Mugikortasun iraunkorra euskaralr isabel prieto josefrancisco cid dfg unidad didactica en euskera mu by Camino Escolar

MUGI ZAITEZ!

Unitate didaktikoa

MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

Unidad didáctica

LEHEN HEZKUNTZA • EDUCACIÓN PRIMARIA

Gipuzkoako Foru Aldundia Diputación Foral de Gipuzkoa

Garapen Iraunkorrerako Departamentua Departamento para el Desarrollo Sostenible

PRIETO DE BLAS, Isabel Mugi zaitez! Mugikortasun iraunkorra lantzeko Unitate Didaktikoa = ¡Muevete! Unidad Didáctica sobre la movilidad sostenible / Isabel Prieto de Blas, José Francisco Cid. – 1ª ed. – Donostia-San Sebastián : Gipuzkoako Foru Aldundia. Garapen Iraunkorrarako Departamentua = Diputación Foral de Gipuzkoa. Departamento para el Desarrollo Sostenible, 2005 268 p ; 31 cm 1. Educación ambiental-Didáctica. 2. Transporte. 3. Desarrollo sostenible. I. Cid, José Francisco. II. Título. III. Gipuzkoako Foru Aldundia. Garapen Iraunkorrarako Departamentua. 504:37.02 629.31 330.34:504

ARGAZKIAK Isabel Prieto De Blas eta José Francisco Cid. ILUSTRAZIOAK BEGIBISTAN eta Iñigo Mirantes Temes. ITZULPENA Gipuzkoako Foru Aldundiaren Euskeraren Normalkuntzako Zuzendaritza. © ARGITARATZAILEA Gipuzkoako Foru Aldundia. Garapen Iraunkorrerako Departamentua KOORDINAZIO OROKORRA Gipuzkoako Foru Aldundia. Garapen Iraunkorrerako Departamentua. Aitor Lekuona. Beatriz Marticorena. DISEINU GRAFIKOA ETA MAKETA BEGIBISTAN. MULTIMEDIA BEGIBISTAN eta Iñigo Mirantes Temes. INPRIMAKETA GRÁFICAS ZUBI S.L. ARGITARALDIA 1.a., 2005eko urria. ALE–KOPURUA 1.000. Baliabideak aurrezteko asmoarekin, inprimatutako ale–kopurua mugatua izan da. Dokumentu honen bertsio digitala eskuratu nahi izanez gero, ingurugiro@gipuzkoa.net helbide elektronikoan edo Gipuzkoako Foru Aldundiaren Ingurumen Zuzendaritzan eskatu daiteke–Gipuzkoa Plaza, z/g, beheko solairua, 20004 DONOSTIA–SAN SEBASTIAN.

ISBN: 84-7907-501-5 L.G.: SS-1584-05 Kontsumitu osteko paper birziklatua %100ean

MUGI ZAITEZ!

MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA ISABEL PRIETO DE BLAS ETA JOSÉ FRANCISCO CID

Gipuzkoako Foru Aldundia Diputación Foral de Gipuzkoa

Garapen Iraunkorrerako Departamentua Departamento para el Desarrollo Sostenible

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

ra guztietako herri administrazioen erakundeek, Europakoak buru direlarik, gero eta argiago ikusten dute gure hirietako zarata eta kutsadura arazoen iturri nagusia garraio eredu ezin iraunezkoa dela. Ez da kontu berria, Europako Batzordeak 2000. urtean gai horren gaineko adierazpen bat bidali baitzuen Europako Parlamentura, Kontseilura eta Eskualdeen Batzordera. Adierazpena “Mugikortasun iraunkorra: etorkizuneko ikuspegiak” izenekoa zen eta azken bost urteetan esparru horretan egindakoa jorratzen zuen, 2001-2005 bitartean egin beharrekoak adierazteaz gain. EAEn automobila gehiegi erabiltzea da ingurumena gehien hondatzeko faktore eragilea eta Kyoton ezarritako helburuetatik urruntzeko arrazoi nagusia, albo batera utzirik bere kostu sozial handia. “Mugikortasun iraunkorraz” mintzatzen garenean ekintza multzo handi bat ari gara adierazten, azken helburua izanik herritarren garraiobideak zentzuz erabiltzea. Gure lurraldean gune bizitzeko modukoak eta osasungarriak lortu behar ditugu; gure gizarte ereduan komunitatea, pertsonak eta ingurumena jarri behar ditugu eguneroko mugikortasunaren ondorioen gainetik; aurrera egin behar dugu hiri gune eta hiriarteko gune kalitatezkoak lortzeko bidean; irisgarritasuna hobetu beharra daukagu, joan-etorrietan erabili ohi dugun denbora norberaren ingurune sozial, laboral edo pertsonalean erabili ahal izan dezagun. Giza harremanak hobetu eta errazteko bizilekuak berreskuratu behar ditugu ostera. Mugikortasun iraunkorrari buruzko unitate didaktiko honen bitartez ikasleei lagundu nahi diegu hobeki ulertzen mugikortasun iraunkorraren elkarreragintza korapilatsuak: trafikoak eragindako arazoak, pertsonen jarrerak mugikortasunari buruz, eta gure gizartean gailendu den mugikortasun eredua hobetzeko zer egin behar den. Liburuki honetan Lehen Hezkuntzako hiru zikloetara egokitutako jarduerak proposatzen ditugu. Zehar lerroz txertatzen dira curriculumean jarduera guztiok, beraz errazagoa izan daiteke ikasgai guztietan erabiltzea. Jarduera guztiek helburu bakarra dute: herritar parte hartzaileak heztea, gaur egungo mugikortasun eredua auzitan jarri eta hobetzeko lanetan murgil daitezen, irtenbide egokiak bilatuz, hala nola garraio publikoa, bizikleta herri barruko joan-etorrietarako edota oinez ibiltzea, gure kaleetatik galdutako autonomia eta presentzia berreskuratzeko.

LUIS MARIA OYARBIDE GARAPEN IRAUNKORRERAKO FORU DIPUTATUA

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

SARRERA. ZERGATIK UNITATE HAU?

UNITATE DIDAKTIKOAREN GARAPEN–EREMUA.

………………………………………………

………………………………

9 13

2.1. Zer da mugikortasuna? Garraioaren beharra eta nahia. … … … … … … 2.2. Garraioak eragindako arazoak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 2.2.1. Garraioaren eta kutsaduraren arteko lotura. … … … … … … … … 2.2.2. Garraioak eta garraioaren azpiegiturak. … … … … … … … … … … 2.2.3. Garraioak eta hiria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 2.3. Egoera Gipuzkoan eta bere ingurunean. … … … … … … … … … … … … … 2.4. Zer egin dezakegu? Garraioa irudikatzeko era berri bat: mugikortasun iraunkorra. … … … … … … … … … … … … … 2.5. Zer egin dezakegu eskolatik garraioekin? … … … … … … … … … … … … 2.5.1. Eskolako Agenda 21. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 2.5.2. Haurren hiria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 2.5.3. Eskolarako Bidea. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …

13 14 14 16 18 19

JUSTIFIKAZIOA.

………………………………………………………………………

3.1. Unitate Didaktikoaren antolaketa. … … … … … … … … … … … … … … … … 3.2. Ibilbide didaktikoa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …

36 37

HELBURUAK.

EDUKIEN ANTOLAKETA.

……………………………………………………………………………

5.1. Edukien mapa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 5.2. Egintzak, Kontzeptuak eta Printzipioak. … … … … … … … … … … … … … 5.3. Prozedurak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 5.3.1. Ikertzeko eta aurkitzeko. … … … … … … … … … … … … … … … … … 5.3.2. Errealitatea aztertzeko. … … … … … … … … … … … … … … … … … 5.3.3. Informazioa biltzeko, antolatzeko eta laburbiltzeko. … … … 5.3.4. Komunikatzeko. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 5.3.5. Eraikitzeko eta aplikatzeko. … … … … … … … … … … … … … … … 5.4. Jarrerak, balioak eta arauak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 5.4.1. Pertsonalizazioa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 5.4.2. Gizartekotzea eta bizikidetza. … … … … … … … … … … … … … …

40 40 41 41 41 41 41 41 42 42 42

LOTURAK CURRICULUMAREKIN.

6.1. Oinarrizko Curriculum Diseinua. Natur eta gizarte ingurunearen ezaguera. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 6.2. Proposatutako jarduerak eta beren lotura Curriculumarekin. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7.

21 25 25 29 31

………………………………………………………………

……………………………………………………

PROPOSAMENAK GELAN JARDUERAK EGITEKO.

43 44

…………………………………

………………………………………………………

1. Ekin lanari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 2. Ebaki eta itsatsi! Hainbat garraio mota … … … … … … … … … … … … 3. Denbora–pasagarri. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 4. Kalea gurea ere bada! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 5. Abestu nirekin! Behin batean… … … … … … … … … … … … … … … … 6. Argi ibili! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7. Talde–garraioa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 8. Sare–lanak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 9. Nola joaten zinen zu eskolara? … … … … … … … … … … … … … … … … 10. Guk irakurtzen dugu. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …

49 50 52 54 56 57 59 61 63 65

7.1. Hastapeneko jarduerak.

AURKIBIDEA

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7.2. Berregituratzeko jarduerak.

…………………………………………………

11. Bidaia zoro–zoro bat…! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 12. Erne, oinezkoak datoz! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 13. Txartelak eta ordutegiak I. Trena. … … … … … … … … … … … … … … 14. Bidaiariaaaaaaak, trenera! … … … … … … … … … … … … … … … … … 15. Burdinbidearen Museoa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 16. Oso detektibe onak! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 17. Txartelak eta ordutegiak II. Autobusa. … … … … … … … … … … … 18. Autobusa irteten! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 19. Munduko beste leku batzuetan… … … … … … … … … … … … … … … 20. Joe eta bere auto gorria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 21. Trafikoa, eta kutsadura. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 22. Txartelak eta ordutegiak III. Hegazkina. … … … … … … … … … … … 23. Txartelak eta ordutegiak IV. Itsasontzia. … … … … … … … … … … … 24. Adi publizitateari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 25. Pasaiako Portuan bisitan. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 26. Hondarribiko aireportuan bisitan. … … … … … … … … … … … … … …

69 70 71 74 75 77 79 81 82 84 88 89 91 92 94 96

7.3. Aplikatzeko jarduerak

…………………………………………………………

27. Nire autorik gabeko eguna! … … … … … … … … … … … … … … … … … 28. Nire kalean lanean. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 29. Car–sharing eskolara joateko. … … … … … … … … … … … … … … … … 30. Diseinatu zure bidegorria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 31. Estatistika egingo dugu. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 32. Dezibel gorgarriak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 33. Adi datuari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 34. Kontrolatzen ari gara… abiadura! … … … … … … … … … … … … … … 35. Bisita dugu! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 36. Ongi joaaaan! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 37. Autoaren alboko kalteak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 38. Nola egiten dira bizikletak? … … … … … … … … … … … … … … … … … 39. Dibertitu eta sasoiko egon! … … … … … … … … … … … … … … … … …

101 103 104 106 107 108 111 113 115 117 119 120 121

EBALUATZEKO IRIZPIDEAK. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … Ebaluazio–testa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …

123 123

LOTURA INTERESGARRIAK.

…………………………………………………………

125

………………………………………………………………………

129

……………………………………………………………………………

133

10. BIBLIOGRAFIA. 11. ESKER ONA.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

1. Sarrera. Zergatik unitate hau?

“Hiria haurren ikuspegitik irudikatu behar dugu berriz, hau da, metro bat eta hamar zentimetroko garaieratik”. Walter Veltroni, Erromako alkatea.

1. SARRERA

Gure gizarteak pairatzen dituen ingurumen–arazoak ikasgeletan sartu dira pixkanaka, gure kontsumo–ereduaren eraginaren aurrean orokor bihurtu den kezka baten isla gisa. Esaterako, duela urte batzuk hainbat kanpaina egiten hasi ziren hondakinak gaika biltzeko, eta kanpaina horiek emaitza onak eman dituzte, eta orain ere jarraitzen dute emaitza onak ematen. Hala ere, horren atzetik gure eguneroko bizitzaren beste alderdi batzuek etorri behar dute, ingurumenean eragin handia sortu behar dutenek, eta gure ingurune hurbilarekin dugun harremanari buruz hausnartzera bultzatu behar gaituztenek. Gai horietako batek nola mugitzen garen eta egunero leku batetik bestera nola joaten garen aztertzen du. Hor dugu autoa, leku guztietan aurkitzen dugun ibilgailua, azken hamarkadetan gure kaleetan, errepideetan eta espazio publikoetan nagusi bihurtu dena, eta duen arrakastak berak gainbehera ekartzeko arriskuan dagoena, gure herriak eta hiriak kolapsatzean. Horren aurrean, hausnarketa bat proposatzen dugu gure mugitzeko beharra une oro asetzen duten garraiobide guztiei buruz; eta bereziki azpimarratuko ditugu ingurumena eta, ondorioz, mugikortasun iraunkorra ere errespetatzen laguntzen dituztenak. Gai horren inguruan, hainbat jarraibide eman dira azken urteotan, baita administrazio publikoetan ere, lehenagoko uneekin alde bat aditzera ematen dutenak. Horrela, esaterako, udalerri asko garatzen ari dira programa batzuk, hala nola tokiko agenda 21 izenekoak, eta hezkuntzaren alorrean, aldiz, eskolako agenda 21 izenekoak garatzen ari dira.

ZERGATIK UNITATE HAU? Duela jada urte batzuk entzuten ari gara “iraunkor” terminoa, maiz beste kontzepturen baten ondoan, hala nola garapen iraunkorra; eta industria iraunkorrez ere hitz egiten da. Izan ere, gizakion jarduerek ingurumenean duten eragina hain garrantzitsua da, ezen beharrezkoa izan baita gure garapen–eredua berriro aztertzea. Eta hortaz, gure garraioko sistema ere berriz aztertu behar izan dugu edo, era orokorragoan esateko, gizakiok nola mugitzen garen eta merkantziak nola garraiatzen diren aztertu behar izan dugu. Foro eta erakunde ugarik aintzakotzat hartu dute iraunkortasunerako heztearen garrantzia. Hala ere, hori asmo–deklarazio hutsean geratu da. Horrela bada, unitate honen bidez gida baliagarri bat eskaini nahi dugu, irakasleak mugikortasunarekin eta iraunkortasunarekin lotuta dauden hainbat alderdi lantzen has daitezen. Ikuspegi orokorra eman diogu Lehen Hezkuntzako curriculumaren ezagutza–arloei dagokienez.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ!

MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA ISABEL PRIETO DE BLAS ETA JOSÉ FRANCISCO CID

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

2. 1. ZER DA MUGIKORTASUNA? GARRAIOAREN BEHARRA ETA NAHIA Gaur egun, mugikortasunari buruz hitz egiten dugu, gizarte batek bere eguneroko beharrak asetzeko edo jarduerak egiteko —lanera joan, eskolara joan, erosketak egin, medikuarenera joan, aisialdian zerbaitetan jardun, jarduera ekonomikoak burutu…— oro har duen garraioaren beharra definitu nahi dugunean. Mugikortasunari buruz hitz egiten dugu, halaber, bidaien edo lekualdaketen kopurua aipatzen dugunean, baina baita nola bidaiatu edo lekualdatzen garen eta zer garraiobide erabiltzen dugun azaltzen dugunean ere. Gai horiek tratatzeko betidanik erabili den ikuspegia izan da, ia soilik, autoen trafikoaren kudeaketarena, eta motordun ibilgailuena orokorrean. Garraiobide horien kudeaketa bakarrik hartzen zen kontuan orain dela gutxi arte. Lan egiten zen auto ilararik ez gertatzeko, eta asmo horrekin azpiegitura berriak egiten ziren edo trafikoa kudeatzeko sistemak eratzen ziren nagusiki; baina, ez zen era berezian aztertzen zergatik handitzen den autoen kopurua, edo zergatik hazten diren pertsonen lekualdatzeko beharrak eta errepideak kolapsatzen diren.

2. UNITATE DIDAKTIKOAREN

GARAPEN–EREMUA

Alabaina, azken urteotan garraioaren ziurgabetasuna eta arazoak agerian jarri ondoren, biztanleek dituzten mugikortasun–beharrak eta behar horiek nola asetzen diren beren osotasunean aztertzeko joera dago gaur egun. Horrela, pertsona guztiak hartzen dira aintzakotzat, auto–gidariak izan ala ez. Aldi berean, aztertzen diren irtenbideak ez dira soilik azpiegitura berriak egitea, arazoa ikuspegi orokorrago batetik begiratuta ere konpontzen saiatzen baita, hala nola garraio–beharren alorrean jarduketak egitea eta behar horiek asetzeko betikoak ez diren aukera berriak bilatzea (kalitatezko garraio publikoa, bidegorriak, oinezkoentzako azpiegiturak finkatzea, eta abar).

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

2.2. GARRAIOAK ERAGINDAKO ARAZOAK Garraioa ingurumenean eragin negatibo handia sortzen duten sektoreetako bat da. Eta era bikoitzean sortzen du eragina, gainera: alde batetik, garraioak sortzen duen kutsadura berotegi–efektua delakoaren eragile handienetako bat da (hau da, klimaren aldaketa eragiten du) eta, era berean, gure osasunarentzat kaltegarriak diren toxikoak igortzen ditu atmosferara. Bestaldetik, gero eta garraio–egitura gehiago behar ditugu (autobideak, trenbideak, portuak, eta abar), jadanik ditugun garraio–egituretan trafikoa arintzeko; izan ere, per-

tsonen mugikortasunaren behar neurrigabea handitzearen ondorioz, egiturak beteegi geratu dira. Azpiegiturak egiteko prozesuan gero eta lurzoru gehiago hartzen da, gune naturalek horren eragina pairatzen dute, eta arriskuan jar daitezke abere–espezieen eta landare–espezieen habitat garrantzitsuak. Baina, horrez gain, arazo sozial handi bat dago. Autoaren erabilera handitzearen ondorioz, gure hiriak autoz beteta egoten dira, eta horrek auto ilarak sortzen ditu eta kaleetako bizitzaren kalitatea murrizten du, gero eta auto gehiago daudelako kaleetan. Zaratari gehitu behar zaizkio auto–istripuek sortzen dituzten arazoak, urtero milaka pertsonek bizia galtzen baitute auto–istripuetan. 2.2.1. Garraioaren eta kutsaduraren arteko lotura Jarraian, garraioei eta garraioen eta atmosferako kutsaduraren arteko loturari dagokienez, datu batzuk emango ditugu berotegi–efektua sortzen duten gasen igorpenari buruz. Datuok gure autonomia erkidegoan hartuak dira sektoreen arabera, eta horiei esker ikus dezakegu garraioaren sektoreak egindako gas–igorpena eta, halaber, 1990etik 2003ra bitartean alderdi horretan izan den bilakaera. Ikus daitekeenez, azken urteotan igorpenak murriztu beharrean gehitzeko joera nabaritzen da eta, aldi berean, agerian jartzen da zein

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

lotura estu dagoen garraio–sektorearen eta berotegi–efektua sortzen duten gasen artean, eta baita garraio–sektoreak gas–igorpen benetan handia egiten duela ere. 1. Grafikoa. Berotegi–efektua eragiten duten igorpenak eta 1990–2003 aldian berotegi–efektua eragiten duten gasen igorpenen aldaketak, ekonomia–sektoreen arabera.

Hondakinak

%12

Nekazaritza

%57

Zerbitzuak

%32

Etxeak

%85

Garraioa

-%25

Industria %102

-%50

-%25

Energia–sektorea

%25

%50

%75

%100

ITURRIA: http://www.ingurumena.net/Euskara/Datos/Indicadores/2004/gasesefinvernadero.htm

Bestalde, ingurumenaren ikuspegitik ere hiri–sistemaren garraio moten eragina aztertzen baldin badugu, antzeman dezakegu alde handiak daudela norberaren autoaren eta gainerako garraiobideen artean. Horrela bada, eraginkorrena bizikleta izango litzateke, eta ondoren garraio publikoaren ohiko sistemak, hala nola trena edo autobusa. Garraiobideen eta norberaren autoaren arteko erkaketa, ingurumenaren ikuspegitik, pertsonako eta kilometroko lekualdaketarako oinarri bera hartu delarik. Oinarria=100 (katalizatzailea duen norberaren autoan). Coche

Coche con Autobús catalizador

Bicicleta

Avión

Tren

Espazio–kontsumoa

100

Energia primarioaren kontsumoa

100

405

CO2

100

420

Nitrogeno monoxidoak

100

290

Hidrokarburoak

100

140

100

Bizikletan, kerik gabeko hirietarantz.

