attach_22

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 1

(Black plate)

Pokonywanie Pokonywanie barier barier poradnik dla kobiet niepe∏nosprawnych i ich bliskich Sylwia Kluczyƒska

Publikacja przygotowana i wydana dzi´ki pomocy finansowej Unii Europejskiej.

Wyra˝one w publikacji poglàdy i opinie sà wy∏àcznie poglàdami Centrum Praw Kobiet i w ˝aden sposób nie odzwierciedlajà oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.

Warszawa 2004

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 2

(Black plate)

Wydawca: Centrum Praw Kobiet ul. Wilcza 60/19 00 – 679 Warszawa tel. (48 22) 652 01 17 tel./ fax: (48 22) 622 25 17 e–mail: temida@cpk.org.pl http://free.ngo.pl/temida © Women's Rights Center Nasz numer konta: 24 1020 11 56 0000 7302 0008 7031 Redakcja i korekta: Hanna Dàbrowiecka Wydanie pierwsze Projekt graficzny i ∏amanie: Anna Klonowska ISBN 83-89888-10-6 Egzemplarz bezp∏atny

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 3

(Black plate)

Spis treÊci: Wst´p ....................................................

5

1. Niepe∏nosprawnoÊç .....................................

8

2. Problemy osób niepe∏nosprawnych ................... 16 3. Przemoc wobec niepe∏nosprawnych kobiet .......... 25 4. Nasze dziecko jest niepe∏nosprawne

................ 28

5. ABC praktycznych umiej´tnoÊci ...................... 46 6. Problemy zwiàzane z pracà zawodowà .............. 58 7. Strategie dzia∏aƒ na rzecz osób niepe∏nosprawnych

67

8. Kto i jak pomaga niepe∏nosprawnym w Polsce ..... 72 9. Wa˝ne adresy ........................................... 85 10. Aneks .................................................... 94

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 5

(Magenta plate)

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 5

(Black plate)

Wst´p Przez ca∏y czerwiec wypatrywa∏am na ulicach Warszawy niepe∏nosprawnych kobiet. Chcia∏am sprawdziç, czy widoczna niepe∏nosprawnoÊç wywo∏uje jakieÊ reakcje innych ludzi, czy proponujà pomoc, uÊmiechajà si´ ˝yczliwie, czy te˝ usuwajà si´ wózkom z drogi ze zniecierpliwionym sarkni´ciem.

Niewiele uda∏o mi si´ zobaczyç: w tym czasie spotka∏am dwóch m´˝czyzn na wózkach, popychanych przez panie oraz niewidomà kobiet´, która ca∏kiem raêno postukujàc bia∏à laskà o kraw´˝nik wsiad∏a bez ˝adnej pomocy do autobusu.

Statystycznie rzecz bioràc, powinnam zaobserwowaç o wiele wi´cej niepe∏nosprawnych paƒ, panów zresztà te˝.

Wyglàda na to, ˝e osoby niepe∏nosprawne ukrywajà si´ w swoich domach, bo: nie potrafià poruszaç si´ samodzielnie, n´ka je obawa przed reakcjà ludzi, nie mogà pokonaç schodów, wózki nie mieszczà si´ w windach... Przypuszczam, ˝e barier, architektonicznych i funkcjonalnych, jak równie˝ i tych trudniejszych do pokonania – wewn´trznych, psychologicznych mo˝na znaleêç co najmniej tyle, ile jest osób niepe∏nosprawnych.

Niektórzy potrafià przezwyci´˝yç l´ki i obawy, zaakceptowaç wynikajàce z niepe∏nosprawnoÊci ograniczenia, odnajdujàc swoje miejsce w ˝yciu, cieszàc si´ jego pe∏nià, wszak nikt rozsàdny nie twierdzi, ˝e pe∏nia ˝ycia i szcz´Êcie zosta∏y zarezerwowane dla osób pe∏nosprawnych.

Inne osoby oczekujà od losu, opiekunów i bliskich czy te˝ od spo∏ecznoÊci ludzi zdrowych spe∏niania wszystkich ˝yczeƒ i naprawiania wszelakich krzywd. Poniewa˝ nie mo˝na im w ˝aden sposób przywróciç utraconej sprawnoÊci, zamykajà si´ w swoim nieszcz´Êciu jak w wi´zieniu, skutecznie

Niepelnospr

6

10/9/04

15:35

Page 6

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

odgradzajàc si´ zarówno od innych ludzi, jak i od ˝ycia, nie wspominajàc ju˝ o samodzielnoÊci.

Nie zawsze potrafimy zrozumieç potrzeby osób niepe∏nosprawnych, ma∏o kto ma ÊwiadomoÊç, ˝e ka˝da z∏otówka màdrze wydana na rehabilitacj´ zawodowà i usamodzielnienie osób niepe∏nosprawnych zwróci si´ w przysz∏oÊci wielokrotnie, choçby poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na us∏ugi opiekuƒcze, zasi∏ki czy dzia∏ania opieki spo∏ecznej.

Obowiàzujàcym w europejskiej Polsce XXI wieku kierunkiem polityki spo∏ecznej powinien byç wytyczony s∏owami: Nie litoÊç i ja∏mu˝na, lecz integracja!

Wiadomo, ˝e integracja nie jest mo˝liwa bez informacji, skierowanej zarówno do osób pe∏nosprawnych, by Êwiadomie dà˝y∏y do wyrównywania szans i przeciwdzia∏a∏y wykluczaniu spo∏ecznemu niepe∏nosprawnych, jak i do niepe∏nosprawnych, by zna∏y swoje uprawnienia i potrafi∏y z nich korzystaç.

Chcàc wype∏niç istniejàcà luk´ informacyjnà, dotyczàcà kobiet niepe∏nosprawnych, Centrum Praw Kobiet podj´∏o si´ wydrukowania broszury adresowanej do kobiet niepe∏nosprawnych i ich bliskich. Zdajemy sobie spraw´, ˝e nasza publikacja pt.: „Pokonywanie barier” w ˝adnej mierze nie wyczerpuje tematu. Istniejà tak˝e problemy, które znacznie przekraczajà ramy publikacji informacyjnej (wymieƒmy choçby problemy zdrowia psychicznego, potrzeby i mo˝liwoÊci seksualne niepe∏nosprawnych, zapewnienie godziwej opieki osobom z g∏´bokimi wadami rozwoju itp.).

Miejmy nadziej´, ˝e znajdà si´ Êrodki na publikacje tego typu, tak bardzo potrzebne kobietom niepe∏nosprawnym i ich bliskim, a tak˝e nam – zdrowym.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 7

(Black plate)

W s t ´ p

7

Informacje sà niezb´dne osobom niepe∏nosprawnym, by pokonywaç bariery, a sprawnym – by je usuwaç! Zarówno jedna, jak i druga czynnoÊç powinna byç obowiàzkowa, gdy˝ s∏u˝y dobru ca∏ego spo∏eczeƒstwa – bez ró˝nic, przedzia∏ów i barier.

Hanka Dàbrowiecka

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 8

(Black plate)

8

1. N i e p e ∏ n o s p r aw n o Ê ç W 2002 roku w Polsce by∏o 5.456.700 niepe∏nosprawnych, co stanowi 14,3% ca∏ego spo∏eczeƒstwa. Oznacza to, ˝e co siódmy Polak by∏ osobà niepe∏nosprawnà. W ciàgu ostatnich 14 lat nastàpi∏ prawie dziesi´ciokrotny wzrost liczby niepe∏nosprawnych. Ten fakt ∏àczy si´ przede wszystkim z procesem starzenia si´ spo∏eczeƒstwa – prawie 60% niepe∏nosprawnych to osoby w wieku poprodukcyjnym. WÊród osób niepe∏nosprawnych przewa˝ajà kobiety (52,3% populacji niepe∏nosprawnych).

W prawie polskim poj´cie osoba niepe∏nosprawna po raz pierwszy pojawi∏o si´ w uchwale Sejmu z 1982 r. w sprawie inwalidów i osób niepe∏nosprawnych; zdefiniowano to poj´cie dopiero w ustawie z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepe∏nosprawnych. Poj´cie to zastàpi∏o u˝ywane od wielu lat s∏owo: inwalida.

Definicja niepe∏nosprawnoÊci zastosowana w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych u˝ywana jest najcz´Êciej. Wed∏ug niej niepe∏nosprawnymi sà osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umys∏owy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bàdê uniemo˝liwia wype∏nianie ról spo∏ecznych, a w szczególnoÊci zdolnoÊci do wykonywania pracy zawodowej, je˝eli uzyska∏y orzeczenie: o zakwalifikowaniu przez organy orzekajàce do jednego z trzech stopni niepe∏nosprawnoÊci albo o ca∏kowitej lub cz´Êciowej niezdolnoÊci do pracy, a je˝eli nie ukoƒczy∏y 16 roku ˝ycia – orzeczenie o rodzaju i stopniu niepe∏nosprawnoÊci.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 9

(Black plate)

N i e p e ∏ n o s p r a w n o Ê ç

9

Stopnie niepe∏nosprawnoÊci 1. Osoba niepe∏nosprawna w stopniu znacznym to osoba majàca naruszonà sprawnoÊç organizmu, niezdolna do podj´cia pracy albo zdolna do wykonywania zatrudnienia w zak∏adzie pracy chronionej lub w zak∏adzie aktywizacji zawodowej oraz wymagajàca niezb´dnej sta∏ej lub d∏ugotrwa∏ej opieki lub pomocy innej osoby w zwiàzku ze znacznie ograniczonà mo˝liwoÊcià samodzielnej egzystencji; zaliczenie do znacznego stopnia niepe∏nosprawnoÊci nie wyklucza mo˝liwoÊci podj´cia przez takà osob´ pracy na tzw. otwartym rynku pracy (dawna I grupa Komisji ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia).

2. Osoba niepe∏nosprawna w stopniu umiarkowanym to osoba, która z powodu naruszenia sprawnoÊci organizmu jest zdolna do wykonywania pracy na stanowisku przystosowanym odpowiednio do jej potrzeb i mo˝liwoÊci wynikajàcych z niepe∏nosprawnoÊci, wymagajàca w celu pe∏nienia ról spo∏ecznych cz´Êciowej lub okresowej pomocy innej osoby w zwiàzku z ograniczonà mo˝liwoÊcià samodzielnej egzystencji (dawna II grupa KIZ).

3. Osoba niepe∏nosprawna w stopniu lekkim to osoba, która ma naruszonà sprawnoÊç organizmu, ale jest zdolna do wykonywania zatrudnienia i nie wymaga pomocy innych osób (dawna III grupa KIZ).

Ustawa definiuje ograniczonà mo˝liwoÊç samodzielnej egzystencji jako naruszenie sprawnoÊci organizmu w stopniu uniemo˝liwiajàcym zaspokajanie, bez pomocy innych osób, podstawowych potrzeb ˝yciowych, takich jak: samoobs∏uga, poruszanie czy komunikowanie si´. Stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci orzeka si´ na sta∏e lub na czas okreÊlony.

Dzieci do 16 roku ˝ycia zaliczane sà do osób niepe∏nosprawnych (bez okreÊlania stopnia niepe∏nosprawnoÊci), jeÊli majà naruszonà sprawnoÊç fizycznà lub psychicznà, której przewidywany czas trwania b´dzie d∏u˝szy ni˝ 12 miesi´cy, z powodu wady

Niepelnospr

10

10/9/04

15:35

Page 10

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

wrodzonej, d∏ugotrwa∏ej choroby lub uszkodzenia organizmu oraz gdy istnieje koniecznoÊç zapewnienia im ca∏kowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb ˝yciowych w sposób przewy˝szajàcy wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Mogà si´ ubiegaç o wydanie dokumentu: Orzeczenie o niepe∏nosprawnoÊci.

Niepe∏nosprawnoÊç dziecka orzeka si´ na czas okreÊlony, jednak na okres nie d∏u˝szy ni˝ do ukoƒczenia przez dziecko 16 roku ˝ycia. Po tym czasie dziecko stara si´ o uzyskanie orzeczenia o stopniu niepe∏nosprawnoÊci.

Orzeczenia o niepe∏nosprawnoÊci lub stopniu niepe∏nosprawnoÊci wydajà: • Powiatowe Zespo∏y do spraw Orzekania o Niepe∏nosprawnoÊci (pierwsza instancja), • Wojewódzkie Zespo∏y do spraw Orzekania o Stopniu Niepe∏nosprawnoÊci (druga instancja).

Od orzeczenia wojewódzkiego zespo∏u przys∏uguje odwo∏anie do sàdu pracy i ubezpieczeƒ spo∏ecznych.

Powiatowe Zespo∏y do Spraw Orzekania o Niepe∏nosprawnoÊci przy orzekaniu stopnia niepe∏nosprawnoÊci danej osoby biorà pod uwag´: • treÊç orzeczenia o stanie zdrowia wydanego przez lekarza Zespo∏u, okreÊlajàcego trwa∏e lub czasowe naruszenie sprawnoÊci organizmu, • wiek, p∏eç, wykszta∏cenie, zawód i posiadane kwalifikacje, • ewentualne zatrudnienie i warunki pracy (np. czy osoba mo˝e pracowaç jedynie w warunkach pracy chronionej). Przy ocenie zachowania zdolnoÊci do pracy osoby, która nie by∏a wczeÊniej zatrudniona, bierze si´ pod uwag´, czy i jakie zatrudnienie mog∏aby podjàç przy uwzgl´dnieniu jej wykszta∏cenia i posiadanych kwalifikacji przy obni˝onej sprawnoÊci organizmu, porównujàc do osoby o podobnym wykszta∏ceniu

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 11

(Black plate)

N i e p e ∏ n o s p r a w n o Ê ç

11

i kwalifikacjach w pe∏ni sprawnej psychicznie i fizycznie, • mo˝liwoÊci przewrócenia zdolnoÊci danej osoby do pracy wykonywanej do tej pory lub innej poprzez leczenie, rehabilitacj´ lub przekwalifikowanie, • mo˝liwoÊci poprawy funkcjonowania danej osoby w ˝yciu codziennym oraz w pe∏nieniu ról spo∏ecznych (poprzez leczenie, rehabilitacj´, zaopatrzenie w przedmioty i Êrodki pomocnicze, specjalistyczne us∏ugi opiekuƒcze).

W orzeczeniu powinny byç zawarte wskazania dotyczàce: – zatrudnienia, które uwzgl´dnia mo˝liwoÊci danej osoby, – szkolenia, tak˝e specjalistycznego, – uczestnictwa w terapii zaj´ciowej, – zatrudnienia w zak∏adzie aktywnoÊci zawodowej, – koniecznoÊci zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, Êrodki pomocnicze oraz pomoce techniczne u∏atwiajàce funkcjonowanie, – korzystania z us∏ug socjalnych, opiekuƒczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych, Êwiadczonych przez oÊrodki pomocy spo∏ecznej, organizacje pozarzàdowe i inne podmioty, – koniecznoÊci sta∏ej lub d∏ugotrwa∏ej opieki lub pomocy innej osoby w zwiàzku ze znacznym ograniczeniem mo˝liwoÊci samodzielnej egzystencji, – koniecznoÊci sta∏ego wspó∏udzia∏u na co dzieƒ opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji, edukacji, – prawa do niestosowania si´ do niektórych znaków drogowych (mo˝liwoÊç uzyskania Karty Parkingowej w przypadku osób o obni˝onej sprawnoÊci ruchowej).

W przypadku zmiany stanu zdrowia osoba niepe∏nosprawna posiadajàca wa˝ne orzeczenie, mo˝e wystàpiç do zespo∏u ds. orzekania o niepe∏nosprawnoÊci o ponowne rozpatrzenie sprawy i wydanie nowego orzeczenia uwzgl´dniajàcego zmian´ stanu zdrowia.

Niepelnospr

12

10/9/04

15:35

Page 12

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Orzeczenia Zak∏adu Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych Lekarze orzecznicy ZUS stwierdzajà ca∏kowità lub cz´Êciowà niezdolnoÊç do pracy dla celów zabezpieczenia spo∏ecznego.

Orzecznictwo ZUS jest traktowane na równi oraz porównywalne z orzecznictwem zespo∏ów orzekajàcych o stopniu niepe∏nosprawnoÊci. Decyzje orzecznika ZUS: 1. o ca∏kowitej niezdolnoÊci do pracy i samodzielnej egzystencji jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepe∏nosprawnoÊci; 2. o ca∏kowitej niezdolnoÊci do pracy jest traktowane na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepe∏nosprawnoÊci; 3. o cz´Êciowej niezdolnoÊci do pracy oraz celowoÊci przekwalifikowania jest traktowane na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepe∏nosprawnoÊci.

Ca∏kowicie niezdolnà do pracy jest osoba, która utraci∏a zdolnoÊç do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Zachowanie zdolnoÊci do pracy w warunkach specjalnych nie stanowi przeszkody w orzeczeniu ca∏kowitej niezdolnoÊci do pracy. Cz´Êciowo niezdolnà do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraci∏a zdolnoÊç do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Nastàpi∏o obni˝enie zdolnoÊci do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia w porównaniu do zdolnoÊci, jakie wykazujà pracownicy o podobnych kwalifikacjach i przygotowaniu zawodowym, którzy posiadajà pe∏nà sprawnoÊç fizycznà i psychicznà. W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawnoÊci organizmu w stopniu powodujàcym koniecznoÊç sta∏ej lub d∏ugotrwa∏ej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb ˝yciowych orzeka si´ niezdolnoÊç do samodzielnej egzystencji.

Orzeczenia lekarzy orzeczników ZUS okreÊlajàce niezdolnoÊç do pracy nie sà jednak do koƒca równe orzeczeniom stopnia niepe∏nosprawnoÊci. Orzeczenia ZUS oceniajà zdol-

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 13

(Black plate)

N i e p e ∏ n o s p r a w n o Ê ç

SYSTEM ORZECZNICTWA (od 1 wrzeÊnia 1997)

13

DAWNY SYSTEM ORZECZNICTWA

Orzeczenie Powiatowego Zespo∏u ds. Orzekania o Stopniu Niepe∏nosprawnoÊci

Orzeczenie lekarza ZUS

Znaczny stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci

Ca∏kowita niezdolnoÊç do pracy oraz samodzielnej egzystencji

I grupa inwalidzka

Umiarkowany stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci

Ca∏kowita niezdolnoÊç do pracy

II grupa inwalidzka

Lekki stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci

Cz´Êciowa niezdolnoÊç do pracy i celowoÊç przekwalifikowania zawodowego

III grupa inwalidzka

noÊç do pracy i podstaw´ do Êwiadczeƒ ubezpieczenia spo∏ecznego, choç niejednokrotnie uprawniajà do takich samych ulg i uprawnieƒ, co orzeczenia powiatowych zespo∏ów (bez koniecznoÊci ponownego orzekania), natomiast orzeczenia o stopniu niepe∏nosprawnoÊci powiatowych zespo∏ów nie sà podstawà do ubiegania si´ o rent´ lub emerytur´ z ubezpieczenia spo∏ecznego, ale stwarzajà mo˝liwoÊç do korzystania z ulg i Êwiadczeƒ wynikajàcych z ustawy.

Niepelnospr

14

10/9/04

15:35

Page 14

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Renta z tytu∏u niezdolnoÊci do pracy W celu ubiegania si´ o rent´ nale˝y z∏o˝yç wniosek i dokumentacj´ lekarskà do ZUS-u. Na podstawie dodatkowych badaƒ lekarz orzecznik wydaje stosownà decyzj´, podlegajàcà zaskar˝eniu do sàdu pracy i ubezpieczeƒ spo∏ecznych.

Renta przys∏uguje temu, kto: – jest niezdolny do pracy; – ma wymagany okres sk∏adkowy i niesk∏adkowy (wymagany sta˝ ubezpieczeniowy wynosi: 1 rok, gdy niezdolnoÊç powsta∏a przed 20 rokiem ˝ycia; 2 lata dla osób w wieku 20-22 lat, 3 lata u osób od 22-25 lat; 4 lata dla przedzia∏u wiekowego od 25-30 lat; i 5 lat dla osób powy˝ej 30 lat); – niezdolnoÊç powsta∏a w okresach ÊciÊle okreÊlonych w ustawie, np. w okresie ubezpieczenia, zatrudnienia, pobierania zasi∏ku dla bezrobotnych, zasi∏ków z ubezpieczenia spo∏ecznego (chorobowego lub opiekuƒczego) albo nie póêniej ni˝ w ciàgu 18 miesi´cy od ustania tych okresów.

