22 MART DÜNYA SU GÜNÜ ETKİNLİĞİ BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ BURSA SU VE KANALİZASYON İDARESİ VE SU VAKFI İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, YEREL YÖNETİMLER VE SU SORUNLARI KONGRESİ 22-24 Mart, 2010 Merinos Atatürk Kongre ve Kültür Merkezi, Bursa
ESKİŞEHİR’DE KURAKLIK SORUNU ve YEREL YÖNETİMCE ALINAN ÖNLEMLER Nazmi ORUÇ Eskişehir Çevre Derneği Üyesi E-Posta: nazmioruc@yahoo.com
AMAÇ Bu çalışma Eskişehir kent merkezi koşullarında 1991-2007 yılları arasında kimi meteorolojik verilere göre kuraklık olgusunu ve belediyenin aldığı önlemleri irdelemek amacıyla yapılmıştır. Kuraklığın
incelenmesinde
Standart
Yağış
İndeksi
(SYİ)
kullanılarak 1991-2007 yılları arasındaki yıllık toplam yağış ortalaması, yıllara ait toplam yağış miktarları ve standart sapma değeri esas alınmıştır.
Kuraklık İncelemesi 1 Meteorolojik Veriler Doğal bir iklim olayı olan kuraklığın literatürde, a) Meteorolojik Kuraklık, b) Tarımsal Kuraklık ve c) Hidrolojik Kuraklık olarak üç ayrı çeşidi vardır. Kuraklığın tespiti için ise çok sayıda sınıflandırma yapılmış olup, bu sınıflandırmalar genelde su dengesi esas alınmıştır. Eskişehir kent merkezinde 1991-2007 yılları arasındaki Meteorolojik Kuraklığın incelenmesinde Standart Yağış İndeksi (SYİ) kullanılmıştır.
Kuraklık İncelemesi 2 SYİ= (N-OY)/SS eşitliğinde: N= Yağış, OY= Dikkate alınan zaman aralığında ortalama yağış ve SS= Standart Sapmayı göstermektedir.
SYİ değerleri kullanılarak yapılan
kuraklık değerlendirilmesinde
İndeksin sürekli negatif olduğu zaman periyodu Kurak Dönem olarak tanımlanmakta, İndeksin sıfırın altına ilk düştüğü dönem kuraklığın başlangıcı, İndeksin pozitif değere yükseldiği zaman kuraklığın bitimi olarak değerlendirilmektedir.
Kuraklık İncelemesi 3 Çizelge 1. Standart Yağış İndeks Metoduna Göre İndis Değerleri ve Sınıflandırma Sınıflandırma 2.0 ve fazla 1.5 ile 1.99 1.0 ile 1.49 0.99 ile 0.00 0.00 ile - 0.99 -1.0 ile -1.49 -1.5 ile -1.99 - 2.0 ve düşük
SYİ İndis Değerleri Aşırı Çok Orta Hafif Hafif Orta Çok Aşırı
Nemli Nemli Nemli Nemli Kurak Kurak Kurak Kurak
500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0
2,5 2 1,5 1 0,5 0 -0,5 -1 -1,5 -2 -2,5
Yıllar YTY
OY
SPI
SPI
Toplam Yağış (mm)
Eskişehir Kent Merkezi Standart Yağış İndis Değerleri
Eskişehir’de Su Potansiyeli
Ekim 2009
Eskişehir Yeraltı Suyu Potansiyeli Eskişehir Kent Merkezi’nin yer aldığı, 353 km2’lik bir alanın Porsuk Çayı’nın kuzeyinde kalan 280 km2’lik bölümünde 65 hm3/yıl, Porsuk Çayı’nın güneyinde kalan 73 km2’lik bölümünde ise, 21 hm3/yıl ve toplam olarak 86 hm3/yıl çekilebilir emniyetli yer altı suyu rezervi vardır (DSİ. 3. Bölge Müdürlüğü, Eskişehir).
Porsuk Çayı Su Kullanımı Belediye ve DSİ arasındaki protokole göre 1990 yılından itibaren Porsuk Çayı’nın 320 hm3/yıl’lık gelirinin %21’i Belediye’ye tahsis edilmiştir. ESKİ ham su arıtma kapasitesi 320.000 m3/gün ve günümüzde 100.000 m3/gün (yaklaşık 1 m3/sn.) su şebekeye verilmektedir. Yıllık 35 milyon m3 arıtılmış suyun yaklaşık 14 milyon m3’ü su şebekesindeki sızıntı, çatlak ve patlak nedeniyle kaybolmaktadır.
Kuraklığa Karşı Belediye’nin Aldığı Önlemler Eskişehir Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (ESKİ) tarafından 2872 sayılı Çevre Kanunu ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine
(R.G.
31.12.2004
tarih
ve
s.25687)
göre
hazırlanan ’’İçme Suyu Havzaları Koruma Yönetmeliği’’ 22.06.2005 tarihinde yerel gazetelerde yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğe göre Eskişehir’de Keskin, Borabey, Çukurhisar, Musaözü ve Sarısungur göletleri koruma altına alınmıştır.Koruma altına alınan bu baraj veya göletlerin kimi özellikleri Tablo 1. özetle verilmiştir.