Poluzio atmosferikoa guztira

100

250

ITURRIA: UPI Txostena,

Istripu–arrisku induzioa

100

Alemaniako Garraio

Heidelberg, 1989. Ministerioak aipatua..

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

Erregaien kontsumoen erkaketak, garraiobideen arabera; eta berotegi–efektuari egindako ekarpena, herrialdeen arabera.

Milaka Tn

Finlandia Britainia H. Alemania Suedia Frantzia Italia Danimarka Belgika Holanda Austria Grezia Espainia Portugal Irlanda

4.000 Oliobidea Ibai–nabigazioa

3.500

Trena Itsasondo garraioa Errepidea

3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500

Europako Batasuna

%20

%40

%60

%80

1980

%100

1998

2010

ITURRIA: Aemaren datuak; www.eea.eu.int

Azken urteotan oso garrantzitsua bihurtzen ari den beste alderdi bat haurren osasunaren inguruko kezka da, mugikortasunari lotuta. Alde batetik, egiaztatu da haurren obesitateari buruzko datuak eta ariketa fisiko gutxiago egiteko joera oso estu lotuta daudela, eta horretan eragin handia duela gaur egun haurrak lekualdatze guztietan autoz eramateko ohiturak, baita eskolara joateko ere. Bestetik, arnas gaixotasunak pairatzeko arriskua % 50 handitu da trafiko oso trinkoko errepideen ondoan bizi diren haurren artean (OMEn datuak, 2000). 1996. urtean, 300.000 bronkitis–kasu erregistratu ziren eta 160.000 asma–kasu gehigarri, Frantzian, Austrian eta Suitzan, 15 urtetik beherako haur eta gaztetxoen artean, eta arrazoia garraioen kutsadura izan zen, bakar bakarrik (OMEn datuak).

2.2.2. Garraioak eta garraioaren azpiegiturak Ohiko garraiobideek —errepideetakoak, trenbideak, itsasokoak ala airekoak izan— espazioaren behar handia dute, eta behar horrek paisaia naturala aldatzea eragin du hamarkadetan zehar. Izan ere, paisaia trazatuez zeharkatu da, eta trazatu horiek berekin ekarri dituzte, batetik, lur–irristatzeak eta lur–mugimenduak, gure lurraldeko topografia dela kausa; eta bestetik, arriskuan jarri dute habitat natural ugariren osasuna, eta komunikabideek isolatutako “uharte” bihurtu dituzte. Era horretan, oztopatu dituzte gune naturalak eta bertan bizi den faunaren zati bat elkarrekin lotuta egotea.

* Schollaert, U. 2002. Hiria, Haurtzaroa eta mugikortasuna. Europako Batzordearen Ingurumen Zuzendaritza Nagusia. Ihobe, Eusko Jaurlaritza. Bilbo.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapenâ&#x20AC;&#x201C;eremua

Gipuzkoako natur gune babestuen mapa.

Ondoko adibide kartografiko hauetan gure lurraldeak historian zehar izan duen itxurari begiratuz gero, ikusi ahal izango dugu autobideek, autobiek, saihesbideek, trenbideek, portuek eta aireportuek pixkanaka hartu dutela gure paisaiaren zati handi bat, eta era nabarmenean eraldatu dutela eta, horrela, gelditu den itxura orokorra oso gizatiartua da.

Hori alde batera utzita, azpiegiturek eragin handia sortu dute paisaian, kontuan hartu behar baitugu lurâ&#x20AC;&#x201C;erauzketak eta ezpondak egin behar direla, azpiegiturak eraikitzeko; eta bestalde, hondakindegiak sortu behar direla, erauzitako materialak metatzeko; eta harrobietatik atera behar direla plataformak egiteko agregakinak, eta abar.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

2.2.3. Garraioak eta hiria. Hiriek eraldaketa handiena pairatu zuten XX. mendearen 1960ko eta 1970eko hamarkadetan, eta trafikoaren beharren arabera, eta batez ere ibilgailuen trafikoaren arabera burutu zen. Autoak hirietan errazago ibiltzeko, gune publiko ugari, plazak eta lorategiak desagertu ziren, eta lehentasuna eman zitzaien hiri handietan sartzeko eta bertatik irteteko bideei. Horrela, kaleetan noranzko bakarra ezarri zen, espaloi handiak desagertu ziren, eta lurpeko pasabideak edo gaineko pasabideak sortu ziren, autoen trafikoa arinagoa izan zedin; horrek zerikusi handia izan zuen abiadurak handitzearekin, eta gidariak ziurrago joatearekin oinezkoren bat galtzadan sartzeko arriskurik gabe. Neurri horiek guztiak hartuta ere, ez da lortu hirietan auto ilarak urritzea, eta hori gutxi balitz, bultzatu da auto ilarak sortzen dituzten gero eta auto gehiago egotea; eta baita oinezkoek zenbait bide zeharkatzeko itzulinguru handiak egin behar izatea, eta hiriak leku zaratatsu eta arriskutsu bihurtzea ere. Hirietan oinezko anitz hiltzen dira autoek harrapatuta, eta lehen auzoetan, kaleetan eta leku publikoetan bultzatzen zen haurren eta helduen gizartekotzea leku jakin batzuetara mugatu da orain. Bestalde, aldaketa horiek gizartean sortu zuten eragin nabarmenena izan zen harremanetarako espazioak galtzea eta norberaren autonomia–maila murriztea. Harremanetarako espazioei dagokienez, gune publikoak, plazak, lorategiak, gune berdeak edo hiritartu gabeko espazioak ere desagertuz joan ziren, eta horrekin batera desagertu egin ziren auzokoekin eta lagunekin egunero elkartzeko herritarren erreferentzia ziren lekuak ere. Hori bereziki larria da adineko pertsonen kasuan.

2. Grafikoa. Ikastetxera joateko eraren bilakaera EAEn. Kopuru guztiaren %. 60

50 40 30 20 10 0 Autoz

Trenez

Hiriko autobusez

Eskolako autobusez

1989

1994

Oinez

Bizikletaz edo motoz

Hainbat garraiobide

1999

ITURRIA: Bizi–baldintzei buruzko inkesta. 89., 94., eta 1999. urteak. Eustat.

beste muturrean haurrak daude, eta haiek izan dira, zalantzarik gabe, beren mugikortasuna eta bereziki beren autonomia nola murrizten diren argien nabaritu dutenak. Gehienetan, trafikoak oinezkoei sorrarazten dien segurtasunik ezaren sentsazioak behartu du pixkanaka–pixkanaka eskolako haurrak taldeko garraioetan ikastetxeetara eramatera, eta berrikiago auto pribatuetan (ikus 2. grafikoa).

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapenâ&#x20AC;&#x201C;eremua

Emakumeen artean, batik bat, eginkizun berri bat sortu da, haurren txoferra izatea alegia, haurrei lagun egiten baitiete eguneroko jarduera ugarietara. 2.3. EGOERA GIPUZKOAN ETA BERE INGURUNEAN 3. eta 5. grafikoetan, pertsonek Euskadin eta Gipuzkoan erabiltzen dituzten garraiobideei buruzko datuak irakur daitezke. Ikus daitekeenez, oinez joateak, hots ibiltzeak, garraiobide nagusia izaten jarraitzen du. Hori guztiz positiboa da, ibiltzea ingurumena gehien errespetatzen duen garraiobidea izateaz gain, ibiltzen denaren osasunarentzat onura handienetako bat ere baita.

3.Grafikoa. Desplazamenduak E.A.E.en, garraioa motaren arabera, 2003 50 40 30 20 10 0 Autobusez

Oinez

Motoz

Autoz

Bizikletaz

Hainbat garraiobide

Trenez/ metroz

Beste batzuk

ITURRIA: Iturria: 2003ko ingurumen-adierazleak. Eusko Jaurlaritza.

Zoritxarrez, eskura ditugun estatistikaâ&#x20AC;&#x201C;segidetan definitutako joerek aditzera ematen dute oinez ibiltzea garrantzia galtzen ari dela garraiobide gisa. Horren ordez, badirudi handitzen ari dela autoaren eta beste garraiobide motordun batzuen erabilera (autobusa, trena, eta abar).

4. Grafikoa. Lanera joateko eraren bilakaera EAEn. Kopuru guztiaren %. 50 40

47,22 39,35

38,44

30,73

30 20 13,58 10,03

5,86

4,34

1,29

1,91

1,42 1,35

1,07

Euskadi %99

Euskadi %89

Autoz

Trenez

Autobusez

3,38

Oinez

Bizikletaz/ motoz

Hainbat garraiobide

Beste era bat

ITURRIA: Bizi-baldintzei buruzko inkesta. Eustat

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

Era berean, lanera joateko bidaiak aztertzen baldin baditugu, joerak ez dira oso positiboak. Lanera joateko distantziak pixkanaka handitzen direla hauteman daiteke. Horrela, distantziak handitu egiten direnez, garrantzia galtzen dute garraiobide iraunkorrenek (oinez ibiltzea, esaterako) autoaren erabilerarekin alderatuta, 4. grafikoan eta 1. taulan ikus daitekeen bezala.

1. Taula. Lanera joateko EAEn ibili beharreko distantziaren bilakaera. (Pertsona guztien %) IBILITAKO DISTANTZIA (m)

1989

1999

ALDEA, 1988–1999

<100

8,74

5,65

%-35,41

100–499

9,06

7,68

%-15,19

500–999

9,51

7,82

%-17,69

1.000–4.999

38,71

35,29

%-8,84

5.000–9.999

13,97

13,08

%-6,31

10.000–29.999

16,11

24,74

%53,50

30.000–49.999

2,57

3,47

%34,99

>50.000

1,34

2,27

%70,20

ITURRIA: Geuk landua, 1989ko eta 1999ko bizi–baldintzei buruzko inkestan oinarrituta (Eustat. Eusko Jaurlaritza).

Autoaren protagonismoa agerian jartzen da gure herri eta hirietako motorizazio–tasa (100 biztanleko auto kopurua) oso altua delako (ikus 2. taula). Estatistikek azaltzen digute bi biztanleko ia auto bat dagoela Gipuzkoaren zati handi batean. Eta are okerragoa dena, joerek adierazten dute igoera jarraitua gertatuko dela, baldin eta garrantziaren norabidean aldaketarik sortzen ez bada. Horrela bada, herritar gehienek hauteman dutena berresten da, alegia autoek gero eta espazio zabalagoa hartzen dutela kaleetan, eta hirietako bizimodua zaildu egiten dietela oinezkoei, errepideetan auto–pilaketak eragiten dituztelako, eta hirietako bizi–kalitatea orokorrean aldatzen dutelako.

2. Taula. 2004. urteko motorizazio–tasa Gipuzkoan eta bertako eskualdeetan Motorizazio–tasa (1000 biztanleko turismo motako autoen kopurua)

GIPUZKOA

405

Bidasoa Beherea

403

Debabarrena

414

Debagoiena

435

Donostialdea

401

Goierri

415

Tolosaldea

404

Urola Kosta

372

ITURRIA: Geuk landua, Estatistikako Institutu Nazionalaren eta Eustaten datuetan oinarrituta.

Garraio–sistemak pertsonak garraiatzeaz gain, beste eginkizun garrantzitsu bat ere badu, hau da, merkantziak garraiatzea. Bada, esparru horretan ere errepidearen garrantzia handitzen ari da trenbidearen kaltetan, batik bat. 1990eko urteetan, % 80 handitu ziren Euskal Herrian garraiatzen ziren merkantziak. Kamioietan, merkantzia guztien ia % 70 garraiatzen da. Trena beti-

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

danik lotuta egon da gure herriko garapen industrialarekin, eta orain trenaren gainbehera gertatzearen arrazoi nagusiak dira inbertsio gutxi egiten direla eta linea batzuk itxi egin direla. Zoritxarrez, bidaiarien garraioaz hitz egitean ikusi dugun bezala, merkantzien garraioari dagokionez ere, ingurumena gutxien errespetatzen duten garraiobideak dira gehien hazten ari direnak azken hamarkada hauetan (batez ere, errepideko garraioa, kamioien bidez).

5. Grafikoa. Lekualdaketak Gipuzkoan garraiobiden arabera. 2003

Norberaren autoa %39

Beste batzuk %6

Garraio publikoa %10

Oinez %45

ITURRIA: EAEko 2003ko mugikortasunaren azterlana. Eusko Jaurlaritza 2003.

2.4. ZER EGIN DEZAKEGU? GARRAIOA IRUDIKATZEKO ERA BERRI BAT: MUGIKORTASUN IRAUNKORRA Garapen iraunkorra, mugikortasun iraunkorra. Iraunkor adjektiboa gero eta maizago agertzen da gure bizitzan. Zer esan nahi du? Hara, 70eko hamarkadara arte uste izan zen garapen ekonomikoak oro har zituen mugak betiko alderdi ekonomikoek ezarritakoak besterik ez zirela, hau da: eskaintza, eskaera, lehengaien prezioa, lanesku gehiago edo gutxiago egotea, merkatuetara sartzeko aukera, eta abar. 1968tik 1971ra bitartean, Erromako Klubak (erakunde pribatua, zientzialariek, enpresariek eta agintari politikoek osatua) txosten bat egitea eskatu zion hainbat diziplinatan espezializatutako intelektual, ikertzaile eta zientzialari multzo bati, Hazkundearen mugak izenburuko txostena, hain zuzen ere. Dokumentu horretan azaltzen ziren urte haietako teknologia informatikoa erabiliz burutu zen ikerketaren emaitzak, alegia: zer erlazio zuten garapen ekonomikoak —garai hartako ikusmoldean oinarrituta— eta planetako ingurumenak. Emaitzek eztabaida handia sorrarazi zuten; izan ere, emaitzen arabera, orduko hazkunde–ereduarekin jarraituz gero, gerta zitekeen ingurumen–hondamendiaren arriskuan jartzen gintuzten egoerak sortzea. Eta horren ondorioz, ikerlariek adierazten zuten berriz aztertzeko beharra zegoela eredu ekonomikoaren zenbait premisa (hala nola, baliabide naturalen agorrezintasuna, ekonomiaren xahukeria, partikula kutsagarriak isurtzea atmosferara eta itsasora, azpiegiturek espazioa hartzea, eta abar). Urte anitz igaro ziren Gure etorkizun komuna izenburuko txostena, “Brundtlan txostena” izenez ere ezaguna, argitaratu zen arte (1987). Nazio Batuek Gro Harlem Brundtland Norvegiako lehenengo ministro ohiari eskatu zion txosten hori egitea, eta bertan definitu zen garapen iraunkorraren kontzeptua. Kontzeptu hori, beranduago, Nazio Batuetako programa ia guztietan erabili zen eta, bestalde, ardatz gisa baliatu zen 1992an Rio de Janeiron egin zen Lurraren Goi–bileran, eta hein batean Johannesburgen 2002an egin zenean ere bai.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

Rio de Janeiroko gailurrak, eta ondoren Aalborg–eko gutunak (1994) oinarriak finkatu zituzten Agenda 21 izenekoak egiteko. Plan horien bidez, garapen iraunkorraren printzipioak ezarri nahi dira herrien eta hirien kudeaketan. Azken hamarkadetan, aldaketak nabaritzen ari dira mugikortasun iraunkorraren prozesuetan parte hartzen ari diren udalerrien kopuruan, aldaketak motelak izan arren. Mugikortasun iraunkorraren prozesuetan parte hartzen ari diren udalerriak 50 41

Udalerri kopurua

40 30 20 10

0 2003

Uztaila 2004

ITURRIA: http://www.ingurumena.net/img/datos/gr2004–49.jpg

Hirigintzako neurri batzuk Asetasunaren ingurune horretan, esperientzia ugari sortzen ari dira Europa osoan, hainbat esparrutatik hiri bizigarriagoak aldarrikatzeko.

Trafikoa baretzeko hirigintzako neurriak hartzen dira, eta horrek esan nahi du, adibidez, espaloiak zabalago eta galtzadak estuago egitea. Era horretan, ibilgailuen trafikoari ahalik eta trazatu mugatuena eskaintzen zaio, gidariak abiadurari buruzko arauak betetzera behartzen dituena, eta erabiltzaile ahulenak —oinezkoak eta txirrindulariak— faboratzen eta lehenesten dituena. Helburu

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

hori lortzeko, hainbat esku–hartze burutzen dira. Gune publikoa berriz diseinatzen da, oinezkoei eta txirrindulariei espazio zabalagoa emateko; bide batzuetan, trazatu lerrozuzenen ordez bihurguneak dituzten beste batzuk egiten dira; bizkarrak egiten dira errepideetan, oinezkoek zebra–bidea gurutzatzean trafikoaren aurrean lehentasuna dutela nabarmentzeko; trafikoari murrizketak ezartzen zaizkio hirietako parte zaharretan edota oinezkoentzako aldeetan, eta abar.

Badira beste aukera interesgarri batzuk gure hiriak norabide horretan aurrera joateko, eta ondoko artikulu hauek aurkezten dizkigute aipatutako aukerak:

Alfonso Sanz: “Vivir sin coches”. El Ecologista

Gary Gardner: “Cuando las ciudades se toman en serio

aldizkaria, 22. zk. 2000ko udazkena.

las bicicletas”. World Watch aldizkaria. 7. zk. 1999.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

Hainbat elkartek eta erakundek aldarrikatu dituzte aldaketa mota horiek, besteak beste hiriko txirrindularien elkarteek, hezkuntza–zentroek, toki– administrazioek, talde ekologistek, auzo–elkarteek, oinezkoen elkarteek, eta abar. Hiri hezitzaileak Hiria mugikortasun iraunkorraren alde eraldatzeko joera horiez hitz egiten digun adibideetako bat hiri hezitzaileena da. Hiri Hezitzaileak izeneko proiektua 1990ko hamarkadan sortu zen, Bartzelonan, 1990. urtean egin zen Hiri Hezitzaileen I. Nazioarteko Biltzarraren ondorioz. Biltzar hartan, honako hau baieztatu zen: “Hiri Hezitzailea izeneko proposamenak barne hartzen du bizitza hiritarra, tokiko gobernu guztiei dagokiena, eta baita era guztietako erakunde eta elkarte publiko nahiz pribatuei ere. Helburu nagusia da guztiak lankidetzan aritzea, heziketa–espirituaz, hainbat politika eta jarduketa garatzearren, hala nola pertsonen bizitzaren kalitate ona, pertsonek herritartasun–espirituarekin duten konpromisoa, eta demokrazia parte–hartzailea eta solidarioaren balioak sustatzen dituztenak”. Manuel Castells–en hitzetan:

“Aldi berean ezagutzaren eta berrikuntzaren sustatzaileak izan diren hiriak dira kultura–erakundeak eta kultura–industriak, eta baita hirian egiten diren gertakari interesgarriak ere, sustatzen dituzten hiriak. Moldagarritasun hori eta elkartasunaren baldintza soziala elkartzeko gauza izan diren hiriak herritarren informazioarekin eta parte–hartzearekin konprometitu diren hiriak dira. Ildo zehatz horretan, teknologiaren ingurune berria, Interneten oinarrituta, tresna indartsua da deszentralizazioaren eta herritarren parte–hartzearen kultura bultzatzeko”. Hiri Hezitzaileen VII. Nazioarteko Biltzarra. Tampere (Finlandia), 2002ko ekainaren 16–19. Gaur egun, Hiri Hezitzaileen sare handiaren barruan, 31 herrialdetako 300 tokiko gobernu baino gehiago daude, eta haien artean honako hauek: Adelaida (Australia), Ancona (Italia), Zornotza, Barakaldo, Burgos, Bilbo, Ishoj (Danimarka), Genoa (Suitza), Medellín (Kolonbia), Porto Alegre (Brasil), Quito (Ekuador), Rosario (Argentina), Donostia, Santurtzi, eta Gasteiz. Zerrenda osoa: http://www.edcities.org Hiri Hezitzaileen ingurunean burutzen ari diren jarduera berritzaile batzuk honako hauek dira, esaterako: • Genoan (Italia), herritarrek parte hartzeko plan bat egin da, “Eugeni@ren ituna” izenekoa, hainbat gai aztertzeko. Gaietako bat da osasunaren alorreko egiturak hobetzea eta osasuna sustatzea. Udalek elkarrizketarako guneak eskaintzen dizkie herritarrei eta osasunaren alorreko profesionalei, eta bertan osasun–sistema hobetzeko proposamenak diseinatzen dira elkarlanean. • Rosario hiriak (Argentina), herritar guztiei zuzenduta dagoen “Bakearen alde jolastea” kanpainaren bidez, erakutsi nahi ditu bakearen kultura eraikitzeko hezkuntza informalaren aukerak. Hiriko sei garraio–txartel desberdin jalki dira, Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsalaren hainbat artikulu idatzita dituztenak, eta era horretan bakearen aldeko mezuen zabalpen handia lortzen da. • Budapest hiriak (Hungaria) urtero antolatzen du “Sorkuntzaren Hiria”; aste horretan, Arkitektura ikasten ari diren unibertsitateko ikasleek beren hiriko bilbean arazoak dituen puntu bat aztertzen eta ikertzen

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

dute, eta irtenbideak eskaintzen dituzte. Era horretan, arkitektoak izango direnak hiriaren hobekuntzan trebatzen dira, horretaz ohartzen dira eta arduratzen dira, integrazio–proposamenen bitartez. 2.5. ZER EGIN DEZAKEGU ESKOLATIK GARRAIOAREKIN? ADIBIDE BATZUK Eskolatik ere lekualdatzeko era eta gure mugikortasun–ohiturak alda daitezke. Horretarako, motordunak ez diren garraioak susta daitezke eta, ikastetxeetara joateko, garraio publiko eta kolektiboaren erabilera bultza daiteke autoaren aurrean, bai ikasleen aldetik, bai irakasleen aldetik. Horretarako hainbat irtenbide egon daiteke, esate baterako autoa hainbaten artean partekatzea, edo motordunak ez diren garraioak sustatzea, eta horretarako proposa daiteke eskumeneko agintariek bide ziurrak diseinatzea ikastetxera oinez edo bizikletaz joan ahal izateko eta, oro har, susta daitezke ingurumena errespetatzen duten eta iraunkorragoak diren garraiobide zahar eta berriak.

