speelgoedhypes caressa thera
I n h o u d s o pga v e
1 Geschiedenis 2 Hypes 3 Soorten 4 Blokken 5 Knikkers 6 Rubrix en knotsen 7 Lego 8 Playmobil 9 Spoorbanen en treinen 10 Auto’s en racebanen 11 Bordspellen 12 Barbie en Actionman 13 Badeendjes 14 Knex 15 Tamagotchi
DE GESCHIEDENIS
Kinderen
spelen
al
heel
lang
met
speelgoed. Zo zijn er voorbeelden van bronzen
speelgoedmeubilair,
aardewerken
en
dieren.
Het
poppen, oudste
speelgoed bestaat uit allerlei zaken die in de directe omgeving van de mensen zijn aangetroffen. De rammelaar is speelgoed dat waarschijnlijk al duizenden jaren oud is. Bij de opgravingen in Egypte zijn kindergraven uit de tijd van de farao’s blootgelegd waarin terracotta poppen, beestjes, ballen en tollen zijn aangetroffen. Van de Grieken en Romeinen is veel speelgoed bewaard gebleven. Er zijn afbeeldingen
en
beschrijvingen
van
speelgoed gevonden. Het speelgoed waarmee Griekse en Romeinse kinderen speelden bestaat uit lappenpoppen, jojo’s en trekkarretjes.
Het speelgoed in de middeleeuwen Uit de Middeleeuwen is jammer genoeg weinig speelgoed bewaard gebleven. Het meeste is weggegooid of vergaan. In het speelgoed uit de Middeleeuwen dat wel overgebleven is, herkennen we het speelgoed van nu zoals vliegers, ballen, speelgoedsoldaatjes, hobbelpaarden en trek- en duwdieren. Voor de rijken is het speelgoed van zilver of brons, glas of aardewerk gemaakt. Het spel is ook al in de Middeleeuwen een nabootsing van de wereld van volwassenen en wordt ook gezien als zeer leerzaam. Soms is het niet duidelijk 6
of alle voorwerpen die er uit zien als speelgoed ook werkelijk voor dit doel zijn gebruikt. Pronkstukken zoals speelgoed van zilver en poppenhuizen worden niet alleen voor de kinderen, maar ook voor volwassenen gemaakt. Het nut van speelgoed en speLEN In de 16e eeuw ontstaat een discussie over het nut van spelen en speelgoed. De aanhangers van Calvijn vinden dat kinderspellen verboden moeten worden, omdat het nutteloze bezigheden zouden zijn. Luther daarentegen omschrijft het kinderspel als nuttig voor schilderij
de
ontspanning.
Op
het
“Kinderspelen� uit 1560 van de schilder Pieter Breughel
staan
250
kinderen en meer dan zeventig
spelletjes
afgebeeld.
De
kinderen
hebben
Tot de 18e eeuw zijn kinderspelen vooral bedoeld
helemaal geen kindergezichten, maar lijken meer
om buiten te spelen. Pas in die eeuw wordt er
op kleine volwassenen, van wie ze de dwaasheid
steeds meer binnen gespeeld.
en nutteloze bezigheden symboliseren.
Jongens en meisjes hebben in die tijd ieder hun eigen speelgoed. Aan de hand
De speelgoedindustrie
van het speelgoed waarmee een
Voor 1600 wordt het speelgoed meestal
kind is afgebeeld kun je dus zien
thuis gemaakt door broers en vaders, of
of het een jongen of een meisje
in een werkplaats door pottenbakkers,
is. Dit is namelijk niet aan de
houtdraaiers of metaalgieters. Na 1600
kleding te zien, omdat jongens
ontstaat er een speelgoedindustrie.
tot ongeveer hun zevende jaar,
Het
net als meisjes rokken dragen.
speelgoed
wordt
in
grote
hoeveelheden gemaakt. De Duitse
Een kolfstok, een soort golfstok,
stad Neurenberg ontwikkelt zich tot
hoort bij een jongen. Meisjes zijn vaak
het Europese centrum voor de handel
met poppen te zien.
in en productie van speelgoed. In die tijd wonen daar vele houtsnijders die zich bezighouden
Kinderspelletjes van toen
met het snijden van religeuze beelden voor de
Enkele
(katholieke) kerk. Na de kerkelijke hervormingen is
tiepelen, touwspringen en knikkeren.
