ALMANAQUE DE VERSOS by ceip alexandreboveda

Traballo realizado por Laura Goldar Villar durante unha licenza de estudos concedida durante o curso 2009-10 no segundo cuadrimestre ( 1-3- 2010 ao 30- 6 -2010) na modalidade 5 ( proxectos). Título

proxecto:

POEMAS

CANCIÓNS

PARA

DESENVOLVEMENTO DA COMPETENCIA LINGÜÍSTICA NO 3º CICLO DA EDUCACIÓN PRIMARIA .

“ATOPAREMOS no peirán as follas evadidas do almanaque dos nosos soños” De catro a catro Manoel Antonio

ALMANAQUE DE VERSOS 2

DIDÁCTICA DE INICIACIÓN Á ESCRITA 3

“Escribir esixe pensar”. Son palabras de Matthew Lipman e esa foi a constante que animou este traballo de principio a fin. Compartimos con Ronald Berma a súa idea : “ Escribir consiste nunha serie de decisións conceptuais. Aínda dentro da ficción débese describir, incluír, elixir, comparar, definir e adscribir, entre outras moitas tarefas lóxicas. Da evidencia ás conclusións vaise polo razoamento. “ Intentamos, pois esta dirección na aprendizaxe da escrita, facendo unha transición fluída da lectura á expresión oral e desta á expresión escrita. Establecida xa a lectura como o primeiro paso, esta “debe ser repousada, entoada, dando sentido ao que lemos aínda que non se comprenda”.( Soladana Cano). Despois, a lectura pode ser xogo, movemento, diversión, ritmo, expresividade, ...para poder chegar , na medida do posible, á comprensión, interiorización, reflexión e sentido crítico. É neste primeiro momento da lectura onde as palabras se enredan e déixanse amasar cos tres elementos: significado, sonoridade e a propia relación entre as palabras e acoden á mente os significados connotativos, os non rexistrados no dicionario, engadidos ao propio significado e xeradores doutros posibles. E xa están postos os alicerces da escrita. Como xa adiantabamos no proxecto, a poesía pose ser económica podendo ser intensa e abrindo ao lector /a un abano de posibilidades que amplían así mesmo as habilidades de pensamento. Isto non quere dicir que debamos limitarnos ás formas poéticas pero cremos ter probado que sistematizando estas damos unha alternativa motivadora a outras formas máis expositivas ou narrativas. Tentamos demostrar que é posible partir dos recursos poéticos e abranguer todos os contidos lingüísticos do terceiro ciclo dun xeito lúdico, reflexivo e participativo. Non desprezamos o azar xa que a poesía implica experimentación coa linguaxe mesma, base para unha motivación válida no momento de comezar a escribir. Dicía Rodari que “ a creatividade é sinónimo de pensamento diverxente” e esas dúas palabras conteñen en si mesmas as liñas mestras do noso traballo. Se partimos da intuición, da sorpresa, da reflexión, das propias experiencias,..estaremos pechándolle a porta á inhibición, á pasividade, á ausencia de sentido crítico. Falando e escribindo, pensamos. Por iso, antes de poñernos a escribir cremos necesario “ un tempo de falar”. É preciso “participarmos” dos textos, non sempre na súa totalidade senón naqueles aspectos nos que pensamos que debemos incidir, xa de imaxes, frases ou algunhas poucas palabras. Hai que darlle sonoridade, cadencia, ritmo; pasear e mover pola clase as palabras, imprimíndoas dun sentido integrador e , despois da oralidade, da discusión, do intercambio de saberes, da reflexión común, entramos na escrita. Fomentando a discusión, apoiando argumentos, expresando opinións, imos construíndo a base e o esqueleto da posterior produción escrita. Pero todo isto debemos facelo sistematicamente,organizando os recursos e guiando as actividades para lograr aumentar as habilidades expresivas e de razoamento.

Os recursos poéticos e musicais funcionan como un punto de partida e centramos a nosa acción didáctica arredor de varios eixes, seguindo as pautas de Lipman: - A experimentación: organizando esa experimentación queremos conseguir o primeiro paso cara á escritura. Afirma Janer Manila que “ a actividade creadora da imaxinación está subordinada á riqueza e a variedade da experiencia acumulada”. - A atención como un “xeito de estar aberto”. Di Lipman “ que a distracción adoita ser unha forma de autoprotección para quen sente medo, o modo de enfrontarse a cousas que asustan é excluílas da percepción”. - Alternativas diferentes como camiño á creatividade. - O uso da técnica na escrita como base para potenciar os recursos expresivos. - As relacións estéticas que poden configurar un produto artístico. - O sentido, e dicir, as relacións entre as palabras e entre as palabras e un mesmo. Vertebrando estas premisas de intencionalidade, moitas das nosas actividades están formuladas cos verbos :describir, definir, clasificar, explicar, contar, debater, pensar, inventar, imaxinar, expresar,...que implican unha determinada orientación metodolóxica. A famosa queixa do noso alumnado “ non se me ocorre nada, non teño nada que dicir” parte dunha mala ou deficiente organización das actividades por parte do profesorado. Así, pensamos as nosas suxestións dende o nivel máis sinxelo, onde sería case inevitable un produto final ata as diferentes posibilidades de elaboración con incremento da complexidade. De aí que as nosas propostas abonden en estruturas paralelísticas ( tendo como modelo o recurso proposto), utilización e reconstrución de frases feitas, uso constante do dicionario como fonte inesgotable de recursos , os xogos de palabras, asociacións de ideas entre as palabras, confección de imaxes novas partindo das lidas nos textos,... Debemos ter en conta que hai esquemas rítmicos que alteran o sentido das estruturas gramaticais e lóxicas. É por esta razón pola que non insistimos excesivamente na métrica ou na rima cando queremos facer escribir ao alumnado. Non esquecemos a importancia do proceso, que predomina sobre o resultado final. A este proceso de escritura refírese Bernard Friot cando di: “experimentar, probar, manipular, inventar, imitar, elaborar, remendar, ...Logo volver atrás, analizar, retomar, modificar, observar e intentar unha nova experiencia. Atreverse con todos os rexistros, xogar cos recursos da lingua....” O noso enfoque didáctico está baseado na idea do proceso, nun proceso na que a produción de textos escritos realizados con frecuencia supera os límites da lectura e da interpretación chegando á experimentacións desacostumadas coa linguaxe, sendo estas un ingrediente esencial das súas competencias lingüísticas. Esta foi a filosofía que quixemos imbuír ao noso traballo. Por estas razóns, prestamos maior atención aos diferentes elementos compositivos (supostos poéticos, expresións desiderativas, funcións expresivas) porque coincidimos con G. Jean en que “ toda aprendizaxe de racionalidade deberá ir acompañada por un adestramento para o soño”. Dentro xa do apartados de contidos da Expresión Escrita, introducimos unha serie deles non contemplados especificamente e que consideramos intrínsecos á propia produción da escrita como son: recursos de motivación e reflexión

sobra a escritura, as estruturas literarias e algunhas sinxelas técnicas poéticas ( aliteracións, antíteses, repeticións, ..) xa que, como argumenta Gómez Martín “ cando se dan xuntos a estrutura paralelística, o encadeamento e o retrouso, intensifican a capacidade de achegamento ao poema”. Respecto á tipoloxía dos recursos ( poéticos e musicais) escollemos un abano amplo de diferentes modelos que nos permitira traballar os diversos contidos do currículo; así, hai modelos expositivo- descritivos, biográficos, epistolares, exhortativos, conativos, imaxinativos, atributivos,.... Están asemade os aspectos referidos ás técnicas discursivas e así o diálogo (, diálogos poéticos, coa natureza, personificacións,..) a narración (romances, a historia insinuada, o poema lírico, a poesía realista,..) a descrición ( imaxes, retratos, evocacións poéticas, poemas paisaxísticos,..) e a exposición ( nos diferentes graos, a efusión lírica,..) están representados na escolma de recursos seleccionados. Con todo o dito anteriormente a nosa suxestión da escrita non se reduce só a práctica poética, aínda que ocupa unha arte importante do conxunto. É esta , a práctica poética, un fin en si mesma e un punto de partida para a adquisición doutros aspectos: argumentacións, exposicións, narracións, guías, folletos, planos, menús, receitas, ... Na consecución da práctica poética intentamos seguir os pasos propostos por Gómez Martín: - A busca da expresión: fórmulas asociativas, exercicios de composición, uso da intuición ( “coas emocións xorden as imaxes” di Jorge Guillén ). - O camiño da función poética: poema asociativo, fórmulas condicionais, antíteses,... - A alianza coa retórica: personificacións, comparacións, metáforas, ... - A consecución do ritmo poético: enumeracións, repeticións, retrousos, calcos,.. - O desenvolvemento de modelos poéticos básicos. - A gradación dos modos discursivos: poemas dialogados, narrativos, descritivos, expositivos, ... Respecto á selección de textos poéticos , aínda que se ofrecen de Rosalía, Curros,...marcamos unha preferencia por poetas que desenvolveron a súa actividade poética arredor da segunda metade do século XX e no que vai do XXI por razóns didácticas, entendendo que podía resultar máis motivador a proximidade da lingua ( uso máis coloquial, feitos dunha maior proximidade,..) e o uso dunha normativa máis pegada á actual. En canto ao aspecto formal dos recursos, queremos salientar que se optou por respectar o texto orixinal, aínda que algúns non estean baixo os canons da normativa vixente. Sendo o aspecto visual un aspecto estético do traballo poético, consideramos importante calcar na medida do posible esas formas ( maiúsculas, tamaño das letras,cursivas, ...) conservando as orixinais. Sen embargo, pensamos que hai textos nos que a normativa actual é moi allea neles polo que aconsellamos actualizamos para evitar problemas e dúbidas na escrita .

VOCABULARIO 7

I. OS DICIONARIOS PALABRAS Palabras do dicionario Son rosas de invernadoiro, E as lúas cheas dun lunario, Cofres baleiros de ouro. Pero se escribo paxaro E a mesma palabra leo (Que non che pareza raro), El voa libre no ceo. A lúa en cuarto crecente Ilumina a miña mente. ¿Poderá unha rosa impura Proclamar a fermosura? Xardín do pasatempo Ramiro Fonte. EXPRESIÓN ORAL 1. Para o autor “as palabras no dicionario son rosas de invernadoiro”. Que opinamos desta expresión? Que son as rosas de invernadoiro? Que diferenza hai coas outras rosas? 2. Que pasa coas palabras do dicionario e as outras? Cales son as outras que non aparecen nos dicionarios? 3. Quen confecciona os dicionarios? Quen decide que palabras van nel? 4. Facemos un listado de palabras moi coloquiais que usamos a cotío e comprobaremos se están incluídas no dicionario. 5. O autor expresa que cando escribe e le “paxaro” pensa nun voando libremente polo ceo. Xogamos a dicirnos nomes moi comúns e expresamos como os pensamos. 6. FACER PROPOSTAS: confeccionaremos un listado de palabras que non estean no dicionario e faremos propostas para incluílas. Debemos razoar a súa inclusión. ORTOGRAFÍA: PALABRAS CON C/CC/ CT. 7. Observa: dicionario / atracción.Repasa as normas ortográficas para este grupo de palabras 8. Así : construción, descrición, destrución, contradición...; sen embargo: atracción, lección, satisfacción, colección... 9. Engade outras palabras para cada apartado de palabras segundo se escriban con C ou CC. 10. Co grupo CT podemos atopar: obxecto, proxecto,olfacto, respecto...Engade algunha máis.

11. Hai tamén outras palabras que perderon o C en galego (pero si o levan en castelán): vítima, vitoria,conduta,...Pescuda e busca para engadir á lista. GRAMÁTICA 12. Analizamos sintacticamente: As palabras do dicionario son rosas de invernadoiro , A lúa en cuarto crecente ilumina a miña mente e El voa no ceo. Teñen o mesmo tipo de predicado? Subliña o núcleo do predicado e analiza os complementos. Se o verbo é predicativo, sinala de que tipo é. 13. Tendo como referencia a oración dos dous primeiros versos, que é enunciativa afirmativa (segundo a clasificamos atendendo ao seu significado) , como podes transformala noutro tipo de oracións? Podes facer todos os cambios que desexes. VOCABULARIO 14. Fíxate en dicionario, lunario, invernadoiro, son nomes que conteñen varias cousas. Pescudamos entre tod@s outros nomes do mesmo tipo. 15. EXPLICAR VANTAXES E INCOVENIENTES: Pensa e explica as posibles vantaxes e inconvenientes do uso do dicionario. 16. SUFIXOS DE LUGAR: Busca no poema algunha palabra con algún sufixo de lugar. Logo con ese mesmo sufixo busca outras palabras que indiquen lugar. 17. Repasa os outros sufixos de lugar e busca palabras con eles. EXPRESIÓN ESCRITA 18. Imos traballar os dous primeiros versos, expresando o que son para nós as palabras do dicionario. Así, escribimos: As palabras do dicionario son...... 19. No medio do poema o autor introduciu unha paréntese para facer unha aclaración. Cal é e a quen vai dirixida? 20. Xa temos unha morea de material que podemos utilizar: as palabras do dicionario, palabras coloquiais, nomes comúns, palabras con grafías CC, C, CT e con ausencia de C, palabras con sufixos de lugar, palabras colectivas,.. Somos quen de escribir algo sobre as palabras con ese material? Non é necesario utilizalo todo, so aquel que nos pode servir para expresar a nosa idea. 21. FACER UN MURAL: Cos poemas de tod@s faremos un mural sobre as palabras do dicionario. Acompañaremos o poema dun debuxo ou pintura alusiva ao tema. É necesario poñerse de acordo para salientar o tema central e que as individualidades axuden ao conxunto. Podemos escoller tamén só unha frase de cada un de nós sobre as palabras e escribilas con distintas letras no mural. INTERNET 22. www.culturagalega.org/lg3/novidade.php? 23. www.filix.org/auto/xardindo.

II. SINÓNIMOS E ANTÓNIMOS TREBOADA XA CHEGA A TREBOADA XA CHEGA POLO NORTE VEN CARGADA DE SANGUE VEN SEDENTA DE MORTE TREBOADA DE AREA TREBOADA DE SAL QUE SE LEVA ÓS CATIVOS NON NOS DEIXA MEDRAR TREBOADA DE AREA...¡NON A QUERO! TREBOADA DE SANGUE... ¡NON A QUERO! TREBOADA DE MORTE...¡NON A QUERO! CHEGA POLO NORTE PARA ONDE SE IRA TREBOADA MALDITA DA DESESPERACIÓN QUE MALTRATA AS MULLERES QUE ROMPE OS CORAZÓNS VAI E METE NO MEDIO ANQUE POIDAS MORRER QUE TODO O QUE LEVA O VENTO NON SE PODE ESQUECER. Letra e música: Antonio Saco. Lume (para que saia o sol) . Lamantumbá

ORTOGRAFÍA: OS SIGNOS DE PUNTUACIÓN 1. Na canción non hai ningún signo de puntuación. Tentamos colocarlle os que pensamos que faltan ou poden facer a canción máis comprensible. VOCABULARIO: SINONIMIA/ ANTONIMIA.CAMPO SEMÁNTICO 2. Buscamos sinónimos e antónimos dalgunhas palabras da canción como : treboada, chegar, vir, xa, cativos, medrar, morte, maldita, desesperación, romper, esquecer, morrer, maltratar... 3. Substituímos as palabras propostas polos seus sinónimos no conxunto da canción. 4. Falamos do tema da canción e agrupamos nun mesmo campo semántico as palabras con carga negativa (sangue, morte, maltrato..)

EXPRESIÓN ORAL: EXPRESAR ACORDO OU DESACORDO. 5. Establecemos un debate sobre o maltrato ás mulleres e as súas consecuencias. 6. Cal é a solución que se nos ofrece na canción? Está clara? Como se pode entender? 7. FORMULAR PROBLEMAS, PROPOÑER SOLUCIÓNS: Nun debate repasaremos os problemas que orixinan o maltrato ás mulleres. Propoñemos as accións que cada un de nós pode facer para axudar a eliminar ese problema da nosa sociedade. EXPRESIÓN ESCRITA 8. Na literatura é bastante usual asociar fenómenos da natureza, estacións do ano, horas do día,.. á estados de ánimo ou a acontecementos ( históricos, cotiás,..).Imos buscar , por grupos, diferentes tipos destes aspectos citados e asocialos con diferentes estados anímicos ou diferentes aspectos da vida. Podedes axudarvos dos xornais, tanto na sección do tempo como na de noticias. 9. Compartimos o traballo realizado. 10. Salientamos a expresión exclamativa NON A QUERO! 11. Facemos unha lista por grupos coa expresión NON QUERO! 12. Poñemos en común todo o que non queremos. 13. Escollemos unha opción entre ( a positiva ou a negativa) e escribimos un poema ( ou canción) 14. Imos intentar manter a mesma disposición: Adverbio+ verbo+ nome Adverbio +verbo+ preposición + nome Verbo+ participio (ou adxectivo) de + nome Verbo+ participio (ou adxectivo) de + nome 15. Repetiremos algúns dos nomes para darlle máis forza expresiva ao noso poema. 16. Lembrarnos de repetir a expresión QUERO! ou NON A QUERO! INTERNET 17. www.lamatumba.com

III. PALABRAS PRIMITIVAS E PALABRAS DERIVADAS ESCRAVITUDE Afeito á escravitude tesa terrenal de corte galega, medieval represora e celta, ancestral de eterno esquema matriarcal de apariencia ,ferrea, formal de santa compaña e meigas cultural de fuga e pesquisa policial de magoa e sorriso, musical de brétema espesa persoal de pau e cariña tenra, actual de entroido e morcego carnaval de rúa e de leito de arrabal Letra: Armando González López. Música : María do Ceo No bico un cantar. María do Ceo

ORTOGRAFÍA: ACENTUACIÓN 1. Algunhas destas palabras están escritas no texto sen acento gráfico pero é obrigatorio que o leven segundo as regras xerais de acentuación. Subliña e busca esas palabras que teñen erros ortográficos e colócaos onde lle corresponda. VOCABULARIO: PRIMITIVAS E DERIVADAS/ PREFIXOS E SUFIXOS 2. É facilmente destacable que as últimas palabras de cada verso rematan en –al; subliña entre estas as que son derivadas (e a súa correspondente primitiva) e as que son primitivas. 3. Agora busca outras palabras derivadas no poema e a súa correspondente primitiva. 4. Imos repasar algúns prefixos e sufixos que contribúen a formas novas palabras derivadas. Podemos formar palabras novas engadíndollos a algunhas das palabras dos poemas. Comparamos os resultados na posta en común. 5. Busca os verbos no texto. EXPRESIÓN ESCRITA 6. Ademais, podemos INVENTAR novas palabras con este sistema. Tentaremos definilas e facer un pequeno dicionario inventado da clase.Podemos utilizar o tipo de linguaxe dos dicionarios así como as súas abreviaturas. Non te esquezas de ter a man un deles!

7. Atréveste a escribir un poema no que non haxa verbos e rimen todos os versos nunha mesma terminación? Non ten por que ser longo. Empeza con dous versos e se saen vai aumentando algúns máis. COMPETENCIAS BÁSICAS: A REPORTAXE 8. A escravitude ou algunhas formas dela aínda existe nalgunhas partes do mundo. Elaborade , por grupos, unha reportaxe sobre este tema. 9. Posteriormente expoñeremos o noso traballo ante os demais. INTERNET 10. www.mariadoceo.com/escuchar.php?idCancion=134

IV. CAMPO SEMÁNTICO a) DOBRES PARELLAS Un manual de retórica E unha gran novela histórica; A bóla do mapa do mundo E, do reloxo, un segundo. Un cuarteto no encerado E un número fatigado; A pedra filosofal E unha aurora boreal. Un xigante telescopio E a luz da estrela que eu copio; O punto norte da búxola E o firme acento da esdrúxula. Un curioso efecto ótico E un orador estrambótico; Un caiuco na ribeira E un amigo á miña beira. As cartas dos reis de espadas E de ouros nunha ollada; E quen me roubou a min Os versos que eu escribín. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte. VOCABULARIO: 1. Algúns dos substantivos pertencen ao mesmo campo semántico. Podemos buscar cal é?

2. Cuarteto é unha palabra polisémica. Que diferenzas de significado podemos entender? 3. No poema hai unhas palabra composta como telescopio. Busca no dicionario o significado de tele- , e forma novas palabras que comecen así. GRAMÁTICA 4. Cantos verbos en forma persoal atopamos na primeira estrofa? E na segunda? E na cuarta? 5. Subliña os adxectivos do texto. COMPRENSIÓN 6. Tratamos de “visionar” o poema; pode que algunhas das cousas teñámolas na clase. Imos facendo unha acumulación das que podamos conseguir e das que non , escribímolas nun papel grande. LITERATURA 7. Despois de ler atentamente o texto, analizamos o poema atendendo a súa forma: Cantas estrofas hai? De cantos versos consta cada unha? Como riman entre si? 8. A ENUMERACIÓN é un recurso estilístico para ir nomeando distintas partes dun todo. Enumeramos todas as partes que se expresan no texto. 9. Os versos que eu escribín.Cantas formas de escribir coñeces? Que son e cales os XÉNEROS LITERARIOS? Que exemplos coñecemos de cada un deles.? EXPRESIÓN ESCRITA 10. Buscamos pareados de palabras asociados pola súa fonética, se é posible que rimen entre si. Fíxate no texto: a bóla do mapa do mundo / e, de reloxo, un segundo. Ás veces , é necesario cambiar a orde das palabras para que rimen. 11. Neste poema únense adxectivos pertencentes á persoas con obxectos que non lle son propios como encerado fatigado, é dicir, personifícanse os adxectivos. Escolle algúns obxectos e engádelle adxectivos referidos a persoas. Compartimos os resultados. 12. Xa temos por un lado unha serie de pareados e ,por outro, adxectivos asociados a un obxecto polo que é preciso recompoñer os recursos que temos e ir escribindo un breve poema onde lle demos forma a todo o anterior.Pódese ir facendo algunhas enumeracións para describir un ambiente, a emoción que pode producir un lugar, unha situación,...

ORTOGRAFÍA: ACENTO DIACRÍTICO 13. Bóla é unha palabra con acento diacrítico. Busca no dicionario o significado de bola e bóla e fai unha oración con cada unha delas. INTERDISCIPLINARIEDADE: EDUCACIÓN PLÁSTICA 14. Compoñemos un collage con todo o que aparece no poema, servíndonos de recortes de revistas ou de imaxes en internet.

b) CAMPO SEMÁNTICO DUNHA PALABRA NO FONDO DA MAR No fondo da mar, unha estreliña chora, chora que te chora, chora, tola a chorar, porque dí que ela quixera sair dalí, pra enredar. No fondo da mar, ben sabe que hay peixes , e que hay cangrexos, e buguinas e corals, e fadiñas da iauga e sereas de cristás. A estreliña da mar, quere fuxir e acadar o lombo do arco das vellas pra se pendurar; unha raiola de sol pra se quentar. Un panalciño de mel, un barco pra navegar, unha cunchiña de nácra, unha areíña de sal, unha estreliña do ceo para con eles xogar. Oriolos neneiros .Antoloxía .Pura Vázquez.

VOCABULARIO: 1. Colorea da mesma cor as palabras que pertenzan ao mesmo campo semántico. 2. Subliña e clasifica as diferentes enumeracións que se dan no poema. Pertencen ao mesmo campo semántico?Podes ampliar as listas con algunhas palabras máis? 3. Destaca na última estrofa as palabras que non son do mesmo campo semántico e pescuda palabras que lle pertenzan. LITERATURA 4. Fixámonos nas repeticións que se producen para darlle un maior énfase ao poema. 5. Reflexionamos sobre os espazos que se citan no poema. Cales son? Son espazos abertos ou pechados? Enumeramos ditos espazos. EXPRESIÓN ORAL 6. Dámoslle estrutura de CONTO : Érase unha vez unha estrela de mar que... COMPETENCIAS BÁSICAS: O TABOLEIRO DE ANUNCIOS 7. Imaxina que a estreliña pon un anuncio nun taboleiro público. Como sería ? Fíxate nos anuncios dos supermercados ou dos xornais e observa os datos que deben levar. Adoitan ir en forma impersoal e algúns en tempo condicional. 8. Quen lle pode contestar á estreliña? Como pode ser esa resposta? 9. Necesitas cambiar algo intercambiar ou conseguir algo? Anúnciate no taboleiro da clase ou nalgún lugar da escola. EXPRESIÓN ESCRITA 10. Pensa nun elemento da natureza , animal ou planta que quere estar noutro sitio distinto do que lle corresponde. Enumera o que hai no seu lugar (fíxate no xeito poético do poema: sereas de cristal) e logo enumera o que pode haber no outro sitio e porque pode ser tan atractivo. Vai escribindo o que vaias pensando e logo recompón o que non che guste. INTERNET 11. www.culturagalega.org/album/detalle.php?id... 12. www.filix.org/auto/oriolos.htm

V. PREFIXOS DE NEGACIÓN OS CÓBADOS NO BARANDAL ATOPAMOS esta madrugada na gaiola do Mar unha illa perdida Armaremos de novo a gaiola Vai a saír o Sol improvisado e desorientado Xa temos tantas estrelas e tantas lúas sumisas que non caben no barco nin na noite Xuntaremos paxaros sen xeografía pra xogar coas distancias das súas ás amplexadoras E os adeuses das nubes mudos e irremediabeis E armaremos unha rede de ronseis pra recobrar as saudades coa súa viaxe feita polos oceános do noso corazón. Letra: Manoel Antonio. De catro a catro Música: Emilio Cao Maite Dono .Corazón de Brief

VOCABULARIO: PREFIXOS DE NEGACIÓN 1. Hai palabras no texto que están formadas por prefixos de negación. Subliña ditas palabras. 2. Podes colocarlle algúns prefixos de negación a outras palabras do poema? Como quedan? 3. Repasa ditos prefixos de negación ( a-, i-, in-, im-, des-, ...) e escribe palabras que estean formadas por ditos prefixos. COMPRENSIÓN 4. Que pasa cando as nubes nos din adeus? E cando nos saúdan calorosamente? 5. Como será unha viaxe feita polos océanos do corazón?

LITERATURA 6. No poema hai unha identificación dunha gaiola co mar. Como se chama esa figura literaria? 7. Ademais, atribúe varios adxectivos humanos ao sol, ás nubes, ás estrelas e á lúa. Cales son eses adxectivos? Como se lle chama a ese recurso? 8. A HIPÉRBOLE é unha esaxeración. Atopa algunha no texto. GRAMÁTICA 9. Cal é o número do tempo verbal en que está expresado o poema?. A quen se refire ese nós? 10. Cambia o poema pola primeira persoa do singular. En que cambia o sentido? EXPRESIÓN ESCRITA 11. No poema fálase de lúas submisas. Imaxina o contrario. Unha lúa insubmisa. Compón un relato partindo desta premisa. 12. Escolle un prefixo de negación e comeza a escribir un poema que comecen pola mesma sílaba ou letra ( de negación sempre). INTERDISCIPLINARIEDADE: EXPRESIÓN PLÁSTICA 13. CALIGRAMAS: Colle unha cartolina negra e fai un caligrama con este texto sobre dito fondo. Utiliza rotuladores fosforescentes ou de cor branca. NA REDE 14. www.deezer.com/.../maite-dono/corazon-de-brief15. www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua 16. www.galiciaespallada.com.ar/m_antonio_catro_catro.htm

VI. SUFIXOS DE PROFESIÓN MAPOULADA, MAPOULA DO RÍO. Mapoulada mapoula do río que mapoula é. Quen alcende as escumas do frío muiñeira é. Quen marmura na lingoa do río lavandeira é. Quen pendura o seu sono de un fío tecedeira é. Mapoulada mapoula do río miña noiva é. Fabulario Novo. Manuel Cuña Novás

COMPRENSIÓN: RELACIÓNS ENTRE PALABRAS 1. Como é unha mapoula (papoula) ? Cal é a súa cor?Buscamos en internet as características da flor e debuxámola. 2. Que relación hai entre as escumas do frío e unha muiñeira? E entre o río e a lavandeira? VOCABULARIO: SUFIXOS DE OFICIOS 3. Fíxate: de larpeiro, larpeirada; de marisco, mariscada; busca palabras rematadas en –ada, que teñan ese mesmo matiz de abundancia. 4. Que pensas que significa mapoulada? 5. Que é unha rousada? Pensa noutros nomes de flores e inventa palabras con dito sufixo. 6. Cales son os oficios que se citan no poema? 7. cales son os sufixos relacionados cos oficios? Busca outros oficios que conteñan eses mesmos sufixos. 8. Aínda están vixentes na actualidade? Razoa a túa resposta. COMPETENCIAS BÁSICAS: UN PROXECTO INTEGRADO 9. En distintos enderezos como de internet como na do Patrimonio Cultural de Vigo ou na páxina virtual do Museo do Pobo Galego(www.museodopobo.es/uploads/file/edac-muinhos.pdf) podes atopar información suficiente para elaborar , por grupos, un pequeno traballo sobre os muíños e a súa importancia nunha época de Galicia.

10. Ademais podes recompilar algunhas cantigas relativas aos muíños , ás muiñeiras e ás muiñadas. 11. Se algún outro grupo quere optar pola opción das tecedeiras e fiandeiras pode elaborar ese traballo sobre este tema.Tamén hai información na mesma páxina arriba citada do museo. 12. Hai tamén moitas cantigas relacionadas con este tema para recompilar. 13. Para saber máis sobre o autor: www.hipofanias.net/ EXPRESIÓN ESCRITA: O FOLLETO

14. Observa o FOLLETO sobre unha muiñada. o Como podo chegar a Amendo se veño de Ribeira? o Podo encargar a comida nalgún lugar? o A cal contacontos podo asistir se non chego ata a hora do xantar? o Podo escoitar algún concerto de música pop? o En que consiste a música tradicional? o Se quero saber como funcionan os muíños en directo , que teño que facer? o Teño que pagar algo pola merenda? o Podo cantar algunha peza? o A que hora remataría aproximadamente? o Con quen teño que falar para expoñer algunha foto? 15. Observa os adxectivos do texto. 16. Compoñeremos un texto que manteña a mesma estrutura do poema e con ausencia de adxectivos, do tipo: Quen + predicado verbal (Oficio) é. (Varias veces con oficios diferentes) O último verso establecerase unha relación entre un elemento e o autor/a.

VII. PALABRAS COMPOSTAS CARTAFOL DO VENTO O VENTO perdeu as follas do seu cartafol –esas que os chuvascos mecanógrafos teclean no manual dos mastros? As gavotas non teñen quitasol pero fan raudos equilibrios polo aramio transparente de tódolas ortodrómicas do ceo O pailebote sen velas -Serán esas que o vento levou no seu cartafol? tamén fai equilibrios no ronsel Coa boca aberta -caille a babaestá mirándonos o babión do Sol. De catro a catro. Manoel Antonio

COMPRENSIÓN 1. Que é un cartafol? Para que serve? 2. Por boca de quen escribe? VOCABULARIO : SENTIDO LITERAL / FIGURADO 3. Hai moitas expresións como caerlle a baba a alguén que non se poden tomar ao pé da letra. Dicimos que son expresións en sentido figurado. Escribe dúas oracións con esta expresión nas que unha sexa en sentido literal e outra en sentido figurado. 4. Como imaxinas esta embarcación? 5. Pescuda algún tipo de embarcación tradicional de Galicia que leven mastro. 6. Fai un gráfico dunha embarcación e sinala as partes máis importantes. Axúdate da biblioteca e pescuda na rede. Procura que estean ben claras as partes . 7. Coa palabra boca hai moitas expresións en sentido figurado. Pescuda o significado das citadas: Boca a boca Abrir moito a boca A pedir de boca O ceo da boca Facérselle auga na boca Gardar a boca Quitarllo da boca Falar por boca de alguén LITERATURA: A METÁFORA E A PERSONIFICACIÓN 8. Aparece expresado no poema unha comparación entre os chuvascos e unha máquina de escribir: chuvascos mecanógrafos.Posteriormente, eses chuvascos teclean no manual dos mastros ( metáfora). Ponlle imaxes a estes recursos e terás unha idea do que nos quere expresar o autor. 9. Pensa no ruído das pingas de chuvia contra os cristais da ventá. Non semellan tamén un máquina de escribir? 10. Xa sabes o que é un cartafol. Pensa na metáfora O vento perdeu as follas do seu cartafol. A que época do ano te leva? Atopas algunha máis? 11. O babión do sol? Que tipo de recurso é ? Que é un babión? ORTOGRAFÍA: ACENTUACIÓN DAS PALBRAS COMPOSTAS 12. No poema hai algunhas palabras compostas. Cales son ? 13. Como é a acentuación das palabras compostas?

COMPETENCIAS BÁSICAS: O FOLLETO PUBLICITARIO 14. Na páxina www.mardeons.com podedes atopar toda a información sobre o transporte ás Illas Cíes ou as Illas de Ons. 15. Elaborade, por grupos, un plan de viaxe para toda a clase: saídas, modo de chegar ao peirao, horarios, comida, que facer nas illas, itinerarios, volta, recomendacións,... 16. Explicádello aos demais e entre toda a aula confeccionar un final co mellor de cada proposta. EXPRESIÓN ESCRITA 17. Sabes o que é unha ortodrómica? Escolle, no dicionario, palabras raras, das que non coñeces o seu significado. Sen mirar a súa definición, úsaas para escribir un texto. 18. www.galiciaespallada.com.ar/m_antonio_catro_catro.htm

VIII. OS PRÉSTAMOS ¡GOAL! Polo field do ceo mareiro vai esbaratando o sol, e horizonte, mal porteiro, non pode parar o goal. Romances galegos Eduardo Blanco Amor Os ecos do bilurico. VVAA

COMPRENSIÓN 1. Porque o horizonte é un mal porteiro? Cal é o gol que non pode parar? VOCABULARIO: PRÉSTAMOS LINGÜÍSTICOS. 2. No poema aparecen dúas palabras en inglés? Como se escriben en galego? 3. Que tipo de palabra é gol? Coñeces outras palabras do mesmo tipo? Cales? 4. Pescuda no deporte porque hai moitas palabras que son préstamos lingüísticos? Repasamos o concepto de préstamos e as súas variantes. 5. Hai varias expresións para nomear o tempo entre a ultima hora da tarde e a noite. Pescuda no dicionario de sinónimos.

LITERATURA 6. Todo o poema é un símil. Podemos explicalo? A que se refire en realidade o poema? 7. O sol no horizonte é comparable a un gol. O campo é o ceo, o horizonte o porteiro. Pensa noutras comparacións entre momentos do día ou estacións do ano ou.. e un deporte. INTERDISCIPLINARIEDADE: EXPRESIÓN PLÁSTICA 8. De que cor imaxinamos a escena? 9. Como podemos debuxar este poema? EXPRESIÓN ESCRITA: A PUBLICIDADE 10. O lema publicitario: elabora un lema publicitario para anunciar este lugar da posta do sol. Repasa as características dun anuncio e os datos que debe levar. 11. Escribimos un poema de dous versos onde rexistraremos un instante, un momento preciso. 12. Poema políglota: escribimos un poema mesturando palabras noutras linguas. 13. O poeta Jean Lescure imaxinou un sistema que permite establecer varias relacións entre catro palabras situadas nun cadrado: ceo, sol, horizonte , campo.Cada unha das palabras se relaciona coas outras tres. Construiremos frases con estes termos. Ao final, puliremos, riscaremos e compoñeremos un poema curto diferente ao proposto. 14. En cada un dos escritos anteriores pensa nas cores , nos sons e na luz que se perciben nun solpor. Intenta transmitirnos esas sensacións. INTERNET 15. www.galiciaespallada.com.ar/blancoamor_analisedaobra.htm

IX. AS FRASES FEITAS Se has de chorar Se has de chorar, chora cos puños acendidos e o corazón listo para as novas se has de chorar, pendúrate da lúa e deixa os teus pés na primavera dos días. Se has de chorar, que as bágoas non atopen o porqué do pranto. Se has de chorar... Blasfemas de silencio Afonso Pexegueiro: Música e arranxos: zimmer103 Once máis 15. VOCABULARIO 1. Buscamos a expresividade condicional: se has de..., ........ 2. Verbalizamos outras expresións con matiz condicional que utilicemos usualmente. Salientamos o carácter resignado da expresión: se non queda máis remedio..... 3. Buscamos situacións nas que se fale dun mal menor. 4. Intentamos entre todos buscar o significado de :”chorar cos puños acendidos” “ deixar os pés na primavera dos días”. 5. Notamos o contraste interno entre os choros e a segunda parte dos verso, máis festiva e alegre (case antitéticos). ORTOGRAFÍA: PUNTOS SUSPENSIVOS 6. Por que utiliza o autor os puntos suspensivos? 7. Repasamos o uso dos puntos suspensivos. Que norma seguimos neste caso? EXPRESIÓN ORAL: RECOMENDAR OU SUXERIR 8. Le ben o poema e logo intenta convencer a alguén que está chorando, como debe facelo segundo as recomendacións do poema. Procura usar as túas palabras pero mantendo a idea do poema. EXPRESIÓN ESCRITA 9. O poema semella inconcluso, xa que remata en puntos suspensivos, polo que o autor invítanos a proseguir. 10. Imos escribir un poema pequeno, formado por pareados nos que utilicemos esta expresión: Se has de( verbo en infinitivo), (repetición do verbo en imperativo)...................................................................

É aconsellable incluír algunha imaxe poética que atenúe o ton imperativo do poema. 11. Por grupos de catro ou cinco, xuntámonos para mesturar os pareados individuais e refacer un novo entre todo o grupo coas contribucións de cada un.

X. FORMACIÓN DO NOME. DEFINIR NOMES UNHA FOLERPA Unha folerpa de neve, Un castiñeiro nun val, O fume da cheminea, Certo camiño real, O arco da vella, unha nube, Unha aurora boreal, Un melancólico lobo, O tellado dun casal, Unha andoriña que o niño Constrúe no seu beiral, Unha estreliña sen nome Que nos fai o seu sinal, Un río con moitas curvas Terreal e celestial, Unha curuxa algo parva, Un burro a carta cabal, Esa estatua dun poeta Encima do pedestal, Un carrusel de cabalos Galopando lonxe, talVez as torres que labra No tempo unha catedral, Un neno que le un libro, Unha meiga liberal Que voa na súa vasoira, Un galo no seu curral, O sombreiro dun pallaso, Unha árbore de Nadal. Todas esas cousas caben Na paisaxe de postal. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte.

VOCABULARIO: SUFIXOS 1. Destaca todos os substantivos que atopes no poema. 2. Por grupos, escollede tres destes nomes e formade outros engadíndolle algúns dos sufixos propios para da formación de novos nomes: -eiro, -ista, 3. Sinala agora algúns adxectivos e transfórmaos en nomes: terreal>terra. EXPRESIÓN ORAL: A EXPOSICIÓN ORAL 4. Pescudamos datos sobre Redondela e Chapela para expoñer ante a clase o froito do noso traballo. Podemos axudarnos das presentacións no ordenador ou de folletos e guías turísticos. EXPRESIÓN ESCRITA: A TARXETA POSTAL 5. Imos facer unha pequena exposición de tarxetas postais que tiñamos recibido sexa para nós ou para nosa familia. 6. Comentamos de que tipo son, que aparece e o que se adoita a escribir nelas. 7. Realizamos unha pequena clasificación das tarxetas.Hai algunha que poda corresponder a parte da enumeración do poema? 8. Debatemos sobre o uso decrecente da tarxeta postal : causas,etc.. 9. Se tiveras que facer un pequeno poema sobre unha tarxeta postal de Chapela, que enumerarías? Proba a escribir ese poema, intentando algún pareado, pero non desesperes se estes non aparecen. O interesante é que teñas a idea de escribir eses nomes desa tarxeta postal na que estás pensando. 10. Enviamos un correo electrónico a un amigo/a relatando dun xeito telegráfico un momento calquera da fin de semana. 11. Podes rematar ese poema como o de Ramiro Fonte: Todas esas cousas caben na paisaxe de postal EXPRESIÓN PLÁSTICA 12. Recorta unha cartolina do tamaño dunha tarxeta postal e debuxa e pinta esa postal que vés de inventar sobre Chapela. 13. Outra alternativa é decorar a tarxeta que se menciona no poema .Pódese utilizar a técnica do collage. 14. Outra posibilidade é deseñala no ordenador, inserindo imaxes buscadas na rede nun documento e xogar coa composición. 15. Faremos unha exposición con calquera das opcións.

XI. FORMACIÓN DO ADXECTIVO. DEFINIR ADXECTIVOS XENTE Olla a rúa de atrás Olla o chan oe o mar Olla os que xa non están Oe o bardo cantar Oe o son do andar Son os que veñen sen pan Saen do seu despertar Collidos da túa man Óllame óllate Olla os ollos dos que ven Ven de ti ven de min Óllame óllate Xente que vai soa Xente vai embora Xente que namora a xente Xente diferente Xente intelixente Xente intermitente Xente Xente divertida Xente distendida Xente á túa medida Xente Xente que comprende Xente que sorprende Xente que non se vende Xente Letras: Inspirada en letra de Manolo Maseda Música: Guadi Galego / Guillermo Fernández 10.0. Berrogüetto

VOCABULARIO 1. Subliña os adxectivos que hai no texto.

2. Busca o nome e o verbo que lle corresponde a estes adxectivos. 3. Fíxate nos versos: Xente que vai soa Xente que vai embora Xente que comprende Xente que sorprende Xente que non se vende Xente que namora a xente Es quen de substituír a segunda parte por un adxectivo?.Cal é o resultado? ORTOGRAFÍA: ACENTUACIÓN PALABRAS COMPOSTAS 4. Busca no texto algunhas palabras compostas e procura razoar a súa acentuación. Logo repasa as normas de acentuación sobre ditas palabras e sinala a cal delas corresponde. COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ESCRITA 5. Hai dous verbos ( olla e oe) que se repiten. Fai dúas listas ,colocando en cada unha delas o que corresponde a ollar e o que corresponde a oír. 6. Imos buscar verbos relacionados cos sentidos e darlle outro sentido; por exemplo: escoita o solpor, ule o frío das árbores,etc.. 7. Xa ves que hai aparentes contradicións. Que se nos quere dicir con: olla os que xa non están? E ollar a rúa de atrás? Quen son os que veñen sen pan? 8. Fíxate na expresión repetitiva olla os ollos dos que ven. Busca outros verbos relacionados cos sentidos e fai frases semellantes. 9. Agora imos facerlle caso a esta canción e imos mirar as cousas dun xeito diferente: pola parte de atrás das cousas, dende ángulos distintos, tentando escoitar sons que non percibimos normalmente, utilizando os outros sentidos e abusando dos adxectivos. 10. Este poema esta dedicado á xente pero ti podes escoller outro compoñente calquera da túa observación, mesmo un obxecto. É interesante abusar da repetición para darlle máis forza ao texto. INTERNET 11. www.berroguetto.com

XII. FORMACIÓN DO VERBO. DEFINIR VERBOS NOVA ORDE. Automaticamente vou cantar Xeometricamente vou pensar Informaticamente namorar Estatisticamente vou contar Porque vai chegar o día en que pareza que a noite acabou Porque vai chegar o día e eu aínda a durmir e eu aínda a durmir Obrigatoriamente vou calar Civilizadamente vou pagar Esporadicamente protestar Sistematicamente esquecer Porque xa chegou o día en que o futuro sería mellor xa chegou o día e eu aínda a durmir e eu aínda a durmir. Narf No bico un cantar. VVAA.

GRAMÁTICA: VERBOS 1. Subliña os verbos en infinitivo e o sufixo da conxugación. 2. Subliña os verbos que estean en forma persoal. 3. Por grupos, definimos os verbos que están en infinitivo, evitando o dicionario. Xa sabedes que para definir un verbo se utiliza outro verbo de significado máis amplo e que o verbo definido non debe aparecer na definición. 4. Nomea os diferentes adxectivos dos que derivan estes adverbios en rematados en –mente. 5. Algúns deles son susceptibles de converterse en verbos. Repasa os sufixos da formación dos verbos e convérteos. 6. Conxuga o presente de indicativo do verbo durmir COMPRENSIÓN 7. Enumera todas as cousas que vai facer o autor. VOCABULARIO 8. Repasa e constrúe varias expresións nas que apareza distintas formas verbo ir seguido dun infinito (sen o A): ir cantar, fomos bailar, ...

9. Escribe diferentes nomes relacionados coa informática que sexan neoloxismos. ORTOGRAFÍA: ACENTUACIÓN DE PALABRAS REMATADAS EN -MENTE 10. Moitos dos versos desta canción comezan cun adverbio rematado enmente. Saberías explicar a razón da acentuación en automático e da non acentuación en automaticamente? EXPRESIÓN ESCRITA 11. Fíxate: informaticamente namorar. Agora cambiamos: namoradamente informatizar. Cambia deste xeito algunhas das estruturas que aparecen así no poema: adverbio en mente + verbo en infinitivo. 12. Tendo en conta a estrutura da canción, faremos unha canción semellante do tipo: Adverbio en –mente + vou + infinitivo ( varios versos) Porque .................................................. INTERNET 13. www.nordesia.com/info-2004/041008narf.html

XIII. OS XENTILICIOS. RAPOSOS Da Serra do Galiñeiro baixaba un raposo co fol baleiro. Foi pedir ó Porriño e déronlle un vaso de viño. Foi pedir a Vigo e déronlle un molete de trigo. Foi pedir a Gondomar e déronlle zapatos para calzar. Tanto medo lle colleu, que a mariñeiriño se meteu. E anda agora pola Guarda nunha lanchiña pescando xarda. Ten, ten a miña casa ten... Xoán Babarro

VOCABULARIO:OS XENTILICIOS 1. Subliña os sufixos de profesión que atopes no texto. 2. Como se chaman os habitantes de : Porriño, Vigo, Gondomar e A Guarda? 3. Como é o xentilicio de: Redondela, Cangas, Moaña, Pontevedra, Ourense, Lugo e Santiago? 4. Coloca ao carón do xentilicio o lugar que lle corresponde: Marinense..................................monfortino, a.................................................. Noiés,-esa ................................tudense ............................................................ Vilagarcián,-á ........................ compostelán,-á ............................................... EXPRESIÓN ORAL 5. Por que se meteu o raposo á mariñeiro? Expón as posibles razóns. COMPETENCIAS BÁSICAS: O PLANO. 6. Busca en google.maps a comarca de Vigo e sinala o percorrido que seguiu o raposo polos diferentes lugares. 7. Logo, traza o itinerario citado. Por que estradas iría? 8. Onde está Chapela en relación aos lugares citados? Que dirección colleu o raposo? 9. Busca nese enderezo onde está Chapela e sinala o lugar onde vives. 10. Debuxa un mapa para realizar o itinerario da escola ata a túa casa. Non te esquezas de marcar os cruces ou lugares susceptibles de confusión e outros sitios de referencia para orientarse. Utiliza expresións espaciais: á dereita, no cruce, ao longo de, ao chegar a,... INTERDISCIPLINARIEDADE: EXPRESIÓN PLÁSTICA 11. Ilustrar o poema en seis viñetas EXPRESIÓN ESCRITA 12. Este poema conta unha historia nun estilo indirecto.Exprésao en prosa. 13. Como sería en forma de diálogo.? Non te esquezas de poñer os signos de puntuación que lle son propios. 14. Vai facendo unha lista de lugares próximos ao lugar onde habitas: poden ser barrios ou vilas pequenas ou cidades grandes, ou montes ....Con eles construirás un poema enumerativo coa mesma estrutura deste. Ten que haber unha idea inicial dalgún personaxe que vai por varios lugares e ao final queda noutro facendo algo

completamente distinto. No canto de pedir podes utilizar outros verbos. 15. Cando teñas o poema feito, collerás un folio no sentido horizontal e na parte esquerda escribirás o texto en verso e na parte dereita o mesmo contido en prosa. INTERNET 16. www.filix.org/auto/ten_es.html 17. www.editorialgalaxia.es/autores/autor.php?id_autor

XIV. AS ONOMATOPEAS. COCOROCO... ¡Cocorocó...! O galo saíu á praza, roxa cresta, outo espolón. ¡Cocorocó...! Auroras o vean, vean nos pontiles do Señor. ¡Cocorocó...! Banderís de axexo ao vento, Capitán e señorán. ¡Cocorocó...! Esperta, xa, preguizoso, que vai sair o sol. ¡Cocorocó...! Xa berran os cordeiriños esmoendo feno de frol. ¡Cocorocó...! Campaíñas por as albas desafían seus relós: ¡Tin, tan! ¡ Tin, tan...! Ao lonxe: ¡ Cu, cu, cu, cu...!, o cuco ergue a súa voz. A campá: ton, tin, ton, tan... O galo: ¡Cocorocó...! Oriolos neneiros. Antoloxía Pura Vázquez.

EXPRESIÓN ORAL 1. Facemos lectura expresiva do poema. 2. No poema aparecen expresadas as onomatopeas do galo ,o reloxo e o cuco, pero cítanse outros animais e elementos que poden producir onomatopeas. Como quedaría o poema, se lle engadimos esas onomatopeas? VOCABULARIO 3. Clasificamos as palabras nos diferentes campos semánticos. 4. Repasamos as onomatopeas máis coñecidas. ORTOGRAFÍA 5. Que diferenza hai entre esperto e experto? 6. Repasa algunhas palabras escritas con S ou con X. 7. Agora completa: e.....clusivo e.....calar e.....pía e.....plorar e.....celente e.....clamar e.....cándalo e.....axerar

e.....cachar e.....ixir

LITERATURA 8. Buscamos nalgunhas bandas deseñadas da biblioteca diferentes onomatopeas. EXPRESIÓN ESCRITA 9. Para escribir neste momento, necesitamos completo silencio. Agudizaremos o oído e iremos anotando ruídos que , en condicións normais, pasarían desapercibidos. 10. Logo tentaremos describir nun poucos versos o ambiente do lugar, utilizando esas onomatopeas que antes anotamos.

XV. AS SIGLAS E AS ABREVIATURAS A min e non a ti A min e non a ti mordeume de neno unha balea e no espiral do A.D.N. mesturóuseme a dolor con tres pasos e tres golpes: as chemineas enchéronse de bechos máis pequenos a cola do alacrán habitoume polos brazos e a memoria a memoria a memoria é un animal con solitaria. A tribo das baleas. Estevo Creus.

COMPETENCIAS BÁSICAS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

8. 9.

Buscamos o significado de ADN. Pescudamos outras siglas coñecidas. Buscamos no xornal siglas e o seu significado. Falamos sobre a importancia das siglas. Por que as utilizamos? Agora inventaremos siglas nun texto que escribiremos sobre un lugar ou un acontecemento calquera que veña de ocorrer na escola. Reflexionamos sobre a frase a memoria é un animal con solitaria. Debemos pescudar o que é unha solitaria Pensamos tamén nas connotacións do alacrán e pensamos ademais en bechos repulsivos ou parasitos. Posteriormente, utilizarémolos como a segunda parte dunha comparación. Qué é para nós a memoria? Que pasa cando falta a memoria? Como se denomina esa enfermidade? Coñecemos trucos para exercitar a memoria? Como facemos para lembrarnos das cousas? Que sistemas utilizamos?Como facemos para memorizar datos dunha lección? Como podemos mellorar?

EXPRESIÓN ESCRITA 10. Imaxinamos un momento puntual das nosas vidas en que perdemos a memoria temporalmente. Como o poderiamos escribir? INTERNET 11. http://estevocreus.blogspot.com/

ORTOGRAFÍA 36

XVI. A SÍLABA: A SÍLABA ÁTONA E A TÓNICA CANCIÓN PARA QUE UN NENO NON DURMA. Non durmas meu neno pequeno... Bule, berra, chora. Teu pai está fora. Racha cos pés esta sábana de medo. Non peches os ollos neno pequeno. O vento zoa non peches os ollos. A morte rolda por fora. Vexo o río mouro e unha folla morta. Bule, berra, chora. Teu pai está fora. Letra: Luis Pimentel.Triscos Música: Víctor Aneiros. Víctor Aneiros. Heroe secreto.

COMPRENSIÓN 1. Cales son os consellos que se lle dan ao neno? Por que? 2. Cales son os perigos que lle roldan ? VOCABULARIO: TABÚS E EUFEMISMOS 3. A morte é unha palabra que pode ser tabú para moita xente. Cando queren nomeala doutros xeitos diferentes utilízanse entón os eufemismos. Coñeces outras formas de nomeala? 4. Coñeces outro tipo de palabras tabú e os seus eufemismos? Facemos unha lista entre toda a clase. 5. Pé unha palabra polisémica e sobre a que hai unha morea de frases feitas( por exemplo: ter os pés na terra). Pescuda no dicionario algunhas desas frases e poñédeas en común para toda a clase.

GRAMÁTICA: SINTAXIS 6. Analiza sintacticamente as oracións: Racha cos pés esta sábana de medo e Vexo o río mouro e unha folla morta.

ORTOGRAFÍA: SÍLABA ÁTONA / TÓNICA 7. Escollede por grupos unha parte do poema e sinalar a sílaba átona e a tónica das diferentes palabras. LITERATURA: AS NANAS 8. Hai un poema de Celso Emilio Ferreiro que se titula :” Canción para que un neno durma”. Búscao na biblioteca e compara os dous. Expresa a túa opinión crítica sobre os distintos poemas, analizándoos dende diferentes aspectos. EXPRESIÓN ESCRITA: 9. Imaxina que o neno queda durmido. Continúa o texto, pensando o que pode pasar. Utiliza repeticións como neste poema para imprimirlle un matiz máis expresivo 10. Imaxina que cambian as condicións externas e xa non hai perigos. Como durmirías ao neno? Que lle cantarías para durmilo? Sabes algunha nana? Pregunta na casa que che facían de bebé para quedares durmido/a? 11. Escribe unha nana. Pénsaa en voz moi baixa, moi suave e vai escribindo con frases curtas e sinxelas unha nana. Podes utilizar onomatopeas e repeticións como se foras movendo ritmicamente ao neno. INTERNET 12. www.victoraneiros.com 13. http://www.bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=LuiV%E1zqu&alias=Lu%EDs +Pimentel

XVII. REGRAS XERAIS DE ACENTUACIÓN a) palabras agudas SETESTRELO Nacín co vento do alento, sete estrelas me agardaban, era noite, lúa clara e atopei a túa mirada. Nací nun ventre de sal, nunha terra de cristal. Quixen ser musa do mar ao norte de aquel lugar. Máxico soño real, Pode ser ben ou ser mal Nacín co vento do alento, sete estrelas me agardaban, era noite, lúa clara e atopei a túa mirada. Non hai terra desde o mar que eu non a poda tocar, coller a néboa na man e beixar o seu salgar. Nacín co vento do alento, sete estrelas me agardaban, era noite, lúa clara e atopei a túa mirada. Máxico soño real, Pode ser ben ou ser mal. Non hai terra desde o mar que eu non a poda tocar, coller a néboa na man e beixar o seu salgar. Máxico soño real, Pode ser ben ou ser mal. Nacín co vento do alento, sete estrelas me agardaban. Nací nun ventre de sal, nunha terra de cristal. Non hai terra desde o mar que eu non a podar tocar. Nacín co vento do alento, sete estrelas me agardaban.

Letras: Guadi Galego Música: Guadi Galego / Guillerme Fernández Hepta Berrogüetto

ORTOGRAFÍA 1. Subliña as palabras agudas que atopes na canción. 2. Busca cinco palabras graves e dúas esdrúxulas COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ESCRITA 1. Busca no dicionario o significado de setestrelo. 2. Intentamos explicar as circunstancias deste nacemento: cando, de que maneira, .. 3. Que pensas que significa a expresión: nacer co vento do alento? 4. Volve a ler a canción de novo e vai tachando algunhas palabras para reducila un pouco máis, procurando que teña sentido aínda que non sexa o mesmo. Logo fai outra lectura e procura abreviala aínda un chisco. Agora reescríbea .Cal é o resultado? 5. Comparamos uns resultados con outros. Cal é a máis abreviada? 6. Todos nós sabemos o que é un SMS. Pois agora imos reducir esta canción ate a brevidade dunha mensaxe telefónica. Como queda ao final? EXPRESIÓN ORAL: CONTAR ANÉCDOTAS OU EXPERIENCIAS 1. Sabes ti algún dato sobre o teu nacemento? Podes preguntar na casa ( non te esquezas de apuntar os datos ). Tamén é posible que che conten algunha anécdota .Lémbrate dela. 2. Conta a toda a clase algunha desas anécdotas ou datos sobre o teu nacemento. 3. Sabes algún feito simpático sobre o teu nacemento ou doutra persoa que coñezas? Se é así, non dubides en contarllo aos demais. 4. A ENQUISA: Elabora tres preguntas sobre o lugar de nacemento dos teus compañeiros/as. Despois poñédeas en común e redactades unha enquisa para encher. Necesitaredes repasar na clase de matemáticas os tantos por centos e as porcentaxe para sacar conclusións finais.

b) palabras graves MAR I Empeza o gran viaxe a morte o imperio do mar sobre de min tal como espero vou aguaneira morna polo verde remuíño en outros caldos o pelexo non coñezo este mundo que me apalpa estas algas bermellas o galdrume o visgo en que me afundo o iodo os sales estes peixes rarísimos as cunchas o polbo monstruoso no sorrío estes rapantes seres sin o fogo nada respiro son millento en ollos i escacho e fendo tolo por ver certo outra ilusión de paradiso ou terra chega ó pulmón a escuma estóu embaixo dos barcos e do aire e vivo e teimo quero tentar as ágoas ando lonxe i o probe corpo agüenta e mais non pode ser submariña cousa ou morto que olla é preciso sair e ser un home e respirar común no azul osíxeno e respirar cal todos o de sempre e mais amo as ágoas esa enorme chamada do elemento onde tropezo onde xa non é nidia e computante en suma e resta a mente dos humanos e mais eu amo as ágoas i é difícil ser ágoa e darse en ágoa amo a materia o contauto purísimo e concreto i hasta o atope fatal que me fai sangue cando me morro un pouco soave e lento. Profecía do mar. Bernardino Graña. ORTOGRAFÍA 1. Salientamos as palabras graves 2. A partires da súa acentuación,por grupos e dividíndose o poema en partes sacamos conclusións sobre a norma de acentuación de ditas palabras graves. 3. Comparamos as conclusións e buscamos se están recollidas todas as normas sobre a acentuación das palabras graves. 4. Destacamos no poema a ausencia de signos ortográficos: puntos, comas,etc..Falamos sobre este recurso na poesía e da importancia dos signos ortográficos nos escritos.

5. Imos tentar de colocar unha dobre raia // nos lugares que pensemos que pode haber pausa, para facilitarnos a tarefa lectora. 6. Poñemos en común os resultados. EXPRESIÓN ORAL 7. Leremos o poema colectivamente, por algún tipo de orde establecida previamente e parando nos lugares acordados como pausa ( hipotética). EXPRESIÓN ESCRITA 8. Cada un/unha escollerá as palabras que queira do poema pero deben ter unha condición: deben ter o mesmo número de sílabas Pódese facer unha excepción cos determinantes e nexos para non dificultar tanto a escrita .Podemos desordenalos e mesmo transformalos . 9. A fin última é facer un texto no que aparezan esas palabras que vimos de escoller pero nun escrito totalmente diferente. Tamén é interesante destacar o posible ritmo que lle podemos imprimir ao texto. Non nos esquezamos de compartir os resultados. INTERNET 10. http://www.xerais.es/cgigeneral/newFichaProducto.pl?obrcod=48220&i d_sello_editorial_web=13&id_sello_VisualizarDatos=13 11. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=BerGra%F1a

c) palabras esdrúxulas ROMANCE ESDRÚXULO Hai quilómetros de música astronómica e fantástica que ten múltiples barómetros de tarántulas mecánicas. Coas farándulas frenéticas das ingrávidas gramáticas soa múltiple e metódica , e modélica e dinámica. ¡Fala en números lunáticos, musa pública e pneumática! soña lúgubres somnámbulos espectáculos de lágrimas. É unha mímica diáfana moi elástica e dramática, É unha lástima magnética incorpórea matemática. Vive incólume nas vésperas, vive inhóspita nas fábricas; vive fétida nos vértices das auténticas recámaras. Temos música nas cómodas, !que melódicas! nas prácticas, nos selváticos románticos, e nas ánforas neoclásicas; Temos música nas fábulas, nas acémulas fanáticas, desde a sístole e a diástole ata a máxima onomástica. Temos música sinfónica Tamén música xeográfica; cantos válidos de párvulos e máis música esporádica. ¿Que molécula é a música! ¡Que nostálxica instantánea! ¡Que beneficio arquipélago, fusas tránsfugas mecánicas! ¡Que pirámide de sílabas tan hidráulicas e máxicas! ¡¡Que fantástica é a música das esdrúxulas simpáticas!! Historias e algún percance todas ditas en romance.Antón Cortizas.

COMPRENSIÓN 1. Cal pensas que é o significado de ¡¡Que fantástica é a música das esdrúxulas simpáticas!!? ORTOGRAFÍA 2. Poderías sacar algunha conclusión, á vista do poema, sobre a acentuación das palabras esdrúxulas ? VOCABULARIO 3. Facemos grupos de diferentes campos semánticos. Poñémonos de acordo para non repetirse e facilitar o traballo cooperativo. 4. Subliñamos os adxectivos. 5. Que prefixos de negación advertimos? 6. Anotamos as diferentes palabras relacionadas con outras disciplinas: corazón,barómetro, sístole e diástole, molécula, neoclásico,...Sabemos o seu significado? EXPRESIÓN ESCRITA 7. Escolle varias palabras do libro de Coñecemento do Medio e tenta facer un poema con elas. 8. Escolle algunhas palabras do texto e compón ti o teu propio poema tendo en conta deberás respectar o primeiro e o último verso. 9. Outra posibilidade e que intentes facer un poema sobre as esdrúxulas ( ou sobre algunha palabra esdrúxula ) que NON conteña esdrúxulas. 10. Escribe un poema do século XXII de ciencia- ficción. Que vocabulario empregarías? INTERNET 11. http://www.filix.org/auto/historias.html 12. http://www.xerais.es/cgigeneral/ficha_autor.pl?id_autor=132742&id_sel lo_editorial_web=13

XVIII. ACENTUACIÓN DE DITONGOS E HIATOS O DESPERTADOR SONOU O NEGRO DESPERTADOR QUE DESPERTOU A TODA A VILA SONOU O NEGRO DESPERTADOR NON CALARÁ XAMÁIS NA VIDA SONOU O NEGRO DESPERTADOR QUE ALARMOU A TODA A VILA SONOU O NEGRO DESPERTADOR NON CALARÁ XAMÁIS NA VIDA E AGORA QUE A NOSA VIDA ESTÁ NO ARAME AGORA QUE NON HAI COMIDA NÓS TEMOS FAME AGORA QUE O NOSO PROBLEMA XA TOCOU FONDO AGORA QUE ESTAMOS DESPERTOS NON TEMOS SONO SONOU O NEGRO DESPERTADOR QUE DESQUICIOU A TODA VILA SONOU O NEGRO DESPERTADOR NON CALARÁ XAMÁIS NA VIDA SONOU O NEGRO DESPERTADOR SAÍU Á RÚA TODA A VILA SONOU O NEGRO DESPERTADOR NON VAI CALAR XAMÁIS NA VIDA. E AGORA QUE A NOSA VIDA ESTÁ NO ARAME AGORA QUE NON HAI COMIDA NÓS TEMOS FAME E AGORA QUE O NOSO PROBLEMA XA TOCA O FONDO DO MAR AGORA QUE ESTAMOS DESPERTOS TEMOS GAÑAS DE SOÑAR. Letra e música: Ico Lume ( para que saia o sol ) Lamatumbá. ORTOGRAFÍA 1. Subliñamos os ditongos que atopamos no texto. Que tipo de vogais os forman? 2. Que tipo de ditongos forman? 3. Atopas algún tritongo? Cal?

4. Busca algún hiato na canción e explica as norma de acentuación que o sustenta. COMPRENSIÓN 1. Fíxate na terceira estrofa e imaxina cal é o problema que lles pasa aos habitantes da vila. 2. Enumera algunha hipótese sobre o despertador ( espertador); a quen ou a que pensas que se refire o autor da canción? 3. Estableces algunha comparación entre a situación que se describe na canción e a situación que está a pasar no mundo? Razoa as túas respostas.

EXPRESIÓN ESCRITA 1. Pensa nalgunhas situacións nas que pensabas que as cousas ían ser dunha maneira e saíron doutra moi distinta. 2. Hai expresións ou refráns do tipo: “se non queres caldo, sete cuncas”. Pregunta na casa e vai anotando outras que teñan un significado semellante. 3. Fai unha lista sobre calquera asunto que ti queiras no que establezas algún tipo de relación semellante ao da canción: e agora que..................., ................. 4. Elabora unha convocatoria para realizar unha asemblea. Debes explicar os motivos que hai para facela. EXPRESIÓN ORAL: A ASEMBLEA 5. Despois de votar o tema da asemblea que se vai tratar, intentaremos propoñer solucións ou facer propostas, respectando sempre o uso da palabras e mantendo as formas de cortesía e educación nas nosas exposicións orais.

XIX. O ACENTO DIACRÍTICO RAP DO INIMIGO É o meu inimigo, madre, quen me leva á bailía. E tiñas que velo madre, madre belida, ao señor da alegría, que ben leva a bailía, o meu inimigo, o meu amor. É o meu perigo, madre, a estrela da vontade. E tiñas que velo, madre, madre loada, ao señor da maldade, como aluma a bailía, o meu inimigo, a miña ardor. É a miña risa, madre, non me deixa volver. E tiñas que velo, madre, madre anoxada, ao señor do querer, como baila a bailía, meu inimigo, o meu amor. El é quen ronda madre. Non chame á policía. E tiñas que velo, madre, madre querida, un día á luz do día, cando morre a bailía, meu inimigo, a miña dor. Bótame fóra, madre, non quero velo. Quen me leva á bailía. Quen me leva á bailía, non ten perdón. Quen me leva á bailía, Meu inimigo, meu corazón. Malabares e ourizos (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas.

ORTOGRAFÍA 1. Busca as palabras que se distinguen polo acento diacrítico. 2. Hai algunhas palabras máis que aparezan no texto e poidan levar o acento diacrítico?. Sinala cales son.

COMPRENSIÓN 3. Bailía é un termo moi pouco utilizado polo que é posible que descoñezamos o seu significado. Podemos buscalo nun bo dicionario da biblioteca. 4. Fíxate nos diferentes adxectivos que lle dedica á nai. Que explicación lle das? 5. Este poema titúlase RAP DO INIMIGO. Podemos lelo a ese ritmo? E se escollemos outro ritmo diferente para lelo? COMPETENCIAS BÁSICAS: BUSCA DE INFORMACIÓN 6. O poema recorda moito ás cancións de amigo da literatura medieval galega. Investiga algunhas características e comproba se lle corresponden a este poema. De que época estamos a falar? 7. Agora traemos á clase algunhas letras escritas para rap. Cales son as súas características? Facemos unha lista das máis salientables. EXPRESIÓN ESCRITA 8. Vai escribindo un poema no que utilices palabras con acento diacrítico que aparecen neste texto e outras que non aparecen, facendo un dobre xogo de significado. Consulta a lista desas palabras. 9. A estrutura pode ser: É.......................... .......................... E ..................... 10. Podes fixarte nas características do rap e imitalo creando un novo. Logo podemos recitalo. INTERNET 11. http://gl.wikipedia.org/wiki/Manuel_Rivas 12. http://www.xerais.es/cgigeneral/ficha_autor.pl?id_autor=200735&id_sel lo_editorial_web=13 13. http://www.culturagalega.org/lg3/novidade.php?Cod_prdccn=135

XX. AS CONTRACCIÓNS. KOMUNIKANDO HABÍA que facer algo con todo iso. Había que nacer e erguerse. Había que apañar a luz da mañá, ese enfeite de estibadores. E brillar, escintilar como o cromo nas feridas, e que Isaías, bébedo no Monte Alto, alcumara ao faro: “Como caeste tan baixo, Lucifer? Dime, como caeste?.” Había que facer algo con esa estrelamar na boca do estómago, coa raspa descarnada das palabras, co recendo a piche nas sabas da baía, o neón verde da cruz das farmacias, coas cápsulas de aurora, cos cen mil estorniños, co teu corazón a cen na fábrica do xeo, coa chalana no rego do vinilo, coa soidade travestida, co sol da noite entre as catro cordas, coa lei do vento, con todo iso había que facer algo. Había que facelo. Para ti que te ergas, cromo e carmín, luz da mañá, luz da mañá. (para o disco de Os Diplomáticos, Komunikando) Malabares e ourizos (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas. ORTOGRAFÍA 1. Salientamos as contraccións que atopemos no poema. 2. Clasificamos ditas contraccións segundo a preposición e o artigo. Facemos un cadro de dobre entrada. GRAMÁTICA 3. Clasificamos os nomes polo seu significado 4. Conxugamos diferentes tempos do verbo Haber.

COMPRENSIÓN ESCRITA 5. Analizamos diferentes imaxes do texto: escintilar como o cromo nas feridas, esa estrelamar na boca do estómago,recendo a piche nas sabas da baía, co teu corazón a cen na fábrica do xeo, a chalana no rego do vinilo... 6. Salientamos que o poeta nos pasea por todos os sentidos. Busca palabras que teñan que ver cos sentidos. 7. Que cores vemos no poema?Fíxate tamén en certas palabras: aurora,estorniños,vinilo... EXPRESIÓN ESCRITA 8. Bótalle unha ollada ao xornal e reflexiona sobre algunhas noticias coas que había que facer algo.Sen deixar o xornal ponte a escribir, repetindo esa expresión: HABÍA que facer algo con.......repetindo esa expresión as veces que consideres oportuno. Pensa non só nos feitos senón nas emocións que che producen algunhas noticias. A partires de aí, comeza a escribir. Podes rematar como no poema : para (que)..... INTERNET 9. http://lafonoteca.net/discos/komunikando

XXI. PALABRAS CON B E PALABRAS CON V BATER Vira na roda da vida vira como unha buxaina por cada volta que viras vaise unha pena da ialma vira pra que tra-la noite sempre veña a ialba. Son como as nubes do ceo son como a escuma do mare non teño acougo nin quero son unha folla que cae vivo no berce do vento preso estou do aire. Baila e bate na terra pra enxermar a primavera Baila e toca as estrelas Coas azas das arelas Letra e música: Xosé Lois Romero Alento. Nova Galega de Danza.

ORTOGRAFÍA 1. 2. 3. 4.

Subliña cunha cor determinada as palabras que se escriban con B Fai o mesmo pero con outra cor coas palabras que se escriban con V. Repasa as regras de ortografía sobre o B e o V. Escribe un texto con palabras escritas con B nas que NON haxa ningunha V (Poden ser da canción e engadirlle as que ti queiras) 5. Fai o mesmo coas palabras escritas con V e sen ningunha B.

COMPETENCIAS BÁSICAS: BUSCA DE INFORMACIÓN 6. Na canción exprésase a danza da seguinte maneira: vira como unha buxaina por cada volta que viras vaise unha pena da alma Busca a diferencia entre baile e danza.

EXPRESIÓN ORAL 7. Que é para ti o baile? Se che gusta moito, fai unha breve exposición oral diante dos demais sobre esa afección. Fíxate o que aparece na canción sobre unha persoa que baila: Son coma as nubes do ceo, como a escuma do mare, unha folla que cae, vivo no berce do vento, preso estou do aire, baila e toca as estrelas. Logo procura describir a sensación que che produce o baile ou a danza. EXPRESIÓN ESCRITA 8. Nova Galega de Danza é un grupo galego. Se queres saber como é o seu baile busca en internet en http://www.novagalegadedanza.com/ e poderás observar o seu modo de entender a danza. 9. Nos catro últimos versos abondan as vogais abertas A e E o que lle dá unha certa lixeireza ( como o baile) ás palabras. Sen buscar outras palabras, cambia, corta, remodelas as que están aí e inventa outros versos.Procura non meter outras vogais pechadas. INTERNET 10. http://www.ghastaspista.com/novagalega.php

XXII. PALABRAS REMATADAS EN ZA, ZO, A FORZA DA PALABRA Porque somos o que somos , somos o que queremos Non queiras que paguemos por algo que non fixemos Non me poñas prezo nin tampouco prazo Nada queremos, nada vos damos Imos a modo con paso firme Nunca en función dos acontecementos Coa forza da palabra non temos medo. O poder está na mente ,non na contacorrente Somos galegos, somos diferentes, transparentes, teimudos, tercos coma burros Imos paso a paso para non tropezar, ollando ao fronte con forza para berrar Imos lixeiros, non falamos por falar O noso pensamento non o van ghobernar Imos a modo con paso firme Nunca en función dos acontecementos Coa forza da palabra non temos medo. O poder está na mente ,non na contacorrente Somos galegos, somos diferentes, transparentes, teimudos, tercos coma burros Somos galegos, somos iguais O que nos queiramos, nin menos , nin máis. A “Tribu” ZËNZAR

COMPRENSIÓN 1. Para que queremos os galegos a forza da palabra? 2. Pensas que o poder está na mente e non na contacorrente? VOCABULARIO 3. Na canción aparece a expresión tercos coma burros. Que outras comparacións con animais coñecemos? Imos anotando ditas frases. 4. Cal é a onomatopea dos burros? E o nome do seu son ? 5. Facede un xogo nomeando animais, facendo a súa onomatopea e poñéndolle nome ao seu son.

6. Observa: prazo> prezo. Na canción hai algunhas palabras que podes escoller para cambiarlle unha vocal e facer parellas de palabras con sonoridades semellantes. 7. Le as seguintes expresións e comenta o seu significado: o Á forza o Facer forza o Irse a forza pola boca o Medir as forzas o Por forza EXPRESIÓN ORAL 8. Cres na forza da palabra? Expresa a túa opinión. 9. Na canción van: paso a paso / a modo / con paso firme / lixeiros . Parecen ideas opostas. Como entendes isto? 10. Hai diferentes expresións de uso coloquial co verbo IR como ir indo, ir ó seu...Pescuda polo dicionario outras expresións comúns con dito verbo. 11. Lemos o poema de pé, andando, con rabia, con forza, gritando, pisando forte, animando, a ritmo de rap... ORTOGRAFÍA: VARIANTES DIALECTAIS DA FALA 12. Ghobernar é un xeito de expresar na escrita a forma de falar dunha zona determinada. Como se chama este tipo de variante e en que consiste? A que zona afecta? 13. Sabes doutra pronuncia que sexa tamén unha variante dialectal? Explícaa. EXPRESIÓN ESCRITA 14. Le ben este poema e escolle algunhas das palabras ou frases que desexes para compoñer outro poema con forma de encrucillado. 15. Recompoñemos o texto extraendo da canción as primeiras palabras de cada verso e completándoas con outras da nosa invención. 16. Pode ser posible recompoñer o textos adxectivos? Como quedaría? 17. Coa mesma estrutura da canción escribimos e completamos: Somos galegos/as, somos........................... Somos........................................................ (comparación)........................................... Imos ......................................................... .................................................................

XXIII. O PUNTO . A COMA Pradairo teixo, sobreira, freixo, capudre, bieiteiro, carballo, piñeiro, abraira, cerquiño, rebola, sanguiño, xardón, castiñeiro, cerdeira, espiñeiro, érbedo, aciñeira, faia, nogueira bidueira ameneiro, olmo, salgueiro. Na praia dos lagartos. Helena Villar Janeiro

COMPRENSIÓN 1. Neste texto están citadas moitas árbores pero hai unha que abunda moito en Galicia e non está. Por que esas si e esta non ?Que relación teñen as nomeadas entre si? ORTOGRAFÍA 2. Observamos o uso da coma no texto e saca unha conclusión. Coincide con algunha norma? 3. Agora explicamos a razón do punto.

EXPRESIÓN ORAL 4. Realizmosa unha lectura expresiva facendo fincapé nas pausas, nos cambios de versos, nos silencios, nas comas, no punto final. VOCABULARIO 5. Buscamos os nomes das árbores que dan os seguintes froitos: o Noz o Améndoa o Figo o Limón o Oliva o Pera o Castaña o Cereixa o Laranxa o Mazá 6. Cales son os nomes colectivos dalgunhas árbores como teixido? LITERATURA 7. Probamos a facer con estes nomes un caligrama en forma de árbore. EXPRESIÓN ESCRITA 8. Por grupos , realizaremos un texto informativo, con debuxos explicativos sobre os diferentes tipos de árbores que aparecen nomeados. 9. Posteriormente confeccionaremos un mural coas diferentes fichas explicativas. 10. Escribiremos un texto argumentativo sobre a importancia das árbores e o seu coidado para o medio ambiente. 11. Elaboramos un texto semellante enumerando outros elementos( flores, paxaros, peixes,...) sempre coa ausencia de verbos. Podemos intentar algunha rima.

XXIV. DOUS PUNTOS HABÍA UNHA VELLA CHAMADA LUCÍA Había unha vella chamada Lucía que dunha mirada sagaz distinguía: os meses das mesas, os bagos das vagas, os tempos das tempas, os canos das canas, as barbas dos barbos, as veas dos beos, as mañas dos maños, as pelas dos pelos, os casos das casas, os bolos das bólas, os pasos das pasas, os soles das solas, as colas dos colos, as rías dos ríos, as lombas dos lombos, as tiras dos tiros, os libros das libras, os cascos das cascas, os pingos das pingas, os papos das papas, as pozas dos pozos, as cubas dos cubos, as modas dos modos, as churras dos churros, os pastos das pastas, os pistos das pistas, os cachos das cachas, os chichos das chichas, as osas dos ósos, as gafas dos gafes, as pólas dos polos, as martas dos martes, os queixos das queixas, os cazos das cazas, os medios das medias, os cacos das cacas. ¡Que mérito tiña a vella Lucía, que dunha mirada todo o distinguía! Antón Cortizas Era unha vez na quimbamba.

ORTOGRAFÍA 1. Observa o texto e saca unha conclusión sobre o uso dos dous puntos. Logo revisa a normativa e asocia dita conclusión cunha norma.

VOCABULARIO 2. Clasifica os nomes do poema en concretos e abstractos. 3. Por grupos, continuaremos a lista do poema utilizando o dicionario para buscar palabras que se diferencien ( no son) por unha soa vogal ou consoante. Podemos utilizar algunhas do poema: mesas> musas COMPETENCIAS BÁSICAS: 4. Confeccionaremos gráficos sinxelos , para explicar as diferenzas de significado entre as parellas de palabras, coma se llas tiveramos que explicar a alguén que non entende a nosa lingua. EXPRESIÓN ESCRITA 5. O texto que imos compoñer empeza igual que o modelo, usando as parellas de palabras antes buscadas: Había ............................................... que ................................................... : ............................ , .......................... , ............................ , ........................... ¡....................................................... ........................................................! ( final a modo de resumo)

XXV. COMIÑAS E PARÉNTESES a) Comiñas ERA UN HOME DE BOS MODOS Era un home de bos modos que comía pan con vento ben untado de cebola. Cando el dicía “ ¡Ola!”, “¡Adeus!”, dicíanlle todos, porque lle cheiraba o alento. Antón Cortizas Era unha vez na quimbamba. COMPRENSIÓN 1. Como imaxinas o pan con vento ben untado de cebola?

ORTOGRAFÍA 2. Observando este poema, que conclusión podemos sacar respecto ao uso das comiñas neste caso concreto.? VOCABULARIO 3. Ola é unha palabras homónima ou homófona? Infórmate e logo escribe unha frase con cadanseu significado. EXPRESIÓN ESCRITA 4. Inventa algunha combinación de titulo de receita de cociña con algún elemento fantástico (tipo pan con vento untado de cebola) 5. Escolle a túa receita de cociña preferida e transfórmaa nun poema larpeiro. INTERNET 6. http://www.filix.org/auto/eraunha.html

b) Parénteses Cociño a todas horas para precipitar os alimentos crus nos abismos da pota. As galletas maría (sutilmente esmagadas) engordan (disque) a salsa de tomate. Non dispoño de método pero exhumei un libro de receitas que parece un compendio do universo. Da natureza dixo galileo que era un grande tecido ( calceta, macramé) e o papel cebola serve para calcar os versos que nos gustan. Sempre a cebola tarda ( tremede, lacrimais) en desfacerse, por iso é o primeiro que se bota. Nos queimadores, en cuestión de segundos, o lume ocupa o lugar da indiferencia. María do Cebreiro. A tribo das baleas.Poetas de arestora

ORTOGRAFÍA 1. Para que usamos as parénteses? 2. Pensas que son necesarias? Para que?

VOCABULARIO 3. Por grupos, recompilaremos vocabulario relacionado coa cociña: uns ocuparanse dos electrodomésticos, outros, dos mobles, .....

COMPETENCIAS BÁSICAS 4. Imaxinade que queredes mellorar algúns aspectos do comedor escolar e decidides preguntarlle aos usuarios sobre este tema. Como faríamos este cuestionario? Sobre que aspectos preguntaríamos?iremos apuntando as diferentes preguntas entre toda a clase e mostrando a maior ou menor conveniencia delas. 5. Que normas importantes debemos respectar no comedor? 6. Queremos cambiar ou propoñer algunha? Cal? EXPRESIÓN ESCRITA 7. Pensaremos en receitas baixas en calorías, sen materia graxa, sen azucres engadidos, ... e compoñeremos un poema “Ligth”. 8. Como será unha receita de cociña para días tristes? E para días alegres? Introduce elementos fantásticos . INTERNET 9. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=marrabad

GRAMÁTICA 61

XXVI. A COMUNICACIÓN. A LINGUAXE E AS LINGUAS. PROMESA A Isa FEUER SPUCKER doucement doucement as lamas da persiana deuladeu deuladeu deuladeu tartagua na rumba da noite purple rain La boîte de Pandora purple rain doucement deuladeu doucement Balada nas praias do oeste (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas GRAMÁTICA 1. Subliñar as palabras que non pertencen á lingua galega e asignarlle o nome da lingua que lle corresponde. 2. Que tipo de linguaxe se está a utilizar no poema? 3. E de comunicación? Como definirías ti a comunicación? Que che comunica este texto? EXPRESIÓN ORAL 4. Imos lelo tendo en contas as diferentes linguas e as súas sonoridades. Antes informámonos da acentuación. 5. Que nos suxire a lectura? Deixámonos guiar pola súa sonoridade. EXPRESIÓN ESCRITA 6. Imos traducilo inventando ou imaxinando o contido aínda que non teñamos idea do que significa. 7. Comparamos resultados. 8. Buscamos a maneira de traducilo correctamente e comparamos ambos produtos. 9. Busca algunhas palabras noutros idiomas europeos ou das comunidades autónomas que non estean xa citados e intercala ditas palabras con outras galegas. Logo lédello aos demais dunha determinada maneira expresiva. 10. Podes axudarte de internet para buscar esas palabras.

XXVII. O ENUNCIADO.FRASE E ORACIÓN. ENTROPIALXIA Quero botar a andar cara a outra beira Deixádeme cruzar larala... Teño nas miñas mans os meus sentidos Camiños que labrar larala... Collendo lume vou dentro do ar Húmida terra son, auga vital De lume o corazón De ar as veas De terra e auga son larala... A lúa quere ver a miña cara Por entre as ramas vai larala... De noite espértame tecendo estrelas insinuando que marche con ela. Quen me pode abrir a porta Quen me arranca esta cadea Quero a chave que se esconde e me ceibe desta xeira. Música e letras: Quico Comesaña .10.0 Berrogüetto. GRAMÁTICA 1. Le a canción con atención e observa detidamente as pausas que fas cando se remata un enunciado. 2. Despois, coloca os signos de puntuación onde penses que debe levalos. 3. Organizamos os diferentes enunciados. Fíxate que hai algúns enunciados que teñen o verbo elíptico. 4. Son do mesmo tipo as oracións que se mostran? Clasifícaas.

COMPETENCIAS BÁSICAS: BUSCA DE INFORMACIÓN 5. –ALXIA é un sufixo culto que significa sensibilidade ou dor. Seguro que se che van ocorrendo palabras relacionadas co mundo da medicina que teñan este sufixo.Se non é así busca o prospecto dalgún medicamento e seguro que atopas o que buscas .Poñede en común os resultados e tentade atopar o seu significado. VOCABULARIO 6. Agora imos buscar o significado da palabra ENTROPÍA 7. Podemos comprobar que é difícil explicar o que significa ENTROPÍA xa que son conceptos elevados pero intentaremos esmigallar a definición que aparece no dicionario para sacarlle algún proveito. 8. Despois probaremos a buscar a relación entre ENTROPIA e ALXIA e chegar a unha conclusión. INTERDISCIPLINARIEDADE: MATEMÁTICAS 9. A modo de curiosidade fíxate na fórmula para calcular a entropía:

10. Recoñeces todos os signos?Que tipos de signos utilizan os matemáticos para expresar as súas teorías? Sabes por que? 11. Na Wikipedia nos di que a entropía pode definir as probabilidades de que saia cara o cruz cando se lanza unha moeda ao aire. Fíxate na súa formulación:

12. Agora buscaremos termos científicos do libro de matemáticas ou de coñecemento do medio e imos engadirlle o sufixo –ALXIA para crear palabras novas. Cal é o resultado? Entre toda a clase, facemos un pequeno dicionario de termos pseudocientíficos, coas correspondentes definicións. 13. Despois de repasar diferentes signos matemáticos, inventa fórmulas matemáticas para conceptos abstractos : felicidade, ledicia, amor, tristeza... EXPRESIÓN ESCRITA 14. Observamos que o título da canción non aparece expresado no texto, no que se fala máis de sentimentos e desexos que de ciencia.Cada un de nós, vai escoller algún dos nomes que máis lle gusten do exercicio anterior e vai intentar escribir un texto (breve) no que se fale dalgunha emoción ou sentimento que nos suxira o titulo pero sen nomealo expresamente.

XXVIII. O NOME: CLASES, XÉNEROS E NÚMERO QUIXERA ALZAR MEU CANTO Terra de proseguir e non dar nada, despaciosa Galicia que nos levas acochados en ti!. Lento veleno que pon nos ollos unha cousa verde!. Língoa que me enche a boca enteiramente e coma un río interno me asolaga. Quero decir o teu nome e digo apenas xente de terra, homes lentamente ún por ún devecendo e sendo nada. Quixera alzar meu canto coma un puño e pór na miña voz teu nome ergueito pero non hai ninguén para escoitarme, pero non hai ninguén para escoitarme. Galicia coma un río que se estiña, terra de esmorecer, patria do vento!. Quero decir o teu nome e digo dorna valeira, mergullada dorna negra, grande arado sen bois, feira sen xente, noite que ven, enorme noite fría... noite que ven, enorme noite fría Quixera alzar meu canto coma un puño... Letra: X.L. Méndez Ferrín. Música: María do Ceo No Bico un Cantar. María do Ceo GRAMÁTICA 1. Buscamos entre tod@s o significado das palabras descoñecidas. 2. Subliñamos os substantivos que aparecen no texto. 3. Repasamos a clasificación dos nomes segundo o seu significado e facemos un esquema deles poñendo como exemplos os do poema. 4. Logo facemos o mesmo atendendo ao seu xénero e ao seu número. 5. Busca no texto os nomes que utiliza o poeta para comparalos con Galicia. COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ESCRITA: PARTES DUN TEXTO 6. Imos comprender polo miúdo as diferentes partes do texto; buscaremos entre toda a clase o que queren dicir as seguintes expresións: nos levas agochados en ti, pon nos ollos unha cousa verde, río que se estiña, patria do vento, dorna valeira, grande arado sen bois, feira sen xente.

7. Unha vez temos comprendidos estas expresións falaremos do sentimento ou idea que para o poeta significa Galicia. 8. Que se quere expresar cando se compara alzar o canto coma un puño? Imos expresando palabras que nos lembren o feito de alzar o puño.É ese algún dos sentimentos que se nos quere mostrar no poema? 9. A expresión encher a boca significa cousas distintas segundo sexa en sentido literal ou en sentido figurado. Comenta os dous diferentes significados e expresa frases semellantes cos dous significados. 10. Agora comentaremos o versos quinto Língoa que me enche a boca enteiramente. A cal dos significados anteriores cres que se refire o poeta neste verso? 11. Imos a buscar expresións que teñan un significado semellante ao deste verso no seu sentido figurado. 12. Agora completaremos frases que comecen por :Lingua que........... 13. Posteriormente, en colectividade, iremos facendo un pequeno texto no que imos xuntando as expresións do exercicio nove coas do exercicio dez. INTERNET 14. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=XosM%E9nde&alias=Xos%E9+Lu %EDs+M%E9ndez+Ferr%EDn 15. http://www.galiciadigital.com/pcd/Biblioteca/poesia/paso_de_poesia/es critores/xose-luis-mendez-ferrin.html

XXIX. OS DETERMINANTES REGGAE DOS MARIÑEIROS ESTÁ O CAMPO SOMBRÍO NA MAÑANCIÑA CO TRABALLO FACEMOS A LUZ DO DÍA CO TRABALLO TRAEMOS A LUZ DO DÍA BAIXO ESTA NOITE ESTÁ O MAR BALEIRO COA SUOR O ENCHEMOS OS MARIÑEIROS COA SUOR O ENCHEMOS OS MARIÑEIROS TEÑO AS REDES CHEAS E AS MANS VACÍAS AS REDES SON DO SEU DONO E AS MANS SON MIÑAS AS REDES SON DO SEU DONO E AS MANS SON MIÑAS CANDO SERÁ A TERRA PARA OS SEUS FILLOS SÚAS A BARCA E AS REDES E O MAR SEU AMIGO SÚAS A BARCA E AS REDES E O MAR SEU AMIGO Letra: Carlos López. Adaptación e tradución: Ico Música : Ico. Lume ( para que saia o sol ) Lamatumbá

VOCABULARIO 1. Agrupamos os termos relacionados co mar, cos momentos do día,co traballo. GRAMÁTICA 2. Subliñamos os adxectivos que atopamos e falamos do seu significado. 3. Anotamos os determinantes posesivos que atopemos e escribímolos acompañados do nome ao que acompaña. 4. Clasifica estes tipos de determinantes posesivos.

5. Hai algúns posesivos que non van acompañando a ningún nome e que son pronomes. Cales son? 6. Cambia estes determinantes e pronomes posesivos por outros e compara o cambio de significado dentro da canción. COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ESCRITA. 7. Na canción fálase esaxerando algúns aspectos ;por exemplo: o campo sombrío é iluminado polo traballo que fan os mariñeiros. 8. Buscamos algún outro aspecto no que se esaxera para darlle máis énfase á expresión. 9. Expresa nun pequeno texto o que cres que lle pasa aos mariñeiros. 10. Cres que este tipo de música acáelle ben a esta letra? Por que? 11. Na última estrofa, exprésase unha esperanza para que cambie a vida dos mariñeiros. Cal é a solución que propón?.Que opinades vós? INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO. 12. Busca a que sector de produción pertence a pesca e investiga a importancia que ten este sector para Galicia. 13. Recorta algunha nova sobre a pesca que apareza hoxe no xornal. De que trata? COMPETENCIAS BÁSICAS: O PROGRAMA 14. Vai á páxina www.turismoredondela.net/es_f_coca. poderás ver o programa das festas da Coca en Redondela. • Cal é a orixe da festa? • Cales é o día importante e o acto máis representativo? • Que época se lembra durante o sábado e o domingo? • Que podemos observar na noite do mércores 2? Para que se fai esa actividade? • Que podemos facer cos pequenos? • Onde poden aloxarse uns amigos que veñen de fóra? • Que actividades se lle ofrecen aos afeccionados ao deporte? • Como lle indicamos a eses amigos cómo chegar á Redondela? • Cando hai máis actividades, pola mañá ou pola tarde? • Se queres comer algo típico ao mediodía, nesta páxina podes consultar diferentes sitios. Escolle un e explica as túas razóns. • Cres que falta algunha actividade? • Elabora un programa no que inclúas as actividades que creas que faltan e elimines as que consideres que sobran.

XXX. O ADXECTIVO.GRAOS POEMA DO EXTRAVÍO Na soidade sempre viva que fuxía polo canto ferido da fiestra sentín o teu ollar entre os labregos que facían pra ti todos os días unha aguillada de follas e de brétemas. Mais nunca te ollei chea de estrelas co luceiro espavilado dun salouco, no silencio concreto das lareiras, na vaguedad cortante do extravío. Por todas as lúas de labregos e de melros, sempre rezabas pregos nacarados que levaba o vento do nordés – sempre o nordésá relocente testa da montaña ateigada de lembranzas cobizosas que bruaban nos laios transparentes, axugados nos azos vermello dunhas breixas. Estabas no rosario ollando o vieiro nevado da túa calma. A túa carne pura – con pureza de ceo e de anduriñaollábame no salgueiro de leiras que fuxían pra non abafar a túa presencia chea. E na lonxana brancura de preguizas falábame de ti un aturuxo que remexía o meu ser con reloucos manseniños, até que me fixo chorar nas espadaíñas pecoreiras de verbas esquecidas no malfado pudor que non marmula nen rumos, nen camiños. Muiñeiro de brétemas.Manuel María.

GRAMÁTICA 1. Buscamos os adxectivos expresados no poema. 2. Escolle cando menos tres adxectivos do texto e exprésaos nos diferentes graos. 3. Usaremos o dicionario para realizar estes exercicios.

4. Imos fixarnos nalgúns dos adxectivos e dos nomes aos que acompañan:canto ferido , silencio concreto , pregos nacarados, laios transparentes...Pensas que expresan calidades dos nomes aos que se refiren? Que expresan estes adxectivos? 5. Dalgúns destes adxectivos podemos formar nomes; así de concreto> concreción ....Proba a atopar os substantivos agochados nos adxectivos. 6. Este poema pode resultarnos longo e de difícil comprensión, pero intentaremos captar a sensación do extravío que ten o autor. ORTOGRAFÍA: EXTRA- / ESTRA-. 7. Extraviar é unha palabra composta de extra + vía. Busca o seu significado no dicionario. 8. Sabes que se escriben con X as palabras nas que extra- é un prefixo.Agora escribe con X ou S segundo corresponda: • ...............ño • ...............vagante • ...............terrestre • ...............ngular • ...............polar • ...............texia • ...............tosfera • ...............ordinario • ...............bismo. EXPRESIÓN ORAL 9. Busca a palabra extravío no dicionario. Contar historias de perdas ou extravíos referidos a persoas ou obxectos que nos perturbaran. EXPRESIÓN ESCRITA 10. Tendo presente o título do libro de Manuel María ,escolleremos unha lista de oficios e lle engadiremos unha palabra relacionada co tempo. Axúdate do xornal nas diferentes seccións do tempo e das ofertas de traballo para asociar termos. 11. Faremos, por grupos, unha lectura para ir eliminado palabras nunha primeira revisión. Leremos de novo e seguiremos eliminando palabras ata reducir o poema a unha mínima expresión. Cada grupo lerá o seu texto final. Quizais sexa necesario cambiarlle o título, xa que pode que non teña nada a ver coa versión orixinal. INTERNET 12. http://gl.wikipedia.org/wiki/Manuel_Mar%C3%ADa 13. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=ManFern%E1

XXXI. OS PRONOMES AZUL ........................................... ........................................... .......................................... ....................................... Ti non es ti e sábelo. Antón Lopo. A tribo das baleas. GRAMÁTICA 1. Identificamos e clasificamos os pronomes que aparecen no último verso deste poema. 2. Repasamos a conxugación do verbo ser. EXPRESIÓN ESCRITA 3. Imos xogar co resto dos pronomes e cos verbos, por medio de oracións enunciativas (afirmativas e negativas). Non é obrigatorio que sexa un calco da oración, podemos variar a orde de aparición. 4. Poemas vertebrados: escribiremos cada unha das palabras nun verso: ti non es ti e sábelo 5. Despois, iremos escribindo arredor das palabras que xa están escritas en cada verso, é dicir, antes e despois da palabra dada de tal xeito que se sitúen polo medio. INTERNET 6. http://www.xerais.es/cgigeneral/ficha_autor.pl?id_autor=100005008&i d_sello_editorial_web=13

XXXII. O VERBO: O TEMPO, O MODO, A VOZ. a) NON FALAS NON FALAS, tramas,inzas coma xesta no ermo. Non tremas, termas, traes a trela destemida contra os termos. Non teimas, toupas, tolo co tremor e maila hora contecinia. Non falas, non: poucos e mal autentes, morren os contos. É . M. Outeriño GRAMÁTICA 1. Destacamos os verbos que atopamos no texto. 2. Por grupos, repartímonos os verbos e tentamos definilos, sen axuda do dicionario. Xa sabes que para definir un verbo debemos utilizar outro verbo de significado máis amplo e o definido NON pode aparecer na definición. 3. Posteriormente, comprobamos as nosas definicións. 4. Os verbos pódense formar engadíndolles sufixos a nomes ou adxectivos.Escribe de que palabra poden proceder estes verbos: tramar, tremer, termar, falar,morrer. 5. Agora fai o revés e escribe verbos derivados de tolo,contos, destemida. 6. Clasifica os verbos segundo a súa pertenza a unha determinada conxugación. 7. Salientamos os tempos verbais dos verbos destacados. Cal é? 8. Procuramos conxugalos en pretérito. 9. Por grupos tamén, pasamos todos os verbos a outros tempos. 10. Facemos o mesmo coa voz e cambiamos a pasiva os verbos. EXPRESIÓN ORAL E ESCRITA 11. Lemos o poema facendo fincapé nas aliteracións. 12. Notamos a sonoridade dos versos pola repetición de determinados sons. Cales son? 13. Buscamos no dicionario palabras que comecen por T e que conteñan a letra R. Facemos unha lista delas. 14. Escribiremos un texto no que utilizaremos adverbios de negación ( pode ser NON ou elixir outros) e compoñeremos as palabras

buscadas anteriormente, buscando ,sobre todo, a sonoridade do texto. 15. É importante salientar que , ás veces, os autores/as escriben algunhas palabras en maiúsculas para destacalas sobre o resto. Tamén podemos utilizar este recurso pero sempre dun xeito consciente e voluntario. INTERNET 16. http://www.editorialgalaxia.es/autores/autor.php?id_autor=701

b) OLLANDO O MAR De nena Asexaba mareas dende a fiestra. Hoxe Plantaron eucaliptos. O son da xordeira. Antía Otero GRAMÁTICA 1. Subliñamos os verbos. 2. Buscamos as conxugacións ás que pertencen. 3. Pescudamos as diferenzas de significado entre os tempos verbais pretérito e o copretérito. Que matices os diferencian.? 4. En que voz están ? Como sería noutra diferente? 5. Cambiamos o texto cambiándolle a voz dos verbos. 6. De que palabras proceden estes verbos? COMPRENSIÓN 7. Fíxate na composición do poema: de nena asexaba ( tempo en copretérito), hoxe plantaron ( tempo en pretérito). 8. Dunha primeira ollada semella que non hai conexión entre o que acontecía no pasado e o que ocorre hoxe pero se nos asomamos á fiestra seguro que entendemos o que quere dicir. Verbalizamos o noso parecer do que lle está a acontecer. COMPETENCIAS BÁSICAS: PESCUDA DE INFORMACIÓN /SENTIDO CRÍTICO 9. Nun poucos versos a autora reflicte o cambio na paisaxe galega. Investiga o que pasou ( e aínda esta a pasar) neste sentido respecto á plantación de eucaliptos. 10. Logo elabora un artigo de opinión poñendo por escrito o teu parecer sobre este tema.

EXPRESIÓN ESCRITA 11. Compoñeremos un texto de catro versos semellante ao proposto no que reflictamos algo que pasaba antes e que mudou completamente na actualidade. Tamén utilizaremos os mesmos tempos verbais.Deste xeito, !º verso: alusión a algo que pasaba anteriormente 2º verso: verbo en copretérito+ ......................... 3º verso: adverbio de tempo en presente ou frase con significado temporal ( buscamos sinonimias) 4º verso: verbo en pretérito + texto 12. Lemos os resultados dos escritos e opinamos sobre o noso texto e os dos demais dun xeito construtivo. 13. http://www.aelg.org/Centrodoc/GetAuthorById.do?id=autor53

c) Baixei á esperanza e revolvín o outono, A despensa e o vello licor. ............................................... ............................................. Balada nas praias do oeste (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas GRAMÁTICA 1. Subliñamos os verbos . En que tempos están expresados? 2. Cambiamos a voz dos verbos e reescribimos o poema de novo. Como queda? En que cambia a idea do poema? 3. imos cambiarlle diferentes tempos, persoas e números aos verbos e iremos observando os cambios de matices que se lle producen. COMPRENSIÓN 4. Observamos a mestura de significados, combinando elementos que non teñen que ver entre si, aparentemente dispersos.Buscamos as posibles conexións. 5. .Falamos sobre a “ verdade” do texto. EXPRESIÓN ESCRITA 6. Cambiamos as palabras por antónimos,na medida do posible.Utilizamos os diferentes dicionarios para buscar variedade de antónimos. Podemos combinar os sinónimos dos antónimos para ese fin.

7. Engadímoslle adxectivos a cadanseu nome. Buscamos varias alternativas. 8. Facemos unha composición no que vaiamos combinado os diferentes elementos que fomos creando coa antonimia e a adxectivación e xogando cos cambios verbais. 9. Seguro que saen poemas moi distintos dentro da clase. Compartimos e observamos as distintas sensibilidades poéticas. 10. POEMAS MENTIREIROS: Contaremos a mentira máis grande que se nos ocorra. Pode ser algo ridículo, improbable ou contraditorio, pero trataremos de facela crible .

d) Verbos en futuro ADEUS O mar subirá deica a alacena e durmirá para sempre no frasco do limbo o seu soño de xasmín azul. O bosque cortarase as veas cunha navalla de boy-scout. Aforcarase a lúa nunha maceira Granny Smith. Hai tempo que o home nos deixou. Mohicania (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas COMPRENSIÓN 1. Que é o limbo? Que significado se lle dá no poema?Como imaxinamos o “frasco do limbo”. 2. Como podemos entender a frase final: “hai tempo que o home nos deixou”?Que relación ten con todos os versos anteriores? 3. Fíxate na diferenza entre o tempo verbal dos seis primeiros versos e os tempos verbais do último verso. Que aparente contradición agocha? COMPETENCIAS BÁSICAS: UN PEQUENO PROXECTO INTEGRADO. 4. Buscamos na biblioteca a flor do xasmín e debuxámola. 5. Imaxina o mar subindo ata a lacena. Falamos sobre o seu posible significado 6. Facemos o mesmo coas expresións: o bosque cortarase as veas e a lúa aforcarase. 7. Como é a mazá Granny Smith? Que outros tipos de mazás coñeces?Levamos distintos tipos de mazás á clase e probámolas. 8. Buscamos en internet os parámetros para diferenciar un tipo de mazás de outras. 9. Que usos ten a mazá? Cales son as súas propiedades alimentarias? 10. Falamos das maceiras: como é? Temos algunha maceira na casa? En caso afirmativo, podemos fotografala e mostrala aos demais.

11. Como son as mazás desa maceira? Preguntamos na casa ou aos veciños e tentamos facer unha pequena exposición práctica dos distintos tipos de mazás do noso entorno. 12. Ao mesmo tempo, outro grupo pode falar sobre o ciclo da maceira: como é a flor, cando florece, como é a flor, cando da mazás,... ? 13. Tamén podemos buscar algunha recita na que teña mazás como principal ingrediente. 14. Deste xeito, desenvolvemos a maneira de escribir unha recita de cociña. 15. Quizais sexa posible facer algunha na escola, se non é moi complicada. VOCABULARIO 16. Que tipo de palabra é boy-scout? Sabes cal é o seu significado? 17. Que expresións ou refráns coñecemos relacionadas coa mazá? INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO 18. Cales son , na túa opinión, as principais consecuencias da destrución do planeta? E as causas? Entre todos enumeramos as posibles causas e consecuencias. LITERATURA: 19. Chámase personificación a un recurso estilístico polo que se lle atribúen calidades humanas a elementos que non as teñen .Salientamos as diferentes personificacións que atopamos no poema. EXPRESIÓN ESCRITA: 20. Escribimos un texto predicindo o futuro e tendo en conta os cambios climáticos do planeta. Non nos esquezamos de utilizar algunha personificación; así lle daremos máis intensidade ao poema.Utilizaremos algúns verbos no tempo futuro.

e) Pretérito imperfecto WELCOME O meu pai nunca dicía nada, pero levábanlle os demos cando volvía co pelo longo como unha muller. Eu saudaba, ola papá, e el movía a perna dereita como quen busca o firme nun prado de lirios. Ningún cisne (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas

COMPETENCIAS BÁSICAS: BUSCA DE INFORMACIÓN 1. En que idioma está o título? Como se di o mesmo noutros idiomas do estado español? E noutros idiomas distintos?Facemos unha pescuda rápida en internet. GRAMÁTICA 2. Sinala o tempo do verbos do poema. Cales teñen o mesmo ? Pensas que é unha coincidencia?. Razoa a túa resposta. VOCABULARIO 3. Que significado ten levar os demos? 4. Buscamos outras expresións cun significado semellante. EXPRESIÓN ORAL 5. Se che ocorrese esta situación que lle dirías ao teu pai? 6. Que relación ten o título co resto do poema? 7. Dramatizamos o texto, representando a escena dun xeito teatral. Agrupámonos e cada grupo fai a súa versión dos feitos. 8. Formas de cortesía: Como saúdas na casa? Cales son os saúdos que fas cos teus colegas? Son o mesmo tipo de saúdo? Como saúdamos a alguén que nos acaban de presentar? 9. Que outras formas de cortesía coñeces, ademais do saúdo? Elaboramos unha lista delas. 10. Debemos usar as mesmas formas de cortesía para calquera persoa? Buscamos entre toda a clase diferentes formas de cortesía para diferentes situacións. EXPRESIÓN ESCRITA: O TEXTO TEATRAL 11. Escribiremos un pequeno texto teatral baseándonos nesta situación descrita no poema. Lembramos antes as características dun texto teatral ( como escribir as anotacións, as entradas dos personaxes, etc..) 12. Escribimos un texto sobre o que pensamos que non lle gusta a alguén da nosa familia ou amigos e sen embargo calan. 13. Lembrámonos do que fan cando calan: mirar para outro lado, marcharse, etc... 14. Utilizaremos na medida do posible algunha expresión coloquial.

f) Infinitivos DEGARO Sobor de todo, ser, e fronte a todo e contra todo: xurdir do corazón feito semente para o surco que as póutegas do vértigo abriron nas escumas do naufraxio. Sobor de nada, ser, e fronte á nada e contra a nada, xurdir ; xurdir ergueito da xerfa dos degaros para unha estela de odio, amor e ira distendida até o ceo. Xurdir desa saraiba de estrelas que ameaza o desamparo, o inútil desamparo da luz que nos reflexa. Xurdir, ruxir o rencor de ser home, a culpa de ser home e non imaxe vouga; de ser detido sangue e non río aceso que escorrera polos bordes do mundo, de ser soamente gorxa e non verba trebón. Xurdir inmorredoir arrincando cos dentes e coas mans, cos ollos, i estes muros de intrana, sangue e nebra, de callo quente inda, que afoga a cada intre a chamada do tempo caíndo como cinza nos ollos enxoitados polo espanto. Fabulario Novo. Manuel Cuña Novás GRAMÁTICA 1. 2. 3. 4.

Destacamos os verbos en infinitivo. Clasificamos na conxugación correspondente. Destacamos as locucións preposicionais. Iremos subliñando os nomes abstractos que van aparecendo ao longo do poema.

EXPRESIÓN ESCRITA 5. Inventar verbos cos sufixos propios da formación de verbos, utilizando substantivos do poema. 6. Intentaremos definir eses novos verbos.

7. Faremos unha selección ( totalmente libre) dos infinitivos que nos pete, tanto dos que aparecen expresados como dos que vimos de inventar. 8. Posteriormente escribiremos un poema onde o primeiro verso virá expresado pola primeira persoa dalgún deses verbos escollidos , o segundo pola segunda persoa e así sucesivamente. 9. Escribe un poema curto cos versos só en infinitivo.

g) Xerundio SOÑANDO Os suspiros encontrados cubertos pola inquedanza esquecendo o seu pasado movidos pola esperanza. Os seus ollos son os mesmos os corazóns semellantes mesmas ilusións lles levan xa non é como era antes. Tanto tempo esgotado respirando un mesmo alento despertando dun silencio alcanzando un novo tempo. Van comenzar co seu soño van pensar que todo empeza van cantar o seu segredo van soñar que todo chega. A fada da fantasía navegando contra o vento ningunha estrela lles guía só lles guía o pensamento. Vagando sen amargura e sorrindo sen lamento despedindo con tenrura aqueles tristes momentos. Están soñando esta historia real, están contando segredos sen final, están vivindo este soño, están vivindo este soño. Segredo a voces. ANUBÍA

GRAMÁTICA 1. Despois da lectura, imos subliñar os verbos e xiros verbais que atopemos na canción.. 2. Clasificamos os tempos verbais segundo o tempo, o modo e a voz. 3. Clasificamos os verbos segundo sexan regulares , irregulares ou defectivos. VOCABULARIO 4. Anotamos as expresións: Van + verbo en infinitivo, tendo en conta os castelanismos constantes que facemos con ir+a + verbo en infinitivo. 5. Cambiamos o verbo en infinitivo por outro nesa estrofa.(4ª) 6. Agrupamos os verbos en infinitivo polo seu significado en verbos de acción e verbos de pensamento. 7. Buscamos os diferentes tipos de nomes abstractos e concretos no texto. 8. Facemos un cadro ou diagrama cos significados que teñan unha certa relación. LITERATURA 9. Escollemos unha estrofa e medimos os versos; comparamos resultados. 10. Facemos o mesmo coa rima;que clase de rima é? Comparamos a nosa estrofa coas outras. Como lle chamamos a este tipo de estrofa? COMPETENCIAS PLÁSTICA.

BÁSICAS:RELACIONAR

CONTIDOS/

EXPRESIÓN

11. Poñémoslle imaxes ao texto. Buscamos en internet imaxes que nos suxiran este texto e ilustrámolo. 12. Buscamos a historia: a que se refire a canción? Cales son os protagonistas? Que é o que pensan facer? Que está pasando? EXPRESIÓN ESCRITA 13. Escribimos a historia en prosa intercalando algunhas expresións ou palabras das cancións. INTERNET 14. http://www.deezer.com/en/music/anubia/segredo-a-voces427220#music/anubia/segredo-a-voces-427220

XXXIII. CLASES DE VERBOS: REGULARES, IRREGULARES E DEFECTIVOS. a) FRAUTA NA NOITE Ao poeta Bouza Brey. Agoiro de frauta antiga que namorou a lúa medoñenta das rodas dos camiños e os anelos das cobras. Ainda un oco de soma é lar e faise medo. O sapo era como un paxaro triste en col dun ramaxe núo que refrexou a xerfa; seu laído na tebra aluarado rompeu os nidios segredos da noite. Polos derradeiros sonos rodaba cristaíño un degaro de azas novas. Nos arañeiros doídos tece prantos a choviña e o silenzo faise fonte na silveira. O sapo é unha mazán vouga, lamacenta, noitébrega semente das silenzosas ágoas que aloumiñan na noite malencónica doces seixos de lúa. O sapo foi un neno, aquil neno encantado na maxia dunha léenda que adeprendeu soíño a cenza alobre das cobras e os lagartos. O sapo foi un neno cun carreiriño de vagalumes en cada man furada naquil primeiro sono derrubado xa cheo de paradiso. Fabulario Novo. Manuel Cuña Novás VOCABULARIO 1. Sinala as palabras primitivas de: aluarado, lamacento, medoñenta, cristaíño, arañeiros, silenzosas, encantado. 2. Destacamos a presencia de nomes abstractos.Cales son?

3. Hai unha ampla representación de palabras do campo semántico de MEDO. Mergullámonos no texto para ir atopándoas. Podemos axudarnos en grupo. INTERDISCIPLINARIEDADE:COÑECEMENTO DO MEDIO 4. Buscamos información sobre o SAPO: familia á cal pertence, costumes, alimentación, hábitat,.. . LITERATURA E BIBLIOTECA 5. O sapo (e a ra) aparecen con frecuencia como personaxes literarios. Que contos coñecemos nos que pase isto? 6. Na sección de E. Infantil e de primeiros lectores seguro que atopamos contos con ras e sapos como protagonistas. Poñémonos por parellas e faremos de contacontos cos nosos compañeiros/as e mesmo cos máis pequenos. 7. Para iso debemos repasar algúns consellos útiles sobre a forma de contar os contos dun xeito entretido. GRAMATICA 8. Subliña os distintos tempos verbais do verbo SER. 9. Subliña os outros tipos de verbos clasificándoos en regulares e irregulares. 10. Atopas algún tipo de verbo defectivo? Cal?. EXPRESIÓN ESCRITA 11. Fixámonos nos diferentes versos onde se fala do sapo. .O sapo era como un paxaro triste . O sapo é unha mazá vouga, lamacenta . O sapo foi un neno 12. Escribiremos un poema respectando a seguinte estrutura: o/a ........era como......................... (Desenvolvemento da idea.).......... .......................................................

o/a ............é ................................. (desenvolvemento da idea)............ .................................................... o/a .........foi................................ (desenvolvemento da idea)........... .................................................

13. Busca tres obxectos que che sexan familiares. Compara cada obxecto da túa lista con cada un dos tempos de SER ( son, fun , serei).Completa as frases: Son como..................................... Fun como.................................... Serei como..................................

b) verbo HABER En Seraogna non hai mar. Hai peixes no sangue. Hai pedras. Hai ferros vencidos. Hai ferramentas deitadas. Hai un soño que tódalas noites espreita na lúa, á porta dos que fan bulla co seu caldeiro de palla. Hai unha soidade que reventa os bocóis da noite, mentras homes coma estrelas –tumbados nas rúas dos pinosesperan sin peito a primeira colleita do vento. Seraogna. Alfonso Pexegueiro. GRAMÁTICA 1. 2. 3. 4.

Conxugamos o verbo HABER noutros tempos ( Pasado, futuro). Que tipo de verbo é “haber”?. Posteriormente, conxugaremos os outros verbos do poema. Clasifica os verbos do texto en regulares e irregulares.

VOCABULARIO 5. Buscamos sinónimos cambiamos o poema.

do verbo HABER, escollemos un e

LITERATURA 6. Buscamos as personificacións que se expresan no poema. EXPRESIÓN ORAL E ESCRITA 7. Como imaxinamos os “homes coma estrelas”? Podemos (en común) imaxinar o seu aspecto, a súa ocupación, o hábitat,.. 8. Analizamos a palabra colleita e falamos dos seus posibles significados.

9. Como entendemos “ a primeira colleita do vento”?Cando e como será? 10. Imos facer un proceso de INVERSIÓN: pensaremos como ven os peixes aos humanos, poñémonos no seu lugar e falamos dende ese punto de vista. 11. Facemos o mesmo coas pedras? 12. Escolleremos algún deses elementos ( non humanos) do texto e escribiremos un pequeno texto poñéndonos no deu lugar. 13. Observamos o primeiro e segundo verso. No primeiro expresamos o que non hai e no segundo ( baixo unha aparente contradicción) afirmamos o que existe. 14. Respectando a estrutura do poema faremos un poema semellante: En............................... non hai......................... Hai...................................... Hai .................................... Hai....................................

XXXIV. O ADVERBIO. AMOR ANIMAL Véxome nos teus ollos, docemente feridos; mordes o meu nome,felizmente ferido. Mohicania (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas GRAMÁTICA 1. Examina os adverbios do texto e saca unha conclusión sobre a formación dos adverbios rematados en –mente. ORTOGRAFÍA 2. Repasa as normas de acentuación de ditos adverbios 3. Podemos establecer diferentes clases de adverbios. Como son os aquí expresados? 4. Introduce no texto outro tipo de adverbios.Valoramos o resultado. EXPRESIÓN ESCRITA 5. Converte os adxectivos en verbos, os verbos en nomes, os adverbios en..., outros determinantes.. Dálle voltas ás palabras e reescribe outro texto completamente distinto. 6. Compartimos o resultado co resto do grupo. Aceptamos as posibles críticas e correccións.

XXXV. AS PREPOSICIÓNS, AS CONXUNCIÓNS E AS INTERXECCIÓNS.

a) Preposicións OS DÍAS DA FORTALEZA Levas anos deformando o teu rostro con dúbidas de espírito, bondades xeométricas e outros froitos da natureza morta. Decote a proa, tecendo escadas, no espello caideiro das especies findas, coa testemuña fría dos teus pés de atlante. Levas anos de garda, no , corazón do vento, na punzada da onda, na árbore do asubío, afacendo de enrugas o areal do ensoño. E só feliz , agora, ti e máis ti, contra ti. Balada nas praias do oeste (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas GRAMÁTICA 1. Que adverbios de tempo coñecemos? Hai algún no texto? Pon algúns exemplos e busca se podemos introducilos no poema. 2. Destaca as preposicións que hai no poema. 3. Aprendemos outras preposicións. VOCABULARIO 4. Ao longo do texto repítese a expresión temporal “levas anos”. Buscamos outras expresións de tempo. 5. Expresa o diferente significado de cada unha destas expresións: Levoume moito tempo O arranxo do coche levoume 330 euros Quen leva o coche? Levárono ao médico. Levaba un chapeu moi orixinal Lévalle o recado á túa nai. Levouno en brazos. Ela leva toda a responsabilidade. Levou unhas labazadas. Leváronlle todas as alfaias. O seu irmán lévalle dous anos.

ORTOGRAFÍA 6. No corazón do vento, na punzada da onda, na árbore do asubío. Que contraccións atopamos aquí? 7. Cambiamos as contraccións por outras e observamos o resultado. EXPRESIÓN ESCRITA 8. Se observamos os últimos versos, dámonos de conta que se utilizan preposicións máis pronomes persoais. 9. Escribiremos un novo poema coa expresión levar anos. Podemos cambiar os diferentes aspectos do verbo ( levabamos, levaredes,levou ...) 10. É posible combinar expresións con preposicións+ pronomes persoais coa expresión de levar anos. Analizamos o resultado final

b) Interxeccións MARÍA SOLIÑA Polos camiños de Cangas a voz do vento xemía: ai, que soliña quedache, María Soliña. Nos areales de Cangas, muros de noite se erguían: ai, que soliña quedache, María Soliña. As ondas do mar de Cangas acedos ecos traguían: ai, que soliña quedache, María Soliña. As gueivotas sobre Cangas soños de medo tecían: ai, que soliña quedache, María Soliña. Baixo os tellados de Cangas anda un terror de auga fría: ai, que soliña quedache, María Soliña.

Letra : Celso Emilio Ferreiro Música : A. Paz Valverde. No bico un cantar . María do Ceo.

GRAMÁTICA

1. En cada unha das estrofas aparece unha preposición diferente: sublíñaas no poema. VOCABULARIO 2. Ao longo do poema vanse nomeando palabras relacionadas coa paisaxe. Fai unha relación de todas elas. 3. Cal é o retrouso que se repite no poema?. 4. Muros de noite é unha imaxe do texto que nos indica unha determinada emoción ou sentimento. Busca palabras no poema dentro dese mesmo campo semántico. COMPETENCIAS BÁSICAS: A BIOGRAFÍA 5. Pescuda información sobre a figura de María Soliña. Realiza un pequeno traballo (coidando a presentación) sobre ela e o que hoxe representa. EXPRESIÓN ESCRITA 6. Pensa nun sitio que che guste, na súa paisaxe e vai compoñendo pequenas frases combinando preposicións con ditos elementos desa paisaxe e ese lugar. 7. Imaxina tamén un retrouso. O que aparece no texto indica tristeza pero podes imaxinar ledicia, nostalxia, amor, ... 8. Mestura todo o anterior, combinando os resultados do exercicio seis e sete e tes diante un novo poema da túa autoría.

XXXVI. A ORACIÓN: SUXEITO E PREDICADO.

NA NOITE NA NOITE NON HAI DIÑEIRO NA NOITE VOUME CO VENTO NA NOITE NON SE RESPIRA NA NOITE PERDO A VIDA NA NOITE NON TEÑO ABRIGO NA NOITE MORRO CO FRÍO NA NOITE SOÑO CONTIGO NA NOITE SOÑO CUN MUNDO MILLOR NA NOITE MIRO PRO CEO NA NOITE NON TEÑO MEDO NA NOITE CRUZO MIRADAS NA NOITE TRUNFAN ESPADAS NA NOITE CATRO CAMIÑOS NA NOITE É O MEU DESTINO NA NOITE SOÑO CONTIGO NA NOITE SOÑO CUN MUNDO MELLOR. Letra e música: Antonio Saco e Ico Lume ( para que saia o sol) Lamatumbá ORTOGRAFÍA 1. Coloca os signos de puntuación , separando as oracións por puntos. GRAMÁTICA 2. Subliña os verbos en cada unha das oracións. 3. :Que tipos de verbos atopamos? En que tempo están? E a voz? 4. Separa o grupo do suxeito do grupo do predicado e subliña cada un deles.Son todos iguais? En que se diferencian? 5. Hai algún suxeito elíptico? Cal? E Verbo? 6. Hai oracións afirmativas e negativas. Cales? EXPRESIÓN ORAL: 7. Hai accións que lle pasan ao autor e outras que pasan. Diferencia entre unhas e outras.

EXPRESIÓN ESCRITA

8. Agora imos escribir un texto que comece pola mesma expresión temporal que a canción e intercalando oracións co suxeito en primeira persoa e oracións impersoais ou o suxeito en 3º persoa. 9. A estrutura pode ser a seguinte, variando as veces que consideremos oportuno ou conveniente: NA NOITE + NEGACIÓN + VERBO IMPERSOAL NA NOITE + VERBO EN PRIMEIRA PERSOA + COMPLEMENTO NA NOITE + NEGACIÓN + VERBO IMPERSOAL NA NOITE + VERBO EN PRIMEIRA PERSOA + COMPLEMENTO

XXXVII. O COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. O COMPLEMENTO AXENTE. O CAN No, como ter, nunca tiven un can, e aquil que tiven non foi meu, o dono era meu pai. Era un can de coellos. Era no val de Celanova. Entón era eu un neno;xa fará trinta anos disto. Lémbrome dos seus ollos verde mar, da pél soave e do seu rabo movéndose no ar. Chamabámoslle Sil; lémbrome dil ,deitado nugallán ó pé dun neno cos ollos no miragre do animal. Batíalle eu na testa, das orellas turráballe rubíame ó seu lombo...e o Sil tiña un ollar manso e adurmiñado. Iba con nós ó monte e no toxal ventaba a lebre cos fuciños e o rabo a abanear. Xogaba eu cos bugallos redondos coma mundos polo chan, e o Sil deixaba os coellos e viña ó pé de min e do meu pai. Tiña unha vista adurmiñada, misteriosa e xangual... Eramos tres en Celanova: eu, o Sil e meu pai como un deus outo levándome da man...

Meu pai morreu hai anos. Eramos tres en Celanova. Antón Tovar. Fillos da invernía. Poetas da guerra e da posguerra.

COMPRENSIÓN 1. Pensades que o autor está só a falar do can? 2. Cal será a idea principal deste poema? GRAMÁTICA. 3. Analizade sintacticamente as oracións (tipos de predicado,tipos de complementos...) : • batíalle eu na testa • ía con nós ó monte • no toxal ventaba a lebre cos fociños • Sil deixaba os coellos • viña ó pé de min e do meu pai. COMPETENCIAS BÁSICAS: A BIBLIOTECA 4. 5. 6. 7.

Situade Celanova nun mapa de Galicia Pescudade pola biblioteca que poetas galegos son de Celanova. Que podemos dicir deles? Ademais do nome do can, que é Sil?

TRANSVERSALIDAE: EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA 8. Hai moita xente que merca mascotas no Nadal como agasallo e logo as abandonan sen contemplacións. Ademais hai tamén moitos animais que sofren maltrato. Debatemos sobre este tema, sobre a nosa actitude respecto aos animais e como podemos mellorala. 9. Pescuda pola rede que asociacións ou organismos se dedican á recollida de animais abandonados pola nosa zona e que servizos ofrecen. EXPRESIÓN ESCRITA 10. Cada un/unha falará dun animal achegado a nós. Se non tivemos nunca un animal podemos inventar cal sería e o que nos gustaría ter vivido con el.Podemos empezar así: Lémbrome ( se foi no pasado). Utilizaremos frases moi curtas. 11. Escribe unha pequena descrición dun animal sen dicir cal é e os demais deberán adiviñar de cal se trata. 12. Conta a historia coma se foras o can pero agora serviraste de tempos verbais en presente. 13. Podemos converter este texto nunha plana dun cómic. Pensa primeiro en guionizar o poema e logo programa as viñetas cos

diferentes planos , o que dirán os onomatopeas...Axudámonos uns a outros/as.

personaxes,

INTERNET 14. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=AntTovar1&alias=Ant%F3n+To var

XXXVIII. CLASES DE ENUNCIADOS. a) Interrogativas O MONTE DO FARO A María Rivas Barrós, in memorian Oes o traballo da luz? O seu punzón de tipógrafo, o imprentar o invisíbel nos espellos, o chío da hora azul a morrer a deshora? Teño na boca vinte e seis millas de luz. Nas faltas dos dentes, a dor da luz. Oes o traballo secreto da luz? Oes a fatiga do sentinela, o remoer do vixía? O bruar da luz, os pasos cegos da luz no herbal neboento, a espallar o rescaldo dos ósos dos soños? A vinte e seis millas de luz navegan os mortos que non queren ser tristes. Andan polo mar ás ceibas, o andar de Charlot, cunha bandeira de vinte e seis millas naúticas de luz. Os nenos de Monte Alto ollan polo ollo da caveira o escaravello de ouro de Allan Poe - Poe, poe, poe! náufrago nun sombreiro dun gángster devoto e dadaísta. Oes o traballo da luz?

O asmático alampar, os seus pés prendidos nas correas das algas luminarias, as onomatopeas somnámbulas no odre dos ventos. Oes os xuramentos ebrios dos afogados na taberna do mar, oes o naipe da luz matar o tres? Oes o seu rir de peixe de Caxemira ao paso de El-Rei? O seu ulululú de curuxa mariña, o seu xxxxsssssss de narval, a súa branca sombra cuspindo fósforo? Oes o bisbar saprófito da luz? Óelo levedar na noite de San Xoán, as raíces ledas da podremia da luz, a luz a brincar na aurora, a luz a vomitar pequenos reloxos nas ambulancias? Oes nos quirófanos as ás da luz, os ovos negros da luz? Oes o zunido da luz? Oes como o arqueiro zen sobe os chanzos da col solitaria, o tensar do seu arco, a lenta frecha que xa vén, que atina en min, en min? Oes o sangue da escuridade, o esnacar dos seus ósos, a luxación da noite, o esmuxicar do mar, o inmenso boi que brúa co teu pranto, o pestanexo fero dos seus ollos pequenos? A desaparición da neve Manuel Rivas GRAMÁTICA 1. Subliña as oracións interrogativas do poema. 2. Analiza sintacticamente a oración: Oes o traballo secreto da luz? ORTOGRAFÍA 3. No texto aparecen varias palabras co acento diacrítico:ósos, ás, pés, das, vén. Pescuda a diferenza de significado coas mesmas palabras que non levan acento.

4. Despois de observar as distintas oracións interrogativas, que norma ortográfica podemos sacar sobre a utilización dos signos de interrogación en galego?

COMPETENCIAS BÁSICAS:BUSCA DE INFORMACIÓN/ O ARTIGO DE OPINIÓN 5. Que é un tipógrafo? Busca na biblioteca unha breve información sobre o seu traballo . 6. Como cambiou a tipografía ao longo dos séculos? Como é hoxe a edición de libros, xornais ou revistas? Entra nas edicións dixitais dalgúns xornais ou revistas e observa as diferenzas coa tipografía anterior a era dixital. 7. Tes algunha idea do manexo do libro electrónico? Infórmate sobre o seu uso e logo escribe un pequeno artigo de opinión sobre o tema. VOCABULARIO 8. GRAFÍA provén de grafo que significa escritura. Busca palabras rematadas en –grafo ou –grafía e intenta adiviñar o seu significado. Logo compróbao no dicionario. COMPRENSIÓN 9. Pensa na frase: onomatopeas sonámbulas no odre dos ventos .Como serán? ( lembra que é somnámbulas no galego normativo). 10. Busca algunha onomatopea explícita no poema. 11. Busca o significado de esmuxicar. 12. Na última estrofa aparecen varias palabras relacionadas entre si polo mesmo campo semántico. Cales son? INTERDISCIPLINARIEDADE:COÑECEMENTO DO MEDIO 13. No poema hai unha referencia a Monte Alto, que é un barrio de A Coruña. Situámolo buscando en maps.google.es a cidade e facendo un pouco de turismo pola cidade. 14. Próximo a ese lugar hai un faro moi coñecido. Pescuda cal é a súa importancia. 15. Cal é a función dos faros? Seguen a ter hoxe en día a mesma importancia que no pasado? Por que? EXPRESIÓN ESCRITA 16. Imaxina que vas voando sobre unha alfombra máxica. Conta esa mesma experiencia pensando que sobrevoas a cidade de A Coruña. 17. Sinala no poema un substantivo ( o que queiras) e tenta dar unha descrición detallada dalgún deses substantivos dun xeito “particular” e “ diferenciado”, expresando a “experiencia”;é dicir, non se trata de

describir un espello, por exemplo, senón ese espello concreto no que estás pensando e que significa algo para ti. 18. Oes o traballo...., oes o sangue.....Atribúe a un nome un verbo sensorial que non lle é propio. 19. Probamos a inventar nós outros relacionados cos sentidos. 20. Intentamos escribir textos breves coa seguinte estrutura: 2ª persoa dun verbo+.......................................................? (mesmo verbo elíptico sobreentendido) .......................... ..........................................................................................?

b) Exclamativas A ROSALÍA Do mar pola orela mireina pasar, na frente unha estrela, no bico un cantar. E vina tan soia na noite sin fin, ¡que inda recei pola probe da tola eu, que non teño quen rece por min! A musa dos pobos que vin pasar eu, comesta dos lobos, comesta se veu… Os ósos son dela que vades gardar. ¡Ai, dos que levan na frente unha estrela! ¡Ai, dos que levan no bico un cantar! Letra: M. Curros Enríquez 1. Música: María Do Ceo.No bico un cantar 2. Música: Luis Emilio Batallán. Aí vén o maio 3. Música : Ernesto Martínez. Julián Ross. Once máis 15 GRAMÁTICA 1. Subliña as oracións exclamativas que atopes no poema. 2. Que expresan este tipo de oracións? 3. Modifica estas oracións , cambiándolle o tipo de enunciado ( interrogativas, dubitativas,...) e compara os resultados. 4. Procuramos facer lectura expresiva do orixinal e dos cambios. 5. Estes enunciados exclamativos, son oracionais ou non oracionais? Xustifica a túa resposta.

COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ESCRITA 6. Nos dous primeiros versos prodúcese un cambio na disposición lóxica dos elementos da oración. Como quedaría se fose: suxeito+ verbo+ complementos circunstanciais? 7. Fai o mesmo cos versos nove e dez. 8. Cales son as características que lle atribúe Curros á Rosalía? Como pensa Curros que se sinte Rosalía? 9. Imaxina o que quere dicir levar na frente unha estrela. 10. Curros di que Rosalía leva no bico un cantar. Por que? 11. Pensa en Rosalía e substitúe no bico..........Escribe varias posibilidades. 12. Agora fai ao revés: ............... un cantar. Escribe varias posibilidades. 13. Facemos o mesmo con: na fronte............ e ...................unha estrela. 14. Agora imos combinar as diferentes posibilidades que fomos imaxinando e escribimos un pequeno poema. 15. Para darlle máis énfase, repetiremos algúns deses versos pero en forma exclamativa. Como podes observar no poema, os dous últimos versos son repeticións en forma exclamativa do terceiro e cuarto. 16. TEXTO COLECTIVO: despois de facer as pescudas pola biblioteca ( citadas máis adiante) podemos realizar un texto no encerado onde iremos incluíndo os diferentes libros e poemas de Rosalía. VOCABULARIO: PALABRAS POLISÉMICAS 17. Bico e unha palabra polisémica. Busca no dicionario algúns dos seus significados máis usuais e escribe algún exemplo con cada un deles. 18. No dicionario aparece tamén algunhas expresións relacionadas con esta mesma palabra, coma torcer o bico, ter moito bico, abrir o bico...Busca o seu significado e engade algunha máis. Logo busca exemplos e expresade oralmente situacións onde se poden utilizar. COMPETENCIAS BÁSICAS:BIBLIOTECA 19. Busca datos sobre a importancia de Rosalía de Castro para a nosa literatura e para a nosa lingua. 20. Buscade por grupos na biblioteca, entre os libros de poesía, poemas de outros autores/as dedicados á Rosalía. Logo facede unha pequena exposición dos resultados conseguidos. 21. Buscamos libros de Rosalía na biblioteca. Pode ser que na casa tamén haxa algún libro dela. Busca e tráeo á escola. Podemos facer unha pequena exposición dos distintos libros de Rosalía. 22. Observaremos os diferentes títulos, as edicións, a antigüidade, o lugar de publicación... Concluímos da importancia deses datos para diferenciar idénticos títulos e mesma autora. INTERNET 23. http://www.ghastaspista.com/historia/maio.php 24. http://www.cumio.com/uploads/ficLibro_533_47.pdf

EXPRESIÓN ORAL 96

XXXIX. PRESENTARSE E PRESENTAR A OUTROS a) AUTONOMÍA DOS INDICIOS Nin gato por lebre, nin lebre por gato. Pero nin o corazón magnánimo garda unha tábula rasa. Quietos e calados mandamos un indicio; cada pelo das cellas un emblema publicitario. Como coidarme sen traizoar esta ventrílocua anatomía? Na miña fazula esquerda a autonomía dun discurso, no meu dedo corazón unha actriz encadeada. Un implacable retrato robot de nós que nos adianta. Cónsul eficiente: cando chegamos, todo feito. Algo meu que non son eu cun relatorio paralelo. (Máis é detrás do cartaz , atrás, que alenta a serpe) Profundidade de campo. Yolanda Castaño.

VOCABULARIO 1. Os primeiros versos xogan coa expresión “gato por lebre”. Sabes o significado de “dar gato por lebre” ? 2. Repasa o vocabulario relacionado coa cabeza e a cara. 3. Cada pelo das cellas é un emblema publicitario. Compáranse as cellas cun anuncio de publicidade. Como entendes esta frase? 4. Fíxate nos cómics e verás como as cellas reflicten moi ben as emocións. Busca diferentes debuxos de cellas e ponlle nome ás emocións que queren expresar. 5. Buscamos expresións relacionadas con partes do corpo: tomar o pelo, quedar coa boca aberta, ter as mans atadas, elixir a dedo, ...Facémolo por grupos axudándonos do dicionario. 6. Buscamos refráns relacionados con este tema e intercambiamos os resultados.

INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO 7. Buscamos o tema relacionado co corpo humano e repasámolo. COMPETENCIAS BÁSICAS:BIBLIOTECA 8. Rastreamos a biblioteca buscando os diferentes tipos de libros que hai sobre a anatomía e comparámolos. EXPRESIÓN ESCRITA: AUTORRETRATO 9. Compón uns bocexos sobre os diferentes tipos de cellas e o seu significado. 10. Facemos asociacións e comparacións entre as diferentes partes da cara e do corpo e outros elementos como neste caso ( emblema publicitario) 11. Investigamos o significado de indicios. 12. Analizamos o título: Autorretrato dos indicios intentaremos “indicar” algo de nós pero dun xeito pouco revelador, é dicir, sen dar moitos detalles, con vaguidades. 13. Facemos unha lista de tres cousas que nos gusten de nós e tres que odiemos. Quizais podemos reunilo todo nun poema? INTERNET 14. http://gl.wikipedia.org/wiki/Yolanda_Casta%C3%B1o

b)Presentamos a un compañeiro UN EXPERTO Ti, que gustas dos bivalvos bañados en limón e que tamén estrangulas ó percebe para extraerlle a súa augada carne, dime ¿cal dos dous é máis sabroso? A tribo das baleas. Antón Lopo. VOCABULARIO 1. Quen mata a un humano é un homicida.Como se lle chamaría a un estrangulador de percebes? 2. Inventa nomes para designar a persoas que “matan” diferentes cousas ou animais. 3. Bivalvo: Bi- é un prefixo que significa dobre. Enumera, con axuda do dicionario, unha lista de palabras que empecen por este prefixo.

INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO. 4. Pescuda información sobre os bivalvos:que clases de bivalvos coñeces, características, o marisqueo en Galicia,... 5. Busca algunha receita que che guste que leve bivalvos. EXPRESIÓN ORAL E ESCRITA 6. Poñémonos por parellas preguntámonos dúas cousas que nos gusten moito ou nas que sexamos “expertos” (ou case). 7. Carné poético: Realizaremos un poema cuestionario onde as respostas serán poéticas:

Pai:...................................................................................................... Nai:...................................................................................................... Lugar nacemento:.............................................................................. Data..................................................................................................... Escola:................................................................................................ Domicilio:............................................................................................. Oficio:.................................................................................................. Gustos:................................................................................................ Datos particulares:..............................................................................

8. INVERSIÓN: Agora imaxina que esta conversa sucede entre un bivalvo e un percebe e se preguntan algo sobre as dúas persoas ( ti e máis un amigo/a) que os miran. Como quedaría o poema? 9. Buscamos algunha expresión esaxerada do tipo: estrangular o percebe. 10. Incluímos algunha palabra técnica ou culta (bivalvo) e compoñemos o poema de presentación do nos@ compañeir@: Ti, que gustas .........(palabra técnica)...... e que tamén ............................................ para...................................................... dime ¿cal dos dous/dúas é máis............?

XL. EXPLICAR O QUE NOS PASA a) pedimos perdón Xaneiro 1980 Perdoa-me a dor, ás veces,* perdoa-me a tristeza case sempre e a soidade (é asi como chamo a tua auséncia). Perdoa-me o siléncio e as palabras agora. Perdoa-me a alegría se te teño un pouquiño, os encontros, os versos, a miña pobre vida. Perdoa-me a esperanza aínda ( tomo-a sen que ma dés e asumo-a como único alimento). Perdoa-me que fale que cale que respire pero nunca que te ame. ............................................................. ........................................................... *”Perdóname el dolor, a veces” ( Pedro Salinas) Sétima soidade Pilar Pallarés. COMPRENSIÓN 1. Que tipo de aspectos quere o autor que se lle perdoen? 2. Enumeramos os nomes que se citan susceptibles de ser perdoados. 3. Falamos sobre a comprensión do poema. Enumeramos as razóns polas cales se pide perdón no poema.Que opinamos desto? EXPRESIÓN ORAL 4. Establecemos un debate sobre este feito. 5. Opinamos sobre o sentido de pedir perdón, que importancia lle damos, como reaccionan os demais e como nos gustaría que o fixeran, se é suficiente con pedir perdón para arranxar os problemas, etc.. COMPETENCIAS BÁSICAS: BIBLIOTECA 6. A autora “rouba” un verso doutro poeta (Pedro Salinas) e recompón un novo poema a partires dese verso. 7. Buscamos na biblioteca un poema que nos guste e roubámoslle un verso.

100

EXPRESIÓN ESCRITA 8. Pensamos na estrutura: perdoa- me + substantivo e perdoa- me que + verbo. 9. Pensamos en alguén a quen lle teñamos moito afecto e imos dedicarlle un poema para pedir perdón. Tamén pode ser nun sentido máis abstracto( a terra, o planeta, Galiza). Podemos utilizar as estruturas anteriores. 10. Podemos utilizar algún dos versos roubados na biblioteca INTERNET 11. http://gl.wikipedia.org/wiki/Pilar_Pallar%C3%A9s 12. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=pilpalla&alias=Pilar+Pallar%E9s&s olapa=obras

b) a decepción, a melancolía, a tristeza SONETO ALGO ROTO PRA UNHA TARDE Algo morre na tarde desta tarde. Algo – non sei que foi- marchou pra sempre. Unha esperanza máis que non froitificou e morreu co serán. Algunha tarde sinto que algo morre, que algo se vai pra sempre. Unha carta esperada que non chega. Calquera cousa Algún río que marcha e nunca torna. Algún soño que non, que non foi certo. Algunha verba nunca pronunciada. Eu, debruzado á beira do solpor, levo a miña tristeza agochada no fondo do silencio. Cantigas do setenta. A sede, a auga . Darío Xohán Cabana. COMPRENSIÓN 1. Lectura silenciosa do poema. 2. Pensamos nalgunhas decepcións que teñamos pasado, algo que esperas e non ocorre, algunha feito triste , pensamos nalgún momento de melancolía,... GRAMÁTICA 3. Fixámonos na repetición dos determinantes e pronomes indefinidos. 4. Probamos a cambialos por outros

101

ORTOGRAFÍA 5. Subliñamos as palabras rematadas en -ZA. Buscamos a norma para as palabras rematadas en –ZA. 6. Completamos: Xusti....... presen...... auda....

desgra...... pregui....... finan........

farma..... senten....... mali.........

noti...... doen..... cren.....

EXPRESIÓN ESCRITA 7. Escribiremos un texto baseado nestas experiencias, repetindo estes ou outros indefinidos e utilizando frases curtas. 8. Utilizaremos tamén o verbo SENTIR ( ou sinónimos). INTERNET 9. http://www.xerais.es/cgigeneral/busquedas.pl?id_autor=100004810&id _sello_editorial_web=13&id_funcion=44&origen=10&paginar=5 10. http://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=312489 11. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=DarCaban&alias=Dar%EDo+Xoh% E1n+Cabana

XLI. NARRAR FEITOS EN PRIMEIRA OU TERCEIRA PERSONA a) Terceira persoa UN NAUFRAXIO Un faro xuroulle amor A unha casa mariñeira Desde a perigosa beira Do acantilado maior. Unha noite de tronada Quixo facerlle un sinal Co seu ollo de cristal Á imposible namorada. E dirixiu un navío Os baixíos. Xardín do pasatempo .Ramiro Fonte

102

GRAMÁTICA 1. Analizamos sintacticamente a primeira estrofa. COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ORAL 2. Cal é a relación do título co que está a pasar no poema? 3. Contamos o que pasa no poema, utilizando as expresións propias dos comezos dos contos: Había unha vez.., érase unha vez... 4. Utilizaremos adverbios temporais para situar as partes dunha narración. EXPRESIÓN ESCRITA 5. Buscamos unha imaxe que nos guste dun faro e outra dunha casa. Facemos unha detallada observación de cada unha delas. 6. Describimos a casa e o faro. Faremos unha descrición persoal evitando os tópicos. 7. Como arranxamos o problema que se expresa ao final? 8. Reconvertemos o poema nun conto engadíndolle os elementos que creamos conveniente. 9. Que outras historias de amor podes imaxinar entre dous elementos? Cales serían as consecuencias? Poñemos a nosa imaxinación ao servizo do grupo e entre tod@s facemos parellas amorosas.

b) Primeira persoa O cuco, cuco, cuqueiro, o cuco, cuco, cucón. Madrugón e cantareiro cantareiro e madrugón. Oise pola carballeira ó vello cuco souril ó nacer a primavera antre o Marzo i o Abril. O cuco, cuco, cuqueiro, o cuco, cuco, cucón. Madrugón e cantareiro cantareiro e madrugón ¡ O vello cuco cucou e moito máis cucará! ¡O cuco non me capou e nunca me capará!

103

O cuco, cuco, cuqueiro, o cuco, cuco, cucón. Madrugón e cantareiro cantareiro e madrugón Polas mañás ben cediño o cuco canta cu-cu ¡Como o teño por veciño eu trato o cuco de tu! Letra : Manoel María Música: Suso Vaamonde Suso Vaamonde Lembranzas VOCABULARIO: SUFIXOS 1. Subliña os sufixos en madrugón e cantareiro. Que tipo de sufixos son? 2. Enumera outras palabras que conteñan este tipo de sufixos. 3. Cambia os adxectivos referidos ao cuco por outros con os mesmos prefixos. 4. Fíxate: de cuco> cuqueiro, cucón; inventa outras palabras para referirse a outros animais. EXPRESIÓN ORAL: A PERSOA DO TEXTO 5. 6. 7. 8.

En que persoa está escrito o texto? Narra o que aquí se conta en 3ª persoa. Eu trato ao cuco de tu: que indica ese trato? Que outras formas de trato coñeces?

COMPETENCIAS BÁSICAS: A FICHA 9. En internet podes atopar imaxes moi interesantes do cuco así como información sobre el e mesmo podes escoitar o seu canto. 10. Elabora unha pequena ficha sobre a clase de animal, estado de conservación, hábitat, ... EXPRESIÓN ESCRITA 11. Escolle unha palabra ( pode ser deste texto ou non, pode ser outro animal) e constrúe un poema a base de repeticións (case obsesivamente). Inventa palabras con prefixos e sufixos relacionadas coa escollida. 12. Imaxina que tes que escribir sobre un animal silencioso ( como se escribiras en voz baixa).

104

XLII. CONTAR ANÉCDOTAS E EXPERIENCIAS E TI QUE TANTO TES VOUVOS FALAR DUN HOME NON HA DE SER O PRIMEIRO QUE ERA TAN POBRE TAN POBRE QUE SÓ TIÑA DIÑEIRO ERA TAN POBRE TAN POBRE QUE O QUERÍA DEMOSTRAR ÍA ASOBALLANDO A XENTE TODO QUERÍA PAGAR ALGÚN QUE SE DECATOU DA MISERIA QUE TRAÍA FÍXOLLE UNHA PREGUNTA HABER SE LLE RESPONDÍA DIME TI QUE TANTO TES E RELUMBRAS MÁIS QUE O SOL DIME TI QUE TANTO TES ¿NON TERÁS COLESTEROL? E TI TELO TELO PARA ASOBALLAR E COA TÚA FACHENDA ESTALO A DEMOSTRAR. Letra: Felisa Segade Música: Tradicional/Xoán Porto Madama. Leilía. COMPRENSIÓN 1. 2. 3. 4.

Como explicarías :era tan pobre, tan pobre que só tiña diñeiro? Como se comportaba o “pobre”?Como demostraba a súa “pobreza” Sabes o que é a retranca? Onde reside a retranca nesta canción?

EXPRESIÓN ORAL 5. Le a canción ata que a teñas ben interiorizada . Vas contarlla aos demais en forma de narración, engadíndolle situacións (onde , cando, características do pobre...)pero sen que falte o esencial ( era tan pobre ,tan pobre que só tiña diñeiro). Non te esquezas de contar o que pasou despois ( como reaccionou o home, como continuou actuando,...) 6. Despois, por grupos, imos inventar outra anécdota na que haxa unha aparente contradición como a que se da na canción. 7. Contamos algún chiste que teña retranca.

105

EXPRESIÓN ESCRITA 8. Poema crecente: Escribiremos un poema sobre un feito calquera ( pode ser inventado ou non) pero farémolo de xeito crecente : o 1º verso , unha palabra, 2º verso, dúas palabras, 3º verso , tres palabras,...e así sucesivamente ata que queiramos. 9. Pensa que este poema vai en 2ª persoa dirixido a alguén moi concreto; ti podes facelo así ou en 3ª persoa . dun xeito máis impersoal. 10. Se nos atrevemos, tamén podemos facelo en sentido decrecente, é dicir, a partir da metade facer o mesmo pero a inversa ata que o último verso conteña unha soa palabra INTERNET . 11. http://www.ghastaspista.com/madama.php

XLIII. DESCRIBIR UNHA PERSOA PARA IDENTIFICALA DAMA Escoiten señores o que vou decirlles as chatas das damas dan moito que rir(e). Os teus ollos dama son claros luceiros que alumean na noite dos pasaxeiros. Tu nariz madama é moi afiada aghuzada espada talla comparada. Os teus peitos dama son pa blanquear(e) que os fixo Dios para alimentar(e). Tus brazos madama son duros romeos (remos) para non remare cando embarquemos. Tu barrigha dama es moi pequeñita que nela se cria unha margarita Os teus ollos dama son claros luceiros que alumean na noite dos pasaxeiros. Tu nariz madama é moi afiada aghuzada espada talla comparada. Os teus peitos dama son pa blanquear(e) que os fixo Dios para alimentar(e).

106

Tus brazos madama son duros romeos (remos) para non remare cando embarquemos. Tu barrigha dama es moi pequeñita que nela se cria unha margarita. Letra: Trad.Música: Trad-Pedro Pascual. Guadi Galego Benzón

EXPRESIÓN ESCRITA 1. Daremos os finais rimados dos versos antes que o texto completo. O alumnado deberá completar os principios dos versos. Non é necesario completar toda a canción; podemos refacer só unha parte. COMPRENSIÓN 2. A quen pensas que vai dirixido este poema? Paréceche un poema de amor? VOCABULARIO 3. Tu nariz é moi afiada. Que erro atopas aquí? Como sería? 4. No poema di barrigha. Sabes que tipo de fenómeno lingüístico é e onde se produce? GRAMÁTICA 5. Realiza unha análise sintáctica da oración e indica que tipo de oracións son: a. teu nariz é moi afiado, b. os teus brazos son duros remos, c. a túa barriga é moi pequeniña. LITERATURA 6. Estamos ante unha descrición literaria. Como imaxinamos á persoa descrita? Como serán os aspectos físicos e psíquicos desa persoa sen citar ningún aspecto literario? INTERDISCIPLINARIEDADE: EXPRESIÓN PLÁSTICA. 7. Busca nos libros de arte ( na biblioteca) retratos entre as obras de arte do mundo.

107

EXPRESIÓN ESCRITA 8. Como realizarías un retrato dunha persoa dun xeito literario? 9. Logo escribe ese mesmo retrato coma se fora unha fiche médica ou policial, cos datos o máis obxectivos posibles. INTERNET 10. http://www.guadigalego.com/disco/disco.php

XLIV. DEFINIR UN OBXECTO PARA IDENTIFICALO. A FROL DO TOXO ¿Pisada de anxo menudo? ¿Latexo de vea rota? ¿Aziña de volvoreta? ¿Peitaliño de mapoula? Mareliña frol de toxo Encandilada na choiva. Estrela do vento.Ledo corazón.Froito de noiva. Pinguiña de luz. Inzada escama das verdes ponlas. Inxel frolciña chorando chea de orballos, na aurora. Chispa botando na terra. Lene sorriso de gota, escintilando, tremando cada primavera nova. Esencia de sol a pule. Palio de azul a desfolla. Oliñas do ár a levan paseniño, brasa loura... Folerpiña repousada. Escuma levián das ondas. Grinalda louca dos agros... ¿Raíña que me namora! Maturidade . Antoloxía. Pura Vázquez.

108

COMPRENSIÓN 1. Porque os catro primeiros versos están expresados por medio de preguntas? 2. Parécevos que as palabras da primeira estrofa reflicten a descrición dunha flor de toxo? 3. Que recursos se utilizan? GRAMÁTICA 4. Buscamos os verbos nesas estrofas. 5. Engadímoslle algún verbo na segunda estrofa. COMPETENCIAS BÁSICAS: BIBLIOTECA 6. Buscamos a imaxe da flor do toxo na biblioteca. 7. Facemos o debuxo da planta. 8. Onde se dá o toxo? En que tipos de paisaxes? EXPRESIÓN ESCRITA 9. Reflexionamos sobre o nome das cousas. Realmente pensamos que as cousas nomean o que son? O nome do toxo reflicte á idea de toxo? 10. Que se che parece máis a ti: o pronome EU ou o nome propio de cada un? 11. Buscamos palabras que se parezan ao seu nome e palabras que non o lembren. 12. Volve á imaxe do toxo. Busca na biblioteca unha descrición científica de dita planta. 13. Despois,realiza outra descrición máis persoal. Se tes visto algunha flor de toxo procura lembrar o tacto, a cor, o olor, etc... 14. Realizaremos un exercicio no que debuxaremos unha roda e escolleremos un verbo do texto e colocaremos no centro da roda; escribiremos catro oracións nos diferentes sentidos ( horizontal, vertical e diagonais) nas que ese verbo sexa o eixo central de ditas oracións. Logo, deberemos atopar dentro do texto outros oito verbos que conecten cos substantivos das oracións (sexa do principio ou do final de ditas oracións). Así teremos un texto encadeado de palabras do poema con significados diferentes.

109

XLV. PEDIR E DAR INFORMACIÓN VIDA Contaime como é un carballo, como é o cantar dun río cando se enche de paxaros. Falaime do mar. Falaime dos arrecendos do campo. E das estrelas. Do aire. Recitaime un horizonte libre de pechos e chaves como a casupa dun pobre. Decime como é o alento dunha muller. Daime o nome do amor : xa non me lembro. ¿Aínda as noites se perfuman de namorados tremendo de paixón baixo da lúa? ¿Ou non hai máis ca esta foxa, a luz dunha sepultura e a canción das miñas lousas? Vintedous anos...Xa esquezo ata a dimensión das cousas, o color, o cheiro...Escribo a cegas: “ o mar”, “ o campo”... digo “fraga” e non percibo a xeometría dun carballo. Falo por falar de asuntos que me borraron os anos. ( Non podo seguir: escoito os pasos do funcionario) Letra: Marcos Ana Música : Xosé Luis Rivas Cruz. A Quenlla. Silencios na memoria. COMPRENSIÓN 1. Agrupa en distintos campos sensoriais (vista, oído, olfacto,..) os diferentes elementos que vai nomeando. 2. Onde pensas que se atopa o poeta? 3. Canto tempo leva nese lugar?

110

4. En xeral, que información demanda? ORTOGRAFÍA 5. Observa o uso das comiñas. Por que as utiliza? Cando debemos usar as comiñas? GRAMÁTICA 6. Este poema utiliza o estilo indirecto como un xeito de pedir información. Como sería en estilo directo? VOCABULARIO 7. Co verbo falar hai moitas frases feitas; explica ou pon un exemplo do que queren dicir as seguintes: • Falar por falar • Falar barato • Falar sen cancelas • Dar que falar • Nin falar • Falar por sete COMPETENCIAS BÁSICAS 8. Quen é Marcos Ana? Na páxina www.marcos-ana.com/ atoparás información sobre a súa vida e a súa obra. Alí entenderás mellor este poema. EXPRESIÓN ESCRITA: PEDIR E DAR INFORMACIÓN 9. Que lle contestarías sobre a información que demanda? 10. Escribe un poema contestándolle ás preguntas. 11. Cóntalle a alguén que está moi lonxe como é o lugar onde vives. Procura mostrar tamén as sensacións, non só as visuais. Non te perdas non datos físicos do lugar INTERNET 12. . http://www.youtube.com/watch?v=-LSShLDcUpU

111

XLVI. EXPRESAR GUSTOS E AFECCIÓNS WAIKIKI Soño cun deserto deserto de ilusións soños e esperanzas ( e desperto)...en waikiki Atópome nunha selva de negrume ateigado sen saída ( e pérdome)...en waikiki Lembra Waikiki Festa en Waikiki Rumbo a Waikiki Soño con fuxir lonxe só comigo, preto de ti sen esquecerme de min ( e non sei onde estou) Lembra Waikiki Festa en Waikiki Soñar en Waikiki Rumbo a Waikiki Ion Rivero e Brais Morán Loretta Martín Paraíso distante.

ORTOGRAFÍA 1. Cal é a función das parénteses na canción? 2. Cando debemos usar ditas parénteses. VOCABULARIO 3. Observa as diferentes acepcións de deserto( nome) e deserto (adxectivo).Explica a diferenza e nota o xogo de palabras na canción. EXPRESIÓN ESCRITA 4. Inventa o nome dun lugar. 5. Logo, adórnao con algunhas das características soñadas por ti. Nota que na canción non nos describen fisicamente o lugar, máis ben o texto é bastante ambiguo nese sentido. 6. Cando teñas penado estes aspectos, compón un texto. A repetición do nome pode axudar a darlle máis forza. 7. Afeccións: Anota e enumera todo o que che gusta. Podes ir completando a lista de cando en vez. Non é limitada. 8. Faremos un poema encadeando a última palabra do verso coa primeira do seguinte:

112

• 1º verso:soño con (a), • 2º verso : a + b , • 3º verso: b + c,.... INTERNET 9. http://www.falcatruada.com/_site_/es/grupos_es/lorettamartin/central _es_lorettamartin.html

XLVII. EXPRESAR QUEIXAS E RECLAMACIÓNS VOZ DE XERACIÓN Nunca tivemos nada, nunca tivemos nada, nada, nada; ....................................... ....................................... ......................................... Memoria dunha edá. Arcadio López Casanova. COMPRENSIÓN 1. O poeta expresa o seu descontento a base de repeticións: nada, nada, nada. 2. Quen pensas que pode ser o /a destinatario/a desa queixa. LITERATURA 3. Observa as aliteracións (repeticións de sons) que se producen no texto. EXPRESIÓN ORAL 4. Que diferenza hai entre queixa e reclamación? 5. Pode o autor reclamar algo a alguén? A quen ? 6. Fixámonos no entorno escolar:estamos de acordo co que vemos? Hai motivos para facer unha queixa ou unha reclamación? A quen ? 7. Cando e como debemos facer unha reclamación?Falamos sobre este tema. 8. E no comercio? Preguntamos na casa se algunha vez fixeron algunha ? Que pasou despois ,no caso afirmativo? COMPETENCIAS BÁSICAS: EXPRESAR QUEIXAS E RECLAMACIÓNS 9. Buscamos algunha folla de reclamacións por internet e cubrímola,inventando unha reclamación.

113

10. Realiza lectura expresiva variando a entoación e o ton. Intenta expresar diferentes emocións polos cambios na voz, na entoación, .. . INTERNET 11. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=ArcL%F3pez&alias=Arcadio+L% F3pez-Casanova EXPRESIÓN ESCRITA 12. Escribiremos o texto de novo pero cambiarémolo con antónimos. Como queda? 13. Escribiremos poemas negativos: un texto curto con algunha queixa.

XLVIII. EXPLICAR NORMAS E INSTRUCIÓNS E fano eles. E van todos os da aldea, aos sábados, todo o día. E van as mulleres e rapaces. E eu vino e é un valo que lle randea o aquel. E fano eles. E un pon a luz prá formigoneira e outro a auga prá porla e outro o tractor pra iren buscar ao monte a pedra, que é de pedra. E todos pon as mans e o lombo. E eu vino e o valo é moito valo, o valo de Manselle. E fono e colleno e xuntánose coma antes prás restevas e prás mallas. E ninguén os mandou nin os acode. Fano eles. O valo de Manselle Anxo Angueira. (De Poetízate :Fran Alonso)

COMPRENSIÓN 1. Explicamos como, que, cando e de que maneira faise o valo. 2. Por que o fan? VOCABULARIO 3. O autor utiliza unha variedade dialectal da súa zona e escribe: prá, fono, pon,... 4. E todos poñen as mans e o lombo. Que entendemos por esta expresión? 5. Que outras expresións coñeces relacionadas co traballo?

114

EXPRESIÓN ORAL 6. Pensa nalgunha activiade colectiva na que teñas participado ou que queiras organizar . Como empezarías? Como sería a organización? Que instrucións deberiades seguir entre todos?

COMPETENCIAS BÁSICAS 7. Que relación hai entre o autor e Rosalía de Castro? Pescuda nas biografías e nas obras deste autor e atoparás a relación. EXPRESIÓN ESCRITA 8. Redacta por escrito esas instrucións antes expresadas oralmente. 9. Observa a repetición da conxunción E ao principio de cada verso, dándolle maior intensidade ao poema. 10. Pensan unha actividade colectiva na que che gustara estar. Cunha linguaxe coloquial procura escribir un poema sobre esa actividade pero utilizando sempre a mesma palabra ao principio de cada verso. INTERNET 11. http://www.xerais.es/cgigeneral/ficha_autor.pl?id_autor=100001440&id _sello_editorial_web=13&id_funcion=2 12. http://www.rosaliadecastro.org/

XLIX. XOGOS DE PALABRAS a) NUNHA ROUSADA NUNHA ROUSADA, á noite, (nada de aurora de dedos de rosa) a voz do que compón palabras raras di: destorce! É . Manuel Outeriño VOCABULARIO 1. Que significa rousada? 2. Que parella de antónimos atopamos no texto? EXPRESIÓN ESCRITA 3. Cambia a orden das palabras para cambiar o texto. Cal é o resultado? 4. Neste texto o autor xoga cos sons das palabras.Observa que sons se repiten.

115

5. Buscamos palabras diferentes con algúns deste sons e escribímolas, combinándoas entre si; facemos frases. 6. Somos quen de escribir unha palabra que se le igual do dereito que do revés? 7. E agora complicámolo aumentándolle algunha palabra máis. 8. Sabes como se chaman este tipo de escritos?

b) AMBIENTACIÓN DISQUE AÍNDA FALTA un pulverizador ou dous, trae un pulverizador de rosas e un pulverizador de piñeiro para ambientar. É . Manuel Outeriño COMPRENSIÓN 1. Imaxinamos o espazo e o diálogo do texto. Como sería e quen falaría? 2. Para que se utilizan os pulverizadores aromáticos? VOCABULARIO 3. Disque.....é unha expresión de estilo coloquial. Analizamos o seu significado e compoñemos situacións onde poidamos empregala. 4. Pulverizar ten o dobre sentido referido ao olor e a reducir algo, agochar algo.Cal pensas que é o seu significado? EXPRESIÓN ESCRITA 5. Converteremos o poema nun gran verso longo,Podemos cambiar algún aspecto. 6. Poema eco: Podemos reconverter o texto, rimando palabras máis curtas coas últimas de cada versoo. 7. Historia dun obxecto: Podemos escribir versos curtos sobre un obxecto e as súas posibilidades;calquera obxecto da vida cotiá é valido. 8. a través da escritura podemos converter actos domésticos en aventuras. Pensa nos movementos máis mínimos e descríbeos como se fora unha gran aventura. 9. Moitas veces deixámonos notas pola casa ( enriba da mesa, no frigo, nunha porta) para lembrarlle a alguén algo ou para dar algún recado. Imos facer este dun xeito poético. Primeiro pensamos no que queremos escribir e logo dámoslle forma.

116

c) O NOSO SON No soño non somos nós Nós sós Só nós Cos nosos ósos Co noso son Non Non somos nós os donos do noso son Todos os nosos soños son con vós Só vós Co voso cosmos Co voso don Non Non somos nós os donos do noso son Son tolo por vós O noso son Tolo pos vós Son son Tolo por vós O noso son Tolo por vós Non Nos somos nós os donos do noso son Son son Só soño con vós. We are here to raise hour hopes / We are here to give you time to increase your small eternity / We need your skin to build our flesh / We need your eyes to have a vision / We need your dreams to feed our soul / We need your blood to create our own Letra: Pepe Sendón. Música: Fran Pérez Poema en inglés de Xelís deToro. Tótem. Narf. ORTOGRAFÍA 1. Busca os diferentes acentos diacríticos que atopes no texto.Fai unha dobre entrada para sinalar por un lado os que levan acento e a mesma palabra que non o leva, así como o seu significado. COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ESCRITA 2. Que significado lle podemos dar a son son? Son a mesma palabra? Teñen o mesmo significado? Como se chaman este tipo de palabras? 3. Proba a escribir xogos de palabras coas que levan o acento diacrítico e as que non.