2.5.1. Eskolako agenda 21 Agenda 21 izan zen Nazio Batuek 1992an, Rio de Janeiron, Ingurumen eta Garapenari buruz egindako goi–bileran lortu zuten konpromisorik garrantzitsuena. Bilera horretan, halaber, hainbat termino finkatu ziren, hala nola garapen iraunkorra; termino horren bidez adierazten da giza garapenaren, garapen sozialaren, politikoaren, ekonomikoaren eta abarren mota bat, gure beharrei erantzutea ahalbidetzen duena, baina etorriko diren belaunaldien beharrak hipotekatu gabe. Ideia horren barruan sentimendu bat aurki daiteke, alegia gizakiok ingurunean ahalik eta kalte gutxien egiten saiatu behar dugula. Gorago esan dugun bezala, geroago, Aalborgen (Danimarka) izen bereko gutuna sinatu zen. Gutun horrek jasotzen du hiri sinatzaileen konpromisoa beren lurraldeen iraunkortasuna lortzeko. Gaur egun, tokiko maila horretan ingurumenaren diagnosiak egiten hasiak dira, eta horiek dira Tokiko Agenda 21 izenekoen barruan abiagune diren lan–egoerak definitzen dituztenak. Analisi horretan oinarrituta, ekintza–planak antolatzen ari dira eta horiekin batera analisia definitzen duten ildo estrategikoak.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

Eskolako Agenda 21 Eskolako Agenda 21 udaletako Agenda 21en osagarria da, udaletakoan bezala parte–hartzeko foro bat osatuko baita —eskolakoa, kasu horretan— lehendabizi udalerrietako arazoak eta ondoren ikastetxeetan egiten diren proposamenak aztertuko dituena. Eskolako agenda 21en planteamenduen bidez lortu nahi diren helburuetako batzuk honako hauek dira: • Hekzuntza–komunitateko eragile guztien artean koordinatzeko mekanismoak indartzea.

• Ikastetxeko eta inguruneko ingurumen–arazoak eta arazo sozialak identifikatzea, aztertzea eta horiei buruzko irtenbideak proposatzea; irtenbide horiek foroetan jakinaraztea, eta ingurunea era iraunkorrean erabiltzeko prozesuak abian jartzea. • Ikasleak ohitzea parte hartzera eta lankidetzan aritzera beren ikastetxeko eta udalerriko ingurumenaren kalitatean eragin duten gaietan, gai horiei buruz erabakitzera, eta gai horietan inplikatzera. • Ikastetxea eredu bihurtzea, ingurumenarekin lotuta dauden jarduera arduratsuak eta errespetagarriak egiteko orduan. Eskolako Agenda 21 oinarrituta dago ikastetxeak udalerriko bizitzan parte hartzeko printzipio argietan eta, horregatik, egin beharreko urrats bat ikastetxearen barruan ingurumen–kontseilu bat sortzea da, eta bertan egotea eskolako komunitateko kide guztien ordezkariak, bai irakasleen, bai gainerako langileen ordezkariak, irakasleen eta ikasleenak, eta abar. Ondoren, gai bat hautatuko da, eta gai hori ikastetxeko ardatz nagusia izango da, ikasturte batean gutxienez. Ikasturte horretan, hiru norabidetan lan egingo da, alegia: ikastetxeko kudeaketa iraunkorraren ikuspegia, curriculumaren berrikuntzaren ikuspegia, eta bizitza komunitarioan parte hartzeak duen garrantziaren ikuspegia kontuan hartuta. Eskolako Agenda 21 ezartzeko ekintzen barruan, ohiturak pixkanaka berrikusiko dira eskola–ingurunearen kudeaketa iraunkorra egiteko; era berean, unitate honek lagun egin dezake Eskolako Agenda 21 errazago ezartzen mugikortasunaren alorrean.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

ESKOLA–INGURUNEAREN KUDEAKETA IRAUNKORRA Eraikina eta barruko nahiz kanpoko ingurunea (osasuna, aniztasuna, ergonomia, eko–eraginkortasuna, segurtasuna)

Isolamendua, argiztatzea eta aireztatzea. Gela eta korridoreetako apainketa. Jolasguneak, gune komunak eta hiri–ekipamendua: heskaiak, zuhaitzak, bankuak, aparkalekuak, edukiontziak, paperontziak, eta abar berriz antolatzea. n Bioaniztasuna (baratzak eta berdeguneak, urmaelak, gune naturalak…). n n n

Zarata (gutxitzea, isolatzea) n n n

Gelak eta makina–aretoak isolatzea. Zarataren maila. Gutxitzea (kristal bikoitzak, gortinak, artelazkiak…). Hondakinak eta birziklatzea (murriztea, berriz erabiltzea, birziklatzea)

Paperaren erabilera murriztea, paper erabilia baliatzea eta biltzea. Hondakinak gaika biltzea eta dagokien gunera eramatea (inprimagailuetako kartutxoak, CD–romak, disketeak). n Ontziak, jantziak eta objektuak berriz erabiltzea. n n

Materialak eta baliabideak (eraginkortasuna, toxikotasunik eza) n n n n

Paper birziklatua. Toxikoak ez diren garbiketa–produktuak, itsasgarriak, pinturak, eta abar. Enbalajeak minimizatzea. Eskolako menu osasungarriak. Energia eta ura (aurreztea, eraginkortasuna, kontserbatzea, kutsadurarik eza, berriztatzea)

Argiak, berokuntza–sistema, makinak eta fotokopiagailuak, tangak,ur–hodiak, eta abar kontrolatzea, zaintzea eta mantentzea. n Sistema murriztaileak eta eraginkorrak tanga eta konketetan, eta ureztatzeko gailuetan, eta abar. n Beroa mantentzea. n Energia berriztagarriak. n

Garraioa (mugikortasuna, segurtasuna, kutsadurarik eza) n n n n n

Norberaren autoa gutxiago erabiltzea. Autobusak kontrolatzea (keak, segurtasuna…). Oinezkoentzako guneak zonaka egitea. Bizikletaz ibiltzeko errei ziurrak eta bizikletak aparkatzeko lekuak prestatzea. Ingurunean bide–segurtasuna sustatzea…

ITURRIA: Jasangarritasunerako hezi. Eskolako Agenda 21: eskolarentzako gida. Ceida. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Unibertsitate eta Ikerketa Saila eta Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saila. Donostia, 2002.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

Mugikortasun iraunkorra eskolan Eskolara joateko era mugitzeko erarik iraunkorrena egin ahal izateko, aintzat hartu beharko dira ahalik eta kutsadurarik gutxien sortzen duten garraiobideak. Iraunkorrena, zalantzarik gabe, betidanik erabili dena da, eskolara oinez joatea, alegia; joateko era horrek, gainera, erraztu egiten du neska–mutilak autonomoak izatea eta, horrela, osasuntsuagoak izango dira eta ez hain menpeko.

Eskolara oinez joatea arriskutsua baldin bada —ibilgailuen kopuru eta trinkotasunagatik—, neurriak hartu beharko dira oinezkoen alde, eta inguruetan trafikoa baretzeko. Ildo horretan, esperientzia batzuk garatu dira jadanik Italiako hiri batzuetan, “Citta possibile” ekimenaren barruan, Dario Manuettiren eskutik. Esate baterako, Turinen (Italia), hirigunea bera kontuan hartu zuten eskolaren ingurunea hobetzeko eta, hala, espaloiak zabaldu ziren, galtzadak murriztu, ikastetxearen inguruko zonak oinezkoentzako gune bihurtu ziren, trafikoaren abiadura murriztu zen, eta abar. Beste aukera bat, gero eta errealagoa, ikastetxera bizikletaz joatea da. Eta unitate didaktiko honetan ikusiko dugun bezala, Europan zale ugari daude jadanik, eta gero eta gehiago gure artean. Adibide bat Sustrans GKE dugu, jarduera garrantzitsu bat egiten ari baita “Safe Routes to School” (“Eskolarako Bide Ziurrak”) kanpainaren barruan, Leicester konderrian (Bretainia Handia). Nolanahi ere, irakasle edo/eta ikasle guztiek jarduera horiek egiterik ez baldin badaukate, taldeko garraiobideak askoz ere hobeak dira ingurumena zaintzeko garraio pribatuak edo norbanakoarenak baino. Taldeko garraiobideak dira, esaterako, taldeko autobusak, autobus publikoak eta trena. Hala ere, badaude era batzuk ibilgailu pribatuaren erabilerari probetxurik handiena ateratzeko, hala nola autoa beste lagun batzuekin partekatzea, era horretan baimendutako plazen kopuru handiena erabiltzen baita. Aukera horiez guztiez zabalago hitz egiten da Unitate Didaktikoak proposatzen dituen jardueretan, eta helburua ikastetxeetan abian jartzea da. Adierazitako proposamenak alde batera utzita, jarraian mugikortasun iraunkorraren esparruan garatu diren proposamen eta esperientzia batzuk aipatuko ditugu, lortu nahi ditugun helburuekin bat datoz eta.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

2.5.2. “Haurren Hiria” Duela hamar urte jadanik, Fanon (Italia), haurrek hirien hobekuntzan parte hartzearekin lotuta dagoen esperientziarik interesgarrienetako bat egiten dihardu Francesco Tonuccik, Erromako Ikerketen Institutuko (CNR) pedagogo eta ikertzaileak: “Haurren hiria” izenekoa, hain zuzen. Lan egiteko era horrek aintzakotzat hartzen ditu hiritar gazteenen iritzia eta parte–hartzea, eta bat egiten du, argi eta garbi, Agenda 21 ezartzera bultzatzen duten printzipioekin. Izan ere, bere oinarria da hiri bat haurrentzat erosoa, ziurra eta bizigarria baldin bada, helduentzat ere halakoxea dela. Tonuccik berak esaten duen bezala, haurrak hiriko “ingurumenaren adierazle” izan daitezke. “Hirian ikusten baldin badira jolasean ari diren haurrak, bakarrik paseatzen ari diren haurrak, horrek esan nahi du hiria osasuntsu dagoela; hirian haurrik ikusten ez baldin bada, horrek esan nahi du hiria gaixo dagoela”. Haurren garapenean garrantzi handienetako jokaera bat, urteen poderioz galdu dena, etxetik bakarrik irteteko autonomia da. Eta horri buruz sakon hausnartu behar dugu. Zer gertatu da, gure seme–alabei kalean bakarrik ibiltzen ez uzteko konfiantzarik ez izateko? Zein da elementu erabakigarria gure hirietan halako ziurtasun–gabezia egoteko? Erantzuna ibilgailuen trafikoa baldin bada, beharbada badugu garaia arazo horri heltzeko. Tonucciren proiektuan funtsezkoa da txikienek galdutako autonomiaren maila hori berreskuratzea, hau da etxetik bakarrik irtetea, ikastetxera joateko baldin bada ere. “Zergatik da hain garrantzitsua etxetik irtetea? (…) etxetik irtetea, kaleetan barrena bakarrik ibiltzea, kaleetako giroa ezagutzea… hori guztia eskakizun garrantzitsua da haurrak hezteko, ez bakarrik gizarte–alorrean hezteko, baita heziketa kognitiboa lortzeko ere. Helduak garenontzat plazera da oinez ibiltzea edo paseatzea, geure buruari askotan egiten diogun oparia da; haurrentzat, aldiz, beharra da. Gero eta maizago, leku batetik bestera joaten garenean, lekualdaketak, urratsak egiten ditugu puntu batetik bestera helburu bat lortzearren, mugimenduok eginkizun bati lotuta daude. (…) Haurrek guztiz bestelako jokaera dute. Beren lekualdaketak orainaldiko uneen segida gisa ikusten dituzte, eta mugimenduetako bakoitza garrantzitsua da berez, gelditzea merezi duena, sorpresa bat dakarrena, ukitzera bultzatzen duena. Eta hala, denborak luzatzen dira eta burua irudiez, galderez, aurkikuntza

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

berriez betetzen da. (…) Eta hori ezin izaten dute helduek ulertu, tentelkeriaz esaten baitute: Ez gelditu une oro! Ez alferrik galdu denbora! Eta ez dira konturatzen denbora alferrik galduz hain zuzen ere handitu egiten garela”.

Neska–mutilek kaleak har ditzaten erdiesteko, hausnarketa orokorra egin behar da hiriari buruz. Horrela bada, honako adierazpen hauek egiten dira: “hiriak erabilgarriagoa izan behar du, ezin gara konprometitu mugikortasun plan bat egiteko, kasu horretan auto baten barruan gaudelako jadanik, eta azkenean arazo guztiei buruzko ikuspegia eta arazoen irtenbideei buruzko ikuspegia gidariek duten ikuspegia izango da. (…) Irtenbide ohikoenak izaten dira kaleak zabaltzea eta zuzen egitea, bertan semaforo adimendunak instalatzea, noranzko bakarrak, eta abar. Neurri horiek guztiek ez ohi dute erdiesten aurreikusitako emaitza, eta zailago eta ezerosoago egiten dute autoa erabiltzen ez dutenen bizitza. (…) Aitzitik, mugikortasunaren hiriko plan bat antolatu behar dugu, eta horren oinarria izan behar du herritar guztiek eskubidea dutela beren hiri–espazioan, lur publikoan alegia, askatasunez eta arriskurik gabe mugitzeko. (…) Benetan nahi baldin badugu gure hiriak arinago izatea, ibilgailu motordunak ez diren beste sistema batzuk sustatu beharko dira. (…) Benetan gizarte demokratikoa baldin bagara, mugikortasunaren hirigintza–planak kontuan hartu beharko du beharren hierarkia bat ahulenen beharretan hasita, hau da: lehendabizi oinezkoak eta gero txirrindulariak; ondoren, garraiobide publikoak, eta azkenik garraio pribatuak. Alderdikeriarik gabe, baina lehentasunak zein diren argi izanda. Mugikortasuna helburu nagusia baldin bada, mugikortasuna erdiesteko tresnek jarraian adieraziko ditugunak izan behar dute: =| Autoen trafikoaren abiadura gutxitzea, bizitoki–zonetan zehar igarotzen denean. Legezko mugak ez dira nahikoak; egiturazko baldintzak sortu behar dira, abiadura handiagoa eragozteko: ahalik eta errei gutxien egitea, bi noranzkoetan zirkulatzea, abiadura handitzera bultzatzen duten lerrozuzenak saihestea.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

=| Oinezkoentzako ibilbideak lehenestea. Gatazkak sortzen direnean, oinezkoen eskubideen eta autoen arteko bateraezintasuna dagoelako, beti bermatuko dira oinezkoen eskubideak, eta lehentasuna emango zaie oinezkoei. Puntu horrekin estuki lotuta dago ‘Goazen bakarrik eskolara’ proiektua, hezkuntza–hurbilketa bat baita etorkizuneko belaunaldietan mugikortasuna irudikatzeko beste era batera. =| Bizikletaz joateko ibilbideak sustatzea eta kale batzuk bizikleten trafikorako bakarrik uztea. Neurri horrekin autoen zirkulazioari ustez egiten zaion kaltea orekatu ahal izango da zirkulatzen ari diren ibilgailuen kopuru txikiagoarekin, betiere gero eta herritar gehiagok garraio hori erabiltzen badu. ‘Goazen bakarrik eskolara’ proiektua pentsatuta dago eskolako maila ertainean gauzatzeko, eta zehazki eta nagusiki bizikletaren erabilera bultzatu beharko luke. =| Aparkalekuak murriztea eta deszentralizatzea. Erdigune historikoaren edo bizitoki–inguruneen kalitatea hobetu nahi izanez gero, ezin zaie autoei bertan ibiltzen utzi. Helburu hori lortu ahal izateko, kritikoak izan behar dugu aparkalekuak erdigunean instalatu nahi direnean, aparkalekuek autoak erakartzen baitituzte; bestalde, aparkalekuak deszentralizatu behar dira, eta herritarrak hezi behar dira erdigunera joateko garraio publikoak bakarrik erabil ditzaten, edo bizikletaz edo oinez joan daitezen. =| Garraio publikoak lehiakor bihurtu behar dira. Hiri arinago, garbiago eta isilagoa izango dugun egoera berri horretan, garraio publikoen arazoa berriz aztertu behar da. Garraio publikoek ere egokiak izan behar dute herritar guztientzat eta, hortaz, herritarrentzat irisgarriak, sarrerak espaloiaren garaieran dituztenak, isilak, ekologikoak, garaiz iristen direnak eta errei erreserbatuak dituztenak (…). =| Ereduen bidez heztea. Azkenik, garrantzitsua izango da hiriaren barruko gunea zaintzen duten udaltzainak eta poliziak ere oinez edo bizikletaz mugitzea”. Francesco Tonucci. La ciudad de los niños. Fundación Germán Sánchez Ruipérez. Madrid, 1997. 60.-61. eta 87.-90.

2.5.3. Eskolarako Bidea “Eskolarako Bidea” heziketa–proiektuak oso ondo laburtzen du zer lortu nahi den gure hirietan mugikortasun iraunkorraren alorretik, alegia: espazio ziurrago eta osasuntsuagoa eta, azken batean, hiri bizigarriagoa. Proiektu horren bidez, kalea norbanakoaren ekimenak gauzatzeko gune bilakatzen da, harremanetan sartzeko, abenturak aurkitzeko eta gizabidez jokatzeko gune, mugikortasun iraunkorrerako heztea ahalbidetzen diguna. Bartzelonako Udalak, Mugikortasunaren aldeko Itunaren barruan, hainbat urte daramatza proiektu hori eskolako ikasleen artean garatzen, eta emaitza onak lortzen ari da. “Mugikortasunerako hezteak esan nahi du kalera irten behar dela, aurkitzen diren egoerak eta mugikortasunak sortzen dituen arazoak identifikatzeko, eta baita egon litezkeen irtenbideak diseinatzeko ere”. (El Camino Escolar. Instituto d’Educació. Bartzelonako Udala. Bartzelona, 2001). “Eskolarako Bidea” proiektuaren esperientziak berekin du hainbat mailatan egin beharreko koordinazio–lana burutzea. Hezkuntza–zen-

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

troaren barruan, materiala prestatu behar da ikasleekin, bizi diren tokia aztertzeko eta ahalik eta ibilbide ziurrenak moldatzeko. Era berean, heziketa–komunitate osoarekin koordinatu beharra dago, hau da, tokiko administrazioarekin, Udaltzaingoarekin, eta kanpaina arrakastatsua izaten lagun dezaketen talde guztiekin, hala nola merkatariekin eta udalerriko elkarteekin. Proiektuak lau funtsezko oinarri ditu; honako hauek, hain zuzen ere: =| “Mugikortasun–baldintzarik onenak betetzen dituen ibilbidea izan behar du, haurrek arriskurik gabe erabili ahal dezaten. =| Ibilbide finkoa izan behar du, haurrak horretara ohi daitezen, eta beste ikaskide batzuekin parteka ahal dezaten, ikaskideak zaharragoak nahiz gazteagoak izan. =| Ibilbide denboraren arabera neurtua izan behar du, haurrek ibili beharreko distantzia luzatzen ez duena. =| Ibilbideak trazatu erreza izan behar du, eta ez du oztoporik izan behar —lurpeko edo gaineko pasabideak— oinezkoek ibilgailuak saihesteko; era horretan ibiltzeko arazoak dituzten haurrak ez dira baztertuta geratuko”. (El Camino Escolar. Instituto d’Educació. Bartzelonako Udala. Bartzelona, 2001). Gipuzkoan ere baditugu Eskolarako bidearen adibide batzuk. Donostiako Udala ari da bultzatzen horri buruzko esperientzia interesgarria.

