gvasalia, new brand Studio 27 and the fashion house Materiel were presented. Studio 27 is said to have "brand recognition", we wish them great success. Beige and black leather, beautiful earrings, coats and sandals were created by Alexander Akhalkatsishvili for the fashion house Materiel. One of the most popular Georgian brands, which has an online store, offers the simple and high-quality cloth, each of them are classic and at the stand. Must talk about George Keburia - talented, self-taught designer, who selflessly works on the collection. His clothes are always modest, but, at the same time, biased and modern, any woman can fit his clothes. We picked up the coats and dresses, sandals, should be noted, perfectly fit the foot. The founder of the fashion house Dalood Maka Kvitsiani has a good sense of style. “Daloodi” is Svan word meaning doll. This year she has followed the fashion trends and presented the most beautiful collection, which have sold from podium. Maka Kvitsiani is a person who helps the Georgian fashion development and discovering new talents. She created a coat formed with jeans and leather slices along with a handwritten "Vepkhistkaosani" (Knight in Panther’s Skin by Shota Rustaveli). We are pleased with such creative people in Georgia. We wish success to newbie designers. Purchase Georgian designers' clothes and develop Georgian fashion as a business.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

the look

Business Style

ხელოვნება, მოდა და ბიზნესი M

ercedes-Benz Fashion Week Tbilisi 2015-ს 5-დან 9 ნოემბრის ჩათვლით ზურაბ წერეთლის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმმა (MoMA-მ) უმასპინძლა. კვირეულს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან დიზაინერები, მოდელები, კრიტიკოსები, ბაიერები და ჟურნალისტები ესტუმრნენ — ევენ მაკდერმოტი, მაიკლ რუდოლფი, „მოდის მეფედ“ წოდებული ბრაიან ბოი, როსარიო მორაბიტო, მარია პოპოვა, ნატალი ჯუზი, ჯიორჯია კანტარინი, ალიონა დოლეცკაია და სხვები. სტუმრებმა Mercedes-Benz Fashion Week-ში მონაწილე 21 დიზაინერის ნამუშევრებს გაეცნნენ. Eloshi SS 2016

ორგანიზატორების განმარტებით, Mercedes-Benz უკვე 20 წელია, რაც მოდის ყველაზე პრესტიჟული ღონისძიებების პარტნიორი გახდა. მსოფლიოს 50 ქვეყანაში ის ხელს უწყობს დიზაინერების მოძიებასა და მსოფლიოში მათი საქმიანობის პოპულარიზაციას. მოდის კვირეულის მიზანია, დამყარდეს კავშირი დიზაინერებსა და მოდის სამყაროში ცნობილ და გავლენიან ფიგურებს შორის.

თბილისში ჩატარებული მოდის კვირეულის დევიზია: „ვაქციოთ ქართული მოდის ინდუსტრია მომგებიან ბიზნესად“. Mercedes-Benz Fashion Week თბილისის დამფუძნებლის, სოფო ჭყონიას, განცხადებით, ეს კვირეული განსაკუთრებული იყო, რადგან მასში გაერთიანდა ხელოვნება, მოდა და ბიზნესი: „მოდა ხელოვნებაა, ეს საგანგებოდ აღვნიშნეთ იმითაც, 92

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

რომ კვირეულის მასპინძელი თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმია. ამ სივრცეში არაჩვეულებრივი გარემოა ჩვენებებისა და დიზაინერთა გამოფენის მოსაწყობად. ასევე, სპეციალურად შექმნილი კოლექციების წარმოსაჩენად. ისევე როგორც მოდა, ხელოვნებაც, თავის მხრივ, ბიზნესია. აუცილებელია ქართველი დიზაინერები საზღვარგარეთ უფრო პოპულარულნი გახდნენ, რათა მათი საქმიანობა მხოლოდ ვიწრო მომხმარებლისთვის არ იყოს განკუთვნილი და ნამდვილ ბიზნესად იქცეს. ვფიქრობ, MercedesBenz Fashion Week თბილისი ამას მომავალშიც ხელს შეუწყობს“. 5 ნოემბერს კვირეული საკრებულოს შენობაში ოფიციალურად გაიხსნა. შემდეგ ყველამ თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმში გადაინაცვლა. სტუმრებმა არაჩვეულებრივი ღვინის დაგემოვნება, სამსუნგის უახლესი სმარტფონებისა და საათების დათვალიერება და მორგება შეძლეს. ასევე წარმოდგენილი იყო მხატვარ თენგიზ სეფიაშვილის ორიგინალური მოძრავი ნამუშევრები და სხვადასხვა დიზაინერის ტანსაცმლის, აქსესუარების კოლექციები. საღამო ავთანდილ ცქვიტინიძის ჩვენებამ დააგვირგვინა. ავთანდილმა მაყურებლებს 1980-იანი წლების გერმანიაში დამკვიდრებული მეამბოხე სულის, თავისუფალი და ძლიერი ქალის სამოსი წარუდგინა. მას მიაჩნია, რომ ჩანაფიქრის განხორციელება შეძლო. ეს დაადასტურეს უცხოელმა სტუმრებმა, რომლებიც აღფრთოვანებით შეხვდნენ ავთანდილის ახალ ნამუშევრებს. Mercedes-Benz Fashion Week Tbilisi 2015-მა ხმაურიანად, ორიგინალურად და უცხოელი სტუმრების ოვაციების თანხლებით ჩაიარა. წელსაც აქტუალური იყო პრინტები და ეკლექტიკური სამოსი. ქართველების კოლექციები მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მედიაში მოხვდა და მრავალი ბაიერი დააინტერესა.

