2. Bursa Su Sempozyumu ve Fuarı Merinos Atatürk Kongre ve Kültür Merkezi, Bursa 22-24 Mart 2010
BÜTÜNLEŞİK SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ Melike Gürel, Alpaslan Ekdal, Ali Ertürk, Ayşegül Tanık İstanbul Teknik Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü
Amaç ve Kapsam • Su kaynaklarının yönetiminde geçerliliği olan yaklaşımlar (DPSIR: Driving Forces-Pressures-State-Impact-Responses) • Karar verme süreci adımları • Karar verme süreci bileşenleri • “Nehir Havzası Yönetim Planları”nın hazırlanmasında önemli olan unsurlar • Ülkemizde su kaynakları yönetiminin hedeflerine ulaşılmasında karşılaşılan temel zorluklar ve yürütülen çalışmalar
SÜRDÜRÜLEBİLİR HAVZA YÖNETİMİ • Sürdürülebilirlik • Su Çerçeve Direktifi (SÇD) (2000/60/EC) (WFD-Water Framework Directive)
• Havza bazlı yönetim anlayışı • Bütünleşik havza yönetimi için çevresel veri ve bilgilerin düzenlenmesi amacıyla kullanılan DPSIR Yaklaşımı
DPSIR Yaklaşımı
Driving Forces: Zorlayıcı Etkenler (Ör: Sosyal ve ekonomik gelişmeler) Pressures: Baskılar (Ör: Kirlilik yükleri) State: Durum (Ör: Çevrenin durumu ve kalitesi) Impacts: Etkiler (Ör: Çevrenin durumundaki değişimlerin ekosistemde yarattığı değişimler) Responses: Tepkiler (Ör: Toplumun çevrenin değişen durumuna uyum sağlama ya da kaliteyi iyileştirme yönünde aldığı tedbirler)
Su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi için • havzanın karakterizasyonunun yapılması, • havza bütününde tüm kirletici kaynakların belirlenmesi, • bunların etkilerinin azaltılması yönünde stratejilerin geliştirilmesi ve uygulanması gerekmektedir. Önemli noktalar • • • • •
Kurumsal ve yasal altyapının güçlü olması İlgili kurum ve kuruluşların iletişimi Halkın katılımı Su konusunda yeterli farkındalığın yaratılması Geliştirilen yönetim sisteminin uygulanması için yeterli maddi kaynak yaratılması
Çevre sorunlarının belirlenmesi, hedeflerin belirlenmesi Ekosistem bileşenlerinin tanımlanması ve mevcut verilerin derlenmesi İzleme sistemi tasarımı İzleme verisi Verilerin değerlendirilmesi, ekosistem modellemesi Karar verme
NEHİR HAVZASI YÖNETİM PLANI (NHYP) Ana unsurlar: •
Nehir havzasının karakterizasyonu,
•
İnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkilerinin özeti,
•
Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalandırılması,
•
İzleme ağlarının haritası,
•
Çevresel hedefler listesi,
•
Ekonomik analiz,
•
Önlemler programı,
•
Önlemlerin detaylandırılması,
•
Kamuoyu bilgilendirilmesi ve geri bildirim alınması,
•
Yetkili otoritelerin listesi,
•
Kamuoyundan bilgi ve yorum elde etmek üzere irtibat noktalarının ve işlevlerinin belirlenmesi
TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMALAR
• 4 havzada (Akarçay, Ergene, Gediz, Van Gölü) “Havza Koruma Eylem Planı” tamamlanmış • Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen ve tamamlanma aşamasına getirilen “Su Sektörü İçin Türkiye’ye Kapasite Desteği” başlıklı Avrupa Birliği Eşleştirme Projesi ⇒ Büyük Menderes Havza Koruma Eylem Planı • Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı • 13 havzada da “Havza Koruma Eylem Planları”nın 2010 yılında tamamlanması beklenmekte • Nehir Havzası Yönetim Planlarının oluşturulması
SONUÇLAR VE ÖNERİLER • 21 Aralık 2009’da, Brüksel’de gerçekleştirilen “Hükümetler arası Katılım Konferansı”nda “Çevre Faslı” müzakereleri resmen açılmıştır. • İlgili sektörler arasında en önemli ve maliyeti en fazla olan “Su Kalitesi Sektörü” dür. • Su Çerçeve Direktifi havza bazlı yönetim anlayışı • Türkiye’de su kirliliği ile mücadelede ağırlık ilk aşamada içme suyuna verilmektedir. • Bu kapsamda içme ve kullanma sularının korunması için havza bazında çalışmalara da başlanmış olup, su kalitesinin AB standartlarında izleme çalışmaları yürütülmekte, havza ölçeğinde ve kirletici kaynak odaklı izleme yaparak daha etkili kirlilik azaltıcı tedbirler geliştirilmektedir.
SONUÇLAR VE ÖNERİLER • Ülkemizde kurumsal altyapı kuvvetlendirilmiş ve yasal mevzuat geliştirilmiş olmakla birlikte, henüz şemsiye niteliğinde görev yapabilecek bir ulusal “Su Çerçeve Yönetmeliği” geliştirilmemiştir. • Su kaynaklarının yönetiminin daha etkili olabilmesi için “Havza Yönetmeliği”ne de gereksinim duyulmaktadır.
SONUÇLAR VE ÖNERİLER • “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Havzalarda Özel Hüküm Belirleme Çalışmalarına İlişkin Usul ve Esaslar Tebliği” 2009 yılının Haziran ayında yayınlanmıştır. • Akabinde içme suyu amaçlı kullanılan su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi için özel hüküm belirleme çalışmaları başlatılmıştır. Bu su kaynaklarının yönetimi için önemli bir adımdır.
SORUNLAR • Nehir havzasının sınırlarının idari sınırlar ile örtüşmemesi • Su kaynaklarının yönetiminde söz sahibi olan kurumların sayısının fazlalığı • Kurumlararası işbirliği ve iletişiminin istenilen seviyede olmayışı • Maddi kaynakların yetersizliği • Tüm paydaşların yönetimde yeterince temsil edilememesi • Halkın bilinçlendirilmesi ve farkındalığının arttırılması konusunda yürütülen çalışmaların henüz tam anlamıyla yaygınlaştırılamamış olması
SORUNLAR • Veri eksikliği ⇒ mevcut verilerin idari sınırlar bazında toplanması ve mevcut olan sınırlı verinin havza ölçeğine taşınması • Kirlilik izleme, denetim ve kontrol konularında yeterli altyapıya sahip olunması gerekmektedir. • Planların hazırlanması için yeterli sayıda eğitimli personele ve teknik elemana ihtiyaç duyulmaktadır.