117

4. Xa remarcaches que este texto é monovocálico. Podes probar a escribir frases máis ou menos longas nas que apareza unha soa vogal. É máis doado utilizando palabras curtas.O uso do dicionario é imprescindible. 5. Outro xogo de palabras que podemos facer na escrita é ao revés: que non apareza unha determinada letra nun texto ( sexa vogal ou consoante). A estes textos se lles denomina LIPOGRAMAS.Vai facendo probas e axuda aos demais. .Non esquezas o dicionario! 6. Pensas que o que está escrito en inglés corresponde ao que está escrito en galego? Se non es quen de traducilo, axúdate de alguén que saiba e comproba a túa opinión. INTERNET 7. http://www.deezer.com/fr/music/narf/totem-201174#music/narf/totem201174

L. EXPRESAR OPINIÓNS PROPIAS E ALLEAS PEDRAS CONTRA TANQUES ESAS PEDRAS CONTRA TANQUES ESES CORPOS QUE REBENTAN EN LIBELIÑAS VERMELLAS TODA A CARNE É SAGRADA ASÍ COMO A CHUVIA MANSA ESTE MUNDO MOLLA E SANGRA A MEMORIA NON DESCANSA TODA A CARNE É SAGRADA VELLA LITURXIA DA IRA ALIMENTA A NOVA RABIA ODIO CON FAME DE SANGUE TODA A CARNE É SAGRADA O MUNDO PADECE AQUÍ A MEMORIA NON DESCANSA EU SON TI E TI ES MIN TODA A CARNE É SAGRADA. Letra: Suso de Toro. Música: Tradicional Madama. Leilía. EXPRESIÓN ORAL 1. Cal é a cor do poema?

118

2. Pensa no título da canción e opina sobre o seu posible significado.Danse condicións de igualdade nesta loita? 3. Colle o xornal e busca unha foto ou un conflito que poda responder a este título. De cal se trata? En que lugar acontece? VOCABULARIO 4. Toda a carne é sagrada di o autor da canción. Que opinas ti desta expresión? Lembra o que quere dicir sentido literal e o sentido figurado e indica a cal das dúas corresponde. 5. O autor nos fai partícipes aos lectores/as do seu sentimento: eu son ti e ti es min que parece un contrasentido pero ten a intención de nos comunicar un sentimento. Opinamos entre todos para chegar a unha solución. INTERDISCIPLINARIEDADE: TICs /EXPRESIÓN PLÁSTICA 6. Volve outra vez aos xornais( pero esta vez en internet) e busca durante a semana unha imaxe que responda ao tema da canción. 7. Logo fai un documento onde teñas que inserir esa imaxe e escribirlle o texto. 8. Imprimir o resultado e expoñelos nun lugar visible. EXPRESIÓN ESCRITA 9. Dicimos T de tanque, tabique, tanatorio,triturar, trampa..... 10. Escollemos unha palabra e coa primeira letra desa palabra enumeramos outras que comecen pola mesma letra. 11. Fíxate no título: pedras contra tanques; cambiamos a palabra pedras por outras e observamos os resultados. 12. Escolle unha palabra do poema e compón un de catro versos que comecen todos por esa palabra. 13. Aínda máis difícil: escribiremos un poema ( podemos aproveitar todo o anterior) de oito versos (4+4) no que o cuarto e o oitavo se repitan. INTERNET 14. http://www.ghastaspista.com/leimad01.mp3 15. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=XesToro

119

LI.

EXPRESAR SENTIMENTOS E EMOCIÓNS Inmaterial Non quero escoitar eses contos eses contos de aquí e de alá non quero escoitar eses contos non quero que me afecten máis déixame que colla forzas déixame que non podo máis que con folgos non me costa que sen folgos voume magoar que con folgos non me costa que sen folgos voume magoar déixame que colla forzas déixame que xa non podo máis sentirme como se fora aire sentirme como a auga do mar sentirme como esa pingueira que escorre pola miña ventá quero ser inmaterial e que todo me poda atravesar coma se fora o aire coma se fora a auga do mar quero ser inmaterial e que todo me poda atravesar coma se fora a pingueira escorréndome pola ventá Non quero escoitar eses contos eses contos de aquí e de alá non quero escoitar eses contos non quero que me afecten máis déixame que colla forzas déixame que non podo máis que con folgos non me costa que sen folgos voume magoar quero ser inmaterial e que todo me poda atravesar coma se fora o aire coma se fora a auga do mar quero ser inmaterial

120

e que todo me poda atravesar coma se fora a pingueira escorréndome pola ventá como a auga... que atravesa... como unha pingueira como a auga... que atravesa... eu son como o teu propio ar

como a auga... que atravesa... como se fose inmaterial Música: Xosé Manuel Budiño Letra : Mercedes Peón. Home. Xosé Manuel Budiño.

COMPETENCIAS BÁSICAS 1. Busca en internet en o nome do autor da música e o título da canción e poderás escoitala coa voz de Mercedes Peón.Ç EXPRESIÓN ORAL 2. Le varias veces a letra da canción e pensa como se pode sentir @ protagonista. Que tipo de adxectivos escollerías para describir o seu estado de ánimo? 3. A canción está repartida en varios apartados: déixame..... non quero..... quero....; expresa coas túas palabras que é o que pide, o que non quere e o que desexa. 4. Tamén establece comparacións querendo ser coma .........(outros elementos). Como lle gustaría sentirse?Que tipo de sentimento está a describir? Poñede en común as vosas conclusións. EXPRESIÓN ESCRITA 5. Agora, individualmente iredes escribindo un texto no que se recollan eses tres apartados: unha petición, unha expresión dunha vontade en negativo e un desexo. Podedes intercalalo con algunha comparación para darlle máis emoción ao texto. INTERNET 6. http://www.xosemanuelbudino.com/ 7. http://www.musicamp3.com/video/cd/4442/1/4/Xose_Manuel_Budi%C3 %B1o/Home/

121

LII. EXPLICAR UN PLAN DE VIAXE. EXPLICAR ITINERARIOS a) FISTERRA Fisterra vai na proa Camariñas vai no mar'e Santa Uxía de Ribeira Poboa do Caramilal'e Eu tamén choro, eu tamén choro, cando non me alumean, meu ben eses teus ollos. Se queres que brille a lúa pecha os ollos meu amor'e que mentra-los tes abertos a lú pensa que hai sol'e Eu tamén choro... Para sardiñas Aguiño para bolos Castiñeiras para rapazas bonitas Santa Uxía de Ribeira Eu tamén choro... Música: Tradicional Letra: Tradicional Unha semaniña enteira. Treixadura

COMPRENSIÓN 1. Cara onde vai o barco? Coloca nun barco as catro partes que indican a dirección? 2. Que sentimentos se expresan na canción? 3. Como fala dos ollos da namorada? 4. Como se lle chama en literatura a unha esaxeración? VOCABULARIO 5. Como son os xentilicios destes lugares? EXPRESIÓN ORAL 6. Na canción fala de que cada vila ten a súa especialidade en peixe. Cal é a de Chapela? E a de Redondela?

122

7. No xornal, na sección de pesca, veñen datos da pesca en cada porto. Fíxate nas diferenzas entre os portos. COMPETENCIAS BÁSICAS 8. Sitúa nun mapa de Galicia o barco e os lugares nomeados. 9. Por grupos, faremos unha viaxe( virtual) polos sitios citados percorrendo os lugares máis interesantes. Que debemos visitar en cada un destes lugares? Cal pode ser o itinerario? EXPRESIÓN ESCRITA 10. Este é unha canción tradicional moi coñecida e en cada sitio fan variantes para adaptalas aos diferentes lugares. Reescribe a cuarta estrofa cambiando os nomes por outros da túa zona. 11. Na canción compárase aos ollos co sol. Realiza outra comparación e intenta compoñelo en forma de cuarteto 12. Se foras de Chapela a Redondela por mar poderías empezar por : San Simón vai na proa......Agora tócache a ti seguir ao modo da primeira estrofa. INTERNET 13. http://www.youtube.com/watch?v=bJAHO9ettFk

VIGO OU BERLÍN TRENS ATEIGADOS DE ESTUDANTES CHEIROS DAS NOITES FRIAS DE LIXO NA RUA O QUE SUCEDE E NON PASA E O QUE PASA E NON SUCEDE SEDUCE O REFLEXO QUE NON PRECISA PALABRAS COMO VIGO OU BERLIN AS CATRO DA MAÑAN CALQUERA DIA DA SEMANA A AMIZADE É AZAR, SUBINDO A RUA ATOPAR UN BAR DE MELANCOLIA QUERER DEBUXAR A NOSA AMIZADE, DOS GARABATOS NUNCA FIXEN MAIS QUE GATOS SENTIN SOPRAR O DENSO AR QUE SINTO NA MELODIA DAS APERTAS SUBINDO E O GATO GARABATO MORDISQUEA A MAN Letra : Pedro Lamas Alfaias Fanny Alexander

123

EXPRESIÓN ORAL 1. Observa que dentro da canción hai rimas internas ( dos garabatos nunca fixen máis que gatos) 2. Escollemos palabras do texto e buscamos outras palabras que rimen con elas. 3. Na canción asóciase Vigo con Berlín. Que coñecemos de Vigo? E de Berlín? COMPETENCIAS BÁSICAS: INTERDISCIPLINARIEDADE ( Por grupos) 4. 5. 6. 7.

Situamos a Berlín nun mapa de ......? Repasamos as capitais europeas. Buscamos a historia recente de Berlín. Que era o muro de Berlín? Como podemos ir a Berlín? Cal será o itinerario dependendo do transporte utilizado? 8. Elaboramos unha guía entre os diferentes grupos atendendo aos diferentes aspectos. Non debe faltar os imprescindibles. 9. Na rede hai unha morea de posibilidades de acceder a dita información, pero é fundamental ter moi claro o que queremos buscar.

EXPRESIÓN ESCRITA 10. Pensa nun momento que teñas pasado nunha cidade e o que se che vén á cabeza ao lembralo. Vai compoñendo frases nas que combines versos moi longos con versos moi curtos. INTERNET 11. http://www.aregueifa.net/fannyealexander/Fanny%20+%20Alexander %20-%20Alfaias%20%282009%29/07%20%20Fanny%20+%20Alexander%20-%20Vigo%20ou%20Berlin.mp3

124

LIII. FACER PLANS. HEI DE ESTAR ALÍ NON CHE PROMETO AMOR FALAR DO QUE NON SEI MAIS SE AS MANS CHE ENFRÍAN HEI DE ESTAR ALÍ NON SEI DICIR MENTIRAS FALANDO DE AMOR MAIS SE FALTAN AS FORZAS HEI DE ESTAR ALÍ PREGUNTAS POLO AMOR NON ME ATREVO, NON SEI MAIS SE TODOS MARCHAN HEI DE ESTAR ALÍ QUERES FALAS DE AMOR QUE EU NON SEI DICIR MAIS SE TODOS CALAN HEI DE ESTAR ALÍ CANTEI COPLAS DE AMOR CON PALABRAS SEGREDAS MAIS SE TI MO PIDES HEI DE ESTAR ALÍ. Letra: Suso de Toro Música: Tradicional/Xoán Porto Madama. Leilía. COMPRENSIÓN 1. Facemos unha relación de todas as veces que se expresa na canción a axuda: cando......e tamén cando.........etc... 2. Explica coas túas palabras o significados desas circunstancias (se as mans se che enfrían,...) 3. Este texto pódese entender como unha canción de amor ou de amizade, de apoio a alguén. Pensa como lle podes dar a entender a alguén o teu apoio incondicional. EXPRESIÓN ESCRITA 4. Agora ti vas facer plans coa expresión HEI DE+ VERBO en infinitivo, expresando antes unha condición (se...................). INTERNET 5. http://www.ghastaspista.com/leimad03.mp3

125

LITERATURA 126

LIV. TEMAS DA LITERATURA a) A natureza 1. FESTA NA NOGUEIRA O pegón da camisa branca lixou o seu “smoking” negro, o seu corbatín, e as súas poutas. Na nogueira, gran festa antre os paxaros. Presume a bubela co seu moño de cores. O melro loce unha prumaxe de charol, i enfarruscado canta ledamente. Don estorniño – chupafigostamén chegou ao final con barriga aboulada. ¡Que carrousel de voos, cando chega Don gato, tronco enriba, con chiscos e bigotes, relambéndose!... Oriolos neneiros Antoloxía Pura Vázquez

127

VOCABULARIO 1. Subliñamos no texto os nomes de paxaros. Cales coñecemos? INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO 2. Por grupos, escollemos algún destes paxaros e buscamos información sobre el, intentando dar unha información precisa e amena. 3. Axúdate de internet para escoitar os cantos dos paxaros citados. GRAMÁTICA 4. Hai abundancia de determinantes posesivos. Márcaos e sinala de que tipo son. 5. Repasamos a noción de préstamos lingüísticos e buscamos algún no texto . EXPRESIÓN ORAL 6. Que pasa primeiro? Que pasa despois? Como cres que rematará a festa? 7. Expoñemos a relación do título co poema. LITERATURA 8. O poema está cheo de imaxes: smoking negro, prumaxe de charol, moño de cores...Busca outras que se expresan no poema e pensa sobre elas. 9. Tamén existen varias comparacións como cresta con moño. Busca algunhas máis. EXPRESIÓN ESCRITA 10. Imos cambiar o ton do poema; tendo en conta as intencións do gato, escribiremos un texto,imprimíndolle un matiz de terror, de medo.Lemos en grupo os resultados. Podes utilizar as onomatopeas e diferentes signos para darlle máis intriga ao texto.

2.O MAR, O MAR, OS SIGNOS ESTELARES, A DILATADA NOITE. TEMPESTADE DE VERÁN/ E A GRAN LÚA DE AGOSTO, O MAR, ESE VIAXE E A AREA QUE PISAMOS. O MAR, / A CRISE, A CONTINUA CADENCIA ONDE SE ESCOITA A VIDA./ O MAR, NIN OUTRA COUSA QUERO. Estacións ao mar. Xohana Torres

128

COMPRENSIÓN 1. Moitos autores/as utilizan todos os recursos da lingua para salientar algún aspecto determinado. Así, este texto está escrito todo en maiúsculas. Cal pensas que é a razón? LITERATURA 2. Que palabra se repite no texto? 3. Que xéneros literarios coñeces? A cal pertence este texto? 4. Esta repetición impón certo ritmo ao texto.Hai certo tipo de prosa que se chama prosa poética. Falamos das súas características. 5. A autora utiliza tamén como recurso as barras de separación, que ,ás veces, sirven para indicar o cambio de verso. Escribe este texto en versos,atendendo as barras de separación. EXPRESIÓN ORAL 6. Pecha os ollos mentras alguén le o poema. Que sentimos?Onde nos leva o poema? EXPRESIÓN ESCRITA 7. Pensa nun lugar que che guste moito. Concéntrate en silencio e déixate levar polos recordos. As palabras irán saíndo desordenadamente. Cando remates de lembrar e escribir, volve a lelo e cambia o que non che guste. INTERNET 8. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=XohTorre&alias=Xohana+Torres

129

b) Galicia LETANÍA DE GALICIA GALICIA digo eu ún di GALICIA decimos todos Hastr´os que calan din e saben

GALICIA GALICIA GALICIA sabemos

GALICIA da dor Galicia da tristura Galicia do silencio Galicia da fame Galicia vendada Galicia tapeada Galicia atrelada libre pra servir libre pra non ser libre pra morrer libre pra fuxir

chora á forza triste á forza calada á forza emigrante á forza cega á forza xorda á forza queda á forza libre pra servir libre pra non ser libre pra morrer libre pra fuxir

GALICIA labrega GALICIA mariñeira GALICIA obreira

GALICIA nosa GALICIA nosa GALICIA nosa

GALICIA irmandiña GALICIA viva inda recóllote da TERRA estás moi fonda recóllote do PUEBLO estás n´il toda recóllote da HISTORIA estás borrosa recóllote i érgote no verbo enteiro no verbo verdadeiro que fala o pueblo recóllote pros novos que vein con forza pros que inda non marcou a malla d´argola pros que saben que ti podes ser outra cousa pros que saben que o home pode ser outra cousa sabemos que ti podes ser outra cousa sabemos que o home pode ser outra cousa. 1968 Os Eidos Uxío Novoneyra VOCABULARIO 1. Facemos unha lista de todos os adxectivos expresados no poema. 2. Hai moitas expresión do tipo: Galicia da fame que podemos substituílas tamén por adxectivos. Imos escribilas.

130

3. Podemos agrupar palabras en diferentes campos semánticos. Por grupos , recollemos os diferentes apartados.

EXPRESIÓN ORAL 4. Faremos unha lectura coral, seguindo un orde preestablecido. Podemos improvisar un tipo de eco entre varios grupos. COMPRENSIÓN 5. Por que se repite tantas veces á forza .Que nos quere dicir Novoneyra con tanta repetición desa palabra? 6. Que sentimentos transmite o poeta respecto á Galicia? Estás de acordo? 7. Ao final, hai uns versos que expresan o sentimento de esperanza. Cales son? 8. Buscamos o que é unha letanía e o sentido figurado que se lle atribúe. 9. Que queremos dicir con: está sempre coa mesma letanía? EXPRESIÓN ESCRITA 10. (Daremos o poema ao alumnado con ocos no canto de Galicia, á forza, recóllote.) 11. Analizamos os diferentes resultados. 12. Observamos a mestura de maiúsculas, minúsculas e cursiva. Cal é a intención? INTERNET 13. http://www.youtube.com/watch?v=K8_jFWgaBWg

131

c) Nanas CANTIGA PARA DURMIR UN NENO Celanova ten un vento, Celanova un vento ten, un vento peleriñante un vento que vai e vén. Un vento que máis que vento, é un timoso roncón fungando polos tellados con grave e tristeiro son. Iste vento vagamundo, vai coa lúa, vén co sol, vai cos mozos, vén cos vellos, vai coa neve, vén coa frol. Vai coas nubes viaxeiras por camiños de romaxe. Vén co pandeiro da chuvia, repenicando a paisaxe. De día vai cos paxaros i anda a brincar polas hortas. De noite vén cos morcegos i anda a petar polas portas. Meu neno, non teñas medo, que iste vento é meu amigo, i anque rosma polas rúas, non te levará consigo. Vento que vas á ventura, ¿non ollas cómo che aceno? Vaite deiquí paseniño, deixa dormir ó meu neno. ¿Onde se marchou mi padre o ventiño reiseñol, ventiño de doce gaita, onde se foi co seu fol? O vento atópase canso do seu constante bulir. Deitouse nos piñeirales, coma nun berce, a dormir. I o vento que rebulía, Celanova xa non o ten. O meu neno está durmido, i o vento durmiu tamén. Letra: Celso Emilio Ferreiro. Música: María do Ceo. No bico un cantar. María do Ceo. INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO 1. Sitúa nun mapa de Galicia a vila de Celanova. COMPETENCIAS BÁSICAS: A BIBLIOTECA 2. Que outros escritores naceron en Celanova? Pescuda na biblioteca e pola rede.

132

COMPRENSIÓN 3. Fai un esquema de dobre entrada onde por un lado anotes o que fai o vento cando vai e por outro o que fai cando vén. 4. Como imaxinas a escena que dá pé ao poema? Como contarías ti o que percibes por fóra do poema? 5. Cales son os falantes neste diálogo que se establece no texto? 6. Subliña e anota os adxectivos que se lle atribúen ao vento.Teñen algunha relación entre eles? 7. Con que se compara ao vento canso? 8. Cando se queda o neno durmido? EXPRESIÓN ESCRITA 9. Pensa que tes que cantarlle unha nana a un nen@ pequen@ que lle ten medo a algo. Imaxina o que pode ser eso e establece un diálogo para apartalo ou dominalo.Despois tenta escribilo. INTERNET 10. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=CelFerre&alias=Celso+Emilio+Ferr eiro 11. http://www.currosenriquez.es/escritores%20celanova/escritores.html

LV. PROSA E VERSO O GATO DA TASCA MARIÑEIRA Eiquí non hai silencio porque hai homes falan os homes falan eiquí non pasa o vento esa fantasma os homes falan falan e fórmase outro vento outro rebumbio u unha fantasma feita deste fume este fumar sin tino estas palabras e pasa un soave gato que é da casa. Beben viño coñac berran discuten contan chistes mascan un pouco de xamón tal ves chourizo o gato ulisca cheira mira agarda vai á cociña vense ó mostrador quixera un anquiño de boa carne un chisco de ternura algún queixo unha migalla. Eiquí non hai vagas nin roncallos non se ven os cabezos nin as praias o taberneiro bule saluda cobra sirve fala

133

cambea mil pesetas chama á muller a berros e contesta ó teléfono ás chamadas i os homes berran muito cheos de ira e rin e danse a man e non pasa nada. O gato caladiño ergue as orellas tan maino tan soavísimo sin gana cruza por antre as pernas antre as botas altas botas de caucho contra as ágoas co seu rabo arriquichado e duro e tan en calma i eiquí non hai silencio que hai vinte homes i están lexos os mares que arrebatan. Si acaso o gato mira os ollos do home guicha en suspenso escuita en pas agacha unha orelliña aguda e indiferente lambe teimudo e calmo unha das patas e si acaso durmiña e abre un ollo e ve que os homes beben fuman discuten muito non se cansan de ensaladilla callos mexilóns anchoas e viño tinto e branco en tantas tazas esgarran cuspen entran salen empuxan brindan cantan i a radio está alcendida e oise música i o gato pasa indemne comprendendo ten costume son os homes non se espanta. Profecía ao mar. Bernardino Graña. COMPRENSIÓN 1. Por grupos facemos varios apartados nos que separemos en cada un deles o que fan os homes na taberna, o gato, o taberneiro,.. VOCABULARIO 2. Observamos diferentes campos semánticos relacionados coa comida, o mar, a linguaxe...Subliñamos ditas palabras. EXPRESIÓN ORAL 3. Imaxinamos como é a taberna pola descrición do ambiente que fai o poeta.E o gato? Relatamos como nos imaxinamos este ambiente e ese animal. 4. Representaremos na clase unha escea dramática imitando o que se conta no poema. Repartímonos por grupos e preparamos a posta en escena.

134

EXPRESIÓN ESCRITA 5. Descrición do gato: pensa nun gato que coñezas e lembra ben as súas características e particularidades. Logo fai unha descrición dese gato. 6. Nunhas poucas liñas debemos resumir o que sucede na taberna. 7. Escribiremos un texto en prosa relatando os mesmos feitos e o mesmo ambiente pero dende o punto de vista do gato. 8. A BANDA DESEÑADA: repasamos as características dos cómics e tamén os pasos para construír unha plana. 9. Estableceremos un guión sobre o poema e estruturarémolo en viñetas, facendo un bosquexo, incluíndo os diálogos. 10. Logo debuxaremos e pintaremos. INTERNET 11. http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=BerGra%F1a 12. http://asvangardas.blogspot.com/2008/03/o-gato-da-tascamarieira.html

LVI. A ESTRUTURA DO CONTO a) o principio dun conto ESTRADA O indicador dicía “ con niebla, no se detenga”, mais a néboa chegou a ser tan mesta que detivo con coidado o coche. Botouse fóra, andou uns pasos, pero un medo lexendario fíxolle retroceder. Non había moito ruído nin eco como se todo o existente se esvaera. Puxo a radio e só escoitou unha música árabe, que coiro, tan ó Norte. Foi entón cando viu aquelas siluetas no parabrisas. Eran vacas, enormes cabezas con ollos de auganeve. Ningún cisne (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas VOCABULARIO 1. 2. 3. 4. 5.

Por que hai palabras en castelán no texto? Á expresión que coiro que significado lle das? Busca outras expresións co mesmo significado. Situámonos no espazo: onde será tan ó norte? Pescudamos o significado de auganeve.

135

6. Despois de buscalo, pensamos na expresión ollos de auganeve.

EXPRESIÓN ORAL 7. Falamos de vacas:se estivemos cerca dalgunha, se temos vacas na nosa casa ou na casa dalgún familiar, se coñecemos algunha en particular,.. 8. As vacas nos contos: que simbolizan? En que pensan as vacas cando están estomballadas no monte? EXPRESIÓN ESCRITA 9. Relacionamos unha parte do corpo cun fenómeno atmosférico e escribímolo. 10. Convertemos este poema nun texto en prosa como principio dun conto. 11. Desenvolvemos o nó e o desenlace. 12. Pensamos nunha situación de medo que teñamos vivido. Utiliza a descrición do ambiente para darlle máis suspense ( non había moito ruído nin eco)

b) os personaxes dos contos VISITAS AO BOSCO A Cinsenta, Brancaneves, as bruxas, Caperuciña, os cabritillos e o lobo todos a presa camiñan. Van por os boscos cantando, choutan, berran, corren, brincan. Os ananos fan a rolda mais pequeniña. Caperuciña na aboa, no lobo vello, cavila. Brancaneves na madrasta, e nas peinetas e as fintas. A Cincenta no zapato perdido, na carrouciña, no príncipe que a percura... Os cabritos, na cabrita....

136

Os boscos están de festa con tan xentiles visitas. O vento, as frores, os árbres poñen ledas as sorrisas... (¿E si o lobo se casara coa nena Caperuciña?). Oriolos neneiros Antoloxía. Pura Vázquez. COMPRENSIÓN 1. Falamos dos contos aos que pertencen os personaxes citados no poema. 2. Onde habitan ,segundo o texto, todos estes personaxes? GRAMÁTICA 3. Subliñamos os verbos e poñémolos en infinitivo. EXPRESIÓN ORAL / BIBLIOTECA 4. Fai unha relación de contos clásicos que non aparezan no poema. 5. Buscamos contos clásicos que non se desenvolvan no bosque. Quizais na cidade ou no mar? 6. Escollemos un conto clásico e preparámonos para facer unha contada ante a clase. Podemos contárllelo aos máis pequenos da escola. Antes revisamos entre toda a clase as indicacións para contar ben un conto. EXPRESIÓN ESCRITA 7. Busca personaxes de contos clásicos e mestúraos, escribindo un novo texto. 8. Aprendemos a facer unha ficha dun libro .Escollemos un conto coñecido e elaboramos a correspondente ficha cos datos máis salientables. 9. Aprendemos a buscar libros no programa de biblioteca.

137

c) o desenlace FIN DA HISTORIA PAIXÓN que nos labirintos ergue coma unha onda de maré. Estampida e balbordo nos corredores anegados da lama enferruxada. Cardumes de pirañas repartíndose o cadáver de Teseo. Recuar das augas logo do eclipse que ordean os Deuses nunha fileira de sombras. Vermes infestando en cráteres os restos dos navíos ancorados no esteiro. Fedor antigo de mitos destrozados. Pegadas do cabalo verde facendo camiños no sorrío. Desfeita e podredume. Chagas e ósos amoreados. A historia é sempre diferente. A historia non terá fin ata a chegada dos catro cabaleiros sorteando unha chuvia incesante de estalactitas. Glosarios. Xavier Queipo. VOCABULARIO 1. Por grupos, buscamos o significado de cardume, sorrío, chegar, balbordo. EXPRESIÓN ORAL 2. Imaxinamos o ambiente, o lugar. Barallamos as posibilidades que se citan no poema. 3. Que papel lles está destinado aos catro cabaleiros? Que pensamos sobre eles: a súa identidade, o seu cometido... COMPETENCIAS BÁSICAS: BIBLIOTECA 4. Pescudamos sobre o personaxe de Teseo. Que relación lle vemos co poema?

138

EXPRESIÓN ESCRITA 5. Cal será o principio e o nó? 6. Como imaxinamos o final? 7. Escribimos a historia completa, tendo en conta as sensacións que nos transmite o texto. INTERNET 8. http://www.culturagalega.org/lg3/extra_recension_imp.php?Cod_extrs= 732&Cod_prdccn=592 9. http://www.xavierqueipo.com/

d) Cámbiache o conto! CONTOS DE FADAS Érase unha vez.. e ao final do conto a carapuchiña era unha loba, a avoíña un leñador, a devoradora unha asceta, a libérrima un completo compendio de dependencias, a mística unha frívola tinguida de temores, o incomprendido un anxo, a princesa un monstro, a frívola unha mística tinguida de temores, o monstro unha princesa, o outro incomprendido un demo, a suposta loba unha absoluta carapuchiña e o camiño entre o bosque un leñador. Profundidade de campo Yolanda Castaño. VOCABULARIO 1. Buscamos os sinónimos e os antónimos do texto. EXPRESIÓN ESCRITA 2. Mesturamos os personaxes dun conto, cambiándolles as súas características. Xogamos cos termos opostos. 3. Buscamos finais distintos para os contos que xa coñecemos. Escollemos un deles e o escribimos. 4. Somos quen de adaptar un conto clásico aos tempos de hoxe. Como sería unha Carapuchiña vermella no noso tempo?. Por grupos, discutimos posibilidades.

139

5. Buscamos outro conto clásico e comezamos a escribir: Érase unha vez ....e ao final do conto mesturamos e atribuímoslles características contrarias ás que teñen no conto ,potenciando a ausencia de verbos e os xogos de palabras ( a princesa un monstro, o monstro unha princesa)

LVII. AS CANTIGAS MEDIEVAIS Nos ollos teus I Polos teus ollos quen pasou, amiga, Deixou unha ollada de amor perdida. Deixou de amor perdida unha ollada, Polos teus ollos quen pasou, amada. Nos ollos teus, nos ollos teus. Cinzas levas nos ollos, amiga, Daquela ollada de amor perdida. Borrallo levas nos ollos, amada, Que non miraches a quen te ollaba. Nos ollos teus, nos ollos teus. II Adolescencia de aramios quixo ter. Mollou os ollos na risa pra ver ben. Adolescencia de aramios foi ruar. Voltou co sono perdido e un mirar de luar. Por el chorar. Letra: Álvaro Cunqueiro. CANTIGA NOVA QUE SE CHAMA RIVEIRA 1º Música: Miguel Alonso. Once máis 15 2º Música : Albeida Rodrigo Romaní

LITERATURA 1. Falamos das características máis salientables e sinxelas das cantigas medievais. Pescudamos sobre as cantigas medievais, época, importancia.. 2. Explicamos a importancia para a nosa lingua e a fonte de inspiración para os escritores ao longo da historia, como é o caso de Álvaro Cunqueiro.

140

EXPRESIÓN ESCRITA 3. Realizamos unha estrutura tipo na que adoitan repetirse as expresións de amada ou amiga ao final dos versos. Así ,tentamos escribir un pareado, con esta premisa anterior e no 3º e 4º verso, cambiaremos a orde das palabras do 1º e 2º , procurando que rimen. O 5º verso é libre pero con repetición dalgunha palabra citada anteriormente 1º .................................................................amiga/amigo A 2º................................................................ A 3º(cambiamos a orde de palabras do 2º verso) B 4º(cambiamos a orde de palabras do 1º verso) B 5ºExpresión relacionada coas anteriores, a mesma expresión cambiada de orde. INTERNET 4. http://www.tradebit.com/filedetail.php/96161299-albeida

LVIII. OS TEMAS NA POESIA 1)Sobre outras obras literarias a) FÉLIX MURIEL A Rafael e Carmen Dieste “E eu convido a todos A non morrer” JACQUES BARON A esa hora en que todo dorme o avó acende un fanal no sobrado que fai brillar o seu dente de prata. Só eu escoito a carraspeira milenaria do avó, o seu paso desconfiado entre mobles novos nos que el endexamais pousaría unha mazá espida. Fágome o durmido:aí está o avó. Todas as noites Enche de mar a caracola. Mohicania (Do descoñecido ao descoñecido)Manuel Rivas

COMPRENSIÓN 1. Cal é a hora en que todo durme?

141

2. 3. 4. 5.

Como son as mazás espidas?E ao contrario? Quen escribe?Imaxina as diferentes etapas da escena. Que significado ten para ti: todas as noites enche de mar a caracola? MOTIVACIÓN: levamos unha caracola á clase e escoitamos.

COMPETENCIAS BÁSICAS: A BIBLIOTECA 6. Pescudamos sobre Félix Muriel. Que vimos de descubrir? 7. O poema esta dedicado a Carmen e Rafael Dieste. Cal é a súa relación con Félix Muriel? EXPRESIÓN ESCRITA 8. Pensamos na frase encher de mar a caracola. Pensamos nun elemento terrestre, acuático, do universo,.. e escribimos unha frase semellante; así: encher de estrelas as fiestras... 9. Se temos unha caracola , escoitarémola mentras imos escribindo o que nos vai contando. Se non temos, escollemos un obxecto da natureza que podamos coller e intentaremos escoitalo mentras imos escribindo.

b) KAFKA Un feliz oficinista, Non hai disto moitos anos, Na doce Praga sinistra Quixo ser da pluma artista, E transformouse en kafkiano. Xardín do pasatempo Ramiro Fonte.

COMPETENCIAS BÁSICAS: A BIBLIOTECA 1. Pescudamos sobre Kafka e a súa importancia. Cal é a obra máis coñecida? De que trata? INTERDISCIPLINARIEDADE :XEOGRAFÍA 2. Situamos Praga nun mapa de Europa. Buscamos en google.maps a cidade e botásmolle unha ollada. 3. De que país é capital? Repasamos as capitais europeas e situámolas no mapa. COMPRENSIÓN 4. Despois de interesarnos por Kafka, entendemos agora o significado de kafkiano?.

142

5. Facemos un breve resumo da biografía de Kafka. Coincide nalgún dato co poema? 6. Pensamos en situacións kafkianas. Contamos algunhas ou inventamos outras. EXPRESIÓN ESCRITA 7. Escribimos algunha situación kafkiana. 8. Nunha obra de Kafka, unha persoa esperta convertida nunha cascuda. Imaxina que che pasa algo parecido e pensa no animal que serías. Como empezaría o relato?

2)Sobre a poesía a) RULA Nunca pode ser escola Unha dourada gaiola. A rula canta mellor Nun verso de arte menor. Xardín do pasatempo Ramiro Fonte. INTERDISCIPLINARIEDADE:EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA 1. Reflexionamos sobre a frase: unha gaiola dourada nunca pode ser escola. 2. Que é para nós a escola? Que non debe haber na escola? Que condicións debe reunir unha escola para que non sexa unha gaiola? COÑECEMENTO DO MEDIO 3. Como é a rula? Como é o seu canto? 4. Buscamos imaxes de rulas en internet e inserímolas no noso documento. LITERATURA 5. Buscamos as características dos versos de arte menor. 6. Por que fai a relación entre o canto da rula e os versos de arte menor? EXPRESIÓN ESCRITA 7. Completamos : nunca pode ser escola.............................. 8. Invertamos: a escola pode ser.......................................... 9. Completamos a estrutura:

143

Nunca pode ser....................... .............................................. Conclusión............................ .............................................

b) O POEMA Un poema é un ser vivo que anda, respira, soña, chora, salouca, ama, berra, cintila, escurece, cala, aborrece a mentira, sente odio e tenrura, desángrase, fala de intimidade a intimidade coas cousas e coa xente, suxere mundos posíbeis e imposíbeis, sua, cansa, sofre sede e fame, adoece, agoniza. E nunca morre. A luz resuscitada Manuel María.

COMPRENSIÓN 1. Por que di o poeta que o poema é un ser vivo? Que o poema nunca morre? 2. Estás de acordo con el? Explica a túa resposta. 3. No texto hai aparentes contradicións: sentir odio e tenrura. Busca algunha máis. VOCABULARIO 4. Coñecemos o significado dos verbos. Compartimos o que sabemos co grupo e buscamos entre todos as solucións. EXPRESIÓN ORAL 5. Escenificamos as accións que se expresan sobre o poema: berra,súa, ... LITERATURA 6. Como se chama o recurso de atribuír calidades humanas a elementos que non os teñen? 7. Que calidades humanas lle atribúe ao poema? 8. A hipérbole é unha esaxeración. Atopas algunha no poema? Cal?

144

COMPETENCIAS BÁSICAS 9. Buscamos un poema que nos guste moito, moito. Expresamos o que nos gusta del. 10. Facemos unha pequena crítica do poema atendendo ao seu contido e a súa forma. Dámoslle un ton formal. 11. En internet hai moitas páxinas dedicadas á poesía. Buscamos, por grupos, citas sobre a poesía ou sobre os poemas. 12. Poñemos o atopado en común.Cal nos gusta máis? Por que? EXPRESIÓN ESCRITA 13. Realizamos un acróstico da palabra POEMA 14. Agora individualmente imos escribindo: un poema é ........... 15. Facemos un poema colectivo coas achegas de toda a clase.

LIX. VERSO E ESTROFA. ENTRE A TERRA E O MAR Entre a terra e o mar medran flores de escuma ribeiranas de sal carantoña teimuda. Obradoiro de soños pra quen quere mudar o que ven os seus ollos por un outro mirar de fervenzas no vento e de areas fecundas, onde o mar é un xoguete dos enredos da lúa. Ribeiranas de sal firmamento de area entre a terra e o mar nos cantís de Fisterra. Música e letra: Xosé Lois Romero Alento. Nova Galega de Danza

LITERATURA 1. Pescuda a diferencia entre verso e estrofa. 2. Despois de facelo, conta o número de versos e o número de estrofas.

145

3. Posteriormente, procedede por grupos a realizar a medida dos versos. 4. A meirande parte destes versos teñen unha determinada medida. Cal é o nome que lle corresponde? 5. Subliña o tipo de rima nos versos desta canción. VOCABULARIO 6. A canción cita “ ribeirana de sal”. Ribeirana é unha habitante de Ribeira? 7. Despois de informarte, que cres que quere dicir “ribeiranas de sal”? E flores de escuma? Como lle chamarías a esta figura literaria? 8. Enumera palabras relacionadas coa paisaxe. EXPRESIÓN ORAL E ESCRITA 9. Como imaxinas un obradoiro de soños?Pensa por separado en cada un dos nomes e o seu significado e logo intenta xuntalos na túa imaxinación. 10. Que acción realiza nesta canción os obradoiros de soños? 11. Por grupos, ides a realizar unha pequena encarga: seredes quen de organizar para a vosa clase un obradoiro de soños (hipotético): tedes que pensar no lugar, no material que necesitedes, como se vai desenvolver, algunha norma para levar con éxito o obradoiro. Facede primeiro un debate e logo ide escribindo o que pensedes. . Ao final, faremos unha posta en común de todos os obradoiros de soños. 12. Tenta comprender o significado de cada unha das estrofas, facendo uso das imaxes que utiliza o autor: fervenzas no vento, firmamento de area, o mar é un xoguete da lúa,... 13. Substitúe a segunda parte ( no vento , de area, ...) polo adxectivo correspondente. 14. Agora inventa ti algunhas palabras relacionadas coa paisaxe seguidas dalgúns sintagmas preposicionais que non lle correspondan exactamente. 15. Logo substitúe esas palabras na canción orixinal. Cal é o resultado? INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO 16. Localiza Fisterra nun mapa de Galiza. 17. Procura sinalar as características de Fisterra: orientación, accidentes xeográficos próximos, tipo de paisaxe, comarca e provincia,grao de importancia,...

146

LX. RIMA CONSONANTE E RIMA ASONANTE a) Rima consonante SONETO DA SETA E O NETO E MÁIS DA NATA E O SOTO A seta co neto forman soneto Co soto do neto e a nata da seta Soneto formado de soto e seta Só fica soneto coa nata e o neto No mesmo soneto da nata e o soto Vai seta por soto e neta por nata Soneto formado de neto e nata Só fica soneto coa seta e o soto A nata terceto forma co neto Só se o soneto fai rima na seta No medio do verso do neto e a nata Pois se a seta non rima antes que a nata O neto solapa o terceto da seta E a nata o soneto non pecha no soto. Letra: Carlos Santiago Música: Fran Pérez Tótem. Narf

LITERATURA 1. 2. 3. 4. 5.

Sinala a medida dos verso Sinala a rima do poema. Que tipo de rima é? Que diferenza hai entre rima asonante e consonante? Busca información sobre o soneto: como esta composto, cantos versos, tipo de rima e versos, ..

EXPRESIÓN ORAL 6. Lede en voz alta este soneto e procurade darlle distintos tipos de entoación, segundo diferentes estados de ánimo. Ensaiade primeiro en grupos e logo facede unha posta en común. EXPRESIÓN ESCRITA 7. Escolle un grupo de palabras pola súa proximidade sonora ( non é necesario que te fixes no significado). Fíxate que hai palabras

147

que conteñen outras dentro delas ( soneto contén a neto e soto) e outras que se lle aproximan (seta, neta,nata ) 8. Compón frases curtas xogando con estas sonoridades ( aliteracións)

b) Rima asonante SOL-POR Acorado e roibo durmíase o día, coa testa deitada no colo da ría . As campás beatas no ceo bulían rezando rosarios á Virxe María . Bogando nas nubes cara ó ceo ían envoltas nos ouros do sol que morría . Polo mar ,as velas eran folerpiñas , que da lúa aberta nas augas caíran. Da beira do río chegaban cantigas choutando nas leiras molladas de risas. Preto do horizonte estrelas obrizas frotaban os ollos tirando a preguiza. E bicando os lonxes as foulas ispidas o alén nevaban de limpas surrisas. Un outo aturuxo voando fuxía. E os barcos lonxanos noite revertían. Acorado e roibo durmíase o día.

