Çocuk kütüphanelerinde elektronik yayınların kullanımı ve yaygınlaştırılması by Çekirdek Çocuk

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

ÇOCUK KÜTÜPHANELERİNDE ELEKTRONİK YAYINLARIN KULLANIMI VE YAYGINLAŞTIRILMASI

Yüksek Lisans Tezi

Rukiye (Coşkun) Sayer

Ankara - 2007

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

ÇOCUK KÜTÜPHANELERİNDE ELEKTRONİK YAYINLARIN KULLANIMI VE YAYGINLAŞTIRILMASI

Yüksek Lisans Tezi

Rukiye (Coşkun) Sayer

Tez Danışmanı Yrd. Doç.Dr. Fahrettin Özdemirci

Ankara - 2007

ÖNSÖZ Çocuklar daha çabuk öğrenebilen, daha önyargısız, toplumların geleceklerini biçimlendiren en önemli ve aynı zamanda yaşça en küçük bireylerdir. Hayata adımlarını attıkları ilk günden itibaren öğrenme serüvenlerine başlayan ve kendilerine çeşitli sözlü veya yazılı verimler arayan çocukların bu ihtiyaçları çocuk yayıncılığının doğmasını sağlamıştır. Eleştirebilen, seçebilen ve sorgulayabilen çocukların yetiştirilmesinin çok daha fazla önem kazandığı günümüzde çocukların beslendikleri çocuk yayınlarında da çeşitli değişiklikler yaşanmıştır. Bu çalışmada elektronik çocuk yayınlarının türleri, nitelikleri üzerinde durularak, bu yayınların çocuk kütüphanelerinde nasıl ve neden kullanılmaları gerektiği üzerinde durulmuştur. Bu çalışma pek çok kişinin desteği ve yardımı sayesinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmam süresince beni yönlendiren ve destek olan başta tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Fahrettin Özdemirci’ye ve Bölüm başkanımız Prof. Dr. Sekine Karakaş’a, üzerimde emeği olan ve bana bu bölümü sevdiren tüm bölüm hocalarıma; ayrıca Almanya Ottensen Halk Kütüphanesi çalışanlarına ve Almanya’da bulunan HOEB4U Çocuk ve Genç Kütüphanesi görevlilerine sorularımı yanıtlayarak beni bilgilendirdikleri için teşekkür ederim. Son olarak maddi manevi her konuda bana yardımcı olan ve bu çalışmanın ortaya çıkmasında teşvikini ve desteğini benden esirgemeyen sevgili babama, eşime sevgi ve şükranlarımı sunarım. Rukiye ( Coşkun) Sayer

III

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ………………………………………………………………………

III

İÇİNDEKİLER ………………………………………………………………

ŞEKİLLER LİSTESİ

BÖLÜMLER I. 1. Konunun Önemi …………………………………………………... 1 I. 2. Amaç ……………………………………………………………... 2 I. 3. Hipotez ……………………………………………………………. 3 I. 4. Kapsam ve Düzen ………………………………………………...

I. 5. Yöntem …………………………………………………………...

I. 6. Terimler …………………………………………………………..

I. 7. Kaynaklar …………………………………………………………

II. ELEKTRONİK YAYINCILIK ……………………………………….

II. 1. Elektronik Yayıncılığın Gelişimi ………………………………..

II. 2. Elektronik Yayınlar ……………………………………………..

II. 2. 1. Elektronik Dergiler ……………………………………..

II. 2. 2. Elektronik Kitaplar ……………………………………..

II. 2. 3. Web Sayfaları …………………………………………..

II. 2. 4. Elektronik Gazeteler ……………………………………

III. ÇOCUK YAYINLARI VE ELEKTRONİK YAYINCILIK ………… III.1. Giriş ……………………………………………………………..

III.2. Çocukluk Dönemi ve Çocuk Yayınlarının Önemi ………………

III.2.1 Çocukluk Dönemi ……………………………………….

III.2.2.Çocuk Yayınlarının Önemi ………………………………

III.3. Çocuk Yayıncılığı ……………………………………………….

III.3.1 Dünyada Çocuk Yayınlarının Gelişimi …………………..

III.3.2. Ülkemizde Çocuk Yayıncılığının Gelişimi ……………..

III.4. Çocuk Yayınlarının Nitelikleri …………………………………..

III.4.1. Çocuk Yayınlarının İç Yapı Özellikleri …………………

III.4.1.1. Tema …………………………………………….

III.4.1.2. Konu …………………………………………….. 38 III.4.1.3. Kahramanlar ve Yardımcı Kahramanlar

………..

III.4.1.4 Plan ………………………………………………

III.4.1.5 Dil ve Anlatım ……………………………………. 40 III.4.2. Çocuk Yayınlarının Biçimsel Özellikleri ………………… 41 III.4.2.1. Resimlendirme …………………………………... 41 III.4.2.2. Kullanılan Malzeme ……………………………..

III.5. Elektronik Çocuk Yayınları ……………………………………..

III.5.1. Elektronik Çocuk Kitapları ………………………………

III.5.1.1. Elektronik Kitap Örnekleri ………………………. 46 III.5.2. Elektronik Çocuk Dergileri ……………………………...

III.5.2.1. Elektronik Dergi Örnekleri ………………………

III.5.3. Elektronik Çocuk Gazeteleri ……………………………..

III.5.3.1.Elektronik Gazete Örnekleri ……………………...

III.5.4. Web Sayfaları ……………………………………………

III.5.4.1. Web Sayfası Örnekleri ………………………………..

III.6. Elektronik Çocuk Yayınlarının Çocuklara Etkileri ……………..

IV. ÇOCUK KÜTÜPHANELERİ VE ELEKTRONİK ÇOCUK YAYINLARI…………………………………………………..

IV.1. Çocuk Kütüphaneleri ……………………………………………

IV.1.1. Çocuk Kütüphaneciliği ………………………………….

IV.2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Seçimi ve Sağlanması ………….

IV.2.1. Elektronik Yayınların Seçim Süreci ……………………..

IV.2.2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Sağlanması ……………..

IV.2.2.1. Sahip Olmak Yarine Erişim Yaklaşımı ………..

IV.2.2.2. Elektronik Dergilerin Sağlanması ……………... 75 IV.2.2.3. Elektronik Kitapların Sağlanması ……………...

IV.4. Elektronik Çocuk Yayınlarının Kullanımı ………………………. 77 IV.5. Elektronik Çocuk Yayınlarının Çocuklara Sunulmasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar ……………………………………… 79 V. SONUÇ ………………………………………………………………….. 81 KAYNAKÇA ……………………………………………………………….

ÖZET ……………………………………………………………………….

SUMMARY....................…………………………………………………....

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil - 1 ‘Kral Arthur’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa..........................................

Şekil - 2 ‘Ben Büyüküm’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa......................................

Şekil - 3 ‘Masal Ormanı’ isimli elektronik kitabın kapağı.....................................................

Şekil - 4 ‘Masal Ormanı’ isimli kitaptan örnek bir sayfa.......................................................

Şekil - 5 ‘Goddy Two Schoes’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa.............................

Şekil - 6 ‘Elektronik Bilim Çocuk Dergisi’nin kapağı...........................................................

Şekil - 7 ‘Dig‘ isimli elektronik derginin Internetteki tantım sayfası.....................................

Şekil - 8 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazetenin giriş sayfası..........................................

Şekil - 9 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazeteden örnek bir sayfa...................................

Şekil - 10 ‘Logomotif Gazetesi’nden örnek bir sayfa............................................................

Şekil - 11 ‘Afacan Çocuk Gazetesi’nden örnek bir sayfa......................................................

Şekil - 12 ‘Boowa&Kwala’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa........................................

Şekil - 13 ‘The Amazing Adventure Series’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa...............

Şekil - 14 ‘Çocukça’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa...................................................

GİRİŞ I. 1. Konunun Önemi Çocuğun, kendini dolayısıyla hayatı tanımasında ve anlamlandırmasında, etrafında bulunan uyaranlar son derece önemlidir. Çünkü çocuk, çocuk olabildiği müddetçe düş kurar, düş kurabildiği müddetçe üretken bir birey olma yolunda ilerleyebilir. Dolayısıyla çocukların yaşamlarının ilk yıllarından başlanarak, çocukluğun gelişim evreleri göz önüne alınarak, bu evrelere uygun görsel, işitsel ve dilsel iletilerle beslenmeleri gerekmektedir. Çocuğun düzeyine uygun ve nitelikli bir çocuk yayını; •

Çocuğun kendini tanımasına ve kişiliğini oluşturmasına yardımcı

•

Eleştirel düşünebilme, deneme, yanılma ve araştırma gibi birçok

olur.

önemli niteliğin çocukta gelişimini destekler. •

Çocuğu gerçek yaşama hazırlar.

•

Çocuğu anadiliyle tanıştırıp, onun gelişimine katkıda bulunur.

•

Çocuğun topluma uyumunu kolaylaştırır.

Çocuğun dünyasında oldukça önemli bir yeri dolduran çocuk yayınları, günümüzde bilişim teknolojisindeki gelişmelerden etkilenerek çeşitli değişimler geçirmiştir. Hem biçimsel hem de içeriksel açıdan değişim geçiren çocuk yayınları artık elektronik olarak da üretilmektedirler. Özellikle elektronik yayınlarda çoklu ortam özelliklerinin dolayısıyla ses, görüntü ve animasyonların

yeralması, çocuklara sıkılmadan başka vadilerde dolaşma fırsatını sunmaları, bu yayınları çocukların gözünde oldukça cazip hale getirmektedir. Ancak elektronik çocuk

yayınlarına

erişimin

bilgisayarlarla

gerçekleştirilebiliyor

olması,

çocukların bilgisayar başında ne kadar süre geçirmesi gerektiği, bağımlılık yapıp yapmayacağı gibi sorunları da beraberinde getirmektedir. Bilgiye erişim ve sunuş biçimlerindeki değişimle birlikte gündeme gelen önemli bir nokta da ‘kütüphane kullanmaya mesafeli çocuklar’ın artabileceği riskidir. Bu nedenle çocuk kütüphaneleri gelişmeler ve değişimler doğrultusunda dermelerini oluşturmalı, bunu yaparken de çocukların düzeylerine uygun olan yayınları seçmeye özen göstermelidirler. Çünkü hızla ilerleyen elektronik yayıncılığa paralel olarak elektronik çocuk yayınları da artmaktadır. Çoklu ortam özellikleri ile donatılmış elektronik yayınlar çocuklar açısından basılı yayınlara oranla daha ilgi çekici olduğundan çocuk kütüphanelerinde elektronik yayınlara erişim ve kullanımın sağlanması çocukların kütüphaneye olan ilgilerinin artması noktasında önemli bir yer tutacaktır. Ancak elektronik yayınların çocuklara neler kazandıracağı ve çocuklara nasıl sunulması gerektiği bilinmeli ve bu doğrultuda hareket edilmelidir. I. 2. Amaç Elektronik yayıncılığın ve bu çerçevede elektronik çocuk yayıncılığının giderek artması ile gündeme gelen çocuk kütüphanelerinde elektronik yayınların kullanımının yeni bir yaklaşım olması, bu yayınların kütüphanelerde nasıl kullanılabileceği, çocuklara nasıl sunulacağı gibi çeşitli soruları da beraberinde

getirmiştir. Bu nedenle günümüzde kullanımı gittikçe yaygınlaşan elektronik yayınların çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılacağı konusunun açıklanması gerekmektedir. Bu çalışmada aşağıdaki konulara açıklık getirilmeye çalışılmıştır: 1.

Elektronik çocuk yayınlarının seçim ve sağlanmasında izlenmesi

gereken yollar ve politikalar nelerdir? 2.

Elektronik yayınların çocuklara sunulmasında dikkat edilmesi

gereken noktalar nelerdir? 3.

Elektronik yayınlar çocuk kütüphanelerinde nasıl kullanılabilir?

I. 3. Hipotez Normal büyüme ve gelişme gösteren bir çocuğun doğal gereksinimlerinin yanı sıra zihinsel ve ruhsal gereksinimlerinin de karşılanması gerekir. Bunların karşılanmasında sözlü, yazılı ve görsel yayınların önemi büyüktür. Çocuk yayınlarının amaçlarının çocuğun sosyal ve kültürel gelişimine katkıda bulunmak olduğu dikkate alınırsa yayınların taşıması gereken özelliklerin çocukların gelişimleri açısından önemli bir yer tutacağı açıktır. Günümüzde üretim ve kullanımı giderek artan elektronik yayınlar pek çok kolaylığı bir arada sunabilmeleri nedeniyle bilgi kaynaklarının kullanımı konusunda çocuklar üzerinde bir çok olumlu etki yaratacaktır. Bu bağlamda elektronik çocuk yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanıma sunulması ve yaygınlaştırılması gereklidir.

I. 4. Yöntem Bu çalışma hazırlanırken gerekli verilerin toplanabilmesi için ‘Belgesel Tarama Yöntemi’ kullanılmıştır. Belgesel tarama yöntemi ‘Varolan kayıt ve belgeleri

inceleyerek

veri

toplama’

(Karasar,

1999:

183)

olarak

tanımlanmaktadır. Bu doğrultruda yapılan çalışmayla ilgili basılı ve elektronik yayınlar taranarak gerekli bilgiler elde edilmiştir. I. 5. Kapsam ve Düzen Bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde konunun önemi, çalışmanın hipotezi ve amacı, araştırmanın yöntemi, araştırmanın kapsamı, araştırmada geçen terimlerin anlamlarına ve yararlanılan kaynaklara yer verilmiştir. İkinci bölümde genel olarak ağlar aracılığıyla yayın yapma olarak değerlendirilebilecek elektronik yayıncılığın gelişimine değinilerek, elektronik yayınların neler olduğu ve ne gibi özellikler taşıdıkları, basılı yayınlara göre olumlu ve olumsuz yönleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde çocuk yayınlarının çocuklar

açısından öneminin

belirtilebilmesi amacıyla çocuk yayınlarının özellikleri hakkında bilgi verilerek çeşitli elektronik çocuk yayınları incelenmiş ve değerlendirmeleri yapılmıştır. Bu bölümün sonunda elektronik yayınların çocuklara etkilerine değinilmiştir. Dördüncü bölümde elektronik çocuk yayınlarının çocuk kütüphanelerinde

kullanımı ana teması doğrultusunda elektronik çocuk yayınlarının seçimi ve sağlanması ile elektronik yayınların çocuklara sunulmasında dikkat edilmesi gereken noktalara değinilmiştir. Beşinci bölümde araştırmadan elde edilen veriler değerlendirilerek, çeşitli sonuçlar çıkarılmaya çalışılmış ve çocuk kütüphanelerinde elektronik yayınların seçimi ve sağlanması ile bunların hizmete sunulması konusunda önerilere yer verilmiştir. Bu bölümlerin sonunda da ‘Kaynakça’ yer almaktadır. I. 6. Terimler HTML

(Hypertext

Markup

Language)

Belgelerin

birbirlerine

nasıl

bağlanacaklarını, belge içindeki metin ve resimlerin nasıl yerleşeceklerini belirleyen, etiket (tag ) denilen kod parçalarından oluşan bir sistem olan HTML, Internet üzerinde web sayfası oluşturmak için kullanılır. PDF (Portable Document File) : Adobe firması tarafından üretilmiş olan Adobe Acrobat isimli program kullanılarak okunabilen doküman. Internet : Tüm dünyadaki bilgisayar ağlarını birbirine bağlayan, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Worl Wide Web: Yazı, resim, ses, film, animasyon gibi pek çok farklı yapıdaki verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşımı sağlayan bir çoklu ortam sistemidir.

Web Sitesi: Web istemcisinin, web servisine bağlanarak ulaştığı bilgilerden oluşan ve başka dokümanlara link sağlayabilen html sayfasıdır. Hipermetin (Hypertext) : İçinde başka sayfalara bağlantı içeren dokümanlara hipermetin (hypertext) adı verilir. Tarayıcı (Browser) : Internet' de milyonlarca bilgisayar üzerinde bulunan, birbirine bağlı web sayfalarına ulaşmak için kullanılan arabirim yazılımlara tarayıcı (Browser) denir. Çoklu ortam (Multimedya): Metin, fotoğraf, video ve ses gibi farklı medyaların ( bilginin aktarıldığı ortamların) birarada kullnılmasıdır. Çalışmada yer alan kavramlar olabildiğince türkçeleştirilerek kullanılmıştır. Örneğin

‘fulltext’ yerine ‘tam metin’, ‘download’ yerine ‘indirme’, ‘dijital’

yerine ‘sayısal’ kelimeleri tercih edilmiştir. I. 7. Kaynaklar Bu çalışmada gerekli kuramsal bilgilere ulaşabilmek amacıyla yapılan yayın taraması sonucunda çeşitli basılı ve elektronik yayınlara ulaşılmıştır. Konuya ilişkin yayınlara erişmek için taranan yayınlardan başlıcaları şunlardır: D-Lib Magazine (1995- 2006) Library and Information Science Abstracts (1990- 2003) Milli Eğitim Dergisi ( 1973- 1999) Türk Kütüphaneciliği (1986- 1999)

Türkiye Bibliyografyası (1966- 1968, 1979- 1981, 1996- 1998) Türkiye Makaleler Bibliyografyası (1979- 1981, 1996- 1998) YÖK Tez Kataloğu ( 1988- 2005) Bu kaynaklarda, tarama yapılırken genellikle aşağıdaki konu başlıkları ve anahtar kelimeler kullanılmıştır; ‘child and library (çocuk ve kütüphane)’, ‘children’s literature (cocuk edebiyatı)’, ‘electronic publishing (elektronik yayıncılık)’.Tarama sonucunda eriştilen yayınlardan çalışmada kullanılanlar “Kaynakça”da verilmiştir.

II. BÖLÜM ELEKTRONİK YAYINCILIK

Bilgi gereksiniminin hızla artmasının bilgiye daha hızlı erişim isteğini de beraberinde getirdiği günümüzde, bilgi kaynaklarının dolayısıyla bilginin çoğaltılmasını ve dağıtımını içeren yayıncılık sektöründe de değişimlerin yaşanmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu doğrultuda teknolojinin bilgi üretiminde ve bilgiye erişimdeki etkisi yayıncılık alanında da yeni teknolojilerin kullanılmasını kaçınılmaz kılmıştır. Schauder tarafından mesleki makalelerin tam metinlerinin bilgisayara dayalı depolama araçları ile dağıtımı ve arşivlenmesi olarak tanımlanan (1994: 71) elektronik yayıncılık, Odlis (Online Dictionary of Library and Information Science) isimli elektronik sözlükte, kitapların, dergilerin, veri tabanlarının ve diğer bilgi kaynaklarının elektronik olarak yayınlanması olarak ele alınmıştır (Reitz, 2006) . İlk elektronik yayıncılık denemeleri elektronik postalarla başlamış ve elektronik dergilerle (daha çok bilimsel içerikli dergilerle) devam etmiştir. Elektronik yayıncılık kavramının daha iyi açıklanabilmesi amacıyla tarihsel gelişimine değinilmesi gerekmektedir. II. 1. Elektronik Yayıncılığın Gelişimi Elektronik ortamda yazılı, sesli ve görüntülü metinlerden oluşan bir ağ olan hipermetinlerin oluşturulması, elektronik yayıncılığın gelişimiyle doğrudan

ilişkilidir. Bilinen ilk hipermetin sistemi 1960’larda Douglas Engelbert tarafından Stanford Araştırma Enstitüsü’nde oluşturulmuştur (2003 : 1012). 1970’li yıllarda bilgisayar yazılımlarının geliştirilmeye ve elektronik yayın denemelerinin temel aracı olan ilk elektronik postaların akademik topluluklar tarafından kullanılmaya başladığı görülmektedir (Tonta,1997: 305). Başka bir ifadeyle bu dönemde elektronik yayıncılığın gelişimi için, altyapı hemen hemen oluşmuş durumdadır. Bu altyapıyla New Jersey Teknoloji Enstitüsü Elektronik Bilgi Değişim Sistemini (Electronic Information Exchange System) yani EIES’i oluşturmuştur. EIES’le yazma, gözden geçirme ve okuma gibi işlemler elektronik haberleşme sistemi yoluyla yapılmaya başlanmıştır (Wang, 2003 : 1012). 1980’li yıllarda Birmingham ve Lougborough Teknoloji Üniversiteleri birlikte, Birmingham ve Lougborough Elektronik Ağ Gelişimi, ( Birmingham and Lougborough Electronic Network Development ) kısa adıyla BLEND projesini oluşturmuşlardır. Bu projenin amaçları, bilgi toplumu oluşturma yolunda karşılaşılabilecek problemler üzerinde durmak ve elektronik bir dergi oluşturmak olarak açıklanmıştır. Proje dört yıl sürmüştür. Bu proje ile oluşturulan dergiler ise uzun ömürlü olamamıştır ( Shackel, 1983: 248). Elektronik yayıncılığın gelişiminde önemli bir diğer adım da 1991 yılında HEPTH (High Energy Phsics Theory) adlı derginin tam metin olarak elektronik ortamda yayımlanması olmuştur (Yayıncılıkta... , 1998: 67). 1995 ve sonrasında ise elektronik ortama geçmeye başlayan akademik dergilerle, elektronik yayıncılıkta önemli gelişmeler yaşanmaya başlanmıştır.

