2727013
2017/2018
trendonderbouwing trendbronnen
Charlotte Buitenhuis
FUTURE CITIES FUTURE CITIES FUTURE
IN LE ID IN G
SCOPE Voor de opdracht van trendonderbouwing werd gevraagd een scope te bepalen voor een onderwerp waarover jij als toekomstig trendwatcher meer over te weten zou willen komen. Ik heb mijn scope gericht op het thema Future Cities. Ik ben geïnspireerd geraakt door een opdracht van vorig jaar Trendonderbouwing, waarin we onze toekomstige stad op papier gingen zetten. Deze actie zette me aan het denken: “Alles wat je kent zoals het nu is, zal over twintig jaar heel anders eruit zien.” Het is een erg breed onderwerp, waar alle sectoren mee te maken krijgen. Dit trekt me juist omdat ik van mening ben dat veranderingen in de maatschappij van morgen nu al langzamerhand te ontdekken zijn. Persoonlijk vind ik het interessant om vooruit te kijken naar een situatie waar ik ook mee te maken zal krijgen. Vandaar de keuze voor mijn scope “Future Cities.”
CONTENT
04 05
06 07
08 09
10 11
12 13
14 15
boek 1
artikel 2
eigen bron
boek 2
documentaire
eigen bron
boek 3
podcast
terugkoppeling
artikel 1
DDW
bronnenlijst
BOEKEN
04
DE STAAT VAN NEDERLAND
Scope
De vraag die Bas Heijne in zijn nieuwe boek centraal zet is niet ‘Wie zijn we?’ als Nederlandse maatschappij, maar ‘Wie willen we zijn?’. Heijne stelt dat vlak voor de politieke verkiezingen van Nederland in 2017, er een splitsing in de maatschappij te constateren is. Hij is van mening dat de politieke debatten in Nederland alleen maar probleemvermijdend zijn, maar niet de knelpunten van de discussie aankaarten. “Er is vaak alleen maar toon, maar geen debat meer” is iets wat vooral uit het pleidooi naar voren komt. (Heijne, 2017). De Nederlandse samenleving raakt haar samenhang kwijt, we zien elk ander alleen nog maar als vertegenwoordiger van een bepaalde karakter eigenschap terwijl we allemaal zoveel meer zijn dat dat. Er is bewustzijnsverandering nodig. Dit kan op verschillende aspecten van de Nederlandse maatschappij. De media, de politieke situatie en de burgers kunnen de problematische kwestie op politiek gebied omdraaien. Dit boek sluit aan op mijn scope omdat het de huidige politieke kwestie in Nederland bespreekt. Wanneer er 100+ dagen over een regeerakkoord gedaan moet worden, moet er iets veranderen in de toekomst waardoor we beter kunnen samenwerken.
Deze tijd
Kijkende naar de opleiding, deze tijd en het boek van Bas Heijne is er een link te leggen tussen alle drie. Het boek speelt in op de politieke situatie en de daarbij bekomende (volgens Heijne) problemen in Nederland. De link die te leggen is met de opleiding gaat om het constateren van een probleem naar eigen inzicht, om er vervolgens een alternatief (of alternatieven) voor te verzinnen om het in de nabije toekomst aan te kunnen passen.
05
THE NEW URBAN CRISIS
Scope
De focus in het boek The New Urban Crisis van auteur Richard Florida ligt voornamelijk op verstedelijking. Echter groeien steden niet gelijkmatig, waardoor segregatie tussen maatschappijklassen toeneemt. Er wordt in het boek gekeken naar de oplossingen die mogelijk zijn om dit proces om te keren, of in ieder geval te beperken. Dankzij de creatieve economie hebben de ‘Super Star’ steden een flinke groei doorgemaakt, maar raakte de rest van de steden achterop. Florida noemt dit “The Winner Takes All Urbanism”. Doordat de creatievelingen naar de stad trekken, word de vraagkant op de woningmarkt in de stad overspoelt en worden woningen onbetaalbaar. De klasse die tegenover de creatievelingen staat vindt ze elitair en arrogant, en heeft liever dat alles weer zoals vroeger zou zijn. Maar dit kan simpelweg niet, een modernere wereld vraagt nu eenmaal om verandering. De oplossingen waar Florida mee komt zijn als volgt. Er wordt geadviseerd om betaalbare woningen te bouwen (niet per se goedkoop) en ons Amsterdam vindt hij een prima voorbeeld aangezien ze daar ook mee bezig zijn. Verder vindt Florida dat Amerika onder de leiding van Trump zich meer moet focussen op city-building dan op nation-building. Dit slaat meteen terug op mijn scope, omdat de focus in dit boek ligt op de oplossingen voor de verstedelijking.
