Sprawa C-177/88 z dnia 8 listopada 1990 r. ELISABETH JOHANNA PACIFICA DEKKER v. STICHTING VORMINGSCENTRUM VOOR JONG VOLWASSENEN (VJV-CENTRUM) PLUS [ECR, 1990, I - 3941] TRE Æ: RÓWNE TRAKTOWANIE MʯCZYZN I KOBIET ODMOWA ZATRUDNIENIA KOBIETY CIʯARNEJ (ART. 2 UST. 1 I ART. 3 UST. 1 DYREKTYWY RADY 76/207/EWG Z DNIA 9 LUTEGO 1976 ROKU). 1. STAN FAKTYCZNY W czerwcu 1981 roku pani Dekker stara³a siê o stanowisko instruktora w o rodku szkoleniowym dla m³odych doros³ych, prowadzonym przez Stichting Vormingscentrum Voor Jong Volwassenen (VJV-Centrum) (dalej zwane VJV ). W dniu 15 czerwca 1981 kobieta poinformowa³a komisjê zajmuj¹c¹ siê wnioskami o przyjêcie do pracy, ¿e jest w trzecim miesi¹cu ci¹¿y. Mimo to komisja przekaza³a jej nazwisko do zarz¹du VJV jako najodpowiedniejszej kandydatki na to stanowisko. Jednak listem z dnia 10 lipca 1981 roku VJV poinformowa³o pani¹ Dekker, ¿e pracy nie otrzyma. VJV wyja nia³o, ¿e gdyby j¹ zatrudni³o, jego ubezpieczyciel, Risico Sociale Voorzienningen Bijzonder Onderwijs (dalej zwany Risicofonds ), nie zwróci³by kosztów dziennych zasi³ków, które VJV musia³oby jej wyp³acaæ w okresie urlopu macierzyñskiego. W efekcie VJV nie by³oby w stanie, ze wzglêdów finansowych, zatrudniæ zastêpstwa podczas urlopu pani Dekker i mia³oby niedostateczn¹ liczbê personelu. Na mocy art. 6. Ziekengeldreglement (wewnêtrznych przepisów Risicofonds reguluj¹cych dzienne zasi³ki chorobowe) zarz¹d Risicofonds by³ uprawniony do odmowy zwrotu jednemu ze swych cz³onków (pracodawcy) kosztów ca³o ci lub czê ci dziennych zasi³ków, w przypadku, gdy osoba ubezpieczona (pracownik) sta³aby siê niezdolna do wykonywania swoich obowi¹zków w ci¹gu sze ciu miesiêcy od momentu rozpoczêcia ubezpieczenia, je li, w momencie wej cia ubezpieczenia w ¿ycie, mo¿na siê by³o spodziewaæ ze wzglêdu na stan zdrowia danej osoby, ¿e taka niezdolno æ mo¿e w rzeczonym okresie zaistnieæ. W przeciwieñstwie do art. 44 ust. 1 lit. b) Ziektewet (holenderskiej ustawy o ubezpieczeniach zdrowotnych), która zawiera system ubezpieczeñ maj¹cy ogólne zastosowanie do pracowników sektora prywatnego, przepisy Ziekengeldreglement, jedyne, jakie mia³y zastosowanie w przypadku pani Dekker, nie zawiera³y mo¿liwo ci odst¹pienia w przypadku ci¹¿y od zasady pozwalaj¹cej na odmowê zwrotu kosztów dziennych zasi³ków w przypadku chorób mo¿liwych do przewidzenia . Arrondissementsrechtbank (s¹d rejonowy) Haarlem i Gerechtshof (okrêgowy s¹d apelacyjny) kolejno odrzuci³y wniosek pani Dekker o wydanie nakazu wyp³acenia przez VJV odszkodowania za straty finansowe, w zwi¹zku z czym odwo³a³a siê ona do Hoge Raad der Nederlanden (S¹du Najwy¿szego Holandii). 