SUYUN TARIMDA ÖNEMİ (Geçmişten Geleceğe)
Prof. Dr. Abdurrahim KORUKÇU Emekli Öğretim Üyesi
SU •Tüm canlılar için, yaşamın özünü oluşturur. •Yerini tutacak başka hiç bir madde yoktur. •Ekonomik değerinin yanı sıra, sosyal ve kültürel nitelikler taşımaktadır.
Dünyamızda istenilen yer, miktar, nitelik ve zamanda bulunmamakta,
Yenilenebilir ancak, sınırlı doğal bir kaynak,
Tarih boyunca, her katmanı ilgilendirmiş,
Stratejik bir konuma sahip olmuş ve olmaya da devam edecektir.
Sulama, bugün olduğu gibi tarihin her döneminde, tarımsal üretimin temel öğesini oluşturarak, toplumların her kesimini etkilemiştir. Bu görünümüyle Sulama, kapsamlı bir insanlık uğraşı ve uygarlık düzeyinin göstergesi olarak nitelenebilir.
BESİN GÜVENLİĞİ • Su ve sulama; besin güvenliği ve endüstriye hammadde temini yönünden, tarımsal üretimin en önemli girdisi,
• Dünyada yaklaşık 270 milyon hektar alan sulanmakta, • Diğer bir deyişle dünyada toplam ekilebilir alanların % 17 sinde sulama yapılmakta, • Dünya besin üretiminin % 40 ı bu alanlardan elde edilmektedir.
Su Bütçesi Küresel % 97,5 Tuzlu su % 2.5 Tatlı su Tatlı Su % 87 Erişilemez (buzullar) % 13 Erişilebilir
Artan Su Kullanımı 20. yüzyılda, Nüfus üç kat , Buna karşılık Su kullanımı altı kat arttı !!
Tarım en önemli su kullanıcısıdır.
TÜRKİYE’DE SEKTÖREL SU KULLANIMI
• Su ve sulama olmadan, tarımsal üretimde artış sağlamak ve insanları beslemek olası değil. • Artan nüfusun gıda gereksinimini karşılamak için gelecek 30 yılda, % 22 daha çok arazi sulamak, % 14 daha çok su kullanmak gerekiyor.
İKLİM ÖZELLİKLERİ •Türkiye yarı-kurak bir iklime sahiptir. • Yağışlar, zaman ve bölgeler düzeyinde büyük farklılık gösterir. Ortalama yağış: 642 mm, ülke genelinde, yıllık toplam yağışın %75'i kışın düşmektedir.
• Sulama, Doğu Karadeniz Bölgesi dışında, tarımsal üretim için zorunludur.
Türkiye’de Sulamanın Durumu
•
İşlenen Tarım Arazisi…………………………..……: 28,0 Mha
• Sulanabilir Alan…………………………………..…..: 20,2 Mha • Sulanan Alan (2005)………………………………......: 5,0 Mha * DSİ
- 2,8*
* KH
- 1,1
* Halk
- 1,1
}
5,0
• Hedef (2030)……………………………………….......: 8,5 Mha * DSİ
- 6,5
* Diğer Kamu - 1,5 * Halk
}
8,5
- 0,5
DSİ tarafından geliştirilen alanların ancak yarısı sulanabilmektedir, (2,8 / 2 =1,4). Bu rakam, aşağıda verilen DİE verisiyle örtüşmektedir.
*
DİE Verilerine Göre Türkiye’de Sulama • Toplam İşletme Sayısı…………….. : 3 021 189
• Sulama Yapılan İşletme Sayısı….. : 1 295 339 , (%42,8) • Sulama Yapılan Alan……………… : 3,505264 Mha * Yüzey Yöntemlerle Sulanan; - İşletme Sayısı……………………: 1 146 822 - Alan……………………………….: 2,864833 Mha, (%81,7)* * Yağmurlama Yöntemiyle Sulanan; - İşletme Sayısı……………………: 110 895 - Alan……………………………….: 0,582415 Mha, (%16,6)* * Damla Yöntemiyle Sulanan; - İşletme Sayısı……………………: 37 623 - Alan……………………………….: 0,057978 Mha, (%1,7) * % , 18,3 Basınçlı, % 81,7 Yüzey
Ülkemizdeki Toprak Envanter Etütlerine Dayanılarak Yapılan Bir Araştırmaya Göre Sulanabilir arazi varlığı (1000 Ha)
Teknik olarak basınçlı sistem gerektiren alan (1000 Ha)
Oran (%)
Eğim (%) 0-6
0-12
0-2 Toprak
2-6
6-12
Topografya*
0-6
0-12
0-6
0-12
(3)+(4) (5)+(6) (6)/(1) (7)/(2)
*
(1)
(2)
13.56 8
20.240
(3)
(4)
(5)
1.720
6.358
6.670
(6)
(7)
(8)
(9)
8.078
14.750
0.60
0.73
* Toprak ve topografya sınırlamaları nedeniyle yüzey sulamaya uygun değil
• Yeni geliştirilen sulama teknikleri dikkate alındığında, Türkiye’nin sulanabilir alanlarının hep söylenegeldiği gibi 8.5 Mha değil, doğrudan 20.2 Mha olduğu söylenebilir. • Toprak, topografya ve drenaj yetersizliği nedeniyle sulama dışı bırakılmış eşik araziler bu gün damla, mini yağmurlama ve benzeri tekniklerle sulanabilir konumdadır.