კვირეული დასრულდა ბესარიონის კოლექციის ჩვენებით. მისი შემოქმედება გამოირჩევა არქიტექტორული დიზაინით. Fashion Week-ის დასრულების შემდეგ კოლექციების დათვალიერების მსურველებს შეუძლიათ, ნიმუშები „თბილისი მოლში“ იხილონ, სადაც კვირეულის განმავლობაში MercedesBenz-ის მანქანების ახალი მოდელები იყო წარმოდგენილი. თბილისი მოლის მარკეტინიგის დეპარტამენტის ხელმძღვანელის, ნატა გოგოლაძის თქმით, კვირეულის პარტნიორობა თბილისი მოლისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, რადგან სავაჭრო ცენტრს მუდმივად სტუმრობს უამრავი უცხოელი, რომლებიც ხშირად სწორედ ქართველი დიზაინერების კოლექციებით ინტერესდებიან. „ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, ხელი შევუწყოთ მოდის ბიზნესის განვითარებას საქართველოში და გვახარებს ის, რომ კოლექციების ნახვა ჩვენს მომხმარებლებს კვირეულის შემდეგაც შეეძლებათ. გვჯერა, ბევრი უცხოელი სტუმარი დაინტერესდება ქართველების ნამუშევრებით, განსაკუთრებით კი, სპეციალურად Mercedes-Benz Fashion Week Tbilisi 2015-ისთვის შექმნილი კოლექციებით“. ამ ტიპის ღონისძიებები მრავალი ქართველი დიზაინერის საყვარელ საქმესა და ნიჭს ბიზნესად აქცევს, რადგან კვირეულის განმავლობაში ისინი ხვდებიან ბევრ კოლეგას, იღებენ მათგან რჩევას და გზას იკვალავენ მსოფლიო მოდის ინდუსტრიისკენ.

Business Style

Mercedes-Benz Fashion Week Tbilisi

the look

A r t , Fa s h io n an d B u s i ne s s Avtandil believes he made a good job and thanks foreign guests, who are delighted with his new works. Mercedes-Benz Fashion Week Tbilisi 2015 was successfully held. The event was reported by foreign media and several Buyers were interested.

useum of Modern Art (MoMA) named after Zurab Tsereteli hosted MercedesBenz Fashion Week Tbilisi 2015 on 5 to 9 November. Designers, models, critics, buyers and journalists from around the world (Evenas McDermott, Michael Rudolph, so-called “Fashion King” Brian Boy, and Rosario morabito, Maria Popova, Natalie Juzi, Giorgio Kantarini and Aliona Doletskaia) have visited the show to state the value of 21 designers’ collections.

The fashion week ended with a collection of Besarioni. His works are distinguished with an architectural design. Visitors were able to view samples in “Tbilisi Mall”. The Mercedes-Benz-’s new models were presented there. Nata Gogoladze, marketing manager of “Tbilisi Mall”, admits that partnership with Mercedes-Benz Fashion Week Tbilisi 2015 was important as the shopping center is constantly visited by foreigners, who are interested in works of Georgian designers.

SS 2016 x adia Babuk

Gianni Pucci / Indigitalimages.com CHALO PHOTOGRAPHY

a SS 20 Kikal Atelier

SS 201 6

Nino

The fashion week was officially opened in assembly hall on November 5 and then moved to the Museum of Modern Art. Guests tasted Georgian wine, inspected Samsung's latest smartphones and watches. Original moving artwork was also presented by painter Tengiz Sepiashvili. The evening ended with the collection of Avtandil Tskvitinidze. He presented a clothing of 1980-s rebel, free and strong spirited German women.