2. PYTANIA SKIEROWANE DO TRYBUNA£U Decyzj¹ z dnia 24 czerwca 1988 Hoge Raad der Nederlanden skierowa³ dwa pytania do Trybuna³u z pro b¹ o wydanie orzeczenia wstêpnego w trybie art. 177. Traktatu ustanawiaj¹cego Europejsk¹ Wspólnotê Gospodarcz¹: 1) Czy pracodawca narusza bezpo rednio lub po rednio zasadê równego traktowania, zawart¹ w art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy (dyrektywy Rady 76/207/EWG w sprawie realizacji zasady równego traktowania mê¿czyzn i kobiet w zakresie dostêpu do zatrudnienia, szkoleñ zawodowych i awansu oraz warunków pracy), je li odmawia zawarcia umowy o pracê z kandydatk¹, któr¹ uwa¿a za odpowiedni¹, obawia siê jednak negatywnych dla siebie konsekwencji wynikaj¹cych z faktu, ¿e kandydatka w momencie starania siê o dane stanowisko jest w ci¹¿y, w po³¹czeniu z wydanymi przez w³adze publiczne przepisami reguluj¹cymi kwestiê niezdolno ci do pracy, na mocy których niezdolno æ do pracy zwi¹zana z ci¹¿¹ lub porodem jest traktowana tak samo jak niezdolno æ do pracy z powodu choroby? 2) Czy stanowi ró¿nicê fakt, i¿ nie by³o ¿adnych kandydatów-mê¿czyzn? 3) Czy niezgodne z artyku³ami 2 i 3 jest, ¿e: a) je li zosta³o stwierdzone naruszenie zasady zapewniaj¹cej równe traktowanie odrzuconej kandydatki, konieczne jest stwierdzenie winy pracodawcy, zanim zostanie podtrzymana skarga, taka jak niniejsza, zwi¹zana z tym naruszeniem? b) je li zosta³o stwierdzone naruszenie zasady równego traktowania, pracodawca ze swej strony mo¿e siê nadal powo³ywaæ na okoliczno ci usprawiedliwiaj¹ce, nawet je li nie ma zastosowania ¿aden z przy-
127
padków przewidzianych w art. 2 ust. 2 do art. 2 ust..4? 4. Je li wymagane mo¿e byæ uznanie winy, o której mowa w pyt. 3 lub mo¿na powo³aæ siê na okoliczno ci usprawiedliwiaj¹ce, czy do uznania braku winy lub istnienia okoliczno ci usprawiedliwiaj¹cych wystarczy, i¿ pracodawca ponosi ryzyko, o którym jest mowa w opisie stanu faktycznego, czy te¿ artyku³y 2 i 3 musz¹ byæ interpretowane w taki sposób, ¿e pracodawca musi ponie æ ryzyko, chyba ¿e upewni³ siê ponad wszelk¹ w¹tpliwo æ, i¿ zostanie udzielona odmowa zwrotu zasi³ków z powodu niezdolno ci do pracy, albo ¿e stanowisko to zostanie stracone i uczyni³ wszystko co w jego mocy, aby temu zapobiec? 3. ORZECZENIE TRYBUNA£U W odpowiedzi na pierwsze pytanie Trybuna³ zauwa¿y³, ¿e tylko kobietom odmawia siê zatrudnienia z powodu ci¹¿y, i ¿e z tej przyczyny odmowa zatrudnienia na tej podstawie stanowi bezpo redni¹ dyskryminacjê ze wzglêdu na p³eæ. Odmowa zatrudnienia ze wzglêdu na konsekwencje finansowe nieobecno ci spowodowanej ci¹¿¹ powinna byæ, w zasadzie, uwa¿ana za odmowê z powodu ci¹¿y. Dyskryminacji takiej nie mo¿na usprawiedliwiaæ, wskazuj¹c na straty finansowe, jakie poniós³by pracodawca zatrudniaj¹cy ciê¿arn¹ kobietê w okresie jej urlopu macierzyñskiego. Dlatego, stwierdzi³ Trybuna³, nie ma potrzeby zastanawiaæ siê, czy przepisy krajowe, takie jak wy¿ej