Donostiako esperientziari dagokionez, “Eskolarako bidea” unean– unean garatzen da urteko egun jakin batzuetan, ekimena geroago ezarri ahal izateko aldez aurreko urrats gisa. Honako hauek izan dira esperientziaren urratsak: 1. Lehendabizi, jakin behar izan da zein edo zeintzuk diren ikasleek ikastetxera joateko gehien erabiltzen dituzten bideak. Informazio

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

4. 5.

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua

hori lor daiteke etxe bakoitzean erantzuten den galdetegi batez. Horrez gain, ibilbidea koloreztatu behar da, galdetegiko plano txiki batean. Ikasleei jardueraren berri ematen zaie prestatze–lanen bidez; ondoren, topaguneak kokatzen dira ibilbidean barrena, aurretiaz erabakitako ordu batzuetan bertan elkartuko baitira lagunekin, eskolara elkarrekin eta oinez joateko. Ibilgailuen trafikoak segurtasun–arazorik ez sortzea bermatzeko, gune horietan irakasleren bat edo boluntarioak egon daitezke edo trafikoaz arduratzen den udaltzainen bat, haurrei lehentasuna emateko. Toki horiek identifikatuta egon daitezke, Jardunaldiari buruzko txartelen bidez. Falta den bakarra da zehaztutako egunean haur taldea edo haur taldeak ikastetxera garaiz iristea, aurreikusitako orduan. Egun horri buruzko balioespenak jasotzea ere garrantzitsua da, haurren autonomiaren eta lagunekiko harremanaren sentsazioa oso aintzat hartzekoa baita, “Eskolarako Bidea” proiektua ikastetxean behin betiko ezarri ahal izateko. Zenbaitetan, dendariek eta beste herritar batzuek parte har dezakete. Proiektuan parte hartzeko interesa dutenek beren dendetako erakusleihoan eranskailu bat jartzen baldin badute, neska–mutikoek jakingo dute arazoren bat sortuz gero lagun bat dutela bertan, eta zerbait galdetu edo laguntza eskatu ahal izango diotela.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

3. Justifikazioa

Unitate didaktiko hau (aurrerantzean, UD) ikuspegi bikoitzez pentsatuta dago. Gipuzkoaren errealitatea aztertzen du eta testuak eskaintzen ditu errealitate hori egiaztatzeko; baina alde batetik, tresna onuragarria izan dadin saiatzen da eta, horrela, kontuan hartzen du biztanle–entitateen heterogeneotasuna, eta mugikortasun–harreman espazialak ezartzen ditu probintziaren barruan. Bestaldetik ordea, hirietako azpiegiturak eta ezaugarriak zehatzegi ez aipatzen saiatzen da, hezkuntza–lanaren garapena ahalbidetzearren, hiriaren tamaina edo bertako biztanleen kopurua alde batera utzita.

3. JUSTIFIKAZIOA

UDren barruan dagoen ideia da Gipuzkoako ikastetxe guztiek erabili ahal izatea, eta fitxak garatzeko urratsak, materialak eta jarraibideak eskaintzea, irakasleek fitxen garapen hori udalerriaren errealitatera egokitu ahal dezaten, lurraldean dauden desberdintasunak horretarako oztoporik izan gabe. Horregatik saiatu gara adibideetan hiriburua edo geografiako leku jakinak gehiegitan ez erabiltzen. UDren diseinua egitean, jarduerak zeharkakoak izan daitezen ahalegindu gara; era horretan, hezkuntza–sistemako edozein ikasgaik azter dezake mugikortasun iraunkorrarekin duen harremana, ikuspegi askotatik. Horiek horrela izanda, interesagarria da jakintza–arloak ez ezik, gertueneko ingurunearen aurrean azaltzen diren jokaerak eta gaitasunak garatzea. Hori dela–eta, hainbat jarduera diseinatu dira arte plastikoekin eta diseinuarekin lotuta, beste batzuek irakurtzea, ulertzea eta razionalizatzea sustatzen dituzte, eta beste zenbaitek neurtzea, kalkuluak egitea, eta abar. Jarduerak Lehen Hezkuntzako hiru zikloetako bakoitzean oinarrituta egituratu dira, eta edukiak ziklo horietan izan beharreko gaitasunen eta trebetasunen araberakoak dira. Hala ere, eta talde batek egin ditzakeen eta egin ezin dituen jarduerak gehiegi mugatzea saihestearren, nahiago izan dugu jarduera bideratuegiak izan daitezen ekidin, eta aukera eskaini dugu irakasleak berak taldearekin jarduera bat egin dezakeen ala ez erabakitzeko; era horretan, taldearen ezaugarrien arabera, fitxa bere ikasmailara egokitu ahal izango du. Nolanahi ere, sinbolo baten bidez identifikatu ahal izango da zer ziklotarako den egokia. Bestalde, garrantzi berezia eman zaie gure ikasleengana munduko beste errealitate batzuk hurbiltzen dituzten proposamenei. Esaterako, Hegoaldeko herrialde batzuetan, leku batetik bestera joateko bitartekoen esparruan bizi duten egoerak abagune ezin hobea eskaintzen digu bertako biztanleen bizi–baldintzei buruz hausnartzeko. Era berean, eta toki–administrazioak Tokiko Agenda 21 izenekoak ezartzen ari diren une honetan, ez dira gutxi Agenda 21eko irizpideak aintzat hartu dituzten ikastetxeak eta, aurreikus daitekeenez, datozen urteetan ikastetxe gehiagok erabiliko dituzte irizpide horiek zentroko bertako funtzionamenduari begira. Jarduketa–ildo horretan, UD hau tresna bat izan daiteke, irizpide horiek mugikortasunaren ikuspegitik finkatzen laguntzeko, egungo garraiobideak aztertzen baititu, eskolara nola joaten garen eta gure eguneroko ohiturak nola alda ditzakegun hausnartzen baitu; eta horretarako, adibide hurbilak eskaintzen ditu zenbaitetan, eta beste batzuetan hain hurbilak ez direnak.

ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

UD osatzen duten parametro guztien artean dagoen harremana. EDUKIAK

JARDUERAK

EBALUATZEKO IRIZPIDEAK

1.+ Garraiobide nagusiak zeintzuk diren jakitea.

5.2.

2, 3, 5, 7, 11, 12, 13, 17, 19, 21, 22, 23, 26, 27, 29, 30, 38, 39

Testuen eta irudien informazioa laburbiltzea.

Ohiko garraiobideak eta ohikoak ez direnak aztertuko dira.

2.+ Mugitzeko formen eta gaur egun mundu osoan nahiz herrietan pairatzen ditugun kutsaduraâ&#x20AC;&#x201C;arazoen arteko lotura ulertzea.

5.2. 5.3.1 5.3.2 5.4

1, 2, 3, 6, 9, 12, 14, 15, 18, 20, 21, 23, 24, 25, 27, 32, 33, 34

Trafikoak sortzen dituen kutsadurak eta gure eguneroko ohiturak lotzea.

Grafikoak, datuak, inkestak, eta abar erabiliko dira; era berean, norbanakoaren eta ikastetxearen ereduak ere zalantzan jarriko dira.

3. + Gipuzkoan dauden garraiobide publikoak identifikatzea eta ezagutzea, eta erabiltzen ikastea.

5.3.1. 5.3.2. 5.3.3. 5.3.3.

4, 7, 13, 14, 15, 17, 18, 22, 23, 25, 26, 29, 33, 35, 36

Probintzian, leku batetik bestera joateko garraioak identifikatzea eta nola erabili behar diren ulertzea.

Bereziki aztertuko dira Gipuzkoako garraiobide publikoak, eta lan egingo da gelan bertan eta ikastetxetik kanpo.

4. + Egunero, gure lekualdatzeko ohiturek dituzten edo izan ditzaketen ondorioen jakitun izatea eta ahalik eta iraunkorren izan daitezen saiatzea.

5.4 5.4.1. 5.4.2.

1, 3, 6, 7, 8, 12, 16, 18, 19, 20, 21, 24, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 37, 39

Norberaren mugikortasunak sortzen duen eragina murrizteko plan pertsonala diseinatzea eta arduraz gauzatzea.

Bereziki aztertuko da ikastetxearen gertuko ingurunea eta bere ezaugarriak: zarata, kalearen diseinua, kalea nola erabiltzen den, eta ikasleek nola parte hartzen duten hobekuntzan.

TESTUINGURUA

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

HELBURUAK

3. Justifikazioa

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

3.1. UNITATE DIDAKTIKOAREN ANTOLAKETA

Eredu honen laguntzaz aukeratu ahal izango dituzue zuen taldearekin lantzeko jarduerarik egokienak, mugikortasun iraunkorraren ezaguera sakondu ahala.

APLIKAZIOA

METODOLOGIA

JARDUERAK 1. Ekin lanari! 2. Ebaki eta itsatsi… 3. Denbora–pasagarri. 4. Kalea gurea ere bada! 5. “Behin Batean” abestia. 6. Argi ibili! 7. Talde–garraioa. 8. Sare–lanak.. 9. Nola joaten zinen zu eskolara? 10. Guk irakurtzen dugu. 11. “Bidaia zoro–zoro bat…”. 12. Erne, oinezkoak datoz! 13. Txartelak eta ordutegiak I. Trena. 14. Bidaiariaaaaaaak, trenera! 15. Burdinbidearen Museoa. 16. Oso detektibe onak! 17 Txartelak eta ordutegiak II. Autobusa. 18. Autobusa irteten! 19. Munduko beste leku batzuetan… 20. Joe eta bere auto gorria. 21. Trafikoa, zarata eta kutsadura. 22. Txartelak eta ordutegiak III. Hegazkina. 23 Txartelak eta ordutegiak IV. Itsasontzia. 24. Adi publizitateari! 25. Pasaiako Portuan bisitan. 26. Hondarribiko aireportuan bisitan. 27. “Nire autorik gabeko eguna”. 28. Nire kalean lanean. 29. Car–sharing eskolara joateko. 30. Diseinatu zure bidegorria. 31. Estatistika egingo dugu. 32. Dezibel gorgarriak. 33. Adi datuari! 34. Kontrolatzen ari gara… abiadura! 35. Bisita dugu! 36. Ongi joaaaan! 37. Autoaren alboko kalteak. 38. Nola egiten dira bizikletak? 39. Dibertitu eta sasoiko egon!

Sarrera–testa, aldez aurreko ideiei buruz. Poster bat, garraiobide ebakigarriak dituena. Letra–zopa, labirintoa eta 7 hutsegite. Ibilaldia txikienekin. Garraio motak aipatzen dituen abestia. Argazkiak egitea, datuak jasotzea. Kalean galdeketa bat egitea. Informazioa bilatuko dugu interneten bidez. Hausnarketa eragiteko galdetegia. Gaiarekin zerikusia duten ipuinak irakurtzea. Garraiobide bitxiak dituen komiki bat osatzea. Irtetea eta kalea nola erabiltzen den aztertzea. Egiazko txartelak eta ordutegiak aztertzea. Tren–geltokira bisitaldia. Interes historikoa, eta mugikortasun iraunkorraren adibide. Irtetea eta Oinezkoentzako Oztopoen Mapa egitea. Egiazko txartelak eta ordutegiak aztertzea. Hiri–autobusak bisitatzea. 3. munduan garraiobideei buruzko irakurgaia Ingelesez, autoari buruzko gogoetak. Autoak ingurumenean sortzen dituen ondorioak aztertzea. Egiazko txartelak eta ordutegiak aztertzea. Egiazko txartelak eta ordutegiak aztertzea. Autoen publizitateari buruzko analisi kritikoa. Bisitaldia nola bideratu jakiteko aholkuak. Bisitaldia nola bideratu jakiteko aholkuak. Autobusa eta autoa erkatzea. Marrazkia orainaldia hobetzeko. Autoa partekatua erabiltzea. Bidegorri bat sortzen saiatzea. Autoen okupazioari buruzko kontaketa. Zarataren mapa erraz bat egitea. Analisi grafikoak garraioei buruz. Abiadura kontrolatzeko hariketa. Ingurunearen maneiuaren praktika. Ingurunearen maneiuaren praktika. Auto–hondakinen eraginak. Bizikleta–fabrika bat bisitatzea. Bizikleta–praktika.

JAKINTZA–ARLOAK

Ingurunea, Tutoretza.

Ingurunea, Plastika. Ingurunearen ezaguera. Plastika, Soin–hezkuntza. Musika. Plastika. Ingurunearen ezaguera. Informatika. Tutoretza, Hizkuntza, Ingurunea. Hizkuntza, Ingurunea. Hizkuntza. Marrazkia. Ingurunea, Soin–hezkuntza. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Euskara, Hizkuntza. Ingelesa. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Tutoretza, Hizkuntza. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurune, Mate., Tutoretza. Ingurunearen ezaguera. Ingurune, Mate., Tutoretza. Matematikak. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Ingurunearen ezaguera. Soin–hezkuntza. Soin–hezkuntza.

DIDAKTIKA–BALIABIDEAK Galdera sorta Horma–irudia Fitxa Ibilaldi didaktikoa Abestia Ibilaldi didaktikoa Galdeketa Informazioa bilatzea Galdera sorta Liburuak Fitxa Ibilaldi didaktikoa Fitxa Bisitaldia Bisitaldia Ibilaldi didaktikoa Fitxa Bisitaldia Irakurtzea Irakurtzea Fitxa Fitxa Fitxa Irakurketa kritikoa Bisitaldia Bisitaldia Fitxa Planoa Talde–lana Planoa Ibil. didaktikoa / Talde–lana Ibilaldi didaktikoa / Planoa Grafikoak Talde–lana / Ibil. didak. Talde–lana Talde–lana Fitxa Bisitaldia Aire zabalean

3. Justifikazioa

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

BERREGITURATZEA

HASTAPENA

GARAPEN–MAILA

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

3.2. IBILBIDE DIDAKTIKOA

Eredu huts honen laguntzaz, oso erraz egin ahal izango duzue zuen ibilaldia Unitate Didaktikoan zehar, aurreko eskemari jarraiki.

JARDUERAK

METODOLOGIA

JAKINTZA–ARLOAK

DIDAKTIKA–BALIABIDEAK

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

BERREGITURATZEA

HASTAPENA

GARAPEN–MAILA

3. Justifikazioa

APLIKAZIOA

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

Ibilbide didaktikoa

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

4. Helburuak

Unitate Didaktiko honen bidez lortu nahi ditugun helburuak dira, lehenik eta behin, irakasleentzat tresna baliagarria izatea, gelaren barruan mugikortasunaren gai konplexuari heltzeko orduan, eta horretarako erraz maneiatzen den material didaktikoa eta eduki originalak eskaintzea. Gainerako helburuetako bakoitza lotuta dago Tblisiko Konferentzian Ingurumen– heziketak erdietsi behar duenari buruz finkatutako 5 kategoriekin:

4. HELBURUAK

• Jakitea garraiobide nagusiak zein diren. • Ulertzea zer harreman dagoen mugitzeko era batzuen eta egun mundu osoan nahiz gure herrietan pairatzen ditugun kutsadura–arazoen artean. • Identifikatzea eta ezagutzea Gipuzkoan dauden garraiobide publikoak, eta garraiobide horiek erabiltzen ikastea. • Jabeturik egotea zeintzuk diren garraio–alorreko gure ohiturek dituzten edo izan ditzaketen ondorioak, eta saiatzea gure ohitura horiek ahalik eta iraunkorren izan daitezen.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

5. Edukien antolaketa

5. EDUKIEN

Tresna hau orrialdeetan antolatuta dago. Orrialdeek fitxa–formatua dute, era horretan gelan erabiliak izatea erraztu egingo baitute. Erabilera errazte aldera, gainera, iradoki egiten ditugu jarduera bakoitza zer ziklori zuzenduta dagoen, eta baita jarduera burutzeko zer material diren beharrezkoak eta jarduerak zer iraupen izan dezakeen ere. Bestalde, fitxa horietako batzuen bukaeran erreferentziak eskaintzen dira, aurkezten den jarduera zentroko proiektuen barruan burutu duten Gipuzkoako ikastetxeei buruz; era horretan, informazioa trukatzea sustatu nahi dugu eta, era berean, ikastetxeen arteko harremana —oso garrantzitsua delakoan gaude—, helburu berak dituzten lan–taldeen bidez. Beste zenbaitetan erreferentziak nazioarteko esperientziei buruzkoak dira, ikastetxeek edo udalerriek mugikortasunaren ikuspegitik hiri bizigarriagoak erdiesteko burututa.

ANTOLAKETA

5.1. EDUKIEN MAPA

MUGIKORTASUNA

Ibilgailu pribatuaren erabilera masiboa

Ingurumenak pairatzen dituen ondorioak

Erregai fosilak

Gizarteak pairatzen dituen ondorioak

Mugikortasuna iraunkorra

Alternatibak

Indibidualismoa, komunikaziorik eza

Oinez

Kontsumoaren gizartea

Bizikletaz

Airearen kutsadura Zarata Auto–pilaketa Berotegi–efektua

Hainbat eratako garraiobideak

Hiriguneetan auto–pilaketak ez sortzeko jarduketak Oinezkoentzako kaleak

Euri azidoa Ozono–geruza Talde–garraioa

Ibilgailu pribatuak partekatzea

5.2. EGINTZAK, KONTZEPTUAK ETA PRINTZIPIOAK n n n n

Paisaiaren oreka etorkizunaren bermea. Lurrean eta paisaian izandako aldaketak gizakien eraginez. Gipuzkoako oinarrizko ekosistema batzuk. Hiri–ekosistema. Era askotako energia eta aprobetxamendu motak garraiobideei dagokienez.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

n n n n n n n n n

5. Edukien antolaketa

Komunikabideak eta garraiobideak. Garraio–sareak eta garraio–azpiegiturak: errepideak, trenbideak, portuak, aireportuak, eta abar. Komunikabideak eta garraiobideak Gipuzkoan: lurrekoak, itsasokoak eta airekoak. Bide–sareek eta garraiobideek garapen ekonomikoa eta soziala sustatzen dute. Aldaketa historikoa gure mendean; paisaiaren bilakaera eta garraiobideak. Baliabide naturalak eta atmosfera. Egungo egoera herrialde aberatsen eta pobreen artean. Iparraldearen eta Hegoaldearen arteko gatazka. Arazoak gure ingurunean, baso–soiltzea, kutsadura. Lur Planetaren arazoak; Ozono–geruzaren zuloa; Berotegi–efektua.

