attach_192

poznaj swoje prawa

sprawy mieszkaniowe poradnik prawny dla kobiet stan prawny na dzień 1 października 2006

Warszawa 2006

Centrum Praw Kobiet ul. Wilcza 60/ 19 00 – 679 Warszawa tel. (48 22) 652 01 17 tel./ fax: (48 22) 622 25 17 e-mail: temida@cpk.org.pl http://www.cpk.org.pl © Women’s Rights Center Numer konta: 59102011560000710200599241

Przygotowała: Dorota Kupper Redakcja i korekta: Magdalena Potocka, Monika Jucewicz

Wydanie pierwsze

Niniejszy poradnik został opublikowany dzięki pomocy finansowej Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Za treść tego poradnika odpowiada Centrum Praw Kobiet.

ISBN 83-89888-21-1

Egzemplarz bezpłatny

Skład i łamanie: Sławomir Dąbrowski, Druk: ,,KRISMARK’’

Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Mity i fakty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1. Prawo do lokalu, posiadanie lokalu a zameldowanie w lokalu . . 6 2. Prawo (tytuł prawny) do lokalu mieszkalnego . . . . . . . . . . . . . . 7 2.1. Gdy przysługuje ci własność lokalu mieszkalnego . . . . . . . 8 (A) Prawo odrębnej własności lokalu według ustawy o własności lokali i kodeksu cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . 8 (B) Prawo odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 2.2 Gdy przysługuje ci inne prawo do lokalu mieszkalnego niż prawo własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 (A) Ochrona lokatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 (B) Najem lokali mieszkalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 (C) Spółdzielcze prawa do lokalu mieszkalnego . . . . . . . . . . . 25 (a) spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 (b) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 3. Posiadanie lokalu mieszkalnego i eksmisja . . . . . . . . . . . . . . . . 35 4. Zameldowanie w lokalu mieszkalnym i wymeldowanie . . . . . . 44 5. Mieszkanie po rozwodzie lub separacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 6. Pomoc w formie dodatków mieszkaniowych . . . . . . . . . . . . . . 51 7. Wzory pism procesowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 7.1. Pozew o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu . . . . . . . . 53 7.2. Pozew o ochronę posiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 7.3. Pozew o eksmisję . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 8. Gdzie szukać pomocy w trudnej sytuacji życiowej? . . . . . . . . . 58

WSTĘP Mieszkanie w Polsce, pomimo zachodzących zmian gospodarczych, jest nadal towarem deficytowym i potrzeby mieszkaniowe dużej części społeczeństwa wciąż nie są zaspokojone. Łatwy dostęp do kredytów mieszkaniowych pozytywnie wpływa na sytuację wielu rodzin, ale nadal istnieją takie, których nie stać na zakup mieszkania na własność. Trudna sytuacja na rynku pracy sprawia, że często także ci, którzy zajmują mieszkania jako najemcy mają problemy z zapłatą czynszu, a powstała zaległość niesie ze sobą zagrożenie eksmisją.

Szczególnie dramatyczna jest sytuacja kobiet – ofiar przemocy domowej, które wciąż nie są należycie chronione przez prawo i często wraz z dziećmi uciekają z domu, w którym pozostaje sprawca. Do Centrum Praw Kobiet zgłasza się wiele kobiet – ofiar przemocy poszukujących schronienia, wsparcia psychicznego i pomocy prawnej w momencie kryzysu. Ważnym krokiem w kierunku poprawy ich sytuacji jest obowiązująca Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która wprowadziła do naszego systemu prawnego możliwość orzeczenia przez sąd zakazu zbliżania się sprawcy przemocy do pokrzywdzonego członka rodziny. Wbrew postulatom organizacji walczących o prawa ofiar przemocy w rodzinie, w tym Fundacji Centrum Praw Kobiet, w ustawie tej nie znalazł się jednak zapis umożliwiający policji lub sądom wydanie nakazu opuszczenia lokalu przez sprawcę przemocy. Art. 14 ustawy stanowi jedynie, że w sytuacji, gdy zachodzą przesłanki do zastosowania tymczasowego aresztowania, sąd może zamiast tego środka zabezpieczającego zastosować dozór policji, pod warunkiem, że oskarżony opuści lokal zajmowany wspólnie z osobą pokrzywdzoną, w wyznaczonym przez sąd terminie, i określi miejsce swojego pobytu. Jak widać, przepis ten pozostawia decyzję o opuszczeniu mieszkania w gestii sprawcy przemocy. Trudno go zatem uznać za rewolucyjny czy satysfakcjonujący.

Celem niniejszego poradnika jest omówienie problematyki mieszkaniowej. Mamy nadzieję, że lektura naszego poradnika pomoże Ci poznać Twoje prawa i skutecznie dochodzić ich przestrzegania.

MITY I FAKTY MIT: Jeżeli została zawarta intercyza, na mocy której powstała rozdzielność majątkowa, a współmałżonek sam zawarł umowę najmu lokalu z wynajmującym, to staje się on jedynym najemcą lokalu, a drugi z małżonków nie ma żadnych praw do danego mieszkania.

FAKT: Jeżeli zawarcie umowy najmu mieszkania, które ma służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny założonej przez małżonków nastąpiło w czasie trwania małżeństwa to małżonkowie, bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe, nawet wtedy, gdy umowa najmu została zawarta tylko przez jednego z małżonków, są z mocy prawa współnajemcami tego lokalu i mają równe prawa (art. 6801 kc).

MIT: W Polsce obecnie przeprowadza się wiele eksmisji „na bruk”.

FAKT: Gdy eksmisja ma nastąpić z lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika, a z wyroku nie wynika prawo dłużnika do lokalu socjalnego lub zamiennego, komornik musi wstrzymać się z dokonaniem czynności do czasu, gdy gmina wskaże tymczasowe pomieszczenie lub gdy dłużnik znajdzie takie pomieszczenie.

MIT: W czasie trwania małżeństwa nie można eksmitować męża – współlokatora, gdyż na obojgu małżonkach spoczywa obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny a w tym zawiera się m.in. obowiązek zapewnienia mieszkania.

FAKT: Współlokator może wytoczyć powództwo o nakazanie przez sąd eksmisji małżonka, jeżeli ten swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie np. stosuje przemoc.

MIT: Osoba zameldowana w mieszkaniu ma do niego prawo.

FAKT: Zameldowanie w mieszkaniu jest tylko administracyjnym poświadczeniem, że dana osoba przebywa pod danym adresem. Fakt zameldowania osoby w określonym lokalu nie oznacza, że ma ona do tego lokalu tytuł prawny (prawo).

MIT: Jeżeli osoba zameldowana na stałe w mieszkaniu wyprowadzi się, ale nie wymelduje się sama, to bardzo trudno jest ją wymeldować.

FAKT: Jeżeli osoba, która opuściła miejsce stałego pobytu nie dopełniła obowiązku wymeldowania się, organ gminy wydaje decyzję w sprawie wymeldowania tej osoby na wniosek strony (np. właściciela mieszkania) lub z urzędu (jest to wymeldowanie w trybie administracyjnym).

MIT: Jeżeli sąd wyda wyrok rozwodowy, w którym nakazał eksmisję jednego z małżonków z mieszkania, które małżonkowie kupili wspólnie po ślubie, to oznacza, że małżonek ten utracił wszelkie prawa do tego mieszkania.

FAKT: Eksmisja powoduje utratę przez eksmitowanego małżonka prawa do zamieszkiwania (przebywania) w mieszkaniu, ale nie pozbawia go prawa do zajmowanego mieszkania. Jeżeli mieszkanie objęte jest wspólnością majątkową, to pozbawienie małżonka prawa do niego może nastąpić tylko w wyniku podziału tego majątku.

1. Prawo do lokalu, posiadanie lokalu a zameldowanie w lokalu Gdy mówimy o zamieszkaniu w lokalu często mylimy prawo do lokalu z jego posiadaniem czy zameldowaniem w nim. Tymczasem, z punktu widzenia prawa, to zupełnie różne sytuacje.

Jeżeli masz prawo do lokalu to oznacza, że wolno ci z niego korzystać, bo jesteś jego właścicielką albo właściciel mieszkania zezwolił ci na korzystanie z przysługującego mu mieszkania w pewnym zakresie, np. zawarł z tobą umowę najmu. Jeśli jesteś właścicielką lokalu, to prawo do niego możesz utracić np. sprzedając ten lokal innej osobie. Jeśli zaś twoje prawo do lokalu wynika np. z zawartej z właścicielem umowy najmu, to utracisz je, na przykład wówczas, gdy wynajmujący wypowie ci umowę najmu.

Posiadanie lokalu oznacza faktyczne w nim przebywanie. Jeśli przebywasz w lokalu, do którego masz jednocześnie prawo, to po prostu korzystasz ze swoich uprawnień. Posiadanie lokalu możesz utracić na skutek dobrowolnego opuszczenia lokalu albo w efekcie przymusowego wykonania przez komornika wyroku eksmisyjnego.

Zameldowanie w lokalu służy wyłącznie celom ewidencyjnym.

Potwierdza fakt, że określona osoba przebywa w danym lokalu. Wymeldowanie jest zaś potwierdzeniem, że osoba zameldowana już się z tego lokalu wyprowadziła.

W postępowaniu przed sądem, komornikiem czy w urzędach spotykasz się często ze zwrotem „miejsce zamieszkania”. Zwrotu tego nie należy mylić z pojęciem miejsce zameldowania. Miejsce zamieszkania to – według kodeksu cywilnego – miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu, a więc miejsce, w którym obecnie faktycznie przebywa, bez względu na to gdzie jest zameldowana. Zwróć uwagę na to, że m.in. według miejsca zamieszkania, a nie miejsca zameldowania, ustala się miejscową właściwość sądu w sprawach cywilnych.

2. Prawo (tytuł prawny) do lokalu mieszkalnego Możesz zajmować określony lokal mieszkalny mając do niego prawo (tytuł prawny) lub bezprawnie (bez tytułu prawnego). Przepisy i urzędnicy używają zwykle terminu „tytuł prawny”, dlatego po-

winnaś wiedzieć, że określa on zakres uprawnień, które przysługują ci w stosunku do danego mieszkania. I tak, możesz:  korzystać z mieszkania, będąc jego właścicielką bądź współwłaścicielką;  korzystać z mieszkania, którego właścicielem jest ktoś inny.

W takiej sytuacji twoje prawo do przebywania w danym lokalu może wynikać np. z umowy użytkowania, najmu, dzierżawy, użyczenia zawartej z właścicielem. Może ono także wynikać z przepisów prawa – jeśli jesteś mężatką to, zgodnie z art. 281 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, masz prawo korzystać z mieszkania przysługującego tylko twojemu mężowi w celu zaspokojenia potrzeb rodziny.

2.1. Gdy przysługuje ci własność lokalu mieszkalnego

Najszerszy zakres uprawnień przysługuje oczywiście właścicielowi. Jeżeli jesteś właścicielką mieszkania, możesz z niego korzystać samodzielnie albo je np. wynająć i pobierać za nie czynsz. Jako właścicielka możesz także samodzielnie rozporządzać swoim mieszkaniem, np. sprzedać je, darować, obciążyć hipoteką lub zapisać w testamencie.

Jeśli nabywasz mieszkanie na własność, twoje prawa reguluje ustawa o własności lokali i kodeks cywilny, a jeżeli kupiłaś mieszkanie w spółdzielni mieszkaniowej – ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych.

(A) Prawo odrębnej własności lokalu według ustawy o własności lokali oraz kodeksu cywilnego

Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali określa sposób w jaki ustanawia się odrębną własność samodzielnych lokali mieszkalnych, prawa i obowiązki właścicieli tych lokali oraz kwestie dotyczące zarządu wspólną nieruchomością.

Co to jest wspólnota mieszkaniowa?

Wspólnotą mieszkaniową jest ogół właścicieli lokali wchodzących w skład danej nieruchomości. Oznacza to, iż członkami wspólnoty mieszkaniowej są wszyscy właściciele (zarówno osoby fizyczne, jak i prawne) lokali mieszkalnych i użytkowych w jednej nieruchomości (wg księgi wieczystej). Wyróżnia się duże i małe wspólnoty mieszkaniowe.

Jakie są prawa i obowiązki właściciela odrębnego lokalu?

Każdemu członkowi wspólnoty mieszkaniowej przysługuje udział w nieruchomości wspólnej, którego wielkość uzależniona jest od powierzchni jego własnego lokalu. Jeżeli jesteś właścicielką odrębnego lokalu przysługuje ci zatem udział w nieruchomości wspólnej, na którą składa się grunt oraz te części i urządzenia budynku wielorodzinnego, które służą do wspólnego użytku właścicieli lokali (np. korytarze, strych). Udział każdego właściciela w nieruchomości wspólnej powinien być podany w umowie notarialnej i wpisany do księgi wieczystej.

Jako właścicielka mieszkania masz prawo do:  wyłącznego korzystania ze swego lokalu (ponosisz wydatki związane z utrzymaniem tego lokalu, masz obowiązek utrzymywać go w należytym stanie, przestrzegać porządku domowego, a – na żądanie zarządu – umożliwiać wstęp do swojego mieszkania, gdy jest to niezbędne do przeprowadzenia konserwacji, remontu albo usunięcia awarii w nieruchomości wspólnej, a także by wyposażyć budynek czy inne lokale w dodatkowe instalacje);  wspólnego korzystania z nieruchomości wspólnej zgodnie z jej przeznaczeniem (musisz uczestniczyć w kosztach zarządu związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej , powinnaś korzystać z niej w sposób nie utrudniający korzystania przez innych współwłaścicieli).

Za zobowiązania, które dotyczą wspólnej nieruchomości odpowiada cała wspólnota mieszkaniowa bez ograniczeń, a każdy wła Udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi.

to m.in.: wydatki na remonty i bieżącą konserwację, opłaty za dostawę energii elektrycznej i cieplnej, gazu i wody, w części dotyczącej nieruchomości wspólnej, oraz opłaty za antenę zbiorczą i windę, ubezpieczenia, podatki i inne opłaty publicznoprawne, chyba że są pokrywane bezpośrednio przez właścicieli poszczególnych lokali, wydatki na utrzymanie porządku i czystości, wynagrodzenie członków zarządu lub zarządcy.

ściciel lokalu – w części odpowiadającej jego udziałowi w tej nieruchomości.

PAMIĘTAJ! W sytuacji, gdy:  zalegasz długotrwale z zapłatą należnych opłat za lokal;  wykraczasz w sposób rażący lub uporczywy przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu;  przez swoje niewłaściwe zachowanie sprawiasz, że korzystanie z innych lokali lub nieruchomości wspólnej jest uciążliwe wspólnota mieszkaniowa może w trybie procesu żądać sprzedaży twojego lokalu na drodze licytacji na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji z nieruchomości.

Pamiętaj ponadto, że jeżeli twoje mieszkanie zostanie sprzedane, nie przysługuje ci prawo do lokalu zamiennego! Dlatego, jeśli masz długotrwałe problemy finansowe, np. straciłaś pracę lub zachorowałaś, nie dopuść do powstania dużej zaległości w opłatach za mieszkanie – złóż wniosek o przyznanie dodatku mieszkaniowego (więcej zob. Rozdz. 6).

Kto i jak podejmuje decyzje we wspólnocie mieszkaniowej?

Właściciele lokali mogą między sobą ustalić sposób zarządu nieruchomością wspólną np. mogą powierzyć zarząd osobie fizycznej albo prawnej. Jeżeli właściciele nie określą sposobu zarządu, to obowiązują poniższe zasady.

Jeżeli liczba lokali wyodrębnionych i lokali nie wyodrębnionych nie jest większa niż siedem (mała wspólnota), to do zarządu nieruchomością wspólną mają zastosowanie odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego o współwłasności. Oznacza to, że zarząd sprawują sami właściciele lokali, a do dokonania:  czynności zwykłego zarządu wymagana jest zgoda większości współwłaścicieli (przy czym większość liczona jest wg wielkości udziałów w nieruchomości wspólnej), a w razie braku zgody, każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania takiej czynności;

10

 czynności przekraczających zwykły zarząd wymagana jest zgoda wszystkich współwłaścicieli, w razie braku zgody współwłaściciele reprezentujący większość mogą wystąpić o rozstrzygnięcie tej kwestii przez sąd.

Jeżeli większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, a ty się z tym nie zgadzasz, możesz, jak każdy z pozostałych współwłaścicieli, żądać rozstrzygnięcia tej kwestii przez sąd.

Jeżeli lokali wyodrębnionych wraz z lokalami nie wyodrębnionymi jest więcej niż siedem (duża wspólnota), właściciele lokali muszą podjąć uchwałę o wyborze jednoosobowego lub kilkuosobowego zarządu. Członkiem zarządu może być osoba wybrana także spoza grona właścicieli. Zarząd kieruje sprawami wspólnoty mieszkaniowej i reprezentuje ją. Gdy zarząd jest kilkuosobowy, oświadczenia woli za wspólnotę mieszkaniową składają przynajmniej dwaj jego członkowie. Czynności zwykłego zarządu zarząd wykonuje samodzielnie. Do podjęcia przez zarząd czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu potrzebna jest natomiast uchwała właścicieli lokali, w której wyrażają zgodę na dokonanie tej czynności oraz udzielają zarządowi pełnomocnictwa do jej dokonania. Uchwały właścicieli lokali są podejmowane na zebraniu, bądź w drodze indywidualnego zbierania głosów przez zarząd (ewentualnie systemem mieszanym).

O treści uchwały, która została podjęta z udziałem głosów zebranych indywidualnie, jako właścicielka powinnaś zostać powiadomiona na piśmie. Uchwały zapadają większością głosów właścicieli lokali, liczoną według wielkości udziałów, chyba że w umowie lub w uchwale postanowiono, że w określonej sprawie na każdego właściciela przypada jeden głos. W razie braku zgody wymaganej większości właścicieli lokali, zarząd lub zarządca może żądać rozstrzygnięcia

Czynnościami przekraczającymi zakres zwykłego zarządu są m.in.: zmiana przeznaczenia części nieruchomości wspólnej, udzielenie zgody na nadbudowę lub przebudowę nieruchomości wspólnej, na ustanowienie odrębnej własności lokalu powstałego w następstwie nadbudowy lub przebudowy i rozporządzenie tym lokalem, dokonanie podziału nieruchomości wspólnej.

11

przez sąd, który orzeka biorąc pod uwagę cel planowanej czynności oraz interesy wszystkich właścicieli. Pamiętaj, że możesz zaskarżyć uchwałę do sądu jeżeli, twoim zdaniem:  jest ona niezgodna z prawem lub z umową właścicieli lokali;  narusza zasady prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną;  w inny sposób narusza twoje interesy.

Pozew przeciwko wspólnocie mieszkaniowej powinnaś złożyć w terminie 6 tygodni od dnia podjęcia uchwały na zebraniu ogółu właścicieli albo od dnia powiadomienia cię o treści uchwały podjętej w trybie indywidualnego zbierania głosów. Zaskarżona uchwała podlega wykonaniu, chyba że sąd wstrzyma jej wykonanie do czasu zakończenia sprawy sądowej.

(B) Prawo odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej

Prawo odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej różni się od spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, mimo że prawa te podobnie się nazywają i dlatego często są mylone. Jeżeli nabyłaś prawo odrębnej własności lokalu w spółdzielni, możesz korzystać z niego w swobodny sposób (z poszanowaniem praw sąsiadów), możesz także swoją nieruchomością dysponować (prawo zbywalne) np. sprzedać ją czy darować. Podlega ona dziedziczeniu na ogólnych zasadach i egzekucji, dlatego stanowi doskonałe zabezpieczenie dla kredytu (hipoteka). Nie ma też żadnych ograniczeń w wynajmowaniu go osobom trzecim czy oddaniu w bezpłatne używanie i nie jest tu potrzebna niczyja zgoda. Możesz też z łatwością zmienić przeznaczenie takiego lokalu. Prawo to może należeć do więcej niż jednej osoby (współwłasność), nawet jeśli nie są one spokrewnione.

Kiedy powstaje odrębna własność lokalu mieszkalnego?

Członek spółdzielni ubiegający się o ustanowienie odrębnej własności lokalu musi zawrzeć ze spółdzielnią umowę o budowę lokalu, która zobowiązuje każdą ze stron do zawarcia kolejnej umowy o

12

ustanowienie odrębnej własności tego lokalu, po wybudowaniu lokalu, a ponadto zawiera m.in.:  zobowiązanie członka spółdzielni do pokrywania kosztów inwestycji w części przypadającej na jego lokal przez wniesienie wkładu budowlanego oraz do uczestniczenia w innych, określonych w umowie, zobowiązaniach spółdzielni związanych z budową  określenie zakresu robót realizowanej inwestycji oraz zasad ustalania wysokości kosztów budowy lokalu.

Będąc członkinią spółdzielni wnosisz wkład budowlany według zasad określonych w statucie i we wspominanej wyżej umowie, w wysokości odpowiadającej całości kosztów budowy przypadających na twój lokal. Jeżeli część wkładu budowlanego została sfinansowana z zaciągniętego przez spółdzielnię kredytu na sfinansowanie kosztów budowy twojego lokalu, uczestniczysz także w spłacie tego kredytu wraz z odsetkami w części przypadającej na twój lokal. Spółdzielnia powinna ustanowić na twoją rzecz odrębną własność lokalu najpóźniej w terminie 3 miesięcy po jego wybudowaniu, a jeżeli na podstawie przepisów jest wymagane pozwolenie na użytkowanie – najpóźniej w terminie 3 miesięcy od uzyskania takiego pozwolenia.

Czy odrębna własność lokalu mieszkalnego może przysługiwać osobie nie będącej członkiem spółdzielni?

Ustanowienie odrębnej własności lokalu może nastąpić na rzecz małżonka albo osoby wskazanej przez członka spółdzielni, która wspólnie z nim ubiega się o ustanowienie takiego prawa. Jeżeli prawo odrębnej własności lokalu należy do kilku osób, członkiem spółdzielni może być tylko jedna z nich, chyba że przysługuje ono wspólnie małżonkom. Członkostwo jest wymagane w stosunku do osoby zawierającej umowę, jednakże po jej zawarciu nie musi ona pozostawać w stosunku członkostwa.

PAMIĘTAJ! Członkami spółdzielni mogą być oboje małżonkowie, choćby prawo odrębnej własności lokalu przysługiwało tylko jednemu z nich. Małżonkowi członka spółdzielni przysługuje prawo żądania od spółdzielni, aby przyjęła go w poczet swoich członków.

13

2.2. Gdy przysługuje ci inne prawo do lokalu mieszkalnego niż prawo własności

Ustawa o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy z dnia 21 czerwca 2001 roku reguluje kwestie dotyczące praw i obowiązków tzw. lokatorów niezależnie od tego, jaki tytuł prawny (inny niż własność!) przysługuje im do zajmowanego lokalu. (ustawa mówi o „używaniu lokalu”.) Ponadto zawiera ona wiele szczegółowych regulacji dotyczących tylko stosunku najmu, w tym najmu, w którym podmiotem wynajmującym jest gmina. Można więc mówić, na gruncie tej ustawy, o zrównaniu w wielu kwestiach praw wszystkich lokatorów, bez względu na to jaki tytuł prawny przysługuje im do lokalu.

Ustawa o ochronie praw lokatorów uchwalona została po to, aby chronić fundamentalne prawa lokatorów na drodze ustalenia pewnych norm i standardów, jakie muszą być zachowane przy korzystaniu z mieszkań.

Na szczególną uwagę zasługują przepisy ograniczające swobodę w zakresie podwyższania czynszów oraz wypowiadania umów przez właścicieli lokali. Poniżej szczegółowo omówione zostaną regulacje dotyczące najmu oraz spółdzielczego prawa do lokalu, ponieważ są to dwa najczęściej spotykane prawa do korzystania z lokali mieszkalnych.

(A) Ochrona lokatorów

Ustawa o ochronie praw lokatorów zawiera przepisy wspólne dla wszystkich form odpłatnego korzystania z mieszkania. Oto najważniejsze z nich: Podstawą korzystania przez ciebie jako lokatorkę z lokalu mieszkalnego na zasadzie odpłatności jest umowa, którą zawierasz z wła Wg ustawy o ochronie praw lokatorów, lokalem jest lokal służący do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, a także lokal będący pracownią służącą twórcy do prowadzenia działalności w dziedzinie kultury i sztuki; nie jest w rozumieniu ustawy lokalem pomieszczenie przeznaczone do krótkotrwałego pobytu osób, w szczególności znajdujące się w budynkach internatów, burs, pensjonatów, hoteli, domów wypoczynkowych lub w innych budynkach służących do celów turystycznych lub wypoczynkowych.

Wg ustawy o ochronie praw lokatorów – lokatorem jest najemca lokalu lub osoba używającą lokal na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo własności.

14

ścicielem lokalu. Umowa ta może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony. Poza czynszem lub inną opłatą za używanie lokalu (gdy masz inny tytuł prawny do lokalu niż najem), właściciel może pobierać od ciebie, jako lokatorki, jedynie opłaty niezależne od niego (za dostawę energii, gazu, wody oraz za odbiór ścieków, odpadów i nieczystości, ale tylko w wypadkach, gdy nie masz zawartej umowy bezpośrednio z dostawcą mediów lub usług).

Kiedy właściciel może podwyższyć czynsz?

Właściciel może ci podwyższyć czynsz lub inną opłatę za używanie lokalu, ale musi to zrobić na piśmie, wypowiadając jego dotychczasową wysokość. Może to zrobić najpóźniej na koniec miesiąca kalendarzowego, z zachowaniem terminów wypowiedzenia (3 miesiące, chyba że w umowie ustaliliście dłuższy termin). Podwyżka, w wyniku której wysokość czynszu lub innej opłaty za używanie lokalu przekroczy w skali roku 3 % wartości odtworzeniowej lokalu, może nastąpić tylko w uzasadnionych przypadkach. Podwyższanie czynszu lub innej opłaty za używanie lokalu, z wyjątkiem opłat niezależnych od właściciela, nie może być dokonywane częściej niż co 6 miesięcy, a jeżeli poziom rocznego czynszu lub innej opłaty za używanie lokalu, z wyłączeniem opłat niezależnych od właściciela, przekracza 3 % wartości odtworzeniowej lokalu, to roczna podwyżka nie może być wyższa niż 10 % dotychczasowego czynszu albo dotychczasowej opłaty za używanie lokalu, liczonych bez opłat niezależnych od właściciela.

PAMIĘTAJ! Zawsze możesz zażądać pisemnie od właściciela, aby podał przyczynę podwyżki i jej kalkulację. Właściciel ma obowiązek w terminie 7 dni odpowiedzieć ci na piśmie. W ciągu 2 miesięcy od

Wg ustawy o ochronie praw lokatorów – właścicielem jest wynajmujący lub inna osoba, z którą wiąże lokatora stosunek prawny uprawniający go do używania lokalu.

Wartość odtworzeniową lokalu stanowi iloczyn jego powierzchni użytkowej i wskaźnika przeliczeniowego kosztu odtworzenia 1 m2 powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego (przeciętny koszt budowy 1 m2 powierzchni użytkowej budynków mieszkalnych).

15

dnia wypowiedzenia wysokości czynszu lub innej opłaty za używanie lokalu możesz ponadto:  zakwestionować podwyżkę, wnosząc pozew do sądu o ustalenie, że podwyżka jest niezasadna albo jest zasadna, lecz w innej wysokości, (ciężar udowodnienia zasadności podwyżki ciąży na właścicielu);  odmówić przyjęcia podwyżki, co spowoduje rozwiązanie umowy z upływem okresu dokonanego wypowiedzenia.

Pamiętaj jednak, że jako lokatorka masz obowiązek płacić czynsz lub inną opłatę za używanie lokalu w dotychczasowej wysokości:  w razie zakwestionowania podwyżki – do dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu kończącego postępowanie w sprawie;  w razie odmowy przyjęcia podwyżki – do dnia rozwiązania umowy, na podstawie której zajmujesz lokal.

UWAGA! Wszystkie omówione powyżej ograniczenia nie dotyczą podwyżek nie przekraczających w skali roku 10 % dotychczasowego czynszu lub dotychczasowej innej opłaty za używanie lokalu, ani też podwyżek opłat niezależnych od właściciela.

Kiedy może nastąpić rozwiązanie umowy wbrew woli lokatora?

Rozwiązanie stosunku prawnego łączącego lokatora z właścicielem lokalu może nastąpić z powodu upływu czasu, na który umowa była zawarta, albo na mocy zawartego porozumienia, co do warunków i terminu rozwiązania tego stosunku. Możliwe jest ponadto rozwiązanie umowy wbrew woli lokatora. Sytuacja taka może nastąpić w efekcie: (a) wypowiedzenia stosunku prawnego przez właściciela lokalu; (b) rozwiązania stosunku prawnego przez sąd.

Ad. (a) Wypowiedzenie przez właściciela Ustawa o ochronie praw lokatorów chroni ciebie jako lokatorkę, wprowadzając ograniczenia dotyczące swobody wypowiadania umów o odpłatne używanie lokalu przez:  wprowadzenie zamkniętego katalogu przyczyn, które uprawniają właściciela do wypowiedzenia stosunku prawnego łączącego go z lokatorem

16

 wskazanie obowiązujących właściciela terminów wypowiedzenia.

I tak, po pierwsze, właściciel może wypowiedzieć ci – jako lokatorce – stosunek prawny – nie później niż na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego, jeżeli: 1) pomimo pisemnego upomnienia nadal używasz lokalu w sposób sprzeczny z umową lub niezgodnie z jego przeznaczeniem lub zaniedbujesz obowiązki, dopuszczając do powstania szkód, lub niszczysz urządzenia przeznaczone do wspólnego korzystania przez mieszkańców albo wykraczasz w sposób rażący lub uporczywy przeciwko porządkowi domowemu, czyniąc uciążliwym korzystanie z innych lokali; 2) zalegasz z zapłatą czynszu lub innej opłaty za używanie lokalu co najmniej za trzy pełne okresy płatności, pomimo uprzedzenia cię przez właściciela na piśmie o zamiarze wypowiedzenia stosunku prawnego i wyznaczenia ci dodatkowego, miesięcznego terminu do zapłaty zaległych i bieżących należności; 3) wynajęłaś, podnajęłaś albo oddałaś do bezpłatnego używania lokal lub jego część bez wymaganej pisemnej zgody właściciela; 4) zajmujesz lokal, który wymaga opróżnienia w związku z koniecznością rozbiórki lub remontu budynku. W takiej sytuacji przysługuje ci prawo do lokalu zamiennego, który musi ci zapewnić właściciel budynku. Właściciel jest ponadto obowiązany pokryć koszty twojej przeprowadzki. Jeżeli jednak do przeprowadzenia koniecznej naprawy wystarczy opuszczenie przez ciebie mieszkania i przeniesienie się na koszt właściciela do lokalu zamiennego na okres nie dłuższy niż rok, to właściciel nie wypowiada ci umowy, lecz po upływie koniecznego do naprawy okresu powinien udostępnić ci wyremontowane mieszkanie, w ramach wiążącej was umowy. Czynsz za lokal zamienny, bez względu na jego wyposażenie techniczne, nie może być wyższy niż czynsz za lokal dotychczasowy.

Po drugie, właściciel lokalu, w którym czynsz jest niższy niż 3 % wartości odtworzeniowej lokalu w skali roku, może wypowiedzieć stosunek najmu:

17

1) z zachowaniem sześciomiesięcznego terminu wypowiedzenia, z powodu nie zamieszkiwania najemcy przez okres dłuższy niż 12 miesięcy; 2) z zachowaniem miesięcznego terminu wypowiedzenia, na koniec miesiąca kalendarzowego, osobie, której przysługuje tytuł prawny do innego lokalu położonego w tej samej miejscowości a lokator może używać tego lokalu i lokal ten spełnia warunki przewidziane dla lokalu zamiennego.

Po trzecie, właściciel może wypowiedzieć stosunek prawny lokatorowi nie później niż na pół roku naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego, o ile zamierza zamieszkać w należącym do niego lokalu lub ma tam zamieszkać jego pełnoletni zstępny (dzieci, wnuczęta), wstępny (rodzice, dziadkowie) lub osoba, wobec której właściciel ma obowiązek alimentacyjny (wypowiedzenie musi wskazywać tę osobę albo będzie nieważne). Właściciel może w takiej sytuacji wypowiedzieć stosunek prawny, jeżeli lokatorowi przysługuje tytuł prawny do innego lokalu, w którym może zamieszkać w warunkach takich, jakby otrzymał lokal zamienny, lub jeżeli właściciel dostarczy mu lokal zamienny.

Po czwarte, nie później niż na 3 lata naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego, właściciel może wypowiedzieć stosunek prawny lokatorowi, o ile zamierza zamieszkać w należącym do niego lokalu lub ma tam zamieszkać jego pełnoletni zstępny, wstępny lub osoba, wobec której właściciel ma obowiązek alimentacyjny (wypowiedzenie musi wskazywać tę osobę albo będzie nieważne), a nie dostarcza mu lokalu zamiennego i lokatorowi nie przysługuje prawo do lokalu, w którym może zamieszkać w warunkach takich, jakby otrzymał lokal zamienny.

Szczególna ochrona została przyznana osobom starszym. Jeżeli lokatorem jest osoba, której wiek w dniu otrzymania wypowiedzenia przekroczyła 75 lat, a która po upływie terminu wypowiedzenia, nie będzie posiadała tytułu prawnego do innego lokalu, w którym może zamieszkać, ani nie ma osób, które zobowiązane są wobec niej do alimentacji, wypowiedzenie stanie się skuteczne dopiero w chwili śmierci lokatora.

UWAGA! Wypowiedzenie powinno być dokonane na piśmie (w razie niezachowania tej formy jest nieważne) oraz określać przyczy-

18

nę wypowiedzenia! Pamiętaj, że przysługuje ci prawo wystąpienia na drogę sądową w razie, gdy właściciel wypowie ci umowę niezgodnie z prawem. Możesz też bronić się w sądzie, gdy właściciel złoży przeciwko tobie pozew o eksmisję, jeśli nie opuścisz dobrowolnie mieszkania po wypowiedzeniu umowy.

Ad. (b) Rozwiązanie stosunku prawnego przez sąd ► na żądanie właściciela zajmowanego lokalu Z ważnych przyczyn, innych niż omówione powyżej, właściciel może wytoczyć przeciwko tobie powództwo o rozwiązanie stosunku prawnego i nakazanie przez sąd opróżnienia lokalu, jeżeli jako strony stosunku prawnego nie osiągnęliście porozumienia co do warunków i terminu rozwiązania tego stosunku. W świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego taką ważną przyczyną może być m.in. zachowanie domowników lokatora, które utrudnia współżycie mieszkańców kamienicy czy bloku, bądź godzi w ich zdrowie czy mienie (np. twój były partner jest alkoholikiem i wszczyna awantury, grozi mieszkańcom, brudzi klatkę schodową). W takiej sytuacji będziesz mogła jako lokatorka obronić się przed eksmisją, jeżeli sama wystąpisz o eksmisję domownika. Ponadto sąd uwzględni żądanie właściciela, gdy jako ważną przyczynę wskaże fakt, iż lokal stał się mu z istotnych względów niezbędny, a nie jest on niezbędny tobie – lokatorce. Podkreślić jednak należy, że takim „istotnym względem” nie może być możliwość korzystnej sprzedaży przez właściciela lokalu, który zajmujesz. ► na żądanie innego lokatora lub właściciela innego lokalu w tym budynku Jeżeli lokator wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko porządkowi domowemu, czyniąc uciążliwym korzystanie z innych lokali w budynku (np. libacje alkoholowe, narkomania, awantury), lokator lub właściciel innego lokalu w danym budynku może wytoczyć przeciwko lokatorowi powództwo o rozwiązanie przez sąd stosunku prawnego uprawniającego do używania lokalu i nakazanie jego opróżnienia.

Ponadto współlokator, któremu przysługuje tytuł prawny do używania lokalu wspólnie z innym lokatorem, może wytoczyć po-

19

wództwo o nakazanie przez sąd eksmisji innego lokatora tego samego lokalu, jeżeli ten swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie np. stosuje przemoc, nadużywa alkoholu. W sprawach małżeńskich jest to podstawa do żądania eksmisji w czasie trwania małżeństwa. Jest to także podstawa do żądania eksmisji jednego z byłych małżonków, którzy po rozwodzie wciąż mieszkają razem. O eksmisji byłego małżonka orzeka sąd rejonowy, o ile sąd okręgowy w wyroku rozwodowym nie orzekł o eksmisji na podstawie art. 58 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

(B) Najem lokali mieszkalnych

Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz.

Jakie są prawa i obowiązki najemcy i wynajmującego?

Powinnaś wiedzieć, że zawarcie umowy najmu może być uzależnione od wpłacenia przez ciebie – jako najemczyni – kaucji, która ma zabezpieczać pokrycie ewentualnych należności z tytułu najmu lokalu, jakie będą przysługiwać wynajmującemu w dniu, gdy będziesz się z tego lokalu wyprowadzać. Kaucja podlega zwrotowi w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia lokalu lub nabycia jego własności przez najemcę, po potrąceniu należności wynajmującego z tytułu najmu lokalu. Kaucja nie może przekraczać 12-krotności miesięcznego czynszu za dany lokal, obliczonego według stawki czynszu obowiązującej w dniu zawarcia umowy najmu. Kaucji nie pobiera się, jeżeli umowa:  dotyczy najmu lokalu zamiennego lub socjalnego;  jest zawierana w związku z zamianą lokalu, a najemca uzyskał zwrot kaucji bez dokonania jej waloryzacji.

Wynajmujący powinien zapewnić sprawne działanie instalacji i urządzeń istniejących w budynku tak, aby umożliwić ci korzystanie z wody, ciepła, energii elektrycznej, wind oraz innych instalacji i urządzeń, które stanowią wyposażenie lokalu i budynku. Ty powinnaś utrzymywać lokal oraz pomieszczenia, które używasz, we właściwym stanie technicznym i sanitarnym oraz przestrzegać porządku domo-

20

wego. Masz także obowiązek dbać i chronić przed uszkodzeniem lub dewastacją części budynku przeznaczone do wspólnego użytku, jak windy, klatki schodowe, korytarze, pomieszczenia zsypów, inne pomieszczenia gospodarcze i otoczenie budynku. Możesz wprowadzić w lokalu ulepszenia, ale tylko za zgodą wynajmującego i na podstawie pisemnej umowy z nim. Umowa ta powinna określać sposób, w jaki wynajmujący rozliczy się z tobą z przeprowadzonych ulepszeń.

Gdy będziesz opuszczać mieszkanie, wynajmujący może żądać usunięcia ulepszeń, których dokonałaś bez jego zgody i przywrócenia stanu poprzedniego, o ile nie naruszy to substancji lokalu. Może on jednak ulepszenia zatrzymać i zwrócić ci ich wartość uwzględniającą stopień ich zużycia (według stanu na dzień opróżnienia lokalu).

Któremu z małżonków przysługuje prawo najmu lokalu?

Jeżeli zawarcie umowy najmu nastąpiło przez jednego z małżonków przed zawarciem małżeństwa – najemcą jest tylko ten z małżonków, który przed ślubem zawarł umowę najmu. Jeżeli natomiast zawarcie umowy najmu lokalu nastąpiło w czasie trwania małżeństwa a lokal ma służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny założonej przez małżonków, to oboje małżonkowie są najemcami (współnajemcami) tego lokalu, nawet gdy umowa najmu została zawarta tylko przez jednego z nich i nawet jeśli istnieje między nimi rozdzielność majątkowa. Ustanie wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa nie pociąga za sobą ustania wspólności najmu lokalu. Jednakże sąd, stosując odpowiednio przepisy o zniesieniu wspólności majątkowej, może z ważnych powodów, na żądanie jednego z małżonków znieść wspólność najmu lokalu (art. 6801 kc) Kto wstępuje w stosunek najmu w razie śmierci najemcy i w jaki sposób?

W razie śmierci najemcy, osoby spełniające wymagania wskazane w przepisach, wstępują w stosunek najmu, który łączył osobę zmarłą z wynajmującym, za jej życia i dzieje się tak z mocy prawa!

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego, aby ustalić czy dana osoba spełniała warunki do wstąpienia z mocy prawa w stosunek najmu,

21

sąd musi zastosować przepisy, które obowiązywały w chwili śmierci najemcy. Ponieważ przepisy prawne regulujące kwestie dotyczące najmu lokali mieszkalnych bardzo często ulegały zmianie należy wyróżnić trzy stany prawne, które będą obowiązywały w tej kwestii: (1) Jeżeli najemca zmarł w okresie do 11 listopada 1994 r., w stosunek najmu wstępują osoby bliskie najemcy tj. jego zstępni (dzieci, wnuczęta), wstępni (rodzice, dziadkowie), pełnoletnie rodzeństwo, osoby przysposabiające albo przysposobione oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z najemcą, o ile stale z nim mieszkały aż do chwili jego śmierci.

(2) Jeżeli najemca zmarł w okresie od dnia 12 listopada 1994 r. do dnia 9 lipca 2001 r., w stosunek najmu wstępują: zstępni najemcy, jego wstępni, pełnoletnie rodzeństwo, osoby przysposabiające albo przysposobione oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z najemcą, mieszkający z nim stale do chwili jego śmierci. W stosunek najmu nie wstepują jednak te z powyżej wymienionych osób, które w chwili śmierci najemcy miały już tytuł prawny do zajmowania innego lokalu mieszkalnego.

(3) Jeżeli najemca zmarł po dniu 10 lipca 2001 r. stosuje się aktualnie obowiązujący art. 691 kodeksu cywilnego, który stanowi, że w stosunek najmu lokalu wstępują:  małżonek zmarłego najemcy nie będący współnajemcą lokalu;  dzieci najemcy i jego współmałżonka;  inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych;  osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

Jeżeli jest kilka osób uprawnionych to wszystkie stają się współnajemcami. Osoby te wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci. Według orzecznictwa sądowego, „stałe zamieszkiwanie z najemcą w lokalu” istnieje wtedy, gdy dany lokal stanowi dla osoby „centrum jej spraw życiowych – tam znajdują się jej rzeczy osobiste, tam nocuje itd. Oznacza to, że liczy się faktyczne przebywanie, a nie zameldowanie w danym mieszkaniu. Wymóg zamieszkiwania z

22

najemcą nie będzie spełniony, gdy najemca np. wyjedzie na długo czy zamieszka w domu opieki. Osoby, które wstąpiły w ten stosunek najmu mogą go wypowiedzieć. W razie wypowiedzenia najmu tylko przez niektóre z tych osób, najem wygasa tylko względem tych osób.

Warto zaznaczyć, że w razie braku osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, stosunek ten wygasa.

PAMIĘTAJ! Jeśli spełnisz opisane powyżej wymagania, w chwili śmierci najemcy wstąpisz w stosunek najmu z mocy prawa. Abyś mogła powoływać się na ten fakt wobec osób trzecich, jako nowy najemca musisz jednak uzyskać pisemne potwierdzenie wstąpienia w stosunek najmu. Może to być pisemne oświadczenie wynajmującego.

W razie odmowy jego wydania musisz uzyskać orzeczenie sądowe, w którym to sąd potwierdzi fakt wejścia przez ciebie w stosunek najmu.

Powinnaś w tym celu wystąpić do sądu, aby ustalił istnienie stosunku prawnego najmu między tobą a dotychczasowym wynajmującym na podstawie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego.

Jakie są prawa i obowiązki lokatora zajmującego mieszkanie należące do gminy?

Ustawa o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy zawiera przepisy szczególne, które odnoszą się do sytuacji, gdy umowa o odpłatne używanie lokalu, w tym umowa najmu dotyczy lokalu należącego do gminy. Gmina ma bowiem obowiązek tworzenia warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób zamieszkałych na jej terenie i dlatego zapewnia lokale socjalne i zamienne, a także zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach. W celu realizacji tych zadań, gmina posiada tzw. zasób mieszkaniowy. Możemy wyróżnić trzy kategorie lokali, którymi dysponuje gmina: mieszkalne, zamienne, socjalne. Powinnaś wiedzieć, że to rada gminy podejmuje uchwały, w których ustala m.in.:  wieloletnie programy gospodarowania tym zasobem mieszkaniowym i określa m.in. zasady polityki czynszowej;  zasady wynajmowania lokali.

Warto zapoznać się z treścią tych uchwał, aby poznać swoje prawa.

23

Lokale stanowiące zasób gminy, z wyjątkiem lokali socjalnych i lokali związanych z pracą, mogą być wynajmowane tylko na czas nieoznaczony. Gmina ustala stawki czynszu za 1 m2 powierzchni użytkowej lokali, z uwzględnieniem czynników podwyższających lub obniżających ich wartość użytkową, a są nimi przede wszystkim: położenie budynku, położenie lokalu w budynku, wyposażenie w urządzenia techniczne i instalacje, a także ogólny stan techniczny budynku. Gmina może stosować obniżki czynszu, jeżeli jesteś najemcą o niskich dochodach. Aby skorzystać z tego uprawnienia musisz złożyć wniosek i przedstawić deklarację o wysokości dochodów członków gospodarstwa domowego. Obniżkę możesz uzyskać na okres 12 miesięcy, a potem ewentualnie na kolejne takie okresy.

Podstawę do wypowiadania umów najmu z zachowaniem sześciomiesięcznego terminu wypowiedzenia może stanowić, także (poza przypadkami omówionymi wyżej) planowana sprzedaż lokali wchodzących w skład zasobu gminy. Jednakże, jeżeli przysługuje ci – jako najemczyni pierwszeństwo w nabyciu zajmowanego lokalu, wypowiedzenie jest dopuszczalne pod warunkiem, że zaoferowano ci wcześniej nabycie tego lokalu, a ty z tego nie skorzystałaś. Wypowiedzenie może być dokonane pod warunkiem jednoczesnego zaoferowania ci wynajęcia w tej samej miejscowości innego lokalu, spełniającego wymagania co najmniej takie same, jakie powinien spełniać lokal zamienny.

Ze swego zasobu mieszkaniowego gmina wydziela część lokali, które przeznacza na wynajem, jako lokale socjalne. Lokal socjalny to lokal nadający się do zamieszkania ze względu na wyposażenie i stan techniczny, w którym powierzchnia pokoi przypadająca na członka gospodarstwa domowego najemcy nie może być mniejsza niż 5 m2, a w wypadku jednoosobowego gospodarstwa domowego – 10 m2. Lokal ten może być lokalem o obniżonym standardzie. Gmina wynajmuje lokale socjalne określonym osobom. I tak, gmina może zawrzeć umowę najmu lokalu socjalnego z osobą, która nie ma tytułu prawnego do żadnego innego lokalu i której dochody z gospodarstwa domowego nie przekraczają wysokości określonej w uchwale rady gminy. Gmina ma natomiast obowiązek zapewnić lokal socjalny (i zawrzeć umowę najmu takiego lokalu) osobie, która wyrokiem sądu została eksmitowana ze

24

swojego dotychczasowego mieszkania z zastrzeżeniem prawa do lokalu socjalnego. Umowa najmu lokalu socjalnego zawierana jest na czas oznaczony, ale można ją po jego upływie przedłużyć na następny okres, jeżeli najemca nadal znajduje się w sytuacji, która uzasadnia zawarcie takiej umowy. Stawka czynszu za lokal socjalny nie może przekraczać połowy stawki najniższego czynszu obowiązującego w gminnym zasobie mieszkaniowym. Gmina może wypowiedzieć najem lokalu socjalnego bez zachowania terminu wypowiedzenia, jeżeli najemca uzyskał tytuł prawny do innego lokalu i może używać tego lokalu.

PAMIĘTAJ! Prawo do lokalu socjalnego nie przysługuje osobie, która samowolnie zajmuje lokal i wobec której sąd wydał nakaz opróżnienie lokalu, chyba że przyznanie jej lokalu socjalnego byłoby szczególnie usprawiedliwione w świetle zasad współżycia społecznego (np. osoba ta jest ofiarą pożaru, jest poważnie chora).

(C) Spółdzielcze prawa do lokalu mieszkalnego

Zgodnie z ustawą o spółdzielniach mieszkaniowych z dnia 15 grudnia 2000 r., spółdzielnie mieszkaniowe zaspokajają potrzeby mieszkaniowe swoich członków oraz ich rodzin, przede wszystkim poprzez budowanie lub nabywanie budynków i ustanawianie na rzecz członków jednego z trzech następujących rodzajów praw względem lokali mieszkalnych znajdujących się w tych budynkach:  spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego,  spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego,  odrębnej własność lokalu mieszkalnego (bliżej zob. omówiona w Rozdz. 2.1. (B)).

(a) Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego jest „najsłabszym” ze wszystkich trzech, wymienionych powyżej praw, ponieważ daje lokatorowi najmniej uprawnień. Właścicielem budynku i mieszkania jest spółdzielnia, a lokator ma prawa zbliżone do najemcy.

Od stosunku najmu, lokatorskie spółdzielcze prawo różni się jednak tym, że jest bardziej trwałe. Mieszkania, do którego przysługuje ci pra-

25

wo lokatorskie, nie możesz sprzedać ani darować (jest niezbywalne), nie przechodzi na spadkobierców, a ponadto nie może być zabezpieczeniem dla kredytu (nie podlega egzekucji). Masz jednak swobodę w obciążaniu tego prawa (oddanie lokalu w najem lub bezpłatne używanie innej osobie), chyba że byłoby to związane ze zmianą sposobu korzystania z lokalu lub jego przeznaczenia – wtedy musisz zapytać o zgodę spółdzielnię. Jeżeli wynajęcie lub oddanie w bezpłatne używanie miałoby wpływ na wysokość opłat na rzecz spółdzielni, masz obowiązek pisemnie powiadomić o tym spółdzielnię.

Kiedy powstaje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego?

Członek spółdzielni ubiegający się o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu musi na piśmie zawrzeć ze spółdzielnią umowę o budowę lokalu, która zobowiązuje strony do zawarcia umowy o ustanowienie tego prawa później, po wybudowaniu lokalu, a ponadto zawiera m.in.:  zobowiązanie członka spółdzielni do pokrywania kosztów inwestycji w części przypadającej na jego lokal przez wniesienie wkładu mieszkaniowego oraz do uczestniczenia w innych, określonych w umowie, zobowiązaniach spółdzielni związanych z budową,  określenie zakresu robót realizowanej inwestycji oraz zasad ustalania wysokości kosztów budowy lokalu.

Oznacza to, że w umowie nie ma podanej z góry „ceny” mieszkania. Wkład mieszkaniowy, który będziesz musiała wpłacić, zostanie oszacowany dopiero po zakończeniu budowy. Może się zdarzyć, iż dopiero po zakończeniu budowy całego zadania inwestycyjnego okaże się, że koszty budowy były wyższe niż planowane i że mieszkanie będzie cię kosztowało więcej niż zakładałaś.

Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego powstaje z chwilą zawarcia umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. W umowie tej spółdzielnia zobowiązuje się oddać danej osobie lokal mieszkalny do używania, a osoba ta zobowiązuje się wnieść wkład mieszkaniowy oraz uiszczać opłaty określone w umowie i w statucie spółdzielni.

26

Czym jest wkład mieszkaniowy i jaka jest jego wysokość?

Wnosisz wkład mieszkaniowy według zasad określonych w statucie spółdzielni, w wysokości odpowiadającej różnicy między kosztem budowy przypadającym na twój lokal, a uzyskaną przez spółdzielnię pomocą ze środków publicznych lub z innych środków uzyskanych na sfinansowanie kosztów budowy lokalu. Jeżeli część wkładu mieszkaniowego została sfinansowana z zaciągniętego przez spółdzielnię kredytu, uczestniczysz w spłacie tego kredytu wraz z odsetkami w części przypadającej na twój lokal.

Czy spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego może przysługiwać osobie nie będącej członkiem spółdzielni?

Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego może należeć wyłącznie do jednej osoby (zasada jednopodmiotowości) albo do małżonków (wyjątek od tej zasady). Małżonek członka spółdzielni może domagać się od spółdzielni, aby ta przyjęła go w poczet członków spółdzielni.

PAMIĘTAJ! Mieszkania lokatorskiego nie mogą wspólnie nabyć dwie osoby, które nie są małżeństwem.

Jak kształtują się prawa małżonków do mieszkania lokatorskiego?

Na mocy aktualnie obowiązujących przepisów, lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu może przysługiwać: ► obojgu małżonkom (nawet, gdy tylko jeden z nich jest członkiem spółdzielni) Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego przynależy do obojga małżonków, jeśli:  małżonkowie wspólnie zawarli umowę ze spółdzielnią; między małżonkami istnieje wówczas współwłasność łączna tego prawa, choćby istniał między nimi ustrój rozdzielności majątkowej;  umowę ze spółdzielnią zawarł tylko jeden z małżonków pozostających we wspólności majątkowej, a nabycie prawa do lokalu zostało dokonane do majątku wspólnego. ► tylko jednemu z małżonków

27

Spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego przysługuje tylko jednemu z małżonków, jeśli:  umowę ze spółdzielnią zawarł tylko jeden z małżonków pozostających we wspólności majątkowej, a nabycie prawa do lokalu zostało dokonane do majątku osobistego lub umowę zawarł jeden z małżonków między którymi istnieje rozdzielność majątkowa;  zostało nabyte przez jednego z małżonków przed ślubem; w takiej sytuacji, małżonek, któremu przysługuje prawo do lokalu nie może dopuścić drugiego małżonka do wspólności tego prawa, nawet w drodze umowy majątkowej małżeńskiej, rozszerzającej wspólność ustawową. Zgodnie bowiem z art. 49 § 1 pkt 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nie można przez umowę rozszerzyć zakresu wspólności na prawa niezbywalne, a takim właśnie jest prawo lokatorskie.

Kiedy wygasa spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego?

Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego to prawo ściśle powiązane z członkostwem w spółdzielni mieszkaniowej. Prawo to trwa tak długo, jak członkostwo w spółdzielni. Utrata członkostwa powoduje wygaśnięcie prawa do lokalu!

Członkostwo w spółdzielni może ustać wyłącznie z przyczyn leżących po stronie uprawnionego, czyli członka (wypowiedzenie przez niego stosunku członkostwa, wykluczenie ze spółdzielni – np. gdy członek szkodzi jej lub korzysta z mieszkania niezgodnie z jego przeznaczeniem, wykreślenie – np. gdy nie uiszczał przez określony czas opłat za używanie lokalu, śmierć członka etc.). Nie jest możliwe przyznanie spółdzielni (w statucie spółdzielni lub umowie ustanawiającej to prawo) uprawnienia do wypowiedzenia członkostwa!

Jakie są skutki wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego?

Lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu wygasa:  z chwilą ustania członkostwa np. na skutek śmierci lub wypowiedzenia stosunku członkostwa przez członka;

28

 w wyniku podjęcia przez spółdzielnię uchwały o wygaśnięciu tego prawa.

W wypadku, gdy lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego przysługuje obojgu małżonkom, wygaśnięcie tego prawa następuje z chwilą ustania członkostwa obojga małżonków.

Jeśli doszło do ustania członkostwa, określonym osobom, które mieszkały razem z byłym członkiem, przysługuje prawo żądania przyjęcia w poczet członków spółdzielni i zawarcia umowy o ustanowienie lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. Osobami, które mają takie prawo są: małżonek byłego członka, któremu lokatorskie prawo do lokalu nie przysługiwało wspólnie z małżonkiem – byłym członkiem spółdzielni, oraz dzieci i inne bliskie osoby byłego członka. Osoby te muszą udowodnić, że zamieszkiwały z byłym członkiem.

Z chwilą śmierci jednego z małżonków, lokatorskie prawo do lokalu, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu małżonkowi. Małżonek ten, jeżeli nie jest członkiem spółdzielni, powinien w ciągu roku od dnia śmierci małżonka złożyć deklarację członkowską (przysługuje mu roszczenie o przyjęcie w poczet członków). Jeżeli nie złoży deklaracji, spółdzielnia wyznaczy mu dodatkowy termin, nie krótszy niż 6 miesięcy, uprzedzając go o skutkach, jakie może spowodować jego niezachowanie. Po bezskutecznym upływie tego terminu, spółdzielnia może podjąć uchwałę o wygaśnięciu lokatorskiego prawa do lokalu. W wypadku wygaśnięcia tego prawa, roszczenia o przyjęcie do spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie lokatorskiego prawa do lokalu przysługują zamieszkałym razem z byłym członkiem dzieciom i innym osobom bliskim. Konieczne jest złożenie w ciągu roku deklaracji członkowskiej wraz z pisemnym zapewnieniem o gotowości do zawarcia umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. W wypadku zgłoszenia się kilku uprawnionych, rozstrzyga sąd (zasada jednopodmiotowości!). Po bezskutecznym upływie wyznaczonego przez spółdzielnię terminu do wystąpienia do sądu, wyboru dokonuje spółdzielnia. Jeżeli roszczenia wygasną lub nie ma uprawnionych osób – małżonka, dzieci i innych osób bliskich – spółdzielnia zwraca uprawnionej osobie wniesiony zwaloryzowany wkład mieszkaniowy albo jego wniesioną część.

29

Ponieważ prawo lokatorskie do mieszkania może należeć wyłącznie do jednej osoby (zasada jednopodmiotowości!) albo do małżonków (wyjątek), po ustaniu małżeństwa wskutek rozwodu lub po unieważnieniu małżeństwa, małżonkowie, którym prawo to przysługiwało wspólnie, powinni w ciągu roku zawiadomić spółdzielnię o tym, któremu z nich przypadło lokatorskie prawo do mieszkania, albo przedstawić dowód wszczęcia postępowania sądowego o podział tego prawa. Ten z byłych małżonków, któremu przypadło to prawo powinien, jeśli nie jest członkiem spółdzielni, złożyć deklarację członkowską w ciągu 3 miesięcy od dnia jego uzyskania. Może on żądać od spółdzielni przyjęcia go w poczet członków. Jeżeli małżonkowie nie dokonają tych czynności, spółdzielnia wyznaczy im dodatkowy termin, nie krótszy niż 6 miesięcy, uprzedzając o skutkach, jakie może spowodować jego niezachowanie. Po bezskutecznym upływie tego terminu spółdzielnia może podjąć uchwałę o wygaśnięciu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. W takim wypadku roszczenia o przyjęcie do spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie prawa lokatorskiego przysługują zamieszkałym razem z byłymi małżonkami lub jednym z nich – dzieciom i innym osobom bliskim.

Gdy lokatorskie prawo do lokalu wygaśnie, to spółdzielnia zwróci osobie uprawnionej wniesiony wkład mieszkaniowy albo jego wniesioną część, zwaloryzowane według wartości rynkowej lokalu.

PAMIĘTAJ! Jeśli prawo lokatorskie przysługuje wyłącznie twojemu małżonków i tylko on był członkiem spółdzielni, po ustaniu jego członkostwa, przysługuje ci roszczenie o przyjęcie w poczet członków spółdzielni, i o zawarcie z tobą umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu, pod warunkiem, że mieszkałaś w tym lokalu razem z mężem. Jeśli zaś prawo lokatorskie nabyliście z mężem wspólnie, to wygaśnięcie tego prawa następuje dopiero z chwilą, kiedy oboje przestaniecie być członkami spółdzielni. Z kolei, z chwilą śmierci jednego z was, prawo do lokalu przypadnie drugiemu.

30

Jakie są warunki przekształcenia prawa lokatorskiego na własnościowe?

Jeśli przysługuje ci lokatorskie prawo do lokalu i jesteś członkiem spółdzielni, możesz zwrócić się do spółdzielni z pisemnym żądaniem o przekształcenie tego prawa w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Spółdzielnia jest zobowiązana zawrzeć z tobą na piśmie umowę po spełnieniu przez ciebie warunków określonych w ustawie, m.in. po wpłaceniu różnicy pomiędzy wartością rynkową lokalu a zwaloryzowaną wartością wniesionego całego wkładu mieszkaniowego albo jego części. Jeżeli spółdzielnia budując budynek, w którym znajduje się twój lokal, korzystała z pomocy finansowej ze środków publicznych lub z innych środków, to różnica ta podlega zmniejszeniu o 50 % wartości pomocy uzyskanej przez spółdzielnię, zwaloryzowanej proporcjonalnie do aktualnej wartości rynkowej lokalu.

Jakie są warunki przeniesienia własności lokalu?

Na pisemne żądanie członka, któremu przysługuje lokatorskie prawo do lokalu i po dokonaniu przez niego czynności wymienionych wyżej, spółdzielnia jest zobowiązana zawrzeć z nim umowę przeniesienia własności lokalu.

Kiedy następuje przekształcenie prawa lokatorskiego w prawo najmu?

Problemy pojawiają się, gdy następuje likwidacja spółdzielni, toczy się postępowanie upadłościowe albo egzekucyjne z nieruchomości spółdzielni, w konsekwencji którego właścicielem budynku albo udziału w budynku należącego uprzednio do spółdzielni staje się inny podmiot, np. bank. W takiej sytuacji, lokatorskie prawo do lokalu przekształca się w prawo najmu podlegające przepisom ustawy o ochronie praw lokatorów. (b) Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest prawem „mocniejszym” od omówionego wyżej prawa lokatorskiego. Jest ono prawem zbywalnym, co oznacza, że taki lokal możesz np. sprzedać czy

31

darować (zbycie obejmuje także wkład budowlany). Prawo to podlega ponadto egzekucji, więc może stanowić zabezpieczenie dla ewentualnego kredytu, a także przechodzi na spadkobierców na ogólnych zasadach prawa spadkowego, a więc bez znaczenia czy spadkobierca był osobą bliską i czy mieszkał razem ze zmarłym członkiem spółdzielni. Mieszkaniem takim możesz zatem rozporządzić w testamencie (tzn. zapisać je dowolnej osobie), a w razie braku testamentu, podlega ono dziedziczeniu ustawowemu. Co więcej, mieszkanie to możesz wynająć lub oddać w bezpłatne używanie, bez zgody spółdzielni, chyba że byłoby to związane ze zmianą sposobu korzystania z lokalu lub jego przeznaczenia. Jeżeli wynajęcie lub oddanie w bezpłatne używanie miałoby wpływ na wysokość opłat na rzecz spółdzielni, powinnaś jednak pisemnie powiadomić o tym spółdzielnię.

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest tzw. ograniczonym prawem rzeczowym. W księdze wieczystej jako właściciel wpisana jest spółdzielnia mieszkaniowa.

Kiedy powstaje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego?

Członek spółdzielni ubiegający się o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, musi na piśmie zawrzeć ze spółdzielnią umowę o budowę lokalu, która powinna zobowiązywać strony do zawarcia, po wybudowaniu lokalu, umowy o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do tego lokalu, a ponadto powinna określać m.in.:  zakres rzeczowy robót realizowanej inwestycji, który będzie stanowić podstawę ustalenia wysokości kosztów budowy lokalu;  zasady ustalania wysokości kosztów budowy lokalu.

Podobnie jak w przypadku prawa lokatorskiego, także w przypadku spółdzielczego prawa własnościowego do lokalu może się okazać, że po zakończeniu budowy, mieszkanie kosztuje więcej niż było to planowane. Jeżeli w wyniku ostatecznego rozliczenia kosztów budowy powstała różnica pomiędzy wysokością wstępnie ustalonego wkładu budowlanego a kosztami budowy lokalu, uprawniony albo zobowiązany z tego tytułu jest członek albo osoba nie będąca

32

członkiem spółdzielni, którym w chwili dokonania tego rozliczenia przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu powstaje z chwilą zawarcia umowy o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, w której spółdzielnia zobowiązuje się oddać danej osobie lokal do używania, a osoba ta zobowiązuje się wnieść wkład budowlany oraz uiszczać opłaty określone w ustawie i w statucie spółdzielni.

Czy spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego może przysługiwać osobie nie będącej członkiem spółdzielni?

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu może należeć do kilku osób, z tym że członkiem spółdzielni może być tylko jedna z nich, chyba że przysługuje ono wspólnie małżonkom. Obecnie, nie trzeba więc być członkiem spółdzielni, aby mieć spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Żeby kupić takie mieszkanie, trzeba wprawdzie wstąpić do spółdzielni mieszkaniowej, ale utrata członkostwa nie oznacza utraty prawa do lokalu.

Jak kształtują się prawa małżonków do mieszkania własnościowego?

Członkami spółdzielni mogą być oboje małżonkowie, choćby spółdzielcze prawo do lokalu przysługiwało tylko jednemu z nich.

Małżonkowi członka przysługuje roszczenie o przyjęcie w poczet członków spółdzielni.

Jakie są skutki wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego?

Gdy wygaśnie spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (w przypadkach określonych w statucie), możesz żądać od spółdzielni uiszczenia wartości rynkowej tego prawa, która nie może być jednak wyższa od kwoty, jaką spółdzielnia jest w stanie uzyskać od osoby nabywającej ten lokal w trybie przetargu przeprowadzonego przez spółdzielnię.

33

PAMIĘTAJ! Jeżeli przysługiwało ci spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, to w razie wygaśnięcia tego prawa, zarówno ty, jak i inne zamieszkujące w tym lokalu osoby, macie obowiązek opuszczenia lokalu. Na spółdzielni nie ciąży obowiązek dostarczenia wam innego lokalu. Statut spółdzielni określa dokładnie termin opuszczenia mieszkania, ale nie będzie on krótszy niż 3 miesiące po wygaśnięciu prawa.

Jakie są warunki przeniesienia własności lokalu i przekształcenia prawa?

Na pisemne żądanie członka lub osoby nie będącej członkiem spółdzielni, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, spółdzielnia mieszkaniowa jest zobowiązana zawrzeć umowę przeniesienia własności lokalu.

Jeżeli w czasie likwidacji, postępowania upadłościowego albo egzekucji z nieruchomości spółdzielni, właścicielem budynku albo udziału w budynku staje się inny podmiot niż spółdzielnia mieszkaniowa, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przekształca się w prawo odrębnej własności lokalu lub we własność domu jednorodzinnego. W wypadku nabycia budynku lub udziału w budynku przez inną spółdzielnię mieszkaniową, byłemu członkowi przysługuje roszczenie o przyjęcie do tej spółdzielni.  WAŻNE! Pod rządami nie obowiązującej już wersji ustawy prawo spółdzielcze panowała zasada przymusowej wspólności małżeńskiej wszystkich rodzajów spółdzielczych praw do lokali, przydzielanych obojgu małżonkom lub jednemu z nich w trakcie trwania małżeństwa dla zaspokajania potrzeb mieszkaniowych rodziny. Zasada ta oznaczała, że spółdzielcze prawo do lokalu przydzielonego w trakcie trwania małżeństwa należało zawsze wspólnie do obojga małżonków, niezależnie od ustroju majątkowego panującego w małżeństwie. Ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie pociągało za sobą ustania wspólności spółdzielczego prawa

34

do lokalu. Jej zniesienie mogło nastąpić wyłącznie na żądanie jednego z małżonków, na mocy orzeczenia sądowego i tylko z ważnych powodów. Jeżeli stosunki majątkowe między małżonkami podlegały wspólności ustawowej, wkład mieszkaniowy lub budowlany należał wspólnie do obojgu małżonków, niezależnie od pochodzenia środków, z których został zgromadzony (a więc nawet, jeśli był on pokryty z środków należących do twojego majątku osobistego, np. z pieniędzy, które otrzymałaś w darowiźnie od swoich rodziców albo które zarobiłaś przed zawarciem małżeństwa). Małżonek miał jednak możliwość żądania zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku odrębnego ma majątek wspólny. Współcześnie zasady te już nie obowiązują, ale pamiętaj o nich, gdyż mogą one wciąż mieć znaczenie dla ciebie, w sytuacji gdy będziesz chciała dokonać podziału majątku wspólnego, czyli ostatecznie rozliczyć się finansowo z mężem.

3. Posiadanie lokalu mieszkalnego i eksmisja Jak już zostało powiedziane, posiadanie lokalu oznacza faktyczne w nim przebywanie. Jeśli przebywasz w lokalu, do którego masz jednocześnie prawo, to po prostu korzystasz ze swoich uprawnień. Jeśli mieszkasz w lokalu bez żadnego tytułu prawnego – to zajmujesz ten lokal bezprawnie. Posiadanie lokalu można utracić na skutek dobrowolnego opuszczenia lokalu albo w efekcie przymusowego wykonania przez komornika wyroku eksmisyjnego.

Czy prawo chroni posiadacza lokalu?

Jeżeli właściciel lub jakakolwiek inna osoba wbrew prawu uniemożliwia ci wejście czy przebywanie w lokalu, który dotąd zajmowałaś (np. zmieni zamki w drzwiach), narusza tym twoje posiadanie.

W takiej sytuacji, masz prawo wystąpić przeciwko tej osobie do sądu z roszczeniem o przywrócenie posiadania, na podstawie art. 344 ko-

35

deksu cywilnego. Przepis ten stanowi: „Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń”. Pamiętaj jednak, że roszczenie to wygasa, jeżeli nie będziesz go dochodziła w ciągu roku od chwili naruszenia.

Czy bezprawne zajmowanie lokalu wiąże się z jakimiś opłatami?

O bezprawnym zajmowania lokalu mówimy wtedy, gdy ktoś przebywa w lokalu nie posiadając do niego żadnego tytułu prawnego (np. prawa własności, prawa najmu, użyczenia, dzierżawy). Sytuacja taka może mieć zatem miejsce, gdy:  zajęłaś pustostan i w nim przebywasz;  nadal zamieszkujesz lokal, do którego przysługiwał ci kiedyś tytuł prawny, pomimo iż tytuł ten już wygasł;  sąd wydał przeciwko tobie wyrok eksmisyjny, który nie został jeszcze wykonany.

Jeżeli zajmujesz lokal bez tytułu prawnego, masz obowiązek – do dnia opuszczenia tego lokalu – płacić jego właścicielowi co miesiąc odszkodowanie, które odpowiada wysokości czynszu, jaki mógłby on otrzymać z tytułu najmu tego lokalu. Osoby uprawnione do lokalu zamiennego albo socjalnego, jeżeli sąd orzekł o wstrzymaniu wykonania eksmisji do czasu dostarczenia im takiego lokalu, opłacają odszkodowanie w wysokości czynszu albo innych opłat za używanie lokalu, jakie byłyby obowiązane opłacać, gdyby stosunek prawny nie wygasł.

Czy można siłą usunąć osobę bezprawnie zajmującą lokal?

Posiadanie lokalu, choć jest stanem faktycznym, podlega ochronie prawnej. Oznacza to, że jeśli zajmujesz lokal bez tytułu prawnego, to jego właściciel nie może cię z niego usunąć siłą. Aby pozbawić cię możliwości korzystania z mieszkania, powinien on najpierw zwrócić się do ciebie o dobrowolne jego opuszczenie. Jeżeli tego nie zrobisz, może on wytoczyć przeciwko tobie powództwo o eksmisję w oparciu o art.

222 kodeksu cywilnego. Jeżeli sąd ustali, że osoba, która żąda od ciebie opuszczenia lokalu, rzeczywiście jest jego właścicielem, a ty zajmujesz

36

go bez tytułu prawnego, wyda wyrok, w którym nakaże ci opróżnienie tego lokalu (eksmisja). Jeżeli dobrowolnie nie wykonasz sądowego nakazu, właściciel może skierować do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji i wtedy nastąpi przymusowe wykonanie wyroku. Kolejnym krokiem będzie wymeldowanie cię w trybie administracyjnym.

Jak pozbyć się niechcianego lokatora?

Jeżeli chcesz, aby inna osoba opuściła mieszkanie, którego jesteś właścicielką, musisz postąpić następująco:  Wypowiedz umowę łączącą cię z lokatorem – niezależnie od tego, czy był to najem, czy też np. koleżeńskie użyczenie. Najlepiej zrób to w formie pisemnej. Istotne jest, żeby lokator wcześniej wiedział, że nie chcesz, aby nadal u ciebie mieszkał.  Wezwij lokatora, najlepiej pisemnie, do dobrowolnego opuszczenia mieszkania.  Jeżeli lokator się nie wyprowadził, wystąp do sądu z pozwem o eksmisję.  Gdy uzyskasz wyrok uwzględniający twoje żądanie, wystąp do sądu o nadanie temu wyrokowi klauzuli wykonalności.  Złóż u komornika wniosek o wszczęcie egzekucji (o tym, kiedy można przeprowadzić eksmisję, przeczytasz poniżej).  Wystąp do organu gminy z wnioskiem o wymeldowanie byłego lokatora, gdy ten opuścił już twoje mieszkanie.

Jakie zasady obowiązują przy wykonywaniu wyroków eksmisyjnych?

Wyroków eksmisyjnych nie wykonuje się w okresie od 1 listopada do 31 marca roku następnego włącznie, jeżeli osobie eksmitowanej nie wskazano lokalu, do którego ma nastąpić przekwaterowanie.

Przepisu tego nie stosuje się do wypadków, w których powodem wydania wyroku eksmisji jest znęcanie się nad rodziną!

Czy dopuszczalna jest eksmisja „na bruk”?

Istotne znaczenie w kwestii wykonywania wyroków eksmisyjnych mają przepisy kodeksu postępowania cywilnego w części doty-

37

czącej egzekucji. Przewidują one daleko idącą ochronę osób eksmitowanych, jeżeli eksmisja dotyczy lokalu służącego zaspokojeniu ich potrzeb mieszkaniowych. Ochrona ta wyraża się w zakazie przeprowadzania eksmisji „na bruk”.

