Yağmur Suyunun Kaynağa Dönüşümü by Bilal YILDIZ

Yağmur Suyunun Kaynağa Dönüşümü Halil İbrahim GİRGİN Ar-Ge Şube Müdürü

Konya Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi

Sunum İçeriği Su Temini, Kanalizasyon ve Atıksu Arıtma Tesisleri Açısından Yağmur Suyunun Etkileri Yağmur Suyu Kullanımının Çevre, Ekonomi ve Sosyal Açıdan Değerlendirilmesi Yağmur Sularının Yeraltına İnfiltrasyonu Belediyeler,

Kanalizasyon

İdareleri

İle

Vatandaşların

Yapabilecekleri Çalışmalar Sonuç 2

Günümüz şehirlerinde geçirimsiz alanların sayısı artmaktadır. Bunlar binalarının oturum alanları, otoparklar, yollar vb. gün geçtikçe çoğalmaktadır. Yağmur sularının hem uzaklaştırılması hem de uygun olan bir alıcı ortama verilmesi problemlerin çözümünde büyük bir kolaylık sağlayacaktır.

SU TEMİNİ, KANALİZASYON VE ATIKSU ARITMA TESİSLERİ AÇISINDAN YAĞMUR SULARININ ETKİLERİ • Kentlerin Su Temini İle İlgili Sorunları  Kurak ve yağışsız geçen yıllar  Yerüstü kaynaklarımızın azlığı ve kirlenmesi  Kentlerin büyümesi ve nüfusun artması  Bazı kentlerin su ihtiyacının yeraltı suyundan karşılanması

Kaliteli yer altı suyu kıtlığı, kuyuların verimsizliği, kontrolsüz ve tekniğe uygun açılmayan kuyular, YAS seviyesinin çekilmesi

 Tarımsal alanlarda su kullanımındaki yanlışlıklar

Kuyuların Ölçümlerine Göre Su Seviyesi ve Kotu (2008-2009)

• Kentlerin Kanalizasyon Sistemleri İle İlgili Sorunları  Yağmur suyu toplama hatlarının yetersizliği,  Yağmur sularının kanalizasyon sistemine karışması,  Kanalizasyon sistemlerinin yağışlı dönemlerde kapasitelerinin aşılması,  Şiddetli yağış sırasında yaşanan pik debilerin atık su tasfiyesini güçleştirmesi, Sel ve taşkınlar sebebiyle büyük hasarların meydana gelmesi

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı

• Kentlerin Atıksu Arıtma Tesisleri İle İlgili Sorunları  Yağmur sularının atık su arıtma tesisinin yükünü artırması,  Atık su arıtma tesisinin prosesinin bozulması,  Prosesin bozulmaması için bypass yapılması nedeniyle tesis işlevselliğinin kaybolması.

YAĞMUR SUYU KULLANIMININ ÇEVRE, EKONOMİ VE SOSYAL AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ • Kurumlar: Tasarruf Etmek İsterler  Derin kuyulardan su çıkarma maliyetinin yüksek olması,  Yağmur suyuna bağlı taşkınların yaşanmaması için toplam akışa geçmeden bölgesel biriktirmelerin yapılarak çevresel (sel, taşkın vb.) zararların azaltılması,  Yağmur sularının refüjler, parklar için sulama suyu olarak kullanılabilir olması.

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı

• Bireyler: Tasarruf Etmek İsterler  Ev, site çevresindeki bahçelerin yağışsız periyotta sulama suyu ihtiyacını karşılaması için yağmur sularının ek kaynak olarak kullanılabilmesi,  Yağmur sularının uygun arıtma sonucu ev içi (çamaşır, rezervuarlarda vb.) kullanımının mümkün olması,

• İçme, Kullanma Suyu İhtiyacının Karşılanması ve Korunmasının Önemi  Pek çok bölgede, içme suyunun büyük çabalar sonucunda elde edilebilmesi,  Su rezervlerinin artırılması için yağmur suyundan faydalanılması. Yağmur suyunun arıtılarak içme ve kullanma suyu olarak değerlendirilmesi.

Y覺l

Ar覺tma Tesisleri

ORAN (%)

Kuyular

2005

2006

2007

2008

2009

68 11

• Yeraltı Su Kaynaklarının Beslenmesinde Kullanımı  Zemin geçirgenliğinden faydalanılarak kurulacak olan sistemler ile beslenebilir,  Doğal kum barları değerlendirilerek yeraltı suyu beslenebilir.

• Yangın Suyu İhtiyacının Temininde Kullanımı  Kentlerimizdeki uygun olan yerlerde büyük depolar yapılarak yağmur suları bu noktalarda depolanabilir,  Buralarda kurulacak sistemler ile daha basınçlı su sağlanıp itfaiye araçlarının hızlı su dolumu yaparak daha hızlı hareketine yardımcı olabilir.

• Gelecekteki Yatırımlar  Modern tesisat sistemlerinin kullanılması ile içme suyu tüketimi 13 ve atık su miktarının azaltılması.

YAĞMUR SULARININ YERALTINA İNFİLTRASYONU Günümüzde kentler, nüfusun hızla artmasından dolayı hızla büyümektedir. Bu büyümeyle birlikte kentlerimizde geçirimsiz (binalarının oturum alanları, otoparklar, yollar vb.) alanlar gün geçtikçe çoğalmaktadır.

Bu geçirimsiz yüzeylerin artması yağmur sularının akışa geçmesine neden olmakta ve büyük sorunları da beraberinde getirmektedir. Yağmur sularının hem uzaklaştırılması hem de uygun olan bir alıcı ortama verilmesi büyük bir kolaylık sağlayacaktır.

Kent merkezlerinde biriken yağmur sularının kullanılmayan bölümlerinin yapılacak iyi bir planlama ile yeraltı suyunun beslenmesi sağlanabilir. “Yağmur sularının yeraltına sızmasıyla birilikte yeraltı suyu %20 %50 arasında kendini yenilemeye katkı sağlayacaktır”(1).

(1) Aynur ACAR, Yeni Bir Doğal Kaynak Olarak Yağmur Suyu - Türk Alman Çevre Yönetim Merkezi Yöneticisi)

Geriye kalan yağmur suları, derelerde toplanmakta ve bir kısmı da buharlaşmaktadır.

YER ALTI SUYUNUN BESLENMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALAR

Yağmur suları ile yer altı sularının beslenmesi için aşağıda belirtilen konuların detaylı olarak incelenmesi ve çalışmalar sonucunda çıkacak teknik hesaplamalara göre projeler yapılmalıdır. Bu çalışma üç temel aşamadan oluşur. 1. Zemin yapısının detaylı olarak incelenmesi, 2. Bölgeye düşen yağmur seviyesinin belirlenmesi, 3. Deşarj yapılacak noktadaki yağmur suyu toplama alanının belirlenmesi. 17

1. Zemin Yapısının Detaylı Olarak İncelenmesi Yağmur sularının yeraltına verilebilmesi için zemin yapısı birincil etken olarak gözükmektedir. Bunun için gerekli etütlerin yapılarak zeminin geçirgenliğine göre uygun yerlerin veya bölgelerinin tespit edilmelidir. Minimum İnfiltrasyon Oranı

TOPRAK SINIFI

(mm/h) Kum

210

Killi Kum

Kumlu Toprak

Kuvvetli Toprak

Alüvyon Toprak

Kumlu Killi Toprak Killi Toprak

Minimum Kabul Edilebilir Oran 3mm/h

4,5 2,5

Alüvyon Killi Toprak

1,5

Kumlu Kil

1,3

Alüvyonlu Kil

1,0

Kil

0,5

Kaynak: Auckland Regional Council, Technical Publication

2. Bölgeye Düşen Yağmur Seviyesinin Belirlenmesi Bulunduğunuz bölgeye düşen yağmur suyu istatistikleri Meteoroloji Bölge Müdürlüklerinden temin edilebilir. Alınan bu değerlere göre planlama yapılarak yağmur suyundan faydalanılmalı veya uygun ortama yönlendirilmesi sağlanmalıdır. KONYA

Ocak

Şubat

Mart

Nisan

Mayıs

Haziran

Temmuz

Ağustos

Eylül

Ekim

Kasım

Aralık

Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1975 - 2008) Ortalama Sıcaklık (°C)

-0.3

1.0

5.4

10.9

15.6

20.1

23.5

22.9

18.6

12.4

5.7

1.4

Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C)

4.6

6.6

11.8

17.5

22.2

26.7

30.2

30.0

26.3

20.0

12.4

6.0

Ortalama En Düşük Sıcaklık (°C)

-4.2

-3.6

-0.3

4.4

8.5

12.8

16.1

15.5

11.2

6.0

0.5

-2.5

Ortalama Güneşlenme Süresi (saat)

3.2

4.6

6.1

7.0

8.6

10.4

11.3

11.0

9.6

7.2

5.0

3.0

Ortalama Yağışlı Gün Sayısı

9.5

9.0

8.6

10.6

10.9

6.2

3.2

2.4

3.4

6.6

7.3

9.5

Ortalama Yağış Miktarı (kg/m2)

33.7

23.8

26.3

38.6

41.3

20.9

7.4

5.2

11.3

32.8

37.1

41.0

Kaynak: S. Ĺ&#x17E;ensoy

3. Deşarj Yapılacak Noktadaki Yağmur Suyu Toplama Alanının Belirlenmesi Yağmur toplanacak olan alanların çatı alanları, geçirimsiz (beton, asfalt vb.) alanların net olarak tespit edilmelidir.

YAĞMUR SUYUNUN İNFİLTRASYON YÖNTEMLERİ Teknik Yöntem İle İnfiltrasyon Bu bölgedeki toprak yapısının geçirgenlik oranına göre infiltrasyon alanının hesabı yapılmalıdır.

www.graf.info 22

Doğal İnfiltrasyon Kum Ocakları,Kum Barları, Göletler ve Sazlıklar

BELEDİYELER, SU VE KANALİZASYON İDARELERİ İLE VATANDAŞLARIN YAPABİLECEKLERİ ÇALIŞMALAR

Ülkemiz ekseninde baktığımızda dünyada iklim özellikleri ile birbirine benzer özellik gösteren bazı ülkelerde yasalarla yağmur suyu kullanımı zorunlu tutularak sınırları belirlenirken, bazı ülkelerde ise yağmur suyu kullanımı ile ilgili kriterlere göre geri ödemeler yapılarak vatandaşlar yağmur suyu kullanımına teşvik edilmektedir. Aşağıda bu konu ile ilgili olarak kurumlar ve kişilerin yapabilecekleri çalışmalar belirtilmiştir. 24

BELEDİYECİLİK VE İMAR MEVZUATI YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLEBİLECEK KONULAR Ev, site, bahçe tasarım kriterleri Yağmur suyu yakalama alanlarının yoğunluğu, Minimum ve maksimum yağış değerlerin hesaplanması, Sadelik ve maliyet, Yeşil çatı sistemleri, Kümelenmiş evlerin tasarım kriterleri, Yağmur suyunun verildiği yerlerin bakımı, Site ve ev çevresinde yapılacak yeşil alanların yağmur suyu toplama alanları olarak kullanımı, Site ve ev çevresinde geçirimli yüzeylerin oluşturulması. 25

Otopark Tasarımları  Geçirgen özellikli yapı taşlarının kullanılması,  Yağmur suyunun otopark içindeki yeşil alanlara yönlendirilmesi.

Kaynak:

Auckland Regional Council – Technical Publication -Chapter 14 Landscaping guidance for stormwater practices

Yeşil Alan Tasarımları

Yeşil alanların çevresindeki geçirimsiz yüzeylere düşen yağmur sularının bu alanlara yönlendirilmesi,  Bu alanlara ulaşan yağmur sularının yerinde infiltre edilmesi için infiltre sistemlerinin konulması,  Yağmur sularının oluşturulması.

tutulması

için

depolama

alanların

Yol Tasarımları  Geçirgen kaldırım taşı kullanımı,  Yola düşen yağışın refüjlerdeki yeşil alanlara ulaştırılması,  Yola düşen yağmurun infiltre edilmesi için yol ortalarındaki veya kenarlarındaki yeşil alanların altına infiltre sistemlerinin uygulanması,  Yol genişliğini azaltarak mevcut yerleşimde en az değişim sağlama.

