Kako nedostatke pretvoriti u prednosti? XXI vek je opštinu Dimitrovgrad zatekao gotovo bez ekonomije, nakon neuspešne privatizacije društvenih kapaciteta I nastupanja nove ekonomske realnosti u kojoj ova sredina nije našla svoje mesto. Jedna od malo blagodeti koja su ova poslednja vremena donela gradjanima Dimitrovgrada jeste upravo čistija životna sredina. Paralelno sa tim, povećanje svesti gradjana o važnosti očuvanja životne sredine rezultiralo je dobijanjem statusa zaštićenih prirodnih dobara na 31% svoje teritorije I privlačenje značajnih sredstava od strane donatora za rešavanje pitanja odlaganja otpada I korišćenje sekundarnih sirovina. Zelena knjiga predstvalja ličnu kartu opštine Dimitrovgrad po pitanjima životne sreditne i korišćenja resursa za proizvodnju tzv zelene energije. Na osnovu nekoliko analiza i interesovanja investitora formirana je konačna slika o ovim pitanjima kojoj bi ova brošura mogla poslužiti kao okvir.
Zaštita životne sredine Donošenjem LEAP-a 2006. godine, Opština Dimitrovgrad je I formalno sebe obavezala na očuvanja životne sredine. U periodu obuhvaćenu akcionim planom, lokalna samouprava je završiila proces sanacije
postojeće deponije I otpočela proces rekultivacije te lokacije. Formiranjem JKP Deponija Pirot, od strane 4 opštine regiona, stvoreni su uslovi za dalje odlaganje otpada na regionalnu deponiju van opštine Dimitrovgrad nakon primarne I sekundarne selekcije. Na teritoriji naše opštine predvidjena je izgradnja transver stanice koja će obavljati proces sekundarne selekcije otpada. Primarna selekcija vrši se na samom mestu izbacivanja otpada postavljanjem kontejnera za plastiku, papir i staklo. Tako selektovan otpad se dalje pakuje I plasira kao sekundarna sirovina Uspostavljanjem sistema primarne I sekundarne selekcije otpada, stvoreni su uslovi za korišćenje sekundarnih sirovina. Srazmerno broju stanovnika, opština Dimitrovgrad prikuplja I distribuira značajnu količinu sekundarnih sirovina, posebno plastike, koju nakon presovanja otprema postojećim pogonima za reciklažu u Srbiji. Reciklažni centar čije uspostavljanje je predvidjeno u okvirima novoosnovanog JP Deponije Pirot, smanjuje troškove transporta, povećava stepen finalizacije obrade sekundarnih sirovina. U cilju zaštite životne sredine izgrađen je sistem za prečišćavanje otpadnih voda još 1982. godine, jedan od prvih u nekadašnjoj SFRJ, što dalji tok reke Nišave oslobadja organskog zagadjenja. Danas je otpad sa tog prečišćivača predmet analiza za potencijalnu proizvodnju biogasa koji će kao sirovinu koristiti taj otpad.
Zaštita prirodnih dobara Opština Dimitrovgrad trenutno nema značajniju turističku ponudu I pored velikih turističkih potencijala koji se osnivaju na dve komparativne prednosti ovog kraja: područja proglašena prirodnim dobrima pod zaštitom države I krak C koridora X u izgradnji. Park prirode Stara Planina proglašen je 1997. godine sa ukupnom površinom od preko 140.000 ha od kojeg je deo od oko 11.099 ha na teritoriji Opštine Dimitrovgrad. Stara planina je danas najveći pojedinačni turistički potencijal ovog dela Srbije. Sa skorašnjim investicijama u zimski centar Babin zub, sve veća pažnja se posvećuje razvoju ovdašnjih turističkim kapaciteta. Neopravdano zanemarivana kao ekološki I turistički potencijal, Stara
Planina se tek poslednjih godina pominje kao šansa za razvoj ovog dela Srbije ali I susredne Bugarske. Sa izgradnjim putnih pravaca u reonu Stare planine, nastaju mogućnosti da se ovaj kraj konačnointegriše u tusitičku mapu Srbije.
Specijalni rezervat prirode Kanjon reke Jerme obuhvata površino od oko 4.000ha, nalazi se u jugozapadnom delu opštine. Kanjon Jerme predstavlja prirodnu retkost, posebno je bogat biljnim vrstama od kojih čak 77 pripada grupi endemita i subendemita. Kanjon je posebno zanimljiv kao turistički proizvod zbog atraktivnog terena I kulturnog nasledja.