Deze tijd
Een combinatie die te maken is met deze tijd gaat vooral over de oplossingen die Florida aan het einde van zijn boek geeft. Die draaien vooral om aspecten van de problematische situaties die hij aankaart die nu van belang zijn, en dus impact hebben op verdere ontwikkeling van de problemen. De link met de opleiding draait vooral om het bespreken van de ontwikkeling verstedelijking en de consumptiemaatschappij die uit proportie dreigt te groeien.
06
GRATIS GELD VOOR IEDEREEN
Scope
In het boek Gratis Geld Voor Iedereen houdt historicus Rutger Bregman een pleidooi voor een wereldwijd basisinkomen voor iedereen. De belangstelling voor een basisinkomen is geen nieuwe ontwikkeling. Voorloper van de politieke partij GroenLinks, de PPR, stelde dit in de jaren tachtig al eens voor. Dit idee is echter nooit van de grond gekomen. Bregman begint het boek met het stellen dat vroeger alles slechter was; de gezondheid, de leefomstandigheden en de lonen etc. Pas na de opkomst van het kapitalisme begon de wereldbevolking zich te ontwikkelen. Breg man stelt dat we van mening zijn dat we steeds meer kunnen, maar ook steeds meer moeten. De welvarende consumptiemaatschappij zal ons uiteindelijk de nek om doen. Om een meer humane samenleving te creëren stelt Bregman dat het nodig is om de huidige economische situatie te herstructureren. (Bregman, 2016) Mijn scope sluit aan bij dit boek omdat het draait om een ontwikkeling die eventueel kan plaatsvinden op de economische markt zoals we deze nu kennen. Wanneer er een basisinkomen voor iedereen zal komen, zullen de steden van de toekomst heel anders functioneren op het gebied van werkgelegenheid en de welbekende
Deze tijd
Dit boek sluit aan op deze tijd door de experimenten die worden gegeven als voorbeelden. Een grootschalig meerjarig experiment in Canada trok vooral mijn aandacht. Junks, daklozen en armen werden een bijdrage toegestopt vanuit de Canadese overheid. In tegenstelling dat er naar drugs gegrepen werd door de junks en het geld er doorheen vloog bij de armen, nam de criminaliteit en het drugsgebruik juist af. Uiteindelijk kostte het de Canadese overheid ook minder door het op deze manier deze voorheen gecategoriseerde ‘minderheidsklasse’ te helpen. Dit soort experimenten zijn interessant om in de toekomst ook toe te passen op de desbetreffende probleemcategorieën in Nederlandse samenleving, door dat zij zo geen probleemcategorie hoeven zijn.
ARTIKELEN
07
THE ECOLOGICAL FUTURE OF CITIES
08
EXPERIMENTEREN VOOR DE TRANSITIE NAAR DUURZAME STEDEN
Scope
Scope
Wanneer ik denk aan Future Cities, zie ik me steden voor me waarin mens en natuur samen leven. De een is niet meer superieur aan de ander. In een stad leven is simpelweg makkelijker voor de bereikbaarheid van benodigde faciliteiten voor het moderne leven, maar het zou je niet de mogelijkheid af moeten nemen om je in de natuur te bevinden. We zullen de natuur haar gang laten gaan.