Ponadto osobie niepe∏nosprawnej mogà tak˝e przys∏ugiwaç Êwiadczenie z tytu∏u wypadków przy pracy i chorób zawodowych, np. jednorazowe odszkodowanie, Êwiadczenie wyrównawcze, renta inwalidzka lub renta szkoleniowa.

Odszkodowanie dla osoby niepe∏nosprawnej Osobie niepe∏nosprawnej przys∏ugujà tak˝e roszczenia o charakterze cywilnoprawnym. Przepisy kodeksu cywilnego (art. 444 i 445 kodeksu cywilnego) przewidujà, i˝ w razie uszkodzenia cia∏a lub rozstroju zdrowia naprawienie szkody mo˝e polegaç na: 1) zwrocie wszelkich kosztów (gdy poszkodowany w szczególnoÊci sta∏ si´ inwalidà – mo˝e mu byç przyzna-

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 15

(Black plate)

N i e p e ∏ n o s p r a w n o Ê ç

15

ne jednorazowe odszkodowanie, które u∏atwi mu przekwalifikowanie oraz wykonywanie nowego zawodu); 2) wyp∏aceniu renty (je˝eli poszkodowana utraci∏a ca∏kowicie lub cz´Êciowo zdolnoÊç do pracy zarobkowej albo zwi´kszy∏y si´ jej potrzeby lub zmniejszy∏y widoki na przysz∏oÊç; w przypadku, gdy w chwili wydania wyroku szkody nie da si´ dok∏adnie ustaliç, mo˝na przyznaç rent´ tymczasowà); 3) zadoÊçuczynieniu za doznanà krzywd´ (jest to wynagrodzenie cierpieƒ moralnych, psychicznych, poczucia krzywdy za utrat´ zdrowia, ból i cierpienie).

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 16

(Black plate)

16

2. Problemy osób niepe∏nosprawnych Reakcje na niepe∏nosprawnoÊç Uszkodzenia cia∏a u osób doros∏ych powodujà najsilniejsze prze˝ycia traumatyczne. Dzieci z wrodzonymi uszkodzeniami cia∏a rozwijajà w∏asnà to˝samoÊç z uwzgl´dnieniem istniejàcej niepe∏nosprawnoÊci, jest ona niejako naturalnym sk∏adnikiem ich osoby. Dopiero po pewnym czasie dzieci uzyskujà informacje na temat swojej odmiennoÊci, czyli mia∏y czas, aby przystosowaç si´ do zaistnia∏ej sytuacji. Nie jest jednak prawdà, ˝e przy wrodzonych uszkodzeniach cia∏a ludzie nie doÊwiadczajà cierpienia. Cierpienie to jednak zazwyczaj nie ma charakteru gwa∏townego urazu psychicznego.

Osoby zaÊ w starszym wieku, bardziej Êwiadome zmniejszajàcej si´ z up∏ywem lat sprawnoÊci, lepiej b´dà przygotowane na przyj´cie ewentualnego uszkodzenia cia∏a. Ich reakcje na niepe∏nosprawnoÊç zazwyczaj nie sà tak gwa∏towne, jak reakcje osób w pe∏ni si∏.

Niepe∏nosprawnoÊç powsta∏a w wyniku wypadku czy nag∏ej choroby to wstrzàs zmieniajàcy ca∏e ˝ycie. Najintensywniej reaguje si´ bezpoÊrednio po urazie – ludzie nagle dowiadujà si´, ˝e ich cia∏o zosta∏o drastycznie zmienione, ˝e nie jest ju˝ tak sprawne jak dawniej, ˝e nie majà nad nim kontroli. Pojawia si´ poczucie zagro˝enia i bliskoÊci Êmierci.

Najcz´Êciej ludzie, którzy utracili sprawnoÊç organizmu, odczuwajà silny strach przed Êmiercià, a zarazem bezradnoÊç wobec zaistnia∏ej sytuacji zdrowotnej.

W zwiàzku z odczuwanym bólem, pesymistycznym wyobra˝eniem przysz∏ej egzystencji mo˝e pojawiç si´ ch´ç przerwania ˝ycia poprzez samobójstwo.

Osoby niepe∏nosprawne odczuwajà przymus myÊlenia na

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 17

P r o b l e m y

o s ó b

(Black plate)

n i e p e ∏ n o s p r a w n y c h

17

tematy przykre, zwiàzane z kalectwem, myÊlenie jest chaotyczne, co dodatkowo wzmaga poczucie braku bezpieczeƒstwa; dokucza im poczucie dezorientacji co do w∏asnego cia∏a, doÊwiadczanie nierealnoÊci uszkodzenia cia∏a (np. poczucie bólu w utraconej koƒczynie).

Niektóre osoby nieustannie op∏akujà utrat´ sprawnoÊci cia∏a. Niektórzy zaÊ irracjonalnie obwiniajà siebie, innych lub los za to, co si´ sta∏o, równoczeÊnie odczuwajàc brak sensu ˝ycia.

Uszkodzonà cz´Êç cia∏a niekiedy traktuje si´ jako coÊ obcego, próbujàc usunàç ten fragment ze ÊwiadomoÊci. Czasem wyst´pujà obawy o to, czy nie nastàpi jeszcze wi´ksza deformacja cia∏a.

Niepe∏nosprawnoÊç powoduje, ˝e znacznie bardziej odczuwa si´ niezrozumienie i oboj´tnoÊç ze strony innych ludzi, silniejszy jest l´k przed odrzuceniem, brakiem akceptacji, zw∏aszcza przez partnera ˝yciowego.

Osobom niepe∏nosprawnym trudno pogodziç si´ z utratà dotychczas pe∏nionych ról spo∏ecznych, odczuwajà obaw´ przed niezdolnoÊcià do pracy, martwià si´ o los swój i rodziny, bojà si´ utraty niezale˝noÊci materialnej.

Naukowcy wykazali, ˝e wielkoÊç urazu psychicznego zwiàzanego z uszkodzeniem cia∏a zdeterminowana jest m. in. przez: wielkoÊç i lokalizacj´ uszkodzenia cia∏a, jego wp∏yw na ogólny stan zdrowia, widocznoÊç defektu, spostrzeganà mo˝liwoÊç fizycznej rekonstrukcji uszkodzenia, pami´ç zdarzenia, które spowodowa∏o uszkodzenie, oraz od osobowoÊci osoby niepe∏nosprawnej. Wymienione czynniki wp∏ywajà równie˝ na tempo, w jakim osoba niepe∏nosprawna poradzi sobie z prze˝ywanym urazem.

Niepelnospr

18

10/9/04

15:35

Page 18

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Pokonywanie kryzysów ˝yciowych Osoby doÊwiadczajàce nag∏ego urazu mo˝na podzieliç na dwie grupy. Pierwsza z nich to osoby, które w pe∏ni poddajà si´ zaistnia∏ej sytuacji. Ca∏y czas koncentrujà si´ na doznanym nieszcz´Êciu i trudnoÊciach ˝yciowych, jakie wynikajà z ich sytuacji. Spostrzegajà siebie jako ofiary losu.

Drugà grup´ tworzà osoby, które przeciwstawiajà si´ niepe∏nosprawnoÊci i próbujà pokierowaç swoim ˝yciem oraz dà˝à do poprawy w∏asnego losu.

Osoba niepe∏nosprawna musi podjàç wysi∏ek powtórnego procesu socjalizacji. Proces ten jest z∏o˝ony i rozciàga si´ zazwyczaj na wiele lat. W wyniku tego procesu osoba niepe∏nosprawna powinna odnaleêç swoje nowe miejsce w spo∏ecznoÊci, opanowaç nowe umiej´tnoÊci, zmieniç swój dotychczasowy styl ˝ycia i przyzwyczajenia.

DoÊwiadczenia osób niepe∏nosprawnych sk∏adajà si´ z negatywnych prze˝yç – odczuwanych w sytuacjach krytycznych – oraz z prze˝yç pozytywnych – wynikajàcych z przezwyci´˝enia kryzysów psychicznych i osiàgania coraz to wi´kszej samodzielnoÊci i niezale˝noÊci.

Prawie ka˝da osoba, która dozna∏a urazu cia∏a, najpierw trafia do placówki leczniczej, po pewnym czasie wraca do swojego domu i próbuje zajàç miejsce poÊród pe∏nosprawnych. W ka˝dym z tych miejsc dochodzi do doÊwiadczania specyficznych kryzysów ˝yciowych, których istotà jest poczucie niepewnoÊci i zagro˝enia.

W szpitalu lub oÊrodku rehabilitacyjnym osoby niepe∏nosprawne to pacjentki, które si´ leczy i które majà zostaç wyleczone. Pacjentka zadaje sobie pytania: czy umr´? Czy powróc´ do tego, co by∏o? Czy b´dzie mo˝na odwróciç zmiany? Gdy odpowiedzi na te pytania zostanà udzielone,

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 19

P r o b l e m y

o s ó b

(Black plate)

n i e p e ∏ n o s p r a w n y c h

19

nast´puje kryzys zwiàzany z przejÊciem od roli chorej do roli osoby niepe∏nosprawnej.

Pacjentki przebywajàce w oÊrodkach rehabilitacyjnych niezale˝nie od rodzaju dysfunkcji organizmu mogà doÊwiadczaç silnych prze˝yç zwiàzanych z udzia∏em w zaj´ciach rehabilitacyjnych. Dzi´ki okreÊlonym u∏atwieniom sprz´towym i ˝yczliwej postawie personelu szpitalnego, a przed wszystkim dzi´ki odnoszonym sukcesom w procesie usprawnienia mogà byç to prze˝ycia pozytywne.

Powrót pacjentki do domu zazwyczaj zwiàzany jest z kolejnym kryzysem. Optymizm bardzo szybko zamienia si´ w rozpacz. Nast´puje pe∏na konfrontacja z niepe∏nosprawnoÊcià.

Cz´sto nie sprawdzajà si´ stworzone w trakcie rehabilitacji szpitalnej wyobra˝enia na temat funkcjonowania w domu.

Nadchodzi tzw. kryzys ograniczonej niezale˝noÊci. Osoba niepe∏nosprawna mo˝e zarzucaç sobie, ˝e sta∏a si´ ci´˝arem dla najbli˝szych. Mo˝e podejmowaç próby powrotu do zadaƒ ze swojego dotychczasowego ˝ycia, co dostarcza jej dalszych negatywnych prze˝yç. Czasami, nie mogàc poradziç sobie w domu rodzinnym, osoby niepe∏nosprawne decydujà si´ na pobyt w domu pomocy spo∏ecznej. Zdarza si´ te˝, ˝e cz∏onkowie rodziny zmuszajà osob´ niepe∏nosprawnà do opuszczenia domu. OczywiÊcie, tak skrajne przypadki nie sà cz´ste. Zazwyczaj osoba pozostaje w domu, który staje si´ dla niej bezpiecznym azylem.

Po krótszym czy d∏u˝szym okresie adaptacji osoba niepe∏nosprawna zaczyna odczuwaç silnà potrzeb´ powrotu do normalnych kontaktów z innymi ludêmi. Szybko okazuje si´, ˝e nie jest to ∏atwe zadanie. Poprzednie kontakty zosta∏y bardzo rozluênione lub zerwane i trudno je odtworzyç. Najcz´Êciej nie mo˝na okreÊliç jednoznacznie, w jakim stopniu wynika to z niech´ci osób zdrowych, a w jakim – osób niepe∏nosprawnych.

Niepelnospr

20

10/9/04

15:35

Page 20

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Cz´sto zdarza si´, ˝e w równym stopniu osoby niepe∏nosprawne i ich znajomi nie potrafià odnaleêç si´ w nowej i trudnej dla nich sytuacji. Nie bez znaczenia sà równie˝ bariery architektoniczne, które utrudniajà wejÊcie w normalne ˝ycie spo∏eczne.

Osoby niepe∏nosprawne doÊwiadczajà kryzysu pustki spo∏ecznej. Czujà si´ niepe∏nowartoÊciowe spo∏ecznie, odrzucone przez innych, wskutek czego dalsze ˝ycie traci dla nich sens.

Niektórzy próbujà radziç sobie z tym kryzysem nawiàzujàc kontakty z innymi osobami niepe∏nosprawnymi.

Oprócz wymienionych powy˝ej kryzysów osoby niepe∏nosprawne mogà doÊwiadczaç tzw. kryzysu rzeczywistego zwiàzanego z trudnoÊciami dnia codziennego, na które natrafiajà wszyscy ludzie, ale osoby niepe∏nosprawne odczuwajà je szczególnie dotkliwie (np. k∏opoty finansowe, uzyskanie satysfakcjonujàcej pracy, trudnoÊci rodzinne).

Osoby z uszkodzeniami cia∏a cz´sto czujà si´ odsuni´te na margines ˝ycia spo∏ecznego. Sà przekonane, ˝e spo∏eczeƒstwo ich nie rozumie, nie akceptuje, dyskryminuje, a niekiedy nawet przeÊladuje.

Niektóre osoby podejmujà próby ukrycia przed otoczeniem w∏asnych braków fizycznych. Majà nadziej´, ˝e w ten sposób uniknà cierpienia zwiàzanego ze ÊwiadomoÊcià odrzucenia, w rzeczywistoÊci zazwyczaj pog∏´bia to jeszcze cierpienie i wyobcowanie. Cz∏owiek jest niejako zawieszony mi´dzy pe∏nosprawnoÊcià i niesprawnoÊcià. Podejmuje walk´ ze swoimi brakami fizycznymi, cz´sto nara˝ajàc si´ na powa˝ne zagro˝enia zdrowotne. ˚yje w obawie, ˝e niepe∏nosprawnoÊç zostanie zdemaskowana. Zdarza si´, ˝e chcàc ukryç uszkodzenie cia∏a niepe∏nosprawni nie podejmujà rehabilitacji i ze szczególnà niech´cià odnoszà si´ do sprz´tu rehabilitacyjnego. Tym samym utrudniajà sobie usprawnienie cia∏a, co pog∏´bia poczucie izolacji i wyobcowania.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 21

P r o b l e m y

(Black plate)

o s ó b

n i e p e ∏ n o s p r a w n y c h

21

Proces przystosowania Osoba przystosowujàca si´ do swojej niepe∏nosprawnoÊci przechodzi przez szeÊç kolejnych etapów: 1) szok – „to nie ja”; 2) oczekiwanie poprawy – „jestem chory, ale wyzdrowiej´”; 3) lament – „wszystko stracone”; 4) obrona zdrowa – „bez wzgl´du na wszystko nie dam si´”; 5) obrona neurotyczna – „w przysz∏oÊci mo˝e zaakceptuj´ swoje kalectwo”; 6) przystosowania – „˝ycie jest trudne, ale nie takie znowu z∏e”.

Etap szoku charakteryzuje si´ tym, ˝e cz∏owiek nie zdaje sobie sprawy ze swojego po∏o˝enia. Zabiegi lecznicze traktuje jako nieuzasadnione z∏o, które wywo∏uje u niego tylko irytacj´ i zdenerwowanie. Pacjent ma poczucie, ˝e gdyby tylko powróci∏ do domu, jego cia∏o dzia∏a∏oby bez zarzutów.

Etap drugi – faza oczekiwania poprawy – rozpoczyna si´, gdy cz∏owiek zaczyna uÊwiadamiaç sobie swój stan zdrowia.

Nie mo˝e nie dostrzegaç tego, co si´ sta∏o, ale traktuje to jako przejÊciowe, a nie trwa∏e kalectwo. Brak oczekiwanych post´pów w leczeniu doprowadza go cz´Êciej do irytacji i zdenerwowania ni˝ do za∏amania. Koncentruje si´ na obserwowaniu swojego cia∏a, wypatruje oznak powrotu do normalnego stanu. Szuka nowych metod i ludzi, którzy mogliby go wyleczyç. Ma nadziej´ na pe∏ne wyleczenie. Uszkodzenie cia∏a traktuje jako tymczasowà przeszkod´, którà uda si´ w koƒcu usunàç.

Zwykle w sposób przypadkowy, ale gwa∏towny osoba niepe∏nosprawna przechodzi w faz´ lamentu. Czasami wystarczy, ˝e us∏yszy jakàÊ niepomyÊlnà informacj´ na temat w∏asnego zdrowia, czy znajdzie si´ w sytuacji, z którà sobie nie poradzi, by wejÊç w ten etap. Zaczyna doÊwiadczaç bólu i cierpienia zwiàzanego z kalectwem.

Niepelnospr

22

10/9/04

15:35

Page 22

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Staje si´ apatyczna, zrezygnowana, ˝ycie zaczyna traciç sens, mogà pojawiç si´ myÊli samobójcze. Uszkodzenie cia∏a zaczyna byç traktowane jako bariera nie do pokonania.

Dopiero gdy osoba podejmie próby usprawniania w∏asnego cia∏a, mo˝na mówiç o prze∏amaniu fazy lamentu. Rozpoczyna si´ proces akceptowania w∏asnego po∏o˝enia, szukania nowych wartoÊci i celów ˝yciowych – faza obrony zdrowej.

Nast´pna faza – obrony neurotycznej charakteryzuje si´ tym, ˝e cz∏owiek neguje istnienie jakichkolwiek ograniczeƒ i barier, których nie mo˝na by by∏o zlikwidowaç. Ludzie znajdujàcy si´ w tej fazie starajà udowodniç sobie i innym, jak dobrze radzà sobie ze swojà niepe∏nosprawnoÊcià. Czasami podejmujà zachowania ryzykowne, które mogà im szkodziç.

Gdy uÊwiadomià sobie, ˝e ich niepe∏nosprawnoÊç niesie za sobà pewne ograniczenia, mogà powróciç do cierpienia prze˝ywanego w fazie lamentu.

JeÊli osoba zacznie traktowaç swojà niepe∏nosprawnoÊç jako jednà z wielu charakteryzujàcych jà cech, mówi si´ o przystosowaniu. Nawet na tym etapie mogà wystàpiç trudnoÊci w zaakceptowaniu po∏o˝enia osoby niepe∏nosprawnej. Z jednej strony otaczajàcy Êwiat b´dzie domaga∏ si´ od niej cierpienia – przypominajàc, ˝e nie mo˝na byç szcz´Êliwà z takim „nieszcz´Êciem”. Z drugiej strony problemy dnia codziennego mogà byç trudne do rozwiàzania. B´dà pojawia∏y si´ równie˝ pytania: Dlaczego mnie to spotka∏o? Czym zawini∏am? Dlaczego tak ci´˝ko doÊwiadcza mnie los? Na tak stawiane pytania nie mo˝na znaleêç odpowiedzi, która da∏aby ukojenie.

Uwagi o depresji Jednym z czynników powstawania depresji jest strata. Mo˝e to byç Êmierç kogoÊ bliskiego, ale równie˝ utrata pracy, zdrowia, pozycji zawodowej, a tak˝e utrata sprawnoÊci.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 23

P r o b l e m y

o s ó b

(Black plate)

n i e p e ∏ n o s p r a w n y c h

23

Niepe∏nosprawnoÊç nak∏ada na ludzi okreÊlone ograniczenia i wymusza ogromne zmiany w trybie ˝ycia.

Depresja bywa konsekwencjà wielu chorób. I tak po udarze mózgu od 30 do 70% chorych miewa stany depresyjne.

W niektórych stanach lub chorobach (np. niedotlenienie mózgu, cukrzyca) mo˝e dochodziç do zaburzeƒ pewnych funkcji metabolicznych mózgu, a tym samym do depresji. Niektóre leki stosowane przez osoby niepe∏nosprawne wp∏ywajà na obni˝enie nastroju. D∏ugotrwa∏e utrzymywanie si´ choroby, przewlek∏y ból cz´sto prowadzi do depresji.

JeÊli wystàpià objawy depresji, warto uzyskaç specjalistycznà pomoc tak szybko, jak to mo˝liwe. W typowej depresji obserwujemy przygn´bienie, apati´, niemo˝noÊç prze˝ywania radoÊci. Mo˝e te˝ dojÊç do zmniejszenia codziennej aktywnoÊci. Zrobienie sobie czegoÊ do jedzenia czy ubranie si´ wydaje si´ wysi∏kiem nie do pokonania. Zaburzeniu ulegajà te˝ rytmy biologiczne. Wyst´puje bezsennoÊç, czasem nadmierna sennoÊç. Cz´sto te˝ odczuwa si´ l´k i ból, zlokalizowany w okolicy serca. Depresja mo˝e przybieraç te˝ ró˝ne maski, na przyk∏ad ból g∏owy, kr´gos∏upa, nerwobóle lub bóle serca. JeÊli taki stan utrzymuje si´ przez dwa tygodnie, mo˝na podejrzewaç depresj´, nale˝y jak najszybciej zg∏osiç si´ do psychiatry lub ewentualnie do psychologa.