Internet’in dünya genelinde yaygınlaşması ve sosyo-ekonomik düzeyde her kesime ve yaş grubuna hizmet sunabilmesi, avantajlarıyla birlikte, elektronik dergi yayımcılığında da hızla web ortamına geçişi sağlanmış ve elektronik yayınlar içerisinde oldukça önemli bir yere sahip olan elektronik dergilerin sayıları hızla artmıştır (Demiray , 2005 : 6). 1996 yılında Elsevier, Springer ve Academic Press tarafından yayımlanan çok sayıda bilimsel, teknik ve tıbbi dergi (Businnes Week, Time, The Wall Street ve USA Today gibi popüler dergilerin yanısıra)

bütünüyle

elektronik

ortamda

yayınlanmaya

başlanmıştır

(Yayıncılıkta..., 1998: 70). Son dönemlerde elektronik yayıncılıkla iligli önemli gelişmelerden birisi de Xerox ve 3M gibi firmaların başı çektiği bir grup tarafından geliştirilen elektronik kağıttır. Elektronik kağıtla beraber gelen önemli bir yenilik ise yayınların tıpkı kağıttan okunuyormuş gibi okumasının olası hale gelecek olmasıdır (Bilgi Yayınevi..., 2002). Bu gelişmeyle beraber elektronik yayınlara ilginin daha da artacağı ve dolayısyla elektronik yayıncılığın daha da gelişeceği belirtilmektedir. Elektronik yayıncılık teknolojisi, oldukça hızlı bir biçimde gelişmektedir ve elektronik yayın sayıları basılı ortamdakine oranla hızlı bir şekilde artmaktadır. Matbaanın icadından bu yana yaklaşık 150 Milyon çeşit kitap basılmışken, Internet ortamındaki belge sayısı günümüzde 100 milyon civarındadır. (Tonta, 2000: 91) Özellikle çoklu ortam özellikleriyle elektronik yayınların gittikçe daha ilgi çekici hale gelebileceği, geliştirilen yazılımlarla daha nitelikli ve daha çabuk erişilebilir olabileceği ve bu doğrultuda daha çok talep

edilebileceği bilinmektedir. Bu özellikleri ile elektronik yayınlar elektronik yayıncılık sürecinde yer alan her kesim için (okurlar, yazarlar, yayıncılar gibi...) günümüzde olduğundan daha cazip hale gelecektir. II.2. Elektronik Yayınlar Elektronik yayınlar, kütüphanecinin kullanıcılara sağladığı cd-rom, manyetik bantlar, internet vb. gibi elektronik ortamlarda yer alan bilgi kaynakları olarak (Norman, 1997: 125) nitelendirilmektedir. Bilgisayar ortamında oluşturulan bilgilere çoklu ortam özelliklerinin hızlı bir biçimde eklenebilmesinin, elektronik yayınların basılı yayınlara oranla daha cazip hale gelmesinde önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Başka bir ifadeyle çoklu ortam özellikleri ile önce ses ve hareket daha sonra bunların da ötesinde animasyon, etkileşimli geçişler, büyütme küçültme gibi görüntüde biçimsel değişikliklerin oluşturulması, sanal ve gerçek ötesi düzenlemeler gibi günümüzde daha da geliştirilebilen bir ortam söz konusudur (Töreci, 1999). Böylelikle elektronik yayınlar farklı özellikleri ile ilk oluşturulmaya başlandıkları andan itibaren, dikkatleri üzerlerinde toplamışlardır. Elektronik yayınlar, genel olarak dört ana başlık altında (Reitz, 2006) toplanmaktadır. •

Elektronik Dergiler

•

Elektronik Kitaplar

•

Web Sayfaları

•

Elektronik Gazeteler

III. 2. 1. Elektronik Dergiler Kitaptan oldukça farklı bir yapıda daha çok güncel gelişmelere yer veren yayınlar olarak ele alınabilecek dergilerin, dünyada ilk yayın tarihinin 17. yüzyıla kadar uzandığı görülmektedir. Özellikle batıda bu yüzyılda bir yandan bilimin ilerlemesi ve yaygınlaşmasını sağlamak, diğer yandan da bilim adamları arasındaki iletişimi sağlayabilmek amacıyla süreli yayınların kullanılmaya başlandığı görülmektedir (Şimşek, 2001). Nitekim 1665 yılında Fransa’da yayınlanan ve aynı zamanda dünyada yayınlanan ilk dergi olan ‘Jornal de Scavant’ da bilimsel içerikli bir dergidir (Pross, 1967: 47) . Bu dergiyi 1682 yılında Leipzig’de Latince olarak yayınlanan " Acta Eruditorum " takip etmiştir (Şimşek, 2001). Ülkemizde yayınlanan ilk dergi ise tıpla ilgili bir dergi olan ve 1849’da yayınlanan Vekayi-i Tıbbiye’dir. Bu dergiyi 1862’de ilk bilim derneğimiz olan Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin yayın organı olarak çıkan “Mecmua-i Fünun” takip etmiştir. Dünya'da ve ülkemizde yayınlanan ilk dergilere bakıldığında, bu dergilerin bilimsel içerikli olduğu ve dolayısıyla bilimsel iletişimi sağlamak amacıyla yayınlandıkları görülmektedir. Bilim adamlarına yönelik yayınlanan bu dergileri zamanla değişik okur gruplarına yönelen dergiler takip etmiştir. Dergiler, genel bir ifade ile bilimsel, teknik, politik bir gelişme ya da fikri paylaşma amacını taşımaktadırlar ve dünyadaki yaygın görüşleri etkileyecek,

değiştirecek ya da güçlendirecek derecede önemli araçlardır. Bu özellikleri doğrultusunda dergiler, hedef kitlelerine ulaşabilmek ve de bu kitleyi büyütebilmek amacıyla her dönemde çağın en ileri tekniklerini kullanmışlardır. Yirminci yüzyılın sonlarına doğru gelindiğinde ise dergiler kağıt ortamıyla sınırlı kalmayıp dijital dünyada da yerlerini almışlardır (Özyurt, 2003). Elektronik ortamda bulunan ve çeşitli ağlar aracılığıyla erişimin sağlandığı (McEldowney, 1995) elektronik dergilerin; •

Aslı basılı olan ama elektronik ortamda da yayınlanan dergiler ,

•

Aslı elektronik olup ama az miktarda da basılı yayınlanan dergiler,

•

Sadece elektronik ortamda yayınlanan dergiler ,

olmak üzere üç ayrı şekli bulunmaktadır (Johnson, 2004: 205). Dergilerin elektronik ortamda yer alması bir çok kolaylığı da beraberinde getirmiştir. Özellikle de dergilerin güncel bilgilere erişimdeki önemleri düşünüldüğünde, elektronik dergilerin kullanıcılara oldukça farklı vadilerde daha az zaman harcayarak dolaşma fırsatı sunmaları, bu dergileri daha cazip hale getirmektedir. Elektronik dergilerin basılı dergilerden üstün tarafları aşağıdaki gibi sıralanabilir: •

Basılı bir dergiye matbaadan çıktıktan sonra erişim aylar sürebilirken web üzerinde paketlenen bir yayına anında erişim olanaklıdır (Küçük , 2003 : 5 ).

•

Bazı makalelerin özetlerinin yanısıra tam metinlerine de erişim sağlanabilir.

•

Elektronik dergilerin arşivlerine daha çabuk erişilebilir.

•

Okurlar görüşlerini daha hızlı bir şekilde iletebilirler.

Bir çok olumlu niteliği bulunan elektronik dergilerle ilgili çeşitli sorunlar da yaşanmaktadır. Bunlardan bir bir kaçı : •

Gerekli donanımın maliyeti ile ilgili sorunların olması,

•

Yayına ulaşmanın her zaman kolay olmaması ,

•

Bilgisayar

ekranlarındaki

çözünürlük

kalitesinin

resimlerin

kalitesini ve görüntülenmesini olumsuz etkileyebilmesi ve bu durumun görüntü kalitesinin çok önemli olduğu disiplinlerde (örneğin tıp) çeşitli sorunlara sebep olması (net görüntülenenmeyen röntgen gibi), (Küçük , 2003 :5) •

Metinlerin

okunmasında

(özellikle

uzun

metinlerde)

çeşitli

güçlüklerle karşılaşılması, •

Bilgisayarların kullanımı ile ilgili birtakım sorunların yaşanması,

•

Telif haklarıdır.

Elektronik dergilerle ilgili sorunlara, önümüzdeki yıllarda elektronik yayın teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak yeni çözümler bulunabildiği takdirde,

okurlar dolayısıyla yazar ve yayıncılar elektronik dergilere daha

sıcak

bakabileceklerdir. III.2.2. Elektronik Kitaplar Yazı ile sözlerin insanoğlu tarafından kaydedilmeye başlanmasının ardından, yazının kaydedildiği ortamların zaman içerisinde çeşitlenerek farklı biçimlerde gelişerek ve değişerek günümüze kadar geldiği ve bu sürecin devam edeceği bilinmektedir. Kil tablet ve kumaş parçaları sonra papirüs daha sonrasında ise parşömen ve kağıdın bilgi kayıt ortamı olarak kullanılması zamanla bilgi kaynağı olarak kitapları ve diğer bilgi kaynaklarının ortaya çıkmasını sağlamıştır. ‘Yazılmış ya da basılmış yaprakların bir araya getirilmesinden oluşan, 49 sayfadan az olmayan ve bir konuyu belirli bir düzen içinde sunan yapıt’

(Kitaplık bilim terimleri sözlüğü, 1974: 43) olarak

tanımlanabilecek kitapların, parşömene yazılmaları M. Ö. 4. yüzyılda olabilmiştir. Aradan geçen zamanda ise kitabın tarihindeki, belki de en önemli gelişme, matbaanın bulunmasıyla 15. yüzyılın ortalarında yaşanmıştır. Zamanla baskı tekniklerinde çeşitli değişimler yaşanmıştır. Baskının makineleşmesinin ardından kitabın tarihsel sürecinde önemli bir gelişme daha yaşanmış ve kitaplar elektronik ortamda da yerlerini almıştır. Elektronik kitap, elektronik ortamda yayınlanan ya da elektronik ortama aktarılarak bu ortamda kullanılan, çeşitli yazılımlar ve cihazlarla okunabilen ya da izlenebilen metin, resim, film ve sesleri barındıran bir medya biçimidir ( Gürcan, 2005 ) 1971 yılında Michael Hart’ın Illinois Üniversitesi’nde 10.000 eserden

oluşan bir elektronik halk kütüphanesi kurma fikriyle (Gutenberg,...1992) gündeme gelen elektronik kitapların üretimine ilişkin ilk düşünceler, işaretleme dili ( mark-up language ) çalışmalarının başladığı 1980’li yıllara kadar uzanmaktadır.

tarihlerde

metinlerin

bilgisayar

ekranında

üretilerek

yayımlanabilmesi konusunda bazı çalışmalar yapılmıştır. Özellikle 1988’den itibaren geliştirilen elektonik kitap cihazları (palm, pocket pc gibi) elektronik kitap yayımcılığının daha da gelişmesini sağlamıştır (Gürcan, 2005). Sayısal metin bilgisini derleyip bir arayüz aracılığıyla kullanıma sunan araçlar olarak nitelendirilebilecek elektronik kitap yazılımlarından günümüze ulaşan ve popülaritesi kanıtlananlar şunlardır: Adobe Acrobat Reader, Adobe Acrobat eBook Reader, Glassbook, Microsoft Reader Palm OS ve Windows CE avuç içi bilgisayarlar için yazılımlar (AportisDoc Exress Reader™ Pro/DX/GT, portatif cihazlar için diğer yazılımlar MobiPocket Reader, Memoware PeanutReader, TealDoc) (E- kitap: Teknoloji, 2005). Kolay taşınabilme, çabuk güncellenebilme gibi birçok olumlu niteliğe sahip olan elektronik kitaplar hem okurlara hem yazarlara hem de yayıncılara bir çok kolaylık sağlamaktadır. Okurlar açısından elektronik kitapların avantajları : •

Bir çok eserin birarada kolayca taşınabilmesi, depolanabilmesi ve sağlanabilmesi,

•

Özellikle yabancı dillerde yazılmış eserlere daha kolay erişilebilmesi,

•

Elektronik kitapların bir bölümüne ücretsiz olarak erişilebilmesi,

•

Bazı elektonik kitapların sözlükte içeriyor olmaları,

•

Yazı büyüklüğünün okurların isteğine bağlı olarak değiştirilebilmesi gibi üstünlüklere sahiptir. Yazarlar açısından elektronik kitapların avantajları:

•

Yazdıkları eserleri ekonomik koşullar nedeniyle bastıracak yayınevi

bulamayan yazarlar açısından daha düşük bir maliyetle eserlerini yayımlayabilmeleri başka bir ifadeyle yazarlara kendi yayıncılarının kendileri olabilmeleri şansı sunulmaktadır. •

Yazarlar açısından bir diğer kolaylıkta dağıtılan elektronik kitabın

sadece ücretini ödeyenler tarafından okunabilmesinin ve okunduktan sonra ise izin alınmaksızın başkalarına dağıtılmasının engellenebilmesidir. Ki bu işlem elektronik kitabın içerisine satın alma işlemi sırasında okuyucuyla ilgili bilgilerin saklanabiliyor olmasıyla yani, bir anlamda eserin özelleştirilmesiyle gerçekleştirilmektedir (Bilgi Yayınevi,...2002). Yayıncılar açısından elektronik kitabın avantajları: •

Basılı kitaplarda karşılaşılan kağıt, kapak, baskı, cilt ve dağıtım

maliyetleri elektronik kitaplarda daha az olduğundan elektronik kitaplara yayıncıların daha az para yatırarak yayım listelerini daha geniş tutabilme şansları vardır. Dolayısıyla kitap iadesi ve satılamaması gibi sorunların

neden olduğu maddi kayıpların azalması de sağlanmış olmaktadır (Gürcan, 2005). •

Elektronik kitapların özelleştirilebilmeleri yazarlar gibi yayıncılar

için de telif hakları açısından oldukça önemli bir üstünlüktür. Bir kitabın basılmasından dağıtımına kadar geçen süreçteki işlemleri kolaylaştıran ve hızlandıran elektronik kitaplarla ilgili çeşitli sorunlar da bulunmaktadır. Okurlar açısından elektronik kitapların dezavantajları: •

Elektronik kitaplarla, yazarlara kendi yayıncılarının kendileri

olabilme şansının sunulması birçok açıdan avantajlıdır. Ancak yayıncıların yaptıkları tüm işlerin (dağıtım, pazarlama gibi) yazarlar tarafından yapılacak olması bu konuda yayıncılar kadar bilgi sahibi olmayan yazarlar açısında oldukça zordur Yayıncılar açısından elektronik kitapların dezavantajları: •

Elektronik yayınların hepsi açısından önemli olan telif hakları

sorunu, elektronik kitaplar için de sözkonusudur. Elektronik yayınlardan yararlanabilmek için genellikle Internet aracılığıyla bu yayınlara erişmek ve kişisel bilgisayarlara kaydetmek gerekmektedir. Dolayısıyla elektronik bir kitabın saklanabilmesi ve çoğaltılabilmesi pekte zor görünmemektedir. Bu durum yayıncıları (aynı zamanda yazarları) oldukça rahatsız etmektedir. Bunun nedeni ise elektronik ortamda telif haklarıyla ilgili

ödemelerin nasıl yapılacağı konusunun henüz netleşmemiş olmasıdır (Tonta, 2000: 101). II. 2. 3. Web sayfaları Web sayfaları, Internet üzerinde web sayfası oluşturmak için kullanılan bir betik dil olan HTML (Hyper Text Markup Language) ile oluşturulan ve içinde metin, statik, dinamik görüntü, ses gibi objelerin bulunabileceği tarayıcı (browser) yardımıyla görüntülenebilen dosyalardır (Gnoft Artware,...2006). Web siteleri içerisinde bulunan ve bulundukları sitenin amacına yönelik yapılandırılan web sayfaları, erişim hızını azaltacak abartılı animasyonlardan uzak bir yapıda oluşturulmalıdırlar. Diğer taraftan web sayfalarının arama motorları tarafından indekslenebilir nitelikte olmaları (Gnoft Artware,...2006), kullanıcıların istedikleri bilgilerin yer aldığı sayfalara erişilebilmeleri açısından oldukça önemlidir. Web sayfaları ile ilgili bir diğer önemli nokta da sayıları her geçen gün artan bu sayfalardaki bilginin ne kadar güvenilir olduğu sorusudur. Özellikle de isteyen herkesin www (world wide web)

üzerine farklı amaçlarla bilgi

koyabileceği düşünülürse, www kaynaklarının kullanılmadan önce nitelik ve güvenilirlik açısından değerlendirilmesi gerekmektedir ki bu kaynakları değerlendirmede kullanılacak çeşitli ölçütler bulunmaktadır. (Kurbanoğlu, 2002 : 11) Bu ölçütler beş ana başlık altında toplanabilir. •

Teknik Değerlendime

Hatasız HTML kodlaması

Standartlara uygunluk ve küresellik

Düzgün bağlantı tanımları

•

İçerik Değerlendirmesi

Yetkinlik

Başlık-İçerik Örtüşmesi

Doyuruculuk düzeyi

Özgünlük ve Felsefe

Kaynak bildirimi

Güncellik

Yazım kurallarına uygunluk

•

Tasarım Değerlendirmesi

Etkileyici görünüm

Özgün grafik yaklaşımlar

Çoklu-ortam

Kolay dolaşım

Site haritası

•

Etik Değerlendirme

Genel etik kurallara uygunluk

Tarafsızlık (Cebeci, 1998)

Www üzerinde bir bilgi arandığında belki de en önemli nokta bilgi arayan kişinin ne aradığını bilmesi dolayısıyla bunun için kendine gerekli soruları sorarak ön hazırlık yapmasıdır. Bu ön hazırlığın ardından ise kullanıcının www kaynakları için geçerli değerlendirme ölçütlerini kullanması doğrudan erişilen web kaynakları (Kurbanoğlu, 2002: 23) arasından istediği bilgiye ulaşılabilmesi açısından önem taşımaktadır. III. 2.4. Elektronik Gazeteler Gazeteler, çeşitli zaman aralıklarında (çoğu kez günlük) yayınlanan, haber niteliğinde bilgileri kullanıcılarına sunan ve yazılı basın içerisinde yer alan kitle iletişim araçlarıdır. Dünyanın en eski gazetesinin M.S 5. Yüzyılda Pekin’de yayın hayatına başlayan ve 1935 yılına kadar yayınlanan Tsing Pao olduğu ileri sürülmektedir (Akdoğan, 1995: 32). Ancak bilindiği gibi gazeteyi mümkün kılan matbaadır ve 15. yüzyılda matbaanın bulunmasıyla gazetelerin yayınlanabilmesi dolayısıyla önce Avrupa’da sonra da tüm dünyada yayılabilmesi söz konusu olmuştur. Kamuoyunu bilgilendirmede ki rolü yadsınamayacak olan gazeteler de temelde diğer basın kuruluşları gibi haber niteliği taşıyan bilginin toplanmasını ve dağıtılmasını ana amaç olarak benimsemişlerdir. Bu ana amaç doğrultusunda haber niteliğindeki olayları, okuyucuya sunmakla görevli olan gazeteler de son yıllarda gerçekleşen değişimlerden oldukça etkilenmişlerdir. Özellikle bilgi

kaynaklarının çeşitliliğinin ve sayılarının artması haber konularının değişmesine neden olmuştur. Diğer taraftan özellikle okurların daha nitelikli haber arayışları, birçok meslek alanında olduğu gibi gazetecilikte de uzmanlık gereksiniminini daha belirgin olarak yaşanmasına neden olmuştur. Bu noktada hem gazeteciler hem de okuyucular açısından bir gazetede yer alan bilgilere ulaşımın hızlı ve etkin

gerçekleştirilmesi

çok

daha

fazla

önem

kazanmıştır.

Bunun

gerçekleştirilebilmesi ise gazetelerin elektronik ortama aktarımını gerekli hale getirmiştir ve bu doğrultuda elektronik gazeteler oluşturulmuştur. Elektronik gazeteler de elektronik dergiler gibi, bazen basılı bir gazetenin elektronik kopyası (paralel yayın) olarak, bazen de sadece elektronik ortamda yayınlanmaktadırlar. Elektronik yayıncılığın hızla geliştiği günümüzde, elektronik yayınların üretimi, iletimi, erişimi ve kullanımı için taşımaları gereken bir takım özelliklerinin de bilinmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bundan sonraki bölümde elektronik çocuk yayınlarının özellikleri irdelenecektir.

III . BÖLÜM ÇOCUK YAYINLARI VE ELEKTRONİK YAYINCILIK III. 1. Giriş Çocuk yetişkinden farklı duygu ve düşüncelere sahip hayatı anlamlandırma yolunda hızlı adımlarla ilerleyen bireydir. Çocuğun her zaman var olduğu, fakat yetrerince keşfedilmediği yaklaşımından hareketle ilk dönemlerden bu yana fark edilmeyenin çocuk değil, çocukluk anlayışına bakıştaki eksiklik olduğudur. Bu eksikliğin farkına varılmasıyla çocuğa yönelik yayın oluşturma düşüncesi de gelişmeye başlamıştır. III. 2. Çocukluk Dönemi ve Çocuk Yayınlarının Önemi Çocuk yayınlarının çocukluk döneminin her aşamasından izler taşıması başka bir ifade ile çocukluk dönemi sonuna değin yaşanan çocukluk çağlarını yansıtması gerekir. Bu bağlamda çocuk yayınlarına geçmeden önce çocukluk dönemi hakkında bilgi vermek yararlı olacaktır. III. 2. 1. Çocukluk Dönemi Yaşamın

doğumdan

erginliğe

kadar

olan

ilk

dönemi

olarak

nitelendirilebilecek çocukluk dönemi bilincin oluşum dönemi başka bir ifadeyle bireyin dünyaya uyarlanma dönemidir (Timuçin, 1998: 67). Oldukça sıkıntılı geçen bu dönemde çocuğa sunulan her şey gibi çocuk yayınlarının da gerek içerik gerekse biçimsel açıdan çocuğun gereksinimlerini karşılayacak nitelikte olması önem taşımaktadır. Bu noktada çocuk yayınlarının çocuğun seviyesine

uygun, onun dünyasına girebilir ve zihinsel gereksinimlerini karşılayabilir nitelikte olması için çocuğun gelişim dönemlerinin dikkate alınması istenilen amaca ulaşılmasını sağlayacaktır. Çocukluk dönemini, çocuktaki zihinsel, sosyal ve psikolojik gelişmeleri göz önüne alarak dört aşamada inceleyebiliriz (Yalçın, 2002: 24) : 0- 5 Yaş grubu (Okul Öncesi) 6- 8 yaş grubu 9- 12 yaş grubu 13- 15 yaş grubu (İlk Gençlik Çağı) 0- 5 Yaş Grubu Okulöncesi dönem olarak adlandırılabilecek bu süreç, çocukların kişiliklerinin temellerinin atıldığı hatta kimi uzmanlarca çocuğun karakter gelişiminin tamamlandığı dönem olarak nitelendirilmektedir. 0-5 yaş arası dönemde çocuğun ilk aktif algılaması kulakla, daha sonra gittikçe gelişen bir tempoyla gözle olmaktadır (Yalçın, 2002: 24). Bu dönem okuma eğilimleri açısından “resimli kitap ve küçük çocuk tekerlemeleri yaşı" olarak adlandırılmaktadır (Boztepe, 2002: 31). İsviçreli Jean Pieget 2-6 yaş arasındaki dönemi işlem öncesi dönem olarak niteler. “Pieget, işlem öncesi çocuğun dünyaya bakış biçiminin yapay yaratıcılık

ve canlandırmacılığa (animizme) bağlı olduğunu belirtmektedir. Yapay yaratıcılık, doğal olguları birisinin yarattığı ya da bunlara birinin neden olduğu inancını ifade eder: Beş yaşındaki bir çocuk, güneşi, birinin kibrit yakıp tutuşturduğu bir ateş olarak açıklayabilir.Canlandırmacılık (animizm) ise çocukların cansız nesnelere canlılık özelliği yüklemesini ifade eder: Çocuk, hareket ettiği için bir arabanın canlı olduğunu; bir tost makinesinin tost yaptığı sırada canlı olduğunu düşünebilir.”(Gander, 2001: 265) 6- 8 Yaş Grubu Bu yaş grubu çocukların davranışlarında çeşitli gelgitler söz konusudur. Bir an heyecanlı bir haldeyken bir anda içine kapanık bir ruh haline bürünebilirler.Kelime dağarcıkları gelişmiş olduğundan büyüklerle bir çok konuda konuşabilirler (Yalçın, 2002: 25). Bu dönem somut işlemler dönemi olarak nitelendirilir ve bu dönemde çocuklarda mantıksal düşünme; sayı, zaman, mekan, boyut, hacim, uzaklık gibi kavramlar yerleşmeye başlar (Yavuzer, 2001: 112). Bu gruba yönelik eserlerde mecazlı söyleyişlere genellikle yer verilmemeli ve anlatımın açık olmasına dikkat edilmelidir. Bu doğrultuda çocukların ilgi alanlarına yönelik tasvirlerin yapılması gerekmektedir. Bu gruba yönelik yazılacak eserlerde kelime sayısı onların bildiği yüz kelimeyi geçmemelidir (Yalçın, 2002: 26). 9- 12 Yaş Grubu Bu yaş grubundaki çocuklar kendi benliklerinden uzaklaşarak artık grup

ilişkilerine önem vermeye başlarlar ve düşünce dünyasına girerler (Yalçın, 2002: 26). Soyut kavramlara ilginin başladığı bu dönemde oyun yine çok önemlidir. Ancak zihinsel gelişim oyunun niteliğinde değişiklik meydana getirir. Bu yaştaki çocuk oyun kurallarının kişilerarası anlaşma sonucunda oluştuğunu anlar. Bu doğrultuda çocuk toplumun, gelenek, görenek ve kurallarına karşı tutumunu değiştirir; bunların da yetişkinler tarafından belirlendiğini ve farklılık taşıyabileceğini kavrar (Yavuzer, 2001: 268) . Bu dönemde çocuklar koleksiyon yaparlar, tarihi olaylara daha fazla ilgi duymaya başlarlar. Dolayısıyla çocukların geçirdiği bu zihinsel değişim onların okumayı tercih ettikleri eserlerde de değişiklik meydana getirir.

Bu gruba

yönelik hazırlanacak eserlerin çocukların anlamını bildikleri üç yüz kelimeyi geçmeyecek ve bütünden parçaya gider nitelikte olması gerekmektedir (Yalçın, 2002: 27). 13- 15 Yaş Grubu Çocukluktan yetişkinliğe geçiş devresi olarak ele alınabilecek bu evre insan hayatının oldukça sancılı bir dönemi olarak nitelendirilebilir. Bu dönemde 'ergenin duygusal dünyası çelişkilerle doludur.Yalnızlıktan zevk almanın yanı sıra, bir grubakatılma isteği; yetişkini küçük görme ama ona dayanma; endişe ve umutsuzluğa karşın geleceğe coşkulu tutku gibi' (Yavuzer, 2001: 269) karışık duygular içerisindedir. Başka bir ifade ile bu dönemde ergenin ruh dünyası iniş çıkışlarla doludur. Çocukluğun sonlarına yaklaştığının farkına varan ergenin okumayı tercih ettiği yayınlardaki değişim de çok belirgindir. Bu dönemde ergenler daha çok teorik konulara ilgi duyarlar, uzun ve

dikkat gerektiren çalışmalardan hoşlanırlar. ‘Ben kimim’ sorusunun oldukça önem kazandığı bu dönemde kendileriyle, çevreleriyle ve ülkeleriyle ilgili somut gerçekleri arama ve bulma eğilimleri vardır. Bu nedenle kolay inanır ve yönelirler (Yalçın, 2002: 27). III. 2. 2. Çocuk Yayınlarının Önemi Çocukluk insanın hayatı tanımaya başka bir ifade ile anlamlandırmaya başladığı ilk dönem olarak ele alınırsa, çocukların neden çocuk yayınlarına ihtiyaç duydukları sorusunun cevabına daha kolay ulaşılabilir. Normal bir büyüme ve gelişme gösteren çocuğun doğal gereksinimlerinin yanı sıra zihinsel ve ruhsal gereksinimlerinin karşılanmasında sözlü ve yazılı eserlerin önemi büyüktür. Bu doğrultuda çocuk yayınlarının asıl amacının çocuğun sosyal ve kültürel gelişimine katkıda bulunmak olduğu dikkate alındığında, çocuk yayınları taşıdıkları içeriklerle ve biçimsel nitelikleriyle çocuklara hitap etmelidirler. Çocuk yayınları alanındaki çalışmalarıyla tanınan eğitimci Lenald Jacop edebiyatın çocuklar için önemini altı ana başlık altında açıklamaktadır (Oğuzkan, 2000: 5) : 1. Edebiyat eğlendiricidir ve dolayısıyla hoş vakit geçirticidir. Edebiyat le çocukların eğlenerek öğrenmeleri sağlanabilir 2. Edebiyat ruha canlılık verir, yaşama gücünü artırır. Edebiyat kimi zaman insanları, hayatın çok ciddi ve üzücü durumlarından uzaklaştırır. Belki bir anlamda ruhun canlanıp güçlenmesine imkân tanır. Çocuklara bu imkânın sunulmaması halinde çocuklar ruhun canlanıp güçlenmesinde edebiyatın bu şaşırtıcı, olağanüstü değerini hiç bir zaman öğrenemeyeceklerdir.

3. Edebiyat çocukların hayatı keşfine yardım eder. Başka bir ifade ile edebiyat çocukların hayatı ve yaşama yollarını öğrenmelerinde oldukça önemlidir.

Çünkü

çocuk

edebi

eserlerle

başka

yaşamlara

yolculuk

yapabilmektedir. 4. Edebiyat bir rehberlik kaynağıdır. Şöyle ki; edebiyat, bir kimsenin kendini tanıyarak davranışlarını değiştirmeye yarayacak imkanlar hazırladığı için bir rehberlik kaynağı olarak hizmet verebilir. Şüphesiz tüm edebiyat eserleri böyle bir hizmeti görmez. Fakat insanların hayatında ihtiyaç duyduklarında kendilerini anlamaları konusunda yardımcı olan en az bir kitabın varlığından söz edilebilir. 5. Edebiyat yaratıcı etkinlikleri teşvik eder. Çocuklar, başka alanlardaki yaratıcı etkinliklere geçmek için bir sıçrama tahtası olarak edebiyata muhtaçtırlar. Başka sanatlarla ilişkileri bulunan zengin bir programın eşiğinde yaratıcılığa yönelten okuma etkinlikleri sayesinde bir sanat, başka bir sanatı desteklemiş, beslemiş olur. Okuma, çocuğu resim çizmeye ve dramatik sanat alanlarında ritmik yorumlamalar yapmaya teşvik eder. Çocuklar okuma ve dramatik sanatlar alanlarında ne kadar zengin yaşantılar edinirlerse hayatın öteki yaratıcı alanlarında da o kadar zengin bir kişiliğe sahip olurlar. 6. Edebiyat güzel bir dil demektir. Çocuklar kendi dillerini geliştirmek için edebiyat eserlerine ihtiyaç duyarlar. Edebiyat güzel bir dildir ve insanların içinde çocukların anadillerinin güzelliğini en iyi biçimde öğrenmelerini istemeyecek var mıdır? Lenold Jakop’un belirttiği gibi edebiyat, çocukların zihinsel gelişimlerinde

oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle çocukların çok erken yaşlarda kendilerine yönelik hazırlanmış edebi yayınlarla tanıştırılması gerekmektedir. Okulöncesi

dönemden

başlayarak

çocukların

kişilik

yapılarının

oluşumunda, çocuk yayınlarının etkili birer uyaran olduğu da bilinmektedir. Dolayısıyla çocuğa sunulan eserin niteliği ile çocukta sağlam bir kişlik yapısının oluşması doğrudan ilişkilidir. Bu bakış açısıyla bakıldığında çocukların doğasına, gelişim özelliklerine uygun olmayan metinlerin ve güdümlü yayınların çocukların duygusal olarak örselenmelerine neden olacağı görülmektedir. Örneğin, amacına şiddet uygulayarak ulaşan kahramanların bir özdeşim öğesi olarak belirdiği yayınlar, çocuklarda farklı ruhsal sorunlara neden olabilmaktedir (Sever, 2002: 29). Çocuk yayınlarının önemli etkilerinden birisi de çocukları sanatla tanıştırmalarıdır. Güzeli gerçekleştirmek üzere yapılan etkinlikler (Timuçin, 1998:257) olarak tanımlanabilecek sanatın, aynı zamanda eğitsel bir işlevi de sözkonusudur. Sanatın bu niteliğinden yararlanabilmek için ise sanata yönelik olguların kişilerin yaşamında küçük yaşlardan itibaren yer alması gerekmektedir. Bunun içinde en etkili yollardan biri çocuklar için görsel ve dilsel bir model olan nitelikli çocuk yayınlarıdır (Sever, 2002: 27). Çocukların kendilerine yönelik yayınlarla tanışmaları bu yayınları kullanabilmeleri yukarıda belirtilen noktaların yanında başka açılardan da çok önemlidir. Çocukların gelişim düzeylerine uygun nitelikli çocuk yayınları; •

Çocuğun kendini tanımasına ve kişiliğini oluşturmasına yardımcı olur.

•

Eleştirel düşünebilme, deneme, yanılma ve araştırma gibi birçok önemli niteliğin çocukta gelişimini hızlandırır.

•

Çocuğu gerçek yaşama hazırlar.

•

Çocuğu anadiliyle tanıştırıp onun gelişimine katkıda bulunur.

•

Çocuğun topluma uyumunu başka bir ifade ile toplumsallaşmasını kolaylaştırır.

•

Çocuğun hayal gücünü geliştirerek daha üretken olmasına yardımcı olur.

Çocuğun düzeyine uygun nitelikli çocuk yayınları yukarıda ifade edilenlere ek olarak birçok olumlu özelliğin çocuklarda oluşumunu destekler ve hızlandırır. III. 3. Çocuk Yayıncılığı Çocuklar

duyusal,

bedensel,

düşünsel

duygusal

özellikleriyle

yetişkinlerden ayrılırlar. Dolayısıyla bu ayrılış, çok eski dönemlerden beri çocukların kendilerine uygun sözlü ve yazılı kaynaklara ihtiyaç duymalarına neden olmuştur. Bu ihtiyaç çocuk yayıncılığının doğmasını sağlamıştır (Aytaş, 1999). III. 3. 1. Dünyada Çocuk Yayıncılığının Gelişimi Modern çocukluk ve yetişkinlik farklılaşmasının matbaanın icadı, okullaşma ve sanayileşme ile paralel ortaya çıktığı görüşünden yola çıkılarak denilebilir ki; yeni çocukluk tasarımı, çocuk gündemi yanında yetişkinliğin

biçimlenişine yön vermede de etkili olmuştur. Hatta 16. yüzyıldan itibaren başlayan yeni çocuk yönelişi geleneksel çocukluğun sorgulanmasına da zemin hazırlamıştır. Özellikle de sözlü kültürden yazılı kültüre geçilmesi ile birlikte çocukluğun tanımlanması noktasında önemli adımlar atılmıştır. Rönesans’ın en devrimci atılımlarından biri olan modern çocuk tasarımı ise evrensel çocuk tipi’ni dünya çocuklarının aynası haline getirmiş ve modern çocukluk olarak belirtilebilecek yeni çocukluğun hikâyesi böylece başlamıştır (Şirin, 1999: 53). Geleneksel çocuklukta çocuğu geleceğe taşıyan sözlü gelenektir ve sözlü gelenekte çocuk, yetişkin ayrımı yoktur; buna karşın modern çocuklukta yetişkinle çocuk arasındaki farkların iyice belirginleşmesi konusu gündeme gelmiştir (Şirin, 1999: 53). Çocuğun düşlem gücüne seslenen, onun rahatça ve tat alarak okuyup anlayabileceği bir anlatım tarzını barındıran, çocuğun ilgi duyabileceği konuları işleyerek duygu ve düşünce yönünden çocuğu besleyen, kurgusu ve olay örgüsü çok karmaşık olmayıp çocuğun kavrayabileceği düzeyde olan, dikkat dağıtıcı ayrıntılardan arındırılmış…diye sıralanabilecek özellik ve niteliklerin bütünü olan çocuğa görelilik (Yurttaş, 1997: 57) kavramı, çocuk psikolojisinin de keşfedildiği bu dönemde önem kazanmıştır. Dünyada çocuğa göre yayın yapılması ana düşüncesinin 18. yüzyıla kadar uzandığı görülmektedir. Özellikle 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren J. J. Rousseau’nun çocuklar için yazdığı kitaplarda, onların hayatın zorluklarına karşı koyabilecek nitelikte, yetiştirilmeleri gerektiği üzerinde durduğu dikkat çekmektedir. Bu dönemde adeta J.J. Rousseau’yu destekler nitelikte, büyükler için yazılmış olan Daniel Defoue’nun Robinson Crusoe isimli eserinin ve