5.3. PROZEDURAK 5.3.1. Ikertzeko eta aurkitzeko n Informazioa hainbat komunikabidetatik jasotzea: prentsa, telebista, liburu, entziklopedia, plano, internet, eta abarretik. n Elkarrizketa pertsonalak egitea garraiobideak erabiltzeari buruz. n Egiazko irteerak edo irteera birtualak antolatzea eta horretarako probintziako garraio publikoak erabiltzea. n Landako lanak egitean ikerlanak egitea, laginak jasotzea, laburbiltzea eta erregistratzea. n Herriko garraiobide nagusiak lekuan bertan behatzea eta aztertzea. n Herriko planoak eta kale–izendegiak lortzea. 5.3.2. Errealitatea aztertzeko n Publizitatea eta iragarritako errealitatea erkatzea. n Paisaiaren elementuak aztertzea eta irudikatzea. n Honako hauek kontsultatzea: ordutegiak, loturak, ibilbideak, prezioak, txartelen formatua, bezeroarentzako arreta–zerbitzua. n Grafiko errazak interpretatzea eta egitea. n Mugikortasunari dagokionez, jokabideak eta ohiturak aztertzea eta erkatzea. n Publizitatearen mezuen analisi kritikoa egitea. n Bide–segurtasunaren motak aztertzea eta sailkatzea: bide–marrak. 5.3.3. Informazioa biltzeko, antolatzeko eta laburbiltzeko n Dokumentatzeko iturriak erabiltzea hainbat formatutan. n Hainbat eratako didaktika–baliabideak erabiltzea, informatikaren eta Interneten bidezko teknologia berriak barne. n Neurtzeko eskalak identifikatzea, km/h, dB. n Toki–eskalako eta probintzia–eskalako mapak egitea eta interpretatzea. n Garraioekin lotutako ordutegiak eta bestelako kode konplexuak interpretatzea. 5.3.4. Komunikatzeko n Eztabaidak antolatzea, balizko zein egiazko gatazka batean egon daitezkeen ikuspuntuak hartuta. n Informazio–panelak egitea eta erakustea. n Eskutitzak hainbat erakundetara bidaltzea, egindako azterlanen emaitzak jakinarazteko eta eskaerak egiteko. n Sormena eta jolasa landuz publizitate–mezuak egitea. 5.3.5. Eraikitzeko eta aplikatzeko n Mapa fisikoak kontsultatzeko eta interpretatzeko teknikak erabiltzea. n Iparrorratza, planoak eta mapak erabiltzea, ibilaldietan orientatzeko.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

5. Edukien antolaketa

n n n n

Programa errazak maneiatzea ordenagailua erabiltzean. Gizakien esku–hartzeak paisaian sortu dituen aldaketa negatiboak saihesteko proposamenak egitea. Mapak egitea eta horietan landako lanetan hartutako datuen emaitzak azaltzea. Hainbat eratako dosierrak egitea, lortutako informazioak laburtuta emateko.

5.4. JARRERAK, BALIOAK ETA ARAUAK 5.4.1. Pertsonalizazioa n Ingurumenean hautemandako egoeraz kezkatzea eta aldatzeko asmoa. n Norberaren eguneroko ohituretan aldaketa txikiak egitea mugikortasun iraunkorra lortzearren. n Ingurumenaren aurrean sentikortzea. n Publizitatearen mezuen eta kontsumoa sustatzearen aurrean jarrera kritikoak eta autonomoak garatzea. n Komunikabide sozialen bidez —telebista, prentsa, irratia— jasotako informazioak era kritikoan balioestea. 5.4.2. Gizartekotzea eta bizikidetza n Banakako garraioaren aurrean talde–garraioa bultzatzeko beharraren jakitun izatea. n Interesa eta jakin–mina sustatzea planoak, errepide–mapak, bidaiei buruzko informazioak eta abar interpretatzeko orduan. n Ikaskideak aintzakotzat hartzea eta talde–lanean jarrera aktiboa izatea. n Ikastetxean mugikortasunaren alorrean aldaketa txikiak erdiesteko ekarpenak egitea ITURRIA: Oinarrizko Curriculum Diseinuan oinarrituta. Lehen Hezkuntza. Argitalpen Zerbitzu Nagusia. Eusko Jaurlaritza. Gasteiz, 1992.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

6. Loturak Curriculumarekin. Lehen Hezkuntza

6.1. OINARRIZKO CURRICULUM DISEINUA. NATUR ETA GIZARTE INGURUNEAREN EZAGUERA Oinarrizko Curriculum Diseinuan, Natur eta Gizarte Ingurunearen Ezaguera jakintza–arloan finkatutako eduki multzoak beheko eskeman irudikatuta daude:

6. LOTURAK CURRICULU

MAREKIN. LEHEN HEZKUNTZA

EDUKI MULTZOAK

Gizakiak eta osasuna

Ingurune fisikoa eta giza egintza

Izaki bizidunak

ERLAZIOA

Lurra eta gure garaia

NATUR ETA GIZARTE INGURUNEAREN EZAGUERA

Gizarte– –ingurunea

GLOBALIZAZIOA

Aldaketa historikoak eta eguneroko bizitza

Informazioa, komunikazioa eta garraiobideak

Lana, energia eta makinak

ITURRIA: Oinarrizko Curriculum Diseinua. Lehen Hezkuntza. Argitalpen Zerbitzu Nagusia. Eusko Jaurlaritza. Gasteiz, 1992.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

Beheko taulan, laburturik daude proposatutako jarduera guztien loturak curriculumarekin.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39.

INGURUNEAREN EZAGUERA £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £

ARTE– –HEZKUNTZA £ £ £ £ £

SOIN– –HEZKUNTZA

£ £

£ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £

£ £ £ £

£ £ £ £ £

£ £

HIZKUNTZA

MATEMATIKAK

£ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £

INGELESA

EUSKARA

TUTORETZA

£ £

£ £ £ £

£ £ £ £ £ £ £ £

£ £ £

£ £ £ £ £ £

£ £ £ £ £ £ £ £ £

MUSIKA

£ £

£ £ £ £ £ £

INFORMATIKA

£ £

£ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £

£ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £

£ £

£ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £ £

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

JARDUERAK

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 6. Loturak Curriculumarekin. Lehen Hezkuntza

6.2. PROPOSATUTAKO JARDUERAK ETA BEREN LOTURA CURRICULUMAREKIN

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

HASTAPENEKO JARDUERAK 1. Ekin lanari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 2. Ebaki eta itsatsi. Hainbat garraio mota. … … … … … … … … … … … … … … 3. Denbora–pasagarri. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 4. “Kalea gurea ere bada”. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 5. Abestu nirekin! Behin batean… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 6. Argi ibili! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7. Talde–garraioa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 8. Sare–lanak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 9. Nola joaten zinen zu eskolara? … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10. Guk irakurtzen dugu. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …

49 50 52 54 56 57 59 61 63 65

7. PROPOSAMENAK

GELAN JARDUERAK EGITEKO

BERREGITURATZEKO JARDUERAK 11. Bidaia zoro–zoro bat…”! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 12. Erne, oinezkoak datoz! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 13. Txartelak eta ordutegiak I. Trena. … … … … … … … … … … … … … … … … … 14. Bidaiariaaaaaaak, trenera! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 15. Burdinbidearen Museoa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 16. Oso detektibe onak! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 17. Txartelak eta ordutegiak II. Autobusa. … … … … … … … … … … … … … … … 18. Autobusa irteten! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 19. Munduko beste leku batzuetan… … … … … … … … … … … … … … … … … … 20. Joe eta bere auto gorria… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 21. Trafikoa, eta kutsadura. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 22. Txartelak eta ordutegiak III. Hegazkina. … … … … … … … … … … … … … … 23. Txartelak eta ordutegiak IV. Itsasontzia. … … … … … … … … … … … … … … 24. Adi publizitateari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 25. Pasaiako Portuan bisitan. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 26. Hondarribiko aireportuan bisitan. … … … … … … … … … … … … … … … … …

69 70 71 74 75 77 79 81 82 84 88 89 91 92 94 96

APLIKATZEKO JARDUERAK 27. “Nire autorik gabeko eguna”. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 28. Nire kalean lanean. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 29. Car–sharing eskolara joateko. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 30. Diseinatu zure bidegorria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 31. Estatistika egingo dugu. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 32. Dezibel gorgarriak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 33. Adi datuari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 34. Kontrolatzen ari gara… abiadura. … … … … … … … … … … … … … … … … … 35. Bisita dugu! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 36. Ongi joaaaan! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 37. Autoaren alboko kalteak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 38. Nola egiten dira bizikletak? … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 39. Dibertitu eta sasoiko egon! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …

101 103 104 106 107 108 111 113 115 117 119 120 121

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

7.1. HASTAPENEKO JARDUERAK

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

1. Ekin lanari! ZIKLOAK Jarduera honen bidez gure ikasleen aurretiazko ezagupenak landuko ditugu, eta mugikortasunaren arazo nagusiei buruz ozenki hausnartzea sustatuko dugu. Behin galderei banaka erantzun dietenean, bultzatu behar duzue beren iritziak azaltzea gelako gainerako ikasleen aurrean.

1 2 3 MATERIALA Fitxa IRAUPENA Ordubete

GARAPENA Erantzun honako galdera hauei:

1. Uste duzu loturaren bat badutela zure lekualdatzeko erak (trenez, autobusez, autoz, oinez, eta abar) eta zure hiriko kutsadurak? ............................................................................................................................................................................................................. 2. Hiriâ&#x20AC;&#x201C;autobusaren eta autoaren artean bat hautatu ahal izatera, zein hautatuko zenuke? ............... ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Kezkatzen al zaituzte trafikoak sortzen dituen zaratak eta kutsadurak? Nola eragiten dizute ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Zure herrian/hirian, bizikleta erabiltzen duzu eguneko uneren batean? Edo urtean? Erantzuna ezezkoa izan baldin bada, erabili nahi zenuke? ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Autoa zer egiteko erabiltzen duzu, edo zer egiteko erabiltzen du zure familiak? Erosketak egiteko, zinera joateko, oporretan joateko, medikuarenera joateko, kafea hartzera joatekoâ&#x20AC;Ś? ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

6. Zure ustez nork hartzen du espazio handiena hiri batean, kalea erabiltzen dutenen artean (oinezkoak, autoa, motorra, bizikleta, eta abar)? ................................................................................................................................................................... 7. Zure iritziz jendeak gutxiago erabiltzen du autoa hirian auto ilarak daudelako? ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

8. Pentsatu al duzu inoiz zergatik joan behar dugun hain urrutiko tokietara erosketak egitera? ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

9. Saiatu al zara inoiz eskolara joaten zure lagunekin bakarrik eta oinez? ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

10. Pentsatu al duzu inoiz zein diren trafikoâ&#x20AC;&#x201C;istripuen kausak? Bururatzen al zaizu irtenbideren bat? ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Atera dituzuen ideia nagusiak poster batean idatzi eta utzi posterra gelan mugikortasun iraunkorraren gaia lantzen bukatu arte, gutxienez. Orduan, posterrean idatzitakoa alderatu ahal izango duzue zuen iritziekin, eta ohartuko zarete iritzia aldatu duzuen edo ez.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

2. Ebaki eta itsatsi! Hainbat garraio mota ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Posterra eta eredua IRAUPENA Ordubete

Jarduera honen bidez, hirien itxura landu dezakegu; auto pribatu gehiago edo garraio publiko gehiago jarriz gero, hiria neurri txikiagoan edo handiagoan izango da bizigarria. Behin posterra handiagotu denean eta ereduko elementuak plastifikatu direnean, itsatsi elementuok masillaz eta hainbat hipotesi landu ahal izango dituzue: hiri bat ibilgailu pribatuz josita; beste hiri bat, kaleetan auto gutxiago dituena garraio publikoek trafikoa arintzen dutelako, eta abar.

GARAPENA Hiri honetan garraiobide guztiak falta dira. Ebaki itzazu eredutik zure ustez komenigarrienak direnak, eta ipin itzazu egon behar duten lekuan. Gogoratu, baita ere, zona batzuetan oinezkoek lehentasuna dutela eta autoak, oro har, ezin direla igaro. Bilatuko al dituzu zona horiek?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

3. Denbora–pasagarri ZIKLOAK

1 2 3

Mugikortasun iraunkorraren mundura hurbilduko gara ohiko denbora–pasagarrien bidez eta, horrela, gaiaz zertxobait hausnartuko dugu.

MATERIALA Fitxa IRAUPENA 1h 30m

GARAPENA Bizi garen hirian gero eta trafiko–arazo gehiago daude. Autoek, autobusek, motorrek eta kamioiek zarata handia egiten dute eta buruhauste galantak sortzen dizkigute. Ez zara inoiz ohartu? Begiratu arretaz marrazkiari eta ipini eranskailu gorriak zuzen iruditzen ez zaizkizun egoeren gainean, eta esan zergatik (7 daude, gutxienez).

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

Letra–zopa honetan ezkutaturik 7 garraio mota daude, eta seguru horietan bidaiatu duzula; gehienetan bai, behintzat. Animatu eta bila itzazu!

Hau da hau kale–labirintoa! Gaizki aparkatutako autoz beteta daude eta ia ezin da pasa! Lagundu haur–kotxea daraman pertsona horri parkeraino doan bidea aurkitzen; eta han, trafikoa zaintzen duen udaltzainaren laguntzaz, identifikatu kotxe bakoitzak zer gin duen gaizki.

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

H Z E E P L G K N A I O Z L I K M M I N A N W Z A I Z B S T

N S D T K A I H H T

I D B E H K J K B X

O D B S L B A Z S A

Y N A E X T O K J L

N G T X I U O E D U

K A U T O B U S A P

P T A N E R T F C A

anerT ,zeniO ,aextoK ,atelkiziB ,anikzageH ,asubotuA ,apulaxT :anuztnarE

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

4. Kalea gurea ere bada!

Oinezkoen Ekintzaren aldeko Kanpaina (OEK)

ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Papera, arkatza eta koadernoa IRAUPENA 2 ordu

Jarduera honen bidez saiatu nahi dugu haurrak gure kaleetako errealitatearen jakitun izan daitezen, eta arazoak antzematen parte har dezaten.

GARAPENA Azken urteotan, hirien barruko aldarrikapen garrantzitsuenetako bat oinezkoen eskubideak errespetatzea da. Pentsatzen hasten bazarete, denok gara oinezko: gidariak ere oinez joaten dira–eta autoetatik irteten direnean! Hortaz, zergatik gure hirietan ematen zaizkie lehentasuna auto eta ibilgailu guztiei, eta zergatik ez zaie lehentasunik ematen oinez joaten direnei? Seguru inoiz entzun duzuela espaloi batetik ezin dela igaro, gaizki aparkatutako autoak gainean daudelako, eta errepidetik joan behar dela, eta agian egokitu ere egin zaizue inoiz horrelakorik; edo zebra–bideak autoek hartuta eta erabiltezin daudela; espaloi estuak edo batere espaloirik ez egotea; eskailerak, gurpil–aulkian doan norbait edo haur–kotxea daraman norbait pasatzea oztopatzen dutenak… Oinezko ugari taldetan antolatu dira, hiri ziurragoak eta lasaiagoak aldarrikatzeko. Elkarte horietako askok sistema bitxia asmatu dute oinezkoentzako espazioa hartzen duten gidariei deigarri gertatzeko, eta isun original hauek diseinatu dituzte.

Fano–n (Italia) burutu den “Haurren hiria” kanpainako isuna.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

Granollerseko Udalak antolatu duen “Goazen bakarrik eskolara” kanpainako isuna.

“Oinezkoen Ekintzarako Komitea” kanpainako pegatinak.

1.Diseina ezazue zuen isuna, ahalik eta itxura deigarrienez. 2.Eta irteera batean, arauak urratu dituzten autoen haizetakoen gainean jarri ezazue zuek diseinatutako isun bat. 3.Aldi berean, kontrolatu dezakezue isunak non eta noiz ipini

dituzuen. Gero, txosten bat bidal dezakezue udaletxera, arazoa konpontzen saiatzeko. 1. arau–hauslea

2. arau–hauslea

3. arau–hauslea

4. arau–hauslea

Eguna Kalea Autoa Arau–haustea

BERRIA: Esperientzia hau Granollerseko Udalak egina da.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

5. Abestu nirekin! Behin batean… ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Abestia eta kasetea. IRAUPENA 1h

Abestia entzun eta garraiobideak landu ahal izango dituzue. Garraiobide batzuk ohikoak dira; beste batzuk, aldiz, bitxiagoak dira.

GARAPENA Behin Batean ihes… Behin Batean ihes ikastolatik nintzela Autoan joan nintzen aitaren baserrira. Autoan nindoala, po, po, po, po. Behin Batean ihes ikastolatik nintzela Trenean joan nintzen aitaren baserrira. trenean nindoala, uh, uh, uh, uh, Autoan nindoala, po, po, po, po.

Behin Batean ihes ikastolatik nintzela bizikletan joan nintzen aitaren baserrira. Bizikletan nindoala, trin, trin, trin, trin, trenean nindoala, uh, uh, uh, uh, Autoan nindoala, po, po, po, po. Behin Batean ihes ikastolatik nintzela zaldian joan nintzen aitaren baserrira. Zaldian nindoala, tran, katatran, katatran … Behin Batean ihes ikastolatik nintzela motorrean joan nintzen aitaren baserrira. motorrean nindoala, brrum, brrum, brrum, brrum. … Behin Batean ihes ikastolatik nintzela txalupan joan nintzen aitaren baserrira. Txalupan nindoala, txapla, txapla, txapla, txapla, txapla. … Behin Batean ihes ikastolatik nintzela eskiatuz joan nintzen aitaren baserrira. Eskiatuz nindoala, zzziii, zzziii, zzziii, zzziii. Autoan nindoala, po, po, po, po. … KASETEA: “Behin batean ihes”. (Xixupika sistema, 2. zk Fonemafonia 2. Elkar. Donostia, 1984).

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

6. Argi ibili! Argazki–jarduera ZIKLOAK Jarduera hau hirian zehar egindako irteera batean oinarrituta dago. Argazki–kamera eraman behar da, eta taldeka hiriko auzoetara joatea da helburua, eta argazkiak egitea hirian atsegin ez zaizkigun gauzei, mugikortasun iraunkorrarekin zerikusia dutenean.

1 2 3 MATERIALA Maparen fotokopia

GARAPENA 1. Irteera egin baino lehen, herriko mapa baten fotokopia egin behar duzue, gero bertan markatuko baituzue ibilbidea.

IRAUPENA 2 ordu

2. Hauta ezazue erdigunetik hurbil dagoen zona bat, ibilbide biribila egin ahal izateko. Ibilbidearen erdigunea ikastetxea izango da. Trazatu ezazue bidea une oro, eta adierazi non zaudeten eta zeintzuk diren atentzioa eman dizueten gauzak: — Gaizki aparkatutako autoak. — Espaloi etenak. — Semafororik edo oinezkoentzako pasagunerik eza. — Minusbaliatuentzako sarbideak. — Garraio publikoko geltokiak. — Markesinarik eza. — Eta abar. 3. Berriro ikastetxera itzultzen zaretenean, eta argazkiak errebelatzen edo inprimatzen dituzuenean, antolatu zuen ekintza erreibindikatzailea; horretarako erabil ditzakezue aurkitu dituzuen gauzekin zerikusia duten esaldiak eta galderak. 4. Era berean, bilera bat antola dezakezue, Hirigintza Saileko zinegotzi arduradunarekin edo alkatearekin gaiari buruz hitz egiteko, eta zuen hausnarketak azaltzeko. Hori zuzenegia dela uste baldin baduzue, eskutitz bat idatz diezaiokezue.

BERRIA:

Grenoblen (Frantzia), eskolara joateko hainbat era asmatu dute. Horietako bat “PEDIBUS” delakoa da, eta honetan datza: pertsona heldu bat, eskolarako bidean, ikasle txikienak hartzen joaten da, eta denak elkarrekin joaten dira eskolara ilaran. Ideia bera erabili dute “BIZIBUS” delakoarekin. “Alternativement votre” Proiektua, Metro Rhone-Alpesekoa. http://www.rhonalpenergie-environnement.asso.fr/pages/experi14.htm

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

Hona hemen erabili ditzakezuen ikurren adibide batzuk. Oinezkoen pasabidea ..................... Semaforoa falta ................................. Gaizki aparkatutako autoa .......... Espaloia falta ..................................... Ibilbidea ...............................................

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

7. Talde–garraioa. Galdeketa ZIKLOAK Helburua da galdeketa erabiltzea ikasleak kalera irten daitezen eta bizilagunei galde diezaioten nola mugitzen diren hirian leku batetik bestera, edo hiri batetik bestera. Jende asko dabilen baina ziurra den leku batean ipin zaitezkete. Egokia izango litzateke plaza bat edo espaloi bat, edo baita autobus–geltoki edo tren–geltoki bat (informazioa zeri buruz bilatzen ari zareten), eta han galdetu gizon–emakumeei mugitzeko beren ohiturei buruz. Garraio publikoaren erabiltzaileei buruzko hausnarketak zuzenduta egon daitezke hainbat alderdi ezagutzera, hala nola nortzuk erabiltzen duten gehiago garraio publikoa sexuaren arabera, emakumeek ala gizonek; adinaren arabera, gazteek, helduek ala adineko pertsonek; erabiltzeko arrazoien arabera, beste irtenbiderik ez dutelako erabiltzen duten (ez dute gidatzeko baimenik, edo autorik), edo zerbitzu ona delako; zein diren erabilera ohikoenak; pozik al dauden zerbitzuarekin, edo ez dauden eta zer aldatuko luketen; eta zein den arazoa, herritar gehienek automobil pribatua batez erabiltzen dutelako.