Leki przeciwdepresyjne zapewniajà ulg´ i sà niezb´dne w przypadku ci´˝kiej lub trwajàcej przez d∏ugi czas depresji.

Niezale˝nie od rodzaju leku efekt terapii obserwuje si´ najcz´Êciej po dwóch tygodniach. W celu zwi´kszenia skutecznoÊci leczenia dobrze jest po∏àczyç stosowanie leków z psychoterapià. W niektórych postaciach depresji psychoterapia mo˝e byç wystarczajàcà metodà.

Niepelnospr

24

10/9/04

15:35

Page 24

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Sprawdê, czy zdarzy∏o si´, ˝e przez co najmniej dwa kolejne tygodnie odczuwa∏aÊ niektóre wymienione bli˝ej dolegliwoÊci?

• Zaburzenia snu: bezzsennoÊç lub nadmierna sennoÊç.

• Utrata energii ˝yciowej.

• Zmiany w apetycie: utrata ∏aknienia lub jego wzmo˝enie.

• Utrata zainteresowania seksem.

• TrudnoÊci z koncentracjà.

• P∏aczliwoÊç.

• Przygn´bienie.

• Negatywne myÊli.

• Poczucie bezsensu ˝ycia.

• Poczucie winy.

• Spowolnienie.

JeÊli tak, to mo˝e oznaczaç, ˝e cierpisz na depresj´.

Porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 25

(Black plate)

25

3. Przemoc wobec n i e p e ∏ n o s p r aw ny c h k o b i e t Europejskie i amerykaƒskie badania pokazujà, ˝e niepe∏nosprawni od 2 do 5 razy cz´Êciej padajà ofiarami przemocy ni˝ osoby zdrowe, bywajà cz´sto wielokrotnymi ofiarami przest´pstw.

Osoby niepe∏nosprawne sà w wi´kszym stopniu nara˝one na przemoc seksualnà ni˝ osoby pe∏nosprawne; najbardziej zaÊ nara˝one sà osoby z upoÊledzeniem umys∏owym. Osoby z upoÊledzeniami rozwoju od 4 do 10 razy cz´Êciej stajà si´ ofiarami przest´pstw ni˝ osoby pe∏nosprawne.

Sytuacja niepe∏nosprawnych kobiet jest znacznie gorsza od sytuacji niepe∏nosprawnych m´˝czyzn. Kobiety stanowià od 72% do 82% niepe∏nosprawnych, którzy doznajà przemocy seksualnej. Od 51% do 79% kobiet z upoÊledzeniem umys∏owym twierdzi∏o, ˝e doÊwiadcza∏o przemocy seksualnej. Szacuje si´, ˝e wÊród niepe∏nosprawnych nastolatek ten rodzaj przemocy dotyka 24% dziewczàt.

Z badaƒ wynika, ˝e sprawcami przemocy seksualnej (oko∏o 95% przypadków) sà najcz´Êciej m´˝czyêni, którzy sà znani ofierze: cz∏onkowie rodziny, znajomi czy osoby udzielajàce im pomocy (np. pracownicy oÊrodków, osoby pomagajàce).

Osoby z upoÊledzeniem umys∏owym sà nara˝one na powtórnà przemoc przez t´ samà osob´, poniewa˝ wi´kszoÊç z nich nie szuka pomocy prawnej czy psychologicznej. Dotyczy to tak˝e osób z chorobami psychicznymi – 81% osób z tej grupy dozna∏o fizycznej lub seksualnej przemocy.

Niepe∏nosprawne kobiety, zw∏aszcza gdy ich niepe∏nosprawnoÊç jest znaczna, nale˝à do grupy najwy˝szego ryzyka nara˝enia na wszelkie formy przemocy. Zdecydowanie cz´Êciej

Niepelnospr

26

10/9/04

15:35

Page 26

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

doÊwiadczajà przemocy ni˝ kobiety pe∏nosprawne. Kobiety z kilkoma rodzajami niepe∏nosprawnoÊci oraz niepe∏nosprawne od urodzenia sà w wi´kszym stopniu nara˝one na doznawanie przemocy oraz na bardziej okrutne akty agresji ni˝ pozosta∏e.

Przemoc wobec kobiet niepe∏nosprawnych przybiera ró˝norodne formy: od przemocy s∏ownej, fizycznej po seksualnà, izolacj´, zale˝noÊç ekonomicznà lub pozbawienie kobiety niezb´dnej pomocy, lekarstw, transportu itp. Wiele kobiet nie zg∏asza przemocy ze wzgl´du na swojà zale˝noÊç od sprawców. Bojà si´ porzucenia lub umieszczenia w oÊrodku opieki.

Wiele kobiet obawia si´, ˝e sprawca mo˝e pozbawiç je prawa opieki nad dzieçmi z powodu niepe∏nosprawnoÊci.

Kobiety niepe∏nosprawne majà niepodwa˝alne prawo do ˝ycia bez przemocy.

Praktyczne wskazówki dla kobiet – ofiar przemocy ze strony partnera Przemoc w rodzinie jest przest´pstwem. Nawet po wielu latach mo˝esz szukaç pomocy. Nigdy nie jest za póêno, aby powiedzieç NIE! Przemoc nie skoƒczy si´ sama z siebie. Pierwszym krokiem do jej przerwania jest prze∏amanie milczenia.

JeÊli doznajesz przemocy w rodzinie: • Porozmawiaj z kimÊ, komu ufasz, o tym, co dzieje si´ w Twoim domu. Nie masz powodu si´ wstydziç!

• W Twojej okolicy sà instytucje zajmujàce si´ problemem przemocy domowej (np. oÊrodek pomocy spo∏ecznej, poradnia odwykowa, punkt konsultacyjny, oÊrodek interwencji kryzysowej, przychodnia zdrowia). Zasi´gnij informacji, w jaki sposób mogà Ci pomóc. Z ich pomocy mo˝esz skorzystaç, kiedy tylko b´dziesz tego potrzebowa∏a.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 27

(Black plate)

P r z e m o c

w o b e c . . .

27

• JeÊli zosta∏aÊ pobita lub zgwa∏cona, zwróç si´ do lekarza pierwszego kontaktu, aby wystawi∏ Ci zaÊwiadczenie, w którym opisze obra˝enia, jakich dozna∏aÊ (bezp∏atnie). Do wystawiania tzw. obdukcji jest uprawniony tylko lekarz sàdowy, jest to badanie p∏atne.

Mo˝esz tak˝e poprosiç kogoÊ o sfotografowanie obra˝eƒ.

Zdj´cia, podobnie jak wyniki obdukcji czy zaÊwiadczenie lekarskie, mo˝esz przedstawiç w sàdzie lub w prokuraturze jako dowód.

• PoproÊ sàsiadów, aby reagowali na odg∏osy awantur i wzywali policj´.

• JeÊli jest to mo˝liwe, sama wzywaj policj´ (tel. 997 – po∏àczenie bezp∏atne) w sytuacji, gdy czujesz si´ zagro˝ona.

Skuteczna interwencja polega na zatrzymaniu sprawcy, jeÊli stwarza zagro˝enie dla otoczenia. Domagaj si´, aby policjanci wype∏nili Niebieskà Kart´ (specjalna notatka s∏u˝bowa). Policja powinna ci´ poinformowaç, w jaki sposób mo˝e ci pomóc oraz zostawiç adresy instytucji pomagajàcych ofiarom przemocy domowej.

• JeÊli chcesz, aby sprawca zosta∏ ukarany, z∏ó˝ zawiadomienie o przest´pstwie do prokuratury rejonowej. Przemoc w rodzinie jest przest´pstwem Êciganym z urz´du. Wystarczy z∏o˝yç zawiadomienie, by prokurator rozpoczà∏ post´powanie przygotowawcze w tej sprawie.

• JeÊli zdecydujesz si´ na opuszczenie domu, zabierz ze sobà wa˝ne dokumenty (dowód osobisty, ksià˝eczk´ zdrowia i legitymacj´ ubezpieczeniowà, dokumenty sàdowe itp.).

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 28

(Black plate)

28

4. Nasze dziecko j e s t n i e p e ∏ n o s p r aw n e Wspó∏czesna medycyna potrafi ratowaç ˝ycie przychodzàcym na Êwiat dzieciom, lecz pozostaje bezsilna wobec ich niepe∏nosprawnoÊci. Z ka˝dych dziesi´ciu noworodków jeden jest dotkni´ty przewlek∏ym schorzeniem lub trwa∏ym kalectwem fizycznym, które u jednej trzeciej z nich jest tak g∏´bokie, ˝e b´dzie ograniczaç ich normalnà aktywnoÊç.

Niepe∏nosprawnoÊç dziecka jest trudnym i bolesnym doÊwiadczeniem. Gdy rodzice dowiadujà si´, ˝e ich dziecko nie jest w pe∏ni sprawne, sà przera˝eni, zrozpaczeni i zagubieni.

Pojawiajà si´ pytania: Dlaczego nas to spotka∏o? Co dalej?

Czy b´d´ potrafi∏a je kochaç? Czy b´d´ umia∏a si´ nim zajmowaç?

DoÊç cz´sto zdarza si´, ˝e rodzice nie chcà uwierzyç w to, co si´ wydarzy∏o. T∏umaczà sobie i innym: „musieli si´ pomyliç”, „to nie dotyczy mojego dziecka”, „czu∏abym, gdyby by∏o coÊ nie tak – to niemo˝liwe”.

Niektórzy rodzice prze˝ywajà wstrzàs, który porównujà do tego, który towarzyszy∏ im przy Êmierci kogoÊ bliskiego. Dla wielu z nich jest tak, jakby dziecko na które czekali, umar∏o.

Dziecko, które si´ pojawi∏o, jest kimÊ obcym. Rodzice muszà rozstaç si´ ze swoim wyobra˝eniem o zdrowym i pi´knym dziecku. Matki doÊwiadczajà ˝a∏oby po stracie dziecka, które ˝y∏o w ich wyobraêni.

Kobiety cz´sto obwiniajà si´, ˝e nie umia∏y urodziç zdrowego dziecka. Urodzenie niepe∏nosprawnego dziecka traktujà jako dowód na to, ˝e sà do niczego. Poczucie niesprawdzenia si´ zw∏aszcza dotkliwie odczuwajà kobiety, które urodzi∏y chore dziecko jako pierwsze w rodzinie.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

N a s z e

Page 29

d z i e c k o

(Black plate)

j e s t

n i e p e ∏ n o s p r a w n e

29

W pierwszym okresie po urodzeniu rodzice doÊwiadczajà ambiwalentnych uczuç. Z jednej strony odczuwajà silnà potrzeb´ opieki i troski, z drugiej – niech´ç, brak akceptacji swojego nowonarodzonego dziecka. Zdarza si´, ˝e matki mogà pragnàç Êmierci dziecka. Nie sà w stanie dotknàç, przytuliç, przewinàç, nakarmiç swojego maleƒstwa. Cz´sto zajmujà si´ noworodkiem wbrew sobie. Sà przera˝one swoimi uczuciami i reakcjami. Prze˝ywajà silne poczucie winy. ˚yjà w nieustajàcym stresie i napi´ciu, doÊwiadczajà wielu dolegliwoÊci somatycznych. Majà poczucie, ˝e kompletnie zawiod∏y swoje dziecko – nie sprawdzi∏y si´ w roli matki. Opisane uczucia i reakcje sà ca∏kowicie normalne.

W niektórych przypadkach rodzice czujà si´ winni, ˝e nie od razu pokochali czy ˝e odrzucili swoje dziecko. By poradziç sobie z wyrzutami sumienia, w sposób nadmierny i przesadzony zaczynajà zajmowaç si´ swoim dzieckiem. Potrzeby innych cz∏onków rodziny spychane sà na drugi plan. Koncentrowanie swojej uwagi tylko na niepe∏nosprawnym dziecku przynosi straty ca∏ej rodzinie.

Zdarza si´, ˝e to zdrowe dzieci ponoszà najwi´ksze straty wzrastania w rodzinie, w której centralne miejsce zajmuje niepe∏nosprawne dziecko. Sà wykorzystywane przez rodziców do opieki nad chorym dzieckiem. Ich potrzeby sà pomijane, zaniedbywane. Rodzice obcià˝ajà je zadaniami ponad si∏y, wt∏aczajàc w rol´ opiekuna niepe∏nosprawnego rodzeƒstwa.

Potrzeby zdrowych dzieci powinny byç traktowane na równi z potrzebami chorego rodzeƒstwa. Warto rozmawiaç z nimi szczerze i otwarcie na temat choroby i wynikajàcych z tego ograniczeƒ. Zdrowe rodzeƒstwo silnie prze˝ywa to, co dziej´ si´ w domu. Potrzebuje wsparcia, mi∏oÊci i zainteresowania swoich rodziców. Choç nie jest ∏atwo dzieliç mi∏oÊç i starania pomi´dzy zdrowe a chore dzieci, warto dà˝yç do màdrego

Niepelnospr

30

10/9/04

15:35

Page 30

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

i sprawiedliwego podzia∏u. Rodzina potrzebuje równowagi i harmonii.

Brak wiedzy na temat reakcji na niepe∏nosprawnoÊç mo˝e prowadziç do depresji. Matki cz´Êciej borykajà si´ z nià ni˝ ojcowie. Wi´kszoÊç kobiet doÊwiadcza tak zwanego chronicznego smutku, wywo∏anego ÊwiadomoÊcià, ˝e dziecko nigdy nie b´dzie w pe∏ni samodzielne, wywo∏uje smutek i przygn´bienie. Uczucia te sà normalnà reakcjà rodziców na upoÊledzenie rozwoju dziecka. Nie mijajà one nawet wtedy, gdy zaakceptowali chorob´ dziecka. Sà one dotkliwie odczuwane w momentach prze∏omowych dla rozwoju dziecka.

Mówi si´ o tzw. drugim szoku, gdy rodzice porównujà swoje dziecko z innymi rozwijajàcymi si´ prawid∏owo rówieÊnikami. Uczucia smutku i buntu uaktywniajà si´, gdy rówieÊnicy dziecka idà po raz pierwszy do szko∏y, zdajà matur´, zak∏adajà rodzin´. Smutek doÊç cz´sto powraca do rodziców, przeplatajàc okresy nadziei i radoÊci.

Niepe∏nosprawne dziecko w rodzinie dotyka ka˝dej sfery ˝ycia wszystkich jej cz∏onków. Zmienia sposób funkcjonowania ca∏ej rodziny. Matki, które najcz´Êciej zajmujà si´ niepe∏nosprawnym dzieckiem, borykajà si´ z potwornym zm´czeniem obowiàzkami i brakiem sukcesów. DoÊç cz´sto sà zmuszone zrezygnowaç z pracy zawodowej, by zajàç si´ dzieckiem. Sytuacja materialna rodziny si´ pogarsza, pojawiajà si´ problemy finansowe. ˚ycie towarzyskie mo˝e ulec ograniczeniu. Niektórzy rodzice obawiajà si´ wyjÊç z dzieckiem na ulic´, bojà si´ pokazaç z nim u znajomych. Czasami prze˝ywajà wstyd, bojà si´ pytaƒ i litoÊci. Tym samym pozbawiajà si´ pomocy, obecnoÊci innych ludzi, po prostu normalnego ˝ycia.

DoÊç powszechnie panuje przekonanie, ˝e niepe∏nosprawnoÊç dziecka oznacza rozpad ma∏˝eƒstwa, bo... ojco-

Niepelnospr

10/9/04

15:35

N a s z e

Page 31

d z i e c k o

(Black plate)

j e s t

n i e p e ∏ n o s p r a w n e

31

wie nie radzà sobie z sytuacjà. W wi´kszoÊci przypadków jednak niepe∏nosprawnoÊç ∏àczy, a nie dzieli. Oprócz smutku, zwàtpienia wyzwala si∏´, odpowiedzialnoÊç, zaufanie, troskliwoÊç. Cz´sto rodzice twierdzà, ˝e posiadanie niepe∏nosprawnego dziecko sprawi∏o, ˝e silniej odczuwali potrzeb´ bycia razem, bliskoÊci, zrozumienia i akceptacji. JeÊli ma∏˝onkowie obdarzajà siebie wzajemnà pomocà, wsparciem emocjonalnym, to cz´sto wartoÊç zwiàzku si´ pog∏´bia. Partnerom jest du˝o ∏atwiej zmagaç si´ z trudnà codziennoÊcià, gdy mogà liczyç na swojà wzajemnà pomoc i zrozumienie.

Choç niepe∏nosprawnoÊç w∏asnego dziecka trudno zaakceptowaç, to wi´kszoÊç rodziców przezwyci´˝a swoje rozczarowanie i za∏amanie. Szukajà sposobów, by ich dziecko mog∏o w pe∏ni osiàgnàç swoje mo˝liwoÊci rozwojowe.

Jak pomóc sobie i dziecku?

• Starajcie si´ poznaç swoje dziecko i jego chorob´.

• Nie ukrywajcie choroby przed innymi dzieçmi w rodzinie.

WyjaÊnijcie, na czym schorzenie polega.

• Okazujcie mi∏oÊç i zainteresowanie swoim zdrowym dzieciom. Znajdêcie czas na rozmow´ i zabaw´ z nimi.

• Nie unikajcie przyjació∏ i rodziny. Powiedzcie im o niepe∏nosprawnoÊci dziecka. Na pytania rodziny i bliskich starajcie si´ odpowiadaç szczerze i uczciwie, zgodnie ze swojà wiedzà.

• Wychodêcie z dzieckiem na spacery. Nie bójcie si´ ludzi i ich czasem bolesnych uwag. Podzielcie si´ prawdà o chorobie waszego dziecka.

• Szukajcie profesjonalnej pomocy i informacji na temat sposobów leczenia. Ostro˝nie podchodêcie do nowatorskich i niesprawdzonych metod leczenia. Uwaga na cudotwórców!

• Szukajcie kontaktu z rodzicami dzieci o podobnej niepe∏nosprawnoÊci. Mo˝ecie byç dla siebie pomocà i wsparciem.

Niepelnospr

32

10/9/04

15:35

Page 32

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

• Pami´tajcie, ˝e mo˝ecie prze˝ywaç ca∏à gam´ ró˝nych uczuç: zdenerwowanie, poirytowanie, zm´czenie. Dla rodziny to równie˝ trudny okres. Starajcie si´ byç dla siebie i innych tolerancyjni i ∏agodni.

• Dbajcie o swój zwiàzek. Macie prawo do szcz´Êcia.

• Dajcie sobie prawo do bycia niedoskona∏ymi rodzicami.

• Zdobywajcie wiedz´ na temat sposobów, jak pomóc dziecku w jego rozwoju poprzez stymulacj´ i zabaw´.

• Szukajcie pomocy u psychologa, jeÊli poczujecie takà potrzeb´.

• Pami´tajcie, ˝e w miar´ up∏ywu czasu i zwi´kszania si´ wiedzy o dziecku i jego chorobie opieka nad nim staje si´ ∏atwiejsza i radoÊniejsza.

Dziecko potrzebuje waszej mi∏oÊci i akceptacji oraz uÊmiechni´tych twarzy wokó∏ siebie.

Pu∏apka nadmiernej opieki Wcià˝ zbyt cz´sto zdarza si´, ˝e osoby niepe∏nosprawne sà nieporadne, niesamodzielne, zale˝ne od swoich najbli˝szych. Przejawiajà postaw´ roszczeniowà: jestem poszkodowany, wszystko mi si´ nale˝y, albo biernà: jestem do niczego, z niczym sobie nie poradz´. Nie potrafià zatroszczyç si´ o siebie i swoje sprawy. ˚yjà obok. Nie uczestniczà w ˝yciu swojego otoczenia, nie pracujà. Choç wielu spoÊród nich mog∏oby ˝yç inaczej – lepiej, pe∏niej. Niepe∏nosprawnoÊç nie wyklucza niezale˝noÊci, samodzielnoÊci – pe∏ni ˝ycia.

Przygotowania do màdrej i odpowiedzialnej doros∏oÊci powinny rozpoczàç si´ ju˝ w dzieciƒstwie. Im wczeÊniej dziecko zacznie nauk´ samodzielnoÊci, tym lepiej.

Wychowanie dziecka nie jest ∏atwym zadaniem.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

N a s z e

Page 33

d z i e c k o

(Black plate)

j e s t

n i e p e ∏ n o s p r a w n e

33

Od poczàtku rodzicom towarzyszy niepokój, mnóstwo wàtpliwoÊci, a dobre intencje nie zawsze prowadzà do zamierzonego celu. Wychowujàc niepe∏nosprawne dziecko rodzice nara˝eni sà na prze˝ywanie wszystkich niepokojów wychowawczych w sposób zwielokrotniony. DoÊç cz´sto wpadajà w pu∏apk´ nadmiernej opieki nad dzieckiem. L´k, troska, przera˝enie sà uczuciami, które cz´sto im towarzyszà. Tym ∏atwiej jest im przejÊç t´ niewidzialnà granic´ od troski normalnej do przesadzonej.

