İçme Suyu Dağıtım Şebekelerinde SCADA, CBS ve Modelleme Teknikleri Kullanılarak Klor Yönetimi
İ. Ethem KARADİREK Çevre Yüksek Mühendisi Akdeniz Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü 1
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
KLOR STANDARTLARI
İçme sularında Serbest ( Bakiye ) klor parametresine ait standart değer T.S. 266 (1997) ve Gıda Maddeleri Tüzüğü’ne göre 0,1- 0,5 ppm aralığındadır. 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik”te şebekenin uç noktalarında serbest bakiye klor miktarının en fazla 0,5 mg/l olması gerektiği belirtilmiştir.
2
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
İlçemizde İshal Vakaları Azalıyor | Yazdır |
İlçemizde, yüksek ateş, mide bulantısı, kusma ve ishal belirtileriyle ortaya çıkan “amipli dizanteri” salgınının ardından, 2 gün aradan sonra eğitime yeniden başlandı. Finike'nin Yalnız köyü ile Sahilkent, Turunçova, Yeşilyurt ve ilçe merkezindeki Yenimahalle'de çoğu çocuk 700'den fazla kişide “amipli dizanteri' vakası görülmesi üzerine 2 gün eğitime ara verilen okullar yeniden açıldı. İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, amipli dizanteri vakası görülen belde, köy ve mahallelerdeki okullarda her öğrenciye şişe suyu dağıttı. Finike Kaymakamlığı tarafından satın alınan 18 bin şişe suyun dağıtımına cuma gününe kadar devam edilecek. Öte yandan, ilçede amipli dizanteri vakaları dolayısıyla market ve bakkallarda şişe suyu satışlarının yüzde 700'e varan oranda arttığı belirtildi. 2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
3
Salgın nedeniyle sağlık ocakları ve hastanelere başvuranlardan 34'ünün tedavisine Finike Devlet Hastanesinde devam edildiği kaydedildi. Antalya Valisi Alaattin Yüksel, ishal vakaları dolayısıyla dün Finike'de yaptığı toplantılar ve incelemeler sonucunda, kuyu sularının yanı sıra şebeke suyuna kanalizasyon karışma ihtimali bulunduğunu, bu nedenle suların kısmen mikroplandığının anlaşıldığını açıklamıştı. Vali Yüksel, içme suyuna klor yüklemesi yapıldığını, köydeki içme suları için de klorlama cihazları takılacağını belirtmişti. Bu arada, Arif köyünden ilçeye kadar olan içme suyu hattına kanalizasyon suyu karıştığı ihtimali üzerine, şebekede çalışma başlatıldı. 2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
4
İshal salgını 5 başkana soruşturma açtırdı 05.10.2007 Skandala soruşturma açıldı... Antalya'nın Finike ilçesinde içme suyundan kaynaklanan ishal vakalarının, suların klorlanmaması nedeniyle yaşandığının ortaya çıkması sonucu, Antalya Valiliği konuya el koydu. Valilik sorumluluklarını yerine getirmedikleri iddiasıyla 5 belediye başkanı hakkında soruşturma açtı. Açıklamada, 28 eylül tarihinde meydana gelen amipli dizanteri vakalarının içme suyunda klorlama yapılmadığı için oluştuğuna dikkat çekildi ve Finike, Turunçova, Yeşilyurt, Sahilkent ve Hasyurt Belediye Başkanları hakkında İçişleri ve Sağlık Bakanlıklarından müfettiş talep edildiği açıklandı. 5
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
Yerel Gündem Kent Konseyi üyesi Ulvi Büyüknohutçu, ASAT'ın dünya normlarına uygun oranda klor kullanıyoruz açıklamasını inandırıcı bulmadı Antalya'da şehir içme sularını dezenfekte etmek amacıyla kullanılan klorun kansere yol açtığı iddiaları tartışma konusu olmaya devam ediyor. Yerel Gündem Kent Konseyi Tüketici Çalışma Grubu Başkanı Ali Ulvi Büyüknohutçu, içme sularının temiz olduğuna ilişkin raporları inandırıcı bulmadıklarını söyledi. İçme sularındaki kokunun gereğinden fazla konulan klordan kaynaklandığını belirten Büyüknohutçu, suyun arıtılması için daha temiz ve kaliteli yöntemler kullanılması gerektiğini söyledi. İçme suyu şebekelerine sızan kum, çamur gibi yabancı maddeleri dezenfekte edebilmek için özellikle bahar ve kış aylarında gereğinden fazla klor atıldığını iddia eden Büyüknohutçu, 'Biz, içme suyuna karışan organik maddelerin klorla karıştığı zaman oluşturduğu tehlikeye dikkat çekiyoruz. 2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
