Sprawa C - 408/92 z dnia 28 wrze nia 1994 r. CONSTANCE CHRISTINA ELLEN SMITH I INNI v. AVDEL SYSTEMS LTD [ECR, 1994, I - 4435] TRE Æ: RÓWNE WYNAGRODZENIE DLA KOBIET I MʯCZYZN - PRACOWNICZE SYSTEMY EMERYTALNE ZRÓ¯NICOWANY WIEK EMERYTALNY W ZALE¯NO CI OD P£CI ZRÓWNANIE PRAW 2. STAN FAKTYCZNY I PROCEDURA Uczestnicy g³ównego postêpowania byli, a mo¿e w dalszym ci¹gu s¹, cz³onkami Avdel Pension & Life Assurance Plan - systemu pracowniczego ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczenia na ¿ycie, prowadzonego przez ich pracodawcê, Avdel Systems Limited. System ten wywodzi siê z pañstwowego systemu ubezpieczenia emerytalnego, zró¿nicowanego w zale¿no ci od dochodów, i finansowany jest ze sk³adek op³acanych zarówno przez pracodawcê, jak i przez pracowników. W ramach tego systemu pracownicy nabywaj¹ m.in. prawo do emerytury po osi¹gniêciu wieku emerytalnego. Do 30 czerwca 1991 r. wiek emerytalny wynosi³ dla mê¿czyzn 65 lat, a dla kobiet - 60 lat. Od 1 lipca 1991 r. wiek ten zosta³ ustalony na 65 lat dla obu p³ci. Wed³ug s¹du krajowego, zmiana ta odnosi siê do wiadczeñ nale¿nych z tytu³u okresów zatrudnienia zarówno sprzed, jak i po 1 lipca 1991 r. PODNIESIENIE WIEKU EMERYTALNEGO DLA KOBIET RODZI OD 1 LIPCA 1991R.NASTÊPUJ¥CE SKUTKI: (a) w przypadku, gdy kobieta przechodzi na emeryturê w wieku 60 lat, wysoko æ jej emerytury jest, wskutek przeliczania aktuarialnego, zmniejszona o 4 % rocznie za ka¿dy rok poprzedzaj¹cy ukoñczenie 65 lat, podczas gdy pod rz¹dami dawnego prawa kobieta ta otrzymywa³aby emeryturê w pe³nej wysoko ci; (b) w przypadku, gdy kobieta wyst¹pi z systemu emerytalnego przed ukoñczeniem 65 lat, wysoko æ nale¿nego wiadczenia, do którego prawo mo¿e byæ przeniesione do innego systemu ubezpieczenia pracowniczego lub wykorzystane na zakup polisy ubezpieczeniowej, zostanie obliczona przy za³o¿eniu, ¿e wiek emerytalny wynosi 65 lat; (c) w przypadku, gdy kobieta przechodzi na emeryturê w wieku 60 lat, wiadczenie emerytalne nale¿ne z tytu³u uprzedniego zatrudnienia u innego pracodawcy, przy za³o¿eniu wieku emerytalnego w wysoko ci 60 lat, wysoko æ naliczonej emerytury, do której prawo zosta³o przeniesione do jej obecnego systemu pracowniczego ubezpieczenia emerytalnego, bêdzie zmniejszona, wskutek przeliczenia aktuarialnego, o wielko æ przewidzian¹ w p. (a) powy¿ej. Trybuna³ Przemys³owy miasta Bedford by³ zmuszony rozpatrzyæ 78 spraw wniesionych przez kobiety, których ich wiek emerytalny zosta³ podniesiony do 65 lat i które znalaz³y siê przez to w mniej korzystnej sytuacji finansowej ni¿ pod rz¹dami dawnego prawa. Trybuna³ ten uzna³ za stosowne wstrzymaæ postêpowanie i skierowaæ kilka pytañ prawnych do Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwo ci . 2. PYTANIA SKIEROWANE DO TRYBUNA£U 1. Czy w przypadkach, w których system ubezpieczenia pracowniczego ró¿nicowa³ wiek emerytalny kobiet i mê¿czyzn (odpowiednio 60 i 65 lat ) i pracodawca, d¹¿¹c - wobec orzeczenia w sprawie Barber v Guardian Royal Exchange Assurance Group (z 17 maja 1990 r.) - do wyeliminowania tego przejawu dyskryminacji, wprowadza wspólny wiek emerytalny dla mê¿czyzn i kobiet, jest to zgodne z art. 119 Traktatu o EWG w odniesieniu do:
139
(i) emerytury pracowniczej, której wysoko æ obliczono na podstawie d³ugo ci okresu zatrudnienia po dacie zrównania wieku emerytalnego, tj. po dniu 1 lipca 1991 r.; (ii) emerytury pracowniczej, której wysoko æ obliczono na podstawie d³ugo ci okresu zatrudnienia po 17 maja 1990 r., ale przed dat¹ zrównania wieku emerytalnego, tj. przed dniem 1 lipca 1991 r. ; (iii) emerytury pracowniczej, której wysoko æ obliczono na podstawie d³ugo ci okresu zatrudnienia przed dat¹ 17 maja 1990 r. (podczas gdy wiek emerytalny dla kobiet i mê¿czyzn zrównano 1 lipca 1991) ? 2. Je li odpowied na wszystkie czê ci pytania 1 jest negatywna, to czy art. 119. Traktatu o EWG nak³ada na pracodawcê jakikolwiek obowi¹zek minimalizacji negatywnych skutków dla kobiet, których emerytury zmniejszaj¹ siê w nastêpstwie decyzji pracodawcy o wyeliminowaniu ró¿nicy wieku emerytalnego miêdzy mê¿czyznami i kobietami? 3. Je li odpowied na wszystkie czê ci pytania 1 jest pozytywna, to czy pracodawca mo¿e, w wietle art. 119 Traktatu o EWG, powo³aæ siê na zasadê tzw. obiektywnego uzasadnienia w odniesieniu do potrzeb przedsiêbiorstwa lub potrzeb pracowniczego systemu emerytalnego jako na podstawê jakiegokolwiek zmniejszenia wyp³acanych kobietom wiadczeñ, a je li tak, to jakie czynniki powinny decydowaæ o uznaniu, ¿e uzasadnienie mia³o rzeczywi cie obiektywny charakter? 3.
ORZECZENIE TRYBUNA£U
W odpowiedzi na pierwsze pytanie Trybuna³ Sprawiedliwo ci zwróci³ uwagê, ¿e orzeczenie w sprawie Barber wykluczy³o zastosowanie art. 119. Traktatu w zakresie emerytur nale¿nych z tytu³u okresów zatrudnienia przed 17 maja, tak wiêc od pracodawców i instytucji powierniczych nie wymaga siê zapewnienia równego traktowania mê¿czyzn i kobiet pod wzglêdem tych wiadczeñ. W odniesieniu za do okresu pomiêdzy 17 maja 1990 r. (data wydania orzeczenia w sprawie Barber) a 1 lipca 1991 r. (data zrównania wieku emerytalnego mê¿czyzn i kobiet ), wiadczenia emerytalne dla mê¿czyzn i kobiet musz¹ byæ obliczane przy za³o¿eniu tego samego wieku emerytalnego. Bior¹c pod uwagê okresy zatrudnienia po wej ciu w ¿ycie zasad eliminuj¹cych przejawy dyskryminacji w tym zakresie (1 lipiec 1991 r.), art. 119. Traktatu nie wyklucza zastosowania rodków, za pomoc¹ których mo¿na osi¹gn¹æ równe traktowanie przez ograniczenie przywilejów tych osób, którym one wcze niej przys³ugiwa³y. Artyku³ 119. wymaga jedynie, aby mê¿czy ni i kobiety otrzymywali jednakowe wynagrodzenie za jednakow¹ pracê, nie narzuca jednak ¿adnego konkretnego poziomu wynagrodzeñ . W odpowiedzi na pytanie drugie Trybuna³ uzna³ za wystarczaj¹ce przypomnieæ, ¿e równe traktowanie mê¿czyzn i kobiet pod wzglêdem wynagrodzenia stanowi podstawow¹ zasad¹ prawa wspólnotowego i ¿e zwa¿ywszy na bezpo redni¹ skuteczno æ art. 119 - pracodawcy musz¹ zasadê równego traktowania wprowadziæ w ¿ycie bezzw³ocznie i w pe³nym zakresie. Oznacza to, ¿e osi¹ganie równouprawnienia nie mo¿e dokonywaæ siê przy utrzymywaniu dyskryminacji, nawet gdyby mia³a ona tylko charakter tymczasowy. W odpowiedzi na pytanie trzecie Trybuna³ stwierdzi³, ¿e nawet zak³adaj¹c, i¿ by³oby mo¿liwe zastosowanie takiej regu³y obiektywnego uzasadnienia, uwzglêdniaj¹cego potrzeby danego przedsiêbiorstwa lub pracowniczego systemu emerytalnego, to administratorzy systemu pracowniczego nie mogliby uzasadniaæ konieczno ci podwy¿szenia wieku emerytalnego kobiet w tym okresie przez powo³anie siê na trudno ci finansowe równie istotne jak te, które Trybuna³ Sprawiedliwo ci wzi¹³ pod uwagê w orzeczeniu w sprawie Barber, gdy¿ okres czasu, który wchodzi tu w grê, jest wzglêdnie krótki i zale¿y od postêpowania samych administratorów systemu. TRYBUNA£ NINIEJSZYM POSTANAWIA: 1. Art. 119 Traktatu o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zakazuje pracodawcy, który podejmuje dzia³ania i stosuje rodki maj¹ce na celu osi¹gniêcie zgodno ci z orzeczeniem w sprawie Barber z 17 maja 1990 r., podwy¿szania wieku emerytalnego dla kobiet do poziomu przewidzianego dla mê¿czyzn w odniesieniu do okresów zatrudnienia pomiêdzy 17 maja 1990 r. a dniem, w którym te rodki wesz³y w ¿ycie (1 lipca 1991 r.). Z drugiej strony, w odniesieniu do okresów zatrudnienia po tej drugiej dacie art. 119. nie zakazuje pracodawcy podjêcia takiego kroku. W odniesieniu do okresów zatrudnienia sprzed 17 maja 1990 r. prawo wspólnotowe nie nak³ada ¿adnego zobowi¹zania, uzasadniaj¹cego ograniczenie przywilejów, któ-
140
re przys³ugiwa³y kobietom. 2. Decyzji pracodawcy o podwy¿szeniu wieku emerytalnego kobiet do poziomu przewidzianego dot¹d dla mê¿czyzn, podjêtej w nastêpstwie orzeczenia Barber i maj¹cej na celu zniesienie dyskryminacji w zakresie wynagrodzenia za pracê w odniesieniu do wiadczeñ p³atnych z tytu³u przysz³ych okresów zatrudnienia, nie mog¹ towarzyszyæ dzia³ania i rodki, nawet o przej ciowe, maj¹ce na celu ograniczenie negatywnych skutków, jakie taka decyzja mo¿e mieæ dla kobiet. 3. Art. 119 Traktatu zakazuje pracowniczym systemom emerytalnym, powo³uj¹cym siê na trudno ci w³asne lub trudno ci danego przedsiêbiorstwa, wstecznego podnoszenia wieku emerytalnego dla kobiet w odniesieniu do okresów zatrudnienia pomiêdzy 17 maja 1990 r. a dat¹ wej cia w ¿ycie rodków, których zastosowanie umo¿liwia osi¹gniêcie równouprawnienia w danym systemie emerytalnym.
141