Nadmierna opieka nie chroni dziecka, wr´cz przeciwnie, nara˝a go na powa˝ne k∏opoty w ˝yciu. Rodzice nadmiernie chroniàc dziecko odbierajà mu mo˝liwoÊç stania si´ samodzielnà i niezale˝nà osobà. Nie dajà mu szansy rozwoju i uczenia si´ na w∏asnych b∏´dach. Dziecko nabiera przekonania, ˝e rodzice nie wierzà w jego mo˝liwoÊci, a ono do niczego si´ nie nadaje.

Wychowywanie w atmosferze ciàg∏ego l´ku o bezpieczeƒstwo i zdrowie dziecka hamuje jego spontanicznoÊç i ciekawoÊç Êwiata. NadopiekuƒczoÊç sprawia, ˝e dzieci wolniej rozwijajà si´ spo∏ecznie, wywo∏uje u dziecka poczucie zagro˝enia, nasila l´k, sk∏ania do nadmiernej koncentracji na w∏asnej osobie. Nie dajàc dziecku okazji do bycia samodzielnym, wyrzàdzamy mu krzywd´. W ˝yciu na pewno znajdzie si´ w sytuacjach, w których b´dzie musia∏o dokonywaç samodzielnych wyborów. Brak mo˝liwoÊci decydowania o swoim losie prowadzi do frustracji, z∏oÊci, smutku, w koƒcu do bezradnoÊci. Ka˝dy powinien mieç prawo do decydowania, nie powinno si´ go odmawiaç ludziom niepe∏nosprawnym. OczywiÊcie cz´Êç decyzji za dzieci podejmujà rodzice czy opiekunowie. Jednak w przypadku ka˝dej osoby mo˝na znaleêç obszar, w której ona sama dokona wyboru.

Niepelnospr

34

10/9/04

15:35

Page 34

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Rodzice cz´sto z obawy i troski o zdrowie dziecka wyr´czajà go we wszystkim: po co go m´czyç, ja to zrobi´ szybciej i lepiej. Dziecko poprzez takie zachowanie uczy si´, ˝e nic nie potrafi i jego aktywnoÊç jest niepotrzebna. Wyr´czajàc dziecko pozbawiamy go radoÊci z pierwszych odkryç i sukcesów.

W ˝yciu doros∏ym osoba taka b´dzie oczekiwa∏a od innych za∏atwiania za nià wszelkich spraw. Mogà pojawiç si´ próby manipulowania innymi osobami, ˝àdanie pomocy w rozwiàzywaniu najdrobniejszych nawet problemów. Takie zachowanie nie zyskuje sympatii otoczenia oraz nasila trudnoÊci w kontaktach z innymi, pog∏´bia samotnoÊç i egocentryzm.

Nadmiernie chronione dzieci sà ma∏o samodzielne, nie potrafià podejmowaç samodzielnych decyzji, obawiajà si´ odpowiedzialnoÊci i najmniejszego ryzyka. Majà sk∏onnoÊci hipochondryczne, nadmiernie dbajà o swoje zdrowie. Wymagajà ciàg∏ego wspierania i zapewniania bezpieczeƒstwa.

Rodzice cz´sto martwià si´ o przysz∏oÊç swoich dzieci, zw∏aszcza niepe∏nosprawnych. Zadajà sobie pytanie: co b´dzie jeÊli mnie zabraknie? Od momentu narodzenia ka˝dy rodzic zdrowego czy te˝ chorego dziecka powinien oswajaç si´ z myÊlà, ˝e nie jest ono jego w∏asnoÊcià i któregoÊ dnia b´dzie chcia∏o i musia∏o ˝yç swoim ˝yciem. Jest to jak najbardziej naturalne zjawisko. Dajàc ˝ycie swojemu dziecku powinniÊmy daç mu prawo do w∏asnego i samodzielnego prze˝ywania go.

Pomó˝ dziecku staç si´ samodzielnà i niezale˝nà osobà.

Oka˝, ˝e doceniasz starania i wysi∏ek podejmowany przez dziecko. JeÊli coÊ sprawia mu trudnoÊç, nie przekonuj go, ˝e nie ma nic ∏atwiejszego. To nie pomo˝e. JeÊli w koƒcu uda mu si´ osiàgnàç cel, b´dzie uwa˝a∏o, ˝e nie

Niepelnospr

10/9/04

15:35

N a s z e

Page 35

d z i e c k o

(Black plate)

j e s t

n i e p e ∏ n o s p r a w n e

35

dokona∏o niczego wa˝nego. JeÊli zaÊ poniesie pora˝k´, b´dzie za∏amane, ˝e nie potrafi wykonaç nawet ∏atwego zadania. Docenianie staraƒ dziecka pozwala mu nabraç zaufania do siebie i swoich umiej´tnoÊci oraz daje odwag´ i si∏´ do samodzielnego pokonywania trudnoÊci.

Zamiast „Co tam tak d∏ugo robisz?” powiedz: „Sprzàtanie wymaga czasu i dok∏adnoÊci”.

Pozwól dziecku dokonywaç wyborów. Nawet najmniejszy wybór daje dziecku mo˝liwoÊç çwiczenia si´ w wypowiadaniu si´ w∏asnych sàdów i podejmowaniu decyzji. To pozwala mu poczuç, ˝e ma wp∏yw na swoje ˝ycie. Warto stwarzaç wiele sytuacji, w których dziecko mo˝e dokonaç wyborów.

Rodzice okreÊlajà sytuacje, dzieci wybierajà.

Np. Chcesz sok czy mleko? Czy masz ochot´ w∏o˝yç dzisiaj zielonà czy czerwonà bluzk´? Czy chcesz odrobiç lekcje przed po∏udniem, czy po po∏udniu? Czy chcesz pójÊç na spacer, czy do kina?

Sytuacje, w których dzieci mogà samodzielnie dokonywaç wyborów, przynoszà im wiele radoÊci. Nasze zaufanie oraz wiar´ w ich umiej´tnoÊç podejmowania w∏aÊciwych decyzji mo˝emy wyraziç zwrotami: szanuj´ twoje wybory; wybór nale˝y ca∏kowicie do ciebie; cokolwiek postanowisz, nie mam nic przeciwko, itp. Dziecko b´dzie odczuwa∏o satysfakcj´ z samodzielnego podejmowania decyzji i jednoczeÊnie radoÊç, ˝e pok∏adamy w nim wiar´.

Nie zarzucaj dziecka zbyt wieloma pytaniami. S∏yszàc pytania typu: z kim? kiedy? Dlaczego? dziecko mo˝e poczuç si´ atakowane i kontrolowane. Przesadna ciekawoÊç mo˝e byç odebrana jako przejaw braku zaufania. Oka˝ dziecku swoje zainteresowanie oraz pozwól mu na swobodne wypowiedzi.

Niepelnospr

36

10/9/04

15:35

Page 36

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Zach´ç dziecko do korzystania z cudzych doÊwiadczeƒ.

Poka˝ dziecku, ˝e inni ludzie mogà s∏u˝yç mu pomocà, radà, wiedzà czy doÊwiadczeniem. Nabierze ono przekonania, ˝e w trudnych sytuacjach mo˝e liczyç nie tylko na pomoc rodziny, ale równie˝ innych ludzi czy instytucji. Da mu to te˝ poczucie wi´kszej niezale˝noÊci od rodziny oraz wi´ksze mo˝liwoÊci radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.

Na przyk∏ad: – Tato, musisz mi pomóc w matematyce.

– A co byÊ powiedzia∏, gdybyÊmy poprosili o korepetycje wujka Stasia? On jest w tym doskona∏y.

Albo: – Mamo, chcia∏abym jeêdziç na nartach.

– Sprawdêmy, co o tym myÊli Twój lekarz.

Dodaj skrzyde∏ swojemu dziecku. Spraw, by Twoje dziecko mia∏o odwag´ marzyç, snuç plany na przysz∏oÊç.

JeÊli Twoje dziecko marzy, by podró˝owaç po Êwiecie, nie zniech´caj go uÊwiadamiajàc, ile to kosztuje i jakie to mo˝e byç niebezpieczne. Lepiej spytaj, dlaczego to jest wa˝ne dla niego, od jakiego miejsca chcia∏by rozpoczàç swojà w´drówk´. Marzenia dodajà si∏y, nawet te niespe∏nione.

Rozwijaj swoje umiej´tnoÊci rodzicielskie. Zamiast udawaç, ˝e jesteÊ idealna i nieomylna, poka˝ swojemu dziecku, ˝e jesteÊ cz∏owiekiem, który poszukuje, pracuje nad sobà, próbuje zmieniaç si´ na lepsze. Warto sprawdziç, czy w pobliskiej poradni rodzinnej odbywajà si´ warsztaty umiej´tnoÊci wychowawczych albo inne zaj´cia dla rodziców. Dajà one mo˝liwoÊç wymiany doÊwiadczenia z innymi rodzicami oraz dzielenia si´ troskami i sukcesami rodzicielskimi.

Wychowujàc dziecko dbaj o zdrowy rozsàdek. Spróbuj znaleêç z∏oty Êrodek mi´dzy przesadnymi wymaganiami

Niepelnospr

10/9/04

15:35

N a s z e

Page 37

d z i e c k o

(Black plate)

j e s t

n i e p e ∏ n o s p r a w n e

37

wzgl´dem dziecka a nadmiernà opiekuƒczoÊcià, które ograniczajà prawid∏owy rozwój emocjonalny i spo∏eczny dziecka.

Przemoc wobec dziecka Rodzice dzieci niepe∏nosprawnych ˝yjà w ogromnym stresie. Majà problem ze zrozumieniem zachowaƒ, uczuç swojego dziecka. Brak wiedzy na temat choroby dziecka, sposobów leczenia mo˝e byç êród∏em niew∏aÊciwego, krzywdzàcego zachowania wobec dziecka. Przemoc mo˝e byç desperackà próbà wywierania na niego oddzia∏ywaƒ wychowawczych, reakcjà na zachowanie dziecka, którego rodzic nie rozumie i nie akceptuje.

Rodzice cz´sto podejmujà si´ samodzielnej rehabilitacji swoich dzieci. Zdarza si´, ˝e wierzà, ˝e im wi´cej dziecko p∏acze, tym skuteczniejsza jest ich rehabilitacja. Zas∏aniajàc si´ dobrem dziecka dajà sobie przyzwolenie na stosowanie PRZEMOCY – dla jego DOBRA. Rodzice nie powinni na w∏asna r´k´, wed∏ug w∏asnego pomys∏u prowadziç rehabilitacji dziecka. To mo˝e tylko zaszkodziç. Osoba niepe∏nosprawna ma szans´ rozwinàç swoje mo˝liwoÊci jedynie wtedy, gdy w sposób w∏aÊciwy b´dà prowadzone jej leczenie i rehabilitacja.

Dzieci niepe∏nosprawne, zw∏aszcza te, które nie posiadajà zdolnoÊci komunikowania si´ z otoczeniem, sà szczególnie nara˝one na przemoc. Sprawcom tych dzia∏aƒ cz´sto uchodzi to na sucho. W wielu przypadkach dziecko nie jest w stanie powiedzieç o tym co si´ dzieje. Zdarza si´ te˝, ˝e dziecko jest uczone k∏amaç na temat swoich obra˝eƒ przez t´ samà osob´, która jà pobi∏a. Przemoc te˝ mo˝e byç kamuflowana – bez pozostawiania Êladów (np. ciàgni´cie za w∏osy, szarpanie, popychanie, zamykanie itd.).

Niepelnospr

38

10/9/04

15:35

Page 38

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Przemoc czy zachowania agresywne najcz´Êciej sà wywo∏ywane strachem, bezradnoÊcià i brakiem wiedzy na temat choroby dziecka.

Przemoc i agresja szkodzà dziecku, bo: • usprawiedliwiajà zadawanie bólu, • niszczà potrzebne dziecku poczucie bezpieczeƒstwa i szacunku dla siebie, • wzbudzajà gniew i pragnienie odwetu (agresja mo˝e byç skierowana na s∏abszych, kiedy karzàcy wydaje si´ zbyt silny, np. na zwierz´ta, przedmioty), • wywo∏ujà l´k i przera˝enie, • niszczà wra˝liwoÊç oraz wspó∏czucie zarówno dla innych, jak i dla siebie.

Przemoc wyrzàdza dzieciom wiele powa˝nych szkód fizycznych i psychicznych. Nic jej nie usprawiedliwia.

JeÊli nie radzisz sobie ze swoimi emocjami, z wychowaniem, opiekà nad dzieckiem, szukaj pomocy u psychologa, pedagoga. Porozmawiaj z nim o swoich trudnoÊciach, niepokojach czy wàtpliwoÊciach.

Nauka dziecka niepe∏nosprawnego Ustawa z 7 wrzeÊnia 1991 r. o systemie oÊwiaty (art. 1 pkt 1, art. 1 pkt 5) zapewnia mo˝liwoÊç pobierania nauki we wszystkich typach szkó∏ przez dzieci i m∏odzie˝ niepe∏nosprawnà zgodnie z indywidualnymi predyspozycjami, potrzebami rozwojowymi oraz edukacyjnymi. Ustawa zobowiàzuje ministra w∏aÊciwego do spraw oÊwiaty i wychowania do ustalenia zasad i organizacji opieki nad uczniami niepe∏nosprawnymi oraz ich kszta∏cenia w ogólnodost´pnych i integracyjnych szko∏ach i placówkach oraz organizacji kszta∏cenia specjalnego.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

N a s z e

Page 39

d z i e c k o

(Black plate)

j e s t

n i e p e ∏ n o s p r a w n e

39

Dziecko niepe∏nosprawne w przedszkolu Dzieci niepe∏nosprawne w wieku od 3 do 6 lat obj´te sà wychowaniem przedszkolnym na równi z pe∏nosprawnymi rówieÊnikami. W wieku 6 lat majà one prawo do rocznego przygotowania do podj´cia nauki szkolnej. Pobyt dziecka w przedszkolu mo˝e byç przed∏u˝ony do 10 roku ˝ycia, gdy posiada orzeczenie poradni psychologiczno-pedagogicznej kwalifikujàce do kszta∏cenia specjalnego.

Rodzice powinni z∏o˝yç w rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej wniosek o orzeczenie o potrzebie kszta∏cenia specjalnego. Do wniosku nale˝y do∏àczyç posiadane badania specjalistyczne. Decyzj´ podejmuje zespó∏ orzekajàcy.

W posiedzeniu zespo∏u mogà braç udzia∏ rodzice. Rodzice otrzymujà pisemne orzeczenie w terminie 14 dni od posiedzenia zespo∏u. Od decyzji niezgodnej z wnioskiem rodziców mo˝na odwo∏aç si´ do kuratora oÊwiaty w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia.

Orzeczenie o potrzebie kszta∏cenia specjalnego jest wskazaniem najodpowiedniejszej formy kszta∏cenia, z uwzgl´dnieniem potrzeb dziecka oraz wskazaniem w∏aÊciwych form pomocy specjalistycznej.

Dziecko niepe∏nosprawne mo˝e mieç odroczony termin rozpocz´cia nauki szkolnej (o rok, dwa, trzy) , jeÊli nie osiàgn´∏o dojrza∏oÊci szkolnej. Obowiàzek szkolny dla dziecka jest odraczany na wniosek i za zgodà rodziców przez dyrektora szko∏y rejonowej po zasi´gni´ciu opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. Orzeczenie nie jest równoznaczne ze skierowaniem dziecka do szko∏y specjalnej.

Dziecko niepe∏nosprawne w szkole.

Dla uczniów niepe∏nosprawnych przewiduje si´ mo˝liwoÊç wyd∏u˝enia obowiàzku szkolnego do 16 roku ˝ycia na pozio-

Niepelnospr

40

10/9/04

15:35

Page 40

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

mie szko∏y podstawowej, do 21 roku ˝ycia na poziomie gimnazjum i do 24 roku ˝ycia na poziomie szko∏y ponadpodstawowej.

Aby niepe∏nosprawne dziecko mog∏o podjàç edukacj´ szkolnà, rodzice powinni uzyskaç orzeczenie o potrzebie kszta∏cenia specjalnego. Orzeczenie wydaje si´ na okres roku szkolnego lub na czas nieokreÊlony. OkreÊla ono zalecanà form´ kszta∏cenia specjalnego np.: szko∏a ogólnodost´pna, szko∏a integracyjna lub oddzia∏ integracyjny, szko∏a specjalna lub oddzia∏ specjalny, albo specjalny oÊrodek szkolno-wychowawczy. Zespo∏y orzekajàce wydajà orzeczenie o potrzebie kszta∏cenia specjalnego dla uczniów szkó∏ po∏o˝onych na terenie dzia∏ania poradni. Je˝eli powiat w∏aÊciwy ze wzgl´du na miejsce zamieszkania dziecka nie prowadzi takiej placówki lub szko∏y, starosta powiatu, za zgodà rodziców dziecka, zwraca si´ do innego powiatu, innej jednostki samorzàdu terytorialnego prowadzàcà takà szko∏´ lub placówk´, z proÊbà o przyj´cie dziecka.

Dzieciom i m∏odzie˝y, którym dysfunkcja narzàdu ruchu uniemo˝liwia lub utrudnia ucz´szczanie do szko∏y lub przedszkola, z przewlek∏ymi chorobami i innymi dolegliwoÊciami, stale lub okresowo powodujàcymi niezdolnoÊç do nauki w warunkach szko∏y, organizuje si´ na wniosek rodziców nauczanie indywidualne. Jest to forma spe∏niania obowiàzku szkolnego mo˝liwa do realizacji w wyjàtkowych sytuacjach, w miejscu pobytu dziecka. Orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania wydajà zespo∏y orzekajàce dzia∏ajàce w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych oraz w innych publicznych poradniach specjalistycznych.

W poradniach psychologiczno-pedagogicznych (adresy poradni mo˝na znaleêç w wydziale edukacji urz´du gminy, najbli˝szej szkole lub przedszkolu, w powiatowym centrum po-

Niepelnospr

10/9/04

15:35

N a s z e

Page 41

d z i e c k o

(Black plate)

j e s t

n i e p e ∏ n o s p r a w n e

41

mocy rodzinie) rodzice, nauczyciele, m∏odzie˝ i niepe∏nosprawne dzieci mogà otrzymaç pomoc: zwiàzanà z wychowaniem i kszta∏ceniem dzieci i m∏odzie˝y, pomoc w wyborze kierunków kszta∏cenia i zawodu, pomoc logopedycznà, psychologiczno-pedagogicznà. Poradnie wydajà orzeczenia w sprawach dotyczàcych: potrzeby indywidualnego nauczania, potrzeby kszta∏cenia specjalnego, potrzeby zaj´ç rewalidacyjno-wychowawczych. Pomoc, którà zapewnia poradnia, jest dobrowolna i nieodp∏atna.

Klasy ogólnodost´pne. Dziecko niepe∏nosprawne znajduje si´ w klasie 23-28-osobowej pod opiekà tylko jednego nauczyciela. Czas, który nauczyciel poÊwi´ca dziecku, jest ograniczony. Dzieci, które wymagajà wi´kszego wsparcia i pomocy, zazwyczaj nie radzà sobie w takich klasach (szczególnie dzieci z upoÊledzeniem umys∏owym). Rodzice powinni systematycznie wspó∏pracowaç z nauczycielem, pami´tajàc o tym, ˝e dziecko niepe∏nosprawne nie musi opanowaç takiego samego zakresu materia∏u i w tym samym okresie jak jego pe∏nosprawni rówieÊnicy.

Na pokrycie wydatków zwiàzanych z zapewnieniem w∏aÊciwych warunków transportu do szko∏y i edukacji dziecka niepe∏nosprawnego gmina otrzymuje zwi´kszonà kwot´ pieni´dzy z oÊwiatowej subwencji ogólnej.

Klasy integracyjne funkcjonujà w wielu szko∏ach w Polsce.

Bardzo cz´sto sami rodzice sà inicjatorami powstawania klas integracyjnych na ich terenie za zgodà w∏adz gminnych.

Klasa integracyjna liczy od 15 do 20 uczniów – wÊród nich od 3 do 5 dzieci z ró˝nymi rodzajami niepe∏nosprawnoÊci.