Future Cities is een breed en openstaande scope om te hebben voor deze opdracht. De experimenten die in de stad steeds vaker worden uitgevoerd draaien om het in de hand hebben van de maatschappij vanuit de bewoner. Individualisme speelt hierin een grote rol, we zijn onszelf bewust geworden dat wij een deel van het probleem zijn en dat wij de veranderingen ook door kunnen voeren. De experimenten die worden uitgevoerd in de Nederlandse samenleving zijn ook erg breed, namelijk terug te vinden op diverse sectoren in de maatschappij. Het is ook een kwestie die langzamerhand meer ruimte zal krijgen in de samenleving.
Het is wetenschappelijk bewezen dat natuurlijke invloeden en processen in stedelijke gebieden stress verminderen die normaliter ontstaat door problemen in de stedelijke omgeving. Volksgezondheid is afhankelijk van buurt tuinen, parken en fietsen wandelpaden, en dat geldt zeker voor de stedelingen. Ontwerpen van waarin er ruimte wordt gecreërd voor natuur en mens brengen niet alleen ecologische voordelen met zich mee, maar zijn ook belangrijk voor de toekomst van de steden. De psychologische voordelen die deze gebieden met zich mee brengen zijn van belang om mee te nemen in de architectuur en infrastructuur van morgen. (SCIENCE, 2017)
Deze tijd
Een trend die terug te koppelen is aan dit artikel is de trend glocalisering. De focus waar ik naar gekeken heb in het artikel ligt voornamelijk op de urbanisatie die zijn tol eist, waardoor de bewoners van de stad de natuur weer terug naar zichzelf willen halen. Urbanisatie, globalisering en glocalisering zijn thema’s die voor de groeiende overwerkte wereldbevolking maar ook voor de ILS trendwatchers van belang zijn om te kijken naar de ontwikkelingen van Future Cities.
Volgens het artikel Experimenteren voor de transitie naar duurzame steden (2016) heeft “iedere zelf-respecterende stad wel een proeftuin, maker space, living lab of een andere experimentele ruimte waar innovatieve concepten in de praktijk worden getest.” Voor het eerst in de geschiedenis woont meer dan de helft van de wereldbevolking in de steden en dit aantal zal oplopen tot 70% in het jaar 2050. Steden worden als oplossing maar ook als uitdaging gezien. (Rooilijn, 2016).
Deze tijd
Zoals eerder gezegd is dit artikel weer terug te koppelen aan de trend individualisme. Deze desbetreffende experimenten worden door de Nederlander zelf geinitieerd, uitgevoerd of ontworpen. De link die te leggen is naar de opleiding en dit artikel is dat wij als conceptontwikkelaars moeten kijken naar de wensen van de consument, in plaats van onze eigen veronderstelde problemen voor een bepaalde doelgroep. Diverse experimenten die in het artikel benoemd worden ook uitgevoerd met deze gedachtegang.
DOCUMENTAIRE
09
SUSTAINABLE (Netflix)
Scope
Als mens zijnde zijn wij (mede?) bewoners van de steden van de toekomst. Wanneer er gekeken wordt naar de grootte van de wereldbevolking, wordt al jaren lang voorzien dat de wereldbevolking zal doorgroeien totdat diverse maatschappijen uit hun voegen zouden barsten. Bijkomende dat de wereldbevolking groeit, neemt ook de vraag naar voedsel toe. (Wageningen Universiteit, z.j.). Echter zal in de toekomst een andere manier van voedselproductie van belang zijn. De manier waarop men nu hun voedsel produceert is niet rendabel en vermogend genoeg voor de wereldbevolking die van 7 naar 9 miljard zal groeien. (Wageningen Universiteit, z.j.) Matt Wechsler en Annie Speicher zijn Amerikaanse filmmakers, en kwamen dankzij de groeiende wereldbevolking en de niet-rendabele manier van voedsel produceren op het idee voor de documentaire Sustainable. De documentaire richt op de Amerikaanse agri-industrie en de momenteel bijbehorende problemen; grondverlies, water verspilling, klimaatverandering en pesticide gebruik. Deze problemen zijn van grote invloed op de manier van voedsel productie in de Amerikaanse agrisector. De hoofdpersoon in de documentaire is Marty Travis, hij is een zevende generatie boer in Chicago. Marty heeft een erg vooruitstrevende blik op het gebied van argicultuur en wilt zijn niet-rendabele boerenland omzetten in een gebied om een vooruitloper te zijn door duurzame voedselproductie in werking te zetten. (Sustainable Food Film, 2016). Mijn scope in combinatie met deze documentaire zorgt voor een interessante kijk op de toekomst voor de Future Cities met benodigde voedselproductie. Sowieso een interessante ontwikkeling om ook mee te nemen is de Vertical Farming trend. Door gebrek aan ruimte om het land, wordt er gezocht naar andere manieren voor en door boeren om hun productie toch zo efficiĂŤnt mogelijk te laten gebeuren. Dit zal in de toekomst ook meer van toepassing zijn.