Jonathan Swift’in Guliver’in Seyahatleri isimli eserinin çocuk klasiği haline geldiği görülmektedir (Yalçın, 2002: 89) . 19. yüzyıla gelindiğinde ise çocukların okuyabilecekleri eserlerin sayısının arttığı görülmektedir. Bu yüzyılda çocuk kitapları, yayın dünyasında yeni bir sektör oluşturmuştur. Ayrıca kitaplar artık daha kaliteli kağıtlara basılmaya başlamıştır (Aytaş, 1999). 20. yüzyıla gelindiğinde çocuk yayınlarının konularında çeşitliliğin arttığı, hemen hemen her konuda eserin kaleme alındığı görülmektedir (Yalçın, 2002: 11). Çocuğun, ayıredebilen ve eleştirel yaklaşabilen bir birey olarak kabul edildiği bu yüzyılda, çocuk yayınlarının konularının çeşitlenmesinin yanında, yayınların biçimsel özelliklerinde de değişiklikler olmuştur. Özellikle resimleme konusunda önemli adımlar atılmıştır. 21. yüzyıla girerken İngiliz aydınları çocuk ruhunu keşfeden yeni eserler kaleme almışlardır. Hem nicelik, hem de nitelik açısından önemli bir gelişme gösteren bu eserlerle birlikte, çocuk edebiyatının bir uzmanlık işi olduğu anlaşılmış ve bu konuda uzman kişilerin yetiştirilmesine önem verilmiştir (Aytaş, 1999). Diğer taraftan bu yüzyılda Amerika’da da diğer batılı ülkelerde olduğu gibi, çocuklar için çok seçkin ve kaliteli sayılabilecek eserler kaleme alınmıştır. Ayrıca bu yüzyılda çocuk edebiyatının fantezi ağırlıklı, bilim kurgu adını verdiğimiz, modern masalları konu edindiğini görmekteyiz (Aytaş, 1999). Yayıncılığın bir sektör olarak daha çok belirginleştiği 21. yüzyılda, çocuk yayıncılığında yaşanan önemli bir gelişme de elektronik yayıncılıktır. Özellikle Internet’in kullanımının yaygınlaşmasıyla daha çok gündeme gelen elektronik

yayıncılıkla, çocukların yazı büyüklüğünü ayarlayabilecekleri, çoklu ortam özellikleri (ses, video, grafik) ile donatılmış, oldukça renkli yayınlara ulaşabilmeleri mümkün hale gelmiştir. III. 3. 2. Ülkemizde Çocuk Yayıncılığının Gelişimi Ülkemizde çocuk yayıncılığının tarihçesi, başka bir ifade ile çocuk yayıncılığının gündeme gelişi Tanzimat’a kadar uzanmaktadır. Bununla beraber Tanzimattan önce çocuk kitabı olarak yayınlanan, ancak içerik bakımından büyüklere hitap eden çeşitli eserler de (Sümbülzade Vehbi’nin Lütfiyye isimli eseri gibi) bulunmaktadır. Diğer taraftan Tanzimat’tan önce sözlü olarak varlığını sürdüren hikayelerin, masalların, fıkraların ve tekerlemelerin de varlığı bilinmektedir. Ancak çocukların özel ilgileri gözönüne alınarak yayın yapılması ana düşüncesi, bir çok edebiyat araştırmacısına göre Tanzimat’la başlamaktadır. Tanzimat’la birlikte ülkemizde yayınlanan ilk çocuk kitapları, Şinasi, Recaizade Ekrem ve Ahmet Mithat’ın Fransızca’dan yaptıkları kısa şiirler ve hayvan öykülerini içeren çevirilerdir. Bunlarla birlikte Ahmet Mithat’ın Hace-i Evvel ve Kıssadan Hisse isimli eserlerinin bazıları ilk çocuk kitapları arasında sayılır (Yalçın, 2002: 13). Diğer taraftan çocuk yazınına ilşkin ilk önemli eser, 1869 yılında Ethem Paşa tarafından Türkçe olarak kaleme alınan Terbiye-i Etfal isimli kitaptır ve bu eser Takvim-i Vekayi’de tanıtılarak, çocuklara tavsiye edilmiştir (Şimşek, 2001). Çocukların yaşamı tanımalarında ve güncel olayları takip edebilmeleri noktasında oldukça önemli bir yere sahip olan çocuk dergileri, ülkemizde çocuk yazınının gelişiminde oldukça önemli bir yere sahiptir. Çünkü çouk dergileri ile

diğer çocuk eserlerinin kapatamadığı boşluk doldurulmaya çalışılmıştır. Bilinen ilk çocuk dergisi, 1869 yılında haftalık olarak yayınlanan, Mümeyyiz isimli dergidir. Mümeyyiz bu dönemde yayınlanan diğer dergiler içerisinde en uzun ömürlüsü olarak bilinmektedir. (İnuğur, 1993: 243) Mümeyyiz’in ardından yaklaşık 200 çocuk dergisinin yayınlandığı ancak hiçbirinin uzun ömürlü olamadığı görülmektedir. Tanzimat’ın hemen sonrasında, edebiyatçılarımızın daha önce yapılan acemiliklerden ders alarak, büyük bir hızla çocuk edebiyatına yöneldiklerini ve tamamen çocukları hedef alan eserler, (Çaylak Tevfik’in 1883’de topladığı Nasreddin Hoca Fıkraları gibi ) kaleme aldıkları görülmektedir (Yalçın, 2002: 13). 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında özellikle milli edebiyat döneminde başta Ziya Gökalp olmak üzere Ömer Seyfettin ve diğer milli edebiyatçılarımızın çocuklarda dil bilincini geliştirmek yeni nesillere milli ve manevi değerleri kazandırabilmek amacıyla bir çok eser kaleme almışlardır (Yalçın, 2002: 13). Cumhuriyet dönemin politikaları

dönemine gelindiğinde, çocuk yazınının geliştirilmesinin içerisinde yer aldığı göze çarpmaktadır. Özellikle de harf

devriminden sonra çocuk yayıncılığında bir hareketlenme başlar. Bu devrimin ardından, önemli eserlerin latin harfleriyle yazılması gibi kapsamlı bir çalışma gerektiğinden, bu dönemde yeni eserler üretilememiştir (Ural, 1995: 28). Ama çeviri eserlerin sayısında oldukça büyük bir artış olmuştur. Bu dönemde Çocuk Esirgeme Kurumunca da çeşitli çeviri eserler yayınlanmıştır. Bu eserlerden çoğu

Sabiha Zekeriya Sertel tarafından hazırlanmışlardır. 1940’lı yıllarda hem çocuk kitaplarında resimler yer almaya başlamış, hem de çeşitli sözlü edebiyat ürünleri toplanarak yazılı hale getirilmiştir. Özellikle masal ve efsanelerin toplanması konusunda Ankara Üniversitesi’nin attığı adım dikkat çeker niteliktedir. Çünkü bu sayede Pertev Naili Bortay ve yardımcıları 2500 hikayayi tolayarak tasnif etmişlerdir. Günümüze değin bu arşivden 500 tane hikaye yayınlanmıştır (Ural, 1995: 28). Eflatun Cem Güney’in halktan derlediği masalları şiirsel bir anlatımla yeniden yazması ve yayınlaması, bu dönemde çocuk yazını adına atılan önemli bir adımdır. Diğer tarftan benzeri çalışmaların Ziya Gökalp ve Naki Tezel tarafından da yapıldığı görülmektedir. 1950’li yıllarda çeşitli çocuk etkinlikeri düzenlenmeye başlanmıştır. Bu etkinlikler çerçevesinde, kitap haftaları ve kitap sergilerine yer verildiği görülmektedir. 1952‘den itibaren çocuklara yönelik yazılan eserlerde, toplumsal içerikli öykü ve romanlar yer almışltır (Yalçın, 2002: 14) 1960’lı yıllarda Türk Dil Kurumu ve Kültür Bakanlığı çeşitli yarışmalar düzenler. Rıfat Ilgaz Hababam Sınıfı, Küçük Çekmece Okyanusu ve Cankurtaran Yılmaz’ı yazar. Bu yıllarda çocuk yazınında büyük bir gelişme görülür. Ancak yayınlanan eserlerde dil, anlatım ve pedogojik düzeyde istenilen başarının yakalanmadığı görülmektedir (Yalçın, 2002: 14). 1970’yıllarda çocuk yayınları içersinde en çok dikkat çeken Cin Ali serisi ve Tarkan isimli çizgi romandır. 1979 yılının Dünya Çocuk Yılı olması çocuk

kitaplarına ilgiyi artırmıştır. Ancak bu dönemden sonra ülkemiz oldukça sıkıntılı bir döneme girer ve kağıt fiyatları çok yükselir. Dolayısıyla 80’li yıllar, çocuk edebiyatı, özellikle de çocuk yayıncılığı için hiç de iyi olmayan bir döneme giriş olmuştur (Ural, 1995: 28). Çocukların okur kimliğinden sıyrılıp daha çok seyirci kimliğine büründüğü 90’lı yıllarda çocuk yayınlarının ve yayıncılarının arttığı ancak kitaba olan talebin azaldığını söylemek mümkündür. 20. yüzyılın sonu ve 21. yüzyılın başında ise çocuk yayıncılığı elektronik yayıncılıkla tanışır. Ancak yapılan araştırmalarda ülkemizdeki yayıncıların elektronik yayıncılık konusunda çekimser kaldıkları görülmüştür. Bunun nedeni ise genellikle arz talep dengesinin gözetilerek yayın yapılmasıdır. III. 4. Çocuk Yayınlarının Nitelikleri Çocuk yayınlarının nitelikleri denilince yayının çocuğun yaşına, zihinsel gelişimine yani çocuğa göre olması konusu bir kez daha gündeme gelir. Bununla beraber yayının hem fiziksel hem de içerik açısından çocuğun gereksinimlerine yanıt verir nitelikte olması gerekmektedir.Bu doğrultuda iyi bir çocuk yayını ne gibi nitelikler taşır ya da taşımalıdır sorusunun üzerinde yoğunlaşıldığı zaman bu nitelikler temelde iki başlık altında incelenebilir. Bunlar, ‘yayınların iç yapı özellikleri’ ve ‘yayınların biçimsel özellikleri’ dir. III. 4. 1. Çocuk Yayınlarının İç Yapı Özellikleri Yayınların iç yapı özelliklerinin daha iyi açıklanabilmesi için öncelikle çocuğun gereksinmleri üzerinde durulursa çocuğun fiziksel olanlar dışındaki

gereksinimlerini aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür (Yurdadoğ, 1994: 46-47 ) . a. Güven Duyma Gereksinimi : Bu gereksinim bebeklik döneminden başlayarak süren, temelde bağlanmayı bulunduran bir gereksinimdir. Kendi içerisinde ekonomik güven duygusu, duygu bağları açısından güven duygusu, entellektüel güven duygusu, manevi güven duygusu şeklinde sınıflandırılabilir. b. Bir yere, bir gruba ait olma gereksinimi: Çocuk ailenin bir parçası olma dışında ev dışındaki gruplara da ait olma gereksinimini hissetmektedir. Bu duygunun iyiye yönlendirilerek çocuğa onun da insanlık ailesinin bir parçası olduğunu dünyanın neresinde olursa olsun, aç kalan, felaket geçiren diğer insanlara yardım etmesi gerektiği konusunda duyarlılık kazandırmalıdır. c. Sevme ve sevilme gereksinimi: Çocukluk döneminde özellikle bebeklikte sevgi doğal bir gereksinim olarak ortaya çıkar. Çocuğa küçük yaştan itibaren sevmenin ve sevilmenin doğal bir gereksinim olduğu sağlıklı bir sevginin paylaşımla zenginleştiği ve insanı zenginleştirdiği fikri verilmelidir. d. Başarılı olma, saygınlık kazanma gereksinimi : Küçük bir çocuk açısından yaklaşılırsa babası onun için en büyük kahraman, annesi ise en müşfik melektir. Fakat zaman ilerledikçe örnek olarak seçilen modeller değişir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken, çocuğun bu doğal gereksinim içerisinde kahramanlığı maceraperestlikle, saygınlığı ilgi odak noktası olma ile karıştırmasını önlemektir. Dolayısıyla kendine kahraman seçme döneminde olan çocuklara biyografi türünde eserler sunulması yararlı olacaktır.

e. Değişiklik gereksinimi: Değişiklik gereksinimi çocuğun yaşıyla birlikte artan bir özelliğe sahiptir. Bu konuda önemli bir nokta da çocuğa yeniliklerin gereksinimleri doğrultusunda ölçülü bir biçimde sunulmasıdır. f. Estetik doyum gereksinimi : Çocuğun güzeli arama ihtiyacı iyi yönlendirilirse sanatçı olmasa bile sanattan zevk alan birisi olması sağlanabilir. Çocuklara sunulacak olan yayınların yukarıda ifade edilen gereksinimler göz önüne alınarak hazırlanması önemlidir (Yurdadoğ, 1994: 52). Bu gereksinimler gözönüne alınarak çocuk yayınlarının taşıması gereken iç yapı özellikleri tema, konu, kahramanlar ve yardımcı kahramanlar, plan, dil ve anlatım olmak üzere beş başlık altında ele alınmıştır. III. 4. 1. 1. Tema Eserde yazarın sürekli olarak belirtmeye çalıştığı temel düşünce ve görüşler, gösterdiği ana yönelimler (Oğuzkan, 2000: 366) olarak ifade edilebilecek tema çocuk yayınlarında dikkate değer bir yere sahiptir. Çocuk yayınlarının amaçları dikkate alındığında, çocuk yayınlarının hedeflerine ulaşmasında işlenen temanın çocuğun gelişimine yapacağı katkı göz ardı edilemez. Temanın seçimi ve sunumunda dikkat edilmesi gereken birçok önemli nokta bulunmaktadır. Bu doğrultuda temanın; •

Evrensel, ahlaki doğruları çocuğa kazandıracak, kişiliğini ve

kimliğini geliştirecek onun toplum içerisinde saygın ve başarılı bir yere sahip olmasını sağlayıcı konulardan seçilmesine (Yalçın, 2002: 31) , •

Anlaşılır olmasına,

•

Çocuğu yanlış yargılara, boş inançlara, kaderciliğe, çıkarcılığa ya

da saldırganlığa yöneltmemesine (Tür, 1981: 40) dikkat edilmelidir. III. 4. 1. 2 Konu Konu seçimi ve bununla beraber konunun aktarımı eserin amacına ulaşmasıyla oldukça ilgilidir. Özellikle tema ile konu arasındaki ilişki açısından ele alındığında temanın okura ulaşabilmesinde konu seçiminin oldukça önemli olduğu gözlenmektedir. Çocuk yayınlarında konu seçimi yapılırken şu noktalara dikkat edilmelidir : •

Konu,

çocukların

beklentileri,

ilgi

alanları

bilinerek

onu

ilgilendirecek konulardan seçilmelidir. •

Seçilen konunun çocukların güvenlerini artırıcı, geleceğe ümitle bakmalarını sağlayan, insan ve tabiat sevgisi gibi değerleri pekiştirici inançlar sunar nitelikte olmalıdır (Yalçın, 2002: 32).

III. 4. 1. 3 Kahramanlar ve Yardımcı Kahramanlar Çocuk hangi yaş grubunda olursa olsun okuduğu eserlerdeki kahramanlarla kendini özdeşleştirir (Yalçın, 2002: 32). Çocukların ilk çocukluk döneminden itibaren ergenlik dönemi de dahil olmak üzere tüm çocukluk dönemlerinde etraflarında kendilerine çeşitli modeller aradıkları dikkate alındığında eserlerde yer alacak kahramanların seçiminde yazarların gereken titizliği göstermesi gerekmektedir. Çocuk kitaplarındaki kahramanlar eseri okuyan çocuğun yaşıtı olursa

çocuğun kendini onların yerine koyabilmesi ve onların yaşadıkları maceraları benimseyebil- mesi daha kolay hale gelir. Ayrıca çocuk kitaplarında çok fazla kahraman bulunmamasına ve yardımcı kahramanlar ile ana kahramanın açık tanımlarla belirtilmesine özen gösterilmelidir. Eserde gerek olaylar gerekse ilişkiler çocuğun anlayabileceği ve yorumlayabileceği düzeyde olmalıdır (Yalçın, 2002: 32). III. 4. 1. 4. Plan Konunun, kahramanların ve temanın belirli bir düzen içerisinde çocuk yayınına yerleştirilmesini ifade eden plan bir anlamda yazma işlemini disipline eder (Yalçın, 2002: 32). Plan yazarın ayrıntıya girmesini engelleyerek, olaylar durumlar, düşünceler ve duygular arasında uyumu sağlayarak eserin okurun üzerindeki etkisini artırır (Oğuzkan, 2000: 369). Çocuklar için bir eser planı yapılırken, çocukların bilgi seviyeleri, anlama güçleri, ilgi alanları dikkate alınmalı ve bu doğrultuda bir planlamaya gidilmelidir. Eser kısa bir giriş, entrikalı olaylarla dolu bir gelişme ve sürprizler içeren bir bitiş bölümünden oluşan bir plana sahip olmalıdır (Oğuzkan, 2000: 370). III. 4. 1. 5. Dil ve Anlatım Çocuk yayınlarının belki de en ayırtedici niteliği anlatımın çocuklara yönelik olmasıdır. Çocuğa yönelik anlatım nasıl olmalı sorusunun yanıtı aranırsa

anlatımın sade olması, gereksiz sözcüklere yer verilmemesi, akıcı ve duru olması gibi noktalara dikkkat edilmesi gerekir (Yalçın, 2002: 33). Anlatım konusunda bir diğer önemli nokta da anlatımın çocuğa cazip gelmesini sağlayabilmektir. Örneğin küçük yaştaki çocuk okurlar, belirli sözcüklerin ritmik biçimde kullanılmasından çok hoşlanmakta, bu anlatım biçimi karşısında ilgilerini yoğunlaştırabilmektedirler (Tür, 1981: 45). Çocuk yayınlarında anlatım konusunda bir diğer önemli nokta da anlatımın hangi şahıs zamiri kullanılarak yapıldığı da önem taşımaktadır. Bir dönem çocuk kitaplarında üçüncü kişi ağzıyla anlatım yapılması bir ilke olarak kabul edilmiştir. Ancak yapılan araştırmalar göstermiştir ki üçüncü kişiyle anlatım hem anlatımı zorlaştırmakta hem de çocukların hoşlarına gitmemektedir. Çünkü bir kişinin diğer bir kişinin beyninden geçenleri okuması mümkün değildir (Yalçın, 2002: 33). Çocuk yayınlarında bulunması gereken iç yapı özellikleri basılı ve elektronik yayınlarda da aynıdır. III. 4. 2. Çocuk Yayınlarının Biçimsel Özellikleri Çocuk yayınlarının iç yapı özellikleri gibi dış yapı özelliklerinin de çocukların seviyesine uygun olması gerekmektedir. Çocuğun seviyesine inememiş bir yazarın istenilen hedefe ulaşamayacağı gibi çocuk yayınlarının resimlemelerini yapan ressam da aynı şekilde çocuğa ulaşamamsı ve başarılı olamaması gibi bir durum sözkonusudur. Diğer taraftan eserin yapımında kullanılan malzemenin, yayının boyutunun, baskıda kullanılan yazıların

büyüklüğünün de çocuğun gelişim özellikleri gözönüne alınarak hazırlanması gerekmektedir. III. 4. 2. 1. Resimlendirme Resimlendirme çocuk yayınlarında en az iç yapı özellikleri kadar önemli olan biçimsel yapı özelliklerinden birisidir. Eserin gerek kapağındaki gerekse içindeki resimler (özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklar açısından) eserin hem daha çekici hale gelmesini hem de anlaşılabilirliğinin artırılmasını sağlayan bir öğedir. Resimli kitaplar: •

Okumaya başlamada ve sürdürmede etkin rol oynamakta,

•

Hayvan ve insan hareketlerine bağlı olarak çocuğa, olayları,

başlangıcı ve sonucu yerli yerine koyarak anlama ve anlatma becerisini kazandırmakta, •

Bir olayı canlandırma ve mantıksal ilgi kurma görevi üstlenmekte,

•

Çocukların

dil

kullanımında

cesaretlerini

artırarak

sözcük

dağarcıklarının gelişmesine katkıda bulunmakta de oldukça yararlı olmakta ve çocuğun bildiği kelime ve figürlerden bilmediklerini çağrışım ve karşı-laştırma yoluyla tamamlamasına yardımcı olmaktadır (Yalçın, 2002: 22), Yayınların resimlemeleri yapılırken dikkat edilmesi gereken nokta, resim ve metin arasındaki ilişkidir. Bu konudaki genel yaklaşım (Güneş, 1997: 166) : •

İlk okuma-yazma kitaplarının %70’nin resimlere ayrılması ancak

sonraki aşamlarda bu oranın %50’ye indirilmelidir. •

İlköğretimin üçüncü ve dördüncü yıllarında ise resimler eserin

%25’ini geçmemelidir. •

Daha sonraki yıllarda resim tamamen kaldırılmalıdır.