W klasie pracuje równolegle 2 nauczycieli: jeden z przygotowaniem ogólnym, drugi ze specjalnym, którego zadaniem jest pomoc w nauce dzieciom niepe∏nosprawnym. Obaj nauczyciele czuwajà, by ka˝de dziecko czu∏o si´ w klasie dobrze i robi∏o

Niepelnospr

42

10/9/04

15:35

Page 42

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

post´py na miar´ swoich mo˝liwoÊci. Dodatkowo proces kszta∏cenia wspierajà inni specjaliÊci: logopeda, psycholog, rehabilitant. Klasy integracyjne sà powa˝nym wyzwaniem dla szko∏y, która musi dokonywaç licznych zmian programowo-organizacyjnych, doskonaliç sposoby oceniania dzieci, wzbogacaç ofert´ pomocy dydaktycznych i usuwaç istniejàce bariery.

Klasy specjalne mogà byç tworzone w szko∏ach ogólnodost´pnych lub w szko∏ach specjalnych. Uczà si´ w nich dzieci najcz´Êciej z jednym typem niepe∏nosprawnoÊci (np.: upoÊledzone umys∏owo, g∏uche lub niedowidzàce).

Uczniowie pracujà w grupach 5-12-osobowych (w zale˝noÊci od rodzaju niepe∏nosprawnoÊci) pod opiekà pedagoga specjalnego. Je˝eli sà to klasy w szko∏ach ogólnodost´pnych, dzieci niepe∏nosprawne majà mo˝liwoÊç kontaktu ze zdrowymi dzieçmi na przerwach i podczas wspólnych uroczystoÊci.

Proces i tempo nauczania w tych klasach sà dostosowane do mo˝liwoÊci uczniów.

Nauczanie indywidualne jest przeznaczone dla dzieci z ci´˝szymi stopniami niepe∏nosprawnoÊci lub okresowo nie mogàcymi ucz´szczaç do szko∏y. Dziecko mo˝e mieç przyznane od 4 do 16 godzin lekcyjnych tygodniowo (w zale˝noÊci od rodzaju szko∏y). Rodzic powinien Êledziç proces kszta∏cenia.

Przy nauczaniu indywidualnym istnieje mo˝liwoÊç udzia∏u dziecka w wybranych lekcjach w szkole, o co równie˝ muszà zabiegaç rodzice i mieç stosowne wskazania w orzeczeniu.

Prawa niepe∏nosprawnego ucznia Ka˝de dziecko niepe∏nosprawne ma prawo do: • nauki art. 70 Konstytucji RP i art. 1 pkt 1 Ustawy o systemie oÊwiaty z 7 wrzeÊnia 1991 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329

Niepelnospr

10/9/04

15:35

N a s z e

Page 43

d z i e c k o

(Black plate)

j e s t

n i e p e ∏ n o s p r a w n e

43

z póêniejszymi zmianami); • do pobierania nauki we wszystkich typach szkó∏ przez dzieci i m∏odzie˝ niepe∏nosprawnà zgodnie z indywidualnymi predyspozycjami, potrzebami rozwojowymi oraz edukacyjnymi art.1 pkt 5 Ustawy o systemie oÊwiaty z 7 wrzeÊnia 1991 r.

(Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z póêniejszymi zmianami); • do korzystania z bezp∏atnego transportu i opieki w czasie przewozu na zaj´cia do szkó∏ podstawowych i gimnazjów lub specjalnych oÊrodków szkolno-wychowawczych oraz specjalnych oÊrodków wychowawczych dla dzieci i m∏odzie˝y wymagajàcych stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a tak˝e oÊrodków umo˝liwiajàcych dzieciom i m∏odzie˝y z g∏´bokim upoÊledzeniem umys∏owym realizacj´ obowiàzku szkolnego art. 17 ust. 3a Ustawy o systemie oÊwiaty z 7 wrzeÊnia 1991 r.

(Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z póêniejszymi zmianami); • do nieodp∏atnego zakwaterowania w internacie specjalnego oÊrodka szkolno-wychowawczego rozporzàdzenie Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 1993 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wyp∏acania oraz wysokoÊci pomocy materialnej dla uczniów (Dz. U. Nr 74, poz. 350 z póêniejszymi zmianami); • do dostosowania treÊci, metod i organizacji nauczania do mo˝liwoÊci psychofizycznych ucznia art. 1 pkt 4 Ustawy o systemie oÊwiaty z 7 wrzeÊnia 1991 r.

(Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z póêniejszymi zmianami); • do korzystania z opieki i pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz specjalnych form pracy dydaktycznej art. 1 pkt 4 i 5a Ustawy o systemie oÊwiaty z 7 wrzeÊnia 1991 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z póêniejszymi zmianami) i Rozporzàdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu

Niepelnospr

44

10/9/04

15:35

Page 44

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szko∏ach i placówkach (Dz. U. Nr 11, poz. 114); • do uzyskania opinii bàdê orzeczenia w sprawach dostosowania wymagaƒ edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych ucznia, zwolnienia ucznia z wadà s∏uchu lub z g∏´bokà dysleksjà rozwojowà z nauki drugiego j´zyka obcego, dostosowania formy i warunków przyst´powania do sprawdzianu bàdê odpowiedniego egzaminu rozporzàdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegó∏owych zasad dzia∏ania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46); • do dostosowania wymagaƒ edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, w momencie kiedy poradnia psychologiczno-pedagogiczna lub inna poradnia specjalistyczna stwierdza u ucznia specyficzne trudnoÊci w uczeniu si´, uniemo˝liwiajàce sprostanie tym wymaganiom art. 1 pkt 4 Ustawy o systemie oÊwiaty z 7 wrzeÊnia 1991 r.

(Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z póêniejszymi zmianami) i par. 6 pkt 1, 1a i 1b Rozporzàdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s∏uchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szko∏ach publicznych (Dz. U. Nr 29, poz. 323 z póêniejszymi zmianami); • do przystàpienia do sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego bàdê egzaminu potwierdzajàcego kwalifikacje zawodowe w warunkach i formie dostosowanych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych ucznia par. 32, 45, 97a Rozporzàdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia

Niepelnospr

10/9/04

15:35

N a s z e

Page 45

d z i e c k o

(Black plate)

j e s t

n i e p e ∏ n o s p r a w n e

45

21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s∏uchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szko∏ach publicznych (Dz. U. Nr 29, poz. 323 z póêniejszymi zmianami); • do zwolnienia z nauki drugiego j´zyka obcego w przypadku, kiedy cierpi na wad´ s∏uchu rozporzàdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s∏uchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szko∏ach publicznych (Dz. U. Nr 29, poz. 323 z póêniejszymi zmianami); • do wyd∏u˝enia ka˝dego etapu edukacyjnego przynajmniej o jeden rok rozporzàdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szko∏ach publicznych (Dz. U. Nr 15, poz. 142).

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 46

(Black plate)

46

5. ABC praktycznych umiej´tnoÊci Mo˝esz lepiej porozumiewaç si´ z innymi Sposób rozmawiania wp∏ywa na to, czy ludzie chcà z nami przebywaç, dzieliç si´ swoimi troskami i radoÊciami.

Nieumiej´tne prowadzenie rozmowy pogarsza nasze stosunki z ludêmi, wywo∏uje negatywne uczucia u rozmówców (z∏oÊç, irytacja, gniew, roz˝alenie itp.). Czasami nie zdajemy sobie sprawy z b∏´dów, jakie pope∏niamy w tracie rozmów z innymi.

Czy potrafisz s∏uchaç?

Ludzie, którzy potrafià s∏uchaç innych, otoczeni sà gronem przyjació∏, ale bierne ods∏uchanie drugiej strony zazwyczaj nie wystarcza, by si´ skutecznie porozumieç. Pozornie mo˝e wydawaç si´, ˝e w porozumiewaniu wa˝ne jest tylko mówienie i sposób formu∏owania wypowiedzi. To jest wa˝ne, ale s∏uchanie jest równie wa˝nà, choç niedocenianà umiej´tnoÊcià. Uwa˝nie s∏uchajàc, dajemy w pe∏ni wypowiedzieç si´ rozmówcy. To sprawia, ˝e lepiej mo˝emy go poznaç i zrozumieç. S∏uchajàc, z jednej strony okazujemy rozmówcy nasze zainteresowanie, z drugiej zaÊ, pomagamy mu uporzàdkowaç jego myÊli i uczucia.

S∏uchajàc warto korzystaç z tzw. parafrazy, która jest podstawà aktywnego s∏uchania. Polega ona na powtórzeniu w∏asnymi s∏owami najistotniejszych treÊci wypowiedzi rozmówcy z jednoczesnym sprawdzeniem, czy dobrze zrozumieliÊmy intencje i treÊç jego wypowiedzi.

U˝ywajmy cz´sto zwrotów typu: Czy dobrze rozumiem, ˝e…, z tego, co mówisz, zrozumia∏am, ˝e…, o ile ci´ dobrze zrozumia∏am, sàdzisz, ˝e…

Niepelnospr

10/9/04

15:35

A B C

Page 47

(Black plate)

p r a k t y c z n y c h

u m i e j ´ t n o Ê c i

47

Je˝eli chcemy, aby nasz partner powiedzia∏ wi´cej o sobie, aby czu∏ si´ bezpiecznie w kontakcie z nami – powinniÊmy dostroiç si´ do jego potrzeb i mo˝liwoÊci. Oznacza to, ˝e staramy si´ przyjàç podobnà postaw´ cia∏a do naszego rozmówcy, dostosowujemy nasze tempo i si∏´ mówienia do sposobu mówienia partnera. U˝ywamy j´zyka zrozumia∏ego dla rozmówcy.

Osoba s∏uchajàca mo˝e kierowaç rozmowà. Czasami zdarza si´, ˝e rozmówca zalewa nas wieloma chaotycznymi wypowiedziami. W takich sytuacjach, by nie zgubiç wàtku rozmowy, warto prosiç o powrót do tematu oraz systematycznie stosowaç parafraz´.

S∏uchajàc warto potwierdzaç, ˝e podà˝asz za tokiem wypowiedzi, np.: poprzez dawanie sygna∏ów dêwi´kowych takich, jak aha, uhm, tak – wa˝ne jest by brzmia∏y one naturalnie.

Mowa cia∏a Du˝à rol´ w porozumiewaniu si´ odgrywa komunikacja niewerbalna, czyli mowa cia∏a. Odnosi si´ ona do sposobu, w jaki si´ wypowiadamy. B∏´dna interpretacja mowy cia∏a mo˝e byç êród∏em nieporozumieƒ mi´dzy ludêmi. Aby tego uniknàç, warto zwracaç uwag´ nie tylko na to co mówimy, ale i jak mówimy.

W czasie rozmowy spróbuj przybieraç swobodnà, zrelaksowanà postaw´, tak by by∏o ci wygodnie. Staraj si´ odpr´˝yç, nie bàdê sztywna jak posàg. Unikaj ko∏ysania lub chwiania si´, gdy˝ to mo˝e rozpraszaç Twojego rozmówc´. Staraj si´ zwracaç twarzà do rozmówczyni.

W czasie rozmowy nale˝y podtrzymywaç kontakt wzrokowy.

Utrzymywanie przez Ciebie kontaktu wzrokowego jest dla Twojego rozmówcy sygna∏em, ˝e podà˝asz za tym, co ci przekazuje, i chcesz kontynuowaç rozmow´.

Niepelnospr

48

10/9/04

15:35

Page 48

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Uwaga! Nadu˝ywanie kontaktu wzrokowego mo˝e przeszkadzaç tak samo, jak zaniedbywanie go. Staraj si´ znaleêç z∏oty Êrodek.

Zadbaj o mi∏y wyraz twarzy. JeÊli zwykle odruchowo krzywisz si´ lub marszczysz brwi, Twój rozmówca mo˝e to mylnie zinterpretowaç jako wyraz braku akceptacji lub irytacji wywo∏any jego wypowiedzià.

Ton twojego g∏osu pomaga w porozumiewaniu si´, gdy jest pewny, ciep∏y i odpr´˝ony, kiedy mówisz wyraênie, nie mamroczàc, nie krzyczàc ani nie szepczàc.

Kiwni´cie g∏owà jest ∏atwym i skutecznym zachowaniem niewerbalnym, dajàcym partnerowi znaç, ˝e go s∏uchasz i podà˝asz za treÊcià rozmowy.

Odpowiednia gestykulacja mo˝e byç dobrym sposobem na wzmocnienie przekazu s∏ownego. Jednak˝e zbyt intensywna mo˝e rozpraszaç rozmówc´ lub koncentrowaç go na ruchach Twoich ràk, zamiast na temacie rozmowy. Podejdê do gestykulacji jako do pomocy w wyra˝aniu myÊli, nie traktuj jej jako sposobu na „zrobienie czegoÊ z r´kami”.

Wa˝ne jest, byÊ w czasie rozmowy utrzymywa∏a odpowiednià odleg∏oÊç mi´dzy Tobà i Twoim rozmówcà; tak abyÊcie nie znajdowali si´ ani za blisko, ani za daleko od siebie. Ka˝dy cz∏owiek ma swojà przestrzeƒ osobistà. JeÊli granica tej przestrzeni zostanie przekroczona, rozmówca mo˝e odczuwaç niepokój i zamiast koncentrowaç si´ na rozmowie, b´dzie stara∏ si´ odsunàç. W∏aÊciwa odleg∏oÊç to co najmniej 60 cm.

Kontakt wzrokowy, gestykulacja, ton g∏osu powinny byç do siebie dopasowane. Brak takiego dopasowania utrudnia komunikacj´.

Zasady dobrego porozumiewania si´: • nie oceniaj, nie uogólniaj, nie interpretuj, nie dawaj dobrych rad;

Niepelnospr

10/9/04

15:35

A B C

Page 49

(Black plate)

p r a k t y c z n y c h

u m i e j ´ t n o Ê c i

49

• dbaj o prostot´ i przejrzystoÊç j´zyka, u˝ywaj j´zyka zrozumia∏ego dla rozmówcy, dostosuj tempo i ton g∏osu do sposobu mówienia partnera; • unikaj gadulstwa, stosuj zasad´ „minimum s∏ów – maksimum treÊci”; • unikaj wszystkiego, co mog∏oby rozmówc´ zniech´ciç lub wywo∏aç w nim poczucie zagro˝enia np.: s∏uchanie w milczeniu z kamiennà twarzà, unikanie kontaktu wzrokowego, nerwowe spoglàdanie na zegarek, rozglàdanie si´ wko∏o; • sprawdzaj poprzez zadawanie pytaƒ, czy to, co mówisz, jest zrozumia∏e; • uwa˝nie s∏uchaj drugiej strony i pokazuj, ˝e to robisz; • nie wyciàgaj na si∏´ informacji.

JeÊli z powodu choroby albo innych przyczyn nie mo˝esz korzystaç z omawianych tutaj wskazówek, zastanów si´, co mo˝esz zrobiç, by Twoja komunikacja z innymi dawa∏a Ci zadowolenie. Szanuj swoje ograniczenia, mów otwarcie o swoich trudnoÊciach, k∏opotach zwiàzanych z porozumiewaniem si´. Rozwijaj te umiej´tnoÊci, które jesteÊ w stanie rozwijaç.

W ˝adnym przypadku nie rezygnuj – rozmowy z innymi mogà przynieÊç wiele radoÊci, sprawiç, ˝e b´dziemy mogli lepiej poznawaç i siebie, i innych ludzi.

Czy potrafisz dbaç o siebie i swoje potrzeby Osoba, która umie bezpoÊrednio, uczciwie i stanowczo wyra˝aç swoje uczucia, przekonania, pragnienia w sposób respektujàcy poglàdy i prawa drugiej strony jest osobà asertywnà. AsertywnoÊç oznacza akceptacj´ i szacunek do w∏asnej osoby. Akceptacja siebie, czyli szanowanie swoich mo˝liwoÊci i ograniczeƒ pozwala na bycie sobà.

Bycie asertywnà oznacza tak˝e akceptacj´ faktu, ˝e nie wszyscy muszà byç dla nas mili i troskliwi. Zrozumienie tego

Niepelnospr

50

10/9/04

15:35

Page 50

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

mo˝e byç pomocne w sytuacjach konfliktowych, gdy˝ pozwala osiàgnàç kompromis bez poÊwi´cania swoich interesów.

Zastanów si´, jak najcz´Êciej zachowujesz si´ w kontaktach z innymi, czy bywasz agresywna, uleg∏a czy asertywna JesteÊ agresywna, gdy: • lekcewa˝ysz prawa innych; • liczysz si´ tylko ze swoimi potrzebami, uczuciami; • narzucasz innym swoje zdanie; • nie s∏uchasz innych; • podejmujesz decyzje nie uwzgl´dniajàc interesów innych osób; • jesteÊ nie˝yczliwa i wroga dla innych.

Zachowujesz si´ agresywnie, gdy˝: • obawiasz si´, ˝e nie dostaniesz tego, czego chcesz; • lubisz manipulowaç innymi dla w∏asnej korzyÊci; • nie potrafisz poradziç sobie ze swojà z∏oÊcià; • chcesz zademonstrowaç swojà w∏adz´, pozycj´; • masz inne powody, o których sama wiesz najlepiej.

Postawa agresywna mo˝e przysporzyç Ci wiele k∏opotów. Ludzie zacznà Ci´ unikaç (albo ju˝ tak si´ dzieje), poniewa˝ b´dà si´ obawiaç Twojego zachowania. Konflikty z innymi stanà si´ Twojà codziennoÊcià. Stopniowo b´dziesz traci∏a szacunek do siebie. Grozi Ci samotnoÊç i brak zrozumienia.

Przeciwieƒstwem zachowania agresywnego jest zachowanie uleg∏e, które te˝ nie jest korzystne.

JesteÊ uleg∏a, gdy: • lekcewa˝ysz w∏asne prawa oraz pozwalasz innym je naruszaç; • nie wyra˝asz w∏asnych potrzeb, poglàdów i odczuç;

Niepelnospr

10/9/04

15:35

A B C

Page 51

(Black plate)

p r a k t y c z n y c h

u m i e j ´ t n o Ê c i

51

• na wszystko si´ zgadzasz, pomimo ˝e nie le˝y to w Twoim interesie; • myÊlisz, ˝e wa˝ne jest to, co myÊlà i robià inni, a Ty si´ nie liczysz.

Zachowujesz si´ ulegle, gdy˝: • obawiasz si´ reakcji innych ludzi, np. odrzucenia, braku akceptacji; • wmówiono Ci, ˝e nale˝y byç pos∏usznà i podporzàdkowanà; • tak Ci jest wygodnie i bezpiecznie, zgodnie z zasadà: niech inni si´ martwià i decydujà o moim ˝yciu; • sàdzisz, ˝e Twoje potrzeby sà niewa˝ne.

B´dàc uleg∏à zach´casz innych do dominacji nad Tobà. Ludzie, którzy rezygnujà ze swoich potrzeb, majà poczucie krzywdy („wszyscy mnie wykorzystujà”), odczuwajà z∏oÊç i frustracj´.

JesteÊ asertywna, gdy: • bronisz w∏asnych praw, równoczeÊnie szanujàc prawa innych; • wyra˝asz swoje potrzeby, poglàdy i odczucia; • szanujesz swoje mo˝liwoÊci i ograniczenia; • mówisz: Chcia∏abym us∏yszeç, co ty o tym sàdzisz. Mo˝e uda nam si´ znaleêç rozwiàzanie zadawalajàce nas oboje.

Asertywne zachowanie jest kompromisem mi´dzy zachowaniem uleg∏ym a agresywnym. Postawa asertywna wydaje si´ byç czymÊ naturalnym, gdy szanujemy siebie i innych.

AsertywnoÊç pozwala nam cieszyç si´ kontaktami z innymi ludêmi i zaspokajaç bez poczucia winy swoje potrzeby. Mo˝emy byç uczciwi w stosunku do siebie i innych.

JeÊli do tej pory by∏aÊ uleg∏a czy agresywna, to zachowania asertywne mogà sprawiaç Ci pewnà trudnoÊç, dziwiç,

Niepelnospr

52

10/9/04

15:35

Page 52

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

a nawet szokowaç innych. Decyzja, czy chcesz byç asertywna nale˝y do Ciebie.

AsertywnoÊç zak∏ada liczne prawa, z których warto korzystaç. Okazuje si´, ˝e w ˝yciu codziennym cz´sto sami z nich rezygnujemy.

Osobiste prawa ka˝dej osoby: Masz prawo do swoich myÊli, uczuç, zachowaƒ.

Masz prawo pope∏niaç b∏´dy.

Masz prawo do zmiany zdania.

Masz prawo do niewiedzy.

Masz prawo do sukcesów.

Masz prawo powiedzieç – Nie wiem, Nie rozumiem.

Masz prawo do bycia niezale˝nà i samodzielnà.