Deze tijd
De link met de opleiding, deze tijd en de documentaire Sustainable ligt vooral op de focus op de trend vergrijzing en de constante vraag naar duurzaamheid. Door de groeiende wereldbevolking is er behoefte aan meer voedsel in de toekomst, wat dus betekend dat er naar alternatieven moet worden gezocht om meer voedsel op een rendabele manier te kunnen blijven produceren. Er is een beweging gaande dat steeds meer bewoners duurzaamheid in belang nemen. In 2016 is het percentage consumenten dat het belangrijk vindt wanneer bedrijven duurzaam ondernemen gestegen van 64% naar 71% (Duurzaam ondernemen, 2016). Aangezien er op de opleiding gestreven wordt naar het creĂŤren of in ieder geval het inzien van de early adopters en innovators in de samenleving, ben ik van mening dat deze beweging al een wijd besproken thema is geweest in het International Lifestyle curiculum.
PODCAST
10
WERELD VAN MORGEN PODCAST: WiTricity
Scope
Het Massachusetss Institute of Technology heeft onderzoek gedaan naar het fenomeen draadloze energie. In 2020 is hun voorspelling dat grootschalige vormen van draadloze elektriciteit de overhand gaan hebben in de elektriciteitvoorziening. In de jaren 90 is het al begonnen bij de eerste tandenborstels die elektrisch zijn met een inductieadapter. Deze techniek wordt nog steeds gebruikt bij elektrische tandenborstels. (Oral B, 1990). Maar datzelfde principe wordt de laatste jaren steeds meer doorgevoerd in veel meer gadgets. IKEA en Google produceerden producten met de QI+ standaard, maar dit verplaatste echter de stekker en nam het probleem van de elektriciteitsdraden niet weg. Apple is samen met Samsung nu hardop op weg naar de nieuwe manieren van draadloos opladen. Momenteel wordt het nog alleen gericht op kleine gadgets, zoals horloges en telefoons. (Wereld van Morgen podcast, 2017). Kijkende naar mijn scope past deze podcast in het toekomstbeeld voor de Future Cities. Denk aan de mogelijkheden die de Witricity techniek met zich meebrengt wanneer auto’s van nu bijvoorbeeld Tesla zich draadloos kunnen gaan opladen. Hierdoor wordt het ‘elektrisch’ rijden al veel aantrekkelijker en gemakkelijker gemaakt. Maar ook de Nederlandse Spoorwegen zijn goed bezig, vanaf 2017 rijden namelijk alle treinen op groene stroom. (NS, 2017) Echter vinden sommige mensen het aanzicht van de windmolens waarvan de NS haar energie haalt. een belemmering om op een bepaalde buitenafgelegen locatie te gaan wonen. Wanneer de treinen kunnen gaan rijden op draadloze elektriciteit, zullen er nieuwe alternatieven ontstaan voor de Nederlander in allerlei lagen van de samenleving ter bevordering van de QOL.