een deel van de “markt” verloren gegaan. Daarom
Elk spel heeft zijn eigen achtergrond en is sterk
schakelen de houtsnijders over op de productie
door de omgeving bepaald. Hinkelen heeft
van houten poppen en ander speelgoed. In de loop
oorspronkelijk een diepe religieuze betekenis. De
van de volgende eeuwen breidt de Neurenbergse
hinkelpatronen lijken vaak op een plattegrond van
speelgoedindustrie zich uit tot geheel Europa, de
de kerk. Het spel komt men door de eeuwen heen
Verenigde Staten en Rusland. Aanvankelijk is het
overal tegen. Ook in Nederland is het hemel-hel-
speelgoed nog erg kostbaar en daarom voor de
aarde hinkelspel zeer bekend. Je gooit vanaf de
meeste mensen te duur. Kinderen van minder rijke
aarde achtereenvolgens een steen in de hokken
mensen spelen tot aan de 19e eeuw nog steeds
één tot tien. Komt de steen in de hel ben je af,
met eenvoudig, thuisgemaakt speelgoed.
de hemel daarentegen is een rustplaats en het
Binnen- en buitenspel, jongens- en meisjesspel
eindstation.
bekende
kinderspelen
zijn
hinkelen,
7
HYPES
We hebben het wel over een hype als iets populair is, maar wat het precies is, kan je nooit in een paar woorden omschrijven. Dit hele boek gaat over hypes en daarom is het belangrijk om ook een goede uitleg te kunnen lezen van wat een hype eigenlijk inhoudt.
WAT IS EEN HYPE? Een hype (uit te spreken als haip op zijn Engels; en afgeleid van het Griekse woord hyper = “boven”) is een verschijnsel dat bovenmatige mediaaandacht krijgt en daardoor belangrijker lijkt dan het in werkelijkheid is. Het gevolg van dit mechanisme kan zijn dat iets wat als een hype begint, uitgroeit tot een werkelijk belangwekkend verschijnsel. Wanneer een verschijnsel in een korte periode mateloos populair is geworden en ontstaan is zonder exceptionele media-aandacht, wordt dit 10
een rage genoemd. Het creëren van een hype wordt ook wel hypen genoemd. HOE ONTSTAAN HYPES? Hypes worden weleens bewust in gang gezet en hebben dan het karakter van een reclamestunt, of ze ontstaan spontaan door elkaars versterkende drijfveren van aan de ene kant de consumenten en aan de andere kant de producenten van het
nieuws.
Nieuwsconsumenten
hebben weleens de neiging om iets als belangrijk beschouwen wanneer nieuwsproducenten er
aandacht
besteden,
aan
waarna
nieuwsproducenten er veelal toe overgaan om meer over het verschijnsel te berichten omdat nieuwsconsumenten het kennelijk als belangrijk beschouwen. Of iets een hype is, of gewoon de grote aandacht krijgt die het verdient, blijft een onderwerp van en voor een discussie.
11
LEGO
Wie kent het niet? Wie heeft er niet mee gespeeld? Iedereen kent Lego wel en iedereen heeft er ook wel mee gespeeld. Lego is een van de grootste en langste hypes. Het is en blijft altijd goede speelgoed voor jong en ook voor oud.