III. 4. 2. 2 Kullanılan Malzeme Çocuk yayınlarının resimlendirilmesi kadar eserin üretiminde kullanılan malzeme de önem taşımaktadır. Kullanılan malzeme ile ilgili özellikler genel olarak aşağıdaki gibi sıralanabilir: •

Çocuk kitapları en iyi kalitedeki birinci hamur kağıda basılmalıdır.

Kağıt;

mürekkebi

dağıtmamalı,

renkleri

değiştirmemeli,

kolay

yırtılmamalı, çocuğun gözünü yoracak kadar parlak olmamalıdır. •

Cilt sağlam olmalı eser açıldığında rahat okunabilecek kadar esnek,

iki sayfası açılıp dikine masaya konulduğunda ayakta durabilecek kadar katı olmalıdır (Yurdadoğ, 1994: 52) . Elektronik ortamda yayınlanan çocuk yayınlarına gelindiğinde ise kullanılan malzemenin nasıl olması gerektiği

sorusunun yerini kullanılan

yazılımın niteliklerinin nasıl olduğu sorusunun aldığı görülmektedir. Örneğin elektronik yayınların okunması noktasında yazılımın daha fazla çözünürlük sağlamasının oluşabilecek fiziksel rahatsızlıkları (göz yorgunluğu gibi) tamamen önlemese de aza indirebileceği bilinmektedir. Elektronik yayınlar okura istediği kalitede kağıt üzerine baskı yapma olanağını sunmaktadır. Ancak bu çok kolay

olmamaktadır. Kullanılan malzemenin nitelikli olmasının yanısıra yayında yer alan harfler hem büyüklük hem de yükseklik ve genişlik açısından çocuğun düzeyine uygun olmalıdır. Okul öncesi ve ilkokulun birinci devresi için en az 14 punto (geniş ve yüksek harfler) , ikinci devre için ise en az 12 punto tercih edilmelidir ( Alpay,1975 ). Elektronik yayınların çıktıları alınırken yazı büyüklüğünün kullanıcı tarafından ayarlanabilmesi basılı yayınlara göre bir üstünlük olarak belirmektedir. III. 5. Elektronik Çocuk Yayınları Bilgi teknolojisindeki gelişmeler, bilgisayar ve ona bağlı sanal ortamların da oluşmasını ve bu doğrultuda bir çok alanda olduğu gibi çocuk yayıncılığında da çeşitli gelişmeler yaşanmasını, sağlamıştır. Çocuk yayınları artık elektronik olarak da üretilebilmektedirler. Çocuk yayınların elektronik ortamda olması bir çok açıdan olumlu olmakla beraber bir takım yeni sorunları da beraberinde getirmiştir. Örneğin bu yayınlardan çoğuna Internet aracılığıyla ulaşıldığı ve Internet’in de sınırı olmayan bir dünyanın kapısını çocuklara araladığı dikkate alınırsa bu noktada çocuklara ne gibi ve nasıl sınırlamalar getirilebileceği gibi sorular gündeme gelmektedir. III. 5. 1. Elektronik Çocuk Kitapları Okulöncesi dönemde kitaplar çocukların eğlenme, oynama, öğrenme, yaşamı ve insanı tanıma gereksinmesini karşılamanın yanında çizginin ve dilin

anlatım olanaklarıyla kurgulanmış yaşam durumlarıyla, başka bir ifadeyle çocukları sanatçı beğenisiyle tanıştırır. Okul çağındaki çocuklara seslenen kitaplar ise, anadilinin anlatım gücünü ve güzelliğini duyumsatma, duyuları eğitme; çocuklara okuma kültürü edindirme, onların okulda öğrenmelerine katkı sağlama gibi işlevler üstlenir. Bu işlevler, sanatçıların dili ve çizgileri kullanım yetkinliğine bağlı olarak değişir ve çeşitlenir (Sever, 2002: 26). Bu noktada eserin içeriğinin yanı sıra biçimsel özelliklerinin de çocuğa göre olup olmadığı önem kazanmaktadır. Özellikle biçimsel özellikleriyle basılı kitaplardan ayrılan elektronik kitapların çocuklara sundukları üzerinde durmak gerekir: •

Çocuk kitaplarında yer alan resimler çocukların hayal dünyasını geliştirmekle beraber daha önce ifade edildiği gibi hayvan ve insan hareketlerine bağlı olarak çocuğa, olayları, başlangıcı ve sonucu yerli yerine koyarak anlatma becerisinin kazandırılmasında önemli bir yere sahiptir (Yalçın, 2002: 22). Bu noktada elektronik kitaplarda çoklu ortam özelliklerinin bulunmasının dolayısıyla metinde ses, görüntü ve animasyonların yer alması bu becerilerin kazandırılmasında oldukça etkin rol oynayacaktır.

•

Kitapların çocukların dil gelişimlerini doğrudan ilgilendirdiği bilinmektedir. elektronik kitaplarla çocuklara sunulan bir başka kolaylıkta, metinlerin hem okunmasının hem de dinlenmesinin bir arada yapılabilmesidir.

•

Elektronik kitapların kolay taşınabilir nitelikte oluşları öğrencileri kitap dolu ağır çantaları taşımaktan kurtarmaktadır (Poftak, 2001: 22).

•

Eserin yazı büyüklüğü çocuğun seviyesine uygun olmalıdır. Elektronik kitapların yazı büyüklüğünün okur tarafından ayarlanabilmesi basılı yayınlara göre büyük bir üstünlüktür.

•

Çocuk

yayınlarının

(özellikle

çocuğun

gelecekte

kitaba

yaklaşımının olumlu olabilmesi noktasında) çocuğu sıkmayacak ona zevk verecek nitelikte olması gerekmektedir. Elektronik kitaplar biçimsel özellikleriyle (hareket eden resimler vb.) çocuklara daha cazip gelebilecektirler. Elektronik çocuk kitapları çocuklara birçok kolaylığı birarada sunmaktadır. Ancak elektronik çocuk kitapları ile ilgili çeşitli sorunlar da yaşanmaktadır. Bunlardan başlıcaları şunlardır: •

Elektronik çocuk kitapları birçok açıdan basılı kitaplara göre üstün

nitelikler taşımaktadır. Ancak örneğin 0-3 yaş arasındaki çocuklar tatma ve dokunma gibi duyularıyla çevreyi keşfettiklerinden, ellerine aldıkları herşeyin tadına bakma eğilimindedirler. Dolayısıyla bu dönemdeki çocuklara yönelik hazırlanan elektronik yayınlar bu noktada basılı kitapların yerini tutmayacaktır. •

Elektronik çocuk kitaplarına erişim hem daha kolay hem de daha

hızlıdır. Ancak gerekli teknik donanıma sahip olunması gerekmektedir. Gerekli donanıma sahip olmanın maliyeti ise oldukça yüksektir. •

Elektronik çocuk kitaplarını okuyabilmek her kullanıcı için kolay

olamamaktadır. Çünkü bu yayınları sadece bilgisayar okuryazarı olan

kullanıcılar kullanabilmektedirler. III. 5. 1. 1. Elektronik Kitap Örnekleri Elektronik yayınlar içerisinde büyük bir alanı kaplayan elektronik çocuk kitaplarına verilebilecek bir çok örnek bulunmaktadır. Çalışmamız boyunca da oldukça çok elektronik kitaba ulaşılmıştır. Bu bölümde bu tür içerisinde birbirinden farklı niteliklere sahip dört esere yer verilmiştir. Kral Arthur (König Arthur) Çocuklara yönelik interaktif eğitim ve kültür yazılımları geliştiren ‘Kidsoft’ şirketince yazılımı hazırlanan kitap, ‘Junge Welt’ yayınevi tarafından Almanya’da yayınlanmıştır (Şekil-1).

Şekil - 1 ‘Kral Arthur‘ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa Cd-rom biçiminde kullanıcılara ulaştırılan yayını çocuklar Almanca veya

İngilizce okuma ve dinleme olanağına sahiptirler. Eserde müzikte yeralmaktadır. Ben Büyüküm Ülkemizde çocuk yayıncılığı konusunda önemli bir yere sahip olan Uçanbalık Yayınevi tarafından yayınlanmış olan Aytül Akay’ın ‘Ben Büyüküm’ isimli eseri (yayınevinin izni alınarak) Almanya’da bulunan ‘Talisa Yayınevi’nce elektronik olarak da yayınlanmıştır. Almancası ve Türkçesi birarada yayınlanan kitap satın alınabileceği gibi http://www.bilila.bvoe.at/ adresinden ücretsiz olarak da okunabilmektedir. İki dilli eğitime katkı amacıyla yayınlanan eserin içeriğinde çocukların kelime hazinelerini geliştirmeye yönelik oyunlar da yer almaktadır (Şekil- 2).

Şekil - 2 ‘ Ben Büyüküm‘ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa Masal Ormanı Okulöncesi dönemdeki çocuklar için hazırlanmış olan ‘Masal Ormanı’ isimli elektronik kitabı çocuklar okuyabilmenin yanında dinleme olanağına da

sahiptirler

(Şekil – 3). Bununla beraber okunan her kelimenin renginin

değişmesi, çocukların anadil gelişimlerine oldukça katkı sağlamaktadır (Şekil 4) . Diğer taraftan kitapta yer alan karakterlerin (özellikle hayvanların) arasıra sesler çıkartmaları ve çeşitli hareketler yapmaları çocukların bu hayvanları tanımalarına yardımcı olmaktadır.

Şekil - 3 ‘ Masal Ormanı’ isimli elektronik kitabın kapağı

Şekil – 4 ‘Masal Ormanı ‘isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa Elektronik ortamda üretilmiş olan ve basılı hali bulunmayan eserre http : // www.logomotif. com .tr /okuloncesi/ adresinden erişilebilmektedir.

Goody Two Schoes Eser, aslı basılı olup elektronik ortama aktarılmış elektronik kitap şekli için güzel bir örnektir. Kaliforniya Üniversitesi Kütüphanesi’nin çocuk koleksiyonunda yer almaktadır . Eserin basılı hali 1889 yılında yayınlanmıştır. Dolayısıyla oldukça eski olan bu eserin elektronik ortama aktarımı orjinal baskısının yıpratılmadan kullanılabilmesi açısından oldukça önemli bir adımdır (Şekil - 5). Eser PDF türünde kaydedilmiştir ve çözünürlüğü oldukça yüksektir.

Şekil -5 ‘Goody Two Schoes’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa III. 5. 2. Elektronik Çocuk Dergileri Çocukları ilgilendiren haberlerin, olayların, çeşitli bilimsel gelişmelerin yeraldığı ve belirli aralıklarla yayınlanan çocuk dergileri, çocuğun gelişiminde ve eğitiminde önemli bir yere sahiptirler. Çocuk dergileri içerik açısından diğer çocuk yayınlarında olduğu gibi çocukların gelişim düzeylerine uygun olmalıdır. Çocuk dergileri (Yalçın, 2002: 211) :

•

Çocuk, dergi okurken hem hoş vakit geçirir, hem de okuma, düşünme, okuduğunu anlama gibi alışkanlıklar kazanır.

•

Çocuğa çeşitli bilgilerin kazandırılmasında rehberlik ederek bir anlamda yaşama hazırlanmasını sağlar. Bununla beraber çocuğa yaşama sevinci kazandırır.

•

Çocuğun anadilini daha iyi konuşup yazabilmesi noktasında da önemli olan çocuk dergileri, çocuğa dilin bütün incelikleriyle kullanılabilmesi noktasında da katkı sağlar.

•

Yazmaya, çizmeye, yorum yapmaya yardımcı olarak çocuğun yaratıcı, yapıcı etkinlikleri ve estetik düşüncesini geliştirir.

•

Çocukların güncel olayları izleyerek kendilerini ilgilendiren gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlar.

•

Kendi yaş grubunda çocuklarla iletişim içinde olarak onların duygu ve düşünceleri ile kendi duygu ve düşüncelerini karşılaştırma imkanı bularak kendisini geliştirir

Çocuk dergileri çocuklar için özel ilgi alanı oluşturucu; pul biriktirme, müzik, resim, nakış, el işi, çizme, model çıkarma, şiir öykü yazma gibi konularda çocukların gelişimine yönelik elektronik bilgilerin yanında benzer ilgi alanlarında

olan

çocukların

birbirleriyle

haberleşmelerini

sağlayıcı

bir

örgütlenme içinde olmalıdır (Yalçın, 2002: 210). Bu doğrultuda elektronik ortamda bulunan dergiler çocukların hem dergi editörleriyle hem de kendi aralarında daha çabuk iletişim kurabilmelerini sağlamaktadır.

III. 5. 2. 1. Elektronik Dergi Örnekleri Çocukların güncel bilgilere erişimlerinde ve kendilerini ilgilediren konularda bilgi sahibi olmalarında önemli bir yere sahip olan elektronik dergilerden hem basılı hem de elektronik olarak yayınlanan ‘Bilim Çocuk Dergisi’ ve sadece elektronik yayınlanan arkeloji dergisi ‘Dig’ bu bölümde örnek olarak ele alınacaktır. Bilim Çocuk Dergisi Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından yayımlanan Bilim Çocuk dergisine bir süreden beri elektronik olarak da ulaşılabilmektedir (Şekil-6). Hedef kitlesi 7-15 yaş gurubu çocuklardan oluşan Bilim Çocuk dergisine kullanıcılar ya sadece elektronik versiyonuna ya da hem elektronik hem de basılı versiyonuna birlikte ulaşabilmektedirler.

Şekil – 6 ‘Elektronik Bilim Çocuk Dergisi’nin kapağı

Ülkemizde en çok okunan çocuk dergileri arasında baş sıralarda yer alan Bilim Çocuk dergisinin elektronik ortama da yayınlanması özellikle yurtdışından dergiye ulaşmak isteyenler açısından avantajlıdır.Derginin elektronik olarak yayınlanmasıyla kâğıt, basım ve posta masraflarından tasarruf edilebilmesi ile elektronik sürümüne basılı sürümünden daha ucuza erişim sağlanabilmektedir. Dig 1980 yılında genç okuyuculara yüksek kalitede dergi yayınlama amacıyla Amerika’da kurulan Carus Publishing Company ve Amerika Arkeoloji Enstitüsü tarafından

ortaklaşa yayınlanan, ‘Dig‘ isimli elektronik dergi çocukların

arkeoloji bilgisini geliştirmeyi amaçlamaktadır (Şekil-7). Basılı ve elektronik versiyonu da ücretli olan dergide dünyada gezinti, tarih ve fotoğraf gibi bölümler yer

almaktadır.

Derginin

tanıtımına

http://digonsite.com

adresinden

erişilebilmektedir.

Şekil – 7 ‘ Dig‘ isimli elektronik derginin Internetteki tantım sayfası

III. 5. 3. Elektronik Çocuk Gazeteleri Çocuk gazeteleri de çocuk dergileri gibi çocukların dünyasını ilgilendiren güncel haberlere ve olaylara yer veren yayınlardır. Çocuk gazeteleri: •

Çeşitli kuruluşlar tarafından çıkarılan,

•

Okul içi etkinlik olarak çocuklar tarafından çıkarılan,

•

Günlük gazetelerin ekleri olarak çıkarılanlar,

olmak üzere üç başlık altında toplanabilir (Yalçın, 2002 : 207). Gerek çocukların kendi çabalarıyla okul içi ya da sınıf içi etkinlik olarak çıkardıkları, gerekse çeşitli kurum ve kuruluşlarca çıkarılan gazeteler çocukların hem anadillerini daha iyi öğrenmelerine hem de çocukların yaratıcılıklarını gelişmesi noktasında katkı sağlamaktadır. III. 5. 3. 1. Elektronik Gazete Örnekleri Yapılan araştırmalar sonucunda ülkemizde çocuk gazetesi yayınlanması konusunda büyük bir boşluğun olduğu görülmüştür. Dolayısıyla elektronik çocuk gazetelerine verilebilecek örneklerin çok sınırlı olduğu görülmüştür. Bu bölümde biri yabancı ikisi yerli olmak üzere üç gazete örnek olarak verilecektir. Newsademic Hedef kitlesi 9 yaş üstü çocuklar ve İngilizce bilgisini ilerletmek isteyen yetişkinler olarak belirtilen uluslararası gazetenin, hem Amerikan hem de İngiliz İngilizcesi ile yazılmış hali bulunmaktadır. Bilinmeyen kelimeler için sözlük de

içeren elektronik gazeteye,

hem PDF hem de HTML formatında

erişilebilmektedir.

Şekil – 8 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazetenin giriş sayfası

Şekil - 9 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazeteden örnek bir sayfa Logomotif Gazete Çocuk gazeteleri çocukların kendilerini ilgilendiren olaylardan ve

gelişmelerden haberdar olmalarını dolayısıyla kendilerini ve yaşamı hem tanımaları hem de anlamaları noktasında oldukça önemlidir. Ülkemizde basılı ortamda ciddi bir çocuk gazetesinin çıkarılmadığı bilinmektedir (Yalçın, 2002: 244). Bu noktada hedef kitlesi ilköğretim 5nci ve 7nci sınıflar olan ‘Logomotif Gazete’ isimli elektronik çocuk gazetesi iyi bir örnektir. (Şekil - 10) Çocuklara kendilerini daha iyi ifade edebilmeleri ve anadillerini daha iyi öğrenebilmeleri noktasında oldukça önemli bir etkinlik olan, kendi yazdıkları haberleri yayımlayabilme imkanını sunan gazetenin içeriğinde yer alan haberler incelendiğinde haberlerin çocukları eğlendirirken bilgilendirdiği görülmektedir.

Şekil – 10 ‘Logomotif Gazetesi’nden örnek bir sayfa Afacan Çocuk Gazete Elektronik çocuk gazetelerine bir diğer örnekte ‘afacancancocuk.com’ adlı

sitede yayımlanan ‘Afacan Çocuk Gazete’ adlı gazetedir (Şekil -11). Siteye erişim için üyelik şartı aranmaktadır. Site hazırlayıcıları Afacan Çocuk Gazete’nin sanal ortamda çıkan ilk çocuk gazetesi olduğunu bununla beraber her gün güncelleniyor olmasının da bir ilk olduğunu dile getirmektedirler. Bununla beraber gazetede senin sesin, dün bugün, magazin, sağlık ve çevre, bilim ve bilgisayar, bilgisayar ve ben gibi çocukların ilgisini çeker nitelikte bölümler bulunmaktadır. Gazeteye www.afacancocuk.com adresinden erişilebilmektedir.