1 2 3 MATERIALA Koadernoa eta galdera sorta. IRAUPENA 2 ordu

GARAPENA Hona hemen eredu gisa erabil daitezkeen galderak, ideiarik bururatzen ez baldin bazaizue: CAURKEZPENA: GALDETZEN ZAIONARI EGITEN ARI ZARETENA AURKEZTUKO DIOZUE. 1. Autobusa, trena egunero erabiltzen duzu? Zergatik? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

2. Zenbat aldiz egunean? ...........................................................................................................................................................................................

3. Zertarako? Lan, aisialdi, erosketak egiteko? ...........................................................................................................................................................................................

4. Erabiltzen al duzu trena/autobusa asteburuan? Zergatik? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

5. Zure ustez, nolakoa da zerbitzua? ¢ Ona ¢ Hala-moduzkoa ¢ Txarra. 6. Zer hobetuko zenuke? Maiztasuna, eserlekuak, txartelak, prezioa…? .................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

Aurkezpena: galdetzen zaionari egiten ari zaretena aurkeztuko diozue. 1. (Hiriaren/herriaren izena) …n mugitzeko, zer erabiltzen duzu, oinez joaten zara, bizikletaz, autoz, autobusez…? ...........................................................................................................................................................................................

2. Zertarako erabiltzen duzu garraio publikoa, lanera joateko, erosketak egiteko, zinera joateko, beste zerbaitetarako? ...........................................................................................................................................................................................

3. Nora joaten zara oinez? Zergatik? ...........................................................................................................................................................................................

4. Ba al duzu autorik? Zertarako erabiltzen duzu? ...........................................................................................................................................................................................

5. Ba al duzu bizikletarik? Zertarako erabiltzen duzu? Bizikletarik erabiltzen ez baduzu, uste duzu erraza dela (hiriaren/herriaren izena) …n erabiltzea? Zure ustez, zergatik ez da gehiago erabiltzen? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

6. Uste duzu autoa denetarako erabiltzeak ondorio negatiboak dakartzala ingurumenarentzat? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

7. Zure ustez, nola konpon litezke arazo horiek? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

8. Zure ustez, zergatik erabiltzen du jendeak hain gutxitan bizikleta hirian leku batetik bestera joateko, edo hiri batetik bestera joateko? Uste duzu beharbada gure klima dela arrazoia? ........................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

BERRIA:

Ba al zenekien Alemanian, Suitzan edo Belgikan esate baterako, bizikleta erabiltzen dela hemen baino bost aldiz gehiago, eguneroko lekualdaketak egiteko? Bilatu Europako mapa batean non dagoen herrialde bakoitza. Zer uste duzu, hemen baino euri gehiago edo gutxiago egingo duela? Eta bero handiago egingo du, agian?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

8. Sare–lanak.

Interneteko helbideak, jolasak eta abar

Jarraian, hainbat web orrialde emango ditugu. Horien bidez, informazio mamitsua eskura dezakezue garraioei buruz eta ingurunean duten eraginari buruz.

ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Interneteko konexioa duen ordenagailua, koadernoa eta arkatza IRAUPENA Ordubete (gutxienez)

GARAPENA http://www.laapuesta.org Goiko web orrialdea Lurraren Lagunen orrialde origiZIKLOAK 1 2 3 nal eta konprometitua da, eta apustu bat proposatzen digute bertan. Mundu osoko kanpaina bat da, mundu osoko eskolako ikasleek apustu bat egiten dute: baietz ikasturte batean murriztu atmosferara isurtzen duten CO2–ren kopurua, hartara ez dute laguntzen klima–aldaketa gertatzen. CO2–ren kopurua jakiteko kalkulagailu bat dago orrialdean, fenomeno horretara egiten dugun ekarpena ezagutu dezagun. Saia zaitezkete laukitxoak betetzen, nahiz eta orain konektatuta ez egon; eskatzen dituzten datuak jarri besterik ez duzue egin behar. http://www.idae.es Orrialde horretan IDAEren (Energia aurrezteko 1 2 3 Institutu Nazionala) erkaketa–lan interesgarri bat aurkituko duzue, gure artean gehien erabiltzen diren ibilgailuei buruz eta beren energiaren kontsumoari buruz. Europako Erkidegoko Arauen arabera, etxetresna elektriko, bonbilla edo energia kontsumitzen duen elementu bakoitzak (auto bat, esaterako) eranskailu hori eraman behar du, bere kontsumo maila ikusi ahal izateko. Ikus dezakezuenez, A energia mailakoek gutxiago kontsumitzen dute, eta F eta G mailakoak xahutzaileenak dira. Orrialde horretan, esteka batean, AUTO BERRIEK ERABILTZEN DUTEN ERREGAIEN KONTSUMOAren berri ematen da. Saia zaiZIKLOAK

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

tezte etxean duzuen auto–marka bertan aurkitzen eta egiazta ezazue zenbat kontsumitzen duen. Era horretan ikusi ahal izango duzue zer erantzukizun duzuen berotegi–efektua sortzen duten gasen igorpenean eta klimaren aldaketan. Beste orrialde interesgarri batzuk http://www.zoom-europe.org Europar Batasuneko Ingurumen Zuzendaritza ZIKLOAK 1 2 3 Nagusiaren orrialdea da. Zuzendaritzak ZOOM kanpaina antolatu du, besteak beste garraiobideen ingurumen–arazoari irtenbidea emateko. Orrialdean aurkituko dituzue puzzle bat, memoria–proba bat eta koloreak margotzeko poster bat adibidez, eta zerikusia daukate ikastetxera joateko aukerekin.

http://www.epa.gov/airnow/aqikids/spanish/index.html Estatu Batuetako Ingurumen Agentziaren orrialdeak ZIKLOAK 1 2 3 helbide hau diseinatu du, airearen kalitatea landu nahi duten eskolako ikasleei bereziki zuzenduta, eta horretarako pare bat jolas erraz ipini ditu horri buruz. http://www.ar.geocities.com/ce_paz/dibujos/mediosde transporte.htm Erakunde horretako orrialdean eskura ditzakezu ZIKLOAK 1 2 3 munduko hainbat hiritako garraiobideen marrazkiak. Ikasleek egindako marrazkiak dira, eta hor gehitu daitezke beste ikasle eta ikastetxe batzuek bidaltzen dituzuen marrazkiak. http://www.climnet.org/publicawareness/spanishintro.htm Climate Action network (CAN Europe) GKEren web ZIKLOAK 1 2 3 orrialdea da goikoa. Orrialdeak garatzen ditu gaur egun mugikortasun iraunkorraren alorrean ditugun aukerak eta erantzuten die trafiko, garraiobideen kontsumo eta abarri buruzko galdera ohikoenei. Funtsean, galdera bati erantzuten saiatzen da orrialdean, alegia: Zer egin dezakezu zuk klima–aldaketaren aurka?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

9. Nola joaten zinen zu eskolara? ZIKLOAK Galdera sorta bat egitea proposatzen dizuegu, horren bidez hausnarketa egin dezagun gure mugitzeko eran eta, ondorioz, eskolara joateko eran egon diren aldaketei buruz. Galderak familian egiteko dira (gurasoei, osaba–izebei, aitona–amonei, eta abarri). Galdera sortaren beste formatu batean, hainbat datu eskaintzen dizkizuegu, zuen ikastetxean “Bide Ziurra” edo “Eskolarako Bidea” proiektuak zabaltzen hasteko jakin beharrekoak.

1 2 3 MATERIALA Galdera sorta IRAUPENA Ordubete

GARAPENA Jarraian, galdera sorta bat daukazue, gurasoei eta aitona–amonei egiteko, haiek eskolara nola joaten ziren jakin dezazuen. Erkatu erantzunak zuk emango zenituzkeen erantzunekin.

Galdeketa: Nola joaten zinen zu eskolara? Galdera sorta 1. Txikia zinela, eskola etxetik urrun ala hurbil zegoen? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

2. Nola joaten zinen eskolara? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

3. Arriskutsua al zen kalean oinez joatea? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

4. Norekin joaten zinen eskolara? Helduekin ala zure lagunekin? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

5. Ba al zegoen bizikletaz joatea? ...........................................................................................................................................................................................

6. Garai hartan, nolakoak ziren kaleak eta errepideak? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

7. Auto ugari zebilen errepideetan? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

“Eskolarako Bidea” abian jartzeko galdetegia Eskolara bakarrik joaten direnentzat: • Zenbat denbora behar izaten duzu eskolara iristeko? ¢ 5min ¢ 5-10 min ¢ 10-15 min ¢ 15-20 min ¢ 20 min baino gehiago • Zenbat kale gurutzatu behar izaten dituzu eskolara iristeko? ........................ • Kale horietako zenbatetan dago semafororik? Eta zebra–biderik? ..........................................................................................................................................................................................................

• Nolakoa da kale horietako trafikoa? ¢ Ez dago auto askorik. ¢ Ez dago auto gehiegirik. ¢ Auto gutxi dago. • Zure eskolako sarreran, ba al dago udaltzainen bat, edo hor eskola bat dagoela edo abiadura murriztu behar dela adierazten duen seinaleren bat? ............................................................................................................................................................................................... • Eskolarako bidean, ba al dago zonaren bat bereziki arriskutsua dena, trafiko trinkoa duena, semafororik ez duena, abandonatuta dagoena, oruberen bat, eta abar? ....................................................................................................................................... • Zer nahiago duzu, pertsona heldu batek eskolara laguntzea, ala bakarrik joan? ..............................................................................................................................................................................

Eskola–autobusean edo auto pribatuan joaten direnentzat: • Zergatik uste duzu zure familiak autobusa edo autoa aukeratu duela? ¢ Eskola etxetik urrun dagoelako. ¢ Bidea arriskutsua delako. ¢ Garraioa azkarragoa eta erosoagoa delako. • Gogoko duzu garraio hori erabiltzea, ala nahiago zenuke oinez joan? Zergatik?................................................................................................................................................................................ Eskolara oinez joaten direnentzat, baina heldu batek lagunduta: • Zergatik uste duzu heldu batek lagunduta joan behar duzula eskolara? ¢ Bidea oso luzea delako ¢ Bidea arriskutsua delako ¢ Helduak hurbil lan egiten du eta eskola bere lanerako bidean dago. • Nahiago zenuke bakarrik joan? Zergatik? ................................................................................ .......................................................................................................................................................................................................... OHARRA: Ikus koloretako liburuxkan Eskolarako Bideari buruzko atala. (1) Iturria: El Camí escolar. (2001) Bartzelonako Udala. Bartzelona.

BERRIA:

Esperientzia hau arrakastaz burutu du Donostiako Zuhaizti Ikastolak besteak beste, hiriko Udalarekin batera. 2003–2004 ikasturtean burutu zen.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

10. Guk irakurtzen dugu ZIKLOAK Proposatzen dugun liburuaren pasartea irakurriz hirian bizitzearen arazo nagusiak aztertuko ditugu. Liburuan irudiak dira nagusi, eta irudien bidez galdera ohikoenak egiten dira hirian funtzionatzeko erari buruz. Horrez gain, atal bat dago garraio eta zaratari buruz.

GARAPENA ZIKLOAK

1 2 3

1 2 3 MATERIALA Liburua, koadernoa eta arkatza IRAUPENA Ordubete

Liburu honek erantzuten die geure buruari hiriaren gainean egiten dizkiogun galdera askori.

Mignaud, I. 2000. Preguntas y Respuestas para niĂąos: En la Ciudad. Ed. Edelvives. Zaragoza. 20.-21.

Erantzun honako galdera hauei, irudiaren laguntzaz: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Zeri deritzogu oinezkoentzako kalea? Ba al dago horrelako kalerik zure hirian? Zer dute kale horiek, bertan ibiltzea hain atsegina izateko? Zeri deritzogu taldeâ&#x20AC;&#x201C;garraioa? Zer motatako garraio publikoa dago zure hirian? Begiratu marrazkiari. Hori da auto ilara! Zure ustez, zergatik sortzen dira auto ilarak gure hirietan? 7. Zein ordutan izaten dira ohikoenak, zure iritziz? 8. Nola konponduko zenituzke zuk auto ilara horiek zure hirian?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

BESTE LAN BATZUK

Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloko liburua da, 1 2 3 altxatzen diren azal–hegalak dituena. Liburuan, ipuin batean, Petunia izeneko behiak kontatzen digu hirira iristen denean zer arazo ikusten dituen trafikoarekin lotuta. Liburuak balio izango dizue gai horri buruz hausnartzeko eta beste jarrera gizartekoiago batzuk izateko. ZIKLOAK

Kukuxumuxu. 2003. Petunia en la ciudad. “Levanta y mira”. Ed. Beascoa. Bartzelona.

66 ZIKLOAK

1 2 3

Liburuan azaltzen dira gaur egungo ingurumen–arazo nagusiak, baita trafikoa eta kutsadura ere, oso hizkera egokiaz. Oso baliagarria da Lehen Hezkuntzako bigarren zikloan. Den–dena irudietan oinarrituta azaltzen da.

Denou, V. 2001. Mi Primera Enciclopedia Teo. La ecología. Ed. Grupo Editorial Ceac SA. Bartzelona.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

7.2. BERREGITURATZEKO JARDUERAK

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

11. Bidaia zoro–zoro bat! Beste garraio mota batzuk

ZIKLOAK

“Munduari bira 80 egunetan” liburuko ideia oinarri hartuta, istorio bat kontatzea da helburua; istorio horretan, pertsonaiak ohikoak ez diren garraiobideen bidez mugituko dira.

1 2 3 MATERIALA Koadernoa, arkatza eta fitxa

GARAPENA Gure bizitza osoan era askotan bidaia dezakegu, nahiz eta ia beti garraiobide bera erabili; eta bestela, gogoratu Munduari bira 80 egunetan liburuaz eta Willy Fogg protagonistaz… Froga ezazu zure irudimena! Saia zaitez beheko istorioa osatzen, eta erabil itzazu garraiobide dibertigarriagoak. Hona hemen ideia batzuk: (astoa, sidecar, globo aerostatikoa, tandema, piragua, espazio–ontzia, patinetea, tuk–tuka, ricksawa). Behin batean…

IRAUPENA Ordubete

OHARRA: Ahoz ere egin daiteke txikienentzat. Horrela eginez gero, bakoitzak konta dezake biñeta batean gertatzen dena.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

12. Erne, oinezkoak datoz! ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Kartoia, Koadernoa, arkatza eta fitxa. IRAUPENA 2 ordu

Jarraian proposatu nahi dizuegun eskulan–saio bat egitea, eta ondoren hirian zehar irteera bat egitea. Helburua da gelakook oinezkoak garenez, jarrera hori kalean nagusitzea.

GARAPENA 1. Lehendabizi gelan, stop seinale bat egin behar duzue, zirkulazioko kodean dagoena bezalakoa, eta seinale horri bi alde desberdin egingo dizkiozue. Alde batean, stop seinalearen irudia jarriko duzue, eta bestean oinezkoen segurtasunarekin zerikusia duen mezu bat, bakoitzak aukeratu nahi duena. Esate baterako: “Errespetatu abiadura!”, edo “Oinezkook ere eskubideak ditugu!”, edo bururatzen zaizuena. 2. Seinalea egiteko, har itzazue benetako seinale baten neurriak, eta erabil ezazue kartoizko kaxa zahar bat seinalea zein kirtena egiteko. Nahi bezala landu dezakezue, plastifikatu, eta abar. Era berean, beste seinale batzuk ere aukera ditzakezue, trafikoaren aurrean oinezkoen eskubideak indartzen dituztenak. 3. Azkenik, egin irteera bat hirian zehar, eta erakutsi trafiko–seinalea oinezkoentzako pasabide bat gurutzatzen duzuen bakoitzean.

ERRESPETATU EZAZU ABIADURA

OHARRA: A! eta gogoratu zuek ere, oinezkoak zareten aldetik, betebeharrak dituzuela, adibidez semaforoen txandak errespetatu behar dituzue, eta abar!

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

13. Tren-txartelen eta tren-ordutegien formatuak ZIKLOAK Mugitzeko garraio publikoa erabiltzen dugunean, alderdi garrantzitsuenetako bat da jakitea nola interpretatu behar ditugun zerbitzuen ordutegiak, eta nola erabili behar dugun txartela, leku askotan txartela balidatu behar izango baitugu (makina batean sartuz) nasara edo itxarongelara joateko.

GARAPENA Jarraian, hainbat adibide dituzue TREN–txartelak eta TREN–ordutegiak aztertzeko, eta horien bidez kode bakoitzaren atzean dagoen informazioa deszifratzen saiatuko gara.

1 2 3 MATERIALA Koadernoa, arkatza eta fitxa. IRAUPENA Ordubete

ORDUTEGIA Beti lehenengoa agertzen dena linearen izena da, hau da lineak batzen dituen bi hirien izenak; adibidez: Donostia–Bilbo. Taularen alde batean, trenak zeharkatzen dituen herriak agertzen dira, eta bestean trena zein ordutan geldituko den herri horietan. Ordutegiak ezberdinak izaten dira astegunetan eta asteburuetan; asteburuetan zertxobait murriztu ohi dira. Horrela adibide honetan ikusi ahal duzue, egunero Donostitik 11:35etan irtetzen den trena, 12:05etan Tolosara heltzen dela. Adibide berdina jarraituz, esango didazue: 1. Zein da goizeko lehengo trena?, eta zein gaueko azkena? 2. Zeu Astelehenean, Irunetik Andoainera joango bazina eta 9 aurretik heldu beharko duzu, Zein trenean joan beharko zenuke?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

TXARTELA Txartelak zure treneko bidaiaren nortasun agiriak dira. Bertan agertzen dira zure bidaian jatorrizko hiria eta helmuga den hiria, hau da non igoko zaren eta non jaitsiko zaren. Eta, baita ere, bidaia joanekoa den bakarrik, edo joanâ&#x20AC;&#x201C;etorrikoa den.

Data eta ordua Jatorriaâ&#x20AC;&#x201C;Helmuga Bonoa edo arrunta

Prezioa

Enpresa kodeak

Horrez gain, agertzen da aldian behingo txartela den (OC), hau da aldi horretan bakarrik erabili behar duzun txartela, edo bonu motaren bat den, hots 10 bidaiakoa, astebetekoa edo hilabetekoa. Era berean, data azaltzen da: zerbitzua zein egunetan, zein hiletan eta zein ordutan erabili duzun. Azkenean adierazten dira txartelaren prezioa, konpainiaren barneko kode batzuk eta konpainiaren izena. Batzuetan, publizitatea ere ager daiteke, txartelak inprimatzea ordaintzen duen erakunderen bati buruzkoa, adibidez. Behin geltokian sartu zarenean eta txartela erosi duzunean, nasetan sartzeko txartela balidatu beharko duzu makina batean, eta makina horrek ateak irekiko dizkizu sartu ahal izateko. Konturatzen baldin bazara, hori egin ondoren, zure txartela markatuta geratuko da kode batzuen bidez, erabilia dela adierazteko; kode horiek egiaztatzen dute begiratzaile baten aurrean zure txartela eguneratuta dagoela.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

A! eta ez bota, helmugara iristen zarenean berriro erabili beharko duzuâ&#x20AC;&#x201C;eta, geltokitik irten nahi baldin baduzu!

Informazio hori guztia aurrean duzula, jakingo zenuke honako galdera hauei erantzuten? 1. Nondik nora joan naiz txartel horrekin? ...............................................................................................................................................................................................

2. Goizez ala arratsaldez joan naiz? ...............................................................................................................................................................................................

3. Zer izen du bidaiatzeko aukeratu dudan konpainiak? ...............................................................................................................................................................................................

Orain egin behar duzuen bakarra da ondo ikasi duzuen frogatzea. Zergatik ez duzue denok elkarrekin bidaia bat egiten? Talde osoarentzat txartel bat erosten baldin baduzue, beherapena egingo dizuete! Gogoratu garraio publikoetan beti behar bezala eserita joan behar duzuela, eta gainerako bidaiariak gogaitu gabe! Ongi joan!