Anuk a Keb uria

As well as fashion, art is a business too. “I think, Mercedes-Benz Fashion Week in Tbilisi will help Georgian disdainers to become famous worldwide and turn their profession into a real source of business”, added Chkonia.

Tbilisi Fashion Week is hold under the slogan: “Convert Georgian fashion industry into a profitable business”. “This fashion week was special” said the founder Sophie Chkhonia, as it included art, fashion and business. “Fashion is art; it was emphasized by the fact that the week is hosted by an art museum”.

Such events can turn designer’s favorite job into a business as they meet various colleagues, taking some advices and paving their way to the world fashion industry.

avtandil

SS 2016

Mercedes-Benz has been a partner of the most prestigious events for 20 years, as organizers explained. It helps to explore and promote designers around the world. Fashion Week aims to connect the designers and the fashion world’s well-known influential figures.

Business Style

health and lifestyle

Business Runs for Charity and Healthy Lifestyle at 2015

თბილისიმარათონი 2015

ბიზნესი ერთიანდება ქველმოქმედებისა და ჯანსაღი ცხოვრების წესის მხარდასაჭერად 94

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

Business Style 2015 წელს გამართული ახალგაზრდული ოლიმპიური თამაშების შემდეგ, ოქტომბერში, თბილისი კიდევ ერთხელ გახდა სპორტულ ღონისძიებათა ცენტრი და მასშტაბურ შეჯიბრებას უმასპინძლა. მისი მიზანი იყო, არა მხოლოდ ჯანსაღი ცხოვრების წესის პროპაგანდა, არამედ ადგილობრივი და უცხოელი მონაწილეების, კომერციული და სახელმწიფო სექტორების გაერთიენება ქველმოქმედების მიზნით. თბილისიმარათონის სამზადისი თვეების განმავლობაში მიმდინარეობდა და სხვადასხვა უწყების აქტიური ჩართულობით გამოირჩა. თბილისიმარათონს სრული მხარდაჭერა ჰქონდა ბიზნესსექტორის მხრიდანაც. Business Georgia გთავაზობთ ინტერვიუს პიტერ გოთვალდთან, თბილისიმარათონის გარბენის დირექტორთან.

health and lifestyle After Olympic Games 2015, in October Tbilisi became the center of the second major sport event of the year, which was held not for only promoting healthy life style, but also aimed to gather people, locals and internationals, commercial and governmental sectors to unite them for charity. Preparations for the event were going on during the several months and faced the full involvement of different entities. Tbilisimarathon obtained the support from the entire business sector in Georgia. Business Georgia had a pleasure to discuss this event with Peter Gottwald, TbilisiMarathon Race Director.

გარდა ქველმოქმედებისა, რა წარმოადგენდა თბილისიმარათონის ძირითად მიზანს და რამდენი კომპანია მონაწილეობდა მასში?

Apart from charity, what was the main goal of TbilisiMarathon, and how many companies took part in this event?

თბილისიმარათონი წარმოადგენს ერთგვარ პლატფორმას განსხვავებული ინტერესების მქონე ადამიანებისათვის. მასში სხვადასხვა კომპანიის სახელით 98–მა გუნდმა მიიღო მონაწილეობა. მიზეზი მონაწილეთათვის, შესაძლოა, განსხვავებული იყოს: სირბილი ჯანმრთელობისათვის, გასართობად ან პროფესიონალური შედეგების საჩვენებლად.

With our event we offer the perfect platform for a wide range of interests. More than 98 teams (companies) registered on TbilisiMarathon 2015. The reason doesn’t matter—you can run just for fun, for your health, for your work-life-balance or as a professional.

იგეგმება თუ არა მსგავსი მასშტაბების ღონისძიებები მომავალში, რომლებიც ბიზნესკომპანიათა ასეთივე მასშტაბური ჩართულობით იქნება გამორჩეული? ამერიკისა და დასავლეთ ევროპის ქვეყნებთან შედარებით, დღემდე საქართველოში მსგავსი დატვირთვის მქონე სპორტული ღონისძიება იშვიათად ტარდებოდა, თუმცა თანდათანობით ეს ტენდენცია იცვლება, რადგან ადამიანები თანდათან აცნობიერებენ სირბილის მნიშვნელობას ჯანსაღი ცხოვრების წესის ხელშეწყობის თვალსაზრისით. თბილისიმარათონი გახდა ყოველწლიური ღონისძიება, რომელიც ქალაქის სოციალურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ჩვენი ღონისძიება მჭიდროდ უკავშირდება ბიზნესს, თანაც მოტივაციის ზრდასა და წვრთნას ემსახურება. მორბენალთა კორპორაციულმა ჯგუფებმა გვიჩვენეს,

Are there any other planned events in the future that will have same large scale and will face full involvement of the business sector? At the moment the running market niche in Georgia, compared to other countries in Western Europe or the US, is small, however it starts growing as people get more and more aware of the importance of running in the framework of a healthy lifestyle. We have already established TbilisiMarathon as an annual event and as an essential part of social life in Georgia. As far as it concerns the business sector, we see our event also as a target of a motivating, well-structured and appropriate training. In particular corporate running groups have proven their high value in a teambuilding activity. Furthermore, more and more companies are aware that their employees are their most valuable capital, who need to be taken care of. Events like this are the great tools for employee engagement and external presentation.