Deze tijd
De link die ik leg tussen deze podcast en onze opleiding in deze tijd is het kijken naar de mogelijkheden die WiTricity met zich meebrengt voor de studenten aan de Academy fo Creative Industries. Als er nu wordt gekeken naar de (beperkte) beschikking aan computers, maar ook naar de beperkte beschikking over werkende stopcontacten in de klaslokalen zou de ontwikkeling van WiTricity een ideale uitkomst bieden om meer studenten te stimuleren sneller online te werk kunnen gaan. Als we digitalisering hand in hand willen laten lopen met het onderwijs, kan WiTricity deadlines en onderzoeken versimpelen en leerstof sneller dicht bij de student brengen. Een andere bijkomstigheid zou het creëren van aan oplaadpunt voor scooters en auto’s zijn waarmee diverse studenten naar de Hogeschool toekomen. Wellicht een idee voor het nieuwe gebouw van ACI...
DUTCH DESIGN WEEK
11
HYBRIDE DIEREN
Scope
De voorgaande jaren heb ik al ondervonden dat de DDW niet alleen gebaseerd is op Design thinking, maar ook op het openen van discussies. Dit vind ik zelf een belangrijk aspect om mijn scope te bespreken. Niet alle manieren van bepaalde processen hoe wij deze nu behandelen, zijn rendabel om in de toekomst uit te voeren. Arjen Bangma, de curator van het Robotanica onderdeel op de Dutch Design Week, is zich hier ook maar al te bewust van. Second Lifestock is een design werk wat het meeste mijn aandacht trok. Het is een ontwerp van de Amerikaanse ontwerper Austin Stewart. Stewart creeërde VR-brillen voor kippen zodat ze zogenaamd ‘een beter leven’ kunnen leiden zonder dat ook daadwerkelijk te doen. Het ontwerp is bedoeld om een discussie te openen over de huidige toestand in de bio-industrie. Echter is het niet alleen om te kijken naar de omstandigheden in de bio-industrie, het ontwerp zorgt er ook voor dat er gekeken wordt naar de leefomstandigheden waarin we onszelf als moderne mens plaatsen. We leven steeds meer in de virtuele wereld, en sluiten ons af van de realiteit door deze ontwikkeling. (Van de Glind, 2017). De mogelijkheden die dit ontwerp met zich meebrengt zijn ook weer terug te koppelen aan mijn scope Future Cities. Het ontwerp is echter niet realistisch om daadwerkelijk te gaan gebruiken. Wel is het aspect van het openen van de discussie van belang om te kijken naar de ontwikkeling van de steden van de toekomst. Een ontwerp als dit van Austin Stewart is een voorloper op de ontwerpen die in de toekomst moeten gaan komen om de problematische situaties daadwerkelijk aan te pakken.
Deze tijd
Door de kijken naar het ontwerp van Austin Stewart en de intentie erachter, en dat de koppelen aan de opleiding International Lifestyle Studies wordt het eigenlijk een logische optelsom. Onze opleiding is een vooruitstrever van het openen van discussies over toekomstige situaties door te kijken naar opkomende maatschappelijke trends. Het ontwerp van Stewart opent misschien niet de discussie over de toekomstige situatie, maar wel over de huidige situatie en hoe deze eigenlijk anders zou moeten. We worden op onze opleiding opgeleid tot trendwatcher en conceptontwikkelaars, waardoor we in de innovator (early adopter) categorie in de samenleving zullen vallen. Stewart komt met zijn ontwerp ook terecht in deze categorie, waardoor er ook een goede link te leggen is tussen deze tijd, onze opleiding en het desbetreffende ontwerp.
