Werkingsverslag 2016 Lokaal Cultuurbeleid district Wilrijk Samenwerking Met een lichte zin tot overdrijving durven we stellen we dat het jaar 2016 in Wilrijk diende als lange aanloop tot het ontegensprekelijke hoogtepunt van het lokaal cultuurbeleid, het winterfestival Wintervonk. De eerste editie van het winterfestival ambieerde niet haar tweejaarlijkse grote stedelijke broer Wintervuur te evenaren, maar wel om als een relevante, lokale variant de donkere dagen tussen Kerst en Nieuw met vuur, warmte en veel licht op te vullen. Een ambitie waarin het festival voluit slaagde. Wintervonk ging op zoek naar lokale culturele samenwerkingsverbanden in de hoop een breed draagvlak te vinden bij de Wilrijkenaar. Een projectkerngroep, samengesteld met medewerkers van cc De Kern, cultuurantenne en de evenementenmedewerker van het district, startten de voorbereidingen op in juni. De openingsavond was voor vele Wilrijkenaars een eerste hoogtepunt dat duidelijk maakte dat Wilrijk een district is met een eigen karakter, een eigen identiteit. Lokale verenigingen maakten van de openingsavond een uniek lokaal evenement. Optredens van Harmonie Sint-Bavo en van dansgezelschap Swing onderbouwden de wil van de kerngroep om lokale actoren te betrekken in het programma. Daarnaast maakte het Wilrijkse musicalgezelschap BSO op vraag van het district een eigen productie met het beste uit hun voorbije seizoenen. Op dezelfde avond zorgde de eindejaarsdrink, georganiseerd door de districtsmedewerkers, voor een vol evenementenplein. Meer dan 1200 presentjes werden als eindejaarsgeschenk uitgedeeld. Ook hier bleek samenwerking op de Wintervonklocatie, over de denkbeeldige grenzen van de bedrijfseenheden van de stad heen, een duidelijke meerwaarde. Als kers op de taart werd het publiek op de openingsavond op een bijzonder gesmaakt concert van The Whodads getrakteerd. De drie volle festivaldagen die volgden op de openingsavond waren gevuld met namiddagoptredens (The Jacquelines, De Bonanzas, dj Bobonne Ivon) en avondoptredens (Ertebrekers, Soulsister, Bottle of Moonshine en dj Loveboat), kinderanimatie, bibactiviteiten, kindervoorstellingen, films in cc De Kern, buurtmaaltijden en comedy in jeugdcentrum Vizit. Met Vizit werd opnieuw een vlotte samenwerking op poten gezet waarmee Wintervonk ook in grote getalen jongere Wilrijkenaars bereikte en bediende. In totaal bereikten we, met betalende ĂŠn gratis activiteiten niet minder dan 5000 bezoekers op de verschillende Wintervonk-activiteiten. Een resultaat dat onze verwachtingen overtrof en dat we alleen maar konden neerzetten dankzij het gouden begrip samenwerking. Tussen de verschillende lcb-partners, tussen stedelijke diensten uit allerlei bedrijven en met tal van andere organisaties en verenigingen, stedelijke en niet-stedelijke. Grote en kleine. Vertrouwde maar ook minder vertrouwde. Maar ook in de rest van 2016 stond in Wilrijk de uitbouw van een cultuuraanbod, gedragen door een veelheid aan samenwerkende partners en groeperingen, centraal. EĂŠn treffend ander voorbeeld: het Rommelmarktfeest op het Valaar beleefde in mei een topeditie. Maar liefst veertig (40!) straten, bijna de ganse wijk, toverden zich om tot rommelmarkt-straat. De oorspronkelijk vraag kwam van de
1
bewoners die het district vroegen om enerzijds productioneel mee te werken aan een dergelijk groots opgezet initiatief, en om anderzijds ook het programmatorische luik (een rijkgeschakeerde waaier aan straatacts, animatie, optredens, …) samen te stellen. Elk jaar opnieuw blijft het voortraject intensief en uitdagend, ook na meerdere edities. Het district roept bewoners jaarlijks op om als straatverantwoordelijke mee te werken. De straatverantwoordelijken gaan in hun eigen straat op zoek naar participanten en vormen de tussenpersonen tussen district en bewoners. De opzet is om op die manier de buren ook weer meer contact met elkaar te laten hebben. Een aanpak die werkt