6
Bunu yapmak yerine şebekeler yenilenebilir' diye konuştu. Şebekede meydana gelen kaçakların ters vakumla, toprak, çamur gibi benzeri yabancı maddelerin içme suyuna karışmasına neden olduğunu öne süren Büyüknohutçu, 'ASAT'ın su analiz raporların da klorun etkisinden değil, sudaki koli basili oranından söz ediliyor. Bir suyun sağlıklı olabilmesi için koli basili testiyle ilgili sonuçlar yeterli değildir' dedi. Kent Konseyi Tüketici Çalışma Grubu Başkanı Ali Ulvi Büyüknohutçu, içme suyuna atılan klorun kansere yol açtığını iddia etmiş, bunun üzerine Antalya Su ve Atık Su İdaresi (ASAT) Genel Müdürü Faruk Karaçay, söz konusu iddiaların ispat edilememesi durumunda mahkemeye başvuracağını açıklamıştı. 7
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
8
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
TÜBİTAK KAMAG 107G088 “İçme Suyu Dağıtım Şebekelerinde Optimum Klorlama Uygulamalarının Matematiksel Modeller Kullanılarak Gerçekleştirilmesi ve Dezenfeksiyon Sistemlerinin Yönetimi “ PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: Prof. Dr. Habib MUHAMMETOĞLU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ Çevre Mühendisliği Bölümü
MÜŞTERİ KAMU KURUMU: ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ-ASAT
PROJE SÜRESİ: TEMMUZ 2008-OCAK 2011 PROJE BÜTÇESİ: 1.021.705,00 TL (TÜBİTAK) 457.259,31 TL (ASAT) 9
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PROJE EKİBİ
10
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
İsmail Demirel ASAT-SCADA ŞUBE MÜDÜRÜ
Tuğba Özden ASAT-SCADA ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ
İbrahim Palancı ASAT-SU İŞLETME ŞEFİ 11
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
Prof.Dr. Habib MUHAMMETOĞLU
Prof.Dr. Ayşe MUHAMMETOĞLU
İ. Ethem KARADİREK
Prof.Dr. Selçuk SOYUPAK
Doç.Dr. Nuri MERZİ
Tuğçe ALTINDAL
Doç.Dr. Mehmet KİTİŞ
Yrd. Doç.Dr. Hürevren KILIÇ
Mustafa Kemal PEKTÜRK
12
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PROJENİN AMACI Su dağıtım şebekesinde klor konsantrasyonlarının yönetimi
Su dağıtım şebekesinde meydana gelen su kayıplarının yönetimi
13
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
ANTALYA İÇME SUYU DAĞITIM ŞEBEKESİ Duacılar
Kepezaltı
Altınova-4
P6
P5 Cezaevi
Göçerler
Fatih KÜTÜKÇÜ 152
Habibler İmtihan Pisti
Altınova-2
Hüsnü Karakaş
Cezaevi
Gürkavak Kaynak
P4 Altınova-3
Varsak
Altınova-1
KÜTÜKÇÜ 118-148 Otogar
Güneş P3P3-B
P3P3-A DURALILER
"YESILKÖY"
ÇAĞLAYAN YSE
HAVAALANI
"YSE"
P2P2-A
Üniversite
Meydan Mağara Kaynak
Çakırlar
Topçular
Yeşilköy
Konyaaltı
BOĞAÇAY
Ermenek
Çakırlar
P2P2-B Hurma
P1
Çakırlar Kaynak
AKDENİZ DEPO
POMPA İSTASYONU
KUYU
İŞLETİLEN İPTAL İÇMESUYU HATTI
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
BASINÇ BÖLGESİ 1
BASINÇ BÖLGESİ 4
BASINÇ BÖLGESİ 2
BASINÇ BÖLGESİ 5
BASINÇ BÖLGESİ 3
BASINÇ BÖLGESİ 6
14
ANTALYA İÇME SUYU DAĞITIM ŞEBEKESİ Basınç Zonu
Basınç Zonlarının Su Temin Ettiği Kotlar
Su Kaynağı
P 1
0 - 20 m
Boğaçay
P 2A
20 - 40 m
Duraliler 1
P 2B
0 - 40 m
Duraliler 1
P 3A
40 - 80 m
Gürkavak
P 3B
40 - 80 m
Duraliler 2
P4
80 - 120 m
Duraliler 2
P5
120- 170 m
Duraliler 2
P 6
> 170 m
Duraliler 2 15
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
ANTALYA SCADA SİSTEMİ
2005 yılında sistemin kurulumu için çalışmalara başlanmış 2007 yılında sistem tamamlanmıştır.