Masz prawo zachowywaç si´ nieasertywnie.

Jak odmawiaç?

Masz prawo odmówiç zrobienia rzeczy, na które nie masz ochoty lub które nie le˝à w Twoim interesie. Nawet jeÊli jest to przykre lub niewygodne dla drugiej osoby.

Asertywna odmowa nie zawiera pretensji ani usprawiedliwieƒ. Jest bezpoÊrednia i stanowcza. Powinna zawieraç trzy wa˝ne elementy: s∏owo NIE, okreÊlenie, czego nie chcemy wykonaç: nie zrobi´ tego zadania za ciebie..., nie zostan´ d∏u˝ej w pracy..., krótkie i prawdziwe uzasadnienie naszej odmowy – bez usprawiedliwieƒ, wykr´tów i pouczeƒ: ...bo chc´ w tym czasie wypoczàç, ...bo chc´ to popo∏udnie sp´dziç z rodzinà.

Inne przyk∏ady asertywnej odmowy: Nie, nie spotkam si´ z Tobà, bo nie chc´ zmieniaç planów.

Nie, nie podpisz´ tych dokumentów, bo nie mam pe∏nej informacji o nich.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

A B C

Page 53

(Black plate)

p r a k t y c z n y c h

u m i e j ´ t n o Ê c i

53

Warto zadbaç, aby nasza odmowa nie zosta∏a zrozumiana jako sygna∏ braku sympatii czy ch´ci odsuni´cia si´. Zadbaj o to, by Twój rozmówca mia∏ jasnoÊç, ˝e Twoja odmowa dotyczy tej jednej konkretnej sprawy. Mo˝esz z∏agodziç wydêwi´k swojego NIE, mówiàc o swoich uczuciach i postawach: Ch´tnie podziel´ si´ swoimi uwagami, ale sprawozdania za Ciebie nie napisz´, bo nie czuj´ si´ uprawniona do tego.

Jak broniç swoich praw i granic?

Na pewno zetkn´∏aÊ si´ z takimi lub podobnymi sytuacjami: • mà˝, rodzic ma pretensje, ˝e sprzàtasz niedok∏adnie, wydajesz zbyt du˝o pieni´dzy, ubierasz si´ niestosownie; • Twoi domownicy, sàsiedzi nie szanujà ciszy nocnej, co utrudnia ci wypoczynek; • Twój rozmówca ciàgle przerywa Twojà wypowiedê itd.

DoÊç cz´sto ludzie próbujà naruszaç nasze prywatne terytorium. Sà to trudne i nieprzyjemne sytuacje. Na pewno zastanawia∏aÊ si´, co mo˝esz wtedy zrobiç, by takie sytuacje si´ nie powtarza∏y. Spróbuj wykorzystaç nast´pujàcy schemat: 1. Powiedz osobie o zachowaniu, które Ci przeszkadza, i wyraê jasno swojà potrzeb´: – Przerywasz mi, to mi przeszkadza. Prosz´, pozwól mi dokoƒczyç to, co chc´ Ci powiedzieç.

2. Je˝eli ktoÊ nie zmienia swojego zachowania mimo naszej proÊby, poinformuj go o swoich uczuciach wywo∏anych przez jego zachowanie: – Kiedy mi przerywasz – denerwuj´ si´ i utrudnia mi to zebranie myÊli.

3. Je˝eli nie skutkuje jasne i wyraêne wyra˝enie swoich uczuç, nale˝y mocno i stanowczo okreÊliç swoje granice: – Nie ˝ycz´ sobie, ˝ebyÊ mi przeszkadza∏. Domagam si´, abyÊ wys∏ucha∏ mnie do koƒca.

Niepelnospr

54

10/9/04

15:35

Page 54

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

4. Powiedz, co zrobisz, jeÊli dana osoba natychmiast nie zmieni swojego zachowania. Sankcja musi byç mo˝liwa do wykonania: – JeÊli b´dziesz mi nadal przerywa∏, zakoƒcz´ t´ rozmow´.

JeÊli mi nie pozwolisz dokoƒczyç tej rozmowy, nie przeka˝´ ci wa˝nych informacji.

5. JeÊli ktoÊ dalej nie respektuje Twoich praw, pozostaje ci tylko wykonaç sankcj´.

– Bardzo mi przykro, ˝e mnie nie s∏uchasz. Nie chc´ w taki sposób rozmawiaç. Koƒcz´ t´ rozmow´.

Jak radziç sobie z krytykà?

Wi´kszoÊç z nas nie lubi byç oceniana, krytykowana.

Oceny budzà zazwyczaj silne emocje, cz´sto po prostu si´ ich obawiamy. Krytyk´ warto traktowaç jako opini´ drugiej osoby na nasz temat. Mamy prawo si´ z nià zgodziç, nie zgodziç lub zgodziç si´ z nià cz´Êciowo. Nie powinniÊmy jej bagatelizowaç, ale te˝ i nie uznawaç za wyroczni´. Warto zachowaç spokój. Kiedy ktoÊ Ci´ krytykuje, spróbuj zdobyç informacje, co konkretnie druga strona ma ci do zarzucenia.

Nie próbuj atakiem odpowiedzieç na atak, to mo˝e okazaç si´ ma∏o konstruktywne. Spróbuj spokojnie wys∏uchaç, co dana osoba ma Ci konkretnie do powiedzenia, np.: Twój partner: Znowu wszystko zepsu∏aÊ.

Ty: Przykro mi, ˝e tak to oceniasz. Powiedz, jakie konkretnie masz zarzuty.

JeÊli ktoÊ krytykuje ci´ w formie aluzji albo ˝artu, poproÊ, by sformu∏owa∏ swojà krytycznà ocen´ wprost. Kiedy otrzymasz odpowiedê na wprost postawione pytanie, mo˝esz wyraziç swojà opini´ na ten temat np.: Twój partner: I znów jakiÊ ba∏aganiarz poprzewraca∏ wszystkie rzeczy w szafie.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

A B C

Page 55

(Black plate)

p r a k t y c z n y c h

u m i e j ´ t n o Ê c i

55

Ty: To ja przed chwilà szuka∏am potrzebnych mi ubraƒ. Czy uwa˝asz mnie za ba∏aganiark´?

Twój partner: Ale˝ skàd znowu. Choç nie podoba mi si´, ˝e czasami nie odk∏adasz rzeczy na swoje miejsce.

Niektórzy ludzie krytykujà nas w sposób natr´tny, uporczywy, ale najwa˝niejszej pretensji nie potrafià wyraziç wprost. Warto wtedy przyznaç, ˝e nie jesteÊmy bez wad.

Obezw∏adniamy w ten sposób krytykanta. I mamy du˝e szanse, ˝e nasz rozmówca w koƒcu powie, o co tak naprawd´ mu chodzi np.: Mà˝: I znowu nie zrobi∏aÊ tak, jak Ci mówi∏em. ˚ona: Byç mo˝e pomin´∏am jakàÊ wskazówk´.

Mà˝: Poprzednim razem te˝ mog∏aÊ bardziej si´ postaraç. ˚ona: RzeczywiÊcie mog∏am lepiej to zrobiç.

Mà˝: A tak w ogóle to chyba za ma∏o anga˝ujesz si´ w sprawy domowe. Nie chc´ byÊ tyle czasu poÊwi´ca∏a na rozmowy ze swojà przyjació∏kà.

Sà sytuacje, w których wiemy, ˝e pope∏niliÊmy ewidentny b∏àd. Obawiamy si´ reakcji drugiej strony. Sposobem na roz∏adowanie napi´cia i zneutralizowanie ataku mo˝e byç uprzedzenie krytyki, np.: Przepraszam Ci´. Naprawd´ trzeba byç nies∏ychanà gapà, by zapomnieç o spotkaniu, prawda? Nie nadu˝ywajmy jednak tego sposobu.

Pewno zdarzy∏o Ci si´ prowadziç wewn´trzny monolog, który nie by∏ dla ciebie mi∏y. Spróbuj uciszyç swojego „wewn´trznego krytyka”. JeÊli zaczynasz myÊleç: znowu si´ wyg∏upi∏am, nic nie potrafi´ – zatrzymaj te negatywne myÊli i spróbuj zamieniç je na myÊli typu: mam prawo pope∏niaç b∏´dy, mog´ byç niedoskona∏a, mog´ byç zdenerwowana itp.

Szanuj swoje ograniczenia i osiàgni´cia.

Niepelnospr

56

10/9/04

15:35

Page 56

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Jak korzystaç z pomocy innych?

Ludzie, którzy majà wokó∏ siebie grono przyjació∏, bardziej ufajà we w∏asne mo˝liwoÊci oraz lepiej radzà sobie z trudnymi sytuacjami. Choç wi´kszoÊç z nas stara si´ osiàgnàç pewien stopieƒ niezale˝noÊci i oparcia w samym sobie, wa˝na jest tak˝e umiej´tnoÊç udzielania wsparcia innym i przyjmowania go od nich. Przeprowadzone badania wykaza∏y, ˝e ludzie b´dàcy w sytuacji ˝yciowego kryzysu radzà sobie o wiele lepiej, jeÊli majà wsparcie ze strony bliskich.

Osoby niepe∏nosprawne prze˝ywajà trudnoÊci w wielu dziedzinach: emocjonalnej, kontaktów z innymi ludêmi, finansowej czy zdrowotnej. Szanse poradzenia sobie z nimi wzrosnà, jeÊli wko∏o b´dà ludzie, którzy b´dà mogli i umieli pomóc. Z ró˝nych powodów osoby niepe∏nosprawne czujà, ˝e nie majà takiej pomocy, czy tyle wsparcia, ile by potrzebowali. Niektórzy nie potrafià zadbaç o to, ˝eby mieç takie relacje z innymi, które mog∏yby byç êród∏em wsparcia. Wiele osób niepe∏nosprawnych boryka si´ z problemami w samotnoÊci, poniewa˝ nie potrafià korzystaç ze wsparcia innych.

Kiedy uznasz, ˝e potrzebujesz pomocy i zdecydujesz si´ prosiç o nià: 1. Zastanów si´, do kogo mo˝esz si´ zwróciç. Spróbuj zrobiç list´ osób, które zwykle Ci pomagajà i odgrywajà wa˝nà rol´ w twoim ˝yciu, oraz drugà, na którà wpisa∏abyÊ osoby, które nie szkodzà ani nie pomagajà, a które potencjalnie mog∏yby ci pomóc.

2. OkreÊl, jakiego rodzaju pomocy potrzebujesz. Mo˝esz pos∏u˝yç si´ listà, która zawiera∏aby nast´pujàce punkty: a) pomoc w rozwiàzaniu problemu. Mog∏aby jej udzieliç osoba, która potrafi∏aby poszerzyç twoje spojrzenie na spraw´. Mog∏aby to byç te˝ osoba, która boryka∏a si´ z podobnym problemem;

Niepelnospr

10/9/04

15:35

A B C

Page 57

(Black plate)

p r a k t y c z n y c h

u m i e j ´ t n o Ê c i

57

b) wsparcie emocjonalne. Mo˝esz potrzebowaç wsparcia, uznania i akceptacji, czy te˝ obecnoÊci drugiego cz∏owieka; c) informacje (np. o przys∏ugujàcych ci prawach, ulgach, dzia∏alnoÊci Êrodowiska lokalnego, mo˝liwoÊci uzyskania pracy itp.); d) pomoc w razie nag∏ej potrzeby (np. w transporcie, udzielenie niewielkiej po˝yczki, schronienia, wykupienie lekarstw, itp.).

3. Zastanów si´, co mo˝esz zrobiç, by otrzymaç potrzebnà ci pomoc.

ProÊ konkretnie i wprost o to, co jest ci potrzebne. Niezale˝nie od tego, czy prosisz o pomoc, porad´ czy wsparcie, im wyraêniej sformu∏ujesz swojà proÊb´, tym wi´ksze szanse na uzyskanie pomocy.

Szukaj ró˝nych osób mogàcych udzieliç ci pomocy. Nie licz na pomoc tylko jednej osoby. Z ró˝nych powodów mo˝e okazaç si´, ˝e osoba ta nie b´dzie mog∏a ci pomóc, ale za to ktoÊ inny udzieli ci potrzebnego wsparcia.

Pomagaj innym. Sytuacja, w której wsparcie jest wzajemne, daje wi´cej satysfakcji i oparcia ni˝ sytuacja, w której jedna z osób wy∏àcznie daje, a druga wy∏àcznie otrzymuje.

Udzielanie pomocy przynosi korzyÊç nie tylko osobie otrzymujàcej, ale równie˝ udzielajàcej, bo wzbogaca jej umiej´tnoÊci radzenia sobie z trudnoÊciami.

Osoby, które b´dziesz prosiç o wsparcie, pomimo staraƒ nie zawsze i nie od razu b´dà potrafi∏y Ci pomóc w sposób, który by Ci´ zadowala∏. Mimo to podzi´kuj. Podziel si´ z nimi informacjà o tym, co by∏o, a co nie by∏o pomocne.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 58

(Black plate)

58

6 . P r o b l e my z w i à z a n e z p r a c à z aw o d ow à Niepe∏nosprawnoÊç utrudnia pozyskanie pracy. Bariera cz´sto tkwi w samych osobach niepe∏nosprawnych. Wiele z nich mo˝e i chce pracowaç. Nie podejmujà jednak staraƒ o zdobycie pracy, poniewa˝ nisko oceniajà swoje mo˝liwoÊci i szanse. Renty inwalidzkie zazwyczaj nie pozwalajà na samodzielne i niezale˝ne ˝ycie. Wiele osób nie pobiera ˝adnych Êwiadczeƒ i ˝yje tylko dzi´ki pomocy rodziny lub opieki spo∏ecznej. Takà sytuacj´ mo˝na zmieniç. Podj´cie pracy zawodowej zale˝y od wielu czynników m.in. od: mo˝liwoÊci wykonywania ró˝nych czynnoÊci, stopnia sprawnoÊci, specjalnych umiej´tnoÊci i zdolnoÊci, a tak˝e cech osobowoÊci.

Problemy zawodowe osób niepe∏nosprawnych zwiàzane sà z wyborem zawodu, ewentualnie jego zmianà, przygotowaniem si´ do pracy zawodowej i jej uzyskaniem, adaptacjà zawodowà i utrzymaniem zatrudnienia. W rozwiàzaniu tych trudnoÊci wi´kszoÊç osób niepe∏nosprawnych potrzebuje odpowiedniej pomocy.

Rehabilitacja zawodowa to cz´Êç ogólnego procesu rehabilitacji. Ma ona na celu pomoc w rozwoju zawodowym, w wyborze zawodu, uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia i adaptacji zawodowej w miejscu pracy.

Aby umo˝liwiç osobom niepe∏nosprawnym lepszy start zawodowy, oferuje si´ im takie us∏ugi, jak poradnictwo zawodowe, szkolenia zawodowe i zatrudnienie.

Rehabilitacja zawodowa przebiega w czterech etapach: 1) poradnictwo zawodowe – oparte na ocenie zdolnoÊci do pracy; 2) przygotowanie do pracy – opanowanie przez osob´ nie-

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 59

(Black plate)

P r o b l e m y

z w i à z a n e

z

p r a c à . . .

59

pe∏nosprawnà niezb´dnej wiedzy teoretycznej, umiej´tnoÊci praktycznych oraz form funkcjonowania i zachowania si´ w sytuacjach zawodowych; 3) zatrudnienie na stanowisku pracy odpowiadajàcym psychofizycznym mo˝liwoÊciom i uzyskanym kwalifikacjom zawodowym; 4) pomoc w adaptacji zawodowej – pomoc w przystosowaniu si´ do wykonywania zadaƒ zawodowych, do Êrodowiska pracy.

Poradnictwo zawodowe dla osób niepe∏nosprawnych Poradnictwo zawodowe dla osób niepe∏nosprawnych nale˝y do zadaƒ powiatowych urz´dów pracy. Udzielenie porady zawodowej polega na przekazaniu profesjonalnej opinii i sugestii na temat optymalnej decyzji zawodowej, na podstawie: • przeprowadzonych badaƒ w celu poznania mo˝liwoÊci i ograniczeƒ zawodowych oraz dokonanej oceny przydatnoÊci do pracy danej osoby; • analizy i rozeznania szans zawodowych tej osoby na rynku pracy; • wiedzy i doÊwiadczenia dotyczàcego pracy zawodowej osób niepe∏nosprawnych.

Decyzja zawodowa, którà osoba niepe∏nosprawna podejmuje w procesie poradnictwa, najcz´Êciej dotyczy: • wyboru zawodu, który odpowiada∏by psychofizycznym mo˝liwoÊciom i preferencjom osoby niepe∏nosprawnej; • podj´cia pracy, która odpowiada∏aby psychofizycznym mo˝liwoÊciom i uzyskanym kwalifikacjom zawodowym; • przekwalifikowania, czyli zmiany zawodu lub warunków pracy osób, które sta∏y si´ osobami niepe∏nosprawnymi

Niepelnospr

60

10/9/04

15:35

Page 60

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

w okresie aktywnoÊci zawodowej.

Uwaga! Podj´cie ostatecznej decyzji zawodowej nale˝y zawsze do osoby zainteresowanej.

Poradnictwo zawodowe ma szczególne znaczenie dla osób niepe∏nosprawnych, poniewa˝ majà oni zwykle ograniczonà zdolnoÊç do pracy na skutek naruszenia sprawnoÊci organizmu, trudniej im samodzielnie oceniç swoje mo˝liwoÊci zawodowe i pozycj´ na rynku pracy. DoÊç cz´sto zdarza si´, ˝e ich ogólny rozwój zawodowy nie osiàga dostatecznego poziomu. Nie zdajà sobie sprawy ze swoich mo˝liwoÊci i ograniczeƒ zawodowych. Zwykle majà braki w sferze ogólnych umiej´tnoÊci spo∏ecznych. Majà mniejszà znajomoÊç wymagaƒ ró˝nych zawodów i stanowisk pracy oraz mniejsze rozeznanie rynku pracy.

Podj´cie niew∏aÊciwej decyzji zawodowej nara˝a osoby niepe∏nosprawne na trudnoÊci lub brak mo˝liwoÊci uzyskania zatrudnienia w wyuczonym zawodzie, na zniech´cenie i stres. Mo˝e te˝ prowadziç do rezygnacji z dalszej rehabilitacji i aktywnoÊci zawodowej.

Zatrudnienie osób niepe∏nosprawnych Osobà niepe∏nosprawna mo˝e pracowaç, pod warunkiem ˝e zosta∏a dopuszczona do pracy przez lekarza medycyny pracy, a praca na danym stanowisku jest zgodna ze wskazaniami zawartymi w orzeczeniu lekarza orzecznika lub orzeczeniu o stopniu niepe∏nosprawnoÊci. Bez stosownego zaÊwiadczenia lekarza medycyny pracy o dopuszczeniu pracownika do pracy na danym stanowisku pracodawca nie ma prawa zatrudniç danej osoby.

Kodeks pracy okreÊla prawa i obowiàzki pracowników i pracodawców. Natomiast Ustawa o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz o zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 61

(Black plate)

P r o b l e m y

z w i à z a n e

z

p r a c à . . .

61

z 27 sierpnia 1997 r. (Dz. U. Nr 123 poz. 776 z póên. zm.) zawiera szczególne uregulowania w stosunku do zawartych w Kodeksie pracy postanowieƒ. Dotyczà one: czasu pracy, urlopów wypoczynkowych oraz zwolnieƒ z pracy osób niepe∏nosprawnych.

Szczególnym prawem osób niepe∏nosprawnych w pracy jest ich niezbywalne prawo do ochrony przed dyskryminacjà.

Zgodnie z art. 113 Kodeksu pracy niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja w stosunkach pracy, w szczególnoÊci ze wzgl´du na p∏eç, wiek, niepe∏nosprawnoÊç, ras´, narodowoÊç, przekonania, zw∏aszcza polityczne lub religijne, oraz przynale˝noÊç zwiàzkowà.

Osoby niepe∏nosprawne mogà podejmowaç prac´ w zwyk∏ych zak∏adach lub w zak∏adach pracy chronionej. Mogà tak˝e prowadziç w∏asnà dzia∏alnoÊç gospodarczà.

W zwyk∏ych zak∏adach pracy mo˝e to byç zatrudnienie na ogólnie dost´pnych stanowiskach pracy i na ogólnie obowiàzujàcych warunkach lub na odpowiednio dobranych i przystosowanych stanowiskach pracy.