148

Letra: Amado carballo. Música: Víctor Aneiros Heroe secreto Víctor Aneiros

VOCABULARIO 1. 2. 3. 4.

Cales son os espazos nos que se desenvolve o texto? Esta canción fai referencia a un momento do día. Cal é? Busca no dicionario sinónimos desta palabra. Cal é o antónimo? Busca diferentes palabras para designar o antónimo.

GRAMÁTICA 5. Fíxate no tempo verbal que predomina. É o copretérito. Que nos indica este tempo? LITERATURA 6. En que distingues un texto literario dun que non o é? 7. Que tipo de texto é este? Cales son as súas características? 8. Observa a rima e aclara que tipo de rima é. En que nos fixamos para sabelo? 9. Que personificacións atopamos? Facemos unha lista delas. INTERDISCIPLINARIEDADE: EXPRESIÓN PLÁSTICA 10. Nun tamaño A3 realizaremos un poema gráfico ,colocando cada estrofa no lugar que cremos lle corresponde dentro da “fotografía” da canción. Logo podemos debuxar e colorear para completar a escena. EXPRESIÓN ESCRITA 11. Espimos o poema da súa descrición literaria e quedámonos sen os adornos. Contamos o que pasa sen máis.

149

LXI. PERSONIFICACIÓN, METÁFORA, COMPARACIÓN a) Personificación CONFESIÓN EU saín da boca do Altísimo, di o río. Eu son un conto, dixo o ameneiro, de paxaros e zocos. Eu son un cazador de bolboreta,dixo o lirio. Eu son a daga dunha meiga, di a troita. Eu son a dor de Hamlet, di o salmón. E eu unha moeda saudosa, explica o sol. Que mirades! Son eu un alavanco ártico, di o home. Só viñen para invernar. Costa da Morte Blues (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO 1. Subliñamos os distintos elementos naturais e clasificámolos. EXPRESIÓN ORAL 2. Faremos rótulos: o río, o ameneiro, ....e asignamos un rótulo a un alumn@; serán os personaxes. Dramatizaremos a lectura, saíndo primeiro pola orde do poema e logo podemos alterar a orde e facer cambios no poema. Probaremos diferentes maneiras e opinaremos sobre os resultados. LITERATURA 3. A personificación é un recurso que se utiliza para salientar determinados aspectos. En que consiste? 4. Que personificacións atopamos neste texto? 5. Que relación hai entre ser lirio e cazador de bolboretas? E entre os outro elementos? EXPRESIÓN ESCRITA 6. Escribe este mesmo texto coas variacións que queiras nun estilo indirecto. 7. Ponlle voz a outros elementos naturais: EU son................................, verbo + artigo + nome EU son................................, verbo + artigo + nome EU son................................, verbo + artigo + nome

150

EU son................................, verbo + artigo + nome Son eu + artigo + nome Só + verbo...........................

b) Metáfora FALAR DE AMORES

Imos moza cedeiresa polos carreiros da ría nas noites de lúa acesa. Imos no ronsel da lúa pillar as perlas das ondas para a cabeleira túa. Imos Cedeiriña amela, pola ría aluarada esvararnos nunha arnela. E falar de amores....e falar de amor. Nosa Señora do Mar, ai! Do mar Nosa Señora saíu hoxe a mariscar co pescador mar a fóra. Saíu na flor da mañá, na branca lancha naseira, os peixes cantando van naquel ronsel curricán pola ría de Cedeira. Mar do Norte, onde as ondas teñen forma de tubo e o mar é xelatina de limón. Lamber xeollos redondos, “ machacar” as patacas cando as comes. Poñer a “miga” de pan debaixo do prato para non marear a sopa. Esquecer o traballo de campo. Meter o dedo no nariz. Xogar con as cachas. Tomar Chocolates Moreno na casa expropiada dun indiano. .................................................................................................................. .................................................................................................................. Melodía: Tiano Braña. Letra: Parallé/ Ugía Pedreira (poema) Nordestin@s

INTERDISCIPLINARIEDADE:COÑECEMENTO DO MEDIO 1. Localización nun mapa da ría de Cedeira. 2. Buscamos en internet imaxes de Cedeira e os arredores. VOCABULARIO 3. Buscamos vocabulario sobre o mar no texto. 4. Vocabulario relacionado coa lúa no texto. COMPRENSIÓN 5. Tendo en conta as palabras anteriores buscamos na primeira parte de o texto a cor predominante.

151

6. Buscamos e desciframos expresións do tipo: carreiros da ría, pillar as perlas das ondas, na flor da mañá... EXPRESIÓN ESCRITA 7. Xelatina de limón: a) Buscamos en internet( ou preguntamos na casa) unha receita para facer xelatina de limón. b) Copiamos a receita e facémola na escola. c) Comparamos o mar coa xelatina de limón. d) O mar compárase a unha comida. Imos comparar algún elemento da natureza cunha comida. e) A autora fala dos seus recordos e manías. f) Falamos e escribimos agora dalgunhas das nosas manías ou costumes. g) E falar de amores....e falar de amor Facemos notar a diferencia que existe de significado por cambiar de xénero. Buscamos substantivos que poidan ter algún cambio significativo ao cambiar o xénero h) Con todo o anterior imos compoñendo un escrito no que mesturamos todo o anterior e lle damos forma. INTERNET i) http://www.musicamp3.com/01212186/Nordestinas/

c) Comparación ÉL ERA FORTE E FEBLE como un marine ianqui. Ela, fráxil e invencíbel, como unha guerrilleira do Vietcong. Ningún cisne

(Do descoñecido ao descoñecido) Manuel

Rivas VOCABULARIO 1. Que quere dicir “marine” e “ianqui”? 2. Que tipos de palabras son? INTERDISCIPLINARIEDADE:COÑECEMENTO DO MEDIO 3. Busca nun mapa e sitúa EEUU e o Vietcong. 4. Cal é a relación entre os dous países?Pescuda na biblioteca sobre ese conflito: cando pasou: onde, como rematou.. .

152

EXPRESIÓN ESCRITA 5. Son contraditorios os adxectivos forte e feble? E fráxil e invencíbel? 6. Buscamos e escribimos parellas de adxectivos que semellen contraditorios e facemos comparacións ao xeito do poema.

LXII. OS CONTOS POPULARES INfaNCiA Ando na procura dun camiño sideral, un reloxo que che conte cara atrás para atopar un tallo arredor do lume e poñerse a escoitar contos da Santa Compaña, da vella de negro, Non xogues co lume,que vas encirrar ó demo. Non hai modo de abrir a cancela do pendello onde fican enclaustradas dende que eu era pequeno as labazadas do pasado que ninguén pode arrincar. Contos da Santa Compaña, da vella de negro. Non xogues co lume, que vas encirrar ó demo. Quero regresar (á infancia a buscar) Esa emoción ( que completa a situación) Existencial (póñome sentimental). A morriña sen paixón vai de man coa cintura. Pola corredoira abaixo chega a lama ata a cintura. Letra : Sito. Almas da noite. Kästoma ORTOGRAFÍA 1. A que norma do uso da paréntese corresponde o da canción? 2. Observa como esta escrito o título, mesturando maiúsculas con minúsculas. Só se queremos darlle unha función estética podemos facelo. Cal cres que é a intención? LITERATURA

153

3. Existencial ( póñome sentimental). Existe a rima dentro do mesmo verso e imprime ritmo á canción. Busca algunha outra deste tipo. EXPRESIÓN ORAL 4. Preguntamos na casa sobre as lendas da Santa Compaña e sobre outras relacionadas coa morte. Preparamos despois o relato para facelo na clase.. 5. Que contos nos contan na casa? Lembramos o que nos contaban de pequenos? 6. Prepararemos ben un relato para contalo despois. 7. As labazadas do pasado que ninguén pode arrincar. Como entendemos isto? 8. Como nos afectan as agresións físicas? E as verbais? Ocórreche a ti o mesmo? COMPETENCIAS BÁSICAS: BIBLIOTECA 9. Buscamos contos de medo. Logo contámosllos aos demais,intentando darlle un pouco de emoción e de suspense. 10. Na biblioteca podes preguntar como atopar os contos e en internet na páxina www.galiciaencantada.com hai unha chea de lendas que podes ler e contarlle aos demais. EXPRESIÓN ESCRITA 11. Un reloxo que che conte cara atrás: Que farías se puideras volver ao pasado? Que cambiarías? Como sería? Escribe o que vaias pensando. 12. E ao futuro? 13. Empeza un conto de medo empezando cos dous últimos versos: Pola corredoira abaixo chega a lama ata a cintura. 14. http://www.aregueifa.net/Kastoma/Kastoma%20%20Almas%20da%20noite%20%282009%29/02%20%20Kastoma%20-%20Infancia.mp3

154

LXIII. O FANTÁSTICO NA LITERATURA a) BANDO Proíbese por orde da Alcaldía, que medren porque si as rosas do xardín municipal. Dende agora as pombas teñen que pedir licencia para voar. Proíbese á lúa andar ceiba de noite polo ceo. A lúa é unha tola que anda espida dando mal exemplo ás nenas castas e aos fillos de familia. Pagarán trabucos os poetas. Proíbese soñar de 10 a 11. Proíbese tamén derramar bágoas. Pódese chorar tan só cando hai sequía pra que non fiquen valdeiros os pantanos. Un só se pode emocionar os Xoves e Domingos cando toca a Banda do Concello no quiosco. Están fora da Lei as estrelas, a Primavera, as flores e os paxaros. Dase este bando tal e cual pra que se cumpra de orde do Alcalde. Firmado e rubricado. Documentos personaes. Manuel María. EXPRESIÓN ORAL 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Enumeramos a lista de prohibicións do alcalde. Enumeramos o que se considera ilegal segundo o bando. Que tipo de persoa faría un bando así? É posible seguir algunhas das prohibicións?Por que? Que tipo de prohibicións nos chama a atención? Que tipo de prohibicións atopas absurdas na vida real? Cales son as partes dun bando? Observa o poema e poderás atopar algunha. 8. Nas películas antigas os bandos pregoábanse polas rúas para que o escoitara a veciñanza. . Como lerías este bando se tiveras que pregoalo polas rúas?

COMPETENCIAS BÁSICAS: EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA 9. Seguen a existir os bandos? No caso afirmativo, como son?

155

10. Falamos agora do Concello: traballaremos por grupos para recoller información sobre o noso concello: composición, concellarías, eleccións, partido da alcaldía,... EXPRESIÓN ESCRITA 11. Realizaremos un bando o máis realista posible , imaxinando que es o alcalde ou alcaldesa. Observa ao teu redor e relaciónao co lugar onde vives. 12. Despois pensaremos en todo aquelo que nos gustaría prohibir pero que (case) consideramos imposible ou irealizable.

LXIV. A MEDIDA DOS VERSOS AI ¿Como foi?... —Eu topábame fora cando as negras vixigas lle deron; polo aramio súa nai avisoume i eu vinme correndo. ¡Coitadiño! Sintindo os meus pasos, revolveu cara a min os seus ollos. Non me viu... e chorou... ¡ai!, xa os tiña ceguiños de todo. Non me acordo que tempo me estiven sobre o berce de dor debruzado; sólo sei que me erguín co meu neno sin vida nos brazos... Volvoreta de aliñas douradas que te pousas no berce valeiro, pois por el me perguntas, xa sabes qué foi do meu neno. Letra: Manuel Curros Enríquez a)Música: María do Ceo. No bico un cantar . María do Ceo b)Música:Meiga do Norte Poemas musicados.Once máis 15 LITERATURA 1. Repasamos as normas de a medida dos versos (sinalefas, palabras agudas e esdrúxulas,etc..) 2. Por grupos, repartimos as estrofas para medilas e logo poñemos as conclusións en común. Hai algunha semellanza?

156

3. Como clasificaríamos estes versos según o seu número de sílabas? 4. Escribimos con números a medida. 5. Como se chaman estes versos atendendo á súa medida? 6. Coñeces algúns outros nomes respecto á medida dos versos? Se non te lembras, pescuda os seus nomes. COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ESCRITA 7. Falamos do que acontece no poema. 8. Expresámolo nun breve escrito. 9. Se tiveramos que escoller unha soa palabra para definir este poema, cal sería? 10. A quen vai dirixido poema? 11. Pensa nunha exclamación totalmente diferente. Logo procura imaxinar unha situación onde puideras utilizar esa expresión. 12. Prepárate para escribir un pequeno texto onde contando un suceso, un feito, etc,.. podas introducir esa exclamación que pensaches no texto.

LXV. VERSOS LIBRES Rasga o alén Cando todo ó teu redor sexa decadente e o cansazo transfigure o soño e as derrotas constrúe desafíos para a indiferencia rasga o alén e os paraísos e na suavidade acouga o odio antigo. Letra: Lino Braxe. Música : Rodrigo Romaní Albeida. Rodrigo Romaní.

LITERATURA 1. Investigamos as características dos versos libres e comparámolos con este poema. 2. Medimos os versos e anotamos a posible rima. Que atopamos?

157

COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ESCRITA 1. Buscaremos entre tod@s o significado das palabras que non entendamos. 2. No poema hai dous partes ben diferenciadas: cando pasen unha serie de cousas, deberás facer outras. Como entendemos esas dúas partes, expresándoas dun xeito máis sinxelo? 3. Buscamos no dicionario sinónimos de “ alén”.Imaxinas como pode ser “ rasgar o alén e os paraísos”? 4. Cando pensamos no verbo esgazar ou rachar pensamos en algo concreto ( un obxecto por exemplo) pero agora imos engadirlle un nome abstracto. Compartimos os resultados co resto da clase. 5. Ese pode ser o título dun pequeno poema. Pode empezar do mesmo xeito que o traballado anteriormente: Cando.................................... rasga (esgaza ou rachar)+ nome abstracto. 6. Cal é o derradeiro consello que se dá?Como explicarías este consello? INTERNET 7. http://www.tradebit.com/filedetail.php/96161299-albeida

LXVI. O TEMPO NA NARRACIÓN a) VOGAR Tiven medo de bogar tiven medo da auga clara anque fora cuns bos remos anque fora na mar calma, ¡non bogaba!, ¡non bogaba! O medo xa non sei del, Xa secou aquel mar longo E sin saber donde ven si é doutro ou é meu navego nun mar de fondo.

Rema, papa Juan rema Que está mamá cosendo "os birriricos" na carrareta Papá Juan rema, que esta mamá collendo a carrareta

158

Popular - A Poboa do Caramiñal Letra: María Mariño. Música: Uxía Senlle A danza das areas. Uxía GRAMÁTICA 1. Subliña os verbos que atopes no texto. 2. Despois colorea dunha cor os que están en forma persoal e doutra os non persoais. 3. Marca a diferencia de tempos verbais entre a primeira e a segunda estrofa. 4. Expresa nun pequeno texto o que ocorreu no pasado e o que pasa no presente. 5. Imos buscar algunha explicación á diferencia de escrita entre o título da canción ( con V) e o verbo no poema ( con B). EXPRESIÓN ESCRITA 6. Inventa un comezo e un final para este poema. Ten en conta os tempos verbais. 7. Cando o medo é irracional ou enfermizo convértese en fobia. Buscamos algunhas das palabras existentes para designar ás distintas fobias e o seu significado. EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA 8. Falamos de medos que tivemos e que agora xa non temos.Como fixemos para superalos? 9. Cal é a postura que debemos adoptar ante un sentimento de medo? Quen nos pode axudar?Con quen podemos falar? 10. Aínda nos quedan medos por superar, tanto a adult@s como a nen@s. Imos facer unha lista individual de medos. INTERNET 11. http://www.ghastaspista.com/vogar.mp3 .

159

LXVII. TEATRO CORAZÓN, VIVO TEATRO O escenario dun teatro Armo no meu corazón. Xunto personaxes, catro, E dou comezo a función. Hamlet, príncipe real, Loce cara de contento E don Quixote, cabal, Fai un bo razoamento. Bovary, sempre señora, No peito unha rosa aquela, E vén don Xoán e namora A esta dama de novela. Estas personalidades Crean toda a humanidade. Xardín do pasatempo Ramiro Fonte. VOCABULARIO 1. Como son as funcións teatrais? Elaboramos unha pequena relación de palabras relacionados co teatro. 2. Que tipo de representacións teatrais coñecemos? Informámonos. COMPETENCIAS BÁSICAS: 3. Temos ido algunha vez ao teatro? Como é n teatro ) Cales son as súas partes? Teñen todos os sitios o mesmo prezo? 4. Investigamos no xornal que espectáculos están a representar nos teatros da cidade ou vila e buscamos en internet información sobre horarios e prezos. 5. Cales son as vantaxes do teatro respecto a outros espectáculos? Debatemos as vantaxes e inconvenientes. LITERATURA 6. Os personaxes citados pertencen a obras literarias moi coñecidas universalmente. Infórmate sobre o seu título e autoría.Algúns deles non son obras de teatro. Cales? 7. Que son arquetipos? Informámonos sobre eles e relacionámolos cos aquí citados. 8. Buscamos personaxes importantes da literatura ou do cine e dicimos unha característica deles. 9. Despois seguro que entendemos mellor os dous últimos versos.

160

10. Repasa as características dunha peza teatral respecto á súa escritura.Como sabemos que personaxes falan? E cando entran e saen? EXPRESIÓN ESCRITA 11. Faremos un poemiña onde mesturemos algún dos personaxes da literatura, cine ou banda deseñada que queiramos. 12. Lembra unha obra teatral que teñas visto (coa escola ou nos títeres en Redondela) e elabora unha crítica tendo en conta todos os factores: actuación dos actores, grao de entretemento, contido da obra, ambientación,capacidade de emocionar, et..

LXVIII. AS LENDAS A tribu máxica

Lambirón, home das bubas serpe, paxaro da morte auroboro, pel de cobra acompáñenme na sorte Lumia, mariños, sereas lavandeiras e nubeiras libeliña e cuco rei, ¿cántos anos vivirei? Ímola alboreando a nubeira da auga na beiramar, na auga da amañecida no abrollar deste día voume lavar Andoriña, paporrubio vacaloura e biosbardos, trasnos, perellos e tardos me leven a porto salvo Sabias, xanas e canouras a dona dos pes de cabra, máxica tribu dos mouros librenme do mal que traia. Letra e música: Uxía Senlle Danza das areas. Uxía.

161

COMPETENCIAS BÁSICAS: BUSCA DE INFORMACIÓN. 1. Buscade por grupos nas distintas clases de dicionarios e enciclopedias os diferentes nomes de seres que aparecen na canción. 2. Dividide ditos seres segundo sexan reais ou fantásticos. 3. Dentro dos seres reais, clasificádeos segundo sexan animais ( clases) ou persoas. 4. Facede o mesmo cos seres fantásticos 5. Buscade na biblioteca algunha lenda onde apareza algún deste seres fantásticos. COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN ESCRITA 6. Cales son os que teñen connotacións positivas e cales poden ser maléficos ou molestos? 7. Coñecedes algunha lenda relacionada co lugar onde vives? Preguntade na casa se coñecen algunha e anótaa. Compartimos e contamos logo as lendas recompiladas. 8. Segundo o anterior., cales son os protagonistas das vosas lendas? 9. Cal é , en definitiva, o desexo da autora da canción? Porque chama por todos estes seres? 10. Le este texto coa solemnidade dun conxuro. 11. Lembra algúns títulos de libros e películas relacionados coa maxia. 12. Proba a escribir ti un conxuro incluíndo seres fantásticos ou reais. EXPRESIÓN PLÁSTICA 13. Divide un folio en dous e debuxa nun lado un dos seres reais e noutra un fantástico. Procura darlle xeito de realidade. Procura sinalar pequenos detalles para darlle máis realismo. Busca na biblioteca libros relacionados coa arte ou coa banda deseñada. INTERNET 14. http://www.ghastaspista.com/tribmax.mp3

162

LXIX. A BANDA DESEÑADA. CÁNTIGA ( UNHA NOITE NA EIRA DO TRIGO) No xardín unha noite sentada ó refrexo do branco luar, unha nena choraba sin trégolas os desdéns dun ingrato galán. I a coitada entre queixas decía: "Xa no mundo non teño a ninguén, vou morrer e non ven os meus ollos os olliños do meu doce ben". Os seus ecos de malenconía camiñaban na alas do vento, _ _ _ i o lamento _ _ _ repetía: "Vou morrer e non ven ó meu ben!" Lonxe dela, de pé sobre a popa dun aleve negreiro vapor, emigrado, camiño de América vai o probe, infelís amador. I ó mirar as xentís anduriñas cara a terra que deixa cruzar: "Quen pudera dar volta _pensaba_, quen pudera convosco voar!..." Mais as aves i o buque fuxían sin ouír seus amargos lamentos; _ _ _ sólo os ventos _ _ _ repetían: "¡Quen pudera convosco voar!" Noites craras, de aromas e lúa, desde entón ¡que tristeza en vós hai prós que viron chorar unha nena, prós que viron un barco marchar!... Dun amor celestial, verdadeiro, quedou sólo, de bágoas a proba, _ _ _ unha cova _ _ _ nun outeiro i on cadavre no fondo do mar. Letra: M. Curros Enríquez. 1.- Música : Juan Montes No bico un cantar . María do Ceo. 2.- Música: Eterno navegar. Uxía.

163

EXPRESIÓN ORAL 1. Narra coas túas palabras o que está a pasar neste poema. Cal é o final da historia? 2. Que outro título lle porías a este poema? COMPETENCIAS BÁSSICAS: A BIBLIOTECA 3. Busca na biblioteca un cómic que che guste e fíxate ben como está debuxado e no tipo de texto que aparece. 4. Posteriormente repasa os elementos fundamentais da banda deseñada, tanto no referente á tipoloxía textual coma á visual ou gráfica EXPRESIÓN ESCRITA 5. Faremos unha plana dun cómic.Para iso ,primeiramente, debes guionizar o texto e planificar o que vai aparecer en cada viñeta e cantas van ser en total. 6. Logo, planifica e esboza as escenas.Procura que aparezan diferentes tipos de planos. 7. Por último, fai unha plana deste poema; non é necesario que respectes ao pé da letra o texto pero debe ser recoñecible, é dicir, debes facer unha interpretación libre do texto. Pensa nas distintas clases de emigración que se dan hoxe, nos diferentes éxodos ou exilios e podes dar outra visión distinta do poema. INTERNET 8. http://www.uxia.net/temas/unha-noite-na-eira-do-trigo.html

164

EXPRESIÓN ESCRITA 165

LXX. MOTIVACIÓN a) sobre a poesía. But poets should exert a double vision; should have eyes to near things as comprehensively as if afar they took their point of sight, and distant things as intimately deep as if they touched them. Pero os poetas deberan ser capaces dunha dobre visión: abranguer as cousas próximas coma se as tivesen lonxe e achegarse ás cousas distantes tan intimamente coma se as tocasen. Non son de aquí María do Cebreiro. EXPRESIÓN ORAL 1. Falamos sobre a utilidade da poesía. 2. Por que está tamén en inglés? 3. No poema exprésanse ideas opostas: próximas/ lonxe, distantes /intimamente. Que sentido teñen estas oposicións? 4. Escolleremos textos poéticos e textos que non o son. Por que afirmamos que uns son e outros non? 5. Que opinas ti da poesía

COMPETENCIAS BÁSICAS 6. Enquisa sobre a poesía: confeccionaremos unha pequena enquisa sobre os hábitos de lectura da poesía: cantos libros, frecuencia, títulos, etc.. 7. Recompilamos o material e realizaremos unha estatística. EXPRESIÓN ESCRITA 8. Escribiremos as ideas que nos veñan á mente mesmo sen seguir unha orde precisa. 9. Imaxina un/ unha poeta e descríbeo/a. 10. Inventamos nomes para os poetas distintos á palabra poeta: quen escribe poesía é ................. 11. Escribimos un texto semellante á Os poetas deberan............................................................. ................................................................................................ Os poetas deberan ser capaces de ................................ .............................................................................................

166

b) sobre as palabras 1.E coa palabra recuperar os camiños, pórlle nome ó labirinto, navegalo. A tribo das baleas. Poetas de Arestora Ana Romaní EXPRESIÓN ESCRITA 1. Traballamos os posibles usos da palabra: que podemos facer coas palabras?Que pensa a autora facer coas palabras? Como entendemos esto nós? 2. Empezamos así: E coa palabra +(verbo en infinitivo).............................. 3. Traballo cooperativo:por grupos , despois dun remuíño de ideas, imos anotando as diferentes contribucións de cada compoñente ou discutindo os cambios que se consideren oportuno facer. Ordenamos as diferentes contribucións e dámoslle a súa forma definitiva. 4. Pensamos en palabras máxicas: facemos unha lista de palabras máxicas e o que nos contos pódense obter con elas. 5. Inventamos a nosa palabra máxica ( pode ser unha frase pequena).Poñemos en común as palabras. 6. Escollemos a palabra máxica da clase( para escribir?) 7. Substituímos a palabra palabra dos poemas feitos por nós polas nosas palabras máxicas. EXPRESIÓN PLÁSTICA 8. Na metade dun folio debuxamos o que vimos de escribir e noutra metade o poema orixinal da autora. 9. Facemos un mural con todos os debuxos. INTERNET 10. http://www.galegos.info/gl/ana-romani 11. http://saedacuncha.wordpress.com/2010/01/10/conversas-coa-poetaana-romani/

167

2.AUTOPOÉTICA (PALABRAS CONTRA O TEMPO) Leves, fráxiles nin esculpidas en pedra, nin forxadas en ferro, as palabras, alento breve no medio do inmenso xelo, a penas un eco, o palpexar dunha pequena luz na noite. Tan soas e desvalidas, tan vulnerables. Nin madeira, nin pedra, nin aceiro, Déixoas caer como fillas perdidas na indiferencia que as acolle. Cavilo, ¿que farán sen min? A penas tremor de ar, tépedo pálpito de brisa, as palabras, tenaces resisten conmovidas. Pequenas lapas encendidas de amor contra o tempo. Memoria de Agosto. Xulio López Valcárcel GRAMÁTICA 1. Fixámonos na adxectivación sobre as palabras.Estamos de acordo con esas ideas sobre as palabras? 2. Fixámonos na forma de definir , usando negacións: “nin madeira, nin pedra, nin aceiro”. EXPRESIÓN ORAL 3. O poeta pensa: ¿que farán sen min?(as palabras) 4. Que pensas ti que fan as palabras cando non as usamos. Que pasaría se algunhas palabras se negaran a ser utilizadas? E se se puxeran en folga? Hai palabras en paro? E palabras famosas? E palabras de usar e tirar? EXPRESIÓN ESCRITA 5. Fai unha pequena clasificación de palabras, seguindo esta tendencia. 6. Ao final, o poeta di que as palabras son para el: “ pequenas lapas encendidas de amor contra o tempo”. Que son para ti as palabras?

168

7. Escribe un pequeno texto contando o teu parecer. 8. Escribir un poema onde apareza cando menos unha vez cada unha das vinteoito palabras do alfabeto. INTERNET 9. http://www.aelg.org/Centrodoc/GetAuthorById.do?id=autor298 10. http://www.galegos.info/es/xulio-lopez-valcarcel 11. http://bvg.udc.es/ficha_obra.jsp?id=OB_Medeag++1&alias=Xulio+Val c%E1rcel&

c) sobre a lectura PAIXÓN DOS SILENCIOS Abro o poema, nel está o que amo: illa ou eternidade do iris, as ondas como cúpulas que se abaten desviadas do espello das palavras, as palavras mesmo que son como cabalos que respiran dentro do inverno, xélidas. ............................................................. Da muda primavera.Román Raña EXPRESIÓN ESCRITA 1. Despois de ler atentamente o poema, como entendemos o título? Barallamos todas as posibilidades. 2. Cada un de nós temos un libro de poemas na man. Abrimos o libro por un sitio calquera, lemos un verso ( o que queiramos); así lemos toda a clase. 3. Logo facemos un pequeno reconto: que atopaches ti no poema,? E ti? 4. Anotamos no encerado as nosas descubertas. 5. Definimos por negación: un poema NON é............................... 6. Elaboramos: Abro o poema, nel está o que .............: ..................................... .................................... 7. Escollemos un poema que nos guste moitísimo e “abrímolo”, diseccionando e extraendo o que máis nos gusta ou as imaxes que nos suxire. Logo elaboramos o poema do mesmo xeito que anteriormente. 8. Para escribir un poema escolleremos a primeira palabra que se nos veña á mente. Escribímola no centro da folla. Logo, o máis rápido posible, anotamos arredor as palabras que poden estar directamente relacionadas. Nun segundo circulo, escribimos as palabras asociadas

169

ás do primeiro círculo e facemos o mesmo cun terceiro círculo. Despois utilizaremos dúas desas palabras máis aloxadas “xeograficamente” para lanzarnos a escribir. 9. Outra posibilidade é facer un poema dunha soa liña. 10. En Internet hai páxinas dedicadas ás citas sobre poesía. Buscamos varias delas e facemos un poema con algunhas delas.

LXXI. ALITERACIÓNS

a) O PÁRROCO UN HOME PÁRROCO EN PALABRAS, pero sobriebrio Tardou tempo en reuni-la colección Instrumental Nunha sala, só, sen dar xa por posible disposición orquestral wagneriana ningunha, parsifaliños voadores e iso, iso non. É Manuel Outeriño VOCABULARIO 1. 2. 3. 4. 5.

Observa que o autor inventa palabras como sobriebrio ou parsifalino. Cal pensas que é o seu significado? Non parece unha contradición: sobrio e ebrio? Que quererá dicir párroco en palabras? E parco en palabras? Como imaxinamos aos parsifaliños voadores? Atribuímoslle algunha característica. 6. Colección escríbese con CC. Completa con C o CC: contradi......ón fi.......ón adi......ón constru......ón indu......ón tradu......ón

COMPETENCIAS BÁSICAS: BIBLIOTECA 7. Wagneriana é un adxectivo referido a Wagner. Sabes quen era? Coñeces algunha obra? Pescuda pola biblioteca se hai algunha biografía ou algún CD de dito autor. Elabora unha breve nota biográfica. EXPRESIÓN ESCRITA 8. Inventamos palabras compostas de dúas antónimas. 9. Le os títulos das obras de Wagner. Podes compoñer un texto mesturando os títulos ? 10. O poema é de difícil comprensión: risca no poema as palabras que creas conveniente e faino teu. Podemos extraer varios partes dun verso do principio, do medio e do final. Reconvérteo.

170

b) COUSOS do lobo! Caborcos do xabarín! Eidos solos onde ninguén foi nin ha d´ir! O lobo! Os ollos o lombo do lobo! Baixa o lobo polo ollo do bosco movendo nas flairas dos teixos ruxindo na folla dos carreiros en busca de vagoada máis sola e máis medosa... Rastrexa párase e venta finca a pouta ergue a testa e oula ca noite na boca... Os Eidos.

Uxío Novoneyra

VOCABULARIO 1. Observanos a preponderancia da letra O sobre as demais. GRAMÁTICA 2. 3. 4. 5.

Subliñamos os verbos en xerundio. Colocamos os signos de puntuación na última estrofa. Facemos unha análise sintáctica de: o lobo finca a pouta. Pasamos dita oración a pasiva.Como queda?

EXPRESIÓN ESCRITA 6. Inventamos oracións exclamativas con predominio dunha vogal e unha ou dúas consonantes. 7. Atenderemos ao ritmo do poema; fíxate no ritmo deste e observa como consegue transmitirnos unha especie de medo.

171

LXXII. ANÁFORAS

AVENIDA ATLÁNTICA Agardo a vinganza do mar. O mar volvéndose con ollos de tolo cara terra. O mar burbullando no oco negro dos sartegos. O mar chamando ás portas da cidade. O mar cos beizos secos. O mar percorrendo a distancia dun piño. O mar só como un solo de jazz. Un paxaro cego. Un cabalo azul a beber nos espellos. O mar. Afogando o meu corazón, un peixe abisal, eléctrico e antigo. Levándome como un animal adormecido na area. Lonxe de vós, contra vós, o mar. Mohicania (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas COMPRENSIÓN 1. Cal será a vinganza do mar? De que se ten que vingar? 2. Debullamos o significado de peixe abisal, mar con beizos secos.. COÑECEMENTO DO MEDIO 3. Sabes a que lle chama o autor a avenida atlántica? 4. Nun mapa de Galicia, observamos o litoral atlántico. EXPRESIÓN PLÁSTICA 5. Escollemos, por grupos, unha ou dúas imaxes e facemos unha composición plástica sobre esa imaxe. 6. Facemos un mural co poema de fondo. EXPRESIÓN ESCRITA 7. O mar está farto e vai presentar unha folla de reclamación. Repasade como é unha destas follas. Imaxinade e escribide o que reclamaría o mar e contra quen. MÚSICA 8. Escoitamos un solo de jazz.

172

LXXIII. ANTÍTESE a) Belas irmáns, subide ás máis firmes rochas. EDITH SÖDERGRAN Camiñan descalzas polas rochas, pantasmas de sal habitan as sombras, saben que as últimas mareas esqueceron na praia os restos do naufraxio. As mulleres recollen cada noite os tesouros de auga, líquidos e fráxiles, rebélanse contra a Historia, constrúen co mar as estatuas que nunca permanezan. As mulleres de sal, con argazos de sombras, xorden das últimas mareas e tecen tesouros de auga cada noite contra a Historia. Elas, que saben que o efémero permanece. A tribo das baleas. Poetas de arestora. Ana Romaní. GRAMÁTICA 1. Clasificación dos nomes: faremos unha lista dos distintos nomes que van aparecendo ao longo do poema e clasificándoos (abstractos, concretos,...) e logo por asociacións semánticas.

LITERATURA 2. Traballamos as diferentes imaxes: pantasmas de sal, argazos de sombras, tesouros de auga... EXPRESIÓN ORAL 3. Que é o que saben as mulleres?Que fan?Facemos unha lista das súas actividades segundo o poema. 4. Entre todo o grupo imos elaborando algunha teoría sobre o que está a acontecer neste poema. Seremos quen de situalo nalgunha das partes dunha historia( introducción, nó, desenlace)? EXPRESIÓN ESCRITA 5. ANTÍTESE: efémero/ permanente. Consultamos no dicionario os sinónimos e antónimos. 6. Citamos exemplos do que pensamos que pode ser unha cousa e outra.

173

7. Escribimos diferentes combinacións desas entre adxectivos, nomes e verbos. EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA 8. Informámonos sobre os traballos das mulleres relacionados co mar, sacrificios que pasan, etc..a igualdade de oportunidades neste sector.

LXXIV. ASOCIACIÓNS GAIVOTAS NO POMBAL Cando o vento lles pode, veñen para aquí, desbordadas de auga, mordidas pola escuma, feridas polos cons. E o pombal recóllese, perplexo, na terra sen proel. Balada nas praias do oeste (Do descoñecido ao descoñecido Manuel Rivas

EXPRESIÓN ESCRITA 1. Buscamos nomes que designan lugares onde habitan os animais(como pombal.) 2. Asociamos palabras: desbordadas de auga, mordidas pola escuma, feridas polos cons.. 3. Cales son os sentimentos do pombal? 4. Facemos falar ao pombal: contamos en primeira persoa como se sinte ante este feito insólito. 5. Construímos sintagmas deste tipo : adxectivo+ preposición+ nome, onde os adxectivos teñan un matiz semellante. 6. Faremos asociacións de diferentes animais a sitios que non lle corresponden. 7. Con todo o anterior , recompoñeremos un texto.

174

LXXV. ENUMERACIÓNS a) O PAN NEGRO .............................................................. .............................................................. Quen sexa o que recorde ten un nome bordado na miña memoria de violetas, na fresca vizosidade da mesta carballeira, nos enredos, nos xogos, no pan branco, nas memorias futuras que aloumiño, sen medo cos meus dedos de ensoño. Balada nas praias do oeste(Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas

COMPETENCIAS BÁSICAS 1. Pescudamos sobre as violetas: como son, debuxámolas, .. 2. Levamos unha a clase, se é posible. 3. Buscamos nomes de flores e árbores. EXPRESIÓN ESCRITA 4. No poema fálase de memoria de violetas. Como será ? 5. Relacionaremos partes do corpo ou nomes abstractos ( calidades humanas)con flores ou árbores 6. No texto cítase unha carballeira; buscamos os nomes colectivos para os diferentes árbores que buscamos anteriormente. 7. Os xogos de antes eran diferentes. Pescuda sobre un xogo popular ou tradicional e escribe unha ficha coas instrucións de xogo, materiais, número de xogador@s, lugar, et

b) UN TRÍO Un espantallo de palla, Os catro paus da baralla, Un rumor que o vento espalla. O círculo no compás, O rei de Nunca Xamais, Unha nube de pardais. Un navío de papel, O anxo dun capitel, A alta torre de Babel. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte.

175

COMPRENSIÓN 1. Que era a torre de Babel? Informámonos sobre a súa orixe. 2. Buscaremos as asociacións en cada terceto. 3. Como asociamos todos estes elementos? LITERATURA 4. Notamos a versificación, o tipo de rima, o número de estrofas. 5. A que conto pertence o País de Nunca Xamais? Sabes contalo? COMPETENCIAS BÁSICAS: AS INSTRUCIÓNS DUN XOGO 6. Escolleremos un xogo da baralla para explicar as instrucións de xogo: normas, número de xogadores, como gañar,... EXPRESIÓN PLÁSTICA 7. Faremos unha composición cos elementos nomeados. ORTOGRAFÍA 8. Cal é o plural de papel ? E de capitel? 9. Como forman o plural as palabras rematadas en –L? 10. Escribimos: palla, baralla, espalla... Completa con LL ou l burbu......a

lente......a

ensa......o

ma......onesa

pra.....a

ra......a

coba......a ma......o

pare......a ata......o

EXPRESIÓN ESCRITA 11. Faremos unha enumeración cun trío de elementos , intentando que rimen . 12. Imos poñerlle verbos ao poema. Cal é o resultado? 13. escolle o tema dunha enumeración: nomes das rúas,xogos de ordenador títulos de cancións, ...Logo le esta lista en voz alta. Busca o ritmo cando a leas, sexa separando palabras, sexa manexando silencios. 14. Podemos describir un espazo pola enumeración dos seus elementos ( non teñen por que ser materiais).

176

LXXVI. ESTRUTURAS PARALELAS ASÍ COMO VÉN E para o meu quintaliño Que cultivo con cariño Teño pensado na rosa, Que é leal e xenerosa. Teño pensado na sombra Que me abriga e non me asombra; Teño pensado na fiestra, Que é dos horizontes mestra; Nunha celeste bufarda; No meu amigo que tarda. E non me esquezo da estrela Que canto sen poder tela. Neste humilde quintaliño Tezo a tea do destino. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte. COMPRENSIÓN 1. Que é un quintaliño? 2. Como pode ser a rosa leal e xenerosa? Que tipo de figura é esa? 3. Como entendemos a expresión: tezo a tea do destino? EXPRESIÓN ESCRITA 4. Atribuímos calidades humanas a unha flor. 5. Cales son as propiedades da sombra? E da fiestra? 6. Xa nos damos de conta que o autor nos está a describir a súa casa dun xeito poético. Sinala as diferentes partes da casa que nomea. 7. Imaxina a casa pero dende dentro: que se ve dende ela? Describímolo. 8. Escribiremos un texto potenciando as estruturas paralelas do xeito: Teño pensado............. Que........... Teño pensado......... Que............. (Teño pensado)no/na.............. No/na.................. E non me esquezo de........... Que.............. Conclusión

177

b) MAR Cando eu escribo esa palabra, Rosa, Unha flor de verdade Nesta páxina abrolla. Cando eu escribo esa palabra, Merlo, Un paxariño negro alza o seu voo Desde a póla dun verso. Cando eu escribo esa palabra, Nube, Desde a miña ventá contemplo o ceo Soamente por costume. Cando eu escribo esa palabra, Libro, Un refacho invisible pasa as follas, Eu fico pensativo. Escribo rosa, merlo, nube, libro... Mais cando escribo esa palabra, Mar, Son moi pouquiña cousa, Nada chego a alcanzar. Xardín do pasatempo Ramiro Fonte. COMPRENSIÓN 1. Pensa nas palabras que se citan; as palabras nos devolven sempre a mesma imaxe? 2. Fíxate: Rosa=verdade, merlo= poesía,nube= costume, libro= pensamento Mar xigante= poeta pequeno EXPRESIÓN ORAL 3. Faremos un xogo entre toda a clase. Alguén empeza dicindo: cando eu penso esa palabra, (pero non a di en voz alta) e continúa dicindo penso en:.......; os demáis deberán adiviñar cal é a palabra pensada. EXPRESIÓN ESCRITA 4. Pensamos nas cores. Se eu penso na palabra violeta, penso en .......... 5. Pensa en palabras que che gusten e escribe o que che vén a cabeza cando as pensas. Escolleremos o noso campo de asociación persoal

178

6. 7. 8. 9.

que é moi diferente ao dos demais. Xogaremos coas letras das palabras, combinándoas entre si. Buscaremos palabras que rimen coas escollidas. Escribiremos un poema utilizando todos eses recursos. Banda deseñada: Debuxaremos nunha viñeta a palabra e na seguinte o que o autor pensa dela. Logo faremos un texto coa seguinte estrutura Cando escribo esa palabra ............... (consecuencia)................ ............... Escribo ........(as anteriores) Mais cando escribo esa palabra ........... Consecuencia distinta......

c) 1)NON SEI Non sei o que pasa por min cando te miro. Non sei porque o meu corazón deixas rendido.Non sei que teñen os teus ollos , eu que terei? Non sei porque falar non podo. Non sei. Esas túas queixas amargas feren o meu corazón, quéreme cal eu che quero meu padecer acabou. Cando os paxariños cantan, cando vai raiar o sol...nosoutras cantemos meu ben nosos cantares de amor. Música e letra: Emilio Álvarez NORDESTIN@S NORDESTIN@S

EXPRESIÓN ESCRITA 1. Lemos a canción e observamos o elemento repetitivo. 2. Imos escribir unha pequena canción co seguinte esquema : Non sei................................cando ........................................................... Non sei porque......................................................................................... Non sei que............................................................................................... Non sei porque........................................................................................ Non sei.