in deze volkse, diverse wijk. Maar ook in andere wijken toont Wilrijk dat inzetten op wijken de moeite loont. Het Neerlandwijkfeest, een overvol weekend in september, kan zo elk jaar rekenen op de medewerking van het district. Niet alleen financieel, maar ook technisch en logistiek. Een ander goed voorbeeld is de Koornbloemwijk, maar daarover verderop in dit werkingsverslag wat meer uitleg. Samenwerking veronderstelt als eerste stap: de vraag tot medewerking en participatie durven stellen. Twee jaar geleden koesterden we de ambitie om in 2016 onze Adviesraad Cultuur nieuw leven in te blazen. Daarom werd teruggegrepen naar de formule waarbij individuele ambassadeurs advies verleenden omtrent uitbouw en invulling van het feestjaar 1250 jaar Wilrijk. Diezelfde groep geëngageerde Wilrijkenaars bleek makkelijk te overtuigen een meer participerende rol te spelen in de vorm van een nieuwe adviesraad. De afzonderlijke wijken zijn allemaal vertegenwoordigd in deze nieuwe raad waardoor het aftoetsen van voorstellen steeds ook een lokale (wijk-)aangelegenheid wordt.
Demografie & diversiteit Bevolkingsprofiel In vergelijking met de optelsom van stad en districten, heeft het district Wilrijk een oudere bevolking dan het Antwerpse gemiddelde. Maar zoals overal in de stad is er ook hier sprake van én een bevolkingsgroei én een bevolkingsverloop (mensen die niet eerder in Wilrijk woonden die er komen wonen). Een opvallende spanning tussen dit ‘oud en nieuw’ vonden we op wijkniveau in de Koornbloemwijk. Deze wijk bestond in het midden van de 20 e eeuw voornamelijk uit eerder bescheiden arbeiderswoningen. In de jaren ’80 van diezelfde eeuw werd de wijk in oppervlakte verdubbeld dankzij een nieuwe verkaveling die aan de bestaande wijk grenst. De “nieuwe” Koorbloemwijk was na enkele jaren een feit. De bestaande bewoners merkten naast het verschil in architectuur en straatbeeld, ook een verschil in sfeer. De niet uitgesproken spanningen leidden halfweg de jaren ’90 tot mondelinge twisten tussen de respectieve bewoners van de oude en de nieuwe wijk. Beide wijkdelen beschikken over een actief wijkcomité dat met veel plezier en goesting activiteiten organiseert, maar in de loop der jaren gewoon was geraakt om elkaar niet meer uit te nodigen. Om die denkbeeldige barrière te doorbreken, formuleerden we de ambitie om beide delen van de wijk, met voldoende aandacht voor jong en oud, stapsgewijs terug wat dichter bij elkaar te brengen. We zochten en vonden een enthousiaste projectcoördinator die net deed wat nodig is om mensen te laten beseffen dat deze scheefgegroeide situatie kon worden rechtgetrokken: luisteren, tijd investeren en samen activiteiten organiseren. Over een zestal zomerse weken verspreid werden in samenwerking met de cultuurantenne en het cultuurcentrum tal van activiteiten georganiseerd waarbij ontmoeting steeds weer centraal stond: een kennismakingsfeest in BarVIZart, een natuurdag
2
in het natuurdomein dat aan de wijk grenst, een familiepicknick, voortuinconcerten, openluchtcinema en een afsluitende brunch door het wijkcomité de Nieuwe Koornbloem. De duidelijk waarneembare vaststelling dat tegen het einde van het project de bewoners van de oude en de nieuwe Koornbloem opnieuw bij elkaar over de vloer kwamen en ook deelnamen aan de activiteiten die in de andere deelwijk plaatsvonden, maakte dat we dit als een erg geslaagd voorbeeld beschouwen van hoe het lokale cultuurbeleid concreet invloed kan uitoefenen op de socioculturele uitdagingen die gepaard gaan met het samenwonen en samenleven in divers samengestelde wijken. Een laatste voorbeeld van de wijze waarop we in Wilrijk aandacht besteedden aan de specifieke demografische kenmerken van onze bevolking was de pop-up tentoonstelling naar aanleiding van de 125e jaarmarkt. Wilrijk is immers de trotse eigenaar van één van de oudste nog actieve jaarmarkten waar nog klein- en grootvee tentoon wordt gesteld. Geboren en