wspomniane, wywiera³y tak siln¹ presjê na pracodawcê, i¿ sk³oni³y go odmowy zatrudnienia ciê¿arnej kobiety, prowadz¹c w te sposób do dyskryminacji w rozumieniu dyrektywy. W odpowiedzi na drugie pytanie Trybuna³ stwierdzi³, ¿e je li powodem odmowy zatrudnienia kobiety by³a jej ci¹¿a, oznacza to, ¿e decyzja by³a bezpo rednio zwi¹zana z p³ci¹ kandydatki. W takich okoliczno ciach brak kandydatów-mê¿czyzn nie móg³by mieæ wp³ywu na odpowied na pytanie pierwsze. W odniesieniu do trzeciego pytania Trybuna³ zauwa¿y³, ¿e art. 2 ust. 2, art. 2 ust. 3 i art. 2 ust. 4 dyrektywy przewiduj¹ wyj¹tki od zasady równego traktowania zawartej w art. 2 ust. 1, dyrektywa w ¿aden sposób nie uzale¿nia odpowiedzialno ci osoby winnej dyskryminacji od dowiedzenia winy lub braku jakichkolwiek podstaw zwalniaj¹cych z takiej odpowiedzialno ci. Co wiêcej, stwierdzi³ Trybuna³, art. 6 dyrektywy uznaje istnienie praw ofiar dyskryminacji, których mo¿na dochodziæ w postêpowaniu s¹dowym. Chocia¿ pe³na realizacja dyrektywy nie wymaga ¿adnych konkretnych sankcji za bezprawn¹ dyskryminacjê, wymaga ona jednak, aby sankcje te by³y tego rodzaju, by zapewnia³y faktyczn¹ i skuteczn¹ ochronê (patrz sprawa 14/83 von Colson). Powinny one, poza tym, mieæ rzeczywi cie odstraszaj¹cy wp³yw na pracodawcê. Wobec odpowiedzi na pytanie trzecie Trybuna³ zdecydowa³, ¿e nie ma potrzeby orzekania w kwestii pytania czwartego. NA TEJ PODSTAWIE TRYBUNA£ ORZEK£, CO NASTÊPUJE: 2. Pracodawca bezpo rednio narusza zasadê równego traktowania, zawart¹ w art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 76/207/EWG w sprawie realizacji zasady równego traktowania mê¿czyzn i kobiet w zakresie dostêpu do zatrudnienia, szkoleñ zawodowych i awansów oraz warunków pracy, je li odmawia zawarcia umowy o pracê z kandydatk¹, uwa¿an¹ przez siebie za odpowiedni¹ do zatrudnienia na danym stanowisku, ze wzglêdu na negatywne konsekwencje zatrudnienia ciê¿arnej kobiety, zwi¹zane z przepisami o niezdolno ci do pracy przyjêtymi przez w³adze publiczne, które ³¹cz¹ niezdolno æ do pracy z powodu ci¹¿y i porodu z niezdolno ci¹ do pracy z powodu choroby. 3. Fakt, i¿ ¿aden mê¿czyzna nie stara³ siê o to stanowisko, nie zmienia odpowiedzi na pytanie pierwsze. Chocia¿ dyrektywa nr 76/207/EWG daje pañstwom cz³onkowskim, w zakresie kar za naruszenie zakazu dyskryminacji, swobodê wyboru miêdzy ró¿nymi rozwi¹zaniami w³a ciwymi dla osi¹gania jej celów, wymaga ona jednak, by w przypadku pañstwa cz³onkowskiego, które opowiada siê za sankcj¹ stanowi¹c¹ czê æ przepisów o odpowiedzialno ci cywilnej, wszelkie naruszenia zakazu dyskryminacji by³y same w sobie wystarczaj¹ce, aby uznaæ pe³n¹ odpowiedzialno æ osoby winnej dyskryminacji, oraz by nie by³y uwzglêdniane ¿adne podstawy do wy³¹czenia przewidziane przez prawo krajowe.
128