16
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
ANTALYA SCADA SİSTEMİ
SCADA istasyonlarının lokasyonları 17
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
ANTALYA SCADA SİSTEMİ
18
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PİLOT ÇALIŞMA BÖLGESİ
19
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PİLOT ÇALIŞMA BÖLGESİ
20
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PİLOT ÇALIŞMA BÖLGESİ
21
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PİLOT ÇALIŞMA BÖLGESİ
8 yeni SCADA istasyonu (mevcut sisteme ek olarak) Debi, su basıncı, serbest (bakiye) klor, pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik ve bulanıklık parametreleri on-line olarak ölçülmekte ve kaydedilmektedir.
22
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PİLOT ÇALIŞMA BÖLGESİ
23
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PİLOT ÇALIŞMA BÖLGESİ
24
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PİLOT ÇALIŞMA BÖLGESİ
25
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
PİLOT ÇALIŞMA BÖLGESİ
Pilot çalışma bölgesinin alt bölgelere ayrılması 2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
26
MATERYAL-METOT
27
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
28
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
29
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
Alt Bölgelerin kontrolü “Sıfır Basınç Testi” Klor ana akım bozunma katsayısı (- 0,11305 gün-1 ) Klor cidar bozunma katsayısı (-0,01 metre/gün)
30
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
112 No’lu düğüm noktası
31
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
Çalışma bölgesinde 09.11.2009-10.11.2009 tarihlerinde ölçülen debi değerleri
32
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
Çalışma bölgesinde 09.11.2009-10.11.2009 tarihlerinde ölçülen klor konsantrasyonları
33
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
SONUÇLAR
34
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
SONUÇLAR
112 numaralı düğüm noktasında model tahmini ve saha ölçümleri
35
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
SONUÇLAR
Lokasyon
Ölçüm
Ölçümlerin
Model
Tahminlerinin Ortalama
Sayısı
Ortalaması
Ortalaması
Hata
Karekök Ortalama Hata
Kare
(RMSE) 112
Nolu
Düğüm Noktası
3
0,35
0,36
0,046
0,050
112 numaralı düğüm noktasında model tahminleri ve ölçümler arasında elde edilen istatistiksel parametreler
36
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
Çalışma bölgesinde 06.12.2009-07.12.2009 tarihlerinde ölçülen debi değerleri
37
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
Çalışma bölgesinde 06.12.2009-07.12.2009 tarihlerinde ölçülen klor konsantrasyonları
38
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
Çalışma bölgesinde 06.12.2009-07.12.2009 tarihlerinde ölçülen debi değerlerinin EPANET modelinde gösterimi
39
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
MATERYAL-METOT
Çalışma bölgesinde 06.12.2009-07.12.2009 tarihlerinde ölçülen klor konsantrasyonlarının EPANET modelinde gösterimi
40
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
SONUÇLAR
41
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
SONUÇLAR
112 numaralı düğüm noktasında model tahmini ve saha ölçümleri
42
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
SONUÇLAR
Lokasyon
Ölçüm
Ölçümlerin
Model
Tahminlerinin Ortalama
Sayısı
Ortalaması
Ortalaması
Hata
Karekök Ortalama Hata
Kare
(RMSE) 112
Nolu
Düğüm Noktası
9
0,52
0,48
0,070
0,078
112 numaralı düğüm noktasında model tahminleri ve ölçümler arasında elde edilen istatistiksel parametreler
43
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa
TEŞEKKÜRLER
44
2. Bursa Su Sempozyumu, 22-24 Mart 2010, Bursa