179

2) CAMARIÑAS Sei que o mundo aínda me debe destrezas para namorarte.Sei que o camiño que eu sigo non ten ramas para taparte, que o respirar da marea non remata até atoparte, que os días xa non son ceibes senón serven para beixarte. O soberbio na túa pel, o proverbio na túa man, o teu olor que me abala nas noites sen avisar...se eu che puidera contar este lamento do amar, contarche os soños dos soños a túa pel ao espertar. “Eu a vin ela me mirou” e na man levaba unha flor. “ Eu a vin ela me miraba” e na man levaba unha espada. Música e letra: popular/ adaptación Guadi Galego NORDESTIN@S NORDESTIN@S EXPRESIÓN ESCRITA 2. Observamos que o elemento que se repite é “SEI QUE” . 3. Tendo en conta o exercicio anterior escribiremos dun xeito semellante: Sei que............................................. Sei que............................................... Sei que............................................. Sei ................................................... Sei................................................... 4. O soberbio na túa pel, o proverbio na túa man. Facemos notar o calco dos substantivos para conseguir un maior efecto poético e de ritmo. 5. Buscamos palabras case semellantes para xogar con elas. 6. Falamos dos dous últimos versos e a rima entre mirou e flor e entre miraba e espada. 7. En consecuencia, se queremos cambiar un verso só temos que cambiar o tempo verbal para poder compoñer xa outro verso. 8. Probamos con este mesmo cambiando as diferentes partes por outras e compoñendo así un poema de tipo tradicional. 9. Falamos dos sentimentos de amor e de admiración e as súas expresións no mundo da canción. Buscamos letras de cantantes ou grupos que nos gusten que falen do amor ou de admiración. 10. Reelaboramos todos os textos que fomos escribindo e facemos a composición final.

180

LXXVII. FEITO INSÓLITO NEVADA NA MARIÑA Veu o amencer con acios de folerpas e algas, con alento de leite nos berces de coral. Chegan gargalladas da invernía desde o xardín sorprendido dos indianos. Xeados de vainilla silencian as maracas e árticos pelellos agochan cromos tropicais. Perseguen gaivotas os raposos e os peixes voadores chaman ás portas verdes. Xogan os cangrexos no esterco branco e un rato ten en aluguer o ventre musical da caracola. Soamente nós alleos: bonecos de neve na beiramar. Balada nas praias do oeste (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas

COÑECEMENTO DO MEDIO 1. Buscamos a situación da Mariña. EXPRESIÓN ESCRITA 2. Buscamos palabras que nos indiquen a cor branca. 3. Fixámonos nas imaxes: acios de folerpas, gargalladas da invernia,.. 4. Listamos unha serie de accións que podemos facer co noso corpo: gargalladas, choros, ... 5. Unímolas a outras palabras relacionadas co tempo. Cal é o resultado? 6. Segundo o poema, que cousas fan os animais e os humanos coa chegada da neve? 7. lembramos algún feito insólito ou extraordinario que teñamos contemplado? Podemos escribilo xunto coas emocións que nos produciu.

181

LXXVIII. HAIKU

XXVII VIVO na terra Teño dous amores O ceo e o mar. I live on earth I have two loves The sky and the sea. Glosario Xavier Queipo. COMPRENSIÓN 1. Xavier Queipo entende que un haiku é un poema inspirado na natureza que ten unha medida fixa de dezasete sílabas, distribuídas en tres versos de cinco, sete e cinco sílabas. Teñen a natureza e as súas variacións como tema das súas composicións. 2. Na Galipedia hai moitos exemplos de haikus e pode informarte sobre eles. Tamén en www.paseos.net podes atopar un obradoiro de iniciación aos haikus. Ademais podes atopar moita información en centros.edu.xunta.es/iesdeponteceso/ con variedade de haikus tradicionais e modernos. EXPRESIÓN ESCRITA 3. Pensaremos nalgún elemento da natureza, pensar sobre el e darlle forma de haiku. Non te cortes pola medida dos verso. Empeza a escribir e seguro que saen textos. INTERDISCIPLINARIEDADE: LINGUA INGLESA 4. Pensas que teñen o mesmo significado en inglés que en galego? 5. Anímate a facer un haiku sinxelo nas dúas linguas.

LXXIX. HIPÉRBOLES a) A Coruña Había tanto vento que perdín a memoria. .................... ..................... Non son de aquí María do Cebreiro.

182

EXPRESIÓN ORAL 1. Buscamos frases hiperbólicas: verbo + tan/ tanto + que........... 2. Contamos chistes ou anécdotas do tipo : era un home tan baixo, tan baixo que... 3. Sabemos outros do tipo dos colmos: cal é o colmo de....? 4. EXPRESIÓN ESCRITA 5. Quitámoslle palla a esas expresións refacémolas o máis sinxelas posibles.

LXXX. METÁFORAS O PANAL DA LÚA A lúa é unha frol meirande na azul roseira do ceo. E unha frol feita de luz. É un panal, ronsel inmenso. É unha belida colmea, e as abellas zoan perto… -Ai, lúa, meu zugamel!... Dame o corazón brilante, fontiña para eu beber. (Heiche de dar unha cunca rebordadiña de mel) Oriolos neneiros .Antoloxía Pura Vázquez. COMPRENSIÓN 1. Establecer os termos das comparacións: lúa=...............; ceo=.............; abellas =............. INTERDISCIPLINARIEDADE. COÑEMENTO DO MEDIO 2. Repasamos os aspectos máis salientables do universo: galaxias, constelacións, planetas, ..... EXPRESIÓN ESCRITA 3. Probamos a facer metáforas con obxectos ou elemntos da natureza. Primeiro comparamos, logo identificamos.

183

4. Escribiremos un texto coa seguinte estrutura: A lúa é........ É........... É.......... (pedir algo)............. Para........... (resposta........... .......................)

LXXXI. PARADOXOS PARADOXOS No cumio dun iceberg; un verme dos que fan seda. Na póla dun castiñeiro; a cuncha segmentada dun náutilo. Na caverna reseca dun coello de monte; un cogombro de mar amosando as branquias. No fondo dun lago alpino; un escorpión dos desertos de Arabia. Dentro da túa pel, encerrado, sen saída; alguén que asegura que es ti, que non te recoñece. Glosarios Xavier Queipo. COMPRENSIÓN 1. Buscamos o significado das paradoxos. 2. Notamos a mestura de linguaxe científica coa poética. 3. Clasificamos os elementos citados: animais( terrestres, mariños, ...), vexetais, paisaxes, ... 4. Buscamos as paradoxos. EXPRESIÓN ESCRITA 5. Dentro da mesma clasificación que vimos de facer, incluímos outros animais, vexetais e demais. 6. Elaboramos , con todo o material anterior,unha estrutura paralela que conteña un paradoxo:

184

No/na...........................dun/ dunha...................................; Un /unha ....................................................................... No/na...........................dun/ dunha...................................; Un /unha .......................................................................

No/na...........................dun/ dunha...................................; Un /unha ....................................................................... (Referencia persoal)dentro / fóra etc., ................................. .............................................................

LXXXII. PERSONIFICACIÓN O EXÉRCITO DO BOSQUE Préstame,chuvia, as túas palabras e ti, vento, as ideas tan longas. Déixame o teu rezo breve, río, o teu branco saúdo, neve. Pousa, xeo, no vidro da xanela o sereno pensamento e que traian aos labios as alas luminosas da alborada Acódeme, lóstrego; ponte da man, espada. Coidémonos. Vén xente. Mohicania (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas

COMPRENSIÓN 1. Como imaxinamos as palabras da chuvia? A ideas longas do vento? Os rezos dun río? 2. Buscamos as personificacións no poema e falamos do seu significado. 3. O poema remata cunha advertencia: Coidémonos. De que hai que coidarse ou defenders?e Cal é o perigo?Por que? 4. Fixámonos nos verbos: préstame, déixame,pousa, acódeme;son verbos que piden ou ordenan. Pensamos en verbos de similar significado. ORTOGRAFÍA 5. Como é a acentuación dos verbos con pronome enclítico? Saca conclusións e deduce a norma segundo estes exemplos.

185

EXPRESIÓN ESCRITA 6. Pensamos noutros elementos da natureza non citados aquí e dotámolos de actividades humanas. 7. Utilizaremos os verbos en imperativo ou subxuntivo pensados na proposta catro.

LXXXIII. POEMA VISUAL AS PONTES Río embaixo, río enriba, polos olliños das pontes espella a iauga i o día. Non hai barquiñas ancradas nin hai mociñas belidas que laven entre as escumas ó levián son das cantigas. Río embaixo, río enriba, a iauga canta e camiña balbordos de pontes vellas e abrentes de mol ledicia. Río embaixo, río enriba, ruadas de amores tolos

186

os pes das pontes lle brincan, augas turbias, augas craras, espellada frol do día... río embaixo..., río enriba... A saudade i outros poemas Antoloxía Pura Vázquez. COMPRENSIÓN 1. Cales son os olliños das pontes? 2. Facemos unha relación dos elementos da paisaxe que se van nomeando ao longo do texto. 3. Que tipo de paisaxe describe? VOCABULARIO 4. Que tipo de palabra é ollo, segundo o seu significado? 5. Busca no dicionario os diferentes significados de ollo. 6. Hai moitas frases feitas coa palabra OLLO. Pensa no seu significado: Abrir os ollos Non pegar ollo Ter os ollos pechados Ter de ollo Entrar polo ollo dereito Andar con ollo Botar o ollo Mal de ollo Cos ollos pechados Meter polos ollos EXPRESIÓN ESCRITA 7. A autora ,na segunda estrofa, utiliza a negación para describir: Non hai.... 8. A auga canta e camiña ......Que tipo de recurso é? 9. Observamos a paisaxe e pensamos nalgún elemento que non hai e que nos gustaría que houbese. 10. Escribimos un poema composto de versos dunha soa palabra, (sen contar as preposicións ou determinantes). 11. Podemos escoller como tema a paisaxe ( rural , urbana, irreal...) 12. Podemos utilizar a negación nalgún momento.

187

LXXXIV. NARRAR UN SUCESO TELEVISIÓN A esa hora chegaba a miña vella, xusto cando o baixo de The Cult daba aqueles pasos de comanche. Ah,wild heart son! A miña nai, boqueando despois de fregar as oficinas do Fénix Español, puña as zapatillas, sentaba no sofá, suspiraba fondamente e cambiaba á primeira cadea. Anda, pasmón,sae á rúa e espabila. Per, entón apareceu na pantalla a inmensa mole do Empire State e a miña vella dixo con tenrura: Pobre da que teña que fregar todo iso! Ningún cisne (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas COMPETENCIAS BÁSICAS 1. Buscamos o significado dos nomes propios.Qué son cada un deles? 2. Pescuda como é o Empire State e onde se atopa.Cales son os aspectos máis salientables? COMPRENSIÓN 3. A nai pensa no edificio dende o punto de vista da limpeza. Como pensarán outras persoas con distintos oficios? Falamos das diversas alternativas. 4. Que diálogo mantén a nai co fillo? É realmente un diálogo? EXPRESIÓN ORAL 5. Aquí cítase a primeira cadea. Que programas vemos de TV.? Cales son os que máis nos gustan e por que? 6. Temos problemas na casa á hora de ver certos programas? 7. Que programas nos gustaría que emitisen?E cales sacaríamos? 8. Recortamos a programación de TV dun xornal e elaboramos por grupos unha pequena guía do tipo: que programa terei que ver para informarme sobre viaxes? E outras deste tipo. 9. Pola miña idade, podo ver todo tipo de programas? Hai horario protexido? Cal é? Que opinas destes aspectos?

188

EXPRESIÓN ESCRITA 10. Escribiremos unha recensión sobre un programa de TV. 11. Escribiremos unha narración imaxinando o principio e o final. 12. Escribimos títulos de programas de TV. 13. Con todos eses títulos compoñeremos un poema. 14. Tamén podemos facer un arredor dun determinado título.

LXXXV. ESCRIBIR UNHA CARTA OU TARXETA POSTAL. CARTA AO FILLO A voz do pai ten o son da moeda no chan. Non herdes os seus silencios, a súa diplomática febleza, o seu covarde cinismo, a súa derrota. Vénceme. Gáñame. Corre tan lonxe que non te poida ver. Borra todos os sinais. Esquéceme. E logo, se tes tripas, entre cella e cella: quéreme. Mohicania (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas COMPRENSIÓN 1. Que lle aconsella o pai ao fillo? Cal é o desexo final? 2. Deixamos caer unha moeda ao chan varias veces seguidas? Como é o seu son? É así como imaxinas a voz do pai? 3. Analizamos o significado de ter tripas entre cella e cella. 4. Que consellos che dan na casa? 5. Quere o pai que o seu fillo sexa igual a el?Quere a nosa familia que sexamos iguais ca eles? 6. Que tipos de nomes abstractos aparecen no texto? EXPRESIÓN ESCRITA 7. Buscamos adxectivos para os diferentes tipos de voz. 8. Escribiremos unha carta do fillo contestando a esta. Procura que sexa curta. 9. Imaxina que alguén da túa familia te escribe unha carta (pai, nai, avós, tíos...).Evita as partes máis tópicas (estudio, comportamento,..) e pensa noutras máis íntimas ou profundas. Utiliza para iso nomes abstractos.

189

LXXXVI. DESCRIBIR OBXECTOS a) FERRETERÍA GADAÑAS? Gadañas temos unha boa, de importación. Vexa. O tendeiro pousa no mostrador a longa folla, e faise unha cicatriz no ar, un silencio de grilo abraiado na caveira da terra. Até a radio da trastenda cala cando el soletrea: Made in Yugoeslavia. Unha gadaña de importación. Costa da Morte Blues (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas COMPRENSIÓN 1. Faise unha cicatriz no aire: fixámonos nesta metáfora e analizámola. 2. Para describir o ambiente de tensión que se vive na tenda o autor expresa diferentes aspectos. Cales on , na túa opinión ,estes? 3. Todo o poema simboliza o medo que nos pode dar unha gadaña. Que representa a gadaña? INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO 4. Moitas das cousas que mercamos veñen de fóra, son de importación. 5. Repasa os sectores de exportación máis importantes de Galicia para saber o que producimos aquí. 6. Realizaremos ,por grupos, un pequeno traballo sobre o que está ao noso redor e iremos apuntando a procedencia Faremos grupos por categorías: roupa, alimentos, xoguetes, electrónica, libros,.... 7. Cantas se fan aquí? Iremos analizando os diferentes lugares. Cal é o maior importador? EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA 8. Que pensamos cando vemos Made in China ou Made in India nas etiquetas? Que tipo de fabricación adoita ser ? 9. Sabes o que é o comercio xusto. Pescudamos sobre o tema. EXPRESIÓN ORAL 10. Reproducimos teatralmente o diálogo da tenda.

190

EXPRESIÓN ESCRITA 11. Imos comprar un obxecto potencialmente perigoso. Creamos un clima de tensión . Escribímolo. b) OS MEUS ZAPATOS Aqueles meus zapatos que noutrora foran lustrosos, húmidos un día de tanto andaren sós, sen alegría, amolecendo bóchegas cadora, aqueles meus zapatos, na aurora mollados de amargor, da dor máis fría, e gastados de insán melancolía, xa son zapatos novos arestora, deron en recobrar o brillo antigo ao queceren no lume permanente das mans pequenas, fráxiles, inmensas, poderosas no amor, no seu abrigo, aqueles meus zapatos, de repente, descubriron as cousas máis intensas. A tribo das baleas. Poetas de arestora. Miro Villar. COMPRENSIÓN 1. Falamos de todo o que lle pasou aos zapatos, de como eran, e o seu estado actual. LITERATURA 2. Personificación dos zapatos. Que se compara cos zapatos? 3. Medida e rima do poema.Identificamos a estrofa? Se non a coñecemos podemos buscala en internet. EXPRESIÓN ESCRITA 4. Remodelamos o poema, facendo unha descrición ( en prosa) destes zapatos. 5. Agora pensamos nun obxecto moi próximo a nós, que tivera experimentado algún cambio. Imos anotando as ideas e logo escribimos un pequeno relato. 6. Poema contra os zapatos: Andar descalzos. Descalzámonos . percibimos as sensacións que nos produce ese feito. Empezamos escribir sentindo os nos dedos libres da prisión dos zapatos. Escribimos un texto conta os zapatos.

191

7. http://gl.wikipedia.org/wiki/Miro_Villar 8. http://www.aelg.org/Centrodoc/GetAuthorById.do?id=autor15

LXXXVII. REDACTAR INSTRUCCIÓNS Para facer un feitizo Sabugueiro da folla repinicada polo Maio estralando de brancas frores collereiche un ramallo na madrugada pra facer un feitizo prós meus amores Que non fuxan os merlos que fan o niño no máis mesto curruncho dos teus verdores: esgazareiche as ponlas moi a modiño pra facer un feitizo prós meus amores. Cocereiche con cornos de bacaloura, con fiúncho e con ruda dos arredores da ermida feituqueira da Virxe loura pra facer u feitizo prós meus amores. Pra este amor, sabugueiro, que me entolece túas frores menciña segura son, que ti tamén froreces cando frorece vermelliño de rosas meu corazón. Letra: Fermín Bouza Brey Música : Paz Antón Na Lúa. Feitizo COMPETENCIA BÁSICAS 1. Le ben o texto e vai anotando paso a paso as instrucións que hai que seguir para facer un feitizo. 2. Elimina os elementos literarios e queda co esencial. Vai escribindo: 1º.Coller un ramallo.... 3. Cal é a finalidade do feitizo? 4. Na páxina de www.culturagalega.org/noticia podes atopar receitas para evitar os feitizos. EXPRESIÓN ESCRITA 5. Imaxina unha apócema para conseguir algo que che apetece moito. Imaxina o que podes necesitar e redacta as instrucións paso a paso, con moita claridade. Non te esquezas das cantidades!. INTERNET 6. http://www.ghastaspista.com/prafafei.mp3

192

LXXXVIII. ESCRIBIR UNHA NOTICIA A REPORTAXE Estaba a facer unha enquisa sobre o contrabando. Había un vello na balconada da ría. Que opina vostede de todo iso? O vello calou. Logo dixo: Teño unha cadeira de aceiro, mire, toque aquí, toque sen medo. E estoutro óso, sinalou o fémur dereito, estoutro óso é dunha aleación de metais. E nese xeonllo, un parafuso de ouro. De ouro? Algo así, pero noto a reuma igual. Sabe? Metéuseme dentro, con algas e todo, dixo mirando ao mar. A conversa non saíu no xornal. Costa da Morte Blues (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas COMPRENSIÓN 1. Que foi o que se lle meteu dentro? Que consecuencias tivo? 2. Contesta o vello ao dereito? Que expresións utilizamos para falar das respostas que non se corresponden coa pregunta? 3. En que consiste o contrabando? Por que é ilegal? EXPRESIÓN ESCRITA 4. 5. 6. 7. 8.

Que é unha reportaxe? Que outros tipos de xéneros periodísticos coñeces? Buscamos no xornal os diferentes tipos de noticias. Logo clasificaremos as seccións dun xornal. Observamos que nun texto pode haber diferentes tipos de rexistros lingüísticos:aquí combínase un coloquial cun aspecto máis poético nas expresións ( metérselle o mar dentro), no ritmo, nos silencios e as pausas...

EXPRESIÓN ESCRITA 9. Darémoslle forma de verso a este texto. Pode que sexa necesario facer algunhas cambios. Non te cortes!

193

LXXXIX. ESCRIBIR UN DIARIO AUTOBIOGRAFÍA Escribo reflexos de luces de cidades durmidas, escoito rezos nocturnos, fago sumas e restas de pasos perigosos, busco, encontro,tropezo, tomo rutas, descanso, invento adiviñas, cambio de emisora, queimo as pestanas contra a luz do sol, seco a retina, paso de largo, ameazo a miña sombra, cambio de posición, escribo nas paredes, boto a correr, bico na boca, invito a pasar, escribo postais, albisco figuras ao lonxe, luxo as mans con graxa e pintura, mudo de camisa, calculo os ángulos en zigzag Autobiografía en proceso Dunha sombra que se move Espello roto, pegada invisible Corro á parta coxa, disparo, caio de fuciños na lama, como sen dentes, boto un pulso, barallo posibilidades, requento a comida, comparto horas mortas, camiño sobre brisas, escorrego nas pozas, axexo nos furados, aguilloo a lingua, dou traspés, frego nos dentes,tomo a temperatura, toco madeira, resolvo ecuacións, tomo notas, improviso olladas, escribo listas, déixome levar, érgome canso,agóchome, vivo en movemento, rezo nas encrucilladas Autobiografía en proceso Dunha sombra que se move Espello roto, pegada invisible Letra: Xelís de Toro ( Terminal) Música: Fran Pérez Tótem. Narf GRAMÁTICA 1. Marca todos os verbos que estean en primeira persoa de singular do presente. COMPRENSIÓN LECTORA 2. Despois, sinala as que semellan máis irreais como ameazo a miña sombra, camiño sobre brisas, ,.. 3. Que sensación te produce este tipo de escritura? Proba a lela de formas diferentes( moi rápido, moi nervioso,...) e comparte cos demais os distintos enfoques. 4. Porque se fala de autobiografía en proceso? 5. Seguro que algún dos libros que tes lido, utiliza o diario como un recurso literario para darnos a coñecer mellor a personalidade dalgún personaxe. Es quen de lembrarte dalgún libro deses? Axúdate da biblioteca para buscar algún desas características.

194

EXPRESIÓN ESCRITA 6. Como imaxinas ao autor deste texto? Fai unha brevísima descrición , supoñendo tamén a súa profesión. Poñemos en común as diferentes opinións. 7. Agora imos realizar un exercicio que nos levará varios días: iremos anotando nunha caderniño , ao longo dos días, accións que imos realizando, por moi pequenas ou mínimas que sexan e outras que imos pensando, aínda que non teñan moita lóxica. Pasados uns días, iremos recompoñendo nun texto as nosas anotacións. Utilizaremos sempre o verbo en primeira persoa. Seguro que levamos unha boa sorpresa!

XC. DESCRIBIR UN LUGAR a) OBSERVATORIO Na parede,un mapamundi. E colgando do ártico, de Groenlandia aos mares quentes, un acio de figuriñas de pan de San Andrés de Teixido. Ningún cisne (Do descoñecido ao descoñecido) Manuel Rivas INTERDISCIPLINARIEDADE. COÑECEMENTO DO MEDIO 1. Buscamos nun mapa os dous lugares citados no poema. 2. Sinalamos a traxectoria que se describe no poema: de Groenlandia aos mares quentes. EXPRESIÓN ORAL 3. Que relación podemos establecer entre os dous lugares? 4. Que lenda existe sobre san Andrés de Teixido? Buscamos información. 5. Os acios designan un conxunto de uvas: imaxinamos outro tipo de acios,como o que está aquí citado de figuriñas de pan. EXPRESIÓN ESCRITA 6. Eliximos dous obxectos da aula e , a partires deles, facemos un pequeno poema.

195

b) TERRA CHA A Terra Cha somentes é: un povo aquí, outro acolá, mil arbres, monte raso, un ceo chumbo e tráxico no que andan as aves a voar. O resto é soedá. De Terra Cha Manuel María. COMPRENSIÓN 1. Como é un ceo chumbo e tráxico? 2. Que enumeracións, segundo o autor, constitúen dito lugar? 3. Falamos do verso final: cal é o resto? Paréceche pouco? COÑECEMENTO DO MEDIO 4. Buscamos nun mapa de Galicia a situación da Terra Cha. INTERNET 5. http://www.youtube.com/watch?v=aQRgmD0lghQ EXPRESIÓN ESCRITA 6. Escribiremos un poema respectando a estrutura do poema orixinal (Un lugar) é: ......................, .............., ......................., ............., O resto é ..................

a. DIÁLOGO EIRE DO OITO Estou ben. Fixo sol agora chove. Tenreira e fabas. Practicando a miúdo. Si Teño cartos. ¡Un bico! Eu tamén. Chámote o venres. O son da xordeira. A. Cal

196

COMPRENSIÓN 1. Buscamos a situación de Eire 2. Cal é o significado de Eire do oito? EXPRESIÓN ESCRITA 3. Escribe as preguntas a estas respostas.Non te esquezas dos signos correspondentes. 4. Dálle forma de poema. 5. Agora , por parellas, escribiremos un diálogo a catro mans. O papel está no medio e ti escribes por arriba e llo les á túa parella. Esta escribirá a súa resposta pola súa parte de arriba. 6. Ao final, cadanseu reproduce só no seu caderno a parte de diálogo que fixo. Lemos iso ao resto da clase. Cal é a impresión?

XCI. FACER UN RESUMO NUBES Nubes que ao vir a traición nubes negras son as cousas do corazón non atenden a razón Eu comenceille a falar alá polo mes de abril eran os tempos da fame e marchei para servir Agárdame prenda mía dixo para se despedir agárdame que algún día hei de regresar por ti Alma que sufre vivir por un mal de amor pena que me fai chorar bágoas do corazón Pasaron aqueles días e as noites sen durmir coñecín a soidade A tristura de vivir Os amores na distancia son mui malos de levar quérote con toda a ialma devezo por te mirar

197

Vida querendo sentir agarda temor vida que fai suspirar sentimentos de paixón Mirando cara ás estrelas o ceo quen anunciou o amor que me gardabas fuxiu de tí, rematou Un pedaciño da alma eaquina do corazón un anaquiño da vida morreu xunto ao meu amor. Letra: Manuel Campos Música: Xabier Díaz Salitre. Xabier Díaz COMPRENSIÓN 1. Cal é a razón do título? Cal e a relación co poema? 2. Que importancia teñen as nubes no relato da historia? 3. Sinala o tempo da narración e o tipo de narrador. PROXECTO INTEGRADO: NUBES 4. Elaboramos ,por grupos, un traballo interdisciplinar sobre as nubes: formación, variedade, tipos, .. 5. Buscaremos nos libros de arte paisaxes con nubes e intentaremos clasificalas 6. Pescudaremos tamén en castelán poemas sobre nubes e faremos unha pequena antoloxía acompañando aos diferentes debuxos ou fotos de nubes. 7. Faremos fichhas no ordenador, inserindo imaxes e acompañando esas imaxes cos poemas buscados. 8. Buscamos expresións relacionadas coa palabra nube: estar nas nubes.... EXPRESIÓN ESCRITA 9. Relata nun texto o que pasa no poema en tres apartados: a introdución, o nó e o desenlace. 10. Logo resúmeo en poucas palabras. 11. Imaxina o diálogo de despedida entre os dous namorados. Escríbeo coas normas ortográficas que rexen o diálogo. 12. Facemos asociacións entre o tempo meteorolóxico e os estados de ánimo. 13. Podemos facer unha lista de palabras A ( do tempo) e unha lista de palabras de palabras B ( dos sentimentos ou estados de ánimo).

198

Comparamos primeiro e logo eliminamos os termos da comparación. Xa temos unha metáfora. 14. Retomamos unha destas metáforas e facemos un micropoema. INTERNET 15. http://www.xabierdiaz.com/imaxes/Nubes.mp3

XCII. DRAMATIZAR UN CONTO NA CANICOUBA Estaba o pastor no monte. ¿Queres que cho conte...? Adormecía o lume na canicouba da noite. As ovellas durmían, pero...o pastor... ¡Demo de pingas, calade, oh! que vai sendo hora... ide co vento, que está a cantar alá por fóra. E ti, morcego, vai traballar, que xa che é tempo. Ai! Mi madriña que xa tremo! ¿Hai un oso pardo por aí dentro! ¡¡Acudídeme don Pedro!! Escorrentádeme estes medos... acochádeme no sono, que mañá heime erguer cedo! E, Pedro Chosco, estendeu un cobertor de soños por riba do pastor: As ovellas en ringleira e os años detrás delas choutaban avantando por riba das cancelas. En mil reviravoltas os cornos do carneiro trocáronse en escada chegaron ata o ceo.

199

Añiños e ovellas en nubes de algodón, rubiron pola escada... chamaron polo sol. De mañanciña, pola fresca, despreguízase o pastor, e cos animaliños todos faille reverencia ao Sol. Letra: Francisco M. Barreiro. Música: Magoia Bodega No colo do vento. Muxicas. EXPRESIÓN ORAL 1. Lemos o texto varias veces dun xeito expresivo, indicando coas modulacións de voz o que lle pasa ao pastor. 2. Facemos unha lectura colectiva atribuíndo os diferentes fragmentos aos diferentes personaxes: narrador, pastor, Pedro Chosco... 3. Contamos dun xeito breve o que lle pasou ao pastor. 4. Que sabemos de Pedro Chosco? Cal é a súa misión? 5. Que facemos cando non somos capaces de durmir?Que adoita pasar pola noite cando iso pasa? COMPETENCIAS BÁSICAS 6. Buscamos na biblioteca contos infantís que teñan que ver con Pedro Chosco ou cos problemas de sono. EXPRESIÓN ESCRITA 7. Revisamos as características dunha peza teatral. 8. Reescribimos esta canción coma se fora unha obra de teatro, facendo falar aos personaxes e dándolle voz ao narrador. 9. Distribuímos os diferentes personaxes entre o alumnado (por grupos) e facemos unha dramatización da canción.

200

XCIII. ESCRIBIR UN DIÁLOGO: ESTILO DIRECTO E INDIRECTO. PAXAROS,PAXARIÑOS -¿Que di un merlo? - ¡ Ven á neve! - ¿ E unha rula? - ¡ Deus me leve! -¿Que di unha curuxa? - ¡ Bruxa! - ¿Que di un pardal? -¡ Andas mal! - ¡ Que che di a lavandeira? - Estou sempre na ribeira. -¿ E unha pega rabilonga? - Que a espera non sexa longa. -¿ E un paspallás? - ¡ Pensa máis! - E un reiseñor? - ¡Ai, amor! - ¿ E a viaxeira andoriña? - Douche toda a miña vida. Xardín do pasatempo Ramiro Fonte. INTERDISCIPLINARIEDADE: COÑECEMENTO DO MEDIO 1. Pescudamos na rede as características destes paxaros. En www.galiciaespallada.com atoparás información sobre os paxaros así como en www.rios-galegos.com/vidario . 2. Observamos as imaxes destes paxaros. EXPRESIÓN ORAL 3. Lemos o poema de diferentes maneiras, sempre en parella. 4. Xogaremos coa modulacións de voz para transmitir máis emoción. EXPRESIÓN ESCRITA 5. Buscamos nomes de paxaros ou outra clasificación de animais e tentamos escribir un pareado asociando sons. 6. Traballamos as características do diálogo. 7. Escribimos un poema cos pareados buscados anteriormente e en forma de diálogo. 8. Refacemos o texto orixinal en estilo indirecto.

201

XCIV. CAUSA E CONSECUENCIA a) VAITE POLO MUNDO. ANDA VAITE POLO MUNDO QUE O MUNDO CHE APRENDERÁ QUE O MUNDO TAMÉN APRENDE A QUEN TEN MÁIS LIBERDADE ANDA VAITE POLO MUNDO NON ESQUEZAS DE ONDE VÉS O QUE ESQUEZA A SÚA HISTORIA POUCO PODERÁ APRENDER ANDA VAITE POLO MUNDO E APROVEITA A VIAXE DEIXA QUE O MUNDO TE VISTA COA ROUPA DA MESTIZAXE ANDA VAITE POLO MUNDO E NON VAIAS ENGAÑANDO O QUE SE APRENDE NO MUNDO NON É SEN PASAS TRABALLO ANDA VAITE POLO MUNDO SENTE A TÚA LIBERDADE ELA ABRIRACHE AS PORTAS CON ELA PODERÁS MEDRAR CON ELA PODERÁS MEDRAR E CHEGAR Ó MÁIS PROFUNDO CON TODO O QUE AGORA SABES ANDA VAITE POLO MUNDO. Letra: Felisa Segade ,agás 1ª copla ( tradicional) Música: Tradicional/ Xoán Porto. Madama. Leilía. COMPRENSIÓN 1. Fíxate na canción e subliña nela as consecuencias que se poden derivar de andar polo mundo. 2. Oralmente, facemos unha recompilación de todas elas: anda vaite polo mundo que....tendo en conta que ,ás veces, hai unha condicións que se derivan desa consecuencia. 3. Procura facer un esquema ou un diagrama desta canción. Sírvete de chaves ou frechas para expresar mellor as causas e as consecuencias. 4. Quen imaxinas que fala e a quen vai dirixido? 5. A expresión irse polo mundo está en sentido literal ou en sentido figurado? Que significado lle concedes ti? 6. Lede de novo a segunda estrofa e opinade sobre ela.

202

7. Se deixamos que o mundo nos vista coa roupa da mestizaxe como imos vestidos?Imaxina un corpo vestido dese xeito. 8. Que efectos produce a liberdade?Como explicarías eses efectos? EXPRESIÓN ESCRITA 9. Imaxina unha escena inmediatamente anterior e outra inmediatamente posterior relacionada con esta canción. Sitúaa nun contexto determinado. 10. Utiliza esa expresión: anda, + verbo imperativo+ sintagma preposicional que......................................................................... para escribir dúas estrofas nas consecuencias dese imperativo.

que

engadas

tamén

EXPRESIÓN PLÁSTICA. 11. Debuxa unha persoa ou a ti mesmo/a con esa indumentaria.

XCV. REDACTAR UN TEXTO DE OPINIÓN. DESCOÑECIDOS ............................... .............................. ................................ ............................... .............................. É tarde xa. Inútil partir cara a ningures Inútil a memoria do teu nome Inútil que nos prometamos mares, solsticios e veraos. A música da distáncia xa nos alonxa derrotados. Solaina de Ausencia. Xulio López Valcarcel. COMPRENSIÓN 1. Falamos sobre o poema e sobre o que trata esta parte do poema.

203

VOCABULARIO 2. IN-, é un prefixo que significa negación. Busca palabras que teñan ese mesmo prefixo . EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA 3. Moitas veces consumimos polo mero feito de facelo, ás veces sen necesidade. Que actitude debemos tomar ante esta situación? Sabes o que é o consumo responsable? Pescuda información sobre o tema e logo faremos un debate sobre a febre de comprar. EXPRESIÓN ESCRITA 4. Imos redactar un texto pequeno, cunha lista de inutilidades. 5. Redactamos un texto de opinión sobre algunha inutilidade ou costume que debería desaparecer ou prohibirse. 6. Escribiremos frases coa estrutura do poema pero en sentido contrario: útil + verbo + .............................. 7. escribiremos un poema utilizando diferentes formas de negación.

204

METODOLOXÍA SOBRE A PRODUCIÓN DA ESCRITA 205

Establecer a confianza para comezar a escribir , é dicir, crear un ambiente na clase no que se dean as condicións necesarias de confianza que estimulen ao alumnado a participar e a escribir, a ter interese,é a primeira condición metodolóxica necesaria para o desenvolvemento da escritura. Isto non implica que o profesorado deba obrigar ao alumnado a manifestar aspectos persoais que lle incomoden pero alcanzado certo grao de confianza a expresión e opinión ante certos temas serve de base e apoio á acción titorial, invitando a reforzar ou eliminar medidas susceptibles de cambio. Ademais, propiciar vínculos de confianza entre o alumnado invita a xerar un clima receptivo á colaboración e á crítica. A axuda e a corrección dentro da elaboración de textos xoga un papel fundamental nas intencións comunicativas , finalidade importante da escritura. Como argumenta Guadalupe Jover : “ Se é nos relatos compartidos onde nos lemos como colectividade, onde cristaliza unha precisa mirada sobre a comunidade, é tamén nos relatos onde aprendemos a lernos individualmente, a contarnos o que nos pasa e a escribir o modo en que percibimos a os outros”. Na súa xeneralidade, abordamos o traballo pedagóxico dende unha dimensión práctica da lingua, como cita Delmiro Coto “ ofrécese o proceso de escribir. O facer cousas coas palabras: actividades de escritura, lectura ou interpretación textual ben integradas entre si que contan co decisivo papel do receptor a usuario do mesmo....Trátase de como conseguir textos escritos por parte do alumnado, na mesma aula, en grupo, para poder partir deles cara outros textos, nunha dinámica intertextual e que isto sirva como eixo organizador do conxunto da materia de lingua; preocupados de como expresamos ( polo que hai que abordar na clase as dificultades que asexan aos principiantes) e de como o recibimos ( no que se lle chama a construción social do sentido)”. Somos conscientes de que se queremos conseguir que o alumnado escriba, o profesorado debe ser capaz de facer ver a este a importancia e a utilidade que ten o traballo de comprensión, interpretación e produción de textos. Deste xeito, a utilidade destas actividades consiste en poñerse en relación co mundo da fantasía e a imaxinación, en colocarse en diversas perspectivas o que aumenta a capacidade de valoración crítica, en atopar múltiples sentidos ás tarefas, en ensinar a arte de contar as cousas como instrumento de comprensión e interpretación do mundo, en sentirse como persoas nun contexto social, en desenvolver a capacidade de análise en situacións concretas, en conectar coa cultura, entendida esta como memoria hereditaria da colectividade e en ensinar os diversos códigos que conflúen nos textos artísticos. Buscamos deseñar actividades na que a finalidade é a de conseguir escritos de aproximación ao ámbito literario, tendendo pontes por medio de varios itinerarios, pontes de aproximación á escritura doutros textos, polos textos que levan á lectura significativa e por medio de textos que predispoñen emocionalmente a unha mellor interpretación de textos.

206

En moitas actividades o factor motivación é esencial para afrontar as dificultades que pode presentar un texto. Considera Cassany que “ o filtro afectivo é como unha pantalla que, en determinadas condicións, impide que o input chegue en estado puro ao organizador.” Por iso, saír da aula, mirar pola fiestra, escoitar música, elaborar recitas de cociña, debuxar, pescudar na biblioteca, contar anécdotas, utilizar diferentes formatos, pintar, viaxar virtualmente, conforman a base das nosas suxestións metodolóxicas. Para que o nos alumnado produza textos escritos, propoñemos: - Conseguir que o alumnado tome conciencia do que poden chegar a escribir xuntos como grupo de aprendizaxe; - Potenciar actitudes positivas ante o código escrito, a escritura literaria e a lectura de textos; - Medir polo miúdo os primeiros pasos na primeira fase de composición dun texto, elixindo a consigna axeitada, tendo sempre en conta o obxectivo que se persigue e previndo o que se fará na etapa seguinte; - Ocuparse tanto do proceso como do produto final; - Ter previstas para cada tarefa o tipo de estratexias de corrección e revisión da produción do alumnado; - Asistir e asesorar na clase deforma individualizada. O proxecto está conformado en oito grandes apartados que corresponden aos contidos da lingua neste terceiro ciclo: I. Vocabulario II. Ortografía III. Gramática IV. Expresión Oral V. Literatura VI. Expresión Escrita VII. Competencias Básicas VIII. Interdisciplinariedade e Transversalidade. É debido ao carácter esencialmente orientado á escrita que impregna este traballo polo que en cada un dos apartados e subapartados se recomendan suxestións relacionadas coa expresión escrita, actuando esta como o eixe vertebrador do proxecto. Tamén consideramos necesario salientar que os diferentes apartados desenvólvense non só nos que lle son propios senón que van mesturándose nos outros apartados ao longo de toda a proposta metodolóxica, conformando o carácter integrador de dita proposta. Tratándose dun proxecto integrador tanto dos contidos lingüísticos como interdisciplinares e transversais, onde a produción de textos vai parella á asimilación e integración de contidos referentes ao terceiro ciclo, consideramos necesario salientar a importancia das consignas. Indica Delmiro Coto que “a consigna é unha fórmula breve que incita á produción dun texto; segundo as súas directrices, sinalamos que da elección das consignas depende a validez das respostas.Serán axeitadas sempre que faciliten textos variados e expresivamente ricos. No noso traballo pretendemos suxerir unha ampla variedade de consignas: - Indicativos de elementos narrativos: espazo, tempo, narradores; - Indicadores de argumentos;

207

Relativos á descrición; Que engloban a interrogación: reportaxes, preguntas, diálogos...; Referidos aos distintos xéneros literarios: fantástico,amoroso, científico,..; Correspondente ao campo sensorial: visual, táctil, .....; Gramaticais e lexicais : niveis fonolóxico, sintáctico, semántico e lexical. Con modelos operativos que formulan: abreviar, completar, transformar,....; Intertextuais: textos que producen textos.