Zgodnie z art. 1046 kodeksu postępowania cywilnego, komornik prowadzący egzekucję na podstawie tytułu wykonawczego (wyroku) najpierw wzywa dłużnika do dobrowolnego wykonania obowiązku w wyznaczonym terminie. Jeśli lokator nie opuści mieszkania w tym terminie, komornik ma obowiązek: ► jeśli sąd przyznał eksmitowanemu prawo do lokalu socjalnego lub zamiennego – wykonać wyrok eksmisyjny i przekwaterować lokatora do lokalu socjalnego lub zamiennego, o ile lokal ten został dostarczony przez gminę; ► jeśli sąd nie przyznał eksmitowanemu prawo do lokalu socjalnego lub zamiennego, a eksmisja dotyczy lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych lokatora – wstrzymać się z przeprowadzeniem eksmisji do czasu, gdy gmina wskaże tymczasowe pomieszczenie lub gdy eksmitowany znajdzie takie pomieszczenie! Komornik nie może wstrzymać się z dokonaniem czynności, jeżeli wierzyciel (tj. osoba, która wnioskowała o przeprowadzenie eksmisji) wskaże takie tymczasowe pomieszczenie. Zgodnie z przepisami prawa, tymczasowe pomieszczenie powinno spełniać następujące warunki: (1) nadawać się do zamieszkania; (2) zapewniać co najmniej 5 m2 powierzchni mieszkalnej na jedną osobę; (3) znajdować się w tej samej lub pobliskiej miejscowości, jeżeli zamieszkanie w tej miejscowości nie pogorszy nadmiernie warunków życia osoby eksmitowanej. Od wymagań, o których mowa w pkt (2) i (3) można odstąpić za zgodą eksmitowanego lokatora. ► jeżeli eksmisja dotyczy osób małoletnich lub ubezwłasnowolnionych i ma być przeprowadzona z lokalu służącego zaspokojeniu ich potrzeb mieszkaniowych – wstrzymać się z dokonaniem czynności i zawiadomić o tym sąd opiekuńczy, który określa miejsce pobytu osób małoletnich lub ubezwłasnowolnionych. Dalsze czynności komornik podejmie stosownie do orzeczenia tego sądu.

38

Kto ma prawo do lokalu socjalnego w razie orzeczenia eksmisji?

Sąd w wyroku eksmisyjnym orzeka, czy osobie eksmitowanej przysługuje prawo do lokalu socjalnego. Obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego ciąży na gminie, w której położony jest lokal opróżniany.

Sąd bada z urzędu, czy zachodzą przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego i orzeka o tym uprawnieniu, biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania z lokalu przez osoby, których dotyczy eksmisja oraz ich szczególną sytuację materialną i rodzinną. Sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec: 1) kobiet w ciąży, 2) małoletnich, niepełnosprawnych lub ubezwłasnowolnionych oraz osób sprawujących nad nimi opiekę i wspólnie z nimi zamieszkujących, 3) obłożnie chorych, 4) emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej, 5) osób posiadających status bezrobotnego, 6) osób spełniających przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały, chyba że osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany.

Powyższe wyłączenia nie mają zastosowania w przypadku osób, które:  otrzymały nakaz eksmisji z powodu znęcanie się nad rodziną!!! Oznacza to, że jeśli twój były mąż ma status bezrobotnego i znęca się nad rodziną, to sąd może orzec o braku uprawnienia do lokalu socjalnego dla niego, jako osoby eksmitowanej. Nie jest niezbędne, abyś dysponowała wyrokiem karnym, skazującym męża za znęcanie, czy dowodem, że takie postępowanie karne jest w toku.

Jeśli taki wyrok karny już zapadł, ma to jednak ogromne znaczenie, gdyż jego ustalenia wiążą sąd cywilny;  utraciły tytuł prawny do lokalu nie wchodzącego w skład publicznego zasobu mieszkaniowego, z wyjątkiem tych osób, które były uprawnione do używania lokalu na podstawie stosunku prawnego nawiązanego ze spółdzielnią mieszkaniową albo z towarzystwem budownictwa społecznego (TBS).

39

Sąd może ponadto orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego także w innych sytuacjach, np. w przypadku, gdy eksmisja następuje dlatego, że lokator wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko porządkowi domowemu i czyni uciążliwym korzystanie z innych lokali w budynku, bądź gdy chodzi o eksmisję małżonka, rozwiedzionego małżonka lub innego współlokatora tego samego lokalu, który swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie.

Zwróć uwagę na to, że sąd musi rozważyć z urzędu, czy istnieją podstawy, aby przyznać ci – jako osobie eksmitowanej – prawo do lokalu socjalnego. Bardzo ważne jest zatem, abyś w toku procesu o eksmisję, wskazała sądowi i udowodniła okoliczności, które świadczą za tym, że sąd powinien przyznać ci prawo do lokalu socjalnego.

Sąd nie ma obowiązku szukać dowodów za ciebie. Jeżeli jesteś w jednej z grup osób, wobec których sąd nie może orzec o braku uprawnienia do lokalu socjalnego wystarczy, że powołasz się na odpowiedni punkt przepisu i dostarczysz np. zaświadczenie lekarskie o ciąży, czy zaświadczenie z urzędu pracy o zarejestrowaniu jako bezrobotna itd. Jeśli jednak za przyznaniem ci prawa do lokalu socjalnego mają przemawiać inne względy, musisz to bardziej szczegółowo uzasadnić. Rozstrzygnięcie dotyczące prawa do lokalu socjalnego następuje w formie osobnego punktu w wyroku eksmisyjnym (sąd stwierdza, że takie uprawnienie ci przysługuje albo, że go nie masz). Jeżeli w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia wyroku eksmisyjnego wystąpisz do sądu z wnioskiem o doręczenie ci wyroku z uzasadnieniem, to będziesz mogła zapoznać się bliżej z treścią rozstrzygnięcia i uzasadnienia. Musisz być świadoma, że sąd nie ma obowiązku szczegółowego wyjaśnienia powodów swojej odmownej decyzji. Wystarczy, że stwierdzi, iż nie dopatrzył się przesłanek uzasadniających przyznanie ci prawa do lokalu socjalnego.

Zapewne znana jest ci trudna sytuacja w sferze dysponowania przez gminy lokalami socjalnymi. Powszechnie wiadomo, że takich mieszkań brakuje w całym kraju. Jednakże gminy podejmują starania, aby zwiększyć te zasoby, gdyż grożą im na mocy analizowanej tu ustawy negatywne konsekwencje (właściciel może żądać od gmi-

40

ny odszkodowania, w razie, gdy nie dostarczy ona lokalu socjalnego osobie uprawnionej).

PAMIĘTAJ! Orzekając o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, sąd nakazuje wstrzymanie wykonania eksmisji do czasu złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego.

Co można zrobić, jeśli komornik nie wypełnia swoich obowiązków w sposób należyty?

Pamiętaj, że jeżeli twoje prawa zostały naruszone bądź zagrożone przez czynności (lub zaniechanie) komornika, możesz złożyć skargę na czynności komornika do sądu rejonowego, przy którym działa komornik. Skargę możesz wnieś do sądu w terminie tygodniowym od dnia dokonania czynności, gdy byłaś przy czynności obecna lub o jej terminie zawiadomiona. W innych wypadkach – od dnia zawiadomienia cię o dokonaniu czynności, a w przypadku braku zawiadomienia – od dnia, w którym czynność powinna być dokonana. W skardze powinnaś określić zaskarżoną czynność i wnieść o zmianę, uchylenie lub dokonanie czynności wraz z uzasadnieniem. Sąd rozpoznaje skargę w terminie tygodniowym od dnia jej wpłynięcia. Wniesienie skargi nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego ani wykonania zaskarżonej czynności, chyba że sąd postanowi inaczej.

Co się dzieje z domownikami w razie orzeczenia eksmisji?

Jeżeli pozew o eksmisję został skierowany przeciwko tobie (jesteś osobą pozwaną), ale razem z tobą w lokalu mieszkają także inne osoby (dzieci, rodzice itd.), to sąd wezwie powoda (właściciela lokalu), aby w wyznaczonym terminie wskazał te osoby w taki sposób, by możliwe było ich wezwanie. Sąd wezwie te osoby do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych i będą one obok ciebie tzw. współpozwanymi. Dzieje się tak dlatego, że w razie uwzględnienia powództwa o eksmisję, osoby te także będą zobowiązane do opuszczenia lokalu. Sprawę przyznania lokalu socjalnego sąd musi rozstrzygać odrębnie w stosunku do każdego ze współpozwanych. Jeżeli

41

sąd orzekł o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego dwóch lub więcej osób, gmina jest obowiązana zapewnić im co najmniej jeden lokal socjalny.

Czy w sprawie o eksmisję może zapaść wyrok zaoczny?

W sprawach o eksmisję możliwe jest wydanie wyroku zaocznego, jeżeli pozwany (osoba, która ma być eksmitowana):  nie stawił się na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie;  nie żądał przeprowadzenia rozprawy w przypadku swej nieobecności;  nie składał już w sprawie wyjaśnień ustnie ani na piśmie.

Wydanie wyroku zaocznego w sprawie o eksmisję może nastąpić wyłącznie po przeprowadzeniu postępowania dowodowego. Sąd nie może zatem poprzestać na przyjęciu za prawdziwe twierdzeń powoda (osoby żądającej eksmisji) zawartych w pozwie i pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą.

Jak się bronić przed eksmisją orzeczoną z powodu zaległości w opłatach za mieszkanie?

Jeżeli jesteś lokatorką, która zalega z opłatami za mieszkanie (np. czynszem) i otrzymałaś wezwanie do zapłaty z informacją, że jeżeli nie spłacisz zadłużenia w określonym terminie, sprawa trafi do sądu, powinnaś niezwłocznie:  Napisać do właściciela lokalu pismo z wyjaśnieniem powodów powstania zaległości (np. choroba, utrata pracy) oraz wystąpić z prośbą o ustalenie zasad spłaty zaległości, które będą uwzględniały twoją sytuację materialną i rodzinną (np. rozłożenie na raty, zawieszenie naliczania odsetek, umorzenie dotychczas naliczonych odsetek).  Zwrócić się o pomoc do rodziny, znajomych o pożyczkę, czy do pomocy społecznej o zasiłek celowy na spłatę choćby części zadłużenia.  Zgłosić się do urzędu pracy, poszukać dodatkowej pracy lub wystąpić o alimenty albo o środki na utrzymanie rodziny od męża, jeśli ten nie przyczynia się finansowo do utrzymania rodziny.

42

 Podjąć próbę zamiany mieszkania na mniejsze, jeżeli zajmowany lokal jest dla ciebie za duży i za drogi.  Wystąpić o dodatek mieszkaniowy na pokrywanie przyszłych opłat za mieszkanie albo – gdy zajmujesz lokal należący do gminy – o obniżkę czynszu.

Staraj się bezwzględnie płacić bieżące opłaty bez opóźnień. To bardzo ważny element w rozmowach z właścicielem, bo pokazuje, iż masz dobrą wolę, a twoje problemy mają charakter przejściowy.

Jeżeli nie uda ci się zapobiec sprawie sądowej o eksmisję, pamiętaj, że możesz domagać się zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu. (Jeżeli wyznaczony pełnomocnik zaniedbuje swoje obowiązki, złóż na niego skargę do jego samorządu zawodowego i wystąp do sądu o ustanowienie innego pełnomocnika). Stawiaj się na rozprawie, rób notatki z posiedzeń, rozmawiaj ze swoim pełnomocnikiem, by dostarczyć mu dowodów – wtedy twoja obrona może być skuteczna. Jeżeli przegrasz w I instancji, złóż apelację do sądu II instancji. Jeżeli czujesz się zagubiona i nie możesz poradzić sobie z kryzysem, zgłoś się do instytucji i organizacji pozarządowych o pomoc psychologiczną i wsparcie.

Pamiętaj, że nawet jeśli eksmisja została już orzeczona, nie wszystko jeszcze stracone. Podejmij próby rozmowy z właścicielem w sprawie spłaty zadłużenia i zwróć się z prośbą, aby ponownie zawarł on z tobą umowę dającą ci tytuł prawny do mieszkania. Jeżeli dowiedziesz, że zaległości powstały bez twojej winy, że jesteś w stanie sukcesywnie je spłacić, i że będziesz w stanie regularnie i w terminie uiszczać przyszłe należności, właściciel może nie złożyć w ogóle do komornika wniosku o wykonanie eksmisji albo nawet wycofać wniosek już złożony. Jeśli wcześniej byłaś solidnym i rzetelnym lokatorem, właściciel woli ponownie zawrzeć umowę z tobą, niż nową, nieznaną osobą.

Jeżeli zajmujesz mieszkanie należące do gminy, zapoznaj się z właściwą uchwałą rady gminy, która określa warunki, jakie musisz spełnić, by zostać ponownie najemcą.

43

4. Zameldowanie w lokalu mieszkalnym i wymeldowanie Zameldowanie w mieszkaniu służy wyłącznie celom ewidencyjnym – potwierdza fakt, że określona osoba przebywa w danym lokalu. Fakt, że dana osoba jest zameldowania w określonym lokalu nie oznacza, że ma ona do tego lokalu tytuł prawny (uprawnienie do przebywania w nim). Jeśli na przykład, wynajęłaś swoje mieszkanie i zameldowałaś najemcę na pobyt czasowy, a następnie wypowiedziałaś mu umowę, a on nie wyprowadził się z mieszkania, osoba ta nadal jest w nim zameldowana, choć nie ma prawa przebywać w twoim lokalu.

Polskie prawo wymaga, aby meldować się zarówno w miejscu pobytu stałego, jak i w miejscu pobytu czasowego.  Pobyt stały to zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania. Osoba, która jest obywatelem polskim i przebywa stale w Polsce ma obowiązek zameldować się w miejscu pobytu stałego.  Pobyt czasowy to przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego w innej miejscowości pod oznaczonym adresem lub w tej samej miejscowości, lecz pod innym adresem przez okres do 2 miesięcy. Osoba zameldowana na pobyt czasowy, która przebywa w tej samej miejscowości nieprzerwanie dłużej niż 2 miesiące ma obowiązek zameldować się na pobyt stały, chyba że zachodzą okoliczności wskazujące na to, iż jej pobyt nie utracił charakteru pobytu czasowego tj. poza miejscem pobytu stałego wykonuje pracę, uczy się, leczy się, wypoczywa czy też opiekuje chorym członkiem rodziny, przebywa w zakładzie karnym, poprawczym, odbywa służbę wojskową itd.

Jeżeli pojawią się wątpliwości, co do charakteru pobytu – rozstrzyga organ gminy.

Przy zameldowaniu na pobyt stały lub czasowy trwający ponad 2 miesiące (gdy zachodzą wspomniane wyżej okoliczności wskazujące na to, iż jej pobyt nie utracił charakteru pobytu czasowego) należy przedstawić:

44

 potwierdzenie pobytu w lokalu osoby zgłaszającej pobyt stały lub czasowy trwający ponad 2 miesiące, dokonane przez właściciela lub inny podmiot, który ma tytuł prawny do lokalu (ma on obowiązek dokonania takiego potwierdzenia na formularzu meldunkowym);  do wglądu, dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu tego podmiotu (np. umowa cywilno-prawna, wypis z księgi wieczystej, decyzja administracyjna, orzeczenie sądu lub inny dokument).

Przy zameldowaniu się na pobyt stały należy przedstawić organowi gminy w nowym miejscu pobytu stałego m.in. zaświadczenie o wymeldowaniu się z poprzedniego miejsca pobytu stałego.