Şekil - 11 ‘Afacan Çocuk Gazetesi’nden örnek bir sayfa III. 5. 4. Web Sayfaları Çocuklara yönelik hazırlanan web sayfaları web siteleri içerisinde yer almaktadır. İsteyen herkesin istediği bilgileri kolayca yayınlayabildiği bu dünyada kullanıcıların yönlerini bulmalarının hayli zor olduğu bilinmektedir. Özellikle de bu kullanıcı grubu çocuklardan oluşuyorsa bu zorluk daha da artmaktadır. Dolayısıyla çocukların Internet’te ne kadar vakit geçirdikleri,

Internet’i hangi amaçla kullanıdıkları gibi soruların cevaplarının hem ebeveynlerce hem de eğitimcilerce verilebilmesi gerekmektedir. Web sayfaları ile çocukların bilgiye ulaşmaları ve ulaştıkları bilgileri yayma becerileri gelişebilmekte ve bu sayede eğlenirken bilgilenmeleri de sağlanmış olmaktadır ( Orhan, 2004: 108 ). Diğer taraftan çocuklara yönelik hazırlanmış olan web sayfalarının nitelikleri ve çocukların gereksinimlerine ne derece yanıt verdiklerinin ve çocukların gelişim düzeylerine uygun olup olmadığının da bilinmesi gerekmektedir. III. 5. 4. 1. Web Sayfası Örnekleri Internet üzerinde çocuklara yönelik hazırlanmış bir çok web sayfasına rastlamak mümkündür. Web sayfaları web sitelerinin içerisinde yer aldıklarından bu bu bölümde web siteleri örnek olarak ele alınmıştır. Boowa&Kwala

Şekil - 12 ‘Boowa&Kwala’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa

6 yaş üstündeki çocuklar için hazırlanmış web sitesinde oyunların yanında çocuk şarkıları da yer almaktadır. İçeriğinde bulunan oyunların eğitsel amaçlı olması ve sitenin belirli bir yaş grubundaki çocuklara yönelik hazırlanmış olması, çocukları kendi oyunlarını üretebilmeleri için hayal kurmaya yönlendirmesi siteyi diğer oyun sitelerinden üstün kılmaktadır. Çocukların yaptıkları resimleri burada yayınlayabilmeleri, sitede yer alan fotoğrafların ve yazıların hitap ettiği yaş grubundaki çocuklara uygun olarak hazırlanmış olması siteyi ayıran diğer özellikler arasında yer almaktadır. Bazı bölümlerine ücretli erişilebilen siteye http://www.boowakwala.com/ adresinden ulaşılabilmektedir (Şekil -12) The Amazing Adventure Series

Şekil - 13 ‘The Amazing Adventure Series‘ isimli web sitesinden örnek bir sayfa

Çocukların hayal güçlerini geliştirebilecekleri birçok etkinliğe yer veren sitede maceralar, aktiviteler ve ekstralar olmak üzere üç ana bölüm bulunmaktadır (Şekil-13). New Hempschrire halk kütüphanesi sitesinde tanıtımına yer verilen site 2000, 2001 ve 2004 yıllarında Internet’in en iyi çocuk sitesi olrak seçilmiştirSitenin her bölümünde çocukların üretkenliklerini destekleyici aktiviteler yer almaktadır. Çocuklara kendi yazdıkları şiirleri yayınlama ve seslendirerek yayınlama fırsatı sunması buna örnek olarak verilebilir.Siteye

http:/

/www.tosiproductions

.com/_

amazingadventure/

adresinden erişilebilmektedir Çocukça Sibername elektronik bilgi hizmetleri tarafından hazırlanan sitede ünlü isimlerin tanıtıldığı dünyamızı renklendirenler, çocukların yaptığı resimlerden oluşan küçük eller, çeşitli eğitici oyunlar, çocuklar için özel olarak seçilmiş masal ve öyküler ve bilim köşesi gibi bölümler yer almaktadır (Şekil – 14).

Şekil -14 ‘Çocukça‘ isimli web sitesinden örnek bir sayfa

Sitede yer verilen masal ve öykülerin dinlenebilmesi de mümkündür. Siteye http://www.cocukca.com/index_nofla.html adresinden ulaşılabilmektedir. III. 6. Elektronik Çocuk Yayınlarının Çocuklara Etkileri Elektronik çocuk yayınları, çocukları sıkmadan hatta çoğu kez eğlendirerek eğitebilmektedirler. Çocuk kendisine yönelik hazırlanmış bir elektronik yayını istediği dilde, okuyabilme, dinleyebilme ve izleyebilme olanağına sahip olabilmektedir. Çocuklara birçok seçeneği birarada sunan elektronik çocuk yayınları çocukları nasıl etkiler sorusunun cevabı arandığında denilebilir ki: •

Elektronik çocuk yayınlarının kullanımı çocuklar açısından daha

eğlencelidir. •

Özellikle bilgisayarın eğitim açısından etkileri incelenirse bilgisayar

çocuklarda bağımsız olarak öğrenmenin ilk adımını atmada ve özgüveni sağlamada etkin olabilmektedir. Ancak unutulmamsı gereken önemli bir nokta ise bilgisayarın bir eğitimcinin ya da eğitim ortamının yerini asla tutamayacağıdır. Başka bir ifadeyle bilgisayar eğitimde amaç değil araçtır (Öztopçu: 2003) •

Elektronik çocuk yayınları ile çocuklara etkileşimli bir ortam

sunulmasının çocukların yaratıcılığın gelişmesinde etkili olmaktadır. Diğer

taraftan

çocukların

ekran

başında

hiçbir

sınırlandırmaya

gidilmeden uzun süre kalmaları çocukların üretkenliğini desteklemek yerine yaratıcı ve zihinsel gelişim risklerine, dil becerilerinde gerilemeye

ve bazı çocuklarda epilepsi nöbetlerine (Dertouzos, 2005) bile sebep de olabilmektedir. •

Elektronik çocuk yayınlarına erişimin bilgisayarlarla gerçek-

leştirilebiliyor olması beraberinde çocukların bilgisayar başında ne kadar süre geçirmesi gerektiği, bağımlılık yapıp yapmayacağı, bilgisayar ekranının zararlı olup olmadığı gibi soruları da getirmektedir (Öztopçu, 2003). •

Çocukların (bütün çocuklar olmasa bile) elektronik yayınlara

erişimlerinin

kolay

olduğu

bilinmektedir.

Fakat

çocukların

her

ulaştıklarının yaşlarına, gelişim düzeylerine uygun olup olmadığı bilinmemektedir. Başka bir ifadeyle özellikle Internet’le çocuklara sınırsız bir dünyanın kapıları aralanmakta ve çocuklar yetişkinlerin ulaştıkları bilgilere kolayca ulaşabilmektedirler. Dolayısıyla çocuklarla yetişkinler arasındaki farkın kaybolması gibi bir risk söz konusudur. Bu doğrultuda elektronikleşme ile beraber yeni bir ‘çocukluk dilinin’ (Şirin, 1999: 170) oluşmuş olduğu da gözlenmektedir. Bu yeni çocukluk anlayışında çocukların daha hızlı bilgi edinme, çabuk tüketme, uzun ve dikkat gerektiren çalışmalarda dikkatlerini toparlayamama gibi çeşitli olumlu ve olumsuz durumlarla karşılaştıkları dikkat çekmektedir. Bu doğrultuda çocukluğun yeniden keşfi başka bir ifadeyle çocukların yeni dillerinin yetişkinlerce öğrenilip kullanılma zorunluluğunun her geçen gün daha fazla hissedildiğini söylemek yanlış olmayacaktır. •

Özellikle okulöncesi dönemdeki çocukların dil gelişimleri açısından

son derece önemli olan çocuk yayınlarının dil ve anlatım özellikleri oldukça iyi incelenerek çocuklara sunulmalıdır. İçerisinde yanlış yazımların yer aldığı bir metinle çocuğa yanlızca yanlışın öğretilebileceği bilinen bir gerçektir. Bu noktada elektronik ortamdaki metinlerin denetiminin daha zor olduğu ve bu metinlere çocukların daha kolay ulaşabilmelerinin çocukların dil gelişimleri açısından çeşitli riskleri de beraberinde getirdiği düşünülebilir. İnsan hayatının en önemli bölümü olan çocukluk döneminde insanların yaşadıkları herhangi bir olayın, duydukları herhangi bir sesin, gördükleri herhangi bir görüntünün

bile derin izler bırakarak hayatlarının ilerleyen

dönemlerinde olumlu veya olumsuz etkilerle geri dönebileceği bilinmektedir. Çocukların eğlenerek öğrenmelerine de olanak sağlayan elektronik yayınların çocuklara olan olumlu etkileri de göz önüne alınarak, bu yayınlardan nasıl yararlanılabileceği sorusunun sorulması gerekmektedir. Bu sorunun cevabı bir sonraki bölümde aranacaktır.

IV. BÖLÜM ÇOCUK KÜTÜPHANELERİ VE ELEKTRONİK ÇOCUK YAYINLARI Bireyin dünyaya uyarlanma, dünyayı tanıma ve tanımlama dönemi olarak nitelendirilebilecek

çocukluk

dönemi

çalkantılı

bir

süreçtir.

İnsanların

yaşamlarının her döneminde olduğu gibi bu döneminde de fiziksel ve zihinsel gereksinimleri vardır. Çocuklarda zihinsel gereksinimlerin belirlenebilmesi ise çaba isteyen bir süreçtir. Bu süreç çocukların dünyayı tanımaya başladıkları ilk ortam olan aile ortamında başlamaktadır. Bu konuda ailelerin dikkatli olup çocuğun bilgi isteklerini takip ederek bu isteklerin gereksinim haline dönüşebilmesini başka bir ifadeyle çocuğun hayatında olmadığında eksikliğini hissedebileceği bir duruma gelebilmesini sağlamaları gerekmektedir. Bu noktada çocuklarda bilgi gereksiniminin oluşması açısından düzeylerine uygun eserlerin sunulmasının gerekliliği bir kere daha belirmektedir. Bu doğrultuda çocuklara yönelik yayınların çocuklara ulaşmasını sağlayan çocuk kütüphaneleri de çocuğun zihinsel gereksinimlerinin karşılanması noktasında vazgeçilmez kurumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. IV. 1. Çocuk Kütüphaneleri Çocuğun kendini dolayısıyla hayatı tanımasında ve anlamlandırmasında etrafında bulunan uyaranlar son derece önemlidir. Çünkü çocuk, çocuk olabildiği müddetçe düş kurar, düş kurabildiği müddetçe üretken bir birey olma yolunda ilerleyebilir. Başka bir ifadeyle öncelikle çocuğun çocukluğunu yaşaması gereklidir. Nail Postman’ın dediği gibi ‘Çocukluk dil öğrenimine benzer.

Çocukluğun biyolojik bir temeli vardır, fakat sosyal bir çevre çocukluğu başlatmadıkça ve bakıp büyütmedikçe, yani ona gereksinim duymadıkça gerçekleşmeyebilir‘ (Postman, 1995: 182). Çocuğun çocukluğun her dönemini yaşaması ve dolayısıyla eğelenerek öğrenmesi noktasında oldukça önemli bir yere sahip olan çocuk kütüphanelerinin görevleri 17787 no’lu ve 19.08.1982 tarihli resmi gazete de şu şekilde belirtilmiştir: 1.

Öğretici Filmler göstermek,

Projeksiyon gösterileri düzenlemek,

Radyodan, varsa televizyondan çocuk ve eğitim saatlerini takip

etmek, 4.

Varsa, teyp ve pikaptan yararlanarak eğitini programları

düzenlemektir. a.

Çocukların yaptığı resimler ve işler sergilenir,

Kitap okuma, şiir, masal ve monolog saatleri düzenlenir.

Türklüğe ve medeniyete hizmet eden büyükleri anma ve

tanıtma programlan hazırlanır ve uygulanır, d.

Milli bayramlar, önemli gün ve haftalarla, ilgili faaliyetlerde

bulunulur,

Okul öncesi çocukların kütüphaneden yararlanma imkânı

sağlanır, f.

Kütüphane imkânlarına güre çotuk piyesleri hazırlanır ve

sahnelenir, g.

Okuyucu ve kitap istatistikleri günlük, aylık ve yıllık olarak

düzenlenir. Bu faaliyetler yıllık çalışma programı hazırlanarak Valiliğin onayından sonra uygulanır. Çocuk kütüphaneleri genel bir ifade ile çocuklara (yazı ve resimleri tanımaya başladıkları ilk günden itibaren ihtiyaçlarını, yetişkinlere yönelik bölümden karşılayabilecekleri güne kadar) zevk alacakları ve de aynı zamanda öğretici yayınları birarada uygun şartlarda onlara sunan, bu doğrultuda onlara istedikleri yayını seçme hakkı veren ve gerektiğinde rehberlik eden kurumlardır (McColvin, 1963: 3). Ülkemizde çocuk kütüphanesi kurulmasının gerekliliği ilk olarak 19201930’lu yıllarda düşünülmüş ve ilk çocuk kütüphanesi 1925’de Türk Ocakları tarafından Akhisar’da kurulmuştur. Bu kütüphaneyi 1937’de Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından İstanbul’da, 1955’de de Ankara’da kurulan kütüphaneler izlemiştir (Önal, 2006: 14). Kurulan

kütüphaneleri

zamanla

yenileri

izlemiş

1966’da

Türkiye’deki çocuk kütüphanelerinin sayısı 179’u bulmuştur (Demircan, 2000: 179). 1974’de ise ülkemizde 286 Çocuk Kütüphanesi; 704.017 kitap ile

3.849.594 kullanıcıya hizmet vermiştir ( Alpay, 1984: 97 ). Bu yıllardan sonra ülkemizde çocuk kütüphanelerinin sayısı daha da artmıştır. 90’lı yılların sonlarına gelindiğinde daha önceki yıllarda sayısı artan çocuk kütüphanelerinin sayılarının azaldığı dikkat çekmektedir. Demircan‘ın tespitine göre

‘1995

yılında

toplamda

1.033.761

kişi

çocuk

kütüphanelerinde

yararlanırlarken; bu sayı 2000 yılı sonunda 698.990’a gerilemiştir. 16 yaş üstü, “Yetişkin” kategorisine giren kullanıcıların sayısının, 16 yaş altı, “Çocuk” kategorisine giren kullanıcılardan altı yıl boyunca hep geride kalması da genç nüfusumuzun çocuk kütüphanelerine yaşları ilerledikçe daha az ilgi gösterdiğinin belirtisidir ‘ (Demircan, 2000: 188). Bununla beraber 2000 yılında çocuk kütüphaneleri halk kütüphanelerine devredilmiştir. 21. yüzyıla gelindiğinde özellikle elektronik yayınların üretiminin ve kullanımının artması, çocuklar tarafından oldukça ilgiyle karşılanmaları ve çeşitli kolaylıklar sağlamaları, diğer kütüphane türlerinde olduğu gibi çocuk kütüphanelerinde de çeşitli değişimlere neden olmuştur. Özellikle gelişmiş ülkelerde kimi kütüphaneler dermelerinin bir kısmını tam metin halinde elektronik ortama aktarmış, kimileri çocuklara yönelik elektronik yayınların ve çeşitli eğitici aktivitelerin yer aldığı web siteleri oluşturmuş (Charlote & Mecklenburg Halk kütüphanesinin çocuklara yönelik hazırlanmış olduğu ‘Children’s Dijital Library‘ gibi), kimileri ise sadece bibliyografik kimlikleri elektronik ortamda sunmaya başlamıştır. Bununla beraber sadece elektronik ortamda bulunan kütüphaneler de oluşturulmuş (‘International Childern’s Library‘ gibi) ve bilgiye erişimde yeni teknolojiler hızla kullanılmaya

başlanmıştır. Ülkemizde ise bu tür uygulamalar dünyadaki gelişmelere göre biraz daha yavaş bir biçimde sürdürülmektedir. IV. 1. 1. Çocuk kütüphaneciliği Çocuk kütüphanelerinin amaçlarına erişebilmesi çocuk kütüphanecileri ile yakından ilgilidir. McColvin’e (1962) göre kütüphaneci çocuk bölümünde yetişkin bölümünde oynadığından daha önemli bir rol oynar. Çünkü yetişkinler istedikleri takdirde işlerini yanlız başalarına halledebilirler. Oysa yetkili personelden yoksun bir çocuk kütüphanesi istenilen türde kullanıcıları kütüphaneye çekmeyi bile başaramayacaktır. Çocuğun zihinsel gelişimini sağlıklı sürdürebilmesi, çocuğa nitelikli ve gelişim düzeyine uygun yayınların sunulmasıyla mümkündür. Dolayısıyla çocuk kütüphanecisi çocuğa ulaşabilmelidir. Bu noktada 21. yüzyılda, bir çocuk kütüphanecisi nasıldır ya da nasıl olmalıdır diye sorulduğunda, denilebilirki; •

Teknik

bilgisinin

yanında

karakter

özellikleri

çocuk

kütüphanesinde çalışabilmesini sağlar niteliktedir, •

Hayata çocuğun gözleriyle bakabilir (McColvin, 1963: 47)

•

Çocuk yazınını bilir ve sever (Meet the twenty-first century...,

2007), •

Çocuklarla birlikte olmaktan hoşlanır,

•

Üretken ve yeniliklere açıktır,

•

İletişim becerileri yüksektir,

•

Yeni enformasyon teknolojisilerini kullanabilir ve öğretebilir (Meet

the twenty-first century..., 2007). •

Çocukların gelişim dönemleri, zihinsel gereksinimleri ve dolayısyla

çocuk yetiştirme bilimi (pedagoji) konusunda bilgi sahibidir. Çocuk kütüphaneciliğinin oldukça ciddi yetenekler gerektirdiği görülmektedir. Bununla beraber çocuk kütüphanecisi neler yapar sorusuna yanıt aranırsa, (Meet the twenty-first century..., 2007) : •

Çocukların üretkenliklerini ve hayal güçlerini besleyici aktiviteler

düzenler, •

Çocukları motive eder,

•

Okuma alışkanlığının gelişmesine yardımcı olur,

•

Kullanıcıları en yeni elektronik kaynaklarla tanıştırır,

•

Diğer eğitimcilerle işbirliği içerisinde olur,

•

Kütüphane dermesine kaynak seçer,

•

Aile okuryazarlığı programları düzenler. Çocuk kütüphaneciliğinin, yukarıda belirtilen maddeler göz önüne

alındığında ne denli önemli ve zor olduğu görülmektedir. Dolayısıyla bu alanda görev yapacak kişilerin kütüphanecilik eğitiminin yanında çocuk eğitimi

konusunda da

eğitim almış olmaları oldukça önemlidir. Ükemizdeki

uygulamalar incelendiğinde, 1950’li yıllarda öğretmen- kütüphanecilerin çocuk kütüphanelerinde çalıştığı, sonraki yıllarda ise bu kadroların kaldırıldığı ve yerine yenilerinin konulmadığı görülmektedir (Şan, 2006). Kütüphanenin

kalbi

olarak

nitelendirilebilecek

dermenin

oluşturulmasında çocuk kütüphanecisinin, çocukların dünyalarında olan son gelişmeleri gözlemleyerek bu doğrultuda seçim yapması gerekmektedir. IV. 2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Seçimi ve Sağlanması Seçim, kütüphanenin türüne, amaçlarına, kullanıcısının niteliğine ve eldeki bütçenin büyüklüğüne göre dermeye hangi materyalin eklenmesine karar verme sürecidir (Kayaoğlu, 1999: 89). Yayınların daha nitelikli oluşu tahmin edilebileceği gibi kütüphane kullanımını doğrudan ve de olumlu olarak etkiler. Hedef kullanıcı kitlesi çocuklar olan çocuk kütüphaneleri için de aynı durum söz konusudur. Özellikle son dönemlerde elektronik yayınlar birçok açıdan çocuklara daha cazip geldiğinden bu tür yayınların kütüphane dermesinde yer alması çocukların kütüphaneye olan ilgilerinin artmasını sağlayacaktır. Bu noktada elektronik çocuk yayınlarının seçiminin nasıl yapılması gerektiği başka bir ifade ile bu yayınların seçim sürecinin nasıl olabileceği üzerinde durulacaktır. IV. 2. 1. Elektronik Yayınların Seçim Süreci Geleneksel yayınların seçim sürecinde gerçekleştirilen işlemlerin elektronik yayınların seçim sürecinde de yapılması kaçınılmazdır. Ancak elektronik yayınların daha farklı özellikler taşımalarından dolayı seçim süreci

farklılık göstermektedir. Genel olarak seçim sürecini üç temel adım oluşturur (Kayaoğlu, 1999: 104). Bu adımlar: •

Kullanıcı ve derme ile ilişkili materyalin belirlenmesi,

•

Uygun bulunan materyalin seçimi,

•

Satın alma kararının verilmesidir.

