SU VE TOPRAK KAYNAKLARILARININ ETKİLİ KULLANIMI VE BARAJLAR Prof. Dr. Hasan TOSUN BGD Başkanı ESOGU İnşaat Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi
Toprak Kaynakları Yüzölçümü : 77.95 milyon ha Tarım Arazileri :28.05 milyon ha Sulanabilir arazi :25.85 milyon ha Ekonomik S. Arazi: 8.2 milyon ha Mevcut sulanan arazi: 3.5 milyon ha
SU KAYNAKLARI Yıllık Yağış (ort) :643 mm Yağış miktarı :501 km3 Yıllık akış :186.1 km3 Tüketilebilir su :95.0 km3 Fiili tüketim :39 km3
K覺tai癟i Su Kaynaklar覺
Nehirler ve G繹ller
K覺tai癟i Su Kaynaklar覺 ve Havzalar
T羹rkiye Su Havzalar覺
26 su havzas覺
Havza Karakteristikleri
Dünyadaki birim su dağılımı (1995 yılı)
Dünyadaki Tatlı Su dağılımı(2000 yılı)
Dünyadaki birim su dağılımı (2025 yılı)
Kişi Başına Kullanılabilir Su miktarı (m3/YIL) (Kıta Ortalamaları)
Ülke-Kıta Ortalaması
Asya Ortalaması
Batı Avrupa Ortalaması
Afrika Ortaması
3.000
5.000
7.000
Güney Amerika Ortalaması Dünya Ortalaması
23.000
7.600
Kişi Başına Kullanılabilir Su miktarı (m3/YIL) (Çevre Ülkeler) 2.020
IRAK
TÜRKİYE
LÜBNAN
SURİYE
1.430
1.300
1.200
Yıllara göre birim su dağılımı-Türkiye Nüfus 28 milyon
m 3/ kişi başına yılda
4000 3000
Nüfus 67.8 milyon
2000
Nüfus 100 milyon
1000 0 1960
2000
2030
Birim su esasında sınıflama 1995 DURUM
Su Kıtlığı Var Su Sıkıntısı Var Su Yeterli Sınıflandırma Dışı Toplam
Su Kaynağı (m3/kişi)
2025
Nüfus (milyon)
Dünya Nüfusuna Oranı (%)
Nüfus (milyon)
Dünya Nüfusuna Oranı (%)
< 500 500-1 000
1 077 587
19 10
1 783 624
25 9
1 000-1 700
669
12
1 077
15
>1 700
3 091
55
3 494
48
241
4
296
4
5 665
100
7 274
100
FAO (2002), Crops and Drops: Making the Best Use of Water for Agriculture, Rome.
Kişi başına su tüketimi m3/yıl ABD AVRUPA AFRİKA
1693 m3 726 m3 244 m3
2003 Yılı Su Tüketim Değerleri 11% 15%
74%
SULAMA İÇMESUYU SANAYİ
29,6 milyar m3 6,2 milyar m3 4,3 milyar m3
Ülkemizin Mevcut Su Potansiyelini Kullanım oranları İçme ve kullanmada %16
Sanayi %16
Tarımda %72
2030 Yılı Su Tüketim Değerleri 20%
64% 16%
SULAMA İÇMESUYU SANAYİ
72 milyar m3 18 milyar m3 22 milyar m3
Su Tüketim Değerleri 29,6
Sektör
Suyu İçme suyu Sanayi Toplam
6,2 4,3
72
18 22 40,1
112
Milyar m3
2030 yılı
2003 yılı
Suyun kullanım Oranları Gelişmekte Az Olan Gelişmiş Avrupa Ülkeler Ülkeler
SEKTÖR
Dünya
Gelişmiş Ülkeler
Tarım
67-70
39
52
86
33
72-75
Sanayi
22-23
46
38
7
51
10-12
İçme ve Kullanma
8-10
15
10
7
16
15-16
Türkiye
Enerji Kurulu Güç Değerleri ve Kapasite Kullanımı (2005 Yılı) Üretim Kapasitesi
Fiili Üretim Kapasitesi
(milyar kWh/yıl)
(milyar kWh/yıl)
10 076
67.7
44
65
Akaryakıt
3 110
20.5
8.5
41
Doğalgaz
13 484
102.3
66.5
65
Hidroelektrik
12 941
46.5
42
90
TOPLAM
39 611
237
161
68
Kurulu Güç (MW) Kömür
Kapasite Kullanımı (%)
Enerji Üretimimizin Kaynaklara Göre Dağılımı 80
Doğalgaz
70
% 41
Milyar kWh
60 50
Kömür %27
%27
40 30
Akaryakıt %5
20 10 0
Termik
Hidroelektrik
160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
YILLAR
2005
2003
2001
1999
1997
1995
1993
1991
1989
1987
1985
1983
1981
TERMİK HİDROLİK
1975
Milyar kWh
Yıllık Elektrik Enerjisi Üretimimiz (Milyar kWh)
Kurulu Güç Dağılımı Kurulu güç MW
Toplam Güç MW
TERMİK
7.640.9
HİDROLİK
11.109.7
EÜAŞ’A BAĞLI ORTAKLIK SANTRALLARI
TERMİK
2.154.0
2.154.0
ÖZELLEŞTİRME KAPSAM VE PROGRAMINDAKİ SANTRALLAR
TERMİK
1.680.0
1.680.0
TERMİK
620.0
HİDROLİK
30.1
MOBİL SANTRALLAR
TERMİK
749.7
749.7
YAP İŞLET SANTRALLARI
TERMİK
6.101.8
6.101.8
TERMİK
