casestudy 3.0
ZO NORMAAL ALS MOGELIJK Onderzoek naar dagbesteding voor mensen met een licht verstandelijke beperking
Masterstudenten Interieurarchitectuur ArtEZ
casestudy 3.0
ZO NORMAAL ALS MOGELIJK Onderzoek naar dagbesteding voor mensen met een licht verstandelijke beperking
Masterstudenten Interieurarchitectuur ArtEZ
zo normaal als mogelijk
Dit boek is van:
casestudy 3.0
Dit boek is het resultaat van ons onderzoek naar dagbesteding voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Het geeft inzicht in ons onderzoek, methodes die zijn toegepast en natuurlijk de resultaten. Maar bovenal is het gemaakt voor iedereen en kan gebruikt worden door iedereen. Hier een korte handleiding: 1. Vergeet niet om dit boekje altijd mee te nemen 2. Gebruik het als bron van inspiratie 3. Maak aantekeningen 4. Gebruik het als communicatiemiddel 5. Of om mooie voorbeelden te bekijken 6. Gebruik het wanneer je je eigen werkplek aan wilt passen 7. Of gewoon om te lezen 8. Begin bij iets wat je enthousiasme wekt 9. Observeer en blijf nieuwsgierig 10. 11. 12.
Deze lijst mag je aanvullen. Het is nu jouw boek.
zo normaal als mogelijk
ZO NORMAAL ALS MOGELIJK ArtEZ p.8
‘s Heeren Loo p.10
Definities
Hoofdvraag
p.16
p.14
Hoe tolerant ben jij?
Op stap met de cliënt
p.26
p.32
HET MEUBEL p.80
Minisymposium p.86
Werkplek p.68
De ideale dagbesteding p.98
casestudy 3.0
Masterstudenten p.12
Deelvragen
Dagbesteding
Wmo
Maatschappij
Communicatie
Testmodel
p.18
p.20
p.22
p.24
p.36
p.44
DE LOCATIEAPP p.64
Observatie p.60
DE KOFFER p.46
Locaties p.56
Ruimtelijke concepten p.100
DE SCENARIO’S p.109
Bedankt p.117
zo normaal als mogelijk
8
casestudy 3.0
De master Interieurarchitectuur van ArtEZ is vooral een onderzoekende master. De naam Corpo-reality verwijst naar het lichaam als vindplaats voor sociale werkelijkheid en ruimtelijke waarheid. Daarbij hanteren we de domeinen: Bodily, Social en Reflective. Binnen die drie domeinen werken we met studenten aan complexe onderzoeks- en ontwerpopgaven. Zowel in teamverband als individueel. In de casestudy, onderdeel van de leerlijn sociale dimensie, werken studenten samen in een projectteam aan een ontwerpend onderzoek. Bij het onderzoek betrekken de studenten ook deskundigen vanuit andere disciplines. Omgevingspsychologen, sociaal demografen, cultuur- of architectuurhistorici en organisatiedeskundigen denken mee in het onderzoek. Zo leiden we studenten op tot kritische, onderzoekende, innovatieve interieurarchitecten die goed zijn toegerust voor complexe opdrachten en brede samenwerkingsverbanden. Thema’s zijn het emotioneel programma van eisen bij grote gebruikersgroepen, de toekomst van de leer- en werkomgeving voor leerlingen en docenten in het basisonderwijs. Of zoals in dit geval een studie naar locaties en ruimten voor dagbesteding. Deze casus speelt in een dynamische, om niet te zeggen turbulente sector, en was daarom extra leerzaam voor studenten. Irene Mßller
begeleidende docent casestudy
Ingrid van Zanten
hoofd opleidingen ArtEZ Interieurarchitectuur
ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten 9
zo normaal als mogelijk
10
casestudy 3.0
‘s Heeren Loo wil met dit onderzoek anticiperen op toekomstige ontwikkelingen. Veel mensen met een verstandelijke beperking gaan naar een dagbesteding; een zorgboerderij, kunstatelier of horecagelegenheid. Vanaf 2015 wordt dit soort zorg vanuit de gemeentes georganiseerd en vergoed. Het recht op dagbesteding verdwijnt, de gemeente gaat beslissen wie er voor welke soort dagbesteding in aanmerking komt. Het moet goedkoper, dichter bij huis, in de eigen wijk, minder vervoer met busjes en meer gericht op de cliënt. Aanbieders van dagbesteding kijken gespannen naar alle ontwikkelingen. Blijft er straks enkel nog dagbesteding mogelijk op de grootschalige zorglocaties? Met deze veranderingen in het achterhoofd hebben wij bij de studenten van de master Interieurarchitectuur van ArtEZ de volgende vraag neergelegd: hoe kan dagbesteding beter worden afgestemd op de behoeften van cliënten en bezoekers? ‘s Heeren Loo werkt graag samen met opleidingen en studenten, achterliggende reden is dat we als organisatie graag kansen bieden voor werkervaring en opleiding. Daarbij komen er mooie en aansprekende resultaten uit de onderzoeken. Vaak door dingen te doen, waaraan wij zelf nooit hadden durven denken. Dit door slim en creatief om te gaan met de opdracht en uiteindelijke invulling. Een interieurarchitect kijkt net even anders, dat is zijn vak. Cornelis Poppe