OIE Zakonom o energetici iz 2011 godine, Republika Srbija propisuje stimulativne mere za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora u skladu sa Strategijom o energetici Evropske Unije do 2020. Uredba o merama podsticaja za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora Vlade Republike Srbije, koja je stupila na snagu od 01.01.2010. godine, detaljno propisuje tzv feed in tarife otkupa električne energije iz obnovljivih izvora, po uzoru na praksu EU. Najznačajniji resursi za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora kojima Opština Dimitrovgrad raspolaže su deo ove prezentacije kao najvažniji deo ekoloških potencijala. Korišćenje obnovljivih izvora energije, pored povoljnog ekonomskog momenta, jeste I korak u pravcu očuvanja životne sredine, pa je s toga I neodvojivi deo perzentacije ekoloških potencijala opštine Dimitrovgrad.
Biomasa Sa početkom eksploatacije poljoprivrednih ostataka za proizvodnju energije, poljoprivreda se smatra proizvodnjom kod koje su ulaganja energije manja od potencijalno dobijene. Korišćenje biomase iz ostataka poljoprivredne proizvodnje povećava stepen energetske autonomsnosti poljoprivredi, ali I celokupnoj ekonomiji Srbije kao energetski zavisnoj od uvoza energenata. Potencijal biomase u Srbiji za proizvodnju energije iznosi 63% ukupnog potencijala obnovljivih izvora energije. Iako najrasprostranjeniji energent, biomasa ostaje nedovoljno izkorišćen potencijal. Konstantan rast cena fosilnih energenata primorava na promenu politike proizvodnje I ekspoloatacije energije, u pravcu, iz tradicionalnog potrošačkog ugla nazvanih, alternativnih izvora. Biomasa, kao jedna od alternativnih izvora je ujedno i energent koji je najduže u upoterbi kroz istoriju, i u tom najtradicionalnijem obliku se I danas koristi u našem društvu. Savremeniji načini korišćenja biomase kao energenta podrazumevaju obradu drveta, drvnih otpada I ratarskog ostatka do dostizanja veće kaloričnosti i, sa druge strane, proizvodnju biogasa kroz proces anaerobne digestije. Oba procesa obrade kao gorivo koriste sirovinu koja je u tradicionalnom smislu najčešće neupotrebljiva. Izazov vremena je upravo u ekonomičnom korišćenju tih resursa
kao alternativu sve skupljim tradicionalnim energentima u cilju dostizanja većeg nivoa produktivnosti naše ekonomije.
Drvna biomasa Prosečna pokrivenost šumama teritorije Srbije iznosti 25,6% u koju se svrstava i opština Dimitrovgrad sa nešto više od 31% ili oko 15.000ha pod šumom, čemu odgovara negde oko 1.550 hiljada m3 drveta. Blaga povoljnost lokalnog tržišta je cena ovog energenta od 30€/m2 koji je ispod prosečne cene u Srbiji. Savremeni načini upoterbe drvne biomase u energetici u vidu peleta, briketa i drvnog čipsa su logičan izbor u poredjenju sa tradicionalnim gorivima koja se koriste za ogrev, usled jeftinijih troškova prikupljanja i obrade I manjeg zagađenja prilikom
sagorevanja. Obrada drvne biomase podrazumeva proces usitnjavanja, sušenja I presovanja što proizvodu daje veću kaloričnosti I obezbedjuje lakše skladištenje I upotrebu. Tržište ovih energenta je u povoju sa uspostavljanjem automatskih gorionika na
pelet, a nedovoljna ponuda ovog energenta čini da je njegova cena u stalnom porastu pa u 2012. godini njegova cena iznosi oko 150 €/t. Sirovinu za proizvodnju drvnih peleta najčešće se obezbedjuje iz procesa sanitarne seče šuma I ne predstavlja opasnost po ekosistem. Većina proizvedenih peleta u Srbiji se izvozi.