Tablo 1. ESKİ Tarafından Koruma Altına Alınan Baraj veya Göletlerin Kimi Özellikleri
Adı Keskin Musaözü Çukurhisar Borabey Sarısungur
İşletme Tarihi 1998 1965 1990 1990 2006
Göl Hacmi 3 8.400 hm 1.550 hm3 3 0.635 hm 3 1.6 hm 3 3.5 hm
Sulama Alanı 1.112 hektar 400 hektar 140 hektar 248 hektar İçme Suyu
Maliyeti 150 milyar TL. (1. keşif) 25 milyon TL. 1.5 milyar TL. 3.73 milyar TL. ESKİ’ye göre 170 ton mazot ve yağ karşılığı (9)
Bu “Yönetmeliğin Koruma Alanları ve Alınacak Önlemler’’ başlıklı II. ci bölümü, Yüzeysel İçme Suyu Kaynakları (Göl ve Dereler) Madde 4.’te yer alan hükümler: 1.Göl ve göle su taşıyan derelere çöp, moloz, çamur gibi katı atıklar ve sıvı atıklar ile arıtılmış atık sular dökülemez, 2. Göl ve göle su taşıyan derelerde motor tahrikli araç çalıştırılamaz, 3. İçme suyu amaçlı kullanılan baraj göllerinde ve su taşıyan derelerde yüzmek, kültür balıkçılığı, sportif faaliyetlerde bulunmak yasaktır.
Madde.5 de Mutlak Koruma Alanı (Maksimum Su Kotu-100m.) bölümünde ise: 1-Mutlak koruma alanı içinde, içme ve kullanma suyu temin edilen ve edilecek olan yüzeysel su kaynaklarının kirlenmesine sebep olacak hiçbir faaliyet yapılamaz, 2. İçme ve kullanma suyu projesine ve mevcut yapıların kanalizasyon sistemlerine ait mecburi teknik tesisler hariç olmak üzere, bu alanda hiçbir yapı yapılamaz, 3. Mutlak Koruma Alanı, ESKİ Genel Müdürlüğü’nce bir program dahilinde kamulaştırılır ve bu alandaki tüm yapı ve tesisler kaldırılır.
Saha Çalışmaları – Sarısungur Göleti
Sarısungur Göleti’nde Anfi İnşaatı
SARISUNGUR GÖLETİ
Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliğinde (Resmi Gazete 09.01.2006 tarih ve s.26048) “Rekreasyon Alanları: Plaj olarak kullanılan kıyı suları ile temas gerektirmesine bakılmaksızın sportif amaçla kullanılan akarsu, göl, baraj gölü ve deniz sularını” ifade etmekte ve bu suların kalite kriterleri bölümünde ise fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik parametreler verilmektedir.
Cezaevi kanalizasyon sularının geldiği Sarısungur Göleti’nde özellikle mikrobiyolojik analiz yapılmamıştır.
AKPINAR KÖYÜ
Arıtma tesisi iptal edilerek kanalizasyona bağlanmıştır.
Borabey (Eฤ riรถz) Gรถleti
ÖNERİLER 1. Eskişehir kent merkezi şartlarında 1991-2007 yılları arasındaki toplam yağış ve SYİ değerlerine göre önemli bir kuraklık yaşanmamış olsa da akılcı bir su yönetimi gerekmektedir. 2. Diğer illerle karşılaştırıldığında Eskişehir kent merkezi ortasından geçen Porsuk Çayı ve güvenilir yeraltı suyu rezervi açısından oldukça iyi bir konumdadır.Ancak Kütahya ve Eskişehir’e içme, kullanma ve sulama suyu sağlayan ve ayrıca evsel ve endüstriyel atık sular için alıcı ortam olan Porsuk Çayı ve Porsuk Barajının en akılcı bir şekilde kullanılabilmesi için hazırlanmakta olan Su Kanunu çerçevesinde Porsuk Su Havzası Yönetimi İdaresi kurulmalıdır.
ÖNERİLER 3. Porsuk Çayından alınarak yaklaşık 17.000 hektar arazinin cazibeli sulamasına giden yıllık 110 hm3 dolayında sulama suyu yağmurlama ve damlama sulama gibi alınacak teknik önlemlerle çok daha tasarruflu kullanılmalıdır. 4. Şehir şebeke sisteminde yapılacak yenilemelerle E.S.K.İ’nin yıllık 14 milyon metreküp dolayındakı fiziki su kayıpları ilk planda çok daha azaltılmalıdır. 5. E.S.K.İ.’nin İçme Suyu Havzalarını Koruma Yönetmeliği günümüz şartlarına göre yenilenmeli ve koruma altına alınan gölet ve dereler değerlendirilirken buralara daha önceden yatırım yapmış olan DSİ ve Çiftçi Sulama Birlikleri gibi kuruluşlarla ortak karar alınmalıdır.
ÖNERİLER 6. Sarısungur Göleti İçme Suyu Kaynağı konumundan çıkartılarak, Büyükşehir Belediyesi Su Sporları Merkezi olarak kullanılmalı, yoğun yapılaşmanın olduğu davalık Borabey Göleti ve tarımsal sulama bakımından büyük önem taşıyan Keskin Göleti İçme Suyu Kaynağı konumundan çıkartılmalıdır. 7. E.S.K.İ’nin İçme Suyu Havzalarını Koruma Yönetmeliği günümüz şartlarına göre yenilenmeli ve koruma altına alınan gölet ve dereler değerlendirilirken buralara daha önceden yatırım yapmış olan DSİ ve Çiftçi Sulama Birlikler gibi kuruluşlarla ortak karar alınmalıdır. 8. E.S.K.İ şebekeye verilen sularda ‘İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik’te belirtilen tüm parametrelere göre yapılacak analiz sonuçları kamu oyuna açıklamalıdır.
KATILIMLARINIZDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDERİM.