ONDERZOEK & BELEID
40 procent veehouders wil
achtergrond
achtergrond
ONDERZOEK & BELEID
meer arbeidsplezier
De melkveehouder heeft een steeds groter palet aan keuzes wat betreft bedrijfsvoering en bedrijfsontwikkeling. Ontwikkelingen in de melkveehouderij gaan steeds sneller en de diversiteit tussen bedrijven neemt sterk toe. De factor arbeid krijgt makkelijk te weinig aandacht bij alle overwegingen. Uit een enquête blijkt dat 40 procent van de melkveehouders meer arbeidsplezier zou willen hebben. Mandy Verhagen en Ron Methorst CAH Vilentum
Dit artikel is geschreven n.a.v. een afstudeeronderzoek van Mandy Verhagen voor de opleiding Dier- en Veehouderij van CAH Vilentum te Dronten en is uitgevoerd in samenwerking met PPP-Agro Advies en het Kenniscentrum Agrofood en Ondernemen.
Z
owel wat betreft arbeidstijd, arbeidsorganisatie als wat betreft risico’s op het erf, verdient arbeid een belangrijke plek bij de overwegingen van de ondernemer. Het arbeidsplezier van de melkveehouder is hierbij een belangrijk uitgangspunt. Alle reden dus voor Mandy Verhagen om in haar afstudeerscriptie Dier- en Veehouderij bij CAH Vilentum uit te zoeken hoe het is gesteld met de arbeidsbeleving op het melkveebedrijf. Hoe beleeft de melkveehouder eigenlijk de arbeid op zijn bedrijf en wat zijn voor hem belangrijke argumenten bij het maken van een keuze? Arbeid anno 2013 Schaalvergroting is een veel geziene ontwikkeling als reactie op het wegvallen van het melkquotum en de verwachte melkprijsverlaging. De meeste bedrijven zijn en blijven
Figuur 1 Rapportcijfer dat melkveehouders geven aan hun werkplezier. 50
Percentage
40
30
20
10
0
44
0
5,0
V-focus december 2013
6,0
7,0
7,5 Cijfer
8,0
9,0
10,0
gezinsbedrijven met als belangrijke eigenschap dat arbeid de sluitpost is van de begroting. De nieuwe generatie melkveehouders is echter opgegroeid in een andere tijd en een andere samenleving. Deze melkveehouders kijken wellicht ook anders naar hun leven en hebben andere verwachtingen van de balans tussen werk en privé. Partners hebben steeds vaker een ‘eigen leven’ met een baan en brengen ook hun eigen verwachtingen mee. Harder en langer werken is dan niet meer het standaardrecept. Nog daargelaten dat hiermee ook grotere arbeidsrisico’s gepaard gaan. Een melkveehouder die volledig volgepland is op het eigen bedrijf, heeft geen ruimte om nieuwe ideeën op te doen. Voor een goede toekomst van de sector is dit juist een belangrijke factor. Ook vanuit de omgeving wordt een actieve houding van de ondernemer verwacht: het melkveebedrijf is geen eiland zonder buren. Het is dan ook belangrijk dat een ondernemer voldoende tijd heeft om met zijn omgeving en collega’s in contact te zijn. Arbeid, zowel de kwantiteit als de kwaliteit, is dus belangrijk om mee te nemen bij beslissingen. Doordat arbeid bij uitstek subjectief is met voor iedereen een andere beleving, is het een lastig onderwerp om te bespreken. Dit onderzoek geeft daarom eerst een overzicht van hoe de melkveehouder arbeid beleeft. Met die info als basis kan arbeid beter een plaats krijgen in de discussies. Onderzoek arbeidsbeleving Onder 2.000 melkveehouders, voornamelijk in West-Nederland, is in maart 2013 een enquête verspreid. Bijna 200 melkveehouders hebben de enquête ingevuld. De centrale vraag van het onderzoek is: Hoe staat het met de arbeidsbeleving van de melkvee houder en waardoor wordt deze bepaald? De focus ligt bij de algemene arbeidsbeleving en
W erkp lezier de beleving van de verschillende onderdelen van de bedrijfsvoering. Een belangrijke vraag is ook het effect van de veranderingen in de omgeving van het bedrijf op het arbeidsplezier. In de enquête is verder de persoonlijke situatie van de ondernemer in beeld gebracht (leeftijd, type ondernemer, bedrijfssituatie). 98,4 procent van de melkveehouders heeft
plezier in het werk en 93,6 procent haalt voldoening uit de werkzaamheden. 64 procent ervaart de werkzaamheden niet als lichamelijk zwaar. Een opmerkelijk resultaat gezien de werkweek van 83 uur en relatief zwaar werk in een snel tempo. Vier op de tien ondervraagde ondernemers zou iets aan het werktempo en de werkhoeveelheid willen
Melken blijkt voor de meeste ondernemers het meest plezierige werk. Beheer (waar onder de administratie) blijkt het minst plezierige. Foto: Twan Wiermans
V-focus december 2013
45
achtergrond
ONDERZOEK & BELEID
Tabel 1 Top 7 van werkzaamheden die veehouders anders willen organiseren met de daarbij behorende reden en het percentage. Werkzaamheid 1 Beheer 2 Melken 3 Onderhoud 4 Teelt 5 Voeren kalveren 6 Voeren melkvee/jongvee 7 Veeverzorging