projectleider vastgoed
Auke van der Zwaag
manager primair proces
‘s Heeren Loo Zorggroep 11
zo normaal als mogelijk
12
casestudy 3.0
De start van deze opdracht begon met een bezoek aan Alleman, een restaurant van ’s Heeren Loo in Harderwijk. Na een korte kennismaking en uitleg van de opdracht, hebben we daar uitgebreid gelunched. In het restaurant Alleman werken mensen met een verstandelijke beperking. Dit was ons eerste echte contact met de doelgroep waarvoor wij de afgelopen tijd hebben ontworpen. Gedurende anderhalf jaar hebben wij onderzoek gedaan naar de dagbesteding van de toekomst voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Hierin stond voor ons altijd de cliënt centraal. Het onderzoek bestond onder andere uit het bezoeken en observeren van dagbestedingslocaties en het in gesprek gaan met specialisten, cliënten, medewerkers en de maatschappij. Door veranderingen in de zorg zullen veel dagbestedinglocaties, zoals we die nu kennen, verdwijnen. In de komende jaren zal er op een nieuwe, inventievere manier om gegaan moeten worden met de invulling van dagbesteding. En alles wat hiermee te maken heeft; de locaties, het interieur en het communiceren met de cliënten en de buitenwereld. In ons onderzoek hebben wij antwoorden gezocht op verschillende vragen en oplossingen bedacht voor een aantal problemen. Zo hebben we onder andere een tool ontwikkeld om met cliënten te communiceren en hebben we concepten bedacht om dagbestedingslocaties te verbeteren en meer te betrekken bij de maatschappij. Debbie, Gigi, Jip, Manon, Marleen en Stephanie masterstudenten interieurarchitectuur
13
zo normaal als mogelijk
14
casestudy 3.0
vraag vanuit ‘s Heeren Loo
“HOE KAN DAGBESTEDING BETER WORDEN AFGESTEMD OP DE BEHOEFTEN VAN CLIËNTEN EN BEZOEKERS?”
15
zo normaal als mogelijk
CliĂŤnten die maar een dag kunnen overzien hebben het liefst iedere dag hetzelfde.
Misschien moet dagbesteding ook meer in het weekend gegeven worden. Daar zijn ook ontwikkelingen in.
Rachel Simpelaar Orthopedagoog
Auke van der Zwaag manager primair proces
16
casestudy 3.0
DAGBESTEDING Dagbesteding kan niet op één manier uitgelegd worden. Er moet aan verschillende criteria worden voldaan: De activiteit vindt overdag, tijdens weekdagen plaats. De begeleiding wordt gedaan door professionals, zoals activiteitenbegeleiders, woonbegeleiders of therapeuten. De activiteit wordt vermeld in het ondersteuningsplan. De eerst verantwoordelijke verzorgende acht de activiteit zinvol voor de cliënt. Met oog op de veranderingen in de zorg lijkt deze definitie achterhaald. Zo zullen cliënten misschien minder te maken krijgen met professionals en meer met vrijwilligers of mensen uit het bedrijfsleven. Is de term dagbesteding nog wel op zijn plaats?
CLIËNTEN Elke persoon met een verstandelijke beperking gedraagt zich anders. Men deelt ze wel in op ontwikkelingsniveau. Eerst wordt er gekeken naar het IQ. Iemand met een licht verstandelijke beperking heeft een IQ vanaf 50/55 tot ongeveer 70/75. Daarnaast wordt er gekeken naar wat iemand qua zelfstandigheid en op emotioneelgebied aan kan. In dit onderzoek hebben wij ons gericht op cliënten met een licht verstandelijke beperking. 17
zo normaal als mogelijk
Wat kan ik leren van een dag in de rol van een cliĂŤnt?
Wat zijn de kwaliteiten met betrekking tot de omgeving en het interieur van de panden?
Kunnen we een herkenbare basis creĂŤren voor zowel cliĂŤnt als bezoeker die overal terugkomt?
casestudy 3.0
In hoeverre kunnen cliĂŤnten van elkaar leren? Hoe tolerant is de maatschappij?
Wat is de behoefte van de cliĂŤnt?
zo normaal als mogelijk
20
casestudy 3.0
een plek waar iemand kan doen waar hij goed in is en waar hij plezier in heeft.
zichtbaar zijn.
goed leven. open.
vrienden.
erkenning.
een zo belangrijk mogelijke rol in de samenleving kunnen vervullen.
invulling geven aan het leven .