Osoba, która przebywa w określonej miejscowości pod tym samym adresem dłużej niż trzy doby jest obowiązana zameldować się na pobyt stały lub czasowy najpóźniej przed upływem czwartej doby, licząc od dnia przybycia. Przy zameldowaniu na pobyt czasowy określa się zamierzony czas jego trwania. Osoba, która przedłuża pobyt czasowy w tej samej miejscowości ponad zgłoszony czas jego trwania albo zmienia pobyt czasowy na stały, jest obowiązana dokonać odpowiedniego zameldowania w ciągu następnej doby.

Co zrobić, gdy osoba zameldowana w mieszkaniu opuściła je, ale się nie wymeldowała?

Osoba, która opuszcza miejsce pobytu stałego lub czasowego trwającego ponad 2 miesiące, jest obowiązana wymeldować się najpóźniej w dniu opuszczenia tego miejsca. Zasadą jest zatem, że każdy wymeldowuje się sam. Organ gminy wydaje jedynie zaświadczenie stwierdzające dopełnienie obowiązku wymeldowania się.

Osoba opuszczająca miejsce tego pobytu jest jednak zwolniona od obowiązku wymeldowania się, w sytuacji, gdy okres pobytu czasowego trwającego ponad 2 miesiące odpowiada okresowi zgłoszonemu przy zameldowaniu.

Jeżeli osoba, która opuściła miejsce pobytu stałego lub czasowego trwającego ponad 2 miesiące, nie dopełniła obowiązku wymeldowania się, organ gminy wydaje na wniosek strony lub z urzędu decyzję w sprawie wymeldowania tej osoby (jest to tzw. wymeldowanie w trybie administracyjnym). Oznacza to, że jeżeli osoba, która

45

była zameldowana w twoim mieszkaniu na stałe lub czasowo, ale na dłużej niż 2 miesiące, wyprowadzi się i nie dopełni obowiązku wymeldowania, nie będzie możliwe wymeldowanie jej „od ręki”. Choć podstawowy warunek konieczny do wymeldowania, tj. opuszczenie lokalu, został już spełniony. W takiej sytuacji niezbędne jest jeszcze przeprowadzenie postępowania administracyjnego, w którym organ zbada przede wszystkim, czy osoba ta rzeczywiście opuściła lokal (np. informacje od sąsiadów, sprawdzenie, czy w twoim mieszkaniu nie ma już rzeczy należących do osoby wymeldowywanej). Organ odmówi wymeldowania, gdy ustali, że opuszczenie miejsca pobytu ma jedynie charakter czasowy. To postępowanie administracyjne organ wszczyna na wniosek (podanie) strony lub z urzędu. Oznacza to, że chcąc wymeldować inną osobę, musisz złożyć w urzędzie gminy wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie wymeldowania jej w trybie administracyjnym. W zależności od przyczyny wymeldowania będziesz musiała złożyć następujące załączniki: dokument potwierdzający twój tytuł prawny do lokalu (np. umowa najmu lub akt notarialny), wyrok eksmisyjny, zawiadomienie od komornika o wykonaniu eksmisji i inne dokumenty, np. orzeczenie o rozwodzie czy o podziale majątku. Decyzja administracyjna dotycząca wymeldowania lokatora powinna zapaść w terminie miesiąca od dnia wszczęcia postępowania, jeśli sprawa jest szczególnie skomplikowana – w ciągu 2 miesięcy.

Trochę inaczej kształtuje się obowiązek wymeldowania w przypadku pobytu czasowego trwającego do 2 miesięcy. Jeżeli okres takiego pobytu czasowego odpowiada okresowi zgłoszonemu przy zameldowaniu, osoba opuszczająca miejsce pobytu jest zwolniona od obowiązku wymeldowania się. Osoba, która opuszcza miejsce pobytu czasowego trwającego do 2 miesięcy przed upływem czasu zgłoszonego przy zameldowaniu, jest obowiązana wymeldować się najpóźniej w dniu opuszczenia tego miejsca.

Właściciel lub inny podmiot, który ma tytuł prawny do lokalu, ma obowiązek zawiadamiać właściwy organ gminy o stałym lub czasowym pobycie innej osoby w jego mieszkaniu oraz o jego opuszczeniu, jeżeli osoba ta nie dopełniła obowiązku meldunkowego. Zawia-

46

domienie powinno być dokonane niezwłocznie po upływie terminu określonego do wykonania obowiązku meldunkowego. Dozorca domu, a jeżeli nie ma dozorcy – administrator domu, a jeżeli nie ma administratora – właściciel domu jest obowiązany zawiadomić organ gminy o niedopełnieniu obowiązku zameldowania lub wymeldowania się przez osobę przebywającą w tym domu. Na terenie wsi obowiązek taki ciąży również na sołtysie.

5. Mieszkanie po rozwodzie lub separacji Orzekając o rozwodzie (separacji) sąd może także rozstrzygnąć o kwestiach dotyczących mieszkania stron i wydać: (a) orzeczenie o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków; (b) orzeczenie o eksmisji jednego z małżonków ze wspólnie zajmowanego mieszkania.

Dla przejrzystości wywodu, obie powyższe instytucje omówione zostaną w kontekście postępowania rozwodowego. Pamiętać jednak należy, że odnoszą się one także do separacji.

Ad. (a) Orzekanie o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków.

Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków (art. 58 par. 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). „Wspólne mieszkanie” to każde mieszkanie, które małżonkowie faktycznie razem zajmują niezależnie od posiadanego tytułu prawnego. Może to być zatem mieszkanie, do którego tytuł prawny ma tylko jeden z nich, do którego prawo mają oboje albo lokal, który zajmują bez żadnego tytułu prawnego.

Sąd rozstrzyga o kwestii sposobu korzystania z mieszkania z urzędu (nie musisz składać wniosku). Byłoby jednak wskazane, abyś

47

w pozwie rozwodowym, w odpowiedzi na pozew albo później w toku postępowania sądowego złożyła wniosek, co do sposobu rozstrzygnięcia tej kwestii – abyś zaproponowała sądowi konkretne rozwiązanie.

Rozstrzygnięcie sądu polega najczęściej na: ► rozdzieleniu małżonków przez przydzielenie każdemu z nich określonej części wspólnego mieszkania do odrębnego korzystania oraz określeniu, które pomieszczenia pozostają nadal we wspólnym używaniu rozwiedzionych małżonków (kuchnia, łazienka, przedpokój, piwnica, strych itd.). Jest to tzw. podział do używania. Jeżeli w mieszkaniu zajmowanym wspólnie przez rozwodzących się małżonków mieszkają również inne osoby (np. dzieci, rodzice jednego z małżonków), które nie mają uprawnienia do określonej części mieszkania, a korzystają z niego na takich zasadach jak członkowie rodziny, sąd orzekając o sposobie korzystania z mieszkania powinien przyznać odpowiednio większą część powierzchni mieszkalnej temu z małżonków, którego z tą osobą trzecią łączą stosunki rodzinne i gospodarcze (np. tobie z dziećmi). Okoliczność, że wykonywanie władzy rodzicielskiej zostało w wyroku rozwodowym, powierzone jednemu z rodziców, ma decydujący wpływ na sposób „podziału” mieszkania w tym sensie, że małżonek, któremu przyznano wykonywania władzy nad dziećmi powinien otrzymać do korzystania większą część mieszkania.; ► wprowadzeniu odpowiednich nakazów i zakazów zapewniających ochronę małżonka przed samowolnymi i złośliwymi zachowaniami drugiego. Sąd może np. zakazać twojemu byłemu mężowi wprowadzania do wspólnego mieszkania innych osób w określonych godzinach; ► określeniu wielkości udziału każdego z małżonków (procentowo lub ułamkowo) w ponoszeniu kosztów czynszu i innych świadczeń związanych z eksploatacją mieszkania, w którym wspólnie zamieszkują. Sąd może tego dokonać jedynie na wyraźne i zgodne (uzgodnione, co do szczegółów) żądanie obojga małżonków. Należy jednak pamiętać, że uregulowanie to odnosi skutek tylko między byłymi małżonkami, a nie wobec osób trzecich, np. zarządcy nierucho-

48

mości czy dostawcy gazu, prądu. Wobec tych podmiotów, małżonkowie pozostają odpowiedzialni za uiszczenie całości należnych opłat.

PAMIĘTAJ! Sąd może uregulować kwestię korzystania z mieszkania także na czas trwania sprawy o rozwód poprzez tzw. zabezpieczenie powództwa.

Jeśli po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego nastąpi zmiana okoliczności i ustalony w nim sposób korzystania z mieszkania okaże się dla ciebie trudny do zaakceptowania, możesz sposób ten zmienić. W tym celu, powinnaś wystąpić do sądu rejonowego właściwego dla miejsca położenia mieszkania z wnioskiem (tryb nieprocesowy postępowania) o zmianę, zawartego w wyroku rozwodowym, rozstrzygnięcia o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania. Ale dotyczy to tylko takiej sytuacji, gdy mieszkanie to jest rzeczą dla was wspólną (majątek wspólny)!

Ad. (b) Eksmisja W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd rozwodowy może na żądanie drugiego z małżonków orzec eksmisję pierwszego z wspólnie zajmowanego mieszkania (art. 58 par. 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Według wytycznych Sąd Najwyższy, „rażąco naganne postępowanie” ma miejsce zwłaszcza wtedy, gdy stałe nadużywanie przez małżonka alkoholu, wywoływanie awantur i dopuszczanie się aktów przemocy stanowi zagrożenie dla życia, zdrowia lub spokoju pozostałego małżonka i innych członków rodziny. Określenie „w wypadkach wyjątkowych” oznacza, że sąd może orzec eksmisję, gdy postępowanie małżonka jest szczególnie drastyczne. Sąd może orzec eksmisję nawet wtedy, gdy małżonek eksmitowany opuścił przejściowo wspólne mieszkanie, ale nie zerwał więzi prawnej, która przysługuje mu do tego lokalu (np. małżonek odbywa karę pozbawienia wolności za znęcanie się nad rodziną).

Orzeczenie eksmisji w wyroku rozwodowym może nastąpić niezależnie od tego, czy osobie eksmitowanej przysługuje tytuł prawny

49

do zajmowanego mieszkania i bez względu na to, jaki jest to tytuł prawny. Nie można jednak eksmitować małżonka z mieszkania, które należy do jego majątku osobistego (kiedyś nazywanego odrębnym).

Innymi słowy eksmisja jest dopuszczalna jedynie z mieszkania stanowiącego przedmiot: (1) wspólności majątkowej między małżonkami bądź (2) majątku osobistego małżonka żądającego eksmisji.

Eksmisja powoduje utratę przez eksmitowanego małżonka prawa do zamieszkiwania (przebywania) w mieszkaniu i zachowanie prawa do dalszego zamieszkiwania tylko przez drugiego małżonka. Eksmisja nie rozstrzyga natomiast o prawie do mieszkania. Kwestia prawa do mieszkania ustalona może być później, w umowie o podział majątku wspólnego lub w postanowieniu sądu o podział majątku wspólnego (gdy małżonkowie nie doszli do porozumienia i nie zawarli umowy).

Dlatego też, aby w pełni uregulować kwestie mieszkaniowe, powinnaś niezwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego nakazującego eksmisję męża, podjąć z nim rozmowy na temat zawarcia umowy o podział majątku wspólnego. W sytuacji, gdy ugodowe załatwienie sprawy okaże się niemożliwe, powinna wystąpić do sądu z wnioskiem o podział majątku. Od dnia 2 marca 2006 r., opłata sądowa za wniosek jest stała i niezależna od wartości majątku i wynosi 1000 zł. Jeśli masz niski dochód sąd może zwolnić cię w całości lub w części z jej ponoszenia. W efekcie dokonania podziału majątku, najczęściej właścicielem mieszkania zostaje jedno z byłych małżonków i ma obowiązek spłaty drugiego albo dokonana zostaje sprzedaż mieszkania i każdemu z byłych małżonków przypada połowa lub inna część otrzymanej ze sprzedaży kwoty.

PAMIĘTAJ! Żądanie eksmisji możesz złożyć w postępowaniu w sprawie o rozwód tylko w I instancji aż do momentu zamknięcia rozprawy przed wydaniem wyroku. Nie można tego zrobić w postępowaniu apelacyjnym! Żądanie eksmisji możesz złożyć:  w pozwie  w odpowiedzi na pozew  w późniejszych pismach procesowych lub  ustnie do protokołu.

50

Orzeczenie eksmisji w wyroku rozwodowym następuje wyłącznie na podstawie art. 58 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Oznacza to, że nie mają tu zastosowania przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów umożliwiające orzeczenie o uprawnieniu eksmitowanego do otrzymania lokalu socjalnego. Dzieje się tak dlatego, że orzeczenie eksmisji w wyroku rozwodowym nie jest ostatecznym rozstrzygnięciem o mieszkaniu małżonków. Dopiero po dokonaniu podziału majątku kwestia ta podlegałaby rozważeniu w zależności od rodzaju prawa przysługującego eksmitowanemu małżonkowi do wspólnego mieszkania.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 58 wprowadza samodzielną i szczególną podstawę eksmisji, niezależną od tej, jaką określają omówione wyżej przepisy (zasady ogólne). Dlatego, jeżeli sąd nie orzekł eksmisji w wyroku rozwodowym, możesz domagać się później eksmisji męża w odrębnym procesie sądowym, o czym była mowa wyżej.

6. Pomoc w formie dodatków mieszkaniowych Jeśli ze względu na niski dochód masz trudności z zapłatą należności za zajmowane mieszkanie, możesz uzyskać pomoc finansową w formie dodatku mieszkaniowego Dodatek mieszkaniowy przysługuje: 1) najemcom oraz podnajemcom lokali mieszkalnych, 2) osobom mieszkającym w lokalach mieszkalnych, do których przysługuje im spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, 3) osobom mieszkającym w lokalach mieszkalnych znajdujących się w budynkach stanowiących ich własność i właścicielom samodzielnych lokali mieszkalnych, 4) innym osobom mającym tytuł prawny do zajmowanego lokalu mieszkalnego i ponoszącym wydatki związane z jego zajmowaniem, 5) osobom zajmującym lokal mieszkalny bez tytułu prawnego, oczekującym na przysługujący im lokal zamienny albo socjalny.

Dodatek mieszkaniowy przysługuje na podstawie tylko jednego z wymienionych wyżej tytułów.

51

Dodatek mieszkaniowy przysługuje, jeżeli średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w okresie 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie dodatku mieszkaniowego nie przekracza 175% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 125% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym, obowiązującej w dniu złożenia wniosku. Jednakże, jeżeli średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego jest wyższy od określonego powyżej, a kwota nadwyżki nie przekracza wysokości dodatku mieszkaniowego, należny dodatek mieszkaniowy obniża się o tę kwotę.

