Sprawa C - 421/92 z dnia 5 maja 1994 r. GABRIELLE HABERMANN-BELTERMANN V ARBEITERWOHLFAHRT, BEZIRKSVERBAND NDB./OPF. E. V. [ECR, 1994, I - 1657] TRE Æ: PRACA NOCNA WYKONYWANA PRZEZ KOBIETÊ W CI¥¯Y 1. STAN FAKTYCZNY I PROCEDURA Pani Habermann-Beltermann, pielêgniarka specjalizuj¹ca siê w opiece nad osobami starszymi, ubiega³a siê o pracê w charakterze nocnego opiekuna w domu dla osób starszych - z powodów rodzinnych mog³a pracowaæ tylko w nocy. Umowa o pracê pomiêdzy pani¹ Habermann-Beltermann i Arbeiterwohlfahrt (pracownicz¹ instytucj¹ zabezpieczenia spo³ecznego) zosta³a podpisana 23 marca 1992 i obowi¹zywa³a od 1 kwietnia 1992. W umowie zastrze¿ono, ¿e Pani Habermann-Beltermann mia³a pracowaæ wy³¹cznie w porze nocnej. Wkrótce potem, od 29 kwietnia do 12 czerwca 1992, powodu choroby by³a nieobecna w pracy. Za wiadczenie lekarskie z 29 maja 1992 stwierdza³o, ¿e by³a w ci¹¿y. Zgodnie z za wiadczeniem ci¹¿a rozpoczê³a siê 11 marca 1992. Arbeiterwohlfahrt powo³a³ siê na par. 8 ust. 1 Mutterschutzgesetz (ustawy o ochronie matek) w celu wypowiedzenia jej umowy o pracê. S¹d krajowy wyja ni³, ¿e w Niemczech, zgodnie z prawem zwyczajowym i teori¹ prawa przekroczenie zakazu pracy noc¹ oznacza jednocze nie uniewa¿nienie umowy o pracê. Zgodnie z przewa¿aj¹c¹ opini¹, umowa zawarta w wy¿ej opisanych okoliczno ciach mo¿e byæ uniewa¿niona przez pracodawcê jako zawarta w oparciu o b³¹d dotycz¹cy zasadniczych cech drugiej strony umowy. S¹d krajowy nie mia³ pewno ci czy zasada równego traktowania, o której mowa w art. 2 ust. 1, art. 3 ust. 1 i art. 5 ustêp 1 dyrektywy 76/207EWG z 9 lutego 1976 wyklucza mo¿liwo æ zastosowania prawa wewnêtrznego w taki sposób. Z tego powodu s¹d krajowy zdecydowa³ zawiesiæ postêpowanie i zwróciæ siê do Trybuna³u o orzeczenie wstêpne dotycz¹ce dwóch pytañ. 2. PYTANIA SKIEROWANE DO TRYBUNA£U 1. Czy zasady okre lone przez Trybuna³ w orzeczeniu z 8 listopada 1990 w sprawie C-177/88 dotycz¹ce interpretacji dyrektywy Rady 76/207/EWG z 9 lutego 1976 (Dz.U. WE nr L 39 z 14.2.1976, str. 40) i zasada równego traktowania okre lona w art. 2 ust. 1 dyrektywy 76/207 dotycz¹ca wprowadzenia zasady równego traktowania mê¿czyzn i kobiet w zakresie dostêpu do zatrudnienia, szkoleñ zawodowych, awansu i warunków pracy powinny byæ interpretowane w taki sposób, ¿e umowa o pracê zawarta miêdzy pracodawc¹ a kobiet¹ w ci¹¿y, gdy obie strony s¹ nie wiadome istnienia ci¹¿y, jest niewa¿na ze wzglêdu na zakaz wykonywania pewnych prac (pracy w nocy) odnosz¹cy siê do kobiet w ci¹¿y? 2. W szczególno ci, czy zasada równego traktowania zawarta w art. 3 ust. 1 i art. 5 ust. 1 dyrektywy 76/ 207/EWG jest naruszona, gdy: (a) umowa o pracê zawarta z kobiet¹ ciê¿arn¹ jest anulowana w zwi¹zku z naruszeniem zakazu wykonywania pewnych prac (pracy w nocy) w okresie trwania ci¹¿y w celu ochrony pracownic w ci¹¿y? (b) pracodawca, powo³uj¹c siê na niewiedzê o istnieniu ci¹¿y w momencie zawarcia umowy, wycofuje siê z umowy o pracê, która tym samym ulega rozwi¹zaniu? 3. ORZECZENIE TRYBUNA£U Pozwany argumentowa³, ¿e dyrektywa nie mo¿e mieæ bezpo redniego skutku, gdy¿ spór istnieje miêdzy dwiema osobami podlegaj¹cymi prawu prywatnemu, a Trybuna³ w ¿adnym ze swoich dotychczasowych orzeczeñ nie stwierdzi³, i¿ dyrektywy mog¹ mieæ bezpo rednie skutki horyzontalne. Trybuna³ odrzuci³ ten argument, uznaj¹c za oczywiste, ¿e s¹d krajowy zwróci³ siê o decyzjê dotycz¹c¹ interpretacji dyrektywy, która zosta³a ju¿ wprowadzona do prawa wewnêtrznego w celu u³atwienia interpretacji i stosowania dwóch
137