EIGEN TRENDBRONNEN
12
REAL LIFE BLACK MIRROR
Scope
De communistische partij is in China al even aan de macht, en langzaam maar zeker doet deze partij ook hun best om de Chinese samenleving naar hun ideaal beeld te vormen. Maar wat er nu gaande is in de provincie Shangdong begint veel te lijken op een aflevering van de Netflix hitserie Black Mirror. Het Social Media puntensysteem uit de derde aflevering van seizoen twee van de serie, wordt in de provincie Shangdong namelijk realiteit. Bewoners worden beoordeeld op bepaalde activiteiten of handelingen die zij wel of niet ondernemen. Bezoek je je ouders amper? Punten in mindering. Woon je in een rijke buurt? Punten erbij. Betaal je je rekeningen op tijd? Punten erbij. De Chinese regering werkt samen met o.a. grote Chinese techbedrijven zoals Alibaba. Via de betaaldienst Alipay worden de aankopen die je maakt gecheckt door de regering en op deze manier worden ook je punten bijgewerkt. (Bright, 2017) Vroeger was er vanuit de Nederlandse overheid veel controle op de manier waarop de Nederlandse samenleving zich kon bewegen. Wanneer je de scope Future Cities aanhoudt, en een ontwikkeling zoals het puntensysteem in China opduikt laat het je wel nadenken over de gevolgen die het kan hebben wanneer het succesvol bevonden wordt. Wanneer grootmachten zoals China, Rusland en Amerika dit systeem over gaan nemen, zal de wereld in handen komen van de overheden en niet meer van de mensen.
Deze tijd
De link die er te leggen is tussen deze tijd en deze ontwikkeling draait vooral om het feit dat de hitserie Black Mirror dit scenario al in het jaar 2016 heeft geschetst. Black Mirror is vooral bedoeld om de absurditeit van de mogelijkheden van de toekomst te schetsen. Dat een idee in zo’n aflevering ook werkelijkheid wordt maakt me nieuwsgierig of de rest van de afleveringen ook realiteit zullen worden...
13
HUIS KOPEN MET BITCOINS
Scope
De opkomst van de cryptocurrencies zijn booming in het jaar 2017. Zo piekte de waarde van de de digimunt Bitcoin naar 3000 dollar per stuk, en kwam de opvolger Ethereum op de waarde van zo’n 233 dollar per stuk terecht. (Garber, 2017) De mogelijkheden die de cryptocurrencies met zich mee brengen worden door de early adopters in de samenlevingen steeds verder onderzocht. Zo zijn bedrijven zoals Samsung en de Rabobank bezig met het kijken naar de manieren waarop je de munt Ethereum zou kunnen gebruiken als veilig en legaal betaalmiddel. (NPO, 2017). Lev Loginov, een vastgoedbeheerder in Londen, wil de opkomst van de cryptocurrencies dan ook in zijn voordeel gebruiken. Voor de verkoop van een villa in de Londense wijk Notting Hill, die zijn bedrijf in 2011 kocht voor 9,5 miljoen pond, wilt Loginov ‘slechts’ 4005 Bitcoins hebben. Hij is van mening dat de bitcoin de transacties sneller, efficiënter en makkelijker gaan maken dan de tegenstelling tot het gebruik van de reguliere banken met teveel omgangsregeltjes. De combinatie van mijn scope en deze ontwikkeling is vooral interessant op het gebied van de huizenmarkt zoals we die nu kennen. Zoals de Bitcoins en andere diverse munten zich aan het ontwikkelen zijn, is het best een mogelijkheid dat cryptocurrencies het nieuwe betaalmiddel van de toekomst zullen worden.
Deze tijd
Op de opleiding proberen we vooruit te kijken naar ontwikkelingen in de maatschappij, voordat de meerderheid deze ontwikkeling zal ondervinden. De opkomst van de Bitcoin en andere digimunten is dan ook een veelbesproken onderwerp. De cryptocurrencies zitten nu nog in hun ‘Innovator’ fase in de adoptiecurve van de Nederlandse samenleving. Het is dus wel degelijk een onderwerp wat van belang is om te bespreken kijkende naar deze tijd maar ook voor de eventuele ontwikkelingen in de toekomst die het met zich meebrengt.
