MERSİN SU VE KANALİZASYON İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
BERDAN BARAJ GÖLÜ HAVZASININ KİRLENMEYE KARŞI KORUNMASI ve KAMULAŞTIRMA İŞLEMLERİ Dr. Zafer Özer, Tülin ALTINKAYA, Leman AKKAŞ, M. Kamil ÜLGEN,
Dünya nüfusundaki hızlı artış ile bilim ve teknolojideki gelişmeler daha fazla tüketim isteğinin de etkisiyle çevresel kaynaklar üzerindeki baskıyı artmıştır. Doğal kaynakların kullanılması ekonomik gelişmeye katkı sağlayarak toplum refahının artmasına yardımcı olurken ortaya çıkan çevre kirliliği nedeniyle de çeşitli ekolojik sorunlar ortaya çıkmıştır [1]. Özellikle büyük kentlerimiz için içme ve kullanma suyu kaynağı olarak kullanılan su havzaları, aşırı kirlenme tehdidi altında bulunmaktadır. Havza içerisinde yapılaşmalar ve endüstriyel yerleşimlerin kontrolsüz bir biçimde yayılması, su kaynaklarının kirlenmesi açısından büyük bir tehlike arz etmektedir. Pek çok havzada aşırı kirlenmelerin sonucu olarak su kalitesi değerlerinin sürekli kötüye gittiği, havzada içme suyu arıtımı için kurulan tesislerin ise yetersiz kaldığı görülmektedir [2].
Bölgede farklı idarelerin kendi yetki sınırlarında kalan alanlarda, farklı yasa ve yönetmeliklere dayanarak farklı uygulamalar içinde olmalarının neticesinde, plansız ve düzensiz bir şekilde oluşan yerleşim, sanayileşme ve gelişim sonucunda; su havzaları, bir baraj gölü ve koruma alanı olma özelliğini halihazırda yitirmiş durumdadır [2]. Hatta bazı baraj gölleri ve çevresi için hazırlanmış bir çevresel etki değerlendirmesi raporu olmasına karşın, bu rapora kesinlikle uyulmadığı, havzalardaki çarpık gelişmelerden açıkça görülmektedir [2].
MESKİ olarak bu tebliği sunmak istememizin amacı; yalnız içmesuyu amaçlı olmayıp, sulama, enerji, taşkın gibi amaçlarla da Berdan Barajından su kullanan tüm idarelerin kamulaştırma maliyetlerine katılmaları ve bu konunun gündeme getirilmesi gerektiğini düşünmemizdir.
Su havzalarının kısa, orta ve uzun mesafeli koruma alanları içinde mevcut bulunan yerleşim alanlarında genellikle altyapı problemleri çözümlenmemiş durumdadır. Evsel kökenli bile olsa, atık yüklerinin havza dışına taşınarak uzaklaştırılması gerekirken, henüz bu husus gerçekleştirilememiştir. Havzalarda işyeri, işletme, vb. her türde konut dışı yapı; ayrıca toplu konut türünde yapılaşma ve küçük sanayi siteleri bulunmaktadır. Ayrıca, hayvan damları, tavuk ve besi çiftlikleri halen faaliyet göstermektedirler. Havzalardaki derelerin mutlak koruma alanı içinde; çeşitli sanayi kollarına ait yerleşimler, tavuk çiftlikleri ve mandra tesisleri, domuz üretim çiftliği, yağhane, benzin istasyonu, besicilik tesisleri, et mamulleri tesisleri de bulunmaktadır [2].
Ülkemizde özellikle konumsal verilerin üretimi ve paylaşımında yaşanan problemlerin bir sonucu da yağış havzalarında ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde birçok kamu kurumu, konumsal bilgi üretmekte, kullanmakta veya bu bilgilerden yararlanmaktadır. Kurum ve kuruluşlar kendi kuruluş kanunlarına istinaden, ihtiyaç duydukları konumsal bilginin üretilmesinde kendilerini yetkili gördükleri için, bu bilgilerin üretiminde ve kullanılmasında yetki karmaşası meydana gelmektedir [3].