Biogas Ostaci stočarske proizvodnje predstavljaju značajnu sirovinu za proizvodnju biogasa. U tradicionalnoj poljoprivrednoj proizvodnji stajnjak, pored funkcije djubrenja se smatra neupoterbljivim i na većim farmama predstavlja ekološki problem. U opštini Dimitrovgrad osnovni proizvodjači stajnjaka su farme goveda. Trenutnom preferencijalnom otkupnom cenom od 16,44 c€/ kWh I ugovorom od 12 godina sa EPS-om, proizvodnja električne energije iz obnovljivih izvora predstavlja jedno od najsigurnijih investicija. Izgradnja elektrana na biogas u opštinama Alibunar I Blace potrvrnjuje funkcionisanje pomenutog sistema preferencijalnih cena otkupa električne energije I sa njima je otpočela era korišćenja tog energenta u Srbiji. Opština Dimitrovgrad s pravom sebe smatra potencijalnom lokacijom za proizvodnju biogasa prema sirovina-
ma koje nudi za proizvodnju biogasa.
Alibunar Blace Caribrod Dimitrovgrad … Pojedinačno najveći potencijali za proizvodnji sirovine za proizvodnju biogasa je Farma krava Cvetkov sa blizu 400 grla goveda. Farma se nalazi na 12 km od grada, na lokaciji koja je infrastrukturno opremljena i predmet je daljeg planskog uredjenja, te predstavlja idealnu lokaciju za izgradnju postrojenja za proizvodnju biogasa. Ostali značajniji proizvodjači sirovine za proizvodnju biogasa jesu Farma Nikolov sa oko 100 grla goveda na udaljenosti od 20km i sistem za prečišćavanje otpadnih voda na udaljenosti od oko 16 km od predmetne lokacije. Predmetna lokacija je okružena velikim površinama obradivog zemljišta u državnoj i privatnoj svojini, povoljnim za proizvodnju energetskog bilja u perspektivi. Prema postojećim analizama lokalnog potencijala za proizvodnju biogasa, uz kapacitet pomenutih farmi, pridružuje se I proizvodnja energetskog bilja na površini od 200ha, koje se takodje
koristi u … U sledećij tabeli prikazane su postojeće I potencijalne sirovine za proizvodnju biogasa na teritoriji opštine Dimitrovgrad. Analizirani potencijali goriva su dovoljni za izgradnju potencijala sa 300KW – 350KW instalisane snage za proizvodnju električne energije. Investicija ove razmere obezbedjuje rentabilnost postrojenja, sa pomenutom feed in tarifom otkupa. Proces kogeneracije, nakon proizvodnje biogasa podrazumeva proizvodnju električne I toplotne energije. Nakon generisanja električne energije I njenu distribuciju kroz ED sistem, topla voda kao nusproizvod se može koristiti za zagrevanje objekata. Zbog udaljenosti od naselja, toplotna energija se jedino može usmeriti na okolne objekte, na prvom mestu tu je sam digestor kome je radi procesa anaerobne digestije
potrebna temperatura 35 єC-55 єC. Ostatak te energije može se koristiti u cilju pospešivanja poljoprivredne proizvodnje, kao finalni I najsofisticirani proizvod ovakvog sistema. Ekološki čista proizvodnja povrća ili cveća u grejanim staklenicima gde se kao djubrivo može koristi ostatak pri anaerobnoj digestiji u proizvodnji biogasa, omogućena je usmeravanjem toplotne energije iz kogeneratora čime se omogućava uzgajanjem biljaka tokom cele godine. Digestat, ili ostatak u procesu proizvodnje biogasa se može dalje obradjivati I pakovati za prodaju kao organsko djubrivo. Svi ti “dodatni” proizvodi povećavaju isplativost procesa proizvodnje biogasa.
Hidropotencijal Analizom hidropotencijala malih vodotokova kroz Katastar MHE
iz 1987 godine instituta Jaroslav Černi, Opština Dimitrovgrad spada u kategoriju opština sa osrednjim kapacitetom, od kojih se posebno izdvaja severni deo opštine u podnožju Stare planine izuzetno bogat vodom. Ukupan kapacitet svih prepoznatih 11 MHE na teritoriji opštine je 2.4MW. Uglavnom je primarni problem pitanje pristupa lokaciji, ali i pitanje priključka na mrežu ED. Male planinske hidroelektrane predstavljaju najprihvatljivije investicije od svih investicija u OIE, mada najveći pojedinačni troškovi su vezani na obezbedjivanje priključka na mrežu I izgradnju prilaznog puta. Otkupna cena za MHE najmanje veličine, kakve odgovaraju kapacitetima u našoj opštini je 9,7 c€/ kWh. Priroda predmetnih vodotokova je stihijska, jer su u pitanju planinski potoci pa je tako radi konstantnog protoka vode, na nekim lokacijama potrebna izgradnja akumulacije.