DAGBESTEDING op je 72e nog elke dag dingen doen die je leuk vindt.
uitdaging.
structuur <> vrijheid. een basis, waarop hij altijd terug kan vallen.
contacten.
communiceren met de maatschappij.
je op je gemak voelen. zelfstandigheid.
waardering.
leren.
is voor ons ...
midden in de maatschappij staan.
21
iemand het gevoel geven dat hij iets kan bijdragen aan de maatschappij en medecliĂŤnten. het gevoel van thuiskomen.
zo normaal als mogelijk
22
maatschappij
MAATSCHAPPIJ Door diverse wetswijzigingen zal er veel gaan veranderen in de zorg. Er zal meer van de maatschappij gevraagd worden. Maar staat de maatschappij hier voor open? Hoe kan dagbesteding meer in de maatschappij geplaatst worden?
23
zo normaal als mogelijk
De gemeente levert op dit moment al veel ondersteuning aan de inwoners. Wij zien het dan ook als een logische stap om de zorg voor mensen met een beperking onder te brengen bij de gemeente. Olga Rachtchoupkina Gemeente Zwolle
Dat is ook het normalisatieprincipe waar we mee bezig zijn â&#x20AC;&#x2DC;zo normaal als mogelijkâ&#x20AC;&#x2122;. Het integreren van mensen met een beperking in de maatschappij. Rachel Simpelaar Orthopedagoog
24
maatschappij
‘Welkom in zorgeland’ Een grote verandering in het zorgstelsel krijgt vorm in 2015. Zowel voor de gemeente, als voor zorgaanbieders en cliënten gaan er zaken veranderen. Door de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), zijn gemeenten vanaf 2015 verantwoordelijk voor de dagbesteding en begeleiding van 200.000 mensen die thuis wonen. Mensen met Alzheimer, met psychiatrische problemen en met een verstandelijke beperking. Alleen moet het met 25 procent minder geld. Daarnaast gaat in 2015 ook de Participatiewet in. Met de Participatiewet wil het kabinet bereiken dat zoveel mogelijk mensen participeren in de samenleving. De meeste mensen met een verstandelijk beperking hebben een Wajonguitkering, omdat ze al vanaf jongs af aan gehandicapt zijn. Al deze Wajongers moeten worden herkeurd en de verwachting is dat zij hun uitkering verliezen als ze meer dan 20 procent kunnen werken in een betaalde baan. Hierdoor zullen ze hoogstwaarschijnlijk ook niet meer in aanmerking komen voor een plaats op de dagbesteding. De gedachte vanuit de overheid is dat we meer voor elkaar gaan zorgen. Mensen zonder beperking moeten mensen met een beperking gaan helpen. Kijk eens naar elkaar om en laten we terug gaan naar een samenleving waar dit weer aan de orde is.
25
zo normaal als mogelijk
HOE TOLERANT BEN JIJ? Om een beeld te krijgen van hoe open de maatschappij nou eigenlijk staat voor mensen met een beperking, hebben wij een enquête gehouden. De enquête is ingevuld door 100 mensen in de leeftijdscategorie 13 t/m 65 jaar. 90% is bekend met de term dagbesteding en 55% heeft wel eens een dagbestedingslocatie bezocht. Wil je weten hoe jij scoort ten opzichte van onze ondervraagden? Vul dan je eigen antwoorden in op de volgende pagina’s.
26
maatschappij Thema: Persoonlijk
Ik vind het geen probleem om naast iemand met een licht verstandelijke beperking te wonen.
oneens
eens
ooooo
Ik voel mij onprettig bij het contact met mensen met een licht verstandelijke beperking.
ooooo
Ik weet niet altijd hoe ik mij moet gedragen bij mensen met een licht verstandelijke beperking.
ooooo
Ik wil weten wanneer ik te maken krijg met mensen met een licht verstandelijke beperking, zodat ik mij hierop kan voorbereiden.
ooooo
Ik vind het onprettig als ik word geholpen door iemand met een licht verstandelijke beperking.
ooooo
Ik vind het lastig om een ruimte te betreden waar mensen met een licht verstandelijke beperking zijn.
ooooo
Ik zou moeite hebben om samen te werken met iemand met een licht verstandelijke beperking.
ooooo
Ik vind mensen met een licht verstandelijke beperking zielig.
ooooo
Ik gedraag mij anders tegenover mensen met een licht verstandelijke beperking dan tegen mensen zonder beperking.
ooooo
Ik sta open voor een samenwerking met mensen met een licht verstandelijke beperking.
ooooo
Ik accepteer mensen met een licht verstandelijke beperking.
ooooo
Mensen met een licht verstandelijke beperking moeten werk kunnen doen dat ze leuk vinden.
ooooo
Ik vind een product dat door iemand met een beperking gemaakt is, waardevoller dan eenzelfde product dat door iemand zonder beperking gemaakt is.
ooooo
zo normaal als mogelijk Thema: Maatschappij
oneens
eens
Mensen met een licht verstandelijke beperking hebben gelijke wetten en rechten als mensen zonder beperking.