Sulama Sistemleri; açık, basınçlı yada bunların bileşimi biçiminde, tasarlanmaktadır.
Ülkemiz sulama sistemleri, çok azı dışında, genelde açık biçimdedir. Bu sistemlerde;su iletim randımanı %60, su uygulama randımanı %50 ve toplam proje randımanı %30 dolayında gerçekleşmektedir
Açık sistemlerde; su ve arazi kayıpları artmakta, çiftçi istenilen biçimde su alamamakta, dolayısıyla, çağdaş su ve sulama yönetiminin gerektirdiği sistem yönetimi ve ölçülü su verme konumuna geçilememektedir.
Tasarım biçimi ve uygulanan sulama teknolojilerine bağlı olarak sistemdeki kayıplar artmakta ve sulamadan beklenen yarar sağlanamamaktadır.
BİR ÖRNEK Görüldüğü üzere bu kanalet suyu iletemez duruma gelmiştir.
Kapal覺 Sistemlerde su ve arazi kayb覺 yok denecek kadar azd覺r.
SU TASARRUFU Teknik
Beklenen Su Tasarrufu
Su ölçülmesi
% 0 – 15
Gelişmiş Teknoloji
% 10 – 30
Gelişmiş su yönetimi
% 10 – 40
Gelişmiş ülkeler, bilinen nedenlerle basınçlı sistemlere yönelmişlerdir.
Söz konusu nedenler ve gelişmeler; ülkemizde, basınçlı sulama sistem ve yöntemlerinin kullanımını gerektirdiği ve büyük bir potansiyel oluşturduğunu göstermektedir.
Suyun toprağa verilmesinde açık ve basınçlı sistemlere dayalı; yüzey, yağmurlama damla ve bunların türevleri gibi yöntemler kullanılmaktadır.
Suyun Etkin Kullanımı • Sulama projelerinin düşük performansı, genelde suyun etkin ve ekonomik kullanılmamasından ileri gelmekte, • Bitkiler, verilen suyun yalnızca % 2530’luk kısmından yararlanmakta, • Sulama şebekelerinde, kaynaktan uca doğru su dağıtımında yetersizlikler, verim düzeyinde düşüşler ve tuzluluk sorunları oluşmaktadır.
SUYU SEKTÖREL OLARAK EN FAZLA KULLANAN TARIMDA/SULAMADA NE YAPABİLİRİZ? Tüm bu koşullar altında; • Sulamada geleneksel uygulamaları sorgulayarak, • Konuyu; su yönetimi ile birlikte, sürdürebilirlilik ilkesini gözeten bir bütünsellik içinde ele alıp, ekonomik, randımana dayalı, az su kullanan sistem ve teknolojilere yöneleceğiz.
• Suyun nereye, hangi miktar ve zamanda verilmesine olanak sağlayan etkin su kullanımlı çağdaş sulama teknolojileri uygulanmalı, • Su kaynağının konumu uygunsa, var olan potansiyel enerjiden yararlanılmalı, • Nüfus artışının azaltılması yolunda çabalar yoğunlaştırılmalı, • Gereken yasal ve kurumsal önlemler hızla ele alınıp, uygulamaya konulmalıdır.
Sulamadan beklenen yararın elde edilmesi, büyük ölçüde, su uygulama randımanı yüksek olan yöntemlerin kullanılmasıyla olasıdır. Bu yöntemleri; Damla sulama ve ağaç altı mikro yağmurlama sulama olarak sayabiliriz.
Sulama Yöntemlerinin Randımanı (Etkinliği) Sulama Yöntemi Damla Yağmurlama Yüzey Sulama
Randıman% 80-90 70-80 50-70
Her damladan daha fazla 端r端n !!
Sistem tasarım ve boyutlandırılmasında, işletme koşulları da göz önüne alınarak; • uçtan başlayıp, önce koşullara uygun olan sulama yöntemi belirlenmeli daha sonra da, • buna suyu sağlayacak sistem oluşturulup, sürdürülebilirlik ilkeleri gözetilerek, bir bütünsellik içinde yönetilmelidir.
Ağaç altı mikro yağmurlama yönteminde, damla sulama yöntemine benzer yararlar elde edilebilmektedir. Uygulama alanı ağaçlarıdır.
ise,
genellikle
meyve
Sulamadan beklenen yararın sağlanabilmesi; • iklim, toprak ve bitki koşullarına uygun sulama yönteminin seçilmesi, • seçilen yönteme ilişkin sistemin iyi planlanması, projelenip uygulanması, • sulama aralığının ve • her sulamada uygulanacak sulama suyu miktarının doğrulukla belirlenmesine bağlıdır.
Ă–rnek Bir Damla Sulama Sistemi
Orta vadede , hatta belki de uzun vadede, tek seçeneğimiz; • Değişen iklim koşulları altında yaşamayı, • Tarım yapmayı, • Su kullanmayı öğrenmek. Bunun yolu da; toprak ile suyu gereksiz yere harcamadan ve kirletip bozmadan, kullanmayı öğrenip uygulamaktan geçiyor.
ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ GÖLETİ
G繹lete 13.5 Km uzakl覺ktaki Kayapa Baraj覺ndan suyun kapal覺 boru sistemiyle getirilmesi
GÖLETTEN BESLENEN KAPALI SULAMA SİSTEMİNİN VAZİYET PLANI
Göletimiz su tuttu “Düşten Gerçeğe”
KKTC GÜZELYURT DAMLA SULAMA PROJESİ
Teşekkürler