DE GESCHIEDENIS In 1916 begon Ole Kirk Christiansen in het Deense stadje Billund een houtbewerkingszaakje. De eerste jaren maakte hij voornamelijk meubels, maar later ging hij zich ook toeleggen op houten speelgoed en kwam de naam LEGO in gebruik. De naam “LEGO” is afgeleid van de Deense woorden “LEg GOdt” (speel goed). Later bleek het woord in het Latijn te interpreteren als “ik verzamel” (ook “ik kies” of “ik lees”). En in het (oud)Grieks betekent het ik zeg. 14
Toen na de Tweede Wereldoorlog het gebruik van kunststof steeds populairder werd ging Christiansen dit materiaal ook gebruiken voor zijn speelgoed. In 1949 begon het bedrijf onder licentie plastic bouwstenen uit Engeland te produceren: blokjes met aan de bovenkant ronde noppen en hol aan de onderzijde, waardoor de blokjes aan elkaar verbonden konden worden. In 1957 patenteerde LEGO een belangrijke verbetering: door buisjes in de onderzijde van de steentjes te plaatsen, konden ze op meer manieren aan elkaar verbonden worden. Dat werd het LEGO-steentje zoals we dat nu kennen. In die tijd werd echter een mindere kwaliteit plastic (cellulose acetaat) gebruikt. De slechte kwaliteit van de steentjes bezorgde LEGO een slechte naam en de zaken gingen steeds
slechter. In 1958 stierf Ole Kirk Christiansen en
Vanaf 1970 kende LEGO een enorme groei. Er
zijn zoon Godtfred nam de zaken over. Langzaam
werden wereldwijd een heleboel nieuwe fabrieken
ging de kwaliteit van de kunststofsteentjes vooruit
opgezet en het assortiment werd steeds groter en
en de zaken gingen beter. Nadat in 1960 een
groter.
opslagplaats in vlammen opging, werd besloten
“Ruimtevaart LEGO” kon gebruikt worden om
te stoppen met het houten speelgoed en de
ruimteschepen, raketten en maanvoertuigen te
kunststofblokjes tot “core business” te verheffen.
bouwen, “FABULAND” was gericht op kleinere kinderen
In de daaropvolgende jaren werd het assortiment
om eigen fantasiewerelden te bouwen en in
uitgebreid met wieltjes, waardoor de mogelijkheden
1977 ontstond de “Technic” serie. Hiermee
veel groter werden. In 1963 werd de tot op dat
konden (vooral) zeer gedetailleerde voertuigen
moment gebruikte kunststof cellulose acetaat
gebouwd worden en de mogelijkheden waren
verruild voor het stabielere acrylonitril butadieen
vrijwel eindeloos. In 1987 werd de “Technic” serie
styreen (ABS plastic), het materiaal dat tot op
uitgebreid met “Pneumatic”.
heden (2006) nog wordt gebruikt. Eén van de laatste uitbreidingen In 1966 werd één van de meest succesvolle
op
LEGO-series gelanceerd; het LEGO treinsysteem.
zijn de LEGO Mindstorms
Met een 4,5 volt motor (later 12 volt) kon met
“Robotic
zelfgebouwde treintjes over rails worden gereden
Systems”. Hiermee zijn robots
(en in 2006 werden draadloos bestuurbare treintjes
te bouwen die door middel van
bedacht). In 1969 werd een nieuw, speciaal op
sensoren op hun omgeving
jonge kinderen gericht, systeem op de markt
kunnen reageren.
gezet: DUPLO.
Er zijn verschillende soorten progameerblokjes,
De DUPLO stenen waren groter dan de gewone
de oudere zijn “voorgeprogrammeerd” en de
LEGO-steentjes
nieuwste soorten RCX en NXT kun je nu zelf
en
bevatten
geen
kleine
de
kunststofblokjes Invention
onderdelen (inslikkingsgevaar).
programmeren. Met die systemen kun je je robot
Lego-figuren
tot “leven” wekken.
Groter
Hiervoor zijn intussen meerdere programmeertalen
Lego-figuren
voor
gemaakt
en
beschikbaar
gesteld.
1515
VERDER Het gaat heel goed met de verkoop van LEGO. In 1942 worden er al zo’n 140 verschillende soorten speelgoed gemaakt. Maar dan breekt er brand uit in de werkplaats, die al het houten speelgoed en de hele werkplaats in de as legt. Er wordt een nieuwe fabriek van twee verdiepingen neergezet, dus zo erg was het niet. In 1947 koopt LEGO als eerste een machine om vormpjes te gieten uit plastic, dat in de Tweede Wereldoorlog uitgevonden was. Daar zijn ze dan: in 1949 rollen de eerste lego blokjes uit de fabriek. 16
Toen waren het alleen nog maar plastic steentjes, zonder de bekende gaatjes en bultjes. Dus als je ze probeerde te stapelen, vielen ze bij het minste of geringste om. De zoon van Ole Kirk Christiansen, Godtfred, wordt directeur naast zijn vader. Hij gaat vaak het land in om de speelgoedverkopers te overtuigen dat ook zij de nieuwe plastic blokjes in hun assortiment moeten hebben. Maar de winkeliers vinden het maar een rommel, al die losse steentjes. Ook de kinderen zijn nog niet echt enthousiast, doordat het niet echt stevig is als het is opgestapeld. Godtfred ontwikkelt in 1955 een logisch systeem van stenen, losse elementen en bouwdozen die precies op en bij elkaar passen. Het ‘LEGO System of Play’ is geboren!
