Користење на новите технологии во промовирањето на транспарентноста на владите by CDT Crna Gora

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата Црна Гора, Србија, Босна и Херцеговина и Македонија

Подгорица, февруари 2014 година

Проектот е финансиран од Националниот фонд за демократија (NED – National Endowment for Democracy)

НАЗИВ НА ПУБЛИКАЦИЈАТА Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата ИЗДАВАЧ Центар за демократска транзиција VII Омладинске бб 81000 Подгорица, Црна Гора Тел: +382 20 207 070, 207 071 Тел/Факс: +382 20 207 072 Имејл: cdtmn@t-com.me www.cdtmn.org ЗА ИЗДАВАЧОТ Драган Копривица АВТОРИ НА ПУБЛИКАЦИЈАТА Ивана Дракиќ – ЦДТ Тијана Цвјетиќанин – Зошто не? Дамир Берило – Зошто не? Бојана Џуловиќ – ЦРТА Дубравка Грчиќ – ЦРТА Златко Димитриоски – МОСТ ПРЕВОД: Марина Ѓуровиќ-Маркоска PREPRESS И ГРАФИЧКИ ДИЗАЈН Бојан Тешиќ ПЕЧАТИ ГолбиПринт, Подгорица ТИРАЖ 200 примероци

Наведувањето и користењето на материјалите и информациите од оваa публикација во непрофитни публикации или во средствата за јавно информирање, чија цел е информирање на граѓаните, како и за користење во други некомерцијални цели, е дозволено, со задфолжително наведување на изворот и на сопственикот на авторските права. Користењето на материјалите за каква и да било друга цел не е допуштено без претходно одобрение на сопственикот на авторските права (Центар за демократска транзиција – ЦДТ). ЦДТ не одговара за подоцнежните толкувања на информациите објавени во оваа публикација

ТАБЕЛА НА СОДРЖИНАТА 7

1. ВОВЕД

2. МЕТОДОЛОГИЈА

9 10 11 12

13 13 16 17 18

20 20 23 28

30 30 33 38 38 41 46 46 49 53

55 55 59 64

66 66 69 74

2.1. Методологија на мониторингот 2.2. Опфатеност на институциите 2.3. Извори за податоците 2.4. Собирање на податоците

3. РЕГИОНАЛНА ДИМЕНЗИЈА 3.1. Анализа на правната рамка во регионот во врска со отвореноста на владите и министерствата преку Интернет страници 3.2. Резултати на владите во регионот 3.3. Резултати на министерствата во регионот 3.4. Добри пракси

4. ЦРНА ГОРА 4.1. Влада на Црна Гора 4.2. Министерства на Црна Гора 4.3. Препораки за Владата и министерствата

5. БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА 5.1. Совет на министри на БИХ 5.2. Министерства на БИХ 5.3. Препораки за Советот на министри и за министерствата на државно ниво на БИХ 5.4. Ентитетско ниво – Влада на Федерацијата на Босна и Херцеговина 5.5. Ентитетски ниво – Министерства на Владата на Федерацијата на БИХ 5.6. Препораки за Владата и министерствата на ФБИХ 5.7. Ентитетски ниво – Влада на Република Српска 5.8. Ентитетско ниво – Министерство на Влада на РС 5.9. Препораки за Владата и министерствата на Република Српска

6. СРБИЈА 6.1. Влада на Република Србија 6.2. Министерства на Владата на Република Србија 6.3. Препораки за Владата и министерствата на Република Србија

7. МАКЕДОНИЈА 7.1. Влада на Република Македонија 7.2. Министерства на Република Македонија 7.3. Препораки за Владата и министерствата на Република Македонија

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

ВОВЕД

1. ВОВЕД

Публикацијата „Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата“ е финален извештај од мониторингот на четири држави од регионот (Црна Гора, Србија, Македонија и Босна и Херцеговина, во понатамошниот текст: регион) за тоа колку институците ги користат новите технологии во претставувањето на својата работа. Партнери на истоимениот проект се: „Зошто не?“ од Босна и Херцеговина, Центарот за истражување, транспаретност и одговорност – ЦРТА од Србија и Граѓанската асоцијација МОСТ од Македонија, а проектот е финансиран од НЕД – Национална фондација за демократија. Од широкиот спектар на теми за добро управување, овојпат меревме колку институците во регионот се отворени и интерактивни со актерите во општеството/граѓаните, и тоа сè со употреба на Интернет и нови технологии. Сметаме дека е важно институциите да се отвораат на овој начин, зошто Интернетот е медиум кој овозможува едноставен пристап до податоците, обезбедува пријавување и решавање на проблемите, а може да се користи и како алатка за пружање услуги на граѓаните. Интернетот ги отстранува бирократските пречки пред заинтересирените граѓани и станува сè позначаен медиум на денешнината. Со овој проект се опфатени следните институции: Владата на Црна Гора и на 16 министерства, Владата на Република Македонија и на 15 министерства, Владата на Република Србија и 17 министерства, Совет на министри на БИХ и на 9 министерства. Исто така, заради специфичноста на административниот систем на Босна и Херцеговина1 со мониторингот се опфатени и: Вла1

Прегледот на резултатите за Босна и Херцеговина се разликува од останатите држави по тоа што, заедно со индикаторите за веб-сајтовите на Советот на министрите и министерствата на државно ниво, даден е и преглед на индикаторите за веб-сајтовите на Владата и на министрствата на Федерација на БИХ и Република Српска, додека кај останатите држави немаме работено мониторинг на власта на нивоа пониски од државното. Причината за ова лежи во комплексниот административен систем на Босна и Херцеговина, кој повеќето надлежности на извршната власт ги има лоцирано на ентитетски нивоа. Поради тоа, речиси е незозможно да се заобиколат ентитетските институции, кога станува збор за користењето на новите технологии за постигнување отвореност во работата на власта, бидејќи токму овие институции се одговорни за повеќето политики важни за живот на граѓаните во Босна и Херцеговина.

ВОВЕД

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата дата на Федерацијата на БИХ и 16 министерства и Владата на Република Српска и 16 министерства. Како извор на податоци се користени веб-сајтовите на институциите, како и социјалните мрежи Facebook и Twitter. Методологијата е развиена во соработка со партнерите во текот на јуни и јули 2013, а мониторингот е изработен во периодот од август до октомври 2013 година. Цел на проектот не е само критика на постоечките состојби во институциите од регионот, туку и нивно унапредување, и затоа сакаме да им олесниме на институциите да дојдат до конкретните насоки за објавување на информации на веб-сајтовите. Ги покануваме сите заинтересирани да го посетат сајтот www.otvorenevlade.cdtmn.org каде има детален преглед на резултатите од мониторингот, а постои и можност за споредување на резултати кои ги имаат остварено институциите. Понатаму, на сајтот може да се најдат и детални информации за проектот, известувања за мониторингот, за методологија на мониторингот и за прописите кои се анализирани за потребите на мониторинг. Со поставување на сите податоци на вебсајтот се овозможува проверливост на нашето истражување. Во публикацијата која е пред вас можете да најдете информации за метедологијата на мониторингот, преглед на резултатите по држави за државите од регионот, преглед на најинтересните податоци од регионалното споредување, како и препораки заедно со оние добри пракси кои се препознаени во текот на проектот. Публикацијата има за цел да им даде конкретни насоки на државните институции како да ја подобрат постоечката состојба на полето на почитувањето на принципите на добро управување.

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

2.1. Методологија на мониторингот На изработката на методологијата претходеше детална анализа на правната рамка и тоа одделно за секоја од четирите земји. Анализата на правната рамка ги опфати прописите кои го регулираат начинот на функционирањето на државната управа како и меѓународните документи и препораките кои се однесуваат на добро управување. Проектот го имплементира Центарот за демократска транзиција - ЦДТ, а партнери во овој проект: „Зошто не?“ (Босна и Херцеговина), Центарот за истражување, транспарентност и одговорност (Србија), Граѓанската асоцијација МОСТ (Македонија). Почитувањето на принципот на добро управување во регионот е од клучно значење за создавање на поодговорна и поефикасна државна управа. Квалитетната имплементација на овие принципи би овозможила поефикасно управување со ресурсите, зголемена одговорност во сите сегменти на општеството, зголемување на отвореноста на институциите, но и нивно подобро поврзување и комуникација со граѓаните. Во оваа смисла, посебно внимание сакаме да му обрнеме на Интернетот како на медиум кој не поставува пречки пред заинтересираните граѓани. Достапноста на информациите на Интернет им овозможува на граѓаните на брз и едноставен начин да дојдат до информации за институциите и за нивната работа, а интерактивноста на медиумот им овозможува нови облици на комуникација со избраните претставници. Со оглед на то дека ова е прво регионално истражување од овој тип, од широкиот спектар на теми, избравме две на кои требаше да се фокусираме: отвореноста на институциите и нивната интеракција со актерите во општеството/граѓаните. Овие два концепта потоа ги операционализиравме во низа мерливи индикатори.

МЕТОДОЛОГИЈА

2. МЕТОДОЛОГИЈА

МЕТОДОЛОГИЈА

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата Во рамките на првата димензија, Отвореност, истражувавме колку се отворени институциите, како и целиот процес на одлучување и спроведување на политиката на државно ниво преку три области: транспарентноста на работата на државните органи, буџетската транспарентност и пристапот до информациите. Сметаме дека транспарентноста во работата е една од клучните особини на одговорната власт, па затоа проверивме дали на Интернет се достапни информациите за работата на државните органи врз основа на кои може да се следи и процени квалитетот на нивната работа. Акцентот е ставен на буџетската транспарентност, затоа што со претходното истражување утврдивме дека институциите не се трудат доволно на граѓаните да им ги приближат буџетските документи. Покрај тоа, внимание му посветивме и на тоа колку механизмот за пристап до информациите е видлив и објаснет на веб-сајтовите на институциите. Прекку другата димензија, интеракција со актерите во општеството/граѓаните, ја меревме ситуацијата во врска со две области: партиципација на надворешните владини актери и употребата на новите технологии во комуникацијата со гараѓаните. Истражувавме колку институциите се проактивни во користењето на формалните механизми за партиципацијата на надворешните владини актери во креирањето на политиките. Исто така, посебно внимание посветивме на употребата на новите технологии во комуникацијата со граѓаните, затоа што сакаме да знаеме колку институциите во регионот ги следат трендовите и ја препознаваат важноста на технологиите и општествените медиуми, како и тоа колку се интерактивни во нивното користење.

2.2. Опфатеност на институциите Со мониторингот се опфатени следните институции: Владата на Црна Гора и 16 министерства, Владата на Република Македонија и 15 министерства, Владата на Република Србија и 17 министерства, Советот на министрите на БИХ и 9 министерства, Владата на Федерацијата на БИХ и 16 министерства, Владата на Република Српска и 16 министерства.

Табела 1. – Министерства опфатени со мониторингот

Министерства Влада на Црна Гора

Министерство за правда, Министерство за внатрешни работи, Министерство за одбрана, Министерство за финансии, Министерство за надворешни работи и европски интеграции, Министерство за просвета, Министерство за наука, Министерство за култура, Министерство за економија, Министерство за сообраќај и морепловство, Министерство за одржлив развој и туризам, Министерство за земјоделие и рурален развој, Министерство за здравство, Министерство за човечки и малцински права, Министерство за информатичко општество и телекомуникации, Министерство за труд и социјални грижи

Министерства Влада на Република Македонија

Министерство за внатрешни работи, Министерство за надворешни работи, Министерство за одбрана, Министерство за финансии, Министерство за економија, Министерство за правда, Министерство за информатичко општество и администрација, Министерство за труд и социјална политика, Министерство за образование и наука, Министерство за земјоделие, шумарство водостопанство, Министерство за транспорт и врски, Министерство за здравство, Министерство за култура, Министерство за локална самоуправа, Министерство за животна средина и просторно планирање

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

Министерства Влада на Република Србија

Министерство за внатрешни работи, Министерство за финансии, Министерство за надворешни работи, Министерство за одбрана, Министерство за регионален развој и локална самоуправа, Министерство за сообраќај, Министерство за градежништво и урбанизам, Министерство за правда и државна управа, Министерство за земјоделие, шумарство, водостопанство, Министерство за просвета, наука и технолошки развој, Министерство за здравство, Министерство за енергетика, развој и заштита на животна средина, Министерство за култура и информирање, Министерство за природни ресурси, рударство и просторно планирање, Министерство за труд, вработување о социјална политика, Министерство за млади и спорт, Министерство за надворешна и внатрешна трговија и телекомуникации

Министерства Совет на министрите на БИХ

Министерство за надворешни работи, Министерство за сигурност, Министерство за одбрана, Министерство за финансии и трезор, Министерство за правда, Министерство за надворешна трговија и економски односи, Министерство за комуникации и промет, Министерство за човекови права и бегалци, Министерство за цивилни работи

Министерство за внатрешни работи, Министерство за правда, Министерство за финансии, Министерство за енергија, рударство и индустрија, Министерство за промет Министерства и комуникации, Министерство за труд и социјална политика, Министерство за раселени Владата на Фе- лица и бегалци, Министерство за прашања на борците и инвалидите на одбранбенодерацијата на ослободителната војна, Министерство за здравство, Министерство за образование и наука, Министерство за култура и спорт, Министерство за трговија, Министерство за БИХ просторно уредување, Министерство за земјоделие, водостопанство и шумарство, Министерство за развој, претприемништво и обрт, Министерство за околина и туризам

Министерства Влада на Република Српска

Министерство за финансии, Министерство за внатрешни работи, Министерство за правда, Министерство за управа и локална самоуправа, Министерство за економски односи и локална соработка, Министерство за труд и боречко-инвалидска заштита, Министерство за трговија и туризам, Министерство за индустрија, енергетика и рударство, Министерство за сообраќај и врски, Министерство за земјоделие, шумарство и водостопанство, Министерство за просторно уредување, граѓанство и екологија, Министерство за просвета и култура, Министерство за бегалци и раселени лица, Министерство за здравство и социјална заштита, Министерство за наука и технологија, Министерство за семејство, млади и спорт

На институциите им се поставени индикатори во склад со надлежностите кои ги покрива одредена институција. Индикаторите се формирани во текот на јуни и јули 2013 година.

2.3. Извори за податоците За министерствата во регионот имавме вкупно 60 индикатори, а за владите вкупно 53 индикатори. За секој индикатор што ќе беше задоволен, се добиваше по 1 бод, односно 0 бодови за индикаторите што не беа задоволени. Податоците се собрани со напредно пребарување на службените Интернет страници, како и на социјалните мрежи Facebook i Twitter. На овој начин проверувавме колку се отворени институциите и дали ги истакнуваат на Интернет информациите кои се значајни за граѓаните. Само за потребите на еден индикатор кој беше наменет за владите, како и за еден наменет за министерствата испративме имејлови до сите институции (на PR служби, т.е. на лицето задолжено за односи со јавноста) за да провериме колку ажурно одговараат на барањата на граѓаните.

МЕТОДОЛОГИЈА

Табела 1. – Министерства опфатени со мониторингот (продолжение на табелата)

МЕТОДОЛОГИЈА

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата Табела 2. – Приказ на бројот на индикаторите и изворите на информации по институции Институција

Вкупно индикатори Веб-индикатори

Имејл

Влади (ЦГ, СР, MK, БИХ)

Министерства (ЦГ,СР, MK, БИХ)

2.4. Собирање на податоците Мониторингот е извршен во периодот август–октомври 2013. Повеќето информации се собрани со пребарување на веб-сајтовите по институциите како и на социјалните мрежи Facebook i Twitter, затоа што идејата на мониторингот е да дознаеме колку институциите во регионот користат современи технологии за да ја приближат својата работа до граѓаните. За одреден број индикатори директно го контактиравме министерставта за да провериме за кој нацрт закон ја одржале последната јавна расправа и за кој нацрт закон е формирана последната работна група. После тоа добиените информации ги проверуваме на веб-сајтовите. Информациите не ги баравме со барање за слободен пристап до информациите, туку по редовен пат, затоа што за оценка на отвореноста од исклучително значење е и проверката на подготвеноста на државната институција доброволно да одговори на прашањата од граѓаните. Организациите кои учествуваат во проектот во својата работа се држат до принципот на транспаретноста, па така сакаме и комплетниот процес на овој мониторинг да го направиме транспаретен за сите заинтересирани страни. Во склад со тоа, изработивме посебен веб-сајт www.otvorenevlade.cdtmn.org со сите индикатори, ранг листи и релевантни документи. Поставувајќи го целиот мониторинг на веб-сајт постигнуваме проверливост на истражувањето затоа што податоците ќе бидат достапни за нституциите и за сите заинтересирани граѓани.