getogen Wilrijkenaars hebben hun hele leven elk jaar dit lokaal spektakel kunnen meemaken. De 125 e editie was een uitgelezen moment om dit historisch cultureel erfgoed in de kijker te zetten en een brug te slaan tussen het verleden en het heden. Erfgoedconsulente Mia Nollet ging in gesprek met sleutelfiguren rond de jaarmarkt en de heemkring Wilrica. Ze gebruikte keramieken tegels als verwijzing naar de abattoirs waar veel van de dieren op de jaarmarkt uiteindelijk hun einde kenden. Op de tegels kwamen oude foto’s en teksten rond kenmerkende onderdelen van de Wilrijkse jaarmarkt, haar veemarkt, wielerkoers, kermis en andere... De openluchttentoonstelling was te bewonderen op de Bist tijdens het jaarmarktweekend en gaat in 2017 op reis langsheen de Wilrijkse RVT’s en dienstencentra.
Innovatie Het Wilrijkse districtsbestuur formuleerde de uitgesproken ambitie om Wilrijk als stripdistrict te promoten. Het door Vlaanderen erkende Vlaams Stripcentrum heeft immers haar zetel in Wilrijk én Jef Nys, geestelijk vader van Jommeke, woonde het grootste deel van zijn leven in dit district. Daarom begonnen we met de realisatie van de ambitieuze doelstelling om zoveel mogelijk nutskasten op het openbaar domein in te kleden met stripfiguren. Een eerste testproject met vijf kasten werd gerealiseerd in de wijken Centrum en Hoogte, een verdere uitrol in 2017 ambieert de inplanting van niet minder dan veertig verstripte nutskasten in de wijk Oosterveld-Elsdonk. Aansluitend bij de ambitie om meer als stripdistrict aanschouwd te worden, werkten we naar aanleiding van de jeugdboekenweek een verspreid schoolproject uit in samenwerking met illustratorkunstenaar Tom Clément en dichteres-illustratrice Lies Van Gasse. Het duo stak een uitdagende, leergierige lessenreeks in elkaar voor zesde leerjaars van een handvol Wilrijkse lagere scholen rond graphic novels. Pagina-samenstelling, spanningsbogen, perspectief,… talrijke elementen die gepaard gaan met de creatie van een graphic novel passeerden de revue. Op het einde van de lessenreeks volgde een tentoonstelling, inclusief feestelijke vernissage, in het Gemeenschapscentrum. In het actieplan 2016 formuleerden we de ambitie om met de bibliotheek op allerlei manieren uit te breken. Uit de bestaande muren van het gebouw, uit de stringente personeelskaders, uit de Nederlandse taal, uit de verwachtingen die men oplijst als men aan een reguliere bibwerking denkt. We zijn er daadwerkelijk in geslaagd om op tal van manieren nieuwe horizonten op te zoeken met
3
onze bibwerking. Letterlijk nieuwe, andere horizonten telkens de bib andere oorden opzocht. Tijdens bib op de markt, tijdens het Rommelmarktfeest op het Valaar tijdens het familiefestival park van Eden – Bib Bist is wendbaar en mobiel en trekt graag nu en dan naar onbekende oorden. (Dat er in Wilrijk veruit het meeste samenleesgroepen te vinden zijn (o.a. in tal van dienstencentra) van de ganse stad, spreekt boekdelen.) We initieerden een succesvolle vrijwilligersmethodiek die ertoe leidde dat het regulier personeel zo relevant mogelijk werk kan verrichten, vaak ook achter de schermen, zonder dat de klant in de kou blijft staan. Het immer stijgende succes van Bar Bista, de exclusief door vrijwilligers bemande koffiebar, springt hierbij misschien het meest in het oog. En wat het uitbreken uit de Nederlandse taal betreft: als primeur in Antwerpen begon Bib Bist in 2016 met maandelijkse anderstalige Leeslekkers. Of, beter: met meertalige Leeslekkers. Ze verschillen van hun traditionele tegenhangers in de methodiek om de verhaaltjes in kwestie eerst in een andere moedertaal voor te lezen, en dàn in het Nederlands. We merken heel sterk dat die tweetaligheid voor kleuters van beide talige achtergronden sterk tot de verbeelding spreekt – één verhaal, twee versies. Of hoe we in Wilrijk onze jongste inwoners speels en ontspannen voorbereiden op hun toekomst die sowieso meertalig zal zijn.