BERRIA: Trenaren alderdi oso ezezaguna merkantzien garraioa da. Euskotrenek merkantzia handiak garraiatzen ditu bidaiarientzako trenak ibiltzen ez diren orduetan. Zamalanetako zentrala Pasaian dago, eta hortik itsasontziz lotzen daâ&#x20AC;Ś Honako helbide hauetan, ordutegiak, ibilbideak eta abar kontsultatu ahal izango dituzue www.euskotren.es www.renfe.es www.feve.es

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

14. Bidaiariaaaaaaak, trenera! Bisita ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Koadernoa, arkatza eta fitxa IRAUPENA 1:30h

Ekintza hau oso erraza da, zuen herriko geltokira joan besterik ez duzue. Aldez aurretik deitzen baldin baduzue, Euskotren, Renfe edo Feveko norbaitek lagunduko dizue..

GARAPENA Tren–geltoki bat bisitatzera joaten zaretenean aintzakotzat hartu behar dituzuen gauzarik garrantzitsuenak honako hauek dira: alde batetik, hurrengo helmugak adierazten dituzten informazio–panelak, helmuga horietara iristeko ordutegiak, argibideak emateko eta txartelak erosteko leihatilak (eta txartelak saltzen dituzten makinak), eta bestetik nasak, txartelak balidatzeko makinak barne. Lehendabiziko urratsa da abiatzeko dauden trenen panelean begiratzea; hor ikusi ahal izango duzue zer tren abiatuko diren hurren, zein ordutan eta nora doazen. Bigarren elementua txartel–leihatilak dira. Oso baliagarriak dira, bidaiatu ahal izateko txartelak emateaz gain, informazioa ere eskainiko digutelako bertan, panelak ulertu ez baldin baditugu. Azkenean, irteeren eta etorreren aldea dago, edo nasa–aldea. Itxarongelatik bereiztuta egoten da makina balidatzaile baten bidez; makina horretan sartu beharko dugu gure txartela ateak ireki daitezen, edo trenean sartzeko. Oso garrantzitsua da txartela bidaia bukatu arte gordetzea, bestela arazo txikiren bat izan dezakezue helmugara iristean… izan ere, irteteko ere txartela behar izango duzue! Ongi joan! Adi egoten laguntzeko, saia zaitez beheko galderei erantzuten: Une honetan zer ordu den kontuan izanda, Zein ordutan izango da hurrengo trena? Nora doa? Zenbat balio du txartelak? Zer ordutan iritsiko da helmugara?

BERRIA:

Honako helbide hauetan, ordutegiak, ibilbideak eta abar kontsultatu ahal izango dituzue: www.euskotren.es www.renfe.es www.feve.es

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

15. Azpeitiko Burdinbidearen Museora bisita ZIKLOAK Burdinbidearen Euskal Museoan, trenek azken 150 urteetan izan duten bilakaera ikusi ahal izango duzue, lurrunez funtzionatzen zuten hasierako trenâ&#x20AC;&#x201C;makinetatik hasi eta Bilboko metroko tren modernoetan bukatu arte. Museoa bisitatzen baduzue, laguntza izango duzue ibilbide osoan, eta makina zaharrenei buruzko azalpenak emango dizkizuete, eta abar. Hala ere, sail bakoitzari buruzko galdera batzuk proposatzen dizkizuegu, zuek erantzuteko.

1 2 3 MATERIALA Koadernoa, arkatza eta fitxa. IRAUPENA 2 ordu

GARAPENA

KOTXETEGIA (planoan, 7. zenbakia) 1. Ikusi dituzuen trenâ&#x20AC;&#x201C;makina guztien artean, zein da museoan gordetzen den zaharrena? Zer urtetakoa da? Zer erregai erabiltzen zuen? 2. Nolakoak ziren bidaiarientzako bagoiak? Zerez eginak ziren? 3. Zertarako balio du kotxetegiaren hondoan dagoen trizikloak?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

HIRI–GARRAIOA (planoan, 8. zenbakia) 1. Alde honetan, Bilboko lehenengo hiri–tranbia (U–52) eta tranbiaren egungo maketa bat ikus daitezke, zer desberdintasun nagusi daude bien artean? (Begiratu materialei, formei, eserlekuei, ateei, eta abarri). 2. Ikusi Igeldora igotzen zen bi solairuko trolebusa. Hiri–garraioa eta turibusa zen aldi berean, ezta? Zenbat lagun sartzen ziren batera? Horrekin askoz ere auto gutxiago beharko genuke errepidean, ezta? 3. Zer urtetakoa da ikusi duzun suhiltzaileen kamioia? Ikusi duzu non esertzen ziren suhiltzaileak? AZPIESTAZIOA (planoan, 6. zenbakia)

Garraioaren Ingurumen Gela (2. solairua) 1. Energiaren panela: Zer garraiobidek erabiltzen du erregai gutxien ehun kilometroko? 2. Begira iezaiezu arretaz hiriaren maketei: zer desberdintasun ikusten dituzu bi maketetako espaloietan? Eta zebra–bideetan? Bi hirietako zein da zure ustez bizigarriena oinezkoen ikuspegitik? 3. Panelak ikusi ondoren, esango al zenuke zeintzuk diren kutsadura–arazo nagusiak, autoek sortuak?

HARREMANETAN JARTZEKO DATUAK Museo Vasco del Ferrocarril / Burnibidearen Euskal Museoa. Julian Elorza, 8 • 20730 AZPEITIA Telefonoa: 943. 15 06 77 • Fax zk: 943. 15 07 46 Posta elektronikoa: museoa.euskotren@sarenet.es Web orrialdea: www.euskotren.es OHARRA: Nahi adina galdera gehitu daitezke, eta nahi bezain zailak, ikasleen zikloaren arabera.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

16. Oso detektibe onak! ZIKLOAK Mapa erraz bat egitea da helburua, gure kaleetan ibiltzea ezinezko bihurtzen duten oztopo ohikoenei buruz.

GARAPENA 1. Hiriko planoaren fotokopia handitua (zuen ikastetxetik hurbilen dagoen zona hartzen duena) erabiliz, inguruetan irteera labur bat egitea da helburua, eta kolore beltzeko auto baten marrazkiaz markatzea autoentzat ez den espazioan aurkitzen dituzuenak. Esate baterako, oinezkoentzako pasabideetan, espaloietan, atalondoetako eta dendetako sarreran, minusbaliatuentzako aparkalekuetan, larrialdi–irteeretan, arrapaletan, eskaileretan, eta abarretan. 2. Emaitza Oinezkoentzako Oztopoen Mapa (OOE) izango da. 3. Berriz gelan zaudetela, pentsa ezazue zeintzuk diren benetako arrazoiak gure kaleetako egoera ikusi duzuena izateko. • Uste duzue kaleko oztopoekin bukatzeko aparkaleku gehiago besterik ez dela behar? • Nola konponduko zenukete zuek arazo hori? • Zer egiteko prest egongo litzateke zuetako bakoitza arazoa konpontzeko? 4. Erabil itzazue jaso dituzuen datu guztiak eskutitz bat egiteko, eta bidali iezaiezue eskutitza udaletxean trafikoaren ardura duenari eta arduradun politikoari, eta eska iezaiezue irtenbide bat.

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza. Planoaren fotokopia IRAUPENA 1h30m

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

ESKOLA

Oinezkoentzako Oztopoen Mapa (O.O.E.). Hona hemen zuen hiriko planoarekin egin dezakezuen adibide bat.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

17. Autobus–txartelen formatuak eta ordutegiak ZIKLOAK Garraio publikoan mugitzeko gauzarik garrantzitsuenetako bat da jakitea nola interpretatu behar ditugun zerbitzuen ordutegiak eta nola erabili behar dugun txartela, askotan txartela balidatzean (hau da, makina batean sartzean) txartelak berak ahalbidetzen digu nasan edo itxarongelan sartzea.

GARAPENA Jarraian, hainbat adibide dituzue AUTOBUS–txartelak eta AUTOBUS–ordutegiak aztertzeko, eta horien bidez kode bakoitzaren atzean dagoen informazioa deszifratzen saiatuko gara.

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA Ordubete

ORDUTEGIA/TXARTELA Ordutegian linearen izenak agertu behar du, hau da lineak lotzen dituen bi hirien izenek, adibidez Baiona–Donostia. Taula baten formatua izaten

du; taularen alde batean autobusa zer herritatik igarotzen den irakur daiteke eta bestean herri bakoitzetik zein ordutan igaroko den. Era berean, asteguna edo asteburua den ere adierazten da, ordutegiak ezberdinak izaten direlako. Asteburuetan, zerbitzu gutxiago egoten da.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

Horrela bada, adibidean Miarritze bisitatzera joan zaitezkete Baionara doan autobusean, baina Miarritzeko geltokian jaitsi behar duzue. Ikus dezakezuenez, autobusa hiri bakoitzean zer lekutan gelditzen den ere aditzera ematen dute. Eman dezagun Irunen zaudetela eta Miarritze bisitatzera joan nahi duzuela. Adibide horren arabera, jakingo al zenukete beheko galderei erantzuten?: 1. Zer ordutan duzue joateko autobusa? Eta etxera itzultzeko? 2. Zer gertatuko litzateke igande batean joan nahi izanez gero? TXARTELA Autobus–txartelean agertzen dira zure bidaiari buruzko datu guztiak (beharbada ez orain ikusiko dugun ordenan, hala ere): linearen izena agertzen da, hau da lineak lotzen dituen bi hirien izenak, esaterako

Enpresa

Prezioa

Jatorria Helmuga Arrunta edo aldi batekoa Data eta ordua

Autobus eta eserleku zenbakia

Donostia–Baiona; era berean, zure bidaiaren jatorrizko hiria eta helmuga den hiria, hau da non igotzen zaren eta non jaisten zaren. Era berean, txartela joanekoa bakarrik den, edo joan–etorrikoa den. Horrez gain, data ere agertzen da, hots, eguna, hila eta urtea, eta zerbitzua zein ordutan erabili duzun eta txartelaren prezioa ere bai. Animatuko al zarete informazioa egiaztatzera bidaia bat eginez? Gogoratu autobusean behar bezala eserita joan behar duzuela beti eta gainerako bidaiariak eragotzi gabe! Ez ahaztu talde–txartela eska dezakezuela: merkeago aterako zaizue! Ongi joan!

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

18. Autobusa irteten! ZIKLOAK Ezin izango dugu beti autobus–geltoki bat edo kotxetegi bat bisitatu (hiri autobus zein hiriarteko autobusetakoak), Gipuzkoako udalerri gutxitan daudelako; hala ere, ahal den lekuetan, oso jarduera positiboa izan daiteke, eta mugikortasun iraunkorreko jardueren lagungarria.

GARAPENA Donostiako Tranbia Konpainiaren (CTSS) kotxetegiak bisitatzen baldin badituzue, ikusi ahal izango duzue non gordetzen eta konpontzen diren autobusak, eta nola erabili behar ditugun, behin autobus batean igotzen garenean. Hiria eta inguruak zeharkatzen dituzten lineak ere erakutsiko dizkigute, eta linea bakoitzari zer zenbaki dagokion. Era berean, autobus baten motorraren barrualdea ere ikusi ahal izango dugu, eta paseotxo bat emango digute autobus artikulatu arrapaladun batean. Eta oroigarri bat izan dezazuen, argazki bat egingo dizuete.

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA 1h 30m

Hitzordua eska daiteke telefono–zenbaki honetan 943 00 02 00 Helbidea: Ategorrietan, Fernando Saziain kalea, 7. zk 20015 DONOSTI http://www.ctss.es

Han bertan egin ahalko duzuen galdera batzuk: 1. Zenbat hiri–autobus ditu guztira konpainiak? 2. Zenbat lagun sartzen dira autobus bakoitzean? 3. Zer ibilbide egiten ditu Tranbia Konpainiak? 4. Zenbat gasolio–litro behar ditu autobus batek egun bakoitzeko? 5. Zenbat autoren kontsumoa da kopuru horren baliokide? 6. Zenbat lagunek erabiltzen dituzte autobusak urte osoan?

BERRIA:

Web orrialde honetan autobus maketa osos erras, montatzeko, topatuko duzue. http://www.ssb-ag.de/acrobat/07/405gnde1.pdf

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

19. Munduko beste leku batzuetan… ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA 1h – 1h 30m

Jarraian, Jon Arretxeren Zazpi kolore? liburuaren ipuin labur bat irakurtzea proposatzen dizuegu. Ipuin horren bidez azter ditzakezue mugitzeko beste era batzuk, guk ezagutzen ditugunez bestelakoak. Bestalde, garraioarekin lotuta, Hegoaldeko herrietako errealitatea ere ezagutu ahal izango dugu.

GARAPENA Rickshaw–laria (5. Berdea, 99orr.) “Rickshaw–gidari hura ez zen bere lankide gehienen modukoa. Berehala ohartu nintzen horretaz, Dasaswamedh ghat–era eramatearen truke zenbat kobratu nahi zidan galdetu nioneko. ‘Zortzi errupia’ erantzun zuen, serio eta finko. Prezio ona zen, tratuan jardun eta gero lortzea espero nuena. Beraz, eztabaidarik ezean, besoa luzatuz gurditxoan jesartzeko egin zidan gonbita onartu eta abiatu egin ginen Asi auzotik, Ganga ibaiaren bazterreko ghat–en paraleloa zen kale luzean zehar. — Rickshaw txukuna duzu- esan nion, ibilgalu hura, zaharra izanda ere, kontu handiz zainduta zegoela ikusirik: paisaiaren jesarlekuko larrua konpondu berri zegoen, egurrezko zatietan marrazki ederrak ikus zitekeen, gurpil eta ardatzek ez zuten ohiko hots karrankaria egiten… — Ondo jagon behar dut, ze ia nirea da–erantzun zidan pedalei emateari utzi gabe, harrotasun punttua salatzen zuen ahoskeraz. — Ia zurea? — Bai, ia. Antzina hasi nintzen tramankulu honekin bezeroak eta zamak garraiatzen, eta jabeak, esker onez, datorren urtean alokairua kobratzeari utzi eta rickshwa prezio berezian salduko didala agindu dit. — Nahikoa diru aurreratu duzu erosteko? — Bai, hogeitaka urteko eguneroko lanaren ondorioz. Eta aurten zorte ona izanez gero, agina pixka bat sobratuko zait familiarekin oporraldi txikia hartzeko. Hitz horiek esateaz batera, azaleko seriotasuna alboraturik, poz handia adierazten zuen irribarre zabala eskaini zidan gidariak, burua atzerantz guztiz jiratu gabe badaezpada ere, kale hartako trafiko zoroak arreta osoz ibiltzera behartzen baitzuen, zorritxarreko istripuren batek amets haiek bat–batean ezereztuko ez bazituen. Irribarre haren egiazkotasunak estimu berezia sentiarazi zidan ric-

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

kshawariarekiko, eta bere ametsei buruz xehetasun gehiago emateko eskatu nion: — Nora joango zinateke oporretara?Oso urrun? — Bai, Indiako ipar muturreraino. Himalaiaraino. Manali aldean baditugu senideak, eta horrek erraztu eta merketu egingo luke egotaldia. Esan didatenez, han oso mendi altu eta baso ederrak daude eta guk ez dakigu hori zer den. Gu ez gara inoiz Varanasi aldetik irten, eta emazte eta seme–alabentzat sekulako ustekabe atsegina izango litzateke bidaia hori. — Ez daukate zure planen berri? — Ez, ez dute inola ere horrelakorik espero. Isilpean aurreratu dut dirua eta luze barik opari hori egin nahi nieke. Mirespenez entzun nituen hurrengo minutuetan gizon haren asmo ilusioz beteak, eta helmugara ailegatutakoan, eskupekoa ez ezik, niretzak ia hutsaren hurrengo ziren ehun errupiako billete batzuk emateko gogoa izan nuen, familia hari bere amets txiki–handiak betetzen laguntzeko, ziurrenik bizitza osoan izango zuten oporraldi bakarra atseginez pasa zezaten. Dena den, halako eskupekoa rickshawlarriarentzat mesedea barik umiliazioa izan zitekeela sumatu nuen, iraina ia, eta azkenean harreko billetea baino ez nion eman. Gizonak jaso eta eskua sakelan sartuta bueltak bilatzen hasi zen, baina gordetzeko eskatu nion. Duintasunari eutsiz, onespen keinua egin eta ‘eskerrik asko’ esanda bezero gehiagoren bila abiatu zen. Mundu hartan ez zen batere erraza biziraupenaz haratago begiratzeko gauza zen jendea aurkitzea. Gizon hark Muna zeukan izena”.

Testua lantzeko galderak: Nola definituko zenuke rickshaw bat? Zure ustetan, zer distantzia mota egin daitezke rickshaw batean? Zer energia mota erabiltzen du? Garraiobide ekologikotzat har dezakegu? Zergatik? Erabiltzea izango al genuke gure eguneroko bizitzan? Ditugun zerbitzuen artean, zein da horren antzekoena? Zer esango zenuke rickshaw–gidariaren bizimoduari buruz? Pribilegiatutzat har dezakegu, Indiako beste biztanle batzuekin alderatuta? Saia zaitez rickshaw bat marrazten.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

20. Joe eta bere auto gorria ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA 2 ordu

The little driver, Martin Warner-ek idatzia, haurrentzako liburu oso berezia da, ibilgailua gehiegi erabiltzeko joera kritikatzen duena, eta itzulita ez dagoenez…, eta itzulita ez dagoenez abagune ezin hobea da ingeles arloan lantzeko. Jarraian, liburuaren laburpen bat irakurri ahal izango duzue, eta Joe eta bere auto gorria protagonista dituzten bi egoera.

GARAPENA Joe always dreamt of driving his own car. When his wish comes true and he takes his brand–new sports car for a spin through town and country, his adventures soon take a turn for the unexpected. Joe opened the door of his red car for the little girl and she climbed in. When he had taken his seat and started the engine, he noticed that she had not put on her seat belt. — “Put on the seat belt”. — “Why?” — you’ve got to. It’s the law. — “Why?” — “Why? You sound just like…” Joe realised that he wanted to say. “You sound just like me” and that he had stopped asking questions since he got his new car. Why exactly did you have to put on seat belts? — “Otherwise, if there’s an accident?” he explained, — “you’d fly through the window”. — “Is there going to be an accident?” — “I don´t know. I hope not”. — “But there could be?” — “But there probably won´t”. — The girl didn´t listen. “What if there’s an accident and the people in the other car haven’t got seat belts on?” — “That’s their business”. — “And what if we hit a human?” — “A human?” — “A Person who is walking”. — “A pedestrian”. — “Whatever. What if we hit one of those?” Joe sighed. “They know they have to be careful. They have crossing and things”. — “And what if there isn’t one and they want to cross the street?” — “They just have to walk to the next one”.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

— “What if they’re in a hurry?” — “What if? What if?” Joe was beginning to get angry. “They still have to walk to the next one”. Joe thought of the old man having to go for a ten–minute walk alongside heavy traffic to think of it. — “Why do they have to?” — “The cars come first”. — “But why?” — “They just do”. — “Cars should come second. Humans were here earth first”. The little girl tried to put on her seat belt but didn’t seem to know how. Joe reached over and gave her a hand. He wanted to be on his way again. — “Haven’t you ever been in a car before?” he joked impatiently, clipping the belt into place. — “No”. The little girl replied and, as if to confirm this, she began trying all the buttons within her reach. When she stared to examine the clutch, Joe drew the line. — “Don’t touch that”. Joe put the car in reserve and backed out of his parking space. — “STOP!” the girl shouted and Joe slammed his foot on the break as fast as he could. — “What?” — “You almost hit that woman there”. A pedestrian had walked behind the car and Joe hadn’t noticed. — “There was miles of space”. He said but looked more carefully before pulling out again.

(29.-30 or.) VOCABULARY: Climbed in: agertu, atera (iragana) Engine: motorra Seat belt: segurtasun–uhala Put on: lotu Realised: ohartu (iragana) Otherwise: Hala… That’s their business: Bere arazoa da! Pedestrian: oinezkoa Backed out: atzeraka irten (iragana) Break: pedala

Hurry: presaka ibili What if: Eta…? Alongside: -ren ondoan Earth: mundu honetan Reached over: zerbait lortu Clipping: sartuz Reach: Clutch: lozagia Slammed… on: frenar (iragana). Drew the line: oihukatu (iragana).

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

Marraztu ezazu orain Joeren eta bere lagunaren egoera, eta egiazta ezazu mezua ulertu duzula, zure ikaskideen marrazkiarekin erkatuta.

Hona hemen beste egoera bat, Joe eta bere autoa protagonista dituztenen artean.