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

3.1. Анализа на правната рамка во регионот во врска со отвореноста на владите и министерствата преку Интернет страници 3.1.1. Црна Гора Во Црна Гора, правната рамка која би пропишувала постоење на процедура која треба да ја осигура транспаретноста на институциите не е развиена во доволна мера. Што се однесува до законите кои ја пропишуваат транспаретноста, значаен е Законот за слободен пристап до информациите кој во посебен дел пропишува проактивен пристап2, што би значело дека се пропишува список со информации кои мораат да се наоѓат на Интернет страниците на државните институции. Кај останатите закони и подзаконски акти имаме само одделни случаи нешто од транспарентноста да се пропишува, а тоа се: Законот за објавување на прописи и други акти3, Уредбата за постапката и начинот на спроведување на јавна расправа во подготовката на законите4, како и Уредбата за начинот и постапката за остварување на соработка меѓу органите на државната управа и невладините организации5. Интересно е дека одделни закони со кои се пропишува работата на државните институции, како и работата на државните службеници, не ја регулираат или недоволно ја регулираат транспарентноста на државните институции, а тоа се: Законот за државна управа 6 и Законот за државни службеници и чиновници 7 . Што се однсува до транспаретноста на 2

Член 12. од Законот за слободен пристап до информациите, "Službeni list Crne Gore", број 44/2012 од 9.8.2012 год. 3 "Službeni list Crne Gore", број 5/2008 4 "Službeni list Crne Gore", број 12/2012 5 "Službeni list Crne Gore", број 7/2012 6 "Službeni list RCG", број 38/03, "Službeni list CG", бр. 22/08 и 42/11 7 "Službeni list CG", број 50/2008

РЕГИОНАЛНА ДИМЕНЗИЈА

3. РЕГИОНАЛНА ДИМЕНЗИЈА

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

РЕГИОНАЛНА ДИМЕНЗИЈА

буџетот на државата, таа не се пропишува во Законот за буџетот на Црна Гора8. Она што недостига на правната рамка која би ја третирала транспаретноста на институциите е кодификацијата на постоечките прописи кои транспаретноста ја третираат како воведување на нови ставки со чие почитување би се осигурала поголема транспаретност на државните институции. Тоа што, исто така, би можело да се направи на полето на подзаконските акти е и донесувањето на правилник за објавување на информации на вебсајтовите кој би овозможил единствена политика на транспаретност на државните институции. Правилникот би требало да биде обврзувачки за сите институции затоа што искуствата од земјите во регионот покажуваат дека, доколку правилата не се обврзувачки, тогаш не се ни почитуваат.

3.1.2. Србија При разгледувањето на прописите кои се однесуваат на транспаретноста во работата на Владата на Република Србија, треба да се земе во предвид, пред сè, Уставот на Република Србија9, Законот за Влада10, како и Правилникот за работа на Владата11. Исто така, посебно треба да се разгледа и Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер12, како и релевантниот подзаконски акт кој се однесува на обврската за проактивно објавување на информациите13, и особено, Законот за тајноста на податоците14 и, неодамно усвоената Уредба за поблиски критериуми во одредувањето на степенот на тајноста „државна тајна“ и „строго доверливо“15. Во поглед на оценката на транспаретноста на министерствата треба да се имат предвид неколку прописи: Законот за државна управа16, Законот за државни службеници17, Законот за јавни набавки18, како и Насоките за изработка на веб- презентации за органите на државната управа19.

3.1.3. Македонија Во Македонија, Интеренет транспаретноста во работата на Владата е недоволно дефинирана со Правилникот на Владата кој пропишува дека еден од начините на кој Владата ја информира јавноста за својта работа е преку веб-сајт. Ова значи дека не е пропишано на кој начин и што треба да се објавува на веб-сајтот на Владата.

"Službeni glasnik RS", број: 98/06 "Službeni glasnik RS", број: 98/06 10 "Službeni glasnik RS", број: 55/05, 71/05 - испр., 101/07, 65/08, 16/11, 68/12 - одлука на УС и 72/12 11 "Službeni glasnik RS", број. 61/06 - пречистен текст, 69/08, 88/09, 33/10, 69/10, 20/11, 37/11 и 30/13 12 "Službeni glasnik RS", број: 120/04, 54/07, 104/09 и 36/10 13 Упатство за изработка и објавување на информатор за работата на државните органи ("Službeni glasnik RS", бр. 68/10) 14 "Službeni glasnik RS", бр. 104/09 15 "Sl. glasnik RS", бр. 46/13 16 "Sl. glasnik RS", бр. 79/05, 101/07 и 95/10 17 "Sl. glasnik RS", бр. 79/05, 81/05 - испр., 83/05 - испр., 64/07, 67/07 - испр., 116/08 и 104/09) 18 "Sl. glasnik RS", бр. 124/12 19 http://www.digitalnaagenda.gov.rs/FileSystem/SiteDocuments/aktuelnosti/smernice/SMERNICE_4_0.pdf 9

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

Кога зборуваме за слободен пристап до информациите, институциите се должни да ја објават листата на информации кои ги поседуваат на веб-сајтовите. Одлуките и прописите кои имаат влијание врз животот на граѓаните, исто така мора да бидат објавени на веб-сајт. Меѓу останатото, должност им е да го направат следново: да ја информираат јавноста за сите повици за јавни набавки и тендерска документација, да објавуваат закони и уредби на своите веб-сајтови, да објавуваат извештаи за својата работа.

3.1.4. Босна и Херцеговина Кога зборуваме за државно ниво на БИХ, прописите кои се однесуваат на транспаретноста и јавноста на работата ги вклучуваат: Законот за Советот на министри на БИХ21, Правилникот за работа на Советот на министри на БИХ22, Законот за управата на БИХ23, Законот за слободен пристап до информациите на БИХ24. Во овие прописи само се пропишува начелото за јавност во работата, објавувањето на важни информации во Службениот гласник на БИХ и слично. На државно ниво постои Упатство за изработка и одржување на службените интернет-страници на Босна и Херцеговина25 усвоено во 2009 година и со него се пропишуваат правилата и се одредуваат стандардите кои институциите на БИХ ги користат при изработката и одржувањето на своите службени интернет-страници. На ентитетско ниво во Федерацијата на Босна и Херцеговина релевантни прописи се Законот за Влада на ФБИХ26, Правилникот за работа на ФБИХ27, Законот за управа на ФБИХ28, како и Законот за слободен пристап до информациите на ФБИХ29. Овие закони ги содржат истите принципи како и соодветните закони на државно ниво. Одлуката за веб-сајт на Федерацијата на Босна и Херцеговина30 е донесена 2000 година и со неа е пропишана содржината на информациите на веб-сајтот на Владата на ФБИХ. 20

"Службен весник на Република Македонија", бр. 150/11 "Službeni glasnik BiH", бр. 30/03, 42/03, 81/06, 76/07, 81/07, 94/07, 24/08 22 "Službeni glasnik BiH", бр. 107/03 23 "Službeni glasnik BiH", бр. 32/02 и 102/09 24 "Službeni glasnik BiH", бр. 28/00, 45/06, 102/09 и 62/11 25 "Službeni glasnik BiH", бр. 21/09 26 "Službene novine FBiH", бр.1/94, 8/95, 58/02, 19/03, 2/06 и 8/06 27 "Službene novine FBiH", бр.25/03, 03/06, 14/07, 28/07, 69/09 и 79/09 28 "Službene novine FBiH", бр. 28/97 и 26/02 29 "Službene novine FBiH", бр. 32/01 и 48/11 30 "Službene novine FBiH", бр. 38/00 21

РЕГИОНАЛНА ДИМЕНЗИЈА

Интернет транспарентноста во работата на министерствата, особено учеството на заинтересираните страни во процесот на креирањето на законите, регулирано е со Уредба за начинот на учеството на заинтересираните страни во процесот на креирањето на законите20. Оваа уредба пропишува дека министерствата на своите веб-сајтови треба да ги објават следните информации: нацрт-законите; имејл адресите за праќање на коментари, мислења и предлози; информациите за јавните расправи и нивното траење и извештаите за доставените коментари, мисења и предлози.