ooooo
Mensen met een licht verstandelijke beperking kunnen niet hetzelfde werk doen als mensen zonder beperking.
ooooo
Mensen met een licht verstandelijke beperking worden volledig geaccepteerd in de samenleving.
ooooo
De samenleving staat voldoende open om mensen met een licht verstandelijke beperking te helpen een zo normaal mogelijk leven te leiden.
ooooo
Mensen met een licht verstandelijke beperking moeten tussen de mensen zonder beperking kunnen wonen.
ooooo
Mensen met een licht verstandelijke beperking kunnen beter in een instelling wonen.
ooooo
Ik sta open voor het aannemen van mensen met een licht verstandelijke beperking binnen mijn werk / bedrijf.
ooooo
Mensen met een licht verstandelijke beperking mogen zelf beslissen over het inrichten van hun leven.
ooooo
Mensen met een licht verstandelijke beperking mogen kinderen krijgen.
ooooo
Mensen met een licht verstandelijke beperking worden in een hokje geplaatst.
ooooo
Mensen met een licht verstandelijke beperking worden weggestopt.
ooooo
maatschappij Thema: Overheid
oneens
eens
De overheid en maatschappij moeten mensen met een licht verstandelijke beperking blijven faciliteren.
ooooo
De overheid mag bezuinigen op de zorg voor mensen met een licht verstandelijke beperking.
ooooo
De overheid moet mensen met een licht verstandelijke beperking financieel ondersteunen.
ooooo
De overheid moet zorg voor mensen met een licht verstandelijke beperking financieren, maar dagbesteding niet.
ooooo
De overheid moet het financieel en praktisch mogelijk maken voor mensen met een licht verstandelijke beperking om thuis te blijven wonen.
ooooo
Ik vind dat mensen met een licht verstandelijke beperking meer recht op zorg en financiĂŤle ondersteuning hebben dan mensen zonder beperking.
ooooo
zo normaal als mogelijk
ZO TOLERANT IS DE MAATSCHAPPIJ: Thema: Persoonlijk Vanuit de maatschappij wordt er niet raar of anders gedacht over mensen met een beperking. Mensen met een beperking worden over het algemeen niet zielig gevonden. 96% van de mensen accepteert mensen met een beperking zoals ze zijn. Toch geeft de helft van de mensen aan dat ze niet weten hoe zich te gedragen bij iemand met een beperking. Thema: Maatschappij De helft van de mensen vindt dat de samenleving voldoende openstaat om mensen met een beperking een zo normaal mogelijk leven te laten leiden. Tegelijkertijd vind 64% dat mensen met een beperking nog niet volledig worden geaccepteerd in de samenleving en vinden veel mensen dat mensen met een beperking in hokjes worden geplaatst. Dit is in strijd met elkaar. Thema: Overheid De meerderheid van de mensen vindt dat de overheid mensen met een beperking moet ondersteunen in praktische en financiĂŤle faciliteiten. Maar mensen met een beperking hebben niet meer recht op die steun, dan mensen zonder een beperking. 15% vindt dat de overheid mag bezuinigen op mensen met een beperking en 60% vindt van niet.
maatschappij
Uit onderzoek van Femmianne Bredewold blijkt dat de meeste mensen helemaal geen contact hebben met iemand die een verstandelijke of psychiatrische beperking heeft. Wanneer er wel contact is, ontstaan er gemakkelijk problemen. Positief contact blijkt oppervlakkig contact te zijn. Dit wijkt af van de verwachtingen in het beleid rond de Wet maatschappelijke ondersteuning. Lof der oppervlakkigheid 31
zo normaal als mogelijk
OP STAP MET DE CLIËNT Het risico bestaat dat mensen bij een online enquête gewenste antwoorden invullen. Om te kijken hoe mensen echt reagen zijn we een dag op stap geweest met twee verschillende cliënten. Deze dag hebben we vastgelegd op film. Door deze dag hebben we niet alleen een beeld gekregen van hoe de mensen reageren op de cliënt, maar ook hoe een cliënt zich gedraagt.
Een aantal voorbijgangers kijkt vrij lang naar de cliënt. Het is echter lastig in te schatten of ze dit bewust doen omdat de cliënt anders is. 32
maatschappij
Op stap in Almere.
De meeste mensen zijn bereid om de weg te wijzen en leggen dit op een normale manier uit.
Andere voorbijgangers kijken niet. 33
zo normaal als mogelijk
In Dronten zijn we opstap geweest met een cliĂŤnt die eigenlijk heel zelfstandig is. Door haar driewieler en het behalen van haar rijbewijs kan ze op veel plekken komen, daarnaast werkt ze bij een kinderdagverblijf. We zijn mee geweest tijdens het boodschappen doen.
Drie jonge jongens beginnen hard te lachen zodra ze de cliĂŤnt zien. 2:58
Bewust of onbewust?
17:18
34
maatschappij
0:00
6:48
13:08
De medewerker legt op een normale manier uit waar de eieren liggen.
Opvallend is toch wel het langzame tempo waarop alles gaat. Dit is iets wat je veel ziet bij mensen met een verstandelijke beperking. Wanneer je cliĂŤnten wil laten meedraaien in het bedrijfsleven, is dit iets om rekening mee te houden. drie producten
20:18
24:28
35
zo normaal als mogelijk
36
communicatie
COMMUNICATIE In ons onderzoek staat de cliĂŤnt centraal. Maar hoe kom je er achter wat de behoefte van de cliĂŤnt is, wanneer deze verbaal minder vaardig is? Op de huidige dagbestedingslocaties wordt veel gewerkt met pictogrammen. Wij zijn op zoek gegaan naar andere communicatiemiddelen.
37
zo normaal als mogelijk
38
communicatie
Ik vind het leuk als je bijvoorbeeld kijkt naar de horeca. We werken daar met portfolio’s, daarin staan bijvoorbeeld takenkaarten hoe cliënten een tafel moeten dekken. Zodra ze een plaatje zien van een tafel snappen ze het. Maar als ze het gaan kopiëren naar de werkplek waar het kleedje rood is in plaats van groen, dan denken ze ‘hé dat is anders’. Dan zie je sommige mensen ook in paniek raken, want het is allemaal anders dan op het plaatje staat. We zijn ooit begonnen met die portfolio’s en dachten dat dit de manier was om dingen aan te leren. We kwamen er al heel snel achter dat je eigen portfolio’s moet gaan maken en deze moet kopiëren op je eigen werkplek. Je eigen servetten, je eigen kopjes en noem maar op. Het is exact het zelfde maar toch kan het voor de beleving van de cliënt heel anders zijn. Auke van der Zwaag manager primair proces
39
zo normaal als mogelijk
TEKEN JE IDEALE WERKPLEK
40
communicatie
41
zo normaal als mogelijk
Als ik architect was had ik het zo gedaan
42
communicatie
Je moet ook aan het financiĂŤle plaatje denken
43
zo normaal als mogelijk
TESTMODEL Naast communicatie op papier, kwamen we al vrij snel op het idee om de behoefte van de cliënt ook ruimtelijk te toetsen. Op deze manier kunnen ook de mensen die minder goed kunnen tekenen, hun wensen kenbaar maken. We hebben een testmodel gemaakt en deze op verschillende locaties getest. Het model bestaat uit: een vloerplaat met diverse wanden, stoelen, tafels, bankjes, een boom, een struik en personen. Hiermee kan de cliënt zijn ideale werkplek bouwen. De meeste cliënten gingen vol enthousiasme met het model aan de slag. Anderen hadden iets meer moeite om met het mogel te werken. In alle gevallen heeft het werken met het model geleid tot gesprekken met de cliënt een beeld van zijn wensen. Sommige cliënten gaven aan dat ze iets misten, zoals een kast of een bed om te rusten. Ook bleken de kleuren voor de wanden niet altijd over te komen en werd er vaak verwezen naar een lievelingskleur. Deze punten hebben wij meegenomen in de verdere ontwikkeling van het model.
44
communicatie
“Ik heb geen rok aan”
“Ik kijk graag naar mensen”
“Deze muren zijn veel te wit” 45
zo normaal als mogelijk
46
de koffer
DE KOFFER Het zoeken naar een communicatiemiddel heeft geresulteerd in de koffer. Dit instrument kan op verschillende momenten en door verschillende partijen worden ingezet. Bijvoorbeeld als hulpmiddel voor interieurarchitecten wanneer zij een ruimte voor cliĂŤnten ontwerpen. Of door begeleiders wanneer er een nieuwe cliĂŤnt op een bestaande locatie komt werken.
47
zo normaal als mogelijk
48
de koffer
49
zo normaal als mogelijk
50
de koffer
4x
2x
2x
2x
2x
2x
4x
1x
2x
2x
2x 51
4x
1x
4x
1x
4x
2x
zo normaal als mogelijk
52
de koffer
53
zo normaal als mogelijk
CHECKLIST Om de resultaten van de koffer vast te leggen, is een checklist opgesteld. Hierop kunnen de wensen van de cliënt worden vastgelegd. Probeer dit zo objectief mogelijk te doen. Wel is het goed om er rekening mee te houden dat de stemming van cliënten soms kan wisselen. Dit kan het resultaat beïnvloeden. Het is aan de begeleider om in te schatten, wanneer de stemming van een cliënt sterk wisselt. Dit kan er op duiden dat er behoefte is aan een flexibele werkplek.