(…) Joe closed his window again - the air smelt awful. In front of him he saw a big red bus crammed with passengers. An old man looked out through the rear window at Joe. Was it the man he had met at the petrol station? Joe instinctively moved down in his seat to avoid his gaze, but when he could no longer see the road he knew he’d have to sit back up. Anyway the old man looked more like he was staring into space than at him. Still, Joe felt uncomfortable- he supposed that the old man would be angry with him for creating the traffic, along with all the other cars. To pass the time, Joe began to count again. If all the people in the bus were driving a car, there would be another 100 cars on this stretch of road. Thank goodness they were on a bus! Then another thought occurred to him: what if all the people in the cars had taken a bus? There would be one or two buses for the stretch of road he could see. But then all those people wouldn’t be able to get axactly where they wanted to, Joe thought, and felt relief. He liked his new car so much, he was glad that he had a good a reason to hang on to it. The column of cars started to move slowly and Joe could see the city drawing nearer.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

Just as he was thinking that if everyone travelled by bus instead of in cars, the buses would probably go pretty much anywhere the passengers wanted, Joe was interrupted by the sound of the passenger door being pulled open.

(34.-35.-36. or.) VOCABULARY: Smelt: usaindu (iragana) Crammed: bete–beterik Rear window: atzeko leihatila Avoid: sahiestu Gaze: begirada To sit back up: altxatu Staring: begira Creating: zalaparta sortu Count: kalkulatu There would be: egon liteke

Stretch: zatia Wouldn’t be able: ez litzateke gai izango Relief: lasaigarri Glad: poztu Hang on to it: gorde Instead of: -ren ordez Door being pulled open: atea irekitzen

Marraztu ezazu orain Joek irudikatzen duen egoera, autobuseko bidaiariekin lotuta.

BERRIA: Bibliografiaren erreferentzia; The little driver,

Martin Wagner. Editorial Pinter & Martin. Londres, 2003. Behin jarduera egin duzuenean, liburua erosteko interesa baduzue —horrela lantzen jarrai dezakezuelako—, interneten bidez eros dezakezue (7,36 €, bidaltzeko gastuak kanpo), honako helbide honetan: http://www.amazon.co.uk

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

21.Trafikoa eta kutsadura ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA Ordubete

Grafiko honetan oinarrituta, lotu nahi ditugu atmosferaren kutsaduraren iturriak gure eguneroko ohiturekin, batez ere trafikoarekin.

GARAPENA Begiratu arretaz grafikoei, bertan irudikatuta baitago zer gertatzen den gure planetan, atmosferara CO2 izeneko gasaren eta bestelako gasen kopuru gehiegi igortzen denean, berotegi–efektua sortzen dutelako. Gas horiek autoen ihes–hoditik ateratzen dira besteak beste, eta atmosferaren geruza batzuk kaltetzen dituzte, hala nola ozono–geruza.

ERU OZONO G

BEROTE GI EF EKTU A

Zure eguneroko jardueren artean, zeintzuk dute zerikusia, zure ustez, efektu horrekin? Uste duzu batek ere ez duela zerikusirik? Orduan, saia zaitez beheko galderei erantzuten Nola joaten zara eskolara? Oinez, autobusez, autoz? Nola joaten zara oporretara zure familiarekin? Ba al dago berokuntzarik zure etxean edo eskolan? Trukatu iritziak elkarren artean.

BERRIA:

Pasaiako La Anunciata ikastetxeak hainbat txosten egin ditu orain arte, ohiko garraiobideek ingurumenean sortzen dituzten arazoei buruz. BERRIA: Europako Batasuneko zuzentarau batek baimena eman die berariaz hiriei trafikoa geldiarazteko neurriak har ditzaten, baimendutako puntako balioak gainditzen direnean.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

22. Hegazkin-txartelen eta hegazkin-ordutegien formatuak ZIKLOAK Orain, hegazkinak eta hegazkinekin lotutako hiztegia lantzea proposatzen dizuegu.

GARAPENA Hegazkina da gehien aukeratzen diren garraiobideetako bat distantzia nahiko luzeak egiteko eta, horregatik agian, guk gutxien ezagutzen duguna. Ordutegiak kontsultatzeko bidaiaâ&#x20AC;&#x201C;agentzietara joan gaitezke, bertan emango baitigute xehetasun guztiei buruzko informazioa; dena den, saia zaitezkete interneten datu batzuk aurkitzen. Datu garrantzitsuenak hauek dira: prezioa, eta hegazkina noiz irteten den eta noiz iristen den helmugara; horiez gain, konpainiaren izena eta hegaldiaren kodea ere garrantzitsuak dira, eta baita helmugako aireportua ere, aireportuak ez baitira hiri barruan egoten, eta iristen garenean lekualdatzeko era bilatu behar izaten baitugu beti. Era berean, gogoratu behar dugu hegazkinetan bagajea ez doala bidaiariekin batera, eta aireportuan, dagokigun salmahaian, txartela erakutsi behar dugula eta bagajeak utzi, helmugaraino faktura ditzaten.

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA Ordubete

ORDUTEGIA Jarraian, aireportuetan informazioa jasotzeko egoten diren bi panel aztertu ahal izango dituzue; batean sarrerak daude, eta bestean irteerak. Horiek ikusita, erantzun galdera hauei: 1. Zein dira helmuga ohikoenak? 2. Zein da hegaldi horietakoren baten kodea? 3. Nondik dator hurrengo hegazkina?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

TXARTELA Hegazkinâ&#x20AC;&#x201C;txartelek informazio ugari dute, bidaiaren une bakoitzean dena argi egon dadin. Behean duzun adibidean, informaziorik garrantzitsuena seinalatua dago. Bidaiariaren izena eta deitura bat; irteerako hiria eta helmugakoa, eta aireportuaren izena; data osoa: eguna, hila, urtea; hegazkineratzeko ordua, hau da aireportuan egon behar den ordua; gehienetan, hegazkina aireratu baino ordubete lehenago izaten da hegaldi nazionalak direnean, eta bi ordu lehenago nazioarteko hegaldiak direnean.

Izena eta deiturak

Irteera Helmuga Data Eserlekua Ordua Atea

Galderak: 1. Nondik irteten da eta nora iritsiko da gure hegaldia egokitu zaion bidaiaria? 2. Urteko zein hiletan bidaiatzen ari da? 3. Zer ordutan aireratuko da hegazkina? 4. Zein da hegaldiaren kodea?

BERRIA:

Hona hemen orrialde interesgarri batzuk: www.iberia.com www.aireuropa.com www.aena.es BERRIA: Ba al zenekien bidaia luze bat egiteko, kontinenteen arteko bat egiteko adibidez, ibilbideak ez direla batere logikoak? Horrela, esaterako, Donostiatik Nepalera joateko, Madriletik edo Bartzelonatik igaro behar da, eta gero Frankfurtetik edo Parisetik. Ikus ezazu ibilbidea mapa batean, eta ohartuko zara hori egiteak erregaiaren gastu bikoitza eragiten duela eta, ondorioz, baita kutsadura handiagoa ere.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

23. Itsasontzi–txartelen eta itsasontzi–ordutegien formatuak ZIKLOAK Orain, itsasontziak eta itsasontziekin lotutako hiztegia lantzea proposatzen dizuegu.

GARAPENA Itsasontzia gure probintzian erabilera txikiena duen garraiobideetako bat da, bidaiarien joan–etorriaren ikuspegitik begiratuta. Adibide bat dugu Bidasoa zeharkatzen duen transbordadore edo ferry bat, Hondarribia eta Hendaia herrien artean. Horrela, ez da beharrezkoa errepidez hainbat kilometrotan bidaiatzea.

1 2 3 MATERIALA Koadernoa, arkatza eta fitxa IRAUPENA Ordubete

TXARTELA Transbordadorea behar bezala erabili ahal izateko, hauek dira behar ditugun datuak: prezioa, irteera–ordua eta konpainiaren izena. Kasu honetan, datu gutxi ditugu eta ez da zaila izango datuok kontuan hartzea. ORDUTEGIA Jarraian, Hondarribiko eta Hendaiako portuetan egoten direnak bezalako panel bat aztertu ahal izango duzue, itsasontzien sarrerei eta irteerei buruzko informazioa hartzeko. Demagun gelakook bisitaldi bat antolatu duzuela eguna lekuak bisitatzen emateko, eta Hondarribiatik Hendaiara edo Hendaiatik Hondarribira igaro behar duzuela. Saia zaitezte honako galdera hauei erantzuten: 1. Zer txalupa komeniko litzaizueke hartzea goizez? 2. Eta etxera itzultzeko? 3. Zenbat balioko du txartela gelako guztientzat? Animatuko al zarete benetako txango bat antolatzera, jarduera honetan proposatutakoa ikasi duzuela egiaztatzeko?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

24. Adi publizitateari! ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA Ordubete

Jarraian, hainbat adibide dituzue, prentsan autoen iragarkiak nola aurkezten dizkiguten argitzen dutenak. Helburua zertxobait hausnartzea da, fabrikatzaile bakoitzak bere marka saltzen lortzeko esaten dizkigun gauzei eta aurkezten dizkigun irudiei buruz. Hau da, helburua da kontsumoaren munduari buruz hausnartzea.

GARAPENA Ohartu al zara inoiz nola dagoen pentsatuta publizitatearen hizkera? Zer teknika erabiltzen dituen, salgai dagoen produktua guk erostea erdiesteko? Esaten dituzten esaldiak egia ote diren, ala hizkuntzaz, gure irudipenez eta gure aurreiritziez jokatzen duten? Irakur ezazu arretaz behean dituzun bi iragarkiak, eta saia zaitez honako galdera hauei erantzuten: 1. Zein da esaldi nagusia iragarkian? Zer neurritakoa da? 2. Zer esan nahi du? Mezu positiboa al da? 3. Nori zuzenduta dago? Gizonei, emakumeei / gazteei, helduei? 4. Errealitatean, egia al da, edo posible al da esaten duten guztia? 5. Orain, begiratu arretaz irudiei. Deskribatu ezazu irudi nagusia. 6. Zer lotura du testuarekin? 7. Bilatu autoaren prezioa. Agertzen baldin bada, zer tamaina dute letrek? 8. Ezagutzen duzu autoari buruzko informazio garrantzitsua, iragarkian agertzen ez dena (airbag, zuhurtzia gidatzean, abiaduraâ&#x20AC;&#x201C;kontrola, eta abar)? 9. Zure iritziz, publizitate mota horrek zerikusia izan dezake trafikoâ&#x20AC;&#x201C;istripuekin? Norena izan ote daiteke errua?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

10. Ba al du zentzurik autoak ia 200 km/hâ&#x20AC;&#x201C;ra iritsi ahal izateak, baimendutako gehieneko abiadura 120 km/h baldin bada? LABURBILDUZ: A. Zer informazio motak DIRUDI garrantzitsuena auto batean? Abiadurak ala segurtasunak? Diseinuak ala erosotasunak B. Zer ondorio atera dezakegu? Ziurrena, autoen publizitateari buruzko beste adibide batzuk ezagutzen dituzu, prentsan edo telebistan ematen direnak. Saia zaitez iragarki horiek aztertzen ikuspegi kritiko batetik.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

25. Pasaiako Portuan bisitan ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA 1h 30m

Bederatzi urtetik gorako ikasleek bisita dezakete Pasaiako Portu Erakundea. Bisitaldi horietan, portuko instalazioak erakusten dira, bisitarien zonan instalatuta dagoen maketa baten bitartez; bertan, instalazioak, kaiak, garabiak, itsasontziak eta abar ikus daitezke. Hori guztia kontuan izanda, proposatzen dizuegu bisita bat egitea, ikasleak itsasoko garraioen mundura hurbil daitezen.

GARAPENA Bisitaldian materiala emango zaizue, komiki–formatua duena; komiki horretan garrantzitsuena kontatzen da portuaren neurriei buruz, mugei buruz, eta portura sartzen diren itsasontzi eta merkantziei buruz. Informazio hori jaso ondoren, portuko azpiegituretan zehar ibiltzen diren txalupa motordunetako batean sartuko zarete, lehen maketan ikusitakoa bertatik bertara ikusi ahal izateko. Eta bukaeran, agurtzeko, hamaiketako txiki bat eskainiko dizuete. Bisita–ordutegiak hauek dira: astearteetan edo ostegunetan, 10:00etatik 12:00etara. Harremanetan jartzeko telefono–zenbakia: 943 35 18 44. Harremanetan jartzeko pertsona: Jokin Legorburu.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

GALDERAK 1. Zer salgai mota garraiatzen da Hondarribitik? eta Hondarribira? 2. Portuan atrakatuta dauden itsasontziek zer nazionalitate dute? 3. Zeintzuk dira portuaren neurriak? 4. Zer erregai kontsumitzen du itsasontzi batek? Eta zenbat erregai–litro kontsumitzen ditu itsasontzi batek Hondarribiaren eta Galiziaren arteko ibilbide batean, adibidez? 5. Zer abiaduratan ibil daiteke itsasontzi bat? 6. Zenbat edukiontzi sartzen dira itsasontzi bakar batean? 7. Ba al dago portuan petrolio–ontziren bat? 8. Itsasontziek zer kutsadura–arazo sor ditzakete? Bukatzeko, aukeratu itsasontzi bat gustukoen dituzunen artean. Marraztuko al duzu itsasontzia?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

26. Hondarribiko Aireportuan bisitan ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA 2 ordu

Aireportura bisitarekin batera, garraiatzeko sistema konplexu horrek nola funtzionatzen duen ikusteaz gain, hegazkinâ&#x20AC;&#x201C;konpainia batzuen egungo estrategiei eta dituzten eraginei buruz hausnartzea ere proposatzen dizuegu. Esate baterako, helmugara iristeko batzuetan egin behar izaten diren ibilbide bitxiak, edo kutsadura akustikoaz hitsegiten zenbat dezibelio jasotzen dugun.

GARAPENA Hondarribiko aireportuan ikasleen bisitak onartzen dituzte udaberrian; bisita horietan aireportua erakusten dute eta nola funtzionatzen duen azaltzen dute. Bisitaldian bidaiari baten prozesu osoa ikus daiteke aireportura iristen denetik: taxiak eta aparkalekuak dauden aldea, bagajeak fakturatzeko eta txartelak erosteko salmahaia, eskanerrak bagajeak kontrolatzeko, lurreratzeko eta aireratzeko pistak, eta suhiltzaileen hangarrak.

Bisitaldian honako galdera hauek egin ditzakezue, adibidez: 1. Urteko zenbat lagunek erabiltzen dute Hondarribiko aireportua bidaiatzeko? 2. Zeintzuk dira helmuga nagusiak? 3. Merkantzien artean, zeintzuk dira ohikoenak? 4. Zenbat erregai gastatzen du hegazkin batek Hondarribitik Bartzelonara edo Madrilera joateko esaterako? 5. Oro har, zer abiaduratan eta zer garaieratan hegaz egiten da hegazkin batean?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

Gogoratu itzazue 21. fitxan landu genituen datu batzuk, eta irteera eta sarrerei buruzko informazioa ematen duen panela aurkitu ondoren, erantzun galdera hauei: 1. 2. 3. 4. 5.

Nora doa aireratuko den hurrengo hegazkina? Zein da bere hegaldiaren kodea, eta zein ordutan aireratuko da? Zer izen du hegaldia burutuko duen konpainiak? Eta nondik dator hurrengo hegazkina? Atzerapenez iritsiko al da?

JARDUERA OSAGARRIA Bukatzeko, txantiloi bat duzue. Horretan oinarrituta, hegazkin bat egin dezakezue jolasteko. Horretarako, fitxa fotokopiatu besterik ez duzue, eta hiru piezak moztu eta errepasatu poliespanezko erretilu baten gainean. Apaindu eta muntatu dituzuenean, zama txiki bat jarri behar duzue hegazkinaren muturrean (nahikoa izango litzateke urdin koloreko masilla pusketa bat jartzea), eta ikusiko duzue zein ondo hegaz egiten duen!! Hegaldi on!!

Harremanetan jartzeko telefono–zenbakia: 943 66 85 05 ó 943 66 85 00

BERRIA: Hona hemen orrialde interesgarri batzuk: www.iberia.com www.aireuropa.com www.aena.es

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

7.3. APLIKATZEKO JARDUERAK

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

27. Nire autorik gabeko eguna. Autobus bat, 60 auto ZIKLOAK Irailaren 21ean Nire Autorik gabeko Nazioarteko Eguna da. Egun horretan, oso adierazgarria eta osoa erabilia da alderaketa bat egitea, alegia zer onura ekartzen dizkion hiriari garraio publikoak eta zer arazo ekartzen dizkion auto pribatuak. Adibide hori nabariena da beste askoren artean eta, baliabide gisa, adierazpen plastikoaz baliatzen da. Nahi duzuen teknikaz balia zaitezkete, eta nahi duzuen xehetasun maila izan dezake.

1 2 3 MATERIALA Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA Ordubete

GARAPENA Autorik gabeko Nazioarteko Eguna dela baliatuta, zertxobait hausnartuko dugu egunerokotasunez. Koadernoaren bi orrialde erabiliko ditugu, ondoz ondokoak. Honako hau egingo dugu 1. Marraztu koadernoan kale bat; edozein izan daiteke, zuk oso ondo ezagutzen duzun bat adibidez, bere espaloiak, galtzada, dendak, etxeak eta guzti. 2. Gero, marraztu hiriko autobus bat jendez beteta, galtzadako noranzko bat hartzen ari dela. Apaindu autobusa gustukoen duzun eran, zuk erabiltzen duzuna izan daiteke. Zenbat lagun sartzen dira barruan? 3. Marraztu ezazu orain autobusaren barruan dauden pertsona horiek, bakoitza bere autoan, autobusaren aurkako noranzkoan. Marrazkiak egiten bukatzen duzunean, erantzun: 4. Zer adierazten dizu marrazkiak? Bietako zer noranzkotan zirkulatu nahi zenuke? Bi garraioâ&#x20AC;&#x201C;sistemetan, zein da gehien kutsatzen duena? Zergatik betetzen dira autoz gure hirietako kaleak? Zenbat lagun joaten da, oro har, auto bakoitzaren barruan?

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

101

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

102

BERRIA:

Europako Mugikortasunaren Astearen orrialde ofiziala:http://www.mobilityweek-europe.org/

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko

28. Nire kalean lanean. Diseinatu egingo dugu: nolakoa den eta nolakoa nahi nukeen

Orain egingo dugun jardueran, ikasleek gure hiria edo herria hobetzen parte hartzea lortu behar dugu. Ikasleek hiria nolakoa nahi luketen kontuan hartuko dugu horretarako: plaza gehiago eta leku publiko zabal gehiago; jolasteko eta elkartzeko leku gehiago; berdegune gehiago eta trafikoa urriago.

GARAPENA

ZIKLOAK

1 2 3 MATERIALA Koadernoa/ DIN–A3 orria. Fitxa, koadernoa eta arkatza IRAUPENA 1h-2h

Gutako bakoitzaren kalea landuko dugu orain. 1. Horretarako, orri baten erdi batean (DIN–A3 ahal bada), bizi garen kalea marraztuko dugu, ahalik eta xehetasun gehien ipiniz: gure atalondoa, espaloiak, dendak, garajeak, lorategiak, kale–argiak, eskailerak, trafikoa, eta abar. Eman horretan behar duzuen denbora, eta bukatzen duzuenean, begiratu arretaz eta pentsatu zer gauza gustatzen zaizuen eta zer ez zaizuen gustatzen, edo ez duzuen hain gogoko. 2. Ondoren, orriaren beste erdian, marraztu ezazue kalea nahi zenuketen eran. Nahi duzuen guztia alda dezakezue. Kontuan hartu Hirigintza eta Plangintza sailetan hiri–espazioa antolatu ohi dela lurzatien arabera, eta lurzatia etxadi bat izan daiteke, eraikin bat, eta abar. 3. Marrazkiak bukatzen dituzuenean, osatu taldeak auzoen edo kaleen arabera, eta saiatu ados jartzen zona berean bakoitzak proposatzen duenari buruz. 4. Zergatik ez duzue erakusketa bat antolatzen ikastetxeko korridoreetan, zuen marrazkiak eta proiektuak erakusteko? Ziur hiri osoaren itxura onerako aldatuko litzatekeela!! 5. Zergatik ez dituzue zuen ideiak bidaltzen udaletxera, Hirigintza eta Plangintza sailera, hurrengo lan–saioan kontuan har ditzaten? ....................................................................................

.....................................................................................

....................................................................................