Çevre ve Su TMMOB Çevre Mühendisleri Odası Bursa İl Temsilciliği
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Çevre ve Su
Yeryüzünün büyük bir bölümü sularla kaplı olmasına rağmen, sadece % 2,53’ü tatlı sudur. Kullanılabilir suyun dengeli dağıldığını söylemek çok zordur. Bu nedenledir ki günümüzde dünya nüfusunun 1/3’ü yeterli ve sağlıklı su kaynaklarına sahip olamadıkları için su sıkıntıları yaşamaktadırlar. Ülkemizde su kaynaklarındaki eşitsiz dağılışın yanında, yağışlardaki mevsimsel ve bölgesel değişiklikler de söz konusudur.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Çevre ve Su
Bu durum göz önüne alındığında ülkemiz mevcut durumunun yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir. Tablo 1. Bazı Ülkeler ve Kıtaların Kişi Başına Düşen Kullanılabilir Su Potansiyeli (m3) (DPT, 2001)
Ülke Irak Lübnan Türkiye Suriye Asya Ortalaması Batı Avrupa Ortalaması Afrika Ortalaması Güney Amerika Ortalaması Dünya Ortalaması II. Bursa Su Sempozyumu
Su Potansiyeli (m3) 2.020 1.300 1.735 1.200 3.000 5.000 7.000 23.000 7.600 Mart 2010
Çevre ve Su
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Yıllık kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı; <1000 m
3 3
1000-2000 m >2000 m
3
Su Fakiri Su Azlığı Çeken Su Zengini
Türkiye’de kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı
II. Bursa Su Sempozyumu
1.735 m
3
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Çevre ve Su 3
2025 yılı için kişi başına düşen kullanılabilir su miktarının 1.300 m ’e düşeceği tahmin edilmektedir. Mevcut büyüme hızı, su tüketim alışkanlıklarının değişmesi gibi faktörlerin etkisiyle su kaynakları üzerine olabilecek baskıları tahmin etmek olasıdır. Türkiye’nin, su kaynakları yönetimi alanında daha etkin bir sistemin oluşturulması için mevcut kurumsal yapının gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Gelişmişlik Düzeyi ve Su
20. Yüzyılda dünya nüfusu 4 kat artmasına rağmen, su ihtiyacı 9 kat artış göstermektedir. Sanayinin kullandığı su miktarında ise 40 kat artış gözlenmiştir. Artan çevre sorunlarına karşılık sürdürülebilir kalkınma stratejileri ve buna bağlı olarak geliştirilen “kullanan/kirleten öder” yaklaşımı ve ekonomik araçlarıyla su varlıkları korunamamış, aksine parası olana kirletme ve kullanma olanağı tanınmıştır.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
Gelişmişlik Düzeyi ve Su
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Suyun kaynağından temininden, sektörel bazlı kullanıma, kişi başına tüketilen su miktarına kadar su meseleleri ülkelerin gelişmişlik düzeyleri ile bağdaştırılabilmektedir. 82
99 63
66
77
77
93
38
Grafik 1. Sağlıklı Suya Erişen Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
Gelişmişlik Düzeyi ve Su
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
10
15
23 46
7 7
38
16
39
52
Sanayi %
16 12
51 86
67
Tarım %
10
72 33
İçme ve Kullanma %
Grafik 2. Temiz ve Tatlı Su Kaynaklarının Sektörel Kullanımı
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Gelişmişlik Düzeyi ve Su
Gelişmiş ülkelerde tarımsal sulamada kullanılan su miktarı az gelişmiş ülkelerin yarısından daha azken, sanayi amaçlı kullanılan su miktarı neredeyse az gelişmiş ülkelerin tüketiminden altı kat fazladır. Ülkemizde ise içme ve kullanma suyu tüketiminde gelişmiş ülkelerdekine benzer bir oran görülmesine karşın geriye kalan tüketim miktarının % 72’si tarımsal amaçlı kullanılırken, %12’si endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
II. Bursa Su Sempozyumu 158
67
Türkiye
184
Arap Ülkeleri Ortalaması
143
Latin Amerika Ülkeleri Ortalaması
150
Asya Ülkeleri Ortalaması
Afrika Ülkeleri Ortalaması
Sanayileşmiş Ülkeler Ortalaması
Kabul Edilen Dünya Ortalaması
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Gelişmişlik Düzeyi ve Su
266
111
Grafik 3. Kişi Başına Günlük Ortalama Kentsel Su tüketimi (lt)
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Gelişmişlik Düzeyi ve Su
Dünya Bankası’na göre, Kişi başı GSMH’si yüksek ülkelerde yaşayan insanlar genellikle, yüksek yaşam beklentileri, yüksek okuryazarlık oranı, güvenilir suya daha iyi ulaşım ve düşük bebek ölüm oranı gösterme eğilimindedirler. GSYİH