Observeren, dat vind ik nog steeds één van de mooiste manieren om een cliënt te leren kennen. Auke van der Zwaag manager primair proces
54
de koffer
Naam cliënt: Naam begeleider: Locatie: Datum:
_____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________
Eigen werkplek De cliënt wil De cliënt
Ruimte voor toelichting:
Positie van de werkplek De cliënt wil
De cliënt
Ruimte voor toelichting:
Omgeving werkplek De cliënt zit De cliënt
Ruimte voor toelichting:
alleen aan een tafel werken met andere cliënten aan een tafel werken kan goed samen werken met andere cliënten werkt liever alleen werkt zowel samen als alleen goed _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________
een gesloten werkplek een open werkplek een flexibele werkplek wil een werkplek bij het raam wil een werkplek bij de deur wil een werkplek midden in de ruimte wil een werkplek in een hoek heeft geen voorkeur wat betreft de plaats van zijn plek _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________
graag alleen bij andere cliënten in de buurt wil zijn werkplek persoonlijk maken met bijvoorbeeld foto's wil een zo rustig mogelijke werkomgeving is tevreden met de werkplek zoals deze is _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________
zo normaal als mogelijk
56
locaties
LOCATIES De plek waar een dagbestedingslocatie is gesitueerd is erg bepalend. Van oudsher worden veel dagbestedingslocaties weggestopt in de bossen. Dit past niet meer bij de gedachte van deze tijd, waarbij dagbesteding meer in de maatschappij geplaatst wordt. Vanuit â&#x20AC;&#x2122;s Heeren Loo kwam dan ook de vraag om een analyse van de bestaande locaties te maken, met daarbij de sterke en zwakke punten aangegeven. Om antwoord te geven op deze vraag hebben wij veel verschillende dagbestedingslocaties bezocht en geanalyseerd.
57
zo normaal als mogelijk
58
locaties
59
zo normaal als mogelijk
OBSERVATIE De hiernaast afgebeelde lijst kan gebruikt worden om bestaande dagbestedingslocaties te observeren. Wij hebben de lijst steeds met meerdere personen op verschilldende locaties ingevuld om zo de locaties in beeld te brengen. Opvallend was dat bij veel van de locaties de ingang niet duidelijk zichtbaar of niet uitnodigend is. Dit terwijl de locaties vaak wel een openbaar gedeelte, zoals een winkel hebben. Ook is het interieur van de panden vaak erg gesloten. Daarnaast is er aan parkeergelegenheid vaak wel gedacht, maar het bereiken van de locatie met het openbaar vervoer blijkt lastig.
60
locaties Makkelijk te vinden. Duidelijk aangegeven. Openbaarvervoer. Parkeergelegenheid. Afstand van parkeerplaats tot gebouw. Afstand van bus/trein tot gebouw. Aankomst lopend of per fiets. Eerste indruk. Omgeving. Zichtbaarheid ingang. Uitstraling. Toegankelijkheid. Entree. Binnenkomst. Ontvangst. Eerste indruk. Materiaal. Licht. Gang. Reuk. Temperatuur. Bewegwijzering. Mensen. Ruimtes. Indeling. Geluid. Tijd.
zo normaal als mogelijk
PLATTEGROND Het kan goed werken om een plattegrond te schetsen van de locatie. Zo worden de dingen die opvallen meteen in kaart gebracht.
62
locaties
63
zo normaal als mogelijk
64
de app
DE LOCATIEAPP Om de kwaliteiten van een locatie snel in kaart te brengen hebben wij de locatieapp bedacht. Tijdens een bezoek aan een locatie beoordeel je aan de hand van deze app een aantal criteria: ligging, bereikbaarheid, parkeergelegenheid, zichtbaarheid, toegankelijkheid, ruimte, werkvormen, daglicht en de staat van het gebouw. Deze criteria komen voort uit eerder onderzoek naar de locaties. Aan het eind van de app volgt een puntenoverzicht waarin te zien is op welke onderdelen de locatie goed scoort en op werke minder goed.
65
de app
SCAN OM DE APP TE GEBRUIKEN of ga naar www.locatieappdagbesteding.nl
67
zo normaal als mogelijk
68
werkplek
WERKPLEK Mensen met een verstandelijke beperking zijn vaak overgevoelig voor prikkels. Met de beste bedoelingen worden hier op dagbestedingslocaties oplossingen voor gezocht. Zoals het plaatsen van grote schotten, in wat eerst een grote open ruimte was. De schotten staan er soms al jaren, terwijl de cliënten die er werken al lang gewisseld zijn. Daarnaast is ieder persoon uniek en heeft zijn eigen behoefte aan contact of privacy tijdens het werk. Er zijn wel verrijdbare schotten die tussen de tafels gereden kunnen worden, wanneer er behoefte is aan privacy. Deze zijn echter zwaar, hebben maar één formaat en nemen veel ruimte in doordat de wielen uitsteken. Kan het ook anders?