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

РЕГИОНАЛНА ДИМЕНЗИЈА

На ентитетско ниво во Република Срапска релевантни прописи се: Законот за Влада на РС31, Правилникот за работа на Влада на РС32, Законот за републичка управа33 и Законот за слободен пристап до информациите во РС34. Овие закони ги содржат истите принципи како и соодветните закони на државно и федерално ниво. Рамката за развој на веб-порталот www.vladars.net е усвоена 2006 година и се однесува на Владата на РС и на нејзините министерства. За другите институции на ниво на РС изработени се препораки за изработка и одржување на веб-сајтовите на институциите на РС, а концептот на идните официјални вебсајтови на органите на РС дефиниран е со Стратегијата за развој е-сервисот на РС.

3.2. Резултати на владите во регионот 60,00% 60,00% 60,00% 60.00% 50,00% 50,00% 50,00% 50.00% 40,00% 40,00% 40,00% 40.00% 30,00% 30,00% 30,00% 30.00% 20,00% 20,00% 20,00% 20.00% 10,00% 10,00% 10,00% 10.00%

0,00% 0,00% 0,00% 0.00%

52,83% 52,83% 52,83% 52.83%

Vlada Crne Goreof The Government Влада на Црна Гора TheMontenegro Government of Montenegro

41,51% 41,51% 41,51% 41.51%

37,74% 37,74% 37,74% 37.74%

Vlada Srbije Vijeće MinistaraofBiH The Government of Serbia The Government the на Србија Совет на Министри на The Влада Government of Serbia Council The Government of Ministersofofthe BiH БИХ Council of Ministers of BiH

35,85% 35,85% 35,85% 35.85%

Vlada Makedonije The Government of Влада на Македонија The Macedonia Government of Macedonia

Графикон 1. – Споредба помеѓу владите во регионот Резултатите на владите во регионот покажуваат дека Владата на Црна Гора во моментов задоволува само 53% од индикаторите. На второ место е Владата на Србија, следи Советот на министрите на БИХ, и на последно место е Владата на Македонија. Кога на ентитетско ниво зборуваме за власта во БИХ, Владата на Република Српска има остварено подобар резултат во однос на Владата на БИХ за некои 15%. Овие резултати ни зборуваат за јасната потреба владите во регионот да ја унапредат постоечката состојба на отвореност по пат на веб-сајтови затоа што е загрижувачки, најдобриот резултат да содржи само половина од исполнетите индикатори. Во областа на Транспаретноста во работата на државните органи (во рамките на димензијата Отвореност) црногорската Влада оствари најдобар резултат од речиси 74%, што значи дека меѓу владите во регионот објавува најмногу информации за својата работа (програми и планови за работа, извештаи за работа, документи врзани за јавни набавки, контакт-информации). На второ место е Владата на Србија, па Советот на министри на БИХ, па Владата на Македонија со нешто над 40% задоволени одговори. Кога зборуваме за областа Буџетска транспаретност (во рамките на димензијата Отвореност), тука наидуваме на најзагрижувачки резултати за сите држави. Само 14% остварила Владата на Србија и тоа е најдобриот резултат во регионот, затоа што Владата на Црна Гора, Советот на министри на БИХ и Владата на Македонија имаат неверојатни 0%. Ова значи дека владите 31

"Službeni glasnik RS", бр. 118/08 "Službeni glasnik RS", бр.10/09 33 "Službeni glasnik RS", бр.118/08, 11/09, 74/10, 86/10, 24/12 и 121/12 34 "Službeni glasnik RS", бр. 20/01 32

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

Во областа Употреба на нови технологии во коминикациите со граѓаните (во рамките на димензијата Интеракција со актерите во општеството/граѓаните), Владата на Македонија има остварено најдобар резултат од 62.50%. На второ место е Владата на Црна Гора, додека Советот на министри на БИХ и Владата на Србија имаат остварено ист резултат кој ги става на последното место во регионот. Ова значи дека Владата на Македонија најмногу ги користи предностите на новите технологии во комуникацијата со граѓаните, по пат на Интернет обезбедува контакт со избраните претставници, овозможува пружање на различни видови услуги, се труди да ги вклучи граѓаните во оценката на својата работа.

3.3. Резултати на министерствата во регионот 45.00% 45,00% 40,52% 40.52% 45,00%45.00% 40,00% 40.00% 40,52% 40.52% 40,00%40.00% 35,00% 35.00% 35,00%35.00% 30,00% 30.00% 30,00% 30.00% 25,00% 25,00% 25.00% 25.00% 20,00%20,00% 20.00% 20.00% 15,00%15,00%

39,80% 39.80% 39,80% 39.80% 32,71% 32.71% 32,71% 32.71%

27,11% 27,11% 26.22% 27.11%

25,74% 25.74% 25,74% 25.74%

25,21%

25.21% 25,21% 25.21%

15.00%

15.00% 10,00%10,00%

10.00%

5,00%10.00% 5,00%

5.00%

0,00% 5.00% 0,00% Министерства на Министерства на Министерства на 0.00% Mninistarsva Crne Ministarstva Srbije Ministarstva Vlade 0.00% Црна Гора Србија of Serbia Владатаofнаthe Ministries of Ministries Ministries Gore Federacije BiH Montenegro Governmentof of the Ministries of Ministries of SerbiaФедерацијата Ministries наthe БИХ Federation of BiHthe Montenegro Government

Министерства на Министерства на Министерства на Ministarstva Ministarstva Vijeća Ministarstva Vlade Македонија Советотofнаthe министри Владата на Ministries of Ministries Ministries of the Makedonije Ministara BiH of Republike Srpske Macedoniaof Council of Ministers Government of the Ministries Ministries ofБИХ the Ministries of the Српска на Република of Srpska BiH Republic Macedonia Council of Ministers Government of the

Графикон 2. – Споредба на министерствата по држави

Податоците се многу загрижувачки заоа што министерствата не објавуваат ниту половина од информациите кои би требало да бидат на нивните веб-сајтови. Иако црногорските министерства имаат во просек најдобар регионален резултат, тие задоволуваат само 40% од поставените критериуми. После црногорските министерства, најдобар просечен резултат оствариле министерствата во Србија, потоа во Македонија и на последно место се министрествата од Советот на министри на БИХ. На ентитетско ниво, министерствата во Владата на Федерацијата на БИХ имаат остварено подобар просечен резултат од министерствата на Владата на Република Српска. Во секоја држава постои голема разлика помеѓу првото и последното министерство на ранг листата што укажува на тоа дека владите не спроведуваат единствена политика на транспарентност, односно дека немаат или не ги почитуваат правилата за објавување на информациите на веб-сајтовите.

РЕГИОНАЛНА ДИМЕНЗИЈА

во регионот речиси воопшто не се трудат планирањето и трошењето на средствата да го прикажат пред граѓаните и да им објаснат каков квалитет на услуги можат да очекуваат. Во БИХ, ситуацијата е нешто подобра на ентитетско ниво, каде Владата на Република Српска остварила малку подобар резултат од Владата на Федерацијата на БИХ.

РЕГИОНАЛНА ДИМЕНЗИЈА

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата Во димензијата Отвореност најдобар резултат оствариле министерствата во Србија со 46%, следуваат министерствата на Црна Гора, а потоа министерствата од Советот на министри на БИХ и на крајот министерствата од Македонија. Ова значи дека министерствата во Србија во просек објавуваат најмногу информации за својата работа, потоа информации за буџетот како и информации поврзани со слободниот пристап до информациите. Во областа Буџетска транспарентност, министерствата на Србија оствариле најдобар резултат од речиси 37%, следат министерствата од Советот на министри на БИХ со под 5%, министерствата на Македонија со 0.95%. На последно место се црногорските министерства со 0%. Како и во случајот со објавувањето на информациите за државниот буџет, јасно е дека ниту министерствата во регионот не посветуваат доволно внимание на буџетската транспарентност. Во областа Употреба на нови технологии во комуникацијата со граѓаните, црногорските министерства имаат остварено најдобар просечен резултат од 43% следуваат министерствата на Србија, Македонија и на последно место, министерствата од Советот на министри во БИХ.