TE RU GK OP PE LI NG
Tot slot is err nog een terugkoppeling op alle trendbronnen incombinatie met mijn scope, de opleiding en deze tijd. Ik heb het zo persoonlijk mogelijk proberen te verwoorden, maar heb ook de nodige objectieve bronnen toegevoegd om mijn verhaal te ondersteunen. De bronnen lopen nogal uiteen, daar heb ik bewust voor gekozen. Niet alleen duurzaamheid staat centraal, ook de koopkracht van mensen (Gratis Geld Voor Iedereen en het Bitcoin huis) maar ook de manier van handelen van de burgers (Real life Black Mirror en Hybride Dieren). Verschillende aspecten die wat mij betreft invloed hebben op de toekomst die ik voor me zie voor een Future City. Er komen in mijn trendbronnen mega, macro en micro trends naar voren. Ik ben van mening dat het kijken naar trends op verschillende lagen ook van belang is omdat ook kleine ontwikkelingen de stad van morgen zullen beĂŻnvloeden. Duurzaamheid en Verstedelijking zijn mega trends die vooral in de artikelen en het boek The New Urban Crisis de focus krijgen. Individualisme is een macro trend die terug komt in de Dutch Design Week en de podcast over de mogelijkheden van WiTricity. Voor mijn scope de Future Cities ben ik van meing dat niet alleen de mensen verandering zullen doormaken en, maar ook de omgeving zoals we die nu kennen samen met de gebruiksvoorwerpen in ons leven zullen aanpassingen ondergaan. Een ideaalbeeld kan ik nu wel schetsen voor de stad van morgen, maar gaandeweg de jaren verstrijken zullen de wensen van de mensen verschuiven. Verschuivingen van nu en komend jaar die ik van belang vind heb ik verwerkt in dit verslag, maar of dat over tien jaar nog steeds zo zal zijn weet niemand met zekerheid.
BR ON NE NL IJ ST
Bregman, R. (2016). Gratis Geld Voor Iedereen. Amsterdam, Nederland: De Correspondent BV. Bright. (2017, 23 oktober). China wil elke burger rapportcijfer geven: ‘Orwelliaans’. Geraadpleegd van https://www.bright.nl/ nieuws/china-wil-elke-burger-rapportcijfer-geven-orwelliaans Bright. (2017, 19 oktober). Huisje kopen? Dat is dan 4005 bitcoins alsjeblieft. Geraadpleegd van https://www.rtlz.nl/ node/2583741 Donnell, M. J, & Macgregor-Fors, I. (2017, 17 oktober). The Ecological Future Of Cities. Geraadpleegd van http://science.sciencemag.org/ Duurzaam Ondernemen. (2016, 6 oktober). Consumenten vinden duurzaamheid bedrijven steeds belangrijker. Geraadpleegd van https://www.duurzaam-ondernemen.nl/duurzaamheid-bij-consument-de-lift/ Florida, R. (2017). The New Urban Crisis. New York, Amerika: INGRAM Publisher Services. Garber, J. (2017, 21 juli). Bitcoin als een raket omhoog richting $ 3.000 en ethereum volgt – cryptomunten jojoën met tientallen procenten. Geraadpleegd van https://www.businessinsider.nl/bitcoin-als-een-raket-omhoog-richting-3-000-en-ethereum-volgtcryptomunten-jojoen-met-tientallen-procenten/ Glind, G. van den. (2017, 24 oktober). Waarom kippen VR-brillen nodig hebben. Geraadpleegd van https://creators.vice.com/nl/ article/evbnpz/kippen-met-vr-brillen-en-andere-manieren-om-de-natuur-een-beetje-te-helpen?utm_source=tcpfbned Heijne, B. (2017). De Staat Van Nederland. Amsterdam, Nederland: Prometheus. NOS. (2017, 13 juni). Digitale valuta ethereum wordt steeds populairder. Geraadpleegd van https://www.nporadio1.nl/homepage/4576-digitale-valuta-ethereum-wordt-steeds-populairder NS. (2017). Energie. Geraadpleegd van https://www.ns.nl/over-ns/duurzaamheid/energie Sengers, F., & Raven, R. (2016). Experimenteren naar de transitie voor duurzame steden. Geraadpleegd van http://www.rooilijn. nl/ Wageningen Universiteit. (z.j.). Het wereldvoedsel vraagstuk. Geraadpleegd van https://www.wur.nl/upload_mm/f/9/6/4656f282-