Kullanıcı ve derme ile ilişkili materyalin belirlenmesi: Dermeye eklenecek materyalin tanımlanma süreci olarak da ele alınabilecek bu adımda kullanıcıların beklentileri ve kütüphanenin türü önemlidir. Bu noktada kütüphanenin nasıl bir yol izlemesi gerektiği sorusu gündeme gelir ve bunun yanıtının da derme geliştirme politikası içerisinde yer alması gerekir. Çünkü derme geliştirime politikası kütüphanenin türüyle, bağlı olduğu kurumla, amacıyla dolayısıyla hedef kullanıcı kitlesi ile doğrudan ilgilidir. Çocuk kütüphanelerinin genel amacının çocukları içlerinde bulundukları dünyaya hazırlamak ve çıktıkları yolda onlara rehberlik etmektir. Çocuk kütüphanelerinde derme geliştirme politikası hedef kullanıcı kitlesi olan çocukların ilgileri, gelişim düzeyleri ve beklentileri düşünülerek hazırlanması gereklidir. Belirlenen politika doğrultusunda dermeye eklenecek materyalin ve hangi kaynağın nerede bulunduğunun araştırılması gerekir. Dolayısıyla seçimde bibliyografik kaynaklar hakkında bilgi sahibi olmak ve bibliyografik kaynakların kullanımındaki etkinlik ön plana çıkmaktadır. Satışta olan yayınları listeleyen ticari bibliyografyalar, konu bibliyografyaları, satıcı firma katalogları, yayıncı katalogları ve duyuruları, yayın tanıtım ve eleştiri yazıları seçim için kullanılabilecek belli başlı kaynaklardır (Kayaoğlu, 1999: 105).

Uygun bulunan materyalin seçimi: Bir anlamda değerlendirme aşaması olarak da ele alınabilecek bu aşamada bibliyografik kimlikleri belirlenen kaynakların hedef kullanıcı kitlesinin nitelikleri göz önüne alınarak bazı ölçütlere sahip olup olmadığı üzerinde durulur. Özellikle değişik özellikler taşıyan elektronik yayınlar arasından doğru bir seçim yapılabilmesi açısından oldukça önemli olan bu ölçütler içerik, kapsam, işlevsellik, maliyet, lisanslar ve teknik özellikler olmak üzere altı ana başlık altında incelenebilir (Salman, 2002: 57–58). İçerik: Basılı yayınlarda yayının içeriğinin başka bir ifade ile yayının ne hakkında olduğunun belirlenebilmesi aşamasında başlık, önsöz ve içindekiler sayfasının incelenmesinin çoğu kez yararlı olduğu bilinmektedir (Broadus, 1973: 48). Ancak bilindiği gibi elektronik yayınlar daha farklı nitelikler taşırlar ve dolayısıyla basılı yayınların içerikleri belirlenirken uygulanan yöntemlerin aynısının elektronik yayınlar için de uygulanabileceğini düşünmek mümkün değildir. Fakat içerik belirleme yönetmelerinin tamamen ayrıldığını düşünmekte yanıltıcıdır. Örneğin yayının doğruluğu, güncelliği ve tarafsızlığı gibi içerik ölçütleri hem elektronik yayınlar hem de geleneksel yayınlar için geçerlidir. Fakat elektronik yayınlarda doğruluk, otorite ve güncellik kavramlarının daha fazla ön plana çıktığı görülmektedir (Al, 2003: 6). Basılı ortamda yayınlanmış bir eserin doğruluğu ve güvenilirliği incelenirken yazarın ve yayıncının alanlarında ne derece söz sahibi oldukları sorusunun yanıtlanması büyük ölçüde kolaylık sağlar. Ancak elektronik yayınlar açısından düşünüldüğünde özellikle de web sitelerinin kimin tarafından hazırlandığı dolayısıyla içeriğinde yer alan bilgilerin ne derece doğru olduğu sorusunun yanıtının verilebilmesinin daha zor olduğu dikkat çekmektedir.

Kapsam: Yayında konu ne düzeyde ele alınmıştır başka bir ifade ile konu genel bir biçimde mi yoksa ayrıntılara inilerek mi açıklanmıştır, kullanıcı beklentilerine ne derece yanıt vermektedir gibi sorular hem basılı yayınların hem de elektronik yayınların kapsamlarını belirlemede sorulabilecek sorulardandır. Ancak elektronik yayınların kapsamları belirlenirken sorulabilecek sorular artmaktadır. Hem basılı hem de elektronik hali bulunan yayınlar için yayının basılı haliyle elektronik halinin kapsamlarının aynı olup olmadığı sorusunun sorulması gerekmektedir. Diğer taraftan kimi elektronik yayınlarda (web sayfaları gibi) kapsam genişletilerek aynı konuyla ya da farklı konularla ilgili linklere yer verilebilmektedir. Bu noktada bu linklerle yönlendirilen kaynakların kapsamları, en son ne zaman güncellendikleri ve içerdikleri bilgilerin güvenilirliği gibi soruların da yanıtlanması gerekmektedir (Grassian, 2006) . İşlevsellik: Elektronik yayınların kullanımlarının kolay olması hedef kullanıcı kitlesi çocuklardan oluşan çocuk kütüphaneleri için önemli bir seçim ölçütü olarak değerlendirilebilir. Elektronik yayınlara sadece kütüphane içinden erişim sağlanabileceği gibi IP kontrollü ve/veya kullanıcı adı–şifre çiftiyle erişim, her yerden kaynaklara erişim gibi farklı erişim yöntemlerinin bulunması yayının kullanımını kolaylaştırmaktadır (Al, 2003: 7). Diğer taraftan elektronik çocuk yayınlarının çocukların gelişim düzeylerine uygun bir biçimde tasarlanmış olmaları da yayınların işlevselliğini etkiler. Başka bir ifade ile lektronik yayınlarının çok karmaşık bir yapıda olmamaları da gerekmektedir. Özellikle web siteleri içerisinde bilgiyi bulmayı kolaylaştıran içindekiler tablosunun, site haritasının ve yardım menüsünün olması kullanımı kolaylaştırmaktadır (Kurbanoğlu, 2002: 15)

Maliyet : Seçim sürecinde diğer bir etken bütçedir. Kütüphane dermesine seçilecek elektronik yayınların maliyetlerinin incelenmesi ve dolayısıyla aynı işlevi gören daha ucuz başka yayınların var olup olmadığı, yayının kullanımı için gerekli olan donanımın kütüphanede olup olmadığı gibi soruların yanıtları verilmelidir. Elektronik kaynaklarla ilgili bütçe işlemleri basılı kaynaklara göre daha karmaşık ve zordur. Bunun nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir (Salman, 2002: 69–70) : •

Elektronik kaynakların CD-ROM veya çevrim içi sürümleri,

kaynağın sadece basılısına abone olan kütüphaneler için erişime açılması, •

Değişik

formattaki

elektronik

kaynaklar

farklı

fiyatlarla

satılabilmektedir. Örneğin; kaynağın CD-ROM, çevrim içi ve basılı formatlarının her biri için farklı ücretler talep edilmesi, •

Tamamı tam metin bilgiye erişim sağlayan elektronik kaynaklar

için ayrı, bir bölümü tam metin bilgiye erişim sağlayan kaynaklar için farklı fiyatlandırmalar yapılabilmesi, •

Kütüphaneler bazı durumlarda bir elektronik kaynak paketi içindeki

kaynakların tamamını, istemese bile, satın almak zorunda kalabilir. Paketteki kaynakların içinden koleksiyona uygun olan bir bölümünün satın alınmasına izin verilmemesi, •

Elektronik bilgi kaynaklarının ücreti, kapsamındaki yayınların

yıllarına, türlerine, formatlarına göre farklılık gösterebilmesi,

•

Ücretler, elektronik kaynağa erişim hakkı eş zamanlı ve/veya

potansiyel kullanıcı sayısına göre değişebilmesi, •

Bazı durumlarda kaynaktan çıktı alınması veya diske kaydedilmesi

gibi uygulamalar için ek ücret talep edilebilmesi, •

Elektronik kaynakların konsorsiyumla satın alınması durumunda,

ücretin konsorsiyuma göre değişiklik göstermesi gibi farklı uygulamalar bulunmaktadır. Lisanslar: Lisans anlaşmaları bir firmanın elinde bulundurduğu birtakım haklarının kullanımını belirli bir süre boyunca bir ücret karşılığında bir başka firmaya devretmek amacıyla yaptığı hukuki sözleşmelerdir (DPT, 1988: 184). Lisans anlaşmaları elektronik yayınları satın alma kararının verilmesiyle satıcı ve üretici firmayla

kaynağın kullanımına yönelik sınırlamaların ve izinlerin

belirlenebilmesi (Al, 2003: 9) amacıyla imzalanmaktadır. Kütüphaneler lisans anlaşmalarıyla satın almadıkları sadece kullanım hakkını elde ettikleri ürünleri kullanabilmektedirler. Bu doğrultuda seçim sürecinde lisans anlaşmasının nelere olanak sağladığı, ne kadar süre geçerli olduğu gibi soruların sağlıklı bir seçim kararı verilebilmesi açısından, seçim işini gerçekleştiren kütüphaneci tarafından sorulması gerekmektedir. Teknik Özellikler: Bilindiği gibi elektronik yayınların kullanımı için kütüphanelerin gerekli donanıma sahip olması gerekmektedir. Ancak her zaman gerekli donanıma sahip olunamayabilir. Dolayısıyla yeni alınacak yayınlar mevcut donanımla kullanılabiliyor mu, kaynağın bulunduğu sunucu ne kadar güvenlidir ya da başka bir ifade ile sunucu ne kadar sıklıkla kullanılamaz duruma

gelebilir (Al, 2003: 10) gibi soruların sorulması gerekmektedir. Satınalma kararının verilmesi: Uygun bulunan materyalin seçiminden sonra gelen bu aşamada belirlenen yayınları satın alma kararının verilebilmesi için materyalin fiyatı, aciliyet derecesi, paranın tahsisi gibi noktaların göz önüne alınması gerekmektedir (Kayaoğlu, 1999: 106) . Bu doğrultuda satın alma kararı verilerek yayınların sağlanması aşamasına gelinir. IV. 2. 2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Sağlanması Kütüphane dermesine katılacak materyalin seçim kararından sonra, materyali dermeye dahil etmek için bir dizi rutin işlemin yapılmasını gerektiren sağlama işine sıra gelir. Sağlama işi, satın alma, bağış, değişim ya da derleme yollarını kullanarak seçilen materyali kütüphane dermesine katma işidir (Kayaoğlu, 1999: 107) . Ancak elektronik yayınların sağlanması konusunda geleneksel olarak nitelendirilebilecek bu yöntemlerin yanı sıra yayına sahip olmak yerine erişimin gerçekleştirilebilmesi gibi yeni sağlama yöntemlerinin varlığı dikkat çekmektedir. IV.2. 2. 1. Sahip Olmak Yerine Erişim Yaklaşımı Kütüphane dermesine eklenecek her türlü materyalin dengeli bir biçimde sağlanması ve bu doğrultuda çeşitli sağlama politikalarının geliştirilmesi gerekmektedir. Son dönemlerde gündeme gelen ‘sahip olmak yerini erişim’ yaklaşımının elektronik yayınların sağlama politikalarının içerisinde yer aldığı görülmektedir. Sahip olmak yerine erişim yaklaşımı belki gerekirse düşüncesiyle kaynak sağlanmasını değil

gerektiğinde kaynaklara erişimin sağlanmasıdır

(Tonta, 200: 1997: 100) . Sahip olma yerine erişimi sağlama yaklaşımı özellikle depolama açısından daha cazip olarak görülse de bu yaklaşımla yayınların sağlanması noktasında çeşitli sorunların varlığı da dikkat çekmektedir. Örneğin geleneksel yapıda kütüphaneler, abone oldukları dergilerin aboneliği kesilmiş bile olsa sonsuza dek sahibi durumundadırlar. Ancak bazı elektronik dergilerin aboneliği kesildiğinde erişim hakkının da (ücreti ödenmiş olan) kesilmesi söz konusudur (Küçük, 2002). IV. 2. 2 .2. Elektronik Dergilerin Sağlanması Elektronik dergilere genellikle üç yoldan erişim sağlanmaktadır (Stange, 1999). Bunlar: •

Herhangi bir ücret ödemeden erişilen dergiler (Internet aracılığıyla

herkesin erişebildiği tam metin olan dergiler ve sınırlı erişim (sadece özetlerine ya da tanıtımlarına erişilen) sağlanan dergiler, •

Yıllık abone olunan dergiler,

•

Az kullanıldığı için abonelik yerine gerektiğinde erişimin

sağlandığı dergiler. Diğer taraftan elektronik dergilere erişim konusunda gündeme gelen bir diğer önemli kavram da açık erişim kavramıdır. Açık erişimle özellikle bilimsel içerikli dergilere ücretsiz erişimin sağlanması önemli bir noktadır. Verletop (2006: 6) açık erişimle erişilen belgelerde 3 önemli özellikten bahsetmektedir.

Bunlar: •

Makalelere ücretsiz erişimin sağlanabilmesi,

•

Yazara ya da telif hakkı sahibine doğru bir biçimde atıf yapılması

koşuluyla kullanma, çoğaltma ve yayma izninin bulunması, •

Makalenin açık erişim ilkelere uygun bir biçimde ve uygun bir

elektonik formatta uzun süreli olarak uygun bir arşivde depolanmasıdır. IV. 2 .2. 3. Elektronik Kitapların Sağlanması Elektronik kitapların sağlanması konusunda dört ana başlıktan sözedilebilir (Ankos…,2005). •

Ücretsiz sağlananlar: Ücretsiz sağlanabilen elektronik kitaplara

verilebilecek ilk örnek Michael Hart tarafından 1970’lerde düşünülen ve sonrasında uygulamaya konulan Gutenberg Projesidir. Bu proje ile bir çok elektronik kitaba ücretsiz erişilebilmektedir. •

Bireysel olarak webden erişilenler: Amazon, Barnes& Noble vb.

yayınevleri aracılığıyla Internet üzerinden elektronik kitaplar satın alınabilmektedirler. •

Elektronik kitap sağlayıcıları: Elektronik kitap sağlayıcılarına

Netlibrary örnek olarak verilebilir. Dünyanın önde gelen en geniş kapsamlı elektronik kita sağlayıcısı olan Netlibrary kütüphaneciliğin tarihsel

gelenekleri

ile

elektronik

yayıncılığı

aynı

çatı

altında

toplamaktadır. Net library kitapların tam içeriğine erişebilmek için

kullanımı kolay bir bilgi erişim sistemi sunmaktadır (Net library, 2001). •

Yayınevleri ve diğerleri:

Elsevier ve Springer gibi bazı

yayınevleri elektronik yayınlarını web’den satışa sunmaktadırlar. Kütüphanenin bütçesi ve seçim politikası doğrultusunda elektronik kitapların sağlanmasının ardından sağlanan yayınların çocuk kütüphanelerinde nasıl kullanılabileceği sorusu gelmektedir. IV. 4. Elektronik Çocuk Yayınlarının Kullanımı Çocuklar kütüphaneye bilgi kaynaklarından yararlanmak, ödünç almak, yayınları orada kulanmak ya da kütüphanede yapılan etkinliklere katılmak için giderler. Bu doğrultuda çocuklara sunulan yayınların ve etkinliklerin onların beklentilerine yanıt verir nitelikte olması gerekmektedir. teknolojik gelişmeler doğrultusunda kütüphanelerden beklentilerinin farklılaştığı görülmektedir. Dolayısıyla elektronik yayınlar çocuk kütüphanelerinin arzu edilen başarıya ulaşabilmesinde dikkate alınması gereken bir olgudur. Elektronik

çocuk

yayınlarının

çocuk

kütüphaneleri

açısından

değerlendirilmeleri kaçınılmazdır. Bu doğrultuda denilebilir ki: •

Hikâye okuma saatlerinde kütüphaneci çoklu ortam özellikleri ile donatılmış bir elektronik kitabı kullandığında çocukların hem duyarak hem de görerek öğrenmelerini sağlayabilir.

•

Kütüphane dermesinde bulunmayan ve çocuklardan bir bölümünün erişemeyeceği yabancı dillerdeki çeşitli eserler bu eserlere ulaşmak

isteyen çocuklara, kütüphanede Internet aracılığıyla sunulabilir. •

Elektronik yayınlar, evinden dışarı çıkamayan ya da görme-işitme özürlü çocukların istedikleri kaynaklara web aracılığıyla erişebilmeleri amacıyla da kullanılabilmektedir.

•

Kütüphanede Internet’in (örneğin hikaye okuma saatlerinde kullanımı) kullanımı ile çocuklara İnternet okuryazarlığı öğretilebilir.

•

Özellikle Internet kütüphanelerde eğitim amaçlı kullanılabilir. Bu konuda‘Story Place’ (http://www.storyplace.org/preschool/preschool.asp) isimli, Charlotte & Mecklenburg halk kütüphanesi kütüphanecilerince hazırlanan site güzel bir örnek olarak ele alınabilir. Kütüphanenin web sitesinden ayrı hazırlanmış olan site içeriğinde bir çok eğitici aktiviteye yer vermektedir. Okuma listesi ve çevrimiçi hikayelere de yer veren sitedeki aktiviteler incelendiğinde özellikle çocukların dinleyerek okuyarak ve izleyerek öğrenebilmeleri açısından oldukça nitelikli bir uygulama olduğu görülmüştür.Bu tür sitelerde yer alan aktiviteler çocuk kütüphanelerinde kullanılabilir.