3.4. Добри пракси 3.4.1. Отвореност ► Во Црна Гора, само едно министерство, Министерството за човечки и малцински права, објавува вести од работната група за изработка на закони и други акти на веб-сајтот (http://www.mmp.gov.me/pretraga/121380/Odrzan-sastanak-Radne-grupe-za-izradu-finalnogNacrta-strategije-za-unapredenje-kvaliteta-zivota-LGBT-osoba.html) ► Направена е многу добра систематизацијата на податоците поврзани со јавните набавки на веб-сајтот на Министерството за одбрана на Црна Гора, но за жал, рубриката за 2013 година не е ажурирана, а останатите министерства можат да се послужат со овој пример во смисла на визуелизација и систематизација на податоците врзани за јавните набавки (http://www.odbrana.gov.me/rubrike/Javne_nabavke_2013/) ► Во Македонија, само Министерството за информатичко општество и администрација има линк на својот веб-сајт кој води до веб-сајтот на агенцијата за администрација, кај што можат да се најдат повеќе информации за вработувањата во оваа институција. ► Како пример за добра пракса во Босна и Хецеговина може да се издвои праксата на Владата на Федерацијата на БИХ редовно да ги објавува сите усвоени акти на својот веб-сајт, после нивното објавување во Службениот весник на ФБИХ, со што на граѓаните им овозможува едноставен пристап до овие документи. Објавените прописи се категоризирани според типот на усвоените акти (закони, одлуки, уредби и решениа), и сортирани според годините на објавувањето, што дополнително го олеснува пребарувањето на документите и нивната достапност за посетителите на веб-сајтот. ► Само Министерството за финансии на Црна Гора јасно ги истакнува своите годишни приоритети на веб-сајтот на насловната страна (http://www.mif.gov.me/ministarstvo). Во Маке-

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

3.4.2. Интеракција со актерите во општеството/граѓаните ► Владата на Црна Гора има неколку алатки35 кои по пат на Интернет овозможуваат пружање на услуги за граѓаните, поставување на петиции, пријавување на злоупотреба на службени автомобили и тоа, секако, е за пофалба, но треба дополнително да се истражи колку овие алатки се користат и колку се заживеани меѓу граѓаните.

3.4.3. Правна рамка и пракса ► Пример за позитивна пракса во Србија е Упатството за изработка и објавување информатор за работата на државните органи усвоено во склад со Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер. Во Информаторот може да се најдат значаен дел информации, почнувајќи од основните информации за министерството, преку елементи кои се однесуваат на транспаретноста и отвореноста на работата, па сè до буџетските документи. ► Важен елемент во Србија, е и постоењето на Упатство за изработка на веб презентации на органите на власта, чие стапување на сила има за цел значајно да ги уреди и унифицира официјалните веб-сајтови на Владата и министерствата. Главна цел на овој проект е унапредување на комуникациите помеѓу јавната администрација и граѓаните. Преку пружање на јасни, прецизни и точни информации за услугите и активностите на органите на државната управа, кои се ажурираат на месечно ниво, се зголемува транспарентноста на нивната работа што придонесува и за зголемување на довербата од страна на граѓаните. ► Пример за добра пракса во Србија е и постоењето на лице задолжено за унапредување на официјалниот веб-сајт на министерството, на кое граѓаните можат да му се обратат со забелешки, предлози и сугестии врзани за содржината на веб-сајтот.

http://www.euprava.me/, https://epeticije.gov.me/, http://www.gov.me/sluzbena_vozila/

РЕГИОНАЛНА ДИМЕНЗИЈА

донија, Министерството за надворешни работи е единственото министерство кое ги има објавувено своите цели и приоритети на веб-сајт (http://www.mfa.gov.mk/?q=node/244). ► Во Македонија, исто така, само Министерство за здравство го има објавено својот буџет за 2013 година. ► Министерството за одржлив развој и туризам во Црна Гора има многу добро систематизирани информации поврзани за слободниот пристап до информациите (http://www.mrt.gov.me/rubrike/spi)

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

ЦРНА ГОРА

4. ЦРНА ГОРА 4.1. Влада на Црна Гора Од посакуваниот степен на отвореност, Владата на Црна Гора во моментов исполнува само 52.83%, што значи дека исполнила нешто повеќе од половината на нашите индикатори. Иако црногорската Влада остварила најдобар резултат во регионот, јасно е дека постои уште многу простор за напредок. 0,00% 0,00% 0.00%

10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% 10,00% 50,00% 60.00% 60,00% 70.00% 70,00% 80.00% 80,00% 10.00% 20,00% 20.00% 30,00% 30.00% 40,00% 40.00% 50.00% 57,14% 57,14% 57.14%

OTVORENOST ОТВОРЕНОСТ TRANSPARENCY

73,91% 73,91% 73.91%

Transparentnost rada на državnih organa Транспарентност работата на Transparency of work државните органи Budžetska transparentnost Буџетска транспарентност Budget transparency

0,00% 0,00% 0.00% 60,00% 60,00% 60.00%

Pristup informacijama Пристап до to информации Access information INTERAKCIJA AKTERIMA INTERACTION WITH SOCIAL ИНТЕРАКЦИЈА СОSA АКТЕРИТЕ ВОU DRUŠTVU/GRAĐANIMA ACTORS/CITIZENS ОПШТЕСТВОТО/ГРАЃАНИТЕ

Participacija izvanvladinihактери aktera Participation of non-governmental sector Учество на невладините

Use of new novih technologies in communication Користење на новите технологии во Upotreba tehnologija u komunikaciji with citizens комуникацијата со граѓаните sa građanima

44,44% 44.44% 44,44%

50,00% 50.00% 50,00%

43.75% 43,75% 43,75%

Графикон 3. – Исполнетост според димензии и области за Владата на Црна Гора Гледаме дека Владата на Црна Гора остварила подобар резултат во димензијата Отвореност, отколку во Интеракција со актерите во општеството/граѓаните. Загрижувачки се резултатите во областа Буџетска транспаретност, каде што Владата нема задоволено ниту еден од поставените индикатори.

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

ОТВОРЕНОСТ Транспарентност на работата на државните органи Постоење на службена Интернет страница.

Дали Интернет страницата е ажурирана?

Дали постои функционално пребарување на веб-сајтот?

Дали постои секција со најважните вести од работата на Владата?

Дали Интернет страницата е прилагодена за лица со инвалидитет?

Дали на Интернет страницата е објавен планот за работа за 2013 година?

Дали на страницата се објавени плановите за работа од претходните две години (2011 и 2012)?

Дали на Интернет страницата е објавена барем една актуелна стратегија за развој?

Дали на Интернет страницата е објавен извештајот за работа од 2012?

Дали се објавени извештаите за работа од претходните 2 години (2010 и 2011)?

Дали на Интернет страницата е објавен органограм (организациона шема)?

Дали на Интернет страницата е објавен делокругот на работа?

Дали на Интернет страницата се објавени биографиите на раководните кадри?

Дали на Интернет страницата се објавени повиците на попстапка за јавни набавки од последната година (или линкот до управата за јавни набавки)?

Дали на Интернет страницата се објавени решенијата за доделување на договорите по повиците на постапка за јавни набавки од последната година (или линкот до управата за јавни набавки)?

Дали на Интернет страницата се објавени договорите за јавните набавки од последната година (или линкот до управата за јавни набавки)?

Дали на Интернет страницата е објавен планот за јавни набавки за 2013 година?

Дали на Интернет страницата постојат информации за службата задолжена за односи со јавноста (контакт и делокруг на работа)?

Дали на Интернет страницата од Владата е достапен дневниот ред за следната седница?

Дали, после седницата на Владата, се достапни материјалите кои се разгледувани и усвоени?

Дали на Интернет страницата од Владата се достапни соопштенијата за јавноста, после седницата на Владата?

Како се претставени целите на Владата на Интернет страницата?

Дали на Интернет страницата се објавуваат информации од конкурсите за вработување или линкот до надлежната институција?

Буџетска транспарентност Дали на Интернет страницата е достапен Законот за буџет за 2013?

Дали се објавени буџетите за претходните три години (2010, 2011, 2012)?

Дали на Интернет страницата е достапна заврашната сметка за 2012?

Дали се објавени завршните сметки за претходните три години (2009, 2010, 2011)?