Koruma havzalarında denetim ile ilgili görevli idareler; Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Su işleri Genel Müdürlüğü, Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi, Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, Tarım İl Müdürlüğü, Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü, Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehir Daire Başkanlığı, Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı, Yerel Belediye Başkanlığı, Bölge Kaymakamlığı’dır.
Ülkemizde baraj niteliğinde olan su depolama tesislerinin yapımı DSİ tarafından yatırım programları çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. DSİ bu tesislerin yalnızca planlanması, projelendirilmesi, inşa edilmesi ve işletilmesinden sorumludur [4]. DSİ Kuruluşunun nihai hedeflerinden biri de Baraj yapımından etkilenen halk için gerektiğinde arazi kamulaştırması ve yeniden yerleşim planlarının hazırlanmasıdır. DSİ Genel Müdürlüğü, Türkiye’de en fazla kamulaştırma yapan kamu kuruluşudur [4].
Berdan Baraj Gölü Berdan Barajı, Mersin ilinde, Berdan Çayı'nın üzerinde, sulama, içme-kullanma, enerji ve sanayi suyu temini amacı ile 1975-1984 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.928.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 66 metre, normal su kotunda göl hacmi 87,50 hm³, normal su kotunda göl alanı 6,55 km²'dir. Baraj 27.050 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermekte, yılda 66 hm³ içme-kullanma suyu sağlamaktadır. Baraj aynı zamanda 10 MW güç ile yıllık 47 GWh'lik enerji üretmektedir [4].
Şekil Mersin Şehri Uydu Görüntüsü, Google Earth 2010
BERDAN BARAJ GÖLÜ HAVZASI
Berdan Baraj Gölü
BERDAN BARAJ GÖLÜ
Berdan Baraj Gölü Mutlak Koruma Alanı; Kayadibi, İncirlikuyu, Büyükkösebalcı, Akçakocalı ve Dadalı Köyleri sınırları içerisinde yer almaktadır. Kamulaştırılacak Alan Miktarı toplam 10.489.596,06 m2 (1049 ha)’dır. Kamulaştırılacak Alan Miktarının yaklaşık % 54,60’ı Özel Mülkiyet, % 36,74’ü Tescil Harici, % 5,71’i Maliye Hazinesi, % 1,89’u Mera, % 0,43’ü Köy Tüzel Kişiliği, % 0,31’i Devlet Ormanı, % 0,17’si Şahıs ve DSİ, % 0,14’ü Boş’tur.
Çizelge 1. Berdan Baraj Gölü Kamulaştırılacak Alan Miktarı 1 2 3 4 5
Köyler Kayadibi İncirlikuyu Büyükkösebalcı Akçakocalı Dadalı TOPLAM
Alan Miktarı m2 3.072.508,00 1.245.393,06 1.930.292,00 3.612.387,00 629.016,00 10.489.596,06
Koruma havzaları ile ilgili mevzuata bakıldığında; 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklikle yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nin Dördüncü bölümünde “Su Kalitesine İlişkin Planlama Esasları ve Yasaklar” ana başlığı altında içme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi yüzeysel sularla ilgili hükümler; Kirletme Yasakları (Madde 16), Mutlak koruma alanı (Madde 17), Kısa mesafeli koruma alanı (Madde 18), Orta mesafeli koruma alanı (Madde 19), Uzun mesafeli koruma alanı (Madde 20), göllerle ilgili kirletme yasakları (Madde 21) şeklinde verilmektedir [6]. Bu maddeler de, koruma alanları için getirilen yasaklar ve alınması gerekli önlemler açıklanmaktadır.