Aby otrzymać dodatek musisz złożyć pisemny wniosek (z załączoną deklaracją o dochodach i innymi dokumentami) we właściwym urzędzie, a decyzję w tej sprawie podejmuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta w ciągu miesiąca od dnia złożenia wniosku. Jeżeli nie jesteś zadowolona z decyzji możesz wnieść od niej odwołanie, do samorządowego kolegium odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał tę decyzję, w terminie 14 dni od dnia doręczenia ci decyzji. Wniesienie odwołania od decyzji, nie powoduje wstrzymania wypłaty dodatku. Dodatek mieszkaniowy możesz otrzymać na okres 6 miesięcy, licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu złożenia wniosku.

Dodatek wypłacany jest zarządcy domu lub osobie uprawnionej do pobierania należności za lokal mieszkalny, która zalicza dodatek mieszkaniowy na poczet należności za zajmowany lokal bądź do rąk osoby będącej właścicielem domu jednorodzinnego. Szczegółowe zasady korzystania z takiego wsparcia określa ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych.

Uwzględnia się kwotę najniższej emerytury obowiązującą w dniu złożenia wniosku, ogłaszaną przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w “Monitorze Polskim”.

52

7. Wzory pism procesowych 7.1. Pozew o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu Sopot, dnia 15 maja 2006 r.

Sąd Rejonowy w Sopocie Wydział Cywilny Powódka: Anna Malarska Zam. ul. Morskie Oko 9 m. 7 81-862 Sopot Pozwany: Miasto Sopot reprezentowane przez radcę prawnego Karola Morskiego ul. Promienna 9 81-234 Sopot POZEW O USTALENIE WSTĄPIENIA W STOSUNEK NAJMU Wnoszę o: 1. ustalenie wstąpienia przeze mnie w stosunek najmu lokalu mieszkalnego położonego w Sopocie przy ul. Morskie Oko 9 m. 7 w miejsce zmarłego najemcy Adama Wydmy; 2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu według norm przepisanych; 3. wezwanie na rozprawę i przesłuchanie w charakterze świadków: - Jerzego Brzozę, zam. ul. Morskie Oko 9 m. 8 - Zofię Wiewiórską, zam. ul. Morskie Oko 9 m. 4 Uzasadnienie W dniu 5 marca 2006 r. zmarł Adam Wydma – najemca lokalu położonego w Sopocie przy ul. Morskie Oko 9 m 7.

53

Od 1999 r. pozostawałam faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą i zamieszkiwałam z nim stale w tym lokalu do chwili jego śmierci.

Dowód: zeznania świadków Wobec powyższego, zgodnie z art. 691 Kodeksu cywilnego w dniu śmierci najemcy wstąpiłam w łączący go z pozwanym stosunek najmu.

Właściciel lokalu kwestionuje jednak moje uprawnienia jako osoby, która wstąpiła w stosunek najmu i odmawia mi wydania stosownego zaświadczenia.

Wobec powyższego pozew niniejszy jest uzasadniony. podpis Załączniki: 1) odpis skrócony aktu zgonu najemcy; 2) poświadczenie zameldowania powódki; 3) odpis pozwu i załączników.

7.2. Pozew o ochronę posiadania Milanówek, dnia 10 stycznia 2007 r.

Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim Wydział Cywilny Powódka: Joanna Mazowiecka Zam. ul. Kwiatowa 12 m. 4 60 – 255 Milanówek Pozwany: Jan Pomorski ul. Pomarańczowa 10 60- 369 Milanówek

54

POZEW O OCHRONĘ NARUSZONEGO POSIADANIA Wnoszę o: 1. przywrócenie powódce posiadania lokalu mieszkalnego położonego przy ul. Kwiatowej 12 m. 4 w Milanówku, naruszonego przez pozwanego oraz zakazanie pozwanemu dalszych naruszeń tego posiadania; 2. nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności; 3. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu według norm przepisanych; 4. wezwanie na rozprawę i przesłuchanie w charakterze świadka Beaty Kózki, zam. ul. Kwiatowa 12 m. 6 w Milanówku.

Uzasadnienie Strony w dniu 1 czerwca 2004 r. zawarły umowę najmu lokalu mieszkalnego położonego w Milanówku przy ul. Kwiatowej 12 m.4 i w tym dniu pozwany wydał powódce lokal do zamieszkania.

Dowód: umowa najmu z dnia 1 czerwca 2004 r.

W dniu 3 stycznia 2006 r. powódka wróciła do Milanówka po kilkudniowym pobycie u rodziny i okazało się, że zamki do mieszkania są zmienione. Powódka nie mogąc wejść do mieszkania zadzwoniła do wynajmującego, który po przyjeździe na ul. Kwiatową oświadczył jej, że to on zmienił zamki, bo zrywa z nią umowę najmu. Jako przyczynę podał fakt, iż zgłosiła się do niego osoba, która zaproponowała, że będzie płacić wyższy czynsz za to mieszkanie.

Dowód: zeznania świadka Beaty Kózki Powódka wykazała powyższymi dowodami swój ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia przez pozwanego.

Wobec przytoczonych okoliczności powództwo niniejsze zasługuje na uwzględnienie.

Podpis Załączniki: 1. umowa najmu z dnia 1 czerwca 2004 r.

2. odpis pozwu z załącznikiem

55

7.3. Pozew o eksmisję Kłodzko, dnia 12 kwietnia 2006 r.

Sąd Rejonowy w Kłodzku Wydział Cywilny Powódka: Ewa Sudecka Zam. ul. Wąwozowa 7 m 12 06-791 Kłodzko Pozwany: Tadeusz Sudecki Zam. ul. Wąwozowa 7 m 12 06-791 Kłodzko POZEW O EKSMISJĘ Wnoszę o: 1. nakazanie eksmisji pozwanego z mieszkania znajdującego się w budynku mieszkalnym przy ul. Wąwozowej 7 m.12 w Kłodzku; 2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu według norm przepisanych; ponadto wnoszę o: 3. wezwanie na rozprawę i przesłuchanie w charakterze świadka Elżbiety Czech, zam. ul. Wąwozowa 7 m. 15 w Kłodzku; 4. zwrócenie się do Komisariatu Policji przy ul. Polnej 10 w Kłodzku o nadesłanie informacji na temat liczby i przebiegu interwencji funkcjonariuszy policji w mieszkaniu przy ul. Wąwozowej 7 m. 12 w Kłodzku.

Uzasadnienie Strony zawarły związek małżeński przed Kierownikiem USC w Kłodzku 23 grudnia 1983 r. W trakcie trwania małżeństwa strony zamieszkały w lokalu przy ul. Wąwozowej 7 m.12 w Kłodzku, na podstawie umowy najmu z dnia 12 lipca 1996 roku.

56

Dowód: umowa najmu Od tego czasu strony mieszkają tam razem, wraz z 12 –letnim synem Adamem. Od 2 lat pozwany stale nadużywa alkoholu, wywołuje awantury i dopuszcza się aktów przemocy fizycznej i psychicznej wobec powódki i syna Adama, co stanowi zagrożenie dla ich zdrowia i utrudnia im normalne spokojne życie. W czasie tych awantur wielokrotnie interweniowała policja wzywana przez powódkę. Świadkiem tych zdarzeń byli także sąsiedzi.

Dowód: - akta sprawy znajdujące się w Komisariacie Policji przy ul. Polnej 10 w Kłodzku - zeznania świadka Powódka i jej syn żyją w poczuciu nieustannego zagrożenia, powódka z powodu sytuacji domowej od kilku miesięcy leczy się na nerwicę, a małoletni Adam korzysta z pomocy szkolnego pedagoga i w tym roku szkolnym, mimo iż jest bardzo zdolnym uczniem, osiąga znacznie gorsze wyniki w nauce niż w latach ubiegłych, co pozostaje w ścisłym związku z zachowaniem ojca.

Dowód: - zaświadczenie lekarskie - opinia pedagoga szkolnego W ocenie powódki pozwany swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne z nim zamieszkiwanie, dlatego pozew o eksmisję jest zasadny.

Podpis Załączniki: 1. zaświadczenie lekarskie 2. opinia pedagoga szkolnego 3. umowa najmu lokalu 4. odpis pozwu i załączników

57

8. Gdzie szukać pomocy w trudnej sytuacji życiowej?

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej, zgłoś się do jednej z poniżej wymienionych instytucji lub organizacji: Centrum Praw Kobiet, ul. Wilcza 60 lok. 19, 00 – 679 Warszawa, tel. (022) 621 35 37, tel./ fax (022) 652 01 17, e-mail: temida@cpk.org.pl Centrum Praw Kobiet – oddział w Krakowie, ul. Brodzińskiego 8, 30-506 Kraków, tel. (012) 296 13 70. e-mail: biuro@cpk.org.pl Centrum Praw Kobiet – oddział w Gdańsku, ul. Gen. de Gaulle’a 1b/15, 80-261 Gdańsk, tel. (0-58) 341-79-15, e-mail: cpk_gdansk@cpk.org.pl Centrum Praw Kobiet – oddział w Łodzi, ul. Piotrkowska 115, 90430 Łódź. tel. (042) 633 34 04, e-mail: cpk@cpk.lodz.pl Centrum Praw Kobiet – oddział w Grójcu, ul. Piłsudskiego 27, 05600 Grójec, tel. (0 48) 624 07 17 Centrum Promocji Kobiet, ul. Lwowska 17/3, 00-660 Warszawa, tel.

(022) 629 92 57, e-mail: centrum@promocjakobiet.pl Demokratyczna Unia Kobiet, ul. Grunwaldzka 5/2, 32-500 Chrzanów, tel. (032) 623 25 16 Demokratyczna Unia Kobiet, ul. 1 Maja 44, 55-200 Oława, tel. (071) 303 39 86, e-mail: krystynaswiderska@poczta.onet.

Demokratyczna Unia Kobiet, ul. Targowa 13/15, 87-100 Toruń, tel.

(056) 659 13 99, e-mail: duk.torun@wp.pl Demokratyczna Unia Kobiet, ul. Rybnicka 39, 52- 01 Wrocław, tel.

(071) 342 16 93, e-mail: dukwroc@free.ngo.pl, dfsisk@fr Demokratyczna Unia Kobiet, ul. Dworcowa 5/2, 41-800 Zabrze, tel.

(032) 370 27 00 Fundacja Pomocy Samotnej Matce ,,PRO-VITA’’, ul. Garbary 22, 61867 Poznań, tel. (061) 853 05 87, e-mail: fpsm@free.ngo.pl Liga Kobiet Polskich, ul. Modrzewiowa, 685-631 Bydgoszcz, tel. (052) 346 03 38 Liga Kobiet Polskich, ul. Czepliniecka 19 a, 97-400 Bełchatów, tel.

(044) 632 19 68

58

Liga Kobiet Polskich, ul. Legionów 2, 90-401 Łódź, tel. 0 800 345 056 Liga Kobiet Polskich, ul. Sempołowskiej 2, 45-044 Opole, tel. (077) 454 36 83, e-mail: lkpopole@os3.com.pl Liga Kobiet Polskich, Al. Wojska Polskiego 69, 70-487 Szczecin, tel.

(091) 421 25 25, e-mail: annawawrzyniak@tenbit.pl Liga Kobiet Polskich – Koło nr 2 ,,Femina’’, os. Wojska Polskiego 18/4/3, 57-402 Nowa Ruda, tel. (074) 872 60 39 e-mail: gosia.js@wp.pl Liga Kobiet Polskich Zarząd Główny, ul. Bracka 5, 00-501 Warszawa, tel. 022) 621 29 64, 625 e-mail: ligakobietpolskich@o2.pl Lubuskie Stowarzyszenie na Rzecz Kobiet BABA, Plac Matejki 3 a, 65001 Zielona Góra, tel. (068) 454 92 32, e-mail: baba@baba.org.pl Stowarzyszenie Kobiet na rzecz Kobiet, ul. Miła 26, 77-100 Bytów, tel.

(059) 822 49 49 Stowarzyszenie Kobiety – Kobietom, ul. Mickiewicza 3/5, 60-833 Poznań, tel. (061) 851 97 84, e-mail: cdz@cdz.org.pl Stowarzyszenie Sieć Współpracy Kobiet NEWW-Polska, ul. Miszewskiego 17, pok. 100, 80-239 Gdańsk, tel. (0*58) 344 97 50, e-mail: neww@neww.org.pl Stowarzyszenie Przeciwko Przemocy w Rodzinie „Promyk” Kraków, ul. Radzikowska 8b, tel. (012) 421 82 42, fax. 0-12 421 69 76 Ośrodek Interwencji Kryzysowej, 32-026 Kraków, ul. Radziwiłowska 8b, tel. (012) 421 92 82 Centrum Interwencji Kryzysowej PCK, 80-219 Gdańsk, Al. Zwycięstwa 27 tel. (058) 341-43-41 Stowarzyszenie „Stop”, 20-709 Lublin, ul. Krasińskiego 3 m.45 Wejcherowski Ruch Stop Przemocy w Rodzinie, Wejherowo, ul. Kusocińskiego 17, tel. (058) 672-50-41 Ośrodek Interwencji Kryzysowej dla Rodzin z Problemem Alkoholowym, Katowice, ul. Bednarza 2, tel. (032) 256 92 78 Ośrodek Doraźnej Pomocy dla Kobiet i Dzieci Maltretowanych Stowarzyszenie Samopomocy „Krąg”, 80-749 Gdańsk, ul. Olszyńska 41, tel. (058) 301-92-62

59

Wybrane publikacje Fundacji Centrum Praw Kobiet 1. Poradniki z serii „Poznaj swoje prawa...”

Jeśli jesteś ofiarą przemocy Jeśli jesteś ofiarą gwałtu Zanim powiesz „tak” Jeśli chcesz się rozwieść Rodzice i dzieci Wszystko o alimentach i …

Konkubinat… i co dalej?

Majątek wspólny i jego podział Wszystko o dziedziczeniu Przed sądem cywilnym Na rynku pracy Sprawy mieszkaniowe 2. Poradniki z serii „Poznaj siebie i swój związek” Jak dogadać się we dwoje 3. Ulotki Przemoc w rodzinie – przerwijmy zmowę milczenia Przemoc w rodzinie – powiedz „Nie” Przemoc w rodzinie – mężczyźni mówią „Nie” Przemoc w rodzinie – masz prawo Gwałt – to nie ty jesteś winna Dyskryminacja – nie musisz się na to godzić Molestowanie w pracy Alkoholizm – gdy on pije Bądź rozważna – pieniądze w małżeństwie 4. Publikacje z serii „Prawo dziś i jutro” Przemoc w rodzinie wobec kobiet i dzieci Przemoc w rodzinie a wymiar sprawiedliwości 5. Kobiety w latach 90. – raport, (wersja polska i angielska) 6. Kobiety w Polsce 2003 – raport 7. Równość praw kobiet i mężczyzn. Ustawodawstwo Unii Europejskiej i Rady Europy. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Teksty i komentarze 8. Żywoty kobiet 9. Kobiety rozmawiają z kobietami – przewodnik dla doradczyń 10. Razem w Europie – informatorka równościowa 11. Przemoc w rodzinie wobec kobiet i dzieci z serii Prawo dziś i jutro 12. Prawo i Płeć – czasopismo Fundacji Centrum Praw Kobiet

60