Refüjler, otopark alanları ve diğer tüm yeşil alanların asfalt veya geçirimsiz yüzeylerden yukarıda tutulması aşağıdaki sonuçları beraberinde getirmektedir. • Yağmur sularının bu alanlara yönlendirilememesi, • Sulama dönemlerinde ise yeşil alandan suyun yola akması, • Su sarfiyatının artması • Trafik açısından değerlendirilmesi 29

SU VE KANALİZASYON İDARELERİNİN YAPABİLECEKLERİ ÇALIŞMALAR

Yağmur suyu uzaklaştırma projelerinin yapılması/yaptırılması, Yağmur suyu uzaklaştırma projesine göre gerekli inşaat işlerinin yapılması, Yağmur suyu şebekesinin geliştirilmesi, Yeraltı suyu beslenme havzasının korunması, Suyun geri dönüşümünün havza içinde sağlanması, Yağmur suyu ile yeraltı su kaynağının beslenmesi için araştırma ve geliştirme çalışmaları yapılması, Yağmur suyu kullanımının artırılması için teşvik projelerinin hazırlanması. 30

Selbasan Çayı Temizleme Çalışmaları Keçili Kanalı Temizlik Çalışmaları 31

2005 yılında KOSKİ Genel Müdürlüğü olarak projesi yaptırılan, “Konya Merkez İlçeleri Yağmur Suyu Uzaklaştırma Projesi”; yerleşim alanlarında oluşacak yağmursularının miktarları ve uygun deşarj noktalarının tespit edilerek; teknik ve mali yönden en uygun şekilde yerleşim alanlarından uzaklaştırılması amaçlanmış olup bu doğrultuda gerekli çalışmalar yapılarak uygulama projeleri 32 tanzim edilmiştir

Bu proje kapsamında yeni yerleşim bölgeleri ve bu bölgelerin taşkın ve sel tehlikelerine önlem almak amacıyla mevcut taşkın derelerinin ıslahı yanında KUZEY-BATI KUŞAKLAMA AÇIK KANALLARI projelendirilmiştir.

Kuzey Kuşaklama Açık Kanalları trapez kesitli açık kanal olarak projelendirilmiş olup Sille Deresi ile Meramşah Deresi arasında kalan ve imar planının kuzey bölümünde dağlık arazilerden gelen yağmursularının yerleşim bölgelerine inmeden kuşaklama yapılarak Sille Deresi ve Meramşah Deresine ulaştırılması amacıyla yapılmıştır.

VATANDAŞLARIN YAĞMUR SUYU KONUSUNDA YAPABİLECEKLERİ ÇALIŞMALAR Yağmur suyu tanklarının kullanılması, Çatı alanına düşen yağmur sularının bahçe içinde infiltre edilmesi.

SONUÇ

İçme, kullanma ve endüstri suyu tedariğinin zorluğu; sınırlı bir kaynak oluşu, yeni su kaynakları aramamız gerektiği gerçeğini gözler önüne sermektedir. Tüm bu bilgiler ışığında yağmur suyunun depolanması ve hammaddenin korunarak bahçe sulama, WC rezervuarlarında kullanımı öncelikli olmak kaydıyla, ek bazı arıtımlarla yağmur suyunun evlerimizde kullanma suyu ve hatta içme suyu olarak kullanımı mümkündür.

Zorluklar ve Fırsatlar  Atık ve kirli ürünlerin azalmasının sağlanması,  Atıksu arıtma tesisinin prosesine uygun ve sürekli çalışması,  Yağmur sularının yerinde infiltrasyonunun sağlanması,  Aşağıda belirtilen alanların yapımı ve kullanımın artması, • Sulak alanlar, • Yağışlı havalarda suyu toplayan açık kanallar, • Su bahçeleri (yağmur suyu infiltre alanları) • İnfiltrasyon sistemleri, • Geçirgen kaldırımlar, • Ağaçlı yollar, • Yeni yol dizaynları, • Yeni otopark dizaynları, • Yağmur suyu tankları, 37

Zorluklar ve Fırsatlar

Yeraltı su seviyesinin korunmasına olan katkısı, Yüksek yeraltı su seviyesi, Toplumsal değerlere olan katkısı, Suyun yeniden kullanımı için fırsatlar, Araştırma – Geliştirme çalışmaları, Kurullar arasındaki iletişim, İşbirliği gereksinimleri, Yağmur sularının uzaklaştırılması çözülmesi gereken bir sorun ve bununla ilgili mücadele gereksinimi. 38

TEŞEKKÜR EDERİM