Дали на Интернет страницата за граѓаните постојат информации за буџетот кои се разбирливи и сеопфатни (табеларен и наративен приказ) – Граѓански буџет?

Дали на Интернет страницата е објавен полугодишен финансиски извештај за реализацијата на буџетот во текот на првата половина од 2013 година?

Дали буџетските документи се објавуваат во форматот отворени податоци (open data)?

ЦРНА ГОРА

Табела 3. – Преглед на индикаторите за Владата на Црна Гора

ЦРНА ГОРА

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата Табела 3. – Преглед на индикаторите за Владата на Црна Гора (продолжение на табелата) ОТВОРЕНОСТ Пристап до информации Дали на Интернет страницата се наоѓа список со информации кои се во сопственост на министерствата (Водич за слободен пристап до информациите)?

Дали на Интернет страницата се наоѓаат податоците за контакт со службеникот задолжен за информирање (име, број на телефон, имејл адреса)?

Дали на Интернет страницата е објавен Законот за слободен пристап до информациите?

Дали постои база со информации со сите барања и одговори за СПИ?

Дали на веб-сајтот е објавена статистика за СПИ?

ИНТЕРАКЦИЈА СО АКТЕРИТЕ ВО ОПШТЕСТВОТО/ГРАЃАНИТЕ Учество на невладините актери Дали плановите за јавните расправи на министерствата се објавуваат на место видливо од насловната Интернет страница?

Дали повиците на јавни расправи се објавуваат на место видливо од насловната Интернет страница?

Користење на новите технологии во комуникацијата со граѓаните Дали на Интернет страницата (на насловната страница) постои видлив контакт образец за обраќање до премиерот?

Дали на Интернет страницата е објавен списокот со поставуваните прашања?

Дали Владата има активен Facebook и Twitter налог?

Дали Facebook и Twitter налозите се линкувани до страницата на Владата?

Дали сите внесени документи се во машински читлив (machine readable) формат или во повеќе различни формати од кои барем еден е машински читлив?

Дали податоците имаат отворена лиценца?

Дали постои посебна секција со документи за преземање (download)?

Дали секцијата за преземање (download) е организирана и лесно пребарлива?

Дали постои некоја алатка за поднесување на петиции од страна на граѓаните на Интеренет?

Дали постојат и други алатки за мониторинг на работата на власта (пријава на злоупотреба на службени автомобили, корупција, конфликт на интереси)?

Дали постаојат и други алатки за пријавување и решавање на проблеми?

Дали Бирото за односи со јавност на Владата на мејловите од граѓаните одговара во задоволителен рок (7 дена)?

Дали Интернет страницата има „мртви линкови“?

Дали постои можност да се коментираат содржините?

Дали постои RSS?

Дали на ист начин се претставени сите министерства на веб сaјтот на Владата?

1 Вкупно 28

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

Резултатите јасно зборуваат дека Владата на Црна Гора континуирано ги објавува годишните планови за работа, но не и извештаите за работата во претходните години. Исто така, Владата и понатака не се труди видно да им ги објасни своите тековни годишни приоритети на граѓаните. Кога зборуваме за буџетската транспарентност на Владата, состојбата е исклучително загрижувачка. На веб-сајтот се објавуваат само предлозите за буџетот, а дури ни тие не се издвоени, ни визуелизирани, ниту, пак им се дополнително објаснети на граѓаните. Слична е состојбата и со завршните сметки. Потребно е планирањето и трошењето на средствата од буџетот да им се приближат на граѓаните, како би би можеле да знаат каков квалитет на услуги да очекуваат од парите со кои ги финансираат институциите. Од друга страна, Владата на овој начин демонстрира транспарентност во објавувањето на своите податоци, но и одговорност кон своите граѓани. Благодарение на донесената Одлука за објавување на материјалите од седниците на Владата на Црна Гора, сега може да се следат седниците на Владата, од донесувањето на дневниот ред, до објавувањето на материјалите кои се разгледувани и усвоени на седниците. Во однос на нашите претходни слични истражувања, можемо да забележиме наредок на Генералниот секретаријат во објавувањето на документите поврзани со јавните набавки.

4.2.2. Интеракција со актерите во општеството/граѓаните Позитивно е тоа што Владата има Facebook и Twitter налог, но тој налог не се ажурира редовно, ниту претставува интеракција со граѓаните на адекватно ниво. Исто така, потребно е Владата да користи и други социјални мрежи. На крајот, сакаме да го пофалиме тоа што Владата се труди преку Интернет на граѓаните да им го олесни учеството во креирањето на политиката и мониторингот во работата на власта (порталот Е-управа, Е-петиции, пријава на злоупотреба на службените автомобили). Сепак, потребно е уште да се работи на овие алатки и дополнително да се истражува нивна ефикасност.

4.2. Министерства на Црна Гора Просечната исполнетост на индикаторите е само 40.52%, што е мошне лош резултат. Министерството за финансии има остварено најдобар резултат од 56.67%, што претставува само нешто малку повеќе од половина задоволени индикатори. Министерството за труд и социјални грижи има остварено најлош резултат од 28.33%.36

Во периодот од објавувањето на резултатите до објавувањето на публикацијата, Министерството за труд и социјални грижи значително го има унапредено својот веб-сајт врз основа на нашите индикатори. Повеќе информации на страна 28.

ЦРНА ГОРА

4.2.1. Отвореност

ЦРНА ГОРА

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

0,00%

0,00% 10.00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50.00% 50,00% 60.00% 60,00% 0.00% 30.00% 40.00% 10,00% 20,00% 20.00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 56,67% 56.67% 56,67%

Мин. заofфинансии Ministry Finance Min. finansija Мин. i за и малцински права Ministry of човечки Human and Minority Rights Min. za ljudska manjinska prava

46,67% 46.67% 46,67%

за информатичко општество и телеком. Ministry ofМин. Information Society Telecommunications Min. za informaciono društvoand i telekom.

46,67% 46.67% 46,67%

Мин. poslova заMinistry внатрешни работи of Interior Min. unutrašnjih

45,00% 45.00% 45,00%

надворешни работи и евр.Integrations Интеграции Ministry of за Foreign Affairs and European Min.Мин. vanjskih poslova i evr. integracija

45,00% 45.00% 45,00%

Мин. за земјоделие и рурален развој of Agriculture and Rural development Min.Ministry poljoprivrede i ruralnog razvoja

45,00% 45.00% 45,00% 41,67% 41.67% 41,67%

Мин.ofзаDefense одбрана Ministry Min. odbrane

40,00% 40.00% 40,00%

Мин заofекономија Ministry Economy Min. ekonomije

40,00% 40.00% 40,00%

Мин.ofза сообраќај и морепловство Ministry Traffic and Maritime Affairs Min. saobraćaja i pomorstva

40,00% 40.00% 40,00%

Мин. за здравство Ministry of Health Min. zdravlja

38,33% 38.33% 38,33%

Мин.razvoja за Development одржлив развој туризам Ministry ofodrživog Sustainable andиTourism Min. i turizma Мин. за Ministry of правда Justice Min. pravde

36,67% 36.67% 36,67%

Мин. за Ministry ofкултура Culture Min. kulture

36,67% 36.67% 36,67% 31,67% 31.67% 31,67%

Мин.ofза наука Ministry Science Min. nauke

30,00% 30.00% 30,00%

Мин of заEducation просвета Ministry Min. prosvjete

28,33% 28.33% 28,33%

Мин. за труд и социјални грижи Ministry of Labor and Social Welfare Min. rada i socijalnog staranja

Графикон 4. – Ранг-листа на министерствата во Црна Гора 0,00% 0.00%

10,00% 10.00%

20,00% 20.00%

30,00% 30.00%

40,00% 40.00%

50,00% 50.00%

40,10% 40.10%

ОТВОРЕНОСТ TRANSPARENCY Транспарентност на работата на државните органи of work Transparency Буџетска транспарентност Budget transparency Пристап до to информации Access information ИНТЕРАКЦИЈА СО АКТЕРИТЕ ВО INTERACTION WITH SOCIAL ОПШТЕСТВОТО/ГРАЃАНИТЕ ACTORS/CITIZENS Учество на невладините актери Participation of non-governmental sector Use Користење of new technologies in communication на новите технологии во with citizens комуникацијата со граѓаните

60,00% 60.00%

53,65% 53.65% 0,00% 0.00% 31,25% 31.25% 41,15% 41.15% 36,61% 36.61% 43.01% 43,01%

Графикон 5. – Исполнетост по димензии и области за министерствата во Владата на Црна Гора Министерствата во Црна Гора имаат остварено подобар резултат во димензијата Интеракција со актерите во општеството/граѓаните отколку во димензијата Отвореност. Најдобриот резултат е постигнат во областа Транспарентност во работата, а најлошиот, како и во случајот на Владата на Црна Гора, во областа Буџетска транспаретност.