69
zo normaal als mogelijk
70
werkplek
71
zo normaal als mogelijk
72
werkplek
73
zo normaal als mogelijk
74
werkplek
75
zo normaal als mogelijk
76
werkplek
77
zo normaal als mogelijk
78
werkplek
79
zo normaal als mogelijk
80
het meubel
HET MEUBEL Door het maken van modellen, testen op locatie, observeren en aanpassen, hebben wij het meubel ontwikkeld. Door dit meubel is de werkplek eenvoudiger aan te passen aan de behoefte van de cliënt. Het meubel is tussen of naast tafels te plaatsen. Wanneer de cliënt minder prikkels wil, dan is het meubel in drie standen omhoog te zetten. Hiermee is de hoeveelheid privacy te regelen. Vanuit de hoogste stand is het blad om te klappen tot tafel. Hierdoor ontstaat er ruimte voor een begeleider of andere cliënt om aan tafel te komen zitten en samen te werken.
81
zo normaal als mogelijk
82
het meubel
83
zo normaal als mogelijk
84
het meubel
85
zo normaal als mogelijk
Denk niet in wat mensen niet kunnen, denk in wat mensen wel kunnen. Ruud-Jan Kokke Ontwerper
86
minisymposium
MINISYMPOSIUM Op donderdag 15 mei 2014 organiseerden wij ons minisymposium. Er waren drie interessante sprekers: Olga Rachtchoupkina (gemeente Zwolle), Femmianne Bredewold (onderzoeker) en Ruud-Jan Kokke (ontwerper). Ieder vertelde vanuit zijn eigen vakgebied, hoe zij aankeken tegen de ontwikkelingen in de zorg. De avond werd afgesloten met verschillende workshops waar alle aanwezigen aan hebben deelgenomen. Aan vier tafels werd vanuit vier doelgroepen gereageerd op hetzelfde onderwerp: de ideale dagbesteding van de toekomst.
87
zo normaal als mogelijk
88
minisymposium
89
zo normaal als mogelijk
OUDERS Opvallende quotes en uitkomsten: ‘Een veilige plek waar mijn kind zichzelf kan ontplooien op een zinvolle manier.’ Ouders willen een plek waar hun kind zichzelf kan ontplooien, door middel van werkzaamheden en activiteiten te doen die hij leuk vindt. Als het kind heel graag iets wil bereiken, maar er nog niet aan toe is, moet er ruimte zijn om hier naartoe te kunnen werken. Er moet zo min mogelijk met lijstjes gewerkt worden, omdat elk kind anders is. ‘Mijn kind is eigenlijk toch best normaal!’ ‘Toekomst muziek?.... Uitdaging in talenten!’ Ouders willen wel medezeggenschap maar dit zou op andere manieren kunnen. Dit kan gedaan worden door ouders met talenten te betrekken bij het leerproces van bepaalde activiteiten. Zoals een ouder met zangtalent dat zangles geeft aan cliënten die dat graag willen doen. Hiervoor moet wel ruimte zijn en het moet aantrekkelijk zijn voor ouders. ‘Gaat een ouder blijven dromen dat het kind ooit zelfstandig wordt?’
90
minisymposium
91
zo normaal als mogelijk
ZORG Opvallende quotes en uitkomsten: ‘Onderdeel zijn van ...’ is belangrijk. Onderdeel van: het team het proces het product de maatschappij Zorgaanbieders zijn hierin verbindend. Dagbesteding en de plek bepalen de ontwikkeling, uitdaging en flexibiliteit voor de cliënt. Overzicht, ontmoeten, scheiding en verbinding. Ruimte aanpassen op de activiteit. De werkplek aanpassen op hoe iemand in zijn vel zit. Elke dag is anders, waardoor je veel moet kunnen schakelen. Luisteren naar en praten met cliënten, wat willen zij voor een werkplek (tastbaar maken door de koffer). Zichtbaar zijn.
92
minisymposium
93
zo normaal als mogelijk
GEMEENTE Opvallende quotes en uitkomsten: ‘Samen doen en samen brengen’ De gemeente moet een platform zijn voor informatie en contacten, zowel voor de cliënt als de maatschappij. Een aanspreekpunt en een ontmoetingsplek. De gemeente moet zorgen voor meer bekendheid en voorzieningen aabieden. Samenwerking tussen verschillende partijen binnen de stad (gemeente): cliënten werken samen met bedrijven, jeugd of jonge ontwerpers. ‘Mensen van buitenaf erbij betrekken, die kijken met een andere blik.’ Het gaat steeds over samen doen en samen brengen, maar waarom is dat dan zo moeilijk? Geld? Nee, het ligt aan de onbekendheid. Onbekend maakt onbemind. We hebben er nu nog last van, dat de mensen in bossen gestopt werden. Dagbesteding moet meer open. Dagbesteding vanuit de gemeente: weinig gebouwen en weinig handen. Invoegen in andere gebouwen, samen- /toevoegen aan bestaande handen? ‘Dagbesteding kan overal in de stad plaats vinden.’