Business Style

health and lifestyle

რომ ასეთი აქტივობები ხელს უწყობს გუნდური მუშაობის განვითარებას. გარდა ამისა, ყოველდღიურად იზრდება ისეთი კომპანიების რიცხვი, რომელთაც ესმით, რომ კომპანიის ყველაზე დიდი კაპიტალდაბანდება მათი თანანამშრომლებია. ასე რომ, კომპანიები ცდილობენ სხვადასხვა დონეზე სხვადასხვა აქტივობა შესთავაზონ თავიანთ გუნდებს, რათა თანამშრომლების ჯანმრთელობის გაუმჯობესებას, მოტივაციის ზრდასა და შრომისუნარიანობის დონის ამაღლებას შეუწყონ ხელი. ვიცით, რომ საკმაოდ ბევრი მონაწილე გყავდათ სხვადასხვა ქვეყნიდან. ჰქონდა ღონისძიებას რაიმე სხვა დატვირთვაც, ვთქვათ, ტურიზმის თვალსაზრისით? თბილისიმარათონის ერთ–ერთი მთვარი მიზანია ტურისტებისათვის თბილისისა და ზოგადად საქართველოს უფრო მიმზიდველ ადგილად წარმოჩენა. წელს მონაწილეები გვყავდა მსოფლიოს 37 ქვეყნიდან. უცხოელი მონაწილეები ჩვენი მნიშვნელოვანი სეგმენტია. ისინი არ მონაწილეობენ მხოლოდ გარბენში, არამედ ყიდულობენ ბილეთებს, იღებენ სასტუმროს მომსახურებას და სხვა მრავალი გზით ერთვებიან ტურიზმის სექტორის მუშაობაში. მსოფლიოში მილიონობით მორბენალია, რომლებიც მუდმივად ეძებენ ახალ ადგილებსა და მიმართულებას მოგზაურობისა და სპორტულ ღონისძიებებში მონაწიეობის მისაღებად. აქედან გამომდინარე, ვცდილობთ, ისინი საქართველოთი დავაინტერესოთ.

We know that you had a lot of participants from different countries, does the event has any purpose from the point of tourism as well? Obviously, one of the intentions of the event is to make Tbilisi, and Georgia an attractive destination for tourists. This year, we had guests from 37 countries. International runners community is a big market we should take care of. These people do not only run TbilisiMarathon, but they buy air tickets, book hotels and contribute in many ways to the country’s economy. There are millions of runners in the world and they are always looking for new locations to travel and run, so in the long run, we will establish a very sustainable attraction for more people to visit Georgia. Please, share with us your impressions and appraisal on the event. Tell us a few words about future expectations as well.

გაგვიზიარეთ თქვენი შთაბეჭდილებები და მომავალი მოლოდინი თბილისიმარათონის მიმართ. ჩემი შთაბეჭდილებები, პირველ ყოვლისა, უკავშირდება იმ დადებით ემოციას, რომელიც ღონისძიებით კმაყოფილმა მონაწილეებმა გამოხატეს. ღონისძიება საუკეთესოდ იყო ორგანიზებული ჰაიდელბერგცემენტის მიერ. ასევე განსაკუთრებული მადლობა ქალაქის მუნიციპალიტეტსა და პოლიციას სრული მხარდაჭერისა და გაწეული სამუშაოსთვის. რაც შეეხება ჩვენს გეგმებს, ვფიქრობთ, ყველა მონაწილე მხარემ უნდა იცოდეს, რომ მსგავსი ფორმით სოციალურ აქტივობებში ჩართვა მომავალშიც ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება.

BUSINESS GEORGIA | november / december | 2015

My personal impression, in the very first line, is that all runners have very much enjoyed such a well organized event. In the forefield I was very impressed by the great job organizers of HeidelbergCement TbilisiMarathon has delivered. Also my special thanks go to the Municipality, as well as to the Police of Tbilisi.They did not only do a great job, they even had a lot of fun to be an important part of that event. My main future expectation is that all involved parties should be aware that we have to continue in contributing to a great social event.