Gelişmişlik Düzeyi
Pek çok ülkede su temini ve sağlığı, sulama suyu temini, akarsu havzası yönetimi ve su kirliliğinin azaltılmasına yönelik yapılan yatırımlar (su sektörü yatırımları) GSYİH’nın 0.5 % civarındadır.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Gelişmişlik Düzeyi ve Su
Ancak, pekçok ülkede olduğu gibi milli gelir hesapları, çevredeki bozulmanın ekonomideki ve sosyal refahdaki etkilerini yansıtacak göstergelerden yoksundur. Ayrıca, milli hesaplar ekonominin uzun dönemdeki üretkenliğini belirleyen doğal kaynakların göreli kıtlıklarını ihmal etmektedir. Temelde kirlilikten kaynaklanan çevre kalitesinin bozulması ve bunun insan hayatı üzerindeki etkileri hesaplarda göz önüne alınmamaktadır. Çevre koruma harcamalarının önemli bir bölümü gerçekte refahı arttırmak yerine var olan durumu korumak için yapıldığı halde milli geliri arttırıcı kalemler içinde yer almaktadır. Milli Gelir Hesapları II. Bursa Su Sempozyumu
Sosyal Refah Göstergesi Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Gelişmişlik Düzeyi ve Su
Gelişmiş ve yüksek nüfus yoğunluğuna sahip ülkelerde su kirliliğinin azaltılması ve kontrolü konusundaki harcamalar daha fazladır. Ancak, atıksu arıtma kapasitesini yeni geliştirmiş olan ülkeler işletme maliyetlerine katlanırken bazı ülkelerde hala kanalizasyon sistemleri ve arıtmalar bitirilememiş durumdadır. Mevcut durumda, ülkemizin de içinde bulunduğu pek çok ülkede, su temini ve atıksu arıtma sistemleri için harcamalar söz konusudur ve bu harcamaların azaltılması için yeni teknik çözümlerin bulunması gerekmektedir.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Hizmetleri ve Özelleştirme Su Hizmetleri
Merkezi
Yerel
Çevre ve Orman Bakanlığı
Büyükşehir Belediyeleri
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Belediyeler
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
İl Özel İdareleri
İller Bankası Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü
II. Bursa Su Sempozyumu
Su ve Kanalizasyon İdareleri Yerel Örgütler
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Hizmetleri ve Özelleştirme
İller Bankası, kentsel altyapının planlanmasında ve özellikle su sektöründe önemli bir kuruluştur. Belediyeler için uzun yıllar boyunca, yatırım finansmanını % 90 oranında karşılıksız sağlayan bir kurumdur. Ancak, Belediyeler Fonu’nun kaldırılması ile finansman temininde sıkıntı yaşamaya başlayan belediyelerde, altyapı hizmetlerinde aksamalar başlamıştır. Son yirmi yılda çoğu ülke, özelleştirme, piyasaların serbestleştirilmesi gibi uygulamalara yönelmiştir.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Hizmetleri ve Özelleştirme
Özelleştirme, Bir taraftan kamu varlıklarının mülkiyetinin tamamının veya bir kısmının özel teşebbüslere devri, diğer taraftan da yakın bir zamana kadar kamu hizmeti olarak nitelenen bazı alt yapı hizmetlerine özel sektörün imtiyaz sözleşmeleri aracılığıyla katılımının sağlanması şeklinde uygulanmaktadır. Özel yatırımcılar ile devlet arasındaki kontrolü değiştirmektedir. Devletin kontrolü bu kapsamda azalmakta, özel yatırımcının kontrolü ise artmaktadır.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Hizmetleri ve Özelleştirme
Türkiye’de su sektörü alanında başta Avrupa Yatırım Bankası olmak üzere Dünya Bankası ve Alman Kredi Kuruluşu KfW (Kreditanstalt für Wiederaufbau) tarafından dış finans sağlanmıştır. Çokuluslu şirketler olarak ise Suez, Thames ve Serco konsorsiyumu su yatırımlarında yer almışlardır. 13/06/1994 tarihli ve 21959 sayılı resmi gazetede yayınlanan 3996 sayılı “Bazı Yatırım ve Hizmetlerin “Yap-İşlet-Devret” Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun” ile özelleştirme çalışmaları yönlendirilmektedir.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Hizmetleri ve Özelleştirme
Antalya İzmit Bursa Çeşme Adana Fethiye Diyarbakır Konya
Su temini ve iletimi, Atıksu arıtma tesisi projelendirmesi, inşası ve işletilmesi gibi haklar yabancı ortaklı konsorsiyumlara devredilmiştir.