Przystosowanie stanowiska pracy mo˝e polegaç na przeznaczeniu wi´kszej powierzchni na miejsce pracy, zastosowaniu indywidualnego oÊwietlenia, przystosowania narz´dzi i maszyn u˝ywanych w pracy, zastosowaniu zró˝nicowanych kolorystycznie p∏aszczyzn elementów wyst´pujàcych na stanowisku pracy dla zapewnienia pracownikowi s∏abo widzàcemu lepszej orientacji, zniesieniu barier architektonicznych w celu zapewnienia swobodnego i bezpiecznego przemieszczania si´ w miejscu pracy. Pracodawca ma obowiàzek wydzielania i zorganizowania wraz z podstawowym zapleczem socjalnym stanowisk pracy umo˝liwiajàcych zatrudnienie pracowników, którzy w wyniku pracy lub choroby zawodowej utracili zdolnoÊç do pracy na dotychczasowym stanowisku

Niepelnospr

62

10/9/04

15:35

Page 62

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

i zostali uznani za osoby niepe∏nosprawne. JeÊli zak∏ad zobowiàzania tego nie wykonuje, wówczas musi dokonaç wp∏aty na Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacyjny Osób Niepe∏nosprawnych w wysokoÊci pi´tnastokrotnego przeci´tnego wynagrodzenia za pracownika.

Zak∏ady pracy chronionej • Zak∏ady pracy chronionej sà to przedsi´biorstwa stwarzajàce warunki do pracy zarobkowej osobom, które z powodu niepe∏nosprawnoÊci nie mogà uzyskaç pracy w zwyk∏ych warunkach na otwartym rynku pracy.

Wi´kszoÊç pracowników zak∏adów pracy chronionej zatrudnionych jest na podstawie umowy o prac´. Majà oni te same prawa, obowiàzki i przywileje, co pracownicy pe∏nosprawni w zwyk∏ych zak∏adach pracy. Specyfika zak∏adów pracy chronionej polega na: • odpowiednio dobranym rodzaju dzia∏alnoÊci gospodarczej, profilu i technologii produkcji lub us∏ug; • przystosowaniu stanowisk i pomieszczeƒ pracy, pomieszczeƒ higieniczno-sanitarnych oraz ciàgów komunikacyjnych do potrzeb zatrudnionych tam osób niepe∏nosprawnych; • warunkach pracy odpowiadajàcych przepisom i zasadom bezpieczeƒstwa i higieny pracy, nie powodujàcych pog∏´bienia si´ niepe∏nosprawnoÊci; dotyczy to oÊwietlenia, poziomu ha∏asu, temperatury, zapylenia itp.; • zapewnieniu podstawowej i specjalistycznej opieki lekarskiej, poradnictwa i us∏ug rehabilitacyjnych.

Informacje o zak∏adach pracy chronionej mo˝na uzyskaç w urz´dach pracy oraz w oddzia∏ach Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych.

Zak∏ady aktywnoÊci zawodowej Zak∏ady aktywnoÊci zawodowej tworzy si´ w celu zatrudnienia osób niepe∏nosprawnych majàcych znaczny stopieƒ

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 63

(Black plate)

P r o b l e m y

z w i à z a n e

z

p r a c à . . .

63

niepe∏nosprawnoÊci. Placówki przygotowujà te osoby, poprzez rehabilitacj´ zawodowà i spo∏ecznà, do samodzielnego i aktywnego ˝ycia w otwartym Êrodowisku. Niepe∏nosprawni pracownicy zak∏adów aktywnoÊci zawodowej za swojà prac´ pobierajà wynagrodzenie. Zak∏ady aktywnoÊci zawodowej stanowià poÊrednià form´ mi´dzy zak∏adami pracy chronionej i warsztatami terapii zaj´ciowej. Spis zak∏adów aktywnoÊci zawodowej dost´pny jest w oddzia∏ach PFRON. Warsztaty terapii zaj´ciowej Sà to placówki stwarzajàce osobom niepe∏nosprawnym mo˝liwoÊç rehabilitacji spo∏ecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiej´tnoÊci niezb´dnych do podj´cia zatrudnienia. W ramach warsztatów m. in. rozwija si´: • umiej´tnoÊci wykonywania czynnoÊci ˝ycia codziennego oraz zaradnoÊci osobistej, • psychofizyczne sprawnoÊci oraz podstawowe i specjalistyczne umiej´tnoÊci zawodowe, umo˝liwiajàce uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podj´cie pracy.

Informacje o warsztatach terapii zaj´ciowej w miejscu zamieszkania mo˝na uzyskaç w Powiatowych Centrach Pomocy Rodzinie (na podstawie rozporzàdzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zaj´ciowej).

Szkolenie osób niepe∏nosprawnych Osoby niepe∏nosprawne zarejestrowane w urz´dzie pracy (jako bezrobotne, poszukujàce pracy lub b´dàce w okresie wypowiedzenia umowy o prac´ z przyczyn dotyczàcych pracodawcy) mogà skorzystaç ze szkoleƒ. Majà one na celu zwi´kszenie szans na zatrudnienie poprzez podwy˝szenie lub zmian´ kwalifikacji zawodowych. Odbywajà si´ w placówkach szkoleniowych albo w specjalistycznych oÊrodkach szkoleniowo-rehabilitacyjnych. Szkolenia finansowane sà ze Êrodków PFRON.

Niepelnospr

64

10/9/04

15:35

Page 64

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Na szkolenie kieruje kierownik Powiatowego Urz´du Pracy.

JeÊli pracodawca szkoli osoby niepe∏nosprawne, to koszty poniesione przez niego mogà byç refundowane ze Êrodków PFRON do wysokoÊci 75 proc., nie wi´cej jednak ni˝ do dwukrotnoÊci przeci´tnego wynagrodzenia na osob´, o ile zgodnie z kierunkiem szkolenia osoby niepe∏nosprawne zostanà zatrudnione na innych stanowiskach, przez co najmniej 24 miesiàce.

Oprócz szkoleƒ w urz´dach pracy mo˝na skorzystaç z po˝yczek, prac interwencyjnych, robót publicznych, programów specjalnych.

Uprawnienia niepe∏nosprawnego pracownika Czas pracy Czas pracy osoby niepe∏nosprawnej zale˝y od orzeczenia stopnia niepe∏nosprawnoÊci: • przy lekkim stopniu czas pracy nie mo˝e przekraczaç 8 godzin na dob´ i 40 godzin tygodniowo; • przy znacznym lub umiarkowanym stopniu niepe∏nosprawnoÊci czas pracy nie mo˝e przekraczaç 7 godzin na dob´ i 35 godzin tygodniowo.

Wskazany wymiar czasu pracy musi byç stosowany od nast´pnego dnia po przedstawieniu pracodawcy orzeczenia o niepe∏nosprawnoÊci.

Osoba niepe∏nosprawna nie mo˝e byç zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Zakazu tego nie stosuje si´ do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz w przypadku gdy na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzajàcy badanie profilaktyczne lub z powodu jego nieobecnoÊci lekarz sprawujàcy opiek´ nad danà osobà, wyrazi na to zgod´.

Koszt tych badaƒ ponosi pracodawca.

Osoba niepe∏nosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 65

(Black plate)

P r o b l e m y

z w i à z a n e

z

p r a c à . . .

65

w pracy na gimnastyk´ usprawniajàcà lub wypoczynek. Czas dodatkowej przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy (dodatkowa przerwa 15 minut + 15 minut przerwy, wynikajàcej z Kodeksu pracy = 30 minut przerwy).

Dodatkowy urlop Osobie majàcej znaczny i umiarkowany stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci przys∏uguje dodatkowy urlop wypoczynkowy – 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.

Urlop ten nie b´dzie przys∏ugiwa∏, gdy pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczajàcym 26 dni roboczych (np. nauczyciele) lub do urlopu dodatkowego na podstawie odr´bnych przepisów (np. urlopy dla s´dziów).

Gdy wymiar urlopu jest ni˝szy ni˝ 10 dni roboczych, zamiast niego przys∏uguje urlop dodatkowy w wymiarze wskazanym w ustawie, czyli 10 dni roboczych.

Prawo do pierwszego dodatkowego urlopu pracownik niepe∏nosprawny nabywa po przepracowaniu roku po dniu orzeczenia znacznego lub umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci.

P∏atne zwolnienia z pracy Pracownicy o znacznym i umiarkowanym stopniu niepe∏nosprawnoÊci majà prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem wynagrodzenia, które oblicza si´ jak ekwiwalent pieni´˝ny za urlop wypoczynkowy: • w celu wykonania badaƒ specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniajàcych, a tak˝e w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, je˝eli czynnoÊci te nie mogà byç wykonane poza godzinami pracy (np. ze wzgl´du na godziny funkcjonowania zak∏adu opieki zdrowotnej), • w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie cz´Êciej jednak ni˝ raz do roku. ¸àczny wymiar urlopu dodatkowego (10 dni) i zwolnienia od

Niepelnospr

66

10/9/04

15:35

Page 66

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie mo˝e przekroczyç 21 dni roboczych.

Zwolnienie udzielane jest na podstawie wniosku lekarza o skierowanie na turnus rehabilitacyjny, który musi okreÊlaç rodzaj i czas trwania turnusu. Podstawà wyp∏aty wynagrodzenia za czas zwolnienia jest dokument potwierdzajàcy pobyt na turnusie, wystawiony przez organizatora turnusu.

Praktyczne rady dla poszukujàcych pracy Nie ma jednej idealnej i uniwersalnej recepty na znalezienie pracy. Sà jednak dzia∏ania, dzi´ki którym mo˝na zwi´kszyç szanse na znalezienie zatrudnienia. Wa˝ne jest, aby dzia∏aç aktywnie, konsekwentnie oraz mieç jasno sprecyzowany cel, do którego si´ dà˝y.

Szukajàc pracy warto: • okreÊliç w∏asne mo˝liwoÊci (m.in: doÊwiadczenie zawodowe, uzdolnienia, predyspozycje, zainteresowania, mo˝liwoÊci fizyczne i zdrowotne, a tak˝e marzenia oraz pragnienia), • okreÊliç oczekiwania wobec pracy (np.: mo˝liwoÊç i czas dojazdu do pracy, czas, który mog´ przeznaczyç na prac´, oczekiwania odnoÊnie wynagrodzenia itp.), • poinformowaç znajomych i rodzin´ o poszukiwaniu pracy, • czytaç og∏oszenia prasowe i przeglàdaç Internet, • przygotowaç w∏asnà ofert´ i list´ firm, do których mo˝na jà z∏o˝yç, • zg∏osiç w∏asnà ofertà do urz´du pracy oraz agencji pracy, • zamieÊciç og∏oszenia prasowe w rubrykach „szukam pracy”, • odwiedzaç aktualnie odbywajàce si´ targi i gie∏dy pracy.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 67

(Black plate)

67

7. Strategie dzia∏aƒ na rzecz o s ó b n i e p e ∏ n o s p r aw ny c h Dzia∏ania UE na rzecz osób niepe∏nosprawnych Nic o osobach niepe∏nosprawnych bez osób niepe∏nosprawnych W Unii Europejskiej za polityk´ wobec osób niepe∏nosprawnych odpowiadajà poszczególne paƒstwa cz∏onkowskie. Dzia∏ania na rzecz niepe∏nosprawnych prowadzà przede wszystkim Rada Europy i Organizacja Narodów Zjednoczonych. Na ich osiàgni´ciach opiera si´ Unia Europejska, tworzàc strategie dzia∏aƒ na rzecz osób niepe∏nosprawnych.

Wstàpienie Polski do Unii Europejskiej stwarza szans´ na w∏àczenie si´ do unijnych programów dla osób niepe∏nosprawnych i stopniowe zbli˝enie si´ do standardów Unii w dziedzinie pracy, zdrowia i edukacji.

Polityka Unii Europejskiej wobec niepe∏nosprawnoÊci zak∏ada, ˝e osoby niepe∏nosprawne muszà braç udzia∏ w podejmowaniu decyzji ich dotyczàcych na poziomie europejskim, narodowym i lokalnym. Majà one pe∏ne prawo do wnoszenia swojego wk∏adu w ˝ycie spo∏eczne.

W 1996 roku powsta∏o Europejskie Forum Niepe∏nosprawnoÊci (European Disability Forum), organizacja, która reprezentuje osoby niepe∏nosprawne w dialogu z instytucjami Unii Europejskiej. Jej misjà jest promowanie równych szans wszystkich osób niepe∏nosprawnych, niezale˝nie od rodzaju niepe∏nosprawnoÊci, oraz ochrona ich praw.

Dzia∏ania Unii Europejskiej na rzecz osób niepe∏nosprawnych finansowane sà przede wszystkim z tzw. funduszy

Niepelnospr

68

10/9/04

15:35

Page 68

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

strukturalnych, a szczególnie z Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego. Polska korzysta z pomocy Unii Europejskiej od 1990 roku.

1. Walka z dyskryminacjà W Unii Europejskiej zakazana jest wszelka dyskryminacja osób niepe∏nosprawnych. Pierwszym krokiem tworzenia powszechnego prawa zakazujàcego dyskryminacji osób niepe∏nosprawnych we wszystkich dziedzinach ˝ycia jest zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu.

2. Zatrudnienie wolne od dyskryminacji Paƒstwa cz∏onkowskie Unii prowadzà polityk´, której celem jest zwi´kszenie zatrudnienia osób niepe∏nosprawnych na otwartym rynku pracy. Tworzà w tym celu w∏asne przepisy antydyskryminacyjne lub wprowadzajà ustawowy obowiàzek zatrudniania w zak∏adach pracy okreÊlonej liczby niepe∏nosprawnych pracowników (tzw. system kwotowy, który istnieje równie˝ w Polsce).

Nie mo˝na odmówiç cz∏owiekowi przyj´cia do pracy tylko dlatego, ˝e jest niepe∏nosprawny. Paƒstwa cz∏onkowskie sà zobowiàzane do ustanowienia zasad sankcji za naruszenie krajowego prawa antydyskryminacyjnego. Sankcje te mogà obejmowaç np. wyp∏at´ odszkodowania dla osoby, która pad∏a ofiarà dyskryminacji. Na mocy dyrektywy pracodawcy sà zobowiàzani przedsi´wziàç odpowiednie Êrodki, by umo˝liwiç osobie niepe∏nosprawnej dost´p do zatrudnienia, rozwój zawodowy czy szkolenia.

Wszystkie paƒstwa Unii Europejskiej stwarzajà mo˝liwoÊç zatrudnienia niepe∏nosprawnych na szczególnych warunkach w tzw. Êrodowisku chronionym. Dotyczy to niepe∏nosprawnych, którzy nie mogà sprostaç wymaganiom otwartego rynku pracy.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 69

(Black plate)

S t r a t e g i e

d z i a ∏ a ƒ . . .

69

3. Ku Europie bez barier Unia Europejska uznaje bariery Êrodowiskowe za element utrudniajàcy osobom niepe∏nosprawnym uczestnictwo w ˝yciu spo∏ecznym. Komisja Europejska przyj´∏a szerokà strategi´ zmierzajàcà do likwidacji wszelkich barier, np. spo∏ecznych, architektonicznych, utrudniajàcych niepe∏nosprawnym pe∏ne uczestnictwo w ˝yciu spo∏ecznym i korzystanie z ich praw.

4. Karty parkingowe dla osób niepe∏nosprawnych Osoby niepe∏nosprawne majà w Unii Europejskiej prawo do otrzymania kart parkingowych, które pozwalajà im korzystaç ze specjalnych miejsc parkingowych. Od stycznia 2000 roku obowiàzuje jeden uniwersalny model karty. Dzi´ki temu jej posiadacz mo˝e parkowaç w ka˝dym kraju Unii, niezale˝nie od tego, czy jest jego obywatelem. Ten sam model karty parkingowej obowiàzuje w Polsce.

5. Autobusy i autokary Postanowiono, ˝e wszystkie autobusy w Unii Europejskiej b´dà musia∏y byç w pe∏ni dost´pne dla osób niepe∏nosprawnych. We wszystkich autobusach miejskich muszà byç zamontowane specjalne podjazdy lub podnoÊniki, wydzielone miejsca siedzàce dla osób z ograniczeniami w poruszaniu si´, miejsce dla psa przewodnika oraz specjalne wyró˝niki kolorystyczne dla osób niedowidzàcych. Polska b´dzie musia∏a dostosowaç przepisy do regulacji zawartych w tej dyrektywie.

6. Przeciwdzia∏anie spo∏ecznemu wykluczeniu Osoby niepe∏nosprawne sà w Unii Europejskiej uznawane za jednà z grup najbardziej nara˝onych na spo∏eczne wykluczenie.

Strategie Przeciwdzia∏ania Wykluczeniu Spo∏ecznemu obejmujà dzia∏ania z zakresu polityki zatrudnienia, zabezpieczenia spo∏ecznego, mieszkalnictwa, edukacji, zdrowia, informacji i komunikacji, bezpieczeƒstwa i sprawiedliwoÊci, kultury i wypoczynku.

Niepelnospr

70

10/9/04

15:35

Page 70

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

7. Szko∏y specjalne czy ogólnodost´pne?

Prawo dziecka niepe∏nosprawnego do nauki razem ze swoimi pe∏nosprawnymi kolegami jest jednà z g∏ównych zasad edukacji w krajach Unii Europejskiej. Warunki ku temu stworzono we wszystkich krajach Unii, chocia˝ przyj´to w ka˝dym z paƒstw cz∏onkowskich odmienne rozwiàzania, zale˝nie od kraju i rodzaju potrzeb. Nie oznacza to, ˝e w krajach Unii nie ma szkó∏ specjalnych. Jednak edukacja specjalna mo˝e byç w krajach Unii brana pod uwag´ jako preferowana forma kszta∏cenia tylko za zgodà rodziców dziecka, a szko∏y specjalne muszà zapewniaç t´ samà jakoÊç edukacji, co szko∏y ogólnodost´pne. Niezale˝nie od tego, czy dzieci ze specjalnymi potrzebami ucz´szczajà do odr´bnych placówek, czy do zwyk∏ych szkó∏, obj´te sà specjalistycznà pomocà.

8. Niezale˝ne ˝ycie W ka˝dym paƒstwie cz∏onkowskim Wspólnoty wyst´pujà odmienne zasady ustalania prawa do ró˝nych zasi∏ków i rent, w tym renty z tytu∏u niezdolnoÊci do pracy. Wszystkie kraje Unii Europejskiej, z wyjàtkiem Grecji, przyj´∏y równie˝ prawo do minimalnego dochodu gwarantowanego. Uwa˝a si´, ˝e niektóre typy Êwiadczeƒ dla osób niepe∏nosprawnych mogà powodowaç ich biernoÊç i zale˝noÊç. W Unii poszukuje si´ takich rozwiàzaƒ, które wp∏ynà na aktywizacj´ zawodowà osób niepe∏nosprawnych.

W wielu krajach europejskich proponuje si´ takà form´ opieki, która zapewni osobom niepe∏nosprawnym (niezale˝nie od rodzaju i stopnia niepe∏nosprawnoÊci) mo˝liwoÊç mieszkania we w∏asnych domach lub mieszkaniach chronionych. Us∏ugi te muszà byç dostosowane do ich potrzeb, charakteryzowaç si´ wysokà jakoÊcià i s∏u˝yç integracji ze spo∏eczeƒstwem.

Pomimo, ˝e osoby z niepe∏nosprawnoÊcià potrzebujà wsparcia ze strony innych, chcà by szanowano ich prawo do decydowania o sobie i swoim ˝yciu.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 71

(Black plate)

S t r a t e g i e

d z i a ∏ a ƒ . . .

71

Niepe∏nosprawny obywatel Polski Karta Praw Osób Niepe∏nosprawnych w formie uchwa∏y Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej zosta∏a uchwalona dnia 1 sierpnia 1997 roku (Dz. U. Nr 50, poz. 475). Karta ta ma szczególne znaczenie w ochronie wolnoÊci i praw niepe∏nosprawnych. Osoby niepe∏nosprawne majà prawo do niezale˝nego, samodzielnego i aktywnego ˝ycia. Sformu∏owane w Karcie prawa dotyczà podstawowych problemów ˝yciowych osób niepe∏nosprawnych, tj.: dost´pu do dóbr i us∏ug, Êwiadczeƒ leczniczych, w tym rehabilitacji, nauki w szko∏ach, pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej specjalistycznej, pracy tak˝e na otwartym rynku, zabezpieczenia spo∏ecznego, ˝ycia w Êrodowisku wolnym od barier funkcjonalnych, posiadania samorzàdowej reprezentacji swego Êrodowiska oraz pe∏nego uczestnictwa w ˝yciu publicznym, spo∏ecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swoich zainteresowaƒ i potrzeb.

Wszystkie te prawa posiadajà jednakowà rang´ wa˝noÊci.