% melkveehouders dat deze werkzaamheid anders wil organiseren 46,4 41,0 36,9 30,0 27,9 25,8 24,1
veranderen. Kortom, over het algemeen ‘boeren’ melkveehouders met plezier. Figuur 1 geeft de cijfers weer die de melkveehouder aan zijn werk geeft. Zeker als je meeneemt dat de uiterste scores (10) meestal niet gekozen worden, is het een opvallend hoge score. Nadruk op tijdswinst De factor arbeid speelt bij investeringen vooral mee in het aspect tijdwinst: 77,1 procent geeft aan het behalen van tijdwinst bij een investering belangrijk te vinden. Ondernemers jonger dan 41 jaar vinden tijdwinst vaker belangrijk. Bij ondernemers ouder dan 41 jaar speelt de afname van de fysieke belasting een steeds belangrijkere rol, verder zouden zij graag het werktempo en de hoeveelheid werk willen verlagen. 20,7 procent van de ondernemers geeft aan last van stress te hebben, vooral door een achterstand in de werkzaamheden, het hebben van te weinig vrije tijd en het niet helder hebben van een duidelijk toekomstbeeld. 28 procent van de ondernemers geeft aan een achterstand te hebben in de werkzaamheden en 27,7 procent van de ondervraagde melkveehouders maakt zich zorgen over de toekomst. 44,4 procent van de ondervraagde ondernemers geeft aan te weinig vrije tijd te hebben en daardoor minder voldoening uit de werkzaamheden te halen. Minder voldoening gaat ook samen met meer zorgen over de toekomst en een grotere achterstand in de werkzaamheden. Als we kijken naar de verschillende werkzaamheden, blijkt melken voor de meeste ondernemers het plezierigste werk. Beheer is daarentegen duidelijk de hekkensluiter (administratie, bedrijfsbeleid, oriëntatie en proces managen); hierbij wordt administratie als last ervaren. Bijna de helft (46,4 procent) zou dan ook het beheer anders willen
46
V-focus december 2013
Belangrijkste reden van anders willen organiseren Werkplezier Tijdwinst Tijdwinst Tijdwinst Tijdwinst Tijdwinst Tijdwinst
organiseren. Melken staat wel hoog in de lijst om anders te willen organiseren, vooral vanwege het aspect tijdwinst. Figuur 2 geeft meer informatie over de motieven voor verandering. Tijdwinst blijkt hierin de aller belangrijkste factor om te willen veranderen. Dit past ook in het plaatje van schaalvergroting: meer werk in minder tijd doen. Arbeidsbeleving Het onderzoek geeft niet alleen een beeld van de arbeidsbeleving van de melkveehouder, maar laat ook zien waardoor de arbeidsbeleving van de melkveehouder wordt gevormd. Leeftijd, toekomstbeeld, bedrijfsgrootte, opleidingsniveau en invloed vanuit de omgeving vormen voor een groot deel de arbeidsbeleving van de melkveehouder. Een jonge ondernemer kijkt heel anders tegen zijn werkzaamheden aan dan een oudere ondernemer die al jaren in het vak zit. Ondernemers met meer koeien hebben meer plezier in het vak van melkveehouder, en ondernemers met een duidelijker toekomstbeeld halen meer voldoening uit de werkzaamheden. Verder ‘bemoeit’ de maatschappij zich steeds meer met het bedrijf: voor 61 procent van de ondernemers is dat aanleiding om nog eens naar zijn bedrijf te kijken en dingen te verbeteren. Als het echter gaat over aandacht voor het welzijn en gezondheid van het vee vanuit de maatschappij, zorgt dit voor een afname van het werkplezier van een melkveehouder. Arbeid als sleutel voor sterke sector Zo ontstaat het beeld van een melkveehouder die over het algemeen blij is met zijn werk en bij investeringen vooral denkt aan tijdwinst. Dit past ook in het beeld van schaalvergroting en efficiënter werken, waarbij meer werk verrichten in minder tijd de kern
% melkveehouders dat deze reden aangeeft om het anders te willen organiseren 25,3 34,2 25,8 26,3 22,6 21,6 18,9
is. De ondernemer als sleutelpersoon die de werkweek volledig volgepland heeft. Het risico dat zich dan voordoet is dat hij heel efficiënt een groot bedrijf beheert, maar feitelijk te druk is om daadwerkelijk in contact te zijn met collega’s en de ‘omgeving’. Hij wordt een ‘geïsoleerde melkveehouder’, terwijl de sector juist de verbinding met collega’s en omgeving nodig heeft voor innovatie en draagvlak. Om dat te bereiken is een goede balans tussen ondernemer, onderneming en omgeving cruciaal: een ondernemer met ruimte voor zichzelf en voor zijn omgeving. Tijdwinst en efficiënt werken is absoluut van groot belang, de arbeidsbeleving moet niet worden vergeten. Dit aspect meenemen maakt dat de gemaakte keuze beter zal passen bij de ondernemer en houdt het bedrijf in balans.
De afstudeerscriptie is te lezen op www.kcagro.nl (klik door naar ‘Aanbod’ en daarna ‘Publicaties’).