przepisów niemieckiego kodeksu cywilnego. Stosuj¹c prawo wewnêtrzne, bez wzglêdu na to czy przedmiotowe przepisy zosta³y przyjête przed czy po dyrektywie, s¹d krajowy, do którego zwrócono siê o interpretacjê zobowi¹zany jest dokonaæ tej interpretacji, w zakresie w jakim to jest mo¿liwe, zgodnie z brzmieniem i celem dyrektywy, w celu realizacji jej celów, tym samym stosuj¹c siê do postanowieñ art. 189 ust. 3 Traktatu (patrz: orzeczenie z 13 listopada 1990, Marleasing, Sprawa C-106/89, ECR, 1990, I - 4135, paragraf 8). W odpowiedzi na skierowane do niego pytania, Trybuna³ musia³ najpierw rozwa¿yæ, czy uniewa¿nienie umowy o pracê lub wycofanie siê (anfechtung) z niej w przypadku takim jak wy¿ej opisany stanowi bezpo redni¹ dyskryminacjê ze wzglêdu na p³eæ w rozumieniu przyjêtym w dyrektywie. W celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie trzeba najpierw ustaliæ, czy g³ówna przyczyna uniewa¿nienia umowy lub wycofania siê z niej odnosi siê bez ¿adnego rozró¿nienia do pracowników obu, czy tylko jednej p³ci. Nie ma w¹tpliwo ci, ¿e rozwi¹zanie umowy o pracê z powodu ci¹¿y pracownika, czy to przez uniewa¿nienie, czy przez wycofanie siê z umowy, dotyczy wy³¹cznie kobiet i dlatego stanowi bezpo redni¹ dyskryminacjê ze wzglêdu na p³eæ, w rozumieniu przyjêtym przez Trybuna³ w sprawach, w których kobietom w ci¹¿y odmawiano zatrudnienia lub zwalniano je z pracy (patrz orzeczenie z 8 listopada 1990, w sprawie Dekker, C-177/88, ECR, 1990, I-3941, i w sprawie Handels-og Kontorfunktionaerernes Forbund i Danmark, C-179/88, ECR, 1990, I-3979). Jednak nierówno æ traktowania we wspomnianym przypadku, w przeciwieñstwie do sprawy Dekker, nie wynika bezpo rednio z ci¹¿y kobiety, ale jest wynikiem ustawowego zakazu nocnej pracy w okresie ci¹¿y. Powstaje wiêc pytanie, czy dyrektywa wyklucza uznanie przestrzegania zakazu nocnej pracy dla kobiet w ci¹¿y, który jest bez w¹tpienia zgodny z art. 2 ust. 3, za podstawê uniewa¿nienia lub wycofania siê z umowy o pracê ze wzglêdu na to, ¿e taki zakaz uniemo¿liwia pracownicy wykonywanie pracy w godzinach nocnych, do której zosta³a zatrudniona. W swojej interpretacji art.2 ust. 3 dyrektywy Trybuna³ zauwa¿a, ¿e ten przepis uznaje legalno æ, na gruncie zasady równego traktowania, po pierwsze, ochrony stanu fizycznego kobiety podczas ci¹¿y i po porodzie oraz po drugie - ochrony specjalnej relacji pomiêdzy kobiet¹ i jej dzieckiem w okresie bezpo rednio nastêpuj¹cym po ci¹¿y i urodzeniu dziecka (patrz orzeczenie z 12 lipca 1984, w sprawie Hofmann, 184/83, ERC, 1984, 3047, paragraf 25). W tej sprawie, skierowane do Trybuna³u pytania odnosz¹ siê do umowy na czas nieokre lony, co oznacza, ¿e zakaz pracy nocnej dla kobiet w ci¹¿y bêdzie w mocy tylko przez pewien okres w ramach ca³kowitego czasu trwania umowy. W takich okoliczno ciach stwierdzenie, ¿e umowa mo¿e byæ uznana za niewa¿n¹ lub ¿e mo¿na siê z niej wycofaæ z powodu tymczasowej niezdolno ci kobiety w ci¹¿y do wykonywania pracy nocnej, do której zosta³a zatrudniona by³oby sprzeczne z celem art. 2 ust. 3 dyrektywy i pozbawi³oby ten przepis skuteczno ci. TRYBUNA£ NINIEJSZYM POSTANAWIA: Na podstawie art. 2 ust. 1 w po³¹czeniu z art. 3 ust. 1 i art. 5 ust. 1 dyrektywy Rady 76/207/EWG z 9 lutego 1976, dotycz¹cego wprowadzenia zasady równego traktowania kobiet i mê¿czyzn w zakresie dostêpu do zatrudnienia, szkoleñ zawodowych, awansu i warunków pracy, umowa o pracê w porze nocnej na czas nieokre lony, zawarta pomiêdzy pracodawc¹ a osob¹ ciê¿arn¹, w przypadku gdy obie strony nie s¹ wiadome istnienia ci¹¿y, nie mo¿e byæ uznana za niewa¿n¹ na mocy statutowego zakazu pracy nocnej, który zgodnie z prawem wewnêtrznym stosuje siê w okresie trwania ci¹¿y i karmienia piersi¹; pracodawca nie mo¿e tak¿e wycofaæ siê z tej umowy, powo³uj¹c siê na b³¹d w zakresie oceny zasadniczych cech osobistych zatrudnionej pope³niony przez niego przy zawieraniu umowy.
138