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

ОТВОРЕНОСТ Транспарентност на работата на државните органи Постоење на службена Интернет страница

100,00%

Дали Интернет страницата е ажурирана?

93,75%

Дали постои функционално пребарување на веб-сајтот?

93,75%

Дали постои секција со најважните вести за работата на министерство?

100,00%

Дали Интернет страницата е прилагодена за лица со инвалидитет?

100,00%

Дали на Интернет страницата е објавен план за работа за 2013 година? Дали на страницата се објавени плановите за работа за претходните две години (2011 и 2012)?

75,00% 6,25%

Дали на Интернет страницата е објавена барем една актуелна стратегија за развој?

93,75%

Дали на Интернет страницата е објавен извештајот за работата за 2012?

56,25%

Дали се објавени извештаите за работата за претходните две години (2010 и 2011)?

25,00%

Дали на Интернет страницата е објавен органограм (организациона шема) за министерствата?

50,00%

Дали на Интернет страницата е објавен делокругот на работата на министерствата?

18,75%

Дали на Интернет страницата се објавени биографиите на раководните кадри?

62,50%

Дали на Интернет страницата се објавени повиците на постапка за јавни набавки за последната година (или линкот до управата за јавни набавки)?

18,75%

Дали на Интернет страницата се објавени решенијата за доделување на договорите по повиците 12,50% за постапка за јавни набавки за последната година (или линкот до управата за јавни набавки)? Дали на Интернет страницата се објавени договорите за јавни набавки за последната година (или линкот до управата за јавни набавки)?

31,25%

Дали на Интернет страницата е објавен планот за јавни набавки за 2013 година?

12,50%

Дали на Интернет страницата се представени мерливи приоритети/цели на министерствата?

6,25%

Дали на Интернет страницата постојат контакт информации за министерствата (адреса, телефон, е-mail)?

93,75%

Дали на Интернет страницата постојат контакт инфорамации за организациони единици на министерствата (адреса, телефон, имејл, име/презиме на раководителот)?

75,00%

Дали на Интернет страницата постои опис на надлежностите на секоја организациона единица? 31,25% Дали на Интернет страницата се објавени главните акти који ја регулираат работата на институцијата (закони, правилници, уредби)? Дали на Интернет страницата се достапни законите и подзаконските акти поврзани со нивните надлежности? Дали на Интернет страницата се објавени информациите за конкурсите за вработување или линкот до надлежната институција?

6,25% 100,00% 25,00%

Буџетска транспарентност Дали на Интернет страницата е достапен Буџетот на министерството за 2013?

0,00%

Дали се објавени буџетите за претходните три години (2010, 2011, 2012)?

0,00%

Дали на Интернет страницата е достапна завршната сметка за 2012 година?

0,00%

Дали се објавени завршните сметки за претходните три години (2009, 2010, 2011)?

0,00%

Дали на Интернет страницата е објавен полугодишен/квартален финансиски извештај за реализацијата на буџетот во текот на првата половина/вториот квартал на 2013 година?

0,00%

Дали буџетските документи се објавуваат во форматот отворени податоци (open data)?

0,00%

ЦРНА ГОРА

Табела 4. – Преглед на индикаторите за министерствата во Црна Гора

ЦРНА ГОРА

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата Табела 4. – Преглед на индикаторите за министерствата во Црна Гора (продолжение на табелата) Пристап до информации Дали на Интернет страницата се наоѓа список со информации во сопственост на министерствата (Водич за слободен пристап до информациите)?

93,75%

Дали на Интернет страницата се наоѓаат контакт податоци на службеникот задолжен за информирање (име, број на телефон, имејл адреса)?

50,00%

Дали на Интернет страницата е објавен Законот за слободен пристап до информациите? Дали постои база со информации за сите барања и одговори за СПИ?

0,00% 12,50%

Дали на веб-сајтот е објавена статистика за СПИ?

0,00%

ИНТЕРАКЦИЈА СО АКТЕРИТЕ ВО ОПШТЕСТВОТО/ГРАЃАНИТЕ Учество на невладините актери Дали на Интернет страница се објавени плановите на јавните расправи за 2013?

12,50%

Дали на Интернет страницата е објавен барем еден извештај за спроведена јавна расправа во текот на последната година?

43,75%

Дали на Интернет страницата е објавен нацрт документ кои се става на јавна расправа?

75,00%

Дали на Интернет страницата е објавен барем еден повик на јавна расправа во текот на последната година?

62,50%

Дали на Интернет страницата се објавени информации за составот и членовите на работната група за изработка на закони и други акти?

0,00%

Дали се објавуваат записници/извештаи/соопштениа/вести од состаноците на работната група?

6,25%

Дали на Интернет страницата е објавен повик за учество на НВО во работната група за изработка на закони и други акти?

56,25%

Користење на новите технологии во комуникацијата со граѓаните Дали на Интернет страницата постои видлив (на насловната страница) контакт образец за обраќање до министерот?

81,25%

Дали на Интернет страницата е објавен список на поставувани прашања?

18,75%

Дали министерството има активен Facebook и Twitter налог?

12,50%

Дали Facebook и Twitter налозите се линкувани на страницата на министерството?

18,75%

Дали сите внесени документи се во машински читлив (machine readable) формат или во повеќе различни формати од кои бар еден е машински читлив?

6,25%

Дали податоците имаат отворена лиценца?

0,00%

Дали постои посебна секција со документи за преземање (download)?

100,00%

Дали секцијата за преземање (download) е организирана и лесно пребарлива?

100,00%

Дали постои некоја алатка за поднесување на петиции од страна на граѓаните на Интеренет?

87,50%

Дали постојат други алатки за мониторинг за работата на власта (пријава на злоупотреба на службените автомобили, корупција, конфликт на интереси)?

12,50%

Дали постојат алатки за пружање на услуги?

18,75%

Дали постојат алатки за пријавување и решавање на проблеми во надлежност на министерството?

12,50%

Дали министерството одговара на мејловите на граѓаните во задоволителен рок (7 дена)?

75,00%

Дали постои можност за online учество во јавните расправи?

75,00%

Дали Интернет страницата има „мртви линкови“?

12,50%

Дали постои можност да се коментираат содржините? Дали постои RSS?

0,00% 100,00% ПРОСЕЧНО 40,52%

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

Сметаме дека е позитивно тоа што 12 министерства имаат објавено свој план за работа за тековната година, но како и во случајот со Владата на Црна Гора, ситуацијата е лоша кога се во прашање извештаите за работата на министерствата. Имено, само 9 министерства имаат објавено извештај за 2012 година, а само 4 министерства имаат објавено извештаи за претходните две години (2010 и 2011). Ситуацијата со објавените документи за јавни набавки е загрижувачка на ниво на министерства. Планот за јавни набавки за 2013 година го имаат објавено само 2 министерства, а договорите ги објавуваат само 5 министерства. Објавувањето на документите врзани за јавните набавки е исклучително важна пракса за демонстрирање на отвореност и одговорност на власта во трошењето на буџетските средства. Во областа буџетска транспарентност министерствата имаат остварено неверојатни 0%. Како и во случајот на претходниот мониторинг на ЦДТ, ниту едно министерство на својот веб-сајт нема буџет на министерството за тековната година, а во склад со тоа, исто така, не се ни трудат на граѓаните да им го објаснат буџетот на министерството на разбирлив начин. Со оглед на тоа што вакви лоши резултати во врска со буџетските документи се повторуваат во истражувањата на ЦДТ, се наметнува заклучокот дека министерствата не гледаат колку е потребно, планирањето и трошењето на средствата да им го приближат на граѓаните, а токму со парите на граѓаните се фанансираат работата и активностите на министерствата. Податоците за јавни расправи сè уште не се претставени на задоволително ниво на вебсајтовите, а јавните расправи се едан од најважните начини за овозможување на учество на граѓаните во донесувањето на одлуки. Само 2 министерства имаат објавено план на јавните расправи за 2013 година. Сакаме да го нагласиме дека е тешко да се следи објавувањето на овие документи на веб-сајтовите на министерствата и да се донесуваат заклучоци, затоа што не се објавуваат на систематичен начин.