Unha aspecto básico da organización deste traballo parte do continuo e frecuente uso da biblioteca por parte do alumnado, entendendo esta como un espazo vivo e aberto, onde os libros e os recursos móvense e manéxanse nun dobre sentido de obxecto e suxeito. A biblioteca como fonte de información, como recurso, como xeradora de experiencias, como “posibilitadora”. E así, Internet ofrécenos esa gran biblioteca aberta ao mundo , onde pescudaremos para desenvolver moitas da actividades propostas. Nas infinitas posibilidades, propoñemos visitas á: - Bibliotecas virtuais; - Páxinas de autor; - Páxinas temáticas; - Webs informativas con datos , enlaces, enderezos, ... - Materiais didácticos Web. - Audicións de recursos musicais. Non podemos esquecer o blog da biblioteca http://caracolatola.blogspot.com/ como ese escaparate onde se mostra a produción escrita e se somete á mirada exterior, nun inesgotable proceso de intercambio. Abonda con todo o dito anteriormente para colixir a importancia que lle damos neste traballo ao proxecto lector e a interrelación de dito proxecto con moitas das consignas suxeridas. A experiencia demostra que unha aprendizaxe da escritura , no sentido que propoñemos, converte ao alumnado desmotivado en lectores voluntarios, o que é un bo primeiro paso para que cheguen a lectores habituais. Abrimos así a posibilidade de que o alumnado teña un maior protagonismo na construción dos seus coñecementos mediante os procesos de investigación; ao mesmo tempo, se favorece o progreso nas súas competencias como usuarios das TICs, desenvolvemento que se producirá tamén en todas as áreas educativas. Profundamente relacionado con este aspecto está a importancia que lle damos ás propostas de proxectos integrados , englobando estes varias disciplinas curriculares , conformando os coñecementos nun todo con sentido e afectando positivamente ás competencias básicas o que inflúe no incremento da autonomía e afasta os coñecementos illados e compartimentados. Por último, pero non por iso menos importante, queremos abordar a importancia do traballo cooperativo como modelo organizativo da aula. ” Escribir é , por tanto, un valiosísimo instrumento dereflexión colectiva, que require unha intención e un destinatario” reflexiona Salustiano Casaseca ( A Composición escrita ( de 3 a 16 anos) para continuar “ Escríbese so pero apréndese a escribir en grupo” .Abondan neste proxecto as suxestións de

208

carácter grupal; aínda que existen tamén actividades de escrita destinadas a realizalas en solitario é , sobre todo, nas actividades motivadoras, de comprensión e de expresión oral onde o grupo adquire un papel relevante, onde as diferentes achegas individuais e de subgrupos irán conformando debates, opinións, descubertas, pescudas,...ao mesmo tempo que aumentarán os lazos de pertenza a unha colectividade, o sentimento de cooperación e solidariedade, o sentido crítico e a posta en común de coñecementos e habilidades, beneficiándose o grupo dos esforzos individuais. Non esquecemos o aspecto avaliativo, aínda que non é o cerne do noso traballo, pero queremos deixar uns breves apuntamentos sobre dita cuestión. Se falamos de procedemento cooperativo debemos rematar por unha avaliación participativa. “Na aprendizaxe da composición escrita, o alumnado está continuamente involucrado nas valoracións de textos propios e dos outros, o que desvirtúa o modelo de ensinanza na que as únicas valoracións que se fan son as do profesorado” afirma Casaseca ( A composición escrita de 3 a 16 anos) .E continúa : “ Presentar a escritura como actividade comunicativa en clase esixe que a valoración do escrito a faga cada alumno/a cos seus compañeiros/as. Considero, polo tanto, a actividade de escribir como parte integral dun proceso de aprendizaxe, non como algo que sucede despois para comprobar que a aprendizaxe tivo lugar;porque o propósito da escritura non é ser corrixida, senón mellorar a perspectiva persoal que un ten do mundo e contribuír ao establecemento dun mapa común de coñecemento compartido”. Así, seguindo esas orientacións prácticas para a ensinanza da escritura e referidas ao tema avaliativo , acordamos con Casaseca que os borradores son parte esencial do material de traballo e é sobre a organización destes sobre os que se fai unha análise para valorar as dificultades atopadas e son os borranchos o obxectivo da reflexión na aprendizaxe da escrita. Tendo en conta que partimos sempre de coñecementos previos, seguimos unhas pautas xenéricas de actuación ( A composición escrita de 3 a 16 anos): - “Aportamos e revisamos co alumnado distintos modelos sobre o texto que queremos tratar. - O alumnado sabe o que ,especificamente, vai aprender. - Producimos en xeral, agás casos concretos, textos colectivos que serven de modelo para a creación de textos individuais. - Revisión das producións antes de dalas por definitivas. - Estas revisións levaranse a cabo de distintas formas: colectivas, individuais e de autocorreción. - Facilitamos guións de autoavaliación ao rematar a unidade didáctica.” D. Cassany no su libro “ A cociña da escritura” facilita unhas pautas de revisión dos procesos do textos moi útiles para a súa aplicación, atendendo ao enfoque do escrito, , ás ideas, á información,puntuación,presentación,... - Todos os escritos e os seus procesos ( lecturas, notas, recortes, ..) recóllense nun caderno que lle chamamos O CARTAFOL . É neste caderno onde quedarían recollidos e plasmados os traballos ao longo do curso. Non é excluínte este caderno con outras presentacións informáticas que se fagan ( subidas aos blogues, presentacións en diferentes formatos: pps, issues, etc..). A modo de compendio, poderiamos dicir que é creando un clima de confianza na aula onde se deberán desenvolver os diferentes aspectos

209

curriculares desta proposta enfocados dende un punto de vista interdisciplinar e transversal, ofrecendo consignas variadas e integradoras que posibiliten a construción do coñecemento, partindo dunha metodoloxía de traballo cooperativa e comunicativa e utilizando a biblioteca como o espazo onde os recursos e o uso das tecnoloxías nos axuden a desenvolver un espírito crítico e a intentar comprender e mellorar a realidade que nos rodea.

210

BIBLIOGRAFÍA 211

BIBLIOGRAFÍA SOBRE DIDÁCTICA DA EXPRESIÓN ESCRITA

1. ACTIS,B. (2007) ¿Qué, cómo y para qué leer? Homo Sapiens Ediciones. Madrid. 2. ADELL, P., SÁNCHEZ DE ENCISO, J. (1994) Puntería. Propuestas para aprender a puntuar. Octaedro. Barcelona. 3. AGRELO, X.,SAMPEDRO, P. (1995) Aproximación didáctica á obra de A. Avilés de Taramancos. Toxosoutos. Muros.(A Coruña) 4. BADÍA ,D., VILÁ, M. (1996) Juegos de expresión oral y escrita. Graó. Barcelona 5. BERENGUER, M. (2007) Poesías para jugar. Un camino hacia la lectura. Catarata. Madrid 6. BONET, R., RINCÓN, F. (1993) El libro de los acentos. Octaedro .Barcelona. 7. CASSANY, D.( 1994) Describir el escribir. Cómo se aprende a escribir. Paidós Comunicación. 8. CASSANY, D. (1996) La cocina de la escritura. Colección Argumentos. Anagrama. Barcelona 9. CASSANY, D. ( 2000) Reparar la escritura. Didáctica de corrección de lo escrito. Biblioteca de aula,108. Graó. Barcelona. 10. CASSANY, D. ( 2006) Taller de textos. Leer, escribir y comentar en el aula. Paidós. 11. CHAMBERS, A. ( 2007) Dime. Fondo de Cultura Económica. México 12. COLOMER, T.(2006) Andar entre libros .La lectura literaria en la escuela. Fondo de Cultura Económica. México 13. COR, P. (1997) Escribir bien. Celeste Ediciones. Madrid 14. DELMIRO, B. (2002) La escritura creativa en las aulas. Graó. Barcelona. 15. FERNÁNDEZ , L., PEÑA, J. (XXX) Estrategias para la expresión escrita. Ediciones Pedagógicas. 16. FRANCO, A. (1998) Escribir: un juego literario. Alhambra. 17. FRIOT, B. (2007) L´Agenda du ( presque ) poète. Editions De La Martinière .Paris. 18. GIL ; C. (2003) ¡ A jugar con los poemas ! Editorial CCS. Madrid. 19. GÓMEZ, F. (1993) Didáctica de la poesía en la escuela Infantil y Primaria. Cincel. Argentina. 20. GÓMEZ, F. (2002) Didáctica de la poesía en la educación secundaria. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. Madrid. 21. GONZÁLEZ, J. (1987) Expresión escrita. Alambra. Madrid 22. HARGUINDEY, H., PAZOS, X.M. (1995) Estilo de ejercicios para ejercicios de estilo. Edicións Xerais. Vigo. 23. HERNÁNDEZ, G. Ortografía 2. Normas y estilo. Ejercicios y actividades de autoaprendizaje. SGEL. 24. JOVER, G. (2007) Un mundo por leer. Educación, adolescentes y literatura. Octaedro. Barcelona. 25. LIPMAN, M. (200) Escribir: Cómo y Por qué . Manatial. Buenos Aires 26. LÓPEZ, C. (1995) Do falar e do escribir. Fontel. A Coruña. 27. LUENGO, R. ( 1994) Para animármo-la escola. Sotelo Branco. Santiago de Compostela. 28. MORENO, V. ( 1995) El deseo de escribir. Propuestas para despertar y mantener el gusto por la escritura. Pamiela. Navarra.

212

29. MORENO, V. (1989) El juego poético en la escuela. Pamiela Navarra 30. MORENO, V. (2003) Leer con los cinco sentidos. Pamiela . Navarra. 31. MORENO, V. (1998) Va de poesía. Propuestas para despertar el deseo de leer y escribir poesías. Pamiela. Navarra 32. REDONDO, A. ( 2000) Pintar con palabras. Edebé. Barcelona. 33. REYZÁBAL,V. , TENORIO, P. ( 1992) El aprendizaje significativo de la literatura.La Muralla . Madrid 34. SARTO, M. (1998) Animación a la lectura con nuevas estrategias. SM. Madrid. 35. SERRA, M. ( 2002) Verbalia.com Península . Barcelona 36. TEBEROSKY, A. (2001) Aprendiendo a escribir. Cuadernos de Educación, Ice. Horsori Editorial. Barcelona. 37. THORNE, K. (2008) Emoción y creatividad en clase. Graó. Barcelona. 38. TIMBAL-DUCLAUX, L. ( 1995) Escritura creativa. Edaf. Madrid. 39. TOLCHINSKY, L. (1993) Aprendizaje del lenguaje escrito .Anthropos. Barcelona. 40. VVAA. ( 2000) El diario personal. Propuestas para su escritura. Pamiela Pedagogía. Navarra. 41. VVAA. ( XXX) Experiencias escolares con la lectura y la escritura. Graó. Barcelona. 42. VVAA. (1990) Expresión escrita o estrategias para la escritura. Alambra. 43. VVAA (2006) Hablamos de lengua con niños y niñas. Graó. Barcelona. 44. VVAA ( 2004) La composición escrita (de 3 a 16 años).Laboratorio Educativo. Caracas. 45. VVAA. (2000) La enseñanza de la ortografía. Graó. Barcelona 46. VVAA. ( 2003) Secuencias didácticas para aprender a escribir. Graó. Barcelona 47. VVAA ( 2006) Enseñar literatura en secundaria. Graó .Barcelona. 48. VVAA La comunicación literaria en las primeras edades. Ministerio de Educación , Cultura y Deporte. Madrid.

BIBLIOGRAFÍA SOBRE A LINGUAXE POÉTICA 1. BACHELARD ,G. (2000) La intuición del instante. Fondo de Cultura Económica. México. 2. JANER, G. (1989) Pedagogía de la imaginación poética. Aliorna. Barcelona. 3. LEVIN, S. (1974) Estructuras lingüísticas en la poesía. Cátedra. Madrid. 4. NAVARRO, R. (1998) Cómo leer un poema. Ariel. Barcelona. 5. REYZÁBAL, Mª V. (1994) La lírica: técnicas de comprensión y expresión. Arco/Libros .Madrid 6. RODRÍGUEZ FER, C. (1990) Poesía Galega. Edicións Xerais. Vigo 7. SOLADANO, A. (1989) Cómo leer textos poéticos. Guía de lectura. Hacia una lectura creativa. Akal. Madrid. BIBLIOGRAFÍA DE RECURSOS POÉTICOS

1. ALONSO, F. (2010) Folerpas de Novoneyra. E. Xerais. Vigo. 2. ÁLVAREZ BLÁZQUEZ, X.M. ( 1992) Roseira do teu mencer. Xerais. Vigo. 3. ÁLVAREZ BLÁZQUEZ, X.M. (2008) O que ben che quer. OQO. Pontevedra.

213

4. 5. 6. 7. 8.

AMADO, L. ( 1983) Obra completa. Biblioteca Básica de Cultura Galega. BABARRO, X. ( 2001) Ten, ten a miña casa.. Galaxia. Vigo. BABARRO, X. (2001) Os feitizos de Medea. . Everest. BABARRO, X. (1993) Contos de Trabecín, Trabezón. Bruño. Madrid. BERNÁRDEZ, C.L., (1994) Cincuenta anos de poesía galega. A xeración dos 50 a xeración dos 80. Editorial Penta. 1994. 9. BRAXE, L. (1992) Territorios. Biblioteca de autores galegos. Diario 16. Galicia. 10. CAAMAÑO; A. (2000) Poemario irlandés. Espiral Maior . A Coruña. 11. CABANA, D.X. (2003) Vinte cadernos ( Poemas 1969-2002) Xerais.Vigo. 12. CACHEIRO, M. (2006) Amor en feminino. Antoloxía das poetas galegas. Baía. A Coruña. 13. CASTAÑO, Y., (2009) Profundidad de campo.(Profundidade de campo). Visor. Madrid. 14. CERMEÑO. X. (1990) Historia de Abadón. Sotelo Blanco.Santiago de Compostela. 15. CORTIZAS, A. ( 2008) Era unha vez na quimbamba. Tambre. Vigo. 16. CORTIZAS, A. ( 1996) Historias e algún percance todas ditas en romance. Galaxia. Vigo. 17. COUCEIRO, E. (2003) (Cito) . Xerais. Vigo. 18. CUÑA NOVÁS, M (2008) Fabulario Novo. Fundación Cuña- Casasbellas. Pontevedra. 19. DACOSTA, M. (1998) Setembro. Dombate. Vigo. 20. DARRIBA, M. (2006) Vostede non sabe con quen está a falar. Espiral Maior. A Coruña. 21. FERNÁNDEZ, A.Mª. (2001) A casa de había unha vez. Xerais .Vigo. 22. FERNÁNDEZ, A.Mª ( 2003) Tres voltas ao planeta. Everest. León. 23. FERNÁNDEZ, A.Mª ( 2004) Quen vive aqui? Galaxia .Vigo. 24. FERREIRO, C. E. ( 2006) Escolma poética. Factoría K de libros. Pontevedra 25. FONTE, R. (2008) Xardín do pasatempo. Ala delta. Serie Verde. Tambre.Vigo. 26. FONTES, C. ( 2009) Poemas con piruleta. Galaxia Vigo 27. FORCADELA, M. (2008) Música de cinza. Galaxia. Vigo. 28. GARCÍA , A. ( 1992) Ventos. Xerais. Vigo. 29. GARCÍA , A. (2000) O que ven os ollos dos nenos. Xerais. Vigo. 30. GARCÍA , A. ( 2001) Na fogueira dos versos . Galaxia. Vigo. 31. GARCÍA , A ( 2007) Petando nas portas de Dylan. Galaxia. Vigo. 32. GARCÍA , A ( 2009) As palabras están a mirarse arredor da mesa. Everest. 33. GARCÍA , A ( 2006) Cando caen as follas. Everest. 34. GARCÍA, P. ( 1997) Cando o rei pasou por aquí. Xerais. Vigo. 35. GÓMEZ, L. (2005) O útero dos cabalos. Espiral Maior. A Coruña. 36. GONZÁLEZ, H. (2001) A tribo das baleas. Poetas de arestora. Edicións Xerais. Vigo 37. LÓPEZ-BARXAS, F., MOLINA, C.A. (1991) Fin de milenio.Antología de la poesía gallega última. Libros del Egoísta. Libertarias Producciones.Madrid. 38. MARÍA DO CEBREIRO, (2008) Non son de aquí. Xerais. Vigo. 39. MORENO, V. (2006) Elexías da luz. Xerais .Vigo. 40. OTERO, A. (2003). O son da xordeira. Espiral Maior. A Coruña. 41. OUTERIÑO, M. (2005): É. Galaxia. Vigo 42. PALLARÉS, P.(1980): Entre lusco e fusco, Edicións do Castro, A Coruña. 43. PALLARÉS, P.(2009): Livro das devoracións. Espiral Maior, A Coruña

214

44. PATO, C. (2006): A ponte das poldras.Galaxia. Vigo 45. REIXA, A. (1992) Historia do Rock and Roll. Biblioteca de autores galegos. Diario 16. Galicia 46. RODRÍGUEZ, L. (1986) Desde a palabra, doce voces. Nova poesía galega. Sotelo Branco. Santiago de Compostela. 47. RODRÍGUEZ , E. (2005) Das amorosas cordas. 15 poetas desde Galicia. Eneida. Madrid 48. SOLLA, C. (2008) reGaliza e outras chuches. E. Cardeñoso. Vigo. 49. TORRES, X. (1992) Estacións ao mar. Biblioteca de autores galegos. Diario 16. Galicia 50. PEREIRO, L. (1997) : Poemas para unha loia. Espiral Maior. A Coruña. 51. QUEIPO, X. (2004): Glosarios. Espiral Maior . A Coruña. 52. RIVEIRO, E. (2008) Palabras brancas. Xerais.Vigo. 53. RIVAS, M. (2009) : A desaparición da neve. Alfaguara. Madrid. 54. RIVAS, M ( 2003) Do descoñecido ao descoñecido. Espiral Maior. A Coruña. 55. VÁZQUEZ, P. ( 1991) Antoloxía. Ourense. 56. VAZQUEZ, X. ( 2001) Banzados. Espiral maior. A Coruña. 57. VEIGA, E. (2006) Desconcerto. Biblioteca Editorial.A Coruña 58. villalta, l. (1991) Música Reservada. Ediciós do Castro.A Coruña. 59. VILLAR, H. ( 2004)Na praia dos lagartos.Edicións do Castro. A Coruña. 60. VVAA. (2007) : A porta verde do sétimo andar.. Vigo. 61. VVAA. (2008) Os ecos do bilurico. Gálix. A Coruña. 62. VVAA Para cantar e contar. 63. VVAA. ( 1991)Trazos , trozos e retrincos. Lagarto Pintado. Xunta de Galicia. 64. VVAA . Antoloxía da poesía galega para nenos. Susaeta. 65. VVAA . (1997) Os nosos versos. Antoloxía a cargo de A. Gª Teijeiro. Anaya. 66. VVAA (1997) Daquelas que cantei. Rosalía na palabra de once escritoras galegas. Fundación Rosalía de Castro. Padrón. 67. VVAA (1989) Longa noite de pedra. Poetas da guerra e da postguerra. Fillos da invernia. Selección de Darío Xohán Cabana.Xunta de Galicia. Santiago de Compostela. 68. VVAA (1989) Longa noite de pedra. Poetas da guerra e da postguerra. Os continuadores. . Xunta de Galicia. Santiago de Compostela. 69. VVAA. (1999) Efecto 2000. Antoloxía de poetas dos 90. Letras de Cal. Compostela. 70. VVAA. (2006) Polifonías. Voces poéticas contra a violencia de xénero Espiral Maior./ Xunta de Galicia A Coruña 71. VVAA. (2007) Polifonías II . Voces poéticas contra a violencia de xénero Espiral Maior./ Xunta de Galicia A Coruña.

215

ÍNDICE XERAL DE RECURSOS

1. VOCABULARIO I. OS DICIONARIOS Palabras. Xardín do Pasatempo. Ramiro Fonte II. SINÓNIMOS E ANTÓNIMOS Treboada. Letra:Antonio Saco. Música:Lume (para que saia o sol) Lamatumbá III. PALABRAS PRIMITIVAS E PALABRAS DERIVADAS Escravitude. Letra:Armando González López. Música:No bico un cantar. María do Ceo IV. CAMPO SEMÁNTICO a) Un manual de retórica .Xardín do pasatempo .Ramiro Fonte b) No fondo da mar . Oriolos neneiros. Pura Vázquez V. PREFIXOS DE NEGACIÓN Os cóbados no barandal. Letra:Manoel Antonio Música: Emilio Cao Corazón de Brief. Maite Dono VI. SUFIXOS DE PROFESIÓN Mapoulada, mapoula do río. Fabulario novo. Manuel Cuña Novás. VII. PALABRAS COMPOSTAS Cartafol do vento. De catro a catro. Manoel Antonio VIII. OS PRÉSTAMOS ¡Goal! Romances galegos. Eduardo Blanco Amor. IX. AS FRASES FEITAS Letra:Se has de chorar. Blasfemas do silencio.Alfonso Pexegueiro. Música: zimmer 103 Once máis 15.Poemas musicados. X. FORMACIÓN DO NOME. DEFINIR NOMES Unha folerpa. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte. XI. FORMACIÓN DO ADXECTIVO.DEFINIR ADXECTIVOS Xente. Letra: Inspirada nunha de Manolo Maseda Música: Guadi Galego/ Guillermo Fernández 10.0 . Berrogüetto.

216

XII. FORMACIÓN DO VERBO. DEFINIR VERBOS Nova orde. Narf. No bico un cantar . VVAA XIII. OS XENTILICIOS. Raposos. Ten.ten a miña casa ten...Xoán Babarro XIV. AS ONOMATOPEAS Cocoroco. Oriolos neneiros. Pura Vázquez XV. AS SIGLAS E AS ABREVIATURAS A min e non a ti... Estevo Creus. A tribo das baleas.

2. ORTOGRAFÍA I. A SÍLABA: A SÍLABA ÁTONA E A TÓNICA Canzón pra que un neno non durma. Letra: Luis Pimentel Música: Víctor Aneiros. Heroe secreto Víctor Aneiros II. REGRAS XERAIS DE ACENTUACIÓN d) Setestrelo. Letra Guadi Galego Música: Guadi Galego Guillerme Fernández Hepta. Berrogüetto e) MAR. Profecía do mar. Bernardino Graña. f) Romance esdrúxulo. Historias e algún percance todas ditas en romance.Antón Cortizas III. ACENTUACIÓN DE DITONGOS E HIATOS O despertador. Letra e música: Ico Lume ( para que saia o sol ) Lamatumbá IV. O ACENTO DIACRÍTICO O Rap do inimigo. Malabares e ourizos. Manuel Rivas V. AS CONTRACCIÓNS. Komunikando. Letra: Malabares e ourizos. Manuel Rivas. Música: Komunikando. Os Diplomáticos VI. PALABRAS CON B E PALABRAS CON V Bater. Letra e música: Xosé Luis Romero Alento. Nova Galega de Danza. VII. PALABRAS REMATADAS EN ZA, ZO

217

A forza da palabra. A “Tribu” . Zënzar VIII. O PUNTO . A COMA Pradairo. Na praia dos lagartos. Helena Villar Janeiro. IX. DOUS PUNTOS Había unha vella chamada Lucía. Era unha vez na quimbamba. Cortizas

Antón

X. COMIÑAS E PARÉNTESES a) Era un home de bos modos. Era unha vez na quimbamba. Antón Cortizas. b) Cociño a todas horas. A tribo das baleas. María do Cebreiro.

3. GRAMÁTICA I. A COMUNICACIÓN. A LINGUAXE E AS LINGUAS. Promesa. Balada nas praias do oeste. Manuel Rivas. II. O ENUNCIADO.FRASE E ORACIÓN. Entropialxia. 10.0. Berrogüetto III. O NOME: CLASES, XÉNEROS E NÚMERO Quixera alzar o meu canto. Letra: Méndez Ferrín. No bico un cantar. María do Ceo. IV. OS DETERMINANTES Reggae dos mariñeiros. Lume ( para que saia o sol) Lamatumbá. V. O ADXECTIVO.GRAOS Poema do extravío. Muiñeiro de brétemas. Manuel María VI. OS PRONOMES Azul. A tribo das baleas. Antón Lopo VII. O VERBO: O TEMPO, O MODO, A VOZ. a) Non falas. É . Manuel Outeriño. b) Ollando o mar. O son da xordeira Antía Otero c) Baixei á esperanza. Balada nas praias do oeste. Manuel Rivas d) Adeus. Mohicania. Manuel Rivas e) Welcome. Ningún cisne. Manuel Rivas f) Degaro. Fabulario novo Manuel Cuña Novás.. g) Soñando. Segredo a voces. Anubía. VIII. CLASES DE VERBOS: REGULARES, IRREGULARES E DEFECTIVOS. a) Frauta na noite. Fabulario novo. Manuel Cuña Novás. b) En Seraogna. Seraogna . Alfonso Pexegueiro.

218

IX. O ADVERBIO. Amor animal. Mohicania.M. Rivas X. AS PREPOSICIÓNS, AS CONXUNCIÓNS E AS INTERXECCIÓNS.

c) Os días da fortaleza.Balada nas praias do oeste. Manuel d) María Soliña. Celso Emilio Ferreiro.

Rivas

-No bico un cantar . María do Ceo. -Vida e morte. Amancio Prada XI. A ORACIÓN: SUXEITO E PREDICADO. Na noite. Lume ( para que saia o sol) Lamatumbá XII. O COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. O COMPLEMENTO AXENTE. O can . Fillos da invernía. Antón Tovar XIII. CLASES DE ENUNCIADOS. a) O MONTE DO FARO. A desaparición da neve. M Rivas. b) A Rosalía. Manuel Curros Enríquez.. 1. No bico un cantar. María do Ceo. 2. Once máis 15. Julián Ross 3. Aí vén o maio. L.E. Batallán 4. No bico un cantar. Alonso de Santiago.

4. EXPRESIÓN ORAL I. PRESENTARSE E PRESENTAR A OUTROS a)Autonomía dos indicios. Profundidade de campo . Yolanda Castaño. b) Un experto. A tribo das baleas. Antón Lopo. II. EXPLICAR O QUE NOS PASA c) Perdoa-me a dor. Sétima soidade. Pilar Pallarés d) Soneto algo roto pra unha tarde. Cantigas do setenta. DaríoXohán Cabana III. NARRAR FEITOS EN PRIMEIRA OU TERCEIRA PERSONA a) Un naufraxio. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte b) O cuco Letra: Manoel María . Música:Lembranzas Suso Vaamonde. IV. CONTAR ANÉCDOTAS E EXPERIENCIAS E ti que tanto tes. Letra:Felisa Segade Madama. Leilía. V. DESCRIBIR UNHA PERSOA PARA IDENTIFICALA.

219

Escoiten señores. Benzón. Guadi Galego VI. DEFINIR UN OBXECTO PARA IDENTIFICALO. A frol do toxo . Maturidade. Pura Vázquez. VII. PEDIR E DAR INFORMACIÓN Vida. Marcos Ana A solaina da memoria. A Quenlla. VIII. EXPRESAR GUSTOS E AFECCIÓNS Waikiki. Paraíso distante Loretta Martín. IX. EXPRESAR QUEIXAS E RECLAMACIÓNS. Voz de xeración. Memoria dunha edá. Arcadio López Casanova. X. EXPLICAR NORMAS E INSTRUCCIÓNS O valo de Manselle .Anxo Angueira. XI. XOGOS DE PALABRAS a) Nunha rousada. É Manuel Outeriño. b) Disque aínda falta. É Manuel Outeriño. c) O noso son. Pepe Sendón. Tótem. Narf. XII. EXPRESAR OPINIÓNS PROPIAS E ALLEAS Pedras contra tanques. Suso de Toro Madama :Leilía XIII.

EXPRESAR SENTIMENTOS E EMOCIÓNS Inmaterial. Mercedes Peón Home. Xosé Manuel Budiño

XIV. EXPLICAR UN PLAN DE VIAXE.EXPLICAR ITINERARIOS Fisterra. Unha semaniña enteira Treixadura. Vigo ou Berlín Alfaias Fanny Alexander. XV. FACER PLANS. Hei de estar alí. Suso de Toro. Madama .Leilía.

5. LITERATURA I. TEMAS DA LITERATURA a) Festa na nogueira. Oriolos neneiros Pura Vázquez b) O mar, o mar,.. Estacións ao mar. Xohana Torres. c) Letanía de Galicia. Os Eidos Uxío Novoneyra. d) Cantiga para durmir un neno. C. E. Ferreiro. No bico un cantar . María do Ceo II. PROSA E VERSO O gato da tasca mariñeira. Profecía ao mar.Bernardino Graña. III. A ESTRUTURA DO CONTO a) Estrada. Ningún cisne. Manuel Rivas b) Visitas ao bosco. Oriolos neneiros . Pura Vázquez 220

c) .Fin da historia. Glosarios Xavier Queipo. d) Contos de fadas. Profundidade de campo. Yolanda Castaño. IV. AS CANTIGAS MEDIEVAIS Nos ollos teus. A. Cunqueiro. Once máis 15. Rodrigo Romaní V. OS TEMAS NA POESIA a) Félix Muriel. Mohicania Manuel Rivas. b) Kafka. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte. c) Rula. Xardín do pasatempo Ramiro Fonte. d) O poema . A luz resuscitada. ManuelMaría VI. VERSO E ESTROFA. Entre a terra e o mar. Xosé Lois Romero. Alento Nova Galega de Danza VII. RIMA CONSONANTE E RIMA ASONANTE a) Soneto da seta e o neto e máis da nata e o soto. Carlos Santiago. Tótem . Narf b) O solpor. Amado Carballo. Heroe secreto.Víctor Aneiros. VIII. PERSONIFICACIÓN, METÁFORA, COMPARACIÓN d) Confesión. Costa da Morte Blues Manuel Rivas e) Falar de amores. Parallé / Ugía Pedreira. Nordestin@s f) El era forte e feble. Ningún cisne. Manuel Rivas/ IX. OS CONTOS POPULARES Infancia. Sito. Almas da noite.Kästoma X. O FANTÁSTICO NA LITERATURA Bando. Documentos personaes. Manuel María XI. A MEDIDA DOS VERSOS Ai. Curros Enríquez. No bico un cantar. María do Ceo. Meiga do Norte XII. VERSOS LIBRES Rasga o alén. Lino Braxe.Albeida. R. Romaní XIII. O TEMPO NA NARRACIÓN. Vogar.María mariño. Danza das areas. Uxía. XIV. TEATRO:ACTOS E ESCENAS Corazón, vivo teatro. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte. XV. AS LENDAS A tribu máxica. Danza das areas. Uxía Senlle XVI. A BANDA DESEÑADA. Cántiga ( unha noite na eira do trigo) M. Curros Enríquez. 1.-Eterno Navegar. Uxía. 2.-No bico un cantar . María do Ceo

221

3.- No bico un cantar. Antón de Santiago.

6. EXPRESIÓN ESCRITA. I. MOTIVACIÓN a) Pero os poetas... Non son de aquí. María do Cebreiro b) E coa palabra... A tribo das baleas. Ana Romaní c) Autopoética. Memoria de Agosto. Xulio López Valcarcel d) Paixón dos silencios Da muda primavera. Román Raña. II. ALITERACIÓNS a) O párroco. É . Manuel Outeriño b) Cousos do Lobo .Os Eidos Uxío Novoneyra. III. ANÁFORAS Avenida Atlántica. Mohicania. Manuel Rivas IV. ANTÍTESE Camiñan descalzas. A tribo das baleas Ana Romaní V. ASOCIACIÓNS Gaivotas no pombal. Baladas nas praia do oeste Manuel Rivas VI. ENUMERACIÓNS a) O pan negro. Baladas nas praias do oeste. Manuel Rivas b) Un trío. Xardín do pasatempo Ramiro Fonte VII. ESTRUTURAS PARALELAS a) Así como vén. Xardín do pasatempo .Ramiro Fonte. b) Mar. Xardín do pasatempo .Ramiro Fonte. c) Non sei. Nordestin@s Emilio Álvarez d) Camariñas. Popular / Guadi Galego Nordestin@s VIII. FEITO INSÓLITO Nevada na mariña.Balada nas praias do oeste.Manuel Rivas IX. HAIKUS XXVII. Glosarios. Xavier Queipo X. HIPÉRBOLES A Coruña.Non son de aquí. María Do Cebreiro XI. METÁFORAS O panal da lúa.Oriolos neneiros. Pura Vázquez XII. PARADOX0S Paradoxos. Glosarios Xavier Queipo. XIII. PERSONIFICACIÓN O exército do bosque.Mohicania Manuel Rivas 222

XIV. POEMA VISUAL As pontes. A saudade i outros poemas Pura Vázquez XV. NARRAR UN SUCESO. Televisión. Ningún cisne Manuel Rivas. XVI. ESCRIBIR UNHA CARTA OU TARXETA POSTAL. Unha carta. Carta ao fillo. Manuel Rivas XVII. DESCRIBIR OBXECTOS a) Ferretería.. Costa da Morte Blues. Manuel Rivas b) Os meus zapatos. A tribo das baleas. Miro Villar. XVIII. REDACTAR INSTRUCCIÓNS Para facer un feitizo. Fermín Bouza Brey . Feitizo. Na Lúa. XIX. ESCRIBIR UNHA NOTICIA A REPORTAXE. Costa da Morte Blues Manuel Rivas. XX. ESCRIBIR UN DIARIO Autobiografía. Terminal .Xelís de Toro. Totem. Narf. XXI. DESCRIBIR UN LUGAR a) Observatorio. Ningún cisne Manuel Rivas b) Terra Chá. Terra Chá Manuel María XXII. O DIÁLOGO Eire do oito. O son da xordeira Antía Cal XXIII. FACER UN RESUMO Nubes. Manuel Campos . Salitre. Xabier Díaz. XXIV. DRAMATIZAR UN CONTO Na Canicouba. Francisco M. Barreiro.No colo do vento Muxicas. XXV. ESCRIBIR UN DIÁLOGO: ESTILO DIRECTO E INDIRECTO. Paxaros,paxariños. Xardín do pasatempo.Ramiro Fonte XXVI. CAUSA E CONSECUENCIA Vaite polo mundo. Felisa Segade Madama . Leilía. XXVII. REDACTAR UN TEXTO DE OPINIÓN Catálogo de inutilidades.Solaina de ausencia Xulio López Valcárcel

7. COMPETENCIAS BÁSICAS I. A BIBLIOTECA O nodeliño do conto. Oriolos neneiros. Pura Vázquez.

223

II. O HORARIO Tempo de pensar. Guadi Galego Mares de tempo. Susana Seivane III. O ÍNDICE Imos inventar un conto. A casa de había unha vez Ana Mª Fernández. IV. O TABOLEIRO DE ANUNCIOS Agasalla. Palabras brancas. Elvira Riveiro. V. A CONVOCATORIA Esperta do teu sono. Komunikando Os Diplomáticos VI. O CATÁLOGO Inventario nunha rúa (mollada e de pedra). Glosarios Xavier Queipo. VII. A PÁXINA WEB Un letreiriño anuncia.. Na praia dos lagartos. Helena Villar Janeiro. VIII. O TEXTO INFORMATIVO A noite de San Xoán. Eduardo Pondal. Feitizo. Na Lúa IX. A ENCICLOPEDIA Había unha vez unha escola mola.Era unha vez na quimbamba. Antón Cortizas X. A TÁBOA DE PREZOS Canción para ir ao mar de pesca. Profecía ao mar. Bernardino Graña. XI. A CARTA Secuencia A ..A tribo das baleas. Fran Alonso XII. A TARXETA DE VISITA Caneta de poeta. Xabier Díaz Kosmogonías Berrogüetto. XIII. O DIRECTORIO A miña casa ten..Ten, ten a miña casa ten..Xoán Babarro. XIV. O FOLLETO PUBLICITARIO Canción bonita. Manuel Vázquez Lume (para que saia o sol) Lamatumbá.

8. INTERDISCIPLINARIEDADE. I.

COÑECEMENTO DO MEDIO a) ARTE Dezaseis do un. Costa da morte Blues. Manuel Rivas b) HISTORIA Agora que está lonxe. Balada nas praias do oeste.Manuel Rivas

224

c) XEOGRAFÍA a)Mazás. Ningún cisne Manuel Rivas c) Moitas gracias. Glosarios Xavier Queipo. d) Vin o teu rosto mácio. A cámara de névoa.Victor Vaqueiro d) CIENCIAS NATURAIS a)Hipocampo. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte. c) Secuencia B. A tribo das baleas Fran Alonso. II.

EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA. a)Foto. Ningún cisne. Manuel Rivas. b) Nenez.Glosarios Xavier Queipo.

III. TRANSVERSALIDADE Poema contra o silencio.Poemas para construir unha Patria. Manuel María. IV. MATEMÁTICAS a) Estatística. Costa da morte Blues.Manuel Rivas b) Rexión de xade. Glosarios .Xavier Queipo. V. MÚSICA a) Jazz. Xardin do pastempo. Ramiro Fonte. b) The quiet man. Non son de aquí. María do Cebreiro. VI. EDUCACIÓN PLÁSTICA Quimera. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte VII. CINE Western. Xardín do pasatempo. Ramiro Fonte

225

Relación de cancións utilizadas 1. A QUENLLA: O carro das estrelas. a) A vida. Marcos Ana. 2. AMANCIO PRADA. Vida e morte a) María Soliña 3. ANTÓN DE SANTIAGO.No bico un cantar. a) Unha noite na eira do trigo. b) No bico un cantar. 4. ANUBÍA: SEGREDO A VOCES a) Soñando. 5. BERROGÜETTO. 10.0 a) Entropialxia. b) Xente 6. BERROGÜETTO. Hepta. a) Setestrelo 7. BERROGÜETTO. Kosmogonías a) Caneta de poeta. 8. DIPLOMÁTICOS: Komunikando. a) Esperta do teu sono b) Komunikando 9. FANNY ALEXANDER: Alfaias a) Vigo ou Berlín 10. GUADI GALEGO: Benzón a) Dama. 11. KÄSTOMA: Almas da noite a) INfaNCiA. 12. LAMATUMBÁ: Lume (para que saia o sol) a) Treboada b) Reggae dos mariñeiros c) Na noite d) O despertador e) Canción bonita 13. LEILÍA. Madama a) Pedras contra tanques. b) Hei de estar alí c) Vaite polo mundo d) E ti que tanto tes 14. LORETTA MARTÍN: Paraíso distante a) As cores do solpor b) Waikiki 15. LUIS EMILIO BATALLÁN. Aí ven o maio a) A Rosalía. 16. MAITE DONO: Corazón de Brief a) Os cóbados no barandal. 17. MARÍA DO CEO : No bico un cantar a) Ai. b) A Rosalía c) Quixera alzar meu canto d) Escravitude e) María Soliña 226

f) Cántiga ( Unha noite na eira do trigo) Curros Enríquez. g) Cantiga para durmir un neno 18. MUXICAS. No colo do vento a) Na Canicouba. 19. NA LÚA: Feitizo a) Na noite de San Xoán b) Para facer un feitizo. 20. NARF. Totem a) Autobiografía. b) O noso son. c) Soneto da seta e o neto e máis da nata e o soto. C. Santiago. 21. NORDESTIN@S. a) Falar de amores b) Non sei. c) Camariñas 22. NOVA GALEGA DE DANZA: Alento a) Entre a terra e o mar b) Bater 23. ONCE MÁIS 15 a) Se has chorar. Afonso Pexegueiro. zimmer 103 b) Nos ollos teus. Álvaro Cunqueiro. Miguel Alonso. c) Non. Celso Emilio Ferreiro. Xurxo Mares. d) Ai. Curros Enríquez. Meiga do Norte e) A Rosalía de Castro. Curros Enríquez.Julián Ross f) Canción para cantar todos os días. Manuel María. Elanor. 24. RODRIGO ROMANÍ: Albeida a) Rasga o alén b) Nos ollos teus.. 25. SUSANA SEIVANE. Mares de tempo. a) Tempo de pensar 26. SUSO VAAMONDE: Lembranzas a) O cuco.. 27. TREIXADURA: Unha semaniña enteira a) Fisterra. 28. UXÍA SENLLE. Danza das areas a) Vogar b) A tribu máxica 29. UXÍA. Eterno navegar a) Unha noite na eira do trigo . Curros Enríquez 30. VARIOS. No bico un cantar a) Nova orde. Narf. 31. VÍCTOR ANEIROS. Heroe secreto a) Solpor . Amado Carballo b) Canción para que un neno non durma. Luis Pimentel 32. XABIER DÍAZ : Salitre a) Nubes 33. XOSÉ MANUEL BUDIÑO: Home a) Inmaterial. 34. ZËNZAR. A Tribu. a) A forza da palabra. 227