In 1957 komt Godtfred met zijn nieuwe uitvinding:
poppetjes dan de ‘normale’ stijve poppetjes. Deze
De blokjes worden hol met een open onderkant
konden hun ellebogen en knieën ook buigen. Ook
en daarin buisjes. Op de bovenkant komen een
begon het een beetje op meccano lijken, met
bepaald aantal nopjes, die precies in de buisjes
meer dingen in elkaar te zetten, dan de gewone
passen. Daarmee kun je de stenen stevig op elkaar
blokjes. Je kon er zelfs een motor in zetten en het
vastzetten. Nu gaat het snel met de verkoop en
laten bewegen.
productie van de plastic blokjes. LEGO wordt een gewild en succesvol speelgoedmerk. Maar ook de
Ondertussen is er nog heel veel bij gekomen: in
ontwikkeling van nieuwe dingen gaat door. Zoals
1997 kwam de eerste LEGO cd-rom uit. En in
het eerste LEGO wiel, dat in 1961 gelanceerd
1996 kwam er ook een Legoland in Windsor (Groot
wordt. Nu kun je dus niet alleen huizen en zo
- Brittannië). IN 1999 is Legoland 3 geopend, in
bouwen van LEGO, maar ook auto’s en andere
Californië.
dingen met wielen. In 1966 ligt de eerste lego
17
trein in de winkels. En in 1967 komt daar ook nog
HET NIEUWSTE VAN HET NIEUWSTE
DUPLO bij, eenvoudige lego voor kleuters.
Tot begin 1999 was er alleen nog maar het
In 1968 komt er nog iets nieuws bij. Het is geen
speelgoed van LEGO dat je niet kon bewegen, of
speelgoed, maar een echt LEGO pretpark: LEGO
wel beweegbaar was, maar alleen met de hand.
land gelegen in het Deense Billund. De reden
Er waren ook wel dingen met een motortje maar
voor dit pretpark was dat er zoveel fans en
die konden alleen maar dingen laten ronddraaien,
nieuwsgierigen naar de fabrieken kwamen om een
zoals wielen en propellers Maar nu zijn er
kijkje te nemen, dat de productie in gevaar kwam.
computerprogramma’s uitgevonden waarmee je
Godtfred besloot toen om een pretpark te openen
speciale legoblokjes kunt programmeren, zodat
om daar zijn producten tentoon te stellen. Het
ze uit zichzelf wat doen. Natuurlijk wel met een
park staat vol steden en bekende bouwwerken
motor, maar ze kunnen heel wat meer dan allen
in LEGO steentjes. Je kunt er ook rijden in kleine
ronddraaien. Je kunt ze uitrusten met allerlei
LEGO autootjes en varen in elektrische boten. Er
sensoren, zoals een temperatuursensor, een
kwamen veel meer mensen in het eerste jaar dan
rotatie sensor (waarmee je het aantal rotaties
de verwachte 300.000 namelijk 600.000.
per minuut kunt tellen), een lichtsensor en een
In 1977 kwam er speelgoed voor de technische
aanrakingssensor. Daarmee kunnen ze reageren
knutselaartjes: LEGO TECHNIC. Met heel andere
op allerlei invloeden uit de omgeving.
FEITJES
het alleenrecht op het stapelbare blokje met de
- De combinatiemogelijkheden met LEGO zijn
nopjes aan de bovenkant en de buisjes aan de
eindeloos: twee steentjes met acht nopjes zijn op
onderkant. Ook hebben ze het patent op het
24 verschillende manier op elkaar te maken. Met
woord ‘LEGO’. Om al die rechtszaken aan te
drie van die steentjes heb je 1060 verschillende
spannen en te winnen, heeft LEGO een heel
mogelijkheden. Zes steentjes kunnen op maar
legertje advocaten in dienst die ongeveer 100
liefst 102.981.500 manieren aan elkaar gemaakt
zaken per jaar afhandelen.
worden. Dus op LEGO raak je niet zo gauw
18
uitgekeken!