4.3.2. Интеракција со актерите во општеството/граѓаните Кога зборуваме за социјалните мрежи, не можеме да ги пофалиме црногорските министерства дека во задоволителна мерка ги користат овие медиуми за да ги известуваат граѓаните за својата работа, и да ги искористат како двонасочен канал за комуникација. Само две министерства ги имаат активирано и двата профила (и Facebook и Twitter). Одделни министерства имаат профили, но тие не се активни и со самото тоа не аслужат на целта. На крајот, истражувавме и колку министерства го користат Интернетот како алатка за пружање на услуги на граѓаните, за пријавување на проблеми поврзани со корупција, како и други проблеми од надлежност на министерствата и сл.. Овде можеме да залучиме дека Владата има почнато со некои проекти (Е-управа, Е-петиции, пријава на злоупотреба на службени автомобили) кои имаат за цел, токму преку Интернет да им овозможат на граѓаните полесно пријаву-

ЦРНА ГОРА

4.3.1. Отвореност

ЦРНА ГОРА

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата вање на проблемите, како и полесна постапката за добивање на документи од страна на институциите. За потребите на ова истражување ги признавме бодовите на министерствата кои едноставно ги линкувале овие проекти на своите веб-сајтови. Само две министерства ја линкувале алатката за пријава на злоупотреби со службените автомобили, а само три ја линкувале Е-управата. По објавувањето на прелиминарните резултати на конференцијата за новинарите ги повикавме сите министерства да се обратат до ЦДТ за да им дадеме дополнителни појаснувања, но и за да организираме состаноци за унапредување на постоечката состојба. Претставниците на Министерството за труд и социјални грижи се јавија во многу краток рок по објавувањето на резултатите и изразија добра волја да ја поправат состојбата на Интернет отвореноста на оваа институција. Министерството за труд и социјални грижи во краток период по објавувањето на резултатите поправи дури 33 индикатори во однос на прелиминарните резултати. Овој пример на добра пракса ни покажува дека нашето истражување пред институциите не поставува индикатори кои тешко можат да се исполнат, туку дека е доволна само добра волја и свесност за важноста на принципот на отвореност и интеракција со граѓаните. Министерството за сообраќај и морепловство исто така ја има унапредено состојбата од времето на објавувањето на прелиминарните резултати, и тоа во однос на 8 индикатори. Претставниците на ова министерство демонстрираа добра волја да ја поправат постоечката состојба утврдена со мониторингот и да продолжат со унапредување на транспарентноста и после завршувањето на проектот.

4.3. Препораки за Владата и министерствата 1. Да се изработи и усвои правилник за објавување на информации на веб- сајтовите на државните институции Податоците недвосмислено покажуваат дека постојат значајни разлики во резултатите на министерствата и сметаме дека тој проблем најефикасно би можел да се реши со изработка на правилник за објавување на информации на веб-сајтовите на државните институции. Правилникот би пропишувал не само кои документи треба да се објавуваат, туку и на кој начин и во кој формат, кога тоа е можно. Ова, на државните органи ќе им даде јасни насоки за натамошно разввивање и подобрување на нивната транспарентност. Правилникот би требало да биде обврзувачки за сите институции, затоа што искуствата на земјите од регионот покажуваат дека правилата, доколку не се задолжителни, не се ни почитуваат. При изработката на правилникот треба да се земат во обзир сличните акти кои постојат во земјите од регионот, но и стандардите за отвореност кои можат да се најдат во документите на меѓународните организации како што се СИГМА, ОЕЦД, Европската Унија.

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

На овој начин ќе се подигне нивото на отвореност на институциите и нивната интеракција со актерите во општеството/граѓаните, на што црногорската Влада се има посветено и преку иницијативата Партнерство на отворени влади на која се има приклучено во септември 2011 година. Од друга страна, на граѓаните им се олеснува комуникацијата со институциите и се симнуваат административните препреки при добивањето на документите и при партиципацијата во креирањето на политиките. 2. На квалитетен начин да се презентираат буџетите на Владата и министерствата Потребно е значително да се работи на буџетската транспаретност воопшто, а особено преку Интернет. Податоците од ова, но и од поранешните истражувања на ЦДТ укажуват на тоа дека институциите не се трудат планирањето и трошењето на средствата да го приближат до граѓаните. Потребно е усвоените буџети и завршните сметки да се објавуваат на вебсајтовите на институциите, како и да се работи на визуелизација на податоците, со цел буџетските ставки да им се разјаснат на граѓаните. Исто така, институциите би можеле да поработаат на изработка на Водич низ буџетот за граѓаните, документ кој на единствен начин, наративно и преку визуелизација би дал преглед на буџетските ставки кои најмногу ги интересираат граѓаните и влијаат на квалитетот на јавните услуги. Покрај наведеното, во насока на зголемување на транспарентноста на јавните финансии, неопходно е годишните буџети и завршните сметки на буџетот да се објавуваат во формат кој ќе овозможува едноставно користење и манипулација со податоците.

Во законот за слободен пристап до информациите, Уредбата за постапката и начинот за спроведување на јавна расправа во подготовката на законите, Одлуката за објавување на материјали од седница на Владата на Црна Гора

ЦРНА ГОРА

Правилникот во значајна мера би придонесол за подобра организација и систематизација на веб-сајтовите на институциите. Во моментов постојат одредени законски решенија37 кои пропишуваат објавување на документи на веб-сајтови, но без систематско решение ова може да биде контра продуктивно во праксата. Имено, може лесно да се случи институциите да имаат објавено голем број документи на своите веб-сајтови кои практично и не ќе можат да се пронајдат, затоа што не постои систематичен пристап во објавувањето на документите кој се применува во сите институции.

Употреба на новите технологии во промоција на транспарентноста на владата

БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА

5. БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА 5.1. Совет на министри на БИХ Советот на министри на БИХ исполнува нешто повеќе од една третина од истражуваните индикатори – 37.74%, што ги става на четврто место во споредба со другите влади од регионот. Можеме да заклучиме дека сè уште постои голем простор за напредок, за унапредување на отвореноста и интеракцијата со актерите во општеството/граѓаните преку Интернет.

0,00% 0.00% 0,00%

10,00% 10.00% 10,00%

20,00% 20.00% 20,00%

30,00% 30.00% 30,00%

40,00% 40.00% 40,00%

Транспарентност на работата на Transparency work Transparentnost rada državnih organa државните органиof 0,00% 0.00% 0,00%

60,00% 60.00% 60,00%

ИНТЕРАКЦИЈА СОSAАКТЕРИТЕ ВО INTERACTION WITH SOCIAL INTERAKCIJA AKTERIMA U ОПШТЕСТВОТО/ГРАЃАНИТЕ ACTORS/CITIZENS DRUŠTVU/GRAĐANIMA

Користење на новите технологии во Use of new novih technologies in communication Upotreba tehnologija u komunikaciji комуникацијата со граѓаните with citizens sa građanima

70,00% 70.00% 70,00%

52,17% 52.17% 52,17%

Пристап доto информации Access information Pristup informacijama

Учество на невладините Participation of non-governmental sector Participacija izvanvladinihактери aktera

60,00% 60.00% 60,00%

42,86% 42.86% 42,86%

ОТВОРЕНОСТ TRANSPARENCY OTVORENOST

Буџетска транспарентност Budget transparency Budžetska transparentnost

50,00% 50.00% 50,00%

27,78% 27.78% 27,78% 0,00% 0.00% 0,00% 31,25% 31.25% 31,25%

Графикон 6. – Исполнетост според димензии и области за Советот на министри на БИХ Повеќето министри на БИХ оствариле подобар резултат во димензијата Отвореност во однс на димензијата Интеракција со актерите во општеството/граѓаните. Во областа Буџетска транспарентност загрижувачки е процентот од 0%, како и во областа Партиципација на надворешните владини актери.