94
minisymposium
95
zo normaal als mogelijk
MAATSCHAPPIJ Opvallende quotes en uitkomsten: ‘Middenin de maatschappij is samenleven’ ‘Deze groep mensen heeft de mede mens iets meer nodig dan een andere groep mensen.’ Nuttige werkzaamheden, zodat cliënten op hun eigen manier bij kunnen dragen aan de maatschappij. Waarbij ook contact ontstaat met ‘niet-beperkten’, bijvoorbeeld vakkenvullen in de supermarkt. Vergroting van eigenwaarde van de cliënten. ‘Maatschappij en cliënten combineren waardoor je samen verder komt.’ We hebben elkaar een hoop te bieden. Laten we daar eens naar kijken. Niet denken en praten, maar zitten, observeren en gevoel laten spreken in vormgeving. ‘Hoe kunnen we er voor zorgen dat creativiteit van de cliënten maatschappelijk gezien zichtbaar en gewaardeerd wordt?’
96
minisymposium
97
zo normaal als mogelijk
DE IDEALE DAGBESTEDING Gezien vanuit jezelf.
98
minisymposium
99
zo normaal als mogelijk
100
ruimtelijke concepten
RUIMTELIJKE CONCEPTEN Naast concepten zoals de koffer en het meubel zijn er in ons onderzoek een aantal steeds terug kerende themaâ&#x20AC;&#x2122;s. Hiervoor hebben wij ideeĂŤn ontwikkeld. Zichtbaarheid is belangrijk. Niet alleen dat je als dagbesteding laat zien waar je zit, maar ook wat je doet. Hierbij moet ook gezorgd worden voor herkenning, zodat de maatschappij bekend raakt met het begrip. Zorg tot slot voor openheid, zodat het uitnodigend is om naar binnen te gaan.
101
zo normaal als mogelijk
102
ruimtelijke concepten
103
zo normaal als mogelijk
104
ruimtelijke concepten
105
zo normaal als mogelijk
106
ruimtelijke concepten
107
zo normaal als mogelijk
108
de scenario’s
DE SCENARIO’S De concepten uit ons onderzoek zijn verwerkt in scenario’s. Deze laten zien hoe de dagbesteding er in de toekomst uit zou kunnen zien. Door middel van de scenario’s worden drie verhalen verteld. Gezien vanuit het perspectief van de medewerker, de cliënt en de bezoeker.
109
zo normaal als mogelijk
Medewerker in de dagbesteding van de toekomst 08:30
Aankomst
B U S
Ingang medewerkers
Fiets Lopen
08:35
Dagopening
De medewerkers hebben een eigen ingang, de werkplekken zijn gesitueerd aan de wanden en niet in afgesloten ruimtes.
110
scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s
14:30
Open
Het kruispunt zorgt voor doorloop tussen verschillende ruimtes.
De kleur van de deur geeft aan bij welke dagbesteding je bent, dit is overzichtelijk voor iedereen.
17:30
111
Gesloten
zo normaal als mogelijk
CliĂŤnt in de dagbesteding van de toekomst 08:30
Aankomst
B U S Fiets Lopen
09:00
Aan het werk
112
Goederen
scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s
Voor cliĂŤnten is het duidelijk hoe je lopend naar het gebouw kan, waar je je fiets kan parkeren en waar de bussen geparkeerd kunnen worden.
13:30
Rust
17:00
Naar huis
De dagbesteding heeft zijn eigen identiteit. Werkplekken zijn aan te passen, hierdoor werk je prettiger en heeft de begeleider overzicht.
Als je een moment van rust nodig hebt, zijn de kokers te gebruiken om je even van de werkomgeving af te sluiten. 113
zo normaal als mogelijk
Bezoeker in de dagbesteding van de toekomst
14:00
Aankomst B U S
Er is overzichtelijk aangegeven waar je naartoe moet.
Fiets Lopen
OPEN
eten + drinke n 10-21 U
P
14:15
Binnenkomst EXPO expositie
De entree is open en uitnodigend.
1 2 INFO
Welkom
114
informatie
BORD
scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s
Onmoetingsplekken waar iedereen samen komt.
Bij binnenkomst word je welkom geheten en krijg je alle informatie over de locaties. Op ontmoetingsplekken kun je de kunstenaars ontmoeten die de producten gemaakt hebben.
14:30
Expositie
15:00
Ontmoeten
16:00
Tot snel
Tot snel
115
zo normaal als mogelijk
Ben je met dit boek aan de slag geweest? Of wil je gewoon nog iets kwijt naar aanleiding van het onderzoek? We blijven graag op de hoogte: casestudydagbesteding@outlook.com
116
bedankt
BEDANKT Auke van der Zwaag en Cornelis Poppe, cliĂŤnten en begeleiders van de dagbestedingslocaties, Irene MĂźller en Ingrid van Zanten en geraadpleegde experts voor jullie enthousiasme, input en eerlijkheid.
117
Dit is een publicatie van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Zwolle. Masteropleiding Interieurarchitectuur. November 2014.
Studenten Debbie van Dijk Gigi Booi Jip Zewald Manon Stadler Marleen Garstenveld Stephanie Klein Holkenborg