KRANTENARTIKEL
- In 1977 kwam ook Ole’s kleinzoon Kjeld Kirk
De politie van Florida is op zoek naar een 7-
Kristiansen (door een foutje in de doopakte met
jarige meisje dat de winkelbediende van een
een K) in dienst van het bedrijf.
speelgoedwinkel bedreigde met een mes en aan
- Er bestaan nu meer dan 1700 verschillende
de haal ging met twee doosjes Lego.
LEGO onderdeeltjes. De fabrieken hebben nu al
Het meisje werd betrapt toen ze twee doosjes Lego
ruim 110 miljard elementen geproduceerd.
onder haar trui had verborgen en naar buiten wou
- In 1962 werd LEGO Airways opgericht. Inmiddels
stappen. Toen de bediende het meisje aansprak
is deze luchthaven in Billund de op één na grootste
en vroeg of ze de doosjes wou teruggeven, trok
in heel Denemarken.
het meisje een 25 centimeter lang vleesmes.
- Een blokje met acht nopjes (‘achtje’) is exact 9,6 X 32 X 16 mm. Als hij kleiner of groter dan dat is,
De winkelbediende kon het meisje overtuigen
heb je een imitatie.
om èn het mes èn het speelgoed neer te leggen.
-In de toekomst komen er ook nog films en strips
Daarna vluchtte ze weg op haar fiets.
van LEGO. - Op veel scholen wordt LEGO ook gebruikt als
LEGOLAND
leermiddel in bijvoorbeeld het vak techniek.
In 1968 werd in Billund (Denemarken) het
Speciaal
Legoland-park geopend. Dit themapark bestaat
hiervoor
is
een
nieuw
onderdeel
ontwikkeld: LEGO Dacta.
uit een miniatuurwereld, volledig opgebouwd uit
- Lego wordt vaak gekopieerd, vooral in Aziatische
LEGO-steentjes. Er rijden LEGO-treinen, LEGO-
landen worden steeds nieuwe imitaties ontwikkeld.
auto’s en er zijn veel bekende bouwwerken
Maar dat kopiëren is verboden, want LEGO heeft
nagebouwd. Het park bleek een enorm succes;
alleen al het eerste jaar kwamen er ruim een half miljoen bezoekers. In de daaropvolgende jaren groeide het park en intussen is het al achtmaal zo groot als oorspronkelijk. Later zijn er nog meer LEGOparken bijgekomen. In LEGOLAND® zijn er piraten, stoere cowboys, wilde indianen en heel veel andere spannende attracties. In dit leuke speelland voor de hele familie vinden jullie onder andere Miniland, het hart van het oorspronkelijke LEGOLAND®, de grote wereld in miniformaat. In DUPLO® Land kunnen zelfs de allerkleinste op eigen houtje op ontdekking gaan. In de brandweerkazerne LEGO® City staan maar liefst acht brandweerauto’s klaar om uit te rukken. De hele familie kan dus meedoen aan een wedstrijdje ‘wie kan het snelst een brand blussen’. Adventure Land is de plek waar de oudere kinderen aan hun trekken kunnen komen! De wilde achtbaan X-treme Racers is super snel en absoluut een must voor de durfals onder jullie. Hier vinden jullie ook de leuke Jungle Racers, die overal ronddreunen terwijl de waterbommen je om de oren vliegen. En alle rijdende attracties, met uitzondering van de Statoil Trafikskolen (8-13 jaar) zijn bij de entreeprijs inbegrepen.
19
Je hoeft niet de jaren vijftig te hebben meegemaakt om ernaar terug te verlangen. Je hoeft niet alleen naar de verhalen te luisteren van de opa’s en oma’s of juist van de kinderen en kleinkinderen. Het boek “toys” vol met informatie en foto’s voedt de heimwee naar de rust en eenvoud van vroeger. Maar ook de mensen die zich vroeger bezighielden met speelgoed en nog steeds imtresse hebben, kunnen op de hoogte worden gesteld door de speelgoedhypes van de afgelopen paar jaren. Kortom een boek vol verassingen voor jong en oud.
isbn 78-1147-723-9
531781147239