IV. 5. Elektronik Yayınların Çocuklara Sunulmasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Elektronik yayınlarla çocuklara oldukça renkli bir dünyanın kapısı aralanmaktadır. Bu dünya özgür, denemekten korkmayan, masum ve her an yeni bir şeyleri öğrenme hevesinde olan çocukların kişisel gelişimlerine katkı sağlayabileceği gibi onların hayal dünyalarına açılan kapıların kapanmasına da

sebep olabilir. Dolayısıyla elektronik yayınlar çocuklara sunulurken bazı noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu noktalar aşağıdaki gibi sıralanabilir: •

Çocuklara sunulacak her yayın için geçerli olduğu düşünülebilecek,

yayının çocuğun gelişim düzeyine uygunluğu ilkesi, elektronik yayınlar için de geçerlidir. Özellikle de elektronik ortamın büyüsü düşünülürse çocuklara sunulacak yayınların çocuklardaki oyun, merak ve şaşırma yetekneklerini

öldürmek

yerine,

yetenekleri

besler

nitelikte

olmalarına, özen gösterilmelidir. •

Çocukların

elektronik

araçlara

olan

ilgilerinin

meraktan

kaynaklandığı düşünüldüğünde bu ilginin tutkuya dönüşmemesi için (Şirin, 1999: 30) tahmin edileceği gibi ilk önlem aileler tarafından alınmalıdır. Ancak kütüphanede de çocukların bilgisayarı ne kadar süre kullanabileceği belirlenmelidir. •

Çocukların istedikleri web sayfasına erişebilme olanağına sahip

olmaları şiddet içeren, pornografi gibi hem gelişim düzeylerine uygun olmayan hem de onları yanlış yönlendirebilecek istenmeyen sitelere kolayca erişmelerine neden olmaktadır (Orhan, 2004: 108). Bu doğrultuda çeşitli filitreleme programları kullanılarak sadece çocuklar için uygun olan sitelere girilebilmesi sağlanmalıdır. •

İnternetin etkin ve bilgi edinme amaçlı kullanımı çocuklara

kütüphanelerde öğretilebilir.

V. BÖLÜM SONUÇ Bu çalışmanın ana konusunu oluşturan ‘elektronik yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanımı’ olgusu incelenirken çalışmanın amacında da belirtildiği gibi bu yayınların çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılabileceği soruları üzerinde yoğunlaşılmıştır. Elektronik çocuk yayınları çocuk kütüphanelerinde kullanılmalıdır. Çünkü: •

Hayal dünyasında alabildiğince koşabilen, meraklı, arayan,

sorgulayan ve sürekli öğrenen çocukların, kişilik yapılarının oluşumunda çocuk yayınları etkili birer uyarandır. Çocuk düzeyine uygun yayınlarla oldukça erken yaşlarda tanışmalı ve bu yayınları kullanmalıdır. Diğer taraftan günümüzde kullanımı hızla artan elektronik yayınlar yeniyi hep seven ve yeniye her zaman açık çocukların dünyalarında da yerlerini almışladır. •

Elektronik yayınlar birçok özellikleri ile çocukların ilgilerini

çekebilmektedirler. Dolayısıyla çocuğun sağlıklı gelişiminde önemi yadsınamayacak çocuk yayınlarının, elektronik olarak yayınlanmasıyla çocukların ilgilerinin bu yöne (kendilerine yönelik hazırlanmış yayınlara) çekilmesi biraz daha kolaylaşmıştır. •

Elektronik yayınlar çocuklara sundukları etkileşimli ortamla

çocukların daha üretken olabilmelerine yardımcı olabilmektedirler. •

Elektronik yayınlar çocuklara birçok açıdan daha eğlenceli

gelmektedirler. •

Elektronik yayınlar bir çok seçeneği bir anda sunabildiklerinden

(dileyebilme, izleyebilme, değişik dillerde okuyabilme gibi), çocuklara daha etkin bir öğrenme ortamı sunabilmektedirler. •

Okuyan bir çocukla okumayan bir çocuğun aynı olamayacağı

bilinmektedir. Günümüz çocuklarının hepsi (özellikle de ülkemizdeki çocukların bir kısmı) istedikleri yayınlara erişememektedirler. Çocuklar ile onlara yönelik hazırlanmış yayınlar arasındaki en önemli köprü olan çocuk kütüphaneleri, kimi zaman daha pahalı olan elektronik yayınları bu yayınlara erişme imkanı bulamayan kullanıcılara sunmalıdır. Çocuk kütüphaneleri bu bağlamda çocuklara çok zengin bir dünyanın kapılarını aralayarak onlara istedikleri yayını seçerek alma fırsatını verebilmelidir. •

Elektronik yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanımıyla, özürlü

çocukların

istedikleri

kaynaklara

web

aracılığıyla

erişebilmesini

sağlanabilir. • Bu

Elektronik yayınlarla çocuklara internet okuryazarlığı öğretilebilir. yayınlar

çocuk

kütüphanelerinde

nasıl

kullanılabilir

sorusu

sorulduğunda ise; •

Elektronik yayınlar sahip oldukları olumlu özellikleri ile, çocuklara

gelişimleri için sınırsız bir çevre sunmakla birlikte, bir takım olumsuz etkileri de (bilgisayar önünde fazla kalındığında oluşabilecek duruş ve oturuş bozuklukları, göz bozuklukları, bağımlılık, sosyalleşememe gibi)

beraberlerinde getirmektedirler. Diğer taraftan çocukların düzeylerine uygun

olmayan

yayınlara

(özellikle

Internet

kullanımında)

erişebilecekleri bilinmektedir. Bu sorunu çözebilmek için çeşitli filitreleme programları kullanılmalıdır. •

Çocukların bilgisayarı kullanma amaçları çoğu kez yetişkinlere

göre farklılıklar taşımakatadır. Çocuklar bilgisayarı çoğu kez oyun amaçlı kullanmaktadırlar. Çocuk kütüphaneleri bu konuda çocukları eğitici ya da çocuğun düzeyine uygun yayınlarla buluşmasına yardımcı olabilir. Sonuç olarak, çocuk kütüphaneleri çocukların ilgilerini çeker nitelikte olmalıdır. Ancak çocuklar büyüdükçe bu durumun daha da zorlaştığı başka bir ifade ile çocukların beklentilerinin daha da yükseldiği bilinmektedir. Bu nedenle kütüphanede

çocukların

oyun

oynayabilecekleri

Internet’e

bağlanabilecekleri bilgisayarlar bulundurulmalı, elektronik yayınlar kullanılarak çeşitli etkinlikler yapılmalıdır. Diğer taraftan elektronik yayınların çocuk kütüphanelerinde

kullanımı,

günümüz

çocuklarını

yeniden

kütüphaneye

çekebilecek önlemler arasında yer almaktadır. Dolayısıyla bu tür yayınların kütüphanelerde kullanımı desteklenmeli ve yaygınlaştırılmalıdır.

KAYNAKÇA Al, Umut ve Pınar Al. (2003) ‘Elektronik bilgi kaynaklarının seçimi’, Bilgi Dünyası (4): 1, 1- 14 Alpay, M. (1984). Çocuk yayınları ve kütüphanesi. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eðitim Bilimleri Bölümü, Pedagoji Dergisi, 2, 73–100. Alpay, Meral ve Robert Anhegger. (1975). Çocuk Edebiyatı ve Çocuk Kitapları. İstanbul: Cem Yayınevi Akdoğan, Yalçın (1995). Görsel İktidar, İstanbul : İnsan yayınları. Ankos (15 Haziran 2005) ‘Ankos e-kitap araştırma grubu raporu’ [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.ankos.gen.tr/files/EKitapRapor.pdf. [23.11.2006] Bek, Yüksel ve Zeynel Cebeci (1998). ’ İnternet bilgi kaynaklarının kalitesi: Değerlen- dirme ölçütleri’ 4. Türkiye’de İnternet Konferasın’da sunulan bildiri. İstanbul: 13- 15 Kasım 1998. Boztepe, Fatma. (2002). Çocukta okuma eğilimleri ve okuma teknikleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale, Onsekiz Mart Üniversitesi. Broadus, R.N. Selection Materials for Libraries. Wilson, H. W. 1973 Demiray, Uğur ve Halil İbrahim Gürcan. (2005) .”Yayın etiği bağlamında elektronik yayınlarda karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri”, Selçuk İletişim 4 (1): 5-10

Demircan, Candemir (2000). ‘Türkiye’deki Çocuk Kütüphanelerinin Halk Kütüphanelerine Devredilmeden Önceki Niceliksel Durum (1995- 2000)’ Türk Kütüphaneciliği 20 (2): 177-194 Dertouzos, Michael (2005). ‘Developmental Risk: The Hazards of Computers in Childhood’,[Çevrimiçi] elektronik: adres: http:// www. Alliancefor childhood. net/project/ downloads/chapter2.pdf [15.01.2007] Devlet Planlama Teşkilatı (1988), Bilim-Araştırma-Teknoloji Ana Planı, Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara: DPT. Ertuğ, Hasan Refiğ. (1970). Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, Birinci Cilt, İstanbul : İstanbul Üniversitesi Yayınları ‘E-kitap:Teknoloji’ .(2002). [Çevrimiçi] Elektronik adres: http: //www. exlibrary. com [15.04.2006]. Gander, Mary J. ve Harry W. Gardiner. ( 2001). Çocuk ve Ergen Gelişimi. Çev. Bekir Onur . İmge Yayınları: Ankara Güneş, Fürdevs. ( 1997). Okuma Yazma Alışkanlığının Geliştirilmesi ve Beyin Teknolojisi Ocak yayınları: Ankara Gürcan, Halil İbrahim (2005) ‘E-kitap yayımcılığı ve uygulamaları’ X. Türkiye’de İnternet Konferası’nda sunulan bildiri. İstanbul, 9-11 Aralık 2005. ‘Halk ve çocuk kütüphaneleri yönetmeliği‘ T. C. Resmi Gazete (17787, 19 Ağustos 1982).

Herring, Mark Y. (2001). “Why the Internet can’t replace the library”, Education Digest 67 (1): 46-49. Johnson, Peggy (2004). Fundamentals of Collection Development and Management. İngiltere: B&T Karasar, Niyazi. (1999). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları Kayaoğlu, Hülya Dilek. (1999). Derme Oluşturma ve Geliştirme: İ. Ü. Merkez Kütüphanesinde Bütçe Yönetimi (Nisan 1994- Kasım 1997 . İstanbul: Mavibulut Kurbanoğlu, Serap (2002). ’Www. Bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi’ Hacettepe Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19 (1): 11- 25. Küçük, Mehmet Emin (2002) ‘Elektronik dergiler ve alternatif yaklaşımlar’ .Elektronik Gelişmeler Işığında Araştırma Kütüphaneleri Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Bolu, 24- 26 Ekim 2002. McColvin, Lionel R. (1963). Çocuk Kütüphaneleri. Çev. Abdülkadir Salgır, Behire Balkan. Ankara McEldowney, Philip (1995) ‘Scholarly Electronic Journals -- Trends and Academic

Attitudes: A Research Proposal’ Digital Library of information

Science and Technology [Çevrimiçi] Elektronik adres: http:// dlist.sir. arizona. edu/335/01/ejs.html [01.05.2006] ‘Meet the twenty-first century librarian – a techno – literate, savvy professional who works on the front lines of communities and schools‘ (2006) American Library

Association, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http ://www. ala. org /ala /hrdr/ careersin libraries/childrenyouth .htm “neOkusam: Haberler ’Bilgi Yayınevi e-kitap 2002 öykü yarışması….’, (2002). [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www. neokusam.com /makale_haber. Asp ? Id=200 [10.11.2005].

Neydim, Necdet (2004). ‘Popüler çocuk kitapları ve medyasının çocuk kültürüne etkilerine sosyolojik gerçeklikler açısından bakış‘ Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi

[Çevrimiçi] Elektronik adres: http: //yayim.meb. gov. tr/

dergiler/sayi57/ neydim.htm [14.10.200] Net

library

(2001)

‘About

us’

[Çevrimiçi]

Elektronik

adres:

http://

www.netlibrary .com/about_us/ company_info /index.asp [18.02.2007] Norman, O. G. (1997). ‘The impact of electronic resources on collection development: A survey of current practice. Library Hi Tech, 15 (1-2): 123-132. Oğuzkan, A. Ferhan. ( 2000). Çocuk edebiyatı, Ankara: Anı yayınları Orhan, Feza ve Buket Akkoyunlu. (2004). ‘İlköğretim öğrencilerinin internet kullanımı üzerine bir çalışma’, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi ( 26) : 107- 116 Önal, İnci (2006) ‘Türkiye’de basımcılık’ Bilgi Dünyası 7(1) 1-22

Öztopçu, Aslı. (2003). ‘Okul öncesi ve ilköğretim sürecindeki eğitimde bilişim tek- nolojilerinin önemi’ İnet’03 İnternet Konferansı’nda sunulan bildiri 12- 13 Aralık İstanbul 2003. Özyurt, Sercan (2003). “Elektronikleşme“ Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Ankara: 28 Mart 2003. Poftak, Amy. (2001). ”Getting a read on e-books”, Technology&Learning 21 (9): 22-30. Pross Herry(1967). Moral der Massenmedien, Köln: Verlag Kiepenheuer & Witsch Postman, Neil (1995). Çocukluğun Yokoluşu, Çev. Kemal İnal. İstanbul: İmge Kitabevi Reitz, Joan M. (2004 )”Electronic resources” ODLIS- Online Dictionary for Library and

Information Science [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://lu.com/odlis/odlis_e.cfm. [21.01.2006] Salman, Pınar. ( 2002). Elektronik bilgi kaynaklarının seçimi ve değerlendirilmesi ( Yayımlanmamış yüksek lisans tezi ) Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Schauder, D. (1994). “Electronic publishing of professional articles: attitudes of academics and implications for the scholarly communication industry,” Journal of the American Society for Information Science 45(1): 73-100.

Sever, Sedat. ( 2002). Çocuk kitaplarına yansıtılan şiddet : Milli Eğitim temel yasası ve çocuk haklarına dair sözleşme bağlamında bir değerlendirme, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 35 (1- 2 ) : 25- 37 Shackel, B. (1983 ) ‘The BLEND-LINC Project on ‘Electronic Journals’ After Two Years’, The Computer Journal 1983 26 (3 ): 247- 254 Smith, G.A. (1997). Testing the surf: Criteria for evaluating of internet information resources. The Public Access Computer Systems Review. [Çevrim içi], Elektronik adres: http://info.lib.uh.edu/pr/v8/n3/smit8n3.html [20 Nisan 2006]. Stange, K. (1999). Electronic journals in Swedish academic institutions :A usage of project MUSE and IDEAL full-text databases. [Çevrimiçi] Elektronik adres: http :/ / www. bibks.uu.se [17.04.2006] Şan, Ayten (2005). Yaşamboyu öğrenenlere verilen kütüphane hizmetleri [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.library.itu.edu.tr/ilipg/ASan-SunumEylul-05.doc. [05.01 .01] Şimşek, Hüseyin (2001). ‘XIX. Yüzyıl çocuk dergiciliği ve eğitsel işlevleri üzerine‘, M illi Eğitim Dergisi [Çevrimiçi] Elektronik adres: http:// yayim.meb. gov.tr/ dergiler/ 151/ simsek.htm [03.01.2006] Şirin, Mustafa Ruhi (1999) ‘Çocuk Edebiyatının Serüveni’, Kaşgar Edebiyat Dergisi

( 8) : 53- 60

Şirin, Mustafa Ruhi. (1999). Gösteri çağı çocukları, İstanbul: İz Yayınları.

Timuçin, Afşar. (1998). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: İnsancıl Yayınları. Tonta, Yaşar (1997). “Elektronik yayıncılık, bilimsel iletişim ve kütüphaneler”, Türk Kütüphaneciliği 11 (4): 305-314 Tonta, Yaşar (2000). “Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler ” Bilgi Dünyası, 1(1): 89-132. Tonta, Yaşar (1997). Kütüphanelerarası işbirliği ve bilgi kaynaklarının etkin kullanımı Kütüphanecilik Bölümü 25. Yıl'a Armağan içinde (100-108). Yay. Hazl. Bülent Yılmaz. Ankara: H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü. Töreci, Ersin (13 Aralık 1999). “Yeni binyılın eşiğinde bilişim teknolojisinin toplumsal etkilerini yorumlamada anlayışımızı geliştirmek zorundayız” Bthaber [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.bthaber.com.tr/247/menu_gorus.htm [15.02.2006] Tür, Gülseren ve A. Turla. ( 1981). Okul Öncesinde Çocuk, Edebiyat ve Kitap İstanbul: Yapa yayınları Ural, Serpil (1995). ‘Cumhuriyet dönemi Türk çocuk edebiyatı’ Birinci Çocuk Edebiyatı Sempozyumu içinde (26-29). Yay. Hazl. Zeki Gürel. Ankara: İlesam yayınları Veltertop, J.J. M. (2005). ‘Open access publishing and scholarlay societies: a guide’ New York, Open Society Institute [Çevrimiçi] Elektronik adres: http:// www. soros. org/ openaccess /scholarly_guide.shtml [02.03.2006]

Wang,

Chih

(2003).

“Electronic

publishing-

significant

landmarks”,

Encyclopedia of Library and Information Science . c.58, Ek: 20 içinde (10011015) Ed. Marcia J. Bates. New York: Marcel Decker. ’Web nedir?’ (2006). [Çevrimiçi] Elektronik adres: http ://www .gnoft. com/tr/sss _web .php [15.04.2006] Yalçın, Alemdar ve Gıyasettin Aytaş.(2002). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Akçağ yayınları Yavuzer, Haluk. ( 2001). Doğum öncesinden ergenlik sonuna çocuk psikolojisi.İstanbul:Remzi Kitabevi. ‘Yayıncılıkta Yeni Ufuklar: Elektronik Yayıncılık ve Yayıncılık Eğitimi Komisyonu. 6. Komisyon Raporu ‘ (1998) [M. Emin Küçük ve diğerleri.] 4.Ulusal Yayın Kongresi içinde ( 65 – 79) Ankara: T.C Kültür Bakanlığı. Milli Kütüphane Başkanlığı. Yurdadoğ, Berin Ü. (1994). “ Çeşitli yaş gruplarında çocuk kitaplarının kağıt, hurufat ve renk seçiminde dikkat edilecek hususlar”. Birinci çocuk edebiyatı sempozyumu içinde (44-55) Ankara: Kültür Bakanlığı. Yurdadoğ, Berin Ü. (1974) . Kitaplıkbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Yurttaş, Hüseyin (1997) ‘Çocuk ve kitap’ Anadili Eğitimi ve Çocuk Kitapları Sempozyumu içinde ( 56- 64 ). Ankara: Tömer yayınları.

ÖZET Bu çalışmanın temel amacı elektronik çocuk yayınlarının çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılabileceğini belirlemektir. Amaç doğrultusunda öncelikle elektronik yayıncılığın gelişimine ve

günümüzde

kullanımı gittikçe artan elektronik yayınların özelliklerine değinilmiştir. Çalışmaının

diğer

bölümlerinde,

çocukların

zihinsel

ruhsal

gereksinimlerinin giderilmesi noktasında oldukça önemli bir yere sahip olan çocuk

yayınlarının

niteliklerine,

çocuklar

açısından

önemine,

çocuk

yayıncılığının dünyada ve ülkemizde gelişimine değinilierek, elektronik çocuk yayınlarının çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılabilecekleri sorularının yanıtları aranmıştır. Araştırma sonucunda çocuklara pek çok açıdan oldukça cazip gelen elektronik yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanımlarının desteklenmesi ve yaygınlaştırılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

SUMMARY The Basic objective of this study is to determine why and how the electronic publication for children may be used in children’s libraries. First of all, the development of electronic publishing and the properties of the electronic publication, which is being used more intensely everyday, have been analysed within the scope of this objective. Within the other chapters of the study, issues such as quality and importance of publication for children which has a key role in meeting the mental and spiritual needs of children, the development of the children’s publishing in the world and our country have been focused on. Additionally, answers to why and how the electronic publication for children may be used in children’s libraries have been sought. As a result of the study, it has been concluded that the usage of the electronic publishing which is attractive to children in many ways shall be supported and widespread in children’s libraries.