1.449.6
RÜZGAR
17.4
HİDROLİK
982.0
EÜAŞ SANTRALLARI
İŞLETME HAKKI DEVREDİLEN SANTRALLAR
YAP İŞLET DEVRET SANTRALLARI
SERBEST ÜRETİM ŞİRKET SANTRALLARI
OTOPRODÜKTÖR SANTRALLARI
TÜRKİYE TOPLAM KURULU GÜÇ
TERMİK HİDROLİK
18.750.6
650.1
2.024.7 2.246.1 221.5
TERMİK
3.473.1
RÜZGAR
2.7
HİDROLİK
562.8
TERMİK
25.893.8
RÜZGAR
20.1
HİDROLİK
2.449.0
12.906.0
4.038.6
38.819.9
Kişi başına yıllık elektrik enerjisi tüketimi ÜLKELER
KİŞİ BAŞINA TÜKETİM (kWh)
Dünya ortalaması
2 500
Gelişmiş Ülkeler ortalaması ABD
8 900 12 232
TÜRKİYE
2 150
Bazı Ülkelerdeki Hidroelektrik Potansiyel Gelişimi ÜLKE
ABD
Teknik Potansiyel x106 (kWh/yıl) 376
Geliştirilen Potansiyel x106 (kWh/yıl) 322
(%)
86
Japonya
132
103
78
Norveç
171
116
68
Kanada
593
332
56
Türkiye
237
46.5
20
Ülkemizin Hidroelektrik Potansiyeli TEKNİK OLARAK DEĞERLEDİRİLEMEZ
EKONOMİK OLMAYAN
50% 21%
29%
EKONOMİK
TEORİK
: 433 MİLYAR kWh
TEKNİK DEĞERLENDİRİLEBİLİR :216 MİLYAR kWh TEKNİK ve EKONOMİK
:130 MİLYAR kWh
Ülkemizin Enerji Arz-Talep Dengesi Güvenilir üretim (milyar kWh)
300
Azami Talep
237
Asgari Talep
257
250 238 221
200 179
183
186 176
163
150
277
151
100 2005
193 190
205 193 189
197
212 203
224
215
209
200
179
169
160
2006
2007
2008
2009 Yıllar
2010
2011
2012
2013
Üretim
HES’lerin Mevcut Durumu (2005 Yılı Sonu) İŞLETMEDE %36
12 878 MW
İNŞA EDİLECEK %54
İNŞA HALİNDE %10
19 857 MW
3 962 MW POTANSİYEL
: 36 697 MW (716 HES)
İŞLETMEDE
: 12 878 MW (138 HES)
DSİ
: 10 380 MW (55 HES)
DİĞER
: 2 498 MW (83 HES)
TÜRKİ YE’DE BARAJLAR
BARAJ ENVANTERİ (2004 verilerine göre)
baraj sayısı = 1175
6%
Büyük baraj sayısı = 1011
94% small dams large dams
BARAJ ENVANTERİ (2004 verilerine göre)
1% 1.5 %
Beton baraj sayısı = 17 Dolgu baraj sayısı = 1168 98.5 99% %
concrete dams embankment dams
YÜKSEKLİ K SI NI FLAM ASI 527
percent of entire dams
50
Source: DSA of Turkey
40 356
30 20
142 70
10
23
0 5-15
15-25
25-50
50-75
8
5
4
3
75-100 100-125 125-150 150-175 175-200
Height from foundation (m)
2 >200
percent of entire dams
Bİ Tİ Ş YI LI SI NI FLAM ASI 40 35 30 25 20 15 10 5 0
393 340
Source: DSA of Turkey 248
88 3 <1950
95
8 1950-1960 1960-1970 1970-1980 1980-1990 1990-1999 2000-2005
Years
HES Projeleri Geri Ödemesi 7
KEBAN
Yılda yatırımı geri ödemiştir. 4
KARAKAYA
ATATÜRK
Geri Ödeme Gelir
9
0
10
20 YILLAR
30
40
ÇÖZÜM NEDİR ?
İklim değişikliği
Zıt manzaralar
İklim Değişikliğinin Etkisi (Ülke esasında)
(Şen, 2007)
İklim Değişikliğinin Etkisi (Havza esasında)
(Şen, 2007)
Havza esasında örgütlenme
Havza ve Komisyon Örgütlenmesi
?
26 Havza Müdürlüğü 4 Komisyon Başkanlığı
About 400 large dams (> 60 m high) under construction in 50 countries; the majority have 2 or more functions.
Madagascar
Present total installed capacity: 254 MW
No. of large dams: 2
Per capita consumption 51 kWh/year Potential for up to 180,000 MW of hydro Per capita water consumption 15-30 litres/day
Ethiopia
Present total installed capacity: 635 MW
No. of large dams: 6
Per capita electricity consumption: 27 kWh/year Technically feasible hydro potential: 45,000 MW Per capita water consumption 10-20 l/day
Zambia
Present installed capacity: 1774 MW (mostly hydro)
No of large dams: 3
Per capita consumption 474 kWh/year 6000 MW of hydro technically feasible
WATER POVERTY lack of sufficient renewable water resources is not the crucial factor in water accessibility
From BERGA, 2007
TEŞEKKÜRLER
From Bartle, 2005