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin (SKKY) 17. Maddesi a bendinde “Maksimum su seviyesinden itibaren 300 metre genişliğindeki şerit kamulaştırılır. Kamulaştırma suyu kullanan idare veya idarelerce yapılır. Ancak 1988 yılı veya su temin projesinin yatırım programına alındığı tarih itibarıyla mevcut olan yapılarda bu alanda kamulaştırma yapılıncaya kadar, yapı inşaat alanında değişiklik yapmamak ve kullanım maksadını değiştirmemek şartıyla gerekli bakım onarım yapılabilir.” ifade edilmektedir
UMUMİ HIFZISSIHHA KANUNU Kanun Numarası 1593 Kabul Tarihi : 24/4/1930 Yayımlandığı R.Gazete: 6/5/1930 Sayı : 1489 Yayımlandığı Düstur : Tertip : 3 Cilt : 11 Sayfa : 143
Madde 238 – Himaye mıntakası olmak üzere menbalar etrafında tayin ve tahdit edilen arazi belediye mıntakası haricinde de olsa belediye tarafından Belediye İstimlak Kanununa tevfikan istimlaki mecburi olup bu arazinin mesken yapılmak, ekilmek ve sair her hangi hususlar için istimali memnudur. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu Madde 238’e göre; men edilmiş, yasaklanmıştır.
T.C. Anayasasının; Madde 65 – (Değişik: 3/10/2001-4709/22 md.) Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek malî kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.
Berdan Baraj Gölü yapılırken Mutlak Koruma Alanı içerisindeki alanlar kamulaştırması yapılmadığından, kamulaştırma sorunu bugüne kadar gelmiştir. Kamulaştırma işleminin maliyeti yüksek olmaktadır. Berdan Barajının %33,22 Taşkın, % 32,23 Sulama, % 31 İçmesuyu, % 2 Enerji ve % 1,5 Sanayi hissesi bulunmaktadır. Kamulaştırma işleminde SKKY’nin 17. Maddesinde belirtilmesine rağmen diğer kamu-kurum ve kuruluşları kamulaştırma maliyetine katılmamaktadırlar. Kamulaştırma sorunun çözülememesi durumunda havzalarını korumamız mümkün olmayacaktır.
içmesuyu
Suyu kullanan diğer kamu-kurum ve kuruluşları kamulaştırma maliyetine katılmalıdır.
Berdan Baraj Gölünde Yapılan Çalışmalar 1- MESKi –TASKi (Tarsus Belediyesi) arasında periyodik toplantılar yapılmaktadır. (Berdan Baraj Gölünden sağlanan içmesuyu’nun MESKİ %75’ini, TASKİ ise % 25’ini kullanmaktadır. 2Berdan Baraj Gölü Kirlilik İzleme Komisyonu kuruldu. (Berdan Baraj Gölü Mutlak Koruma Alanı içerisinde yer alan kirletici kaynakların tespiti, kirliliği izlenmesi, acilen kamulaştırılması gereken yerlerin tespit edilmesi için) 3- Berdan Baraj Gölü Mutlak Koruma Alanı Kamulaştırma Haritaları çıkarılarak, kamulaştırılacak alanlar belirlenmiştir. 4- Diğer Kamu-kurum ve kuruluşlarla yazışmalar yapılmaktadır. (Valilik, Özel İdare, Çevre Bakanlığı, DSİ, Sulama Birliği, Soda Sanayi)
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Resmi Gazete Tarihi: 04.09.1988 Resmi Gazete : 19919 Mutlak Koruma Alanı Madde 17 - İçme ve kullanma suyu rezervuarlarının maksimum su seviyesinden itibaren 300 m genişlikteki şerit, mutlak koruma alanıdır. Söz konusu alanın sınırının su toplama havzası sınırını aşması halinde, mutlak koruma alanı havza sınırında son bulur. Bu alanda aşağıda belirtilen koruma tedbirleri alınır: A) Koruma alanı içinde kalan bölge, ilgili kanunun yetkili kıldığı İdarece kamulaştırılır. Kamulaştırma işlemlerinin, mevcut kent içi veya kent dışı yoğun yerleşimler nedeniyle olağanüstü yüksek harcamaları gerektirebileceği durumlarda, içmesuyu kaynağının koruması için idarece gerekli düzenlemeler yaptırılır, B) İçme ve kullanma suyu projesine ve mevcut yapıların kanalizasyon sistemlerinin ıslahına ait mecburi teknik tesisler hariç olmak üzere, bu alanda hiçbir yapı yapılamaz. Bu alanda kalan mevcut yapılar dondurulmuştur. C) Çevre düzeni ve amenajman planına uyularak, bu alan içinde gölden faydalanma, piknik, yüzme, balık tutma ve avlanma ihtiyaçları için cepler teşkil edilir. Bu cepler su alma yapısına 300 m’den daha yakın olamaz. D) İdarece gerekli görülen yerlerde alan çitle çevrilir veya koruma alanı teşkil edilir.