Actueel en maatschappelijk relevant De manier waarop de voorleesweek in de respectievelijke districten in de kijker wordt gezet, verschilt enorm. Wilrijk kiest ervoor om niet één week per jaar, maar elke week een voorleesweek te laten zijn via haar succesvolle leeslekker-sessies. De officiële voorleesweek liep in 2016 van 19 tot 27 november. 2016 was bovendien het jaar waarin Roald Dahl 100 jaar geworden zou zijn. Wilrijk engageerde acteur Marc Stroobants om een eigen versie te maken van een bekend en gesmaakt verhaal van Roald Dahl: de Reuzenkrokodil. Hij bracht het verhaal op maat van kleuters van de laatste kleuterklas en leerlingen van het eerste leerjaar. Geen sinecure gezien de taal-heid van het verhaal. Om de toegankelijkheid te verhogen werd Martine De Kok mee in bad getrokken om het geheel ook muzikaal te ondersteunen. Wat begon als een simpel idee om in de voorleesweek een verhaal te brengen naar kleuters, resulteerde in een ware theatervoorstelling met voorlezen en muziek. 24 klassen schreven in op deze unieke voorstelling. Om ook de scholen te bereiken die niet op wandelafstand van het districtshuis liggen, werd een locatievoorstelling in het Valaarhof georganiseerd. Naast inspelen op actuele thema’s en herdenkingen, wist het lokaal cultuurbeleid van Wilrijk haar maatschappelijk engagement te bestendigen via haar samenwerking met Wonderweg vzw, een vzw die werkt rond personen met een autismespectrumstoornis. De tentoonstellingsruimte op de eerste verdieping van het gemeenschapscentrum wordt quasi exclusief gebruikt door het cliënteel van Wonderweg en vormt een baken van creativiteit in het gemeenschapscentrum. Waar de kunstwerken soms inboeten op technische onderlegdheid, wordt dat ruimschoots goedgemaakt door de maatschappelijke relevantie van het project en de persoonlijke ontplooiing van de betrokken kunstenaars. In 2016 ondernam Wilrijk verschillende pogingen om het cliënteel van de Welzijnsschakel vzw toe te leiden naar het cultureel aanbod van het district. De doelgroep van de Welzijnsschakel zijn personen die omwille van zeer uiteenlopende redenen in armoede terecht kwamen. Via voedselpakketten,
4
goede raad en praktische ondersteuning worden ze geholpen om uit de spiraal van armoede te geraken. Onbekend maakt in dit geval echt onbemind. Daarom werd een bestaande activiteit, het Sinterklaasfeest in het districtshuis, aangegrepen als poging. Hoewel de opkomst niet overweldigend was, bleek dit soort activiteiten meer in de lijn te liggen van waar we een lokaal, cultureel aanbod op een toegankelijke manier kunnen aanbieden aan deze specifieke doelgroep.
5