Zakonski okvir Postupak izgradnje energetskog objekta podrazumeva obimnu administativnu proceduru. Dodatan problem u realizaciji projekata ove prirode predstavlja I nedostatak prakse, zbog nepostojanja velikog broja izgradjenih objekata I licenciranih proizvodjača sa statustom povlašćenog proizvodjača. Postupak izgradnje I puštanje u rad objekata instalisane snage manje od 1MW u mnogome zavisi do lokalne
samouprave, jer je postupak izdavanje gradjevinske dozvole poveren JLS , a Energetska dozvola, Licenca za obavljanje delatnosti proizvodnje električne energije I Studija uticaja na životnu sredinu nije neobhodna za objekte tih kapaciteta. Administrativni put od ideje do realizacije ovakvih projekata ovde je detaljnije pojašnjen
Pribavljanje informacije o lokaciji Namena predmetne lokacije mora biti u saglasnosti sa postojećim Planskim dokumentima.Ukoliko u Planskim aktima nije predvidjeno izgradnja energetskog objekta, da bi nastavili proceduru izgradnje objekta poterbno je promeniti aktuelni plasnski dokument. Uz zahtev za izdavanje informacije o lokacije potrebno je priložiti I kopiju plana parcele iz Službe za katastar.
Pribavljanje energetske dozvole Kako je već navedeno, za kapacitete manje od 1MW nije neobhodno izdavanje energetske dozvole od Ministarstva za energetiku.
Pribavljanje lokacijske dozvole Uz zahtev za pribavljanje lokacijske dozvole potrebno je priložiti - predhodnu studiju opravdanosti sa generalnim projektom - dokaz o pravu korišćenja predmetne parcele
- projekat parcelacije - uslovi za priključenje na ED mrežu (u slučaju MHE potrebno je pribaviti I vodne uslove)
Pribavljanje gradjevinske dozvole Uz zahtev za izdavanje gradjevinske dozvole potrebno je priložiti Studija opravdanosti sa idejnim projektom Studija o proceni uticaja na životnu sredinu (samo za elektrane snage veće od 2MW) Glavni projekat Nakada za uredjenje gradjevinskog zeljišta
karakteristika samog objekta I stručne osposobljenosti kadrova angažovanih na radu proizvodnje električne energije
Odobrenje za priključenje Odobrenje izdaje energetski subjekt na čiji se sistem objekat priključuje (EPS, EMS). U zahtevu se precizira proizvodnji kapacitet postrojenja I očekivane projekcije proizvodnje.
Pre dobijanja upotrebne dozvole, a po izvršenom tehničkom pregledu objekta, za MHE potrebno je pribavljanje vodne dozvole od nadležnog ministarstva. Delatnost proizvodnje električne energije može da obavlja bilo koje lice, ako ispunu neobhodne uslove I zaključi sa Vladom ugovor o poveravanju delatnosti od opšteg interesa proizvodnje električne energije. Za ispunjenje tih uslova potrebna je - adekvatna tehničjka opremljenost - kadrovska osposobljenost zaposlenih lica - sprovodjenje propisane zaštite na radu - ostvarivanje propisa zaštite životne sredine.
Izdavanje licence za obavljanje delatnosti proizvodnje električne energije Licenca je neobhodna samo za objekte instalisane snage od 1MW I veće. Licencu izdaje Agencija za energetiku na osnovu
Pribavljanje statusa povlašćenog proizvodjača Izdaje Ministarstvo nadležno za poslove energetike nakon prikupljanja svih navedenih dozvola, zaključenja ugovora sa Vladom I distributivnim sistemom. Nakon ispunjenja svih uslova, predstoji podpisivanje ugovora o otkupu električne energije, prema već pomenutim feed in tarifama, stimulativnim cenama otkupa koji proizvodjačima, pored niže produktivnosti, obezbedjuju rentabilno poslovanje.
Kancelarija za lokalni ekonomski razvoj Opština Dimitrovgrad Balkanska 2, 18320 Dimitrovgrad www.dimitrovgrad.rs