Sivas Erzurum Siirt Van II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Hizmetleri ve Özelleştirme
Ancak, Malezya, Filipinler, Bolivya ve Türkiye’de özelleştirmelerin olumsuz sonuçları ortaya çıkmış, su kaynaklarının korunması bir yana, su, parası olanın istediği gibi tasarruf ettiği bir metaya dönüştürülmektedir. Yakın bir gelecekte yüksek su tarifeleri de önlenemez hale gelecektir.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Hizmetleri ve Özelleştirme
Özelleştirmenin bir diğer dezavantajı da çalışan sayısının azaltılmasıdır. Çek Cumhuriyeti
%26
Macaristan
%46
Arjantin
%50
Kolombiya
%67
Avustralya
%53
Güney Avustralya
%43
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Hizmetleri ve Özelleştirme
Özelleştirilmiş şirketlerde tariflerin düzgün olarak belirlenerek tüketici refahının sağlanması ve çevrenin korunması, çevre kalitesi gibi kamu politikası hedeflerinin gözardı edilmemesi gerekmektedir.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Hizmetleri ve Özelleştirme
Özelleştirmede Türkiye’nin Zayıf Yönleri; •Düzgün tasarlanmış yasal bir sistem mevcut değildir. •Tariflerin belirlenmesini sağlayacak mekanizma mevcut değildir. •Çevre kalitesi gözardı edilmektedir. •Yatırımcı ile devlet arasında dengesiz bir kontrol mekanizması olması •Yasal değişiklikler, siyasi kaygılar, •Mevcut kaynakların dengeli ve planlı kullanılamaması, •Rekabet kurallarının saydam ve etkin bir biçimde uygulanamaması sorunları mevcuttur. II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Kalitesi Yönetimi
Su kaynağının korunması ve yararlı kullanımı doğrultusunda değerlendirilmesi gerekmektedir. Ülke genelinde su kaynaklarının kirlenmeye karşı korunmasında da önemli sorunlar yaşanmaktadır.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Su Kalitesi Yönetimi
Su kaynakları için her türlü
Arz ve talep planlamasıyla, İzleme, Yaptırım ve korumasıyla, Yeraltı ve yerüstü suyu etkileşimiyle, suyu her yönüyle ele alacak şekilde mevzuat düzenlemesine, yönetim anlayışına ve kurumsal altyapının iyileştirilmesine ihtiyaç vardır.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Sonuç
Su; Tamamen ikame edilemeyen bir kaynaktır. Dengeli dağılımı söz konusu değildir. Piyasa değeri olan bir meta değildir. Ortak varlıktır.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Sonuç
Su sorununun sadece teknik değil doğrudan politik bir mesele olduğunun farkına varmak ve suyu toplumsal mücadele alanının odağına yerleştirmek öncelikli bir anlayış olmalıdır. Su varlıklarının gerektiği gibi korunabilmesi ve kamusal bir yaklaşımla yönetilmesi yoluyla herkese yeterli, temiz ve ücretsiz su temin etmek mümkün olacaktır. Yönetimler öncelikle, yurttaşlarının bu en temel haklarını karşılamak ve korumakla yükümlü olmak zorundadırlar.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Sonuç
Ülkemizde su, atık su, katı atık gibi çevre korumaya yönelik altyapı tesislerinin yapılmasında, bakımında ve işletilmesinde ülke şartlarına en uygun sistemler ve teknolojiler yeterince araştırılmamıştır. Mevcut su sağlama tesislerinde kayıp ve kaçaklar azaltılarak ülke su kaynaklarının daha etkin kullanılması sağlanmalıdır. Ülkemizde su kaynaklarının tahsisi, kullanılması, geliştirilmesi ve kirlenmeye karşı korunmasıyla ilgili hukuki düzenleme ve idari yapı oluşturulması ve altyapı eksiklikleri tüm kurumların katılımı ile giderilmelidir.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası
Sonuç
Hedefler, Toplumdaki her bireyin içme suyu, kanalizasyon ve benzeri hizmetlerin tamamından sorunsuz faydalanabiliyor olması, Kayıp-kaçak oranının sıfır olması, Toprak erozyonu, balıkçılık ve diğer doğal kaynaklar için benzer amortismanların milli gelir hesaplarına katılması, Özelleştirilmiş sektörlerde tariflerin düzgün olarak belirlenmesini sağlayacak mekanizmaların kurulması, Mevcut kaynakların planlı ve düzgün olarak kullanılması olmalıdır.
II. Bursa Su Sempozyumu
Mart 2010
Teşekkürler… TMMOB Çevre Mühendisleri Odası Bursa İl Temsilciliği