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Resmi Gazete Tarihi: 31.12.2004 Resmi Gazete : 25687
Mutlak Koruma Alanı Madde 17 — Mutlak koruma alanı, içme ve kullanma suyu rezervuarının maksimum su seviyesinden itibaren 100 m genişlikteki şerit, mutlak koruma alanıdır. Söz konusu alanın sınırının su toplama havzası sınırını aşması halinde, mutlak koruma alanı havza sınırında son bulur. Bu alanda aşağıda belirtilen koruma tedbirleri alınır, a) Koruma alanı içinde kalan bölge, su tutma yapısını halihazırda yapan veya yapacak idarece kamulaştırılır. Doğal göllerde ise kamulaştırma suyu kullanan idare/idarelerce yapılır. Mevcut içme ve kullanma suyu amaçlı yapay ve doğal göllerin mutlak koruma alanının kamulaştırılması suyu kullanan idare veya idarelerce yapılır. b) İçme ve kullanma suyu projesine ve mevcut yapıların kanalizasyon sistemlerine ait mecburi teknik tesisler hariç olmak üzere, bu alanda hiçbir yapı yapılamaz. Bu alanda kalan mevcut yapılar dondurulmuştur. c) Çevre düzeni planına uyularak, bu alan içinde gölden faydalanma, piknik, yüzme, balık tutma ve avlanma ihtiyaçları için cepler teşkil edilir. Bu cepler su alma yapısına 300 metreden daha yakın olamaz. d) Kamulaştırmayı yapan idarece gerekli görülen yerlerde alan çitle çevrilir veya koruma alanı teşkil edilir.
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Resmi Gazete Tarihi: 13.02.2008 Resmi Gazete Sayısı: 26786 Mutlak Koruma Alanı Madde 17 — (Değişik birinci paragraf:R.G.-13/2/2008-26786) Mutlak koruma alanı, içme ve kullanma suyu rezervuarının maksimum su seviyesinden itibaren 300 metre genişliğindeki şerittir. Söz konusu alanın sınırının su toplama havzası sınırını aşması hâlinde, mutlak koruma alanı havza sınırında son bulur. Bu alanda aşağıda belirtilen koruma tedbirleri alınır, a) (Değişik:R.G.-13/2/2008-26786) Maksimum su seviyesinden itibaren 300 metre genişliğindeki şerit kamulaştırılır. Kamulaştırma suyu kullanan idare veya idarelerce yapılır. Ancak 1988 yılı veya su temin projesinin yatırım programına alındığı tarih itibarıyla mevcut olan yapılarda bu alanda kamulaştırma yapılıncaya kadar, yapı inşaat alanında değişiklik yapmamak ve kullanım maksadını değiştirmemek şartıyla gerekli bakım onarım yapılabilir. b) İçme ve kullanma suyu projesine ve mevcut yapıların kanalizasyon sistemlerine ait mecburi teknik tesisler hariç olmak üzere, bu alanda hiçbir yapı yapılamaz. Bu alanda kalan mevcut yapılar dondurulmuştur. c) Çevre düzeni planına uyularak, bu alan içinde gölden faydalanma, piknik, yüzme, balık tutma ve avlanma ihtiyaçları için cepler teşkil edilir. Bu cepler su alma yapısına 300 metreden daha yakın olamaz. d) Kamulaştırmayı yapan idarece gerekli görülen yerlerde alan çitle çevrilir veya koruma alanı teşkil edilir.