Nale˝y podkreÊliç, ˝e prawo do ˝ycia wolnego od barier funkcjonalnych wyra˝a si´ zw∏aszcza w dost´pie do urz´dów, punktów wyborczych i obiektów u˝ytecznoÊci publicznej, swobodnego przemieszczania si´ i powszechnego korzystania ze Êrodków transportu, dost´pu do informacji. Prawa sformu∏owane w Karcie wynikajà z Konstytucji i ustaw zwyk∏ych oraz aktów prawa mi´dzynarodowego. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej wezwa∏ równie˝ w∏adze samorzàdowe do podj´cia dzia∏aƒ ukierunkowanych na realizacj´ tych praw. Natomiast Rzàd zosta∏ zobowiàzany do corocznego sk∏adania informacji o podj´tych dzia∏aniach w tym zakresie (patrz aneks).

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 72

(Black plate)

72

8. Kto i jak pomaga n i e p e ∏ n o s p r aw ny m w Po l s c e Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych powsta∏ na mocy ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepe∏nosprawnych z 9 maja 1991 roku.

Obecnie dzia∏anie Funduszu jest oparte na ustawie o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych z 27 sierpnia 1997 roku, z póêniejszymi zmianami.

Przychody Funduszu stanowià m. in.: wp∏aty pracodawców w wi´kszoÊci za nieosiàganie obowiàzkowego 6 proc. wskaênika zatrudnienia osób niepe∏nosprawnych, dotacje z bud˝etu paƒstwa, spadki, zapisy i darowizny, dobrowolne wp∏aty, dochody z oprocentowania po˝yczek itp.

Z wp∏at na Fundusz zwolnieni sà pracodawcy, u których wskaênik zatrudnienia osób niepe∏nosprawnych wynosi co najmniej 6%. Zwolnieni sà tak˝e pracodawcy prowadzàcy zak∏ady pracy b´dàce w likwidacji albo w upad∏oÊci. Do wp∏at na PFRON zobowiàzane sà tak˝e zak∏ady pracy chronionej w wysokoÊci stanowiàcej 10% Êrodków uzyskanych z tytu∏u zwolnieƒ podatkowych okreÊlonych w ustawie.

Organy PFRON to Rada Nadzorcza i Zarzàd. Rada Nadzorcza sk∏ada si´ z: 1) Prezesa Rady Nadzorczej. Jest nim Pe∏nomocnik Rzàdu ds. Osób Niepe∏nosprawnych, 2) przedstawiciela ministra w∏aÊciwego ds. finansów publicznych, 3) siedmiu przedstawicieli organizacji pozarzàdowych.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 73

(Black plate)

K t o

i

j a k

p o m a g a . . .

73

Kadencja Rady Nadzorczej trwa 2 lata. Jej cz∏onków powo∏uje na wniosek Pe∏nomocnika lub na wniosek uprawnionych organizacji – minister ds. zabezpieczenia spo∏ecznego.

W sk∏ad Zarzàdu wchodzà Prezes Zarzàdu i dwaj jego zast´pcy. Prezesa powo∏uje i odwo∏uje Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej na wniosek Pe∏nomocnika i po zasi´gni´ciu opinii Rady Nadzorczej. Zast´pców Prezesa, na wiosek Prezesa, zaopiniowany przez Rad´ Nadzorczà, powo∏uje i odwo∏uje minister ds. zabezpieczenia spo∏ecznego. Ârodki PFRON przeznaczone sà na: • utrzymanie istniejàcych, a zagro˝onych likwidacjà miejsc pracy osób niepe∏nosprawnych; • dofinansowanie zadaƒ wynikajàcych z rzàdowych i samorzàdowych programów na rzecz osób niepe∏nosprawnych; • programy celowe, zatwierdzone przez Rad´ Nadzorczà, s∏u˝àce rehabilitacji zawodowej, spo∏ecznej i leczniczej; • tworzenie i funkcjonowanie poradnictwa zawodowego; • dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych, sportu, kultury, rekreacji i turystyki osób niepe∏nosprawnych; • finansowanie w ca∏oÊci lub w cz´Êci kosztów organizowania i dzia∏ania warsztatów terapii zaj´ciowej; • dotacje dla przedsi´biorców podejmujàcych produkcj´ wyrobów ortopedycznych, Êrodków pomocniczych lub sprz´tu rehabilitacyjnego albo us∏ugi w tym w zakresie, na uruchomienie tej produkcji lub us∏ug; • finansowanie w ca∏oÊci lub cz´Êci badaƒ, ekspertyz i analiz, opracowywania projektów norm, a tak˝e wydawnictw i konkursów dotyczàcych rehabilitacji zawodowej lub spo∏ecznej; • opracowywanie i rozpowszechnianie materia∏ów informacyjnych i szkoleniowych; • dofinansowanie budowy, rozbudowy i modernizacji

Niepelnospr

74

10/9/04

15:35

Page 74

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

obiektów s∏u˝àcych rehabilitacji; • dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, w komunikowaniu si´ i technicznych.

PFRON ÊciÊle wspó∏pracuje z samorzàdami wojewódzkimi i powiatowymi. Samorzàdy otrzymujà Êrodki PFRON na podstawie algorytmu okreÊlanego w drodze rozporzàdzenia przez Rad´ Ministrów.

Pe∏nomocnik Rzàdu do Spraw Osób Niepe∏nosprawnych Pe∏nomocnik Rzàdu ds. Osób Niepe∏nosprawnych jest w randze sekretarza stanu i pe∏ni swojà funkcj´ w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej. Rola Pe∏nomocnika polega m.in. na koordynacji i realizacji zadaƒ wynikajàcych z ustawy.

Pe∏nomocnik: • ˝àda od pomiotów informacji i sprawozdaƒ, dotyczàcych realizacji zadaƒ wynikajàcych z ustawy, organizuje szkolenia i konferencje, • udziela informacji w sprawach z zakresu rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej, • opracowuje standardy w zakresie realizacji zadaƒ okreÊlonych w ustawie, • realizuje dzia∏ania, które zmierzajà do ograniczenia skutków niepe∏nosprawnoÊci i usuwania ró˝norodnych barier utrudniajàcych osobom niepe∏nosprawnym funkcjonowanie w spo∏eczeƒstwie.

Pe∏nomocnik kontroluje dzia∏ania na rzecz praw osób niepe∏nosprawnych i realizacj´ zadaƒ okreÊlonych w ustawie.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 75

(Black plate)

K t o

i

j a k

p o m a g a . . .

75

Inne zadania Pe∏nomocnika: • opracowywanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczàcych zatrudnienia, rehabilitacji oraz warunków ˝ycia osób niepe∏nosprawnych, • opracowywanie projektów programów rzàdowych dotyczàcych rozwiàzywania problemów osób niepe∏nosprawnych, • ustalanie za∏o˝eƒ rocznych planów rzeczowo-finansowych dotyczàcych realizacji zadaƒ wynikajàcych z ustawy, • inicjowanie zadaƒ zmierzajàcych do ograniczenia skutków niepe∏nosprawnoÊci i barier utrudniajàcych osobom niepe∏nosprawnym funkcjonowanie w spo∏eczeƒstwie, • wspó∏praca z organizacjami pozarzàdowymi dzia∏ajàcymi na rzecz osób niepe∏nosprawnych.

Biuro Pe∏nomocnika Rzàdu ds. Osób Niepe∏nosprawnych (BON) funkcjonuje przy Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej. Pe∏nomocnik Rzàdu ds. Osób Niepe∏nosprawnych wype∏nia swoje zadania zwiàzane z politykà dotyczàcà osób niepe∏nosprawnych przy pomocy zespo∏u doradców skupionych w BON. W ka˝dy pierwszy poniedzia∏ek miesiàca pe∏nomocnik przyjmuje interesantów w siedzibie BON w ramach dnia otwartego.

Biuro Pe∏nomocnika Rzàdu ds. Osób Niepe∏nosprawnych ul. Ga∏czyƒskiego 4, 00-362 Warszawa

Ulgi i uprawnienia przys∏ugujàce osobom niepe∏nosprawnym Osoby posiadajàce orzeczenie o stopniu niepe∏nosprawnoÊci majà prawo do korzystania w ˝yciu codziennym z pewnych ulg i uprawnieƒ, zale˝nie od schorzenia i stopnia niepe∏nosprawnoÊci.

Niepelnospr

76

10/9/04

15:35

Page 76

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Osoby ze znacznym stopniem niepe∏nosprawnoÊci majà prawo do: • 49% ulgi na przejazdy w pociàgach PKP – tylko w 2 klasie pociàgów osobowych, • 37% ulgi w pociàgach poÊpiesznych, ekspresowych, IC i EC, • 49% ulgi na przejazdy w autobusach PKS w komunikacji zwyk∏ej, na podstawie biletów jednorazowych, • 37% ulgi w autobusach PKS poÊpiesznych i przyspieszonych, na podstawie biletów jednorazowych, • bezp∏atnych przejazdów komunikacjà miejskà wraz ze wskazanym przez siebie opiekunem (na podstawie orzeczenia potwierdzajàcego stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci), • 95% ulgi na przejazdy w pociàgach PKP i autobusach PKS dla opiekuna towarzyszàcego w podró˝y (na podstawie jednego z dokumentów podopiecznego oraz biletów jednorazowych), przy czym opiekun musi byç pe∏noletni (skoƒczone 18 lat), a w przypadku osoby niewidomej musi mieç skoƒczone 13 lat.

• karty parkingowej potwierdzajàcej uprawnienia do niestosowania si´ do niektórych znaków drogowych (znaki wylicza § 33.2 Rozp. Min. Transportu i Gospodarki Morskiej oraz Min. Spraw Wewn´trznych i Admin. z dn. 21 czerwca 1999 r. w sprawie znaków i sygna∏ów drogowych Dz. U. Nr 58 z 1999 r., poz. 622), Wykaz znaków: zakaz ruchu w obu kierunkach (B-1), zakaz wjazdu pojazdów silnikowych, z wyjàtkiem motocykli jednoÊladowych (B-3), zakaz wjazdu autobusów (B-3a), zakaz wjazdu motocykli (B-4), zakaz wjazdu motorowerów (B-10), zakaz postoju (B-35), zakaz postoju w dni nieparzyste (B-37), zakaz postoju w dni parzyste (B-38), strefa ograniczonego postoju (B-39).

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 77

(Black plate)

K t o

i

j a k

p o m a g a . . .

77

• zwolnieƒ od op∏at abonamentowych za radio i telewizj´, tylko osoby ca∏kowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji oraz osoby nies∏yszàce, u których stwierdzono ca∏kowità g∏uchot´ lub obustronne upoÊledzenie s∏uchu na podstawie np. orzeczenia potwierdzajàcego stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci.

• 50% rabatu na us∏ugi telekomunikacyjne (przy∏àczenie do sieci i abonament), tylko doroÊli i dzieci, które ukoƒczy∏y 16 rok ˝ycia i tylko w przypadku uszkodzenia wzroku, s∏uchu lub mowy. Uprawnienie dotyczy tak˝e opiekunów prawnych osób niepe∏nosprawnych, przy czym opiekun tylko w przypadku sta∏ego lub czasowego zameldowania z osobà niepe∏nosprawnà w tym samym lokalu, • ulgowych biletów do muzeów, • do odliczeƒ niektórych wydatków od dochodu (Dz. U. Nr 14 z 2000 r, poz. 176 ze zm.), • bezp∏atnych us∏ug dor´czania listów, paczek i przekazów pocztowych bezpoÊrednio do domu (zapotrzebowanie na us∏ug´ zg∏asza si´ na poczcie, w miejscu zamieszkania), ponadto placówki pocztowe muszà wydzieliç stanowiska do obs∏ugi osób niepe∏nosprawnych i dostosowaç skrzynki do ich potrzeb.

Osoby niepe∏nosprawne w stopniu umiarkowanym (dawna II grupa inwalidzka) majà prawo do: • karty parkingowej potwierdzajàcej uprawienia do niestosowania si´ do niektórych znaków drogowych, • zwolnieƒ z op∏aty abonamentowej za radio i telewizj´, tylko w przypadku osób niewidomych, których ostroÊç wzroku nie przekracza 15% na podstawie jednego z dokumentów, tj. orzeczenia stwierdzajàcego umiarkowany stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci z tytu∏u uszkodzenia narzàdu wzroku.

Niepelnospr

78

10/9/04

15:35

Page 78

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

• 50% rabatu na us∏ugi telekomunikacyjne (przy∏àczenie do sieci i abonament), tylko w przypadku uszkodzenia s∏uchu i mowy i tylko doroÊli i dzieci, które ukoƒczy∏y 16 rok ˝ycia.

Osoby niepe∏nosprawne w stopniu lekkim majà prawo do: • karty parkingowej potwierdzajàcej uprawnienia do niestosowania si´ do niektórych znaków drogowych.

Osoby niewidome nie b´dàce osobami o znacznym stopniu niepe∏nosprawnoÊci majà prawo do: • 37% ulgi na przejazdy w 2 klasie pociàgów osobowych, pospiesznych i ekspresowych oraz w autobusach PKS (na podstawie jednego z dokumentów stwierdzajàcych inwalidztwo), • do 95% ulgi na przejazdy w pociàgach PKP i autobusach PKS dla swojego przewodnika towarzyszàcego w podró˝y, który musi mieç ukoƒczone 13 lat.

• bezp∏atnych przejazdów w komunikacji miejskiej na podstawie legitymacji Polskiego Zwiàzku Niewidomych na terenie Warszawy.

Osoby upoÊledzone umys∏owo (oraz ich opiekunowie) majà prawo do: • bezp∏atnych przejazdów komunikacjà miejskà na terenie Warszawy na podstawie legitymacji Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z UpoÊledzenie Umys∏owym.

Inwalidzi wojenni i wojskowi majà prawo do: • bezp∏atnych przejazdów komunikacjà miejskà na terenie Warszawy na podstawie Ksià˝eczki Inwalidy Wojennego (Wojskowego) wydanej przez ZUS, • przewodnik inwalidy wojennego (wojskowego) tylko

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 79

(Black plate)

K t o

i

j a k

p o m a g a . . .

79

o znacznym stopniu niepe∏nosprawnoÊci ma tak˝e prawo do bezp∏atnych przejazdów komunikacjà miejskà.

Dzieci i m∏odzie˝ niepe∏nosprawna ucz´szczajàca do szko∏y, nie d∏u˝ej ni˝ do ukoƒczenia 24 roku ˝ycia, a studenci do 26 roku ˝ycia, ich rodzice lub opiekunowie majà prawo do: • 78% ulgi na przejazdy w pociàgach osobowych i pospiesznych, ekspresowych EC, IC PKP (tylko w 2 klasie) i we wszystkich rodzajach autobusów PKP na trasie z miejsca zamieszkania lub miejsca pobytu do: szko∏y, przedszkola, oÊrodka rehabilitacji, domu pomocy spo∏ecznej, zak∏adu opieki zdrowotnej, poradni psychologiczno-pedagogicznej, placówki opiekuƒczo-wychowawczej, oÊrodka wsparcia, i z powrotem, na podstawie legitymacji szkolnej; • bezp∏atnych przejazdów na trasie z miejsca zamieszkania do szko∏y, na podstawie wa˝nej legitymacji szko∏y specjalnej z podanà trasà dojazdu (dotyczy m∏odzie˝y ucz´szczajàcej do szkó∏ specjalnych). Do bezp∏atnego przejazdu ma prawo równie˝ opiekun dziecka na podstawie zaÊwiadczenia wydanego przez szko∏´, z podanà trasà dojazdu.

RenciÊci i emeryci (a tak˝e ma∏˝onek, na którego pobierany jest dodatek rodzinny) majà prawo do: • dwóch jednorazowych przejazdów w ciàgu roku kalendarzowego z ulgà 37% w 2 klasie pociàgów osobowych, pospiesznych i ekspresowych, • 48% ulgi w op∏atach komunikacji miejskiej na podstawie aktualnego odcinka renty (emerytury) wraz z dowodem to˝samoÊci.

Nale˝y pami´taç o tym, ˝e bilet na przejazd „tam i z powrotem" jest traktowany jako dwa oddzielne przejazdy. Emeryci i renciÊci nie majà zni˝ek w autobusach PKS.

Niepelnospr

80

10/9/04

15:35

Page 80

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Zwolnione z op∏at za u˝ywanie odbiorników radiowych i telewizyjnych sà: • osoby zaliczone do I grupy inwalidów, • osoby z orzeczeniem o znacznym stopniu niepe∏nosprawnoÊci, • osoby ca∏kowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji, • osoby o sta∏ej lub d∏ugotrwa∏ej niezdolnoÊci do pracy w gospodarstwie rolnym, którym przys∏uguje zasi∏ek piel´gnacyjny, • osoby, które skoƒczy∏y 75 lat, • osoby, które otrzymujà zasi∏ek sta∏y lub rent´ socjalnà z pomocy spo∏ecznej, • osoby nies∏yszàce, u których stwierdzono ca∏kowità g∏uchot´ lub obustronne upoÊledzenie s∏uchu, • osoby, których ostroÊç wzroku nie przekracza 15%, • inwalidzi wojenni i wojskowi.

Dokumenty uprawniajàce do korzystania z ulg i uprawnieƒ to: • orzeczenie o niepe∏nosprawnoÊci lub o stopniu niepe∏nosprawnoÊci, • odpis orzeczenia, • legitymacja osoby niepe∏nosprawnej, • zaÊwiadczenie o przyczynie niepe∏nosprawnoÊci.

Renta socjalna ZUS Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U.03.135.1268) okreÊla zasady i tryb przyznawania oraz wyp∏aty renty socjalnej.

Renta socjalna to Êwiadczenie finansowane z bud˝etu paƒstwa. Renta wynosi 84 proc. kwoty najni˝szej renty z tytu∏u ca∏kowitej niezdolnoÊci do pracy, okreÊlonej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych (FUS).

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 81

(Black plate)

K t o

i

j a k

p o m a g a . . .

81

Renta socjalna przys∏uguje osobie pe∏noletniej, ca∏kowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawnoÊci organizmu, które powsta∏o: 1) przed ukoƒczeniem 18. roku ˝ycia; 2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wy˝szej – przed ukoƒczeniem 25. roku ˝ycia; 3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

O ca∏kowitej niezdolnoÊci do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS. Renta socjalna sta∏a przys∏uguje, je˝eli ca∏kowita niezdolnoÊç do pracy jest trwa∏a.

Rent´ socjalnà okresowà przyznaje si´, je˝eli ca∏kowita niezdolnoÊç do pracy potrwa tylko jakiÊ czas. Renta w takim przypadku przys∏ugiwaç b´dzie przez okres wskazany przez Zak∏ad Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych.

Post´powanie o przyznanie renty socjalnej rozpoczyna si´ na wniosek osoby ubiegajàcej si´ o rent´ lub jej przedstawiciela ustawowego. Z wnioskiem o przyznanie renty mo˝e tak˝e, za zgodà osoby niepe∏nosprawnej lub jej przedstawiciela, wystàpiç kierownik oÊrodka pomocy spo∏ecznej lub inna osoba.

Decyzj´ o przyznaniu renty wydaje jednostka organizacyjna Zak∏adu Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych, w∏aÊciwa ze wzgl´du na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegajàcej si´ o jej przyznanie. Od decyzji mo˝na si´ odwo∏aç na zasadach i w trybie okreÊlonych w ustawie o systemie ubezpieczeƒ spo∏ecznych (obowiàzujà te same zasady, co przy odwo∏ywaniu si´ od decyzji w sprawach emerytur i rent), tzn. mo˝na si´ odwo∏aç w terminie miesiàca od dnia dor´czenia decyzji do Okr´gowego Sàdu Pracy i Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych. Odwo∏anie wnosi si´ za poÊrednictwem organu rentowego, który wyda∏ decyzj´.

Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu, je˝eli osoba uprawniona do jej otrzymywania osiàga przychód z tytu∏u

Niepelnospr

82

10/9/04

15:35

Page 82

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

dzia∏alnoÊci podlegajàcej obowiàzkowi ubezpieczenia spo∏ecznego, tzn. zatrudnienia, s∏u˝by lub innej pracy zarobkowej, a tak˝e prowadzenia dzia∏alnoÊci pozarolniczej. Prawo do renty ulega tak˝e zawieszeniu w przypadku osiàgania innych przychodów podlegajàcych opodatkowaniu (na zasadach okreÊlonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych). Za przychód uwa˝a si´ w tym przypadku tak˝e kwoty pobranych zasi∏ków: chorobowego, macierzyƒskiego i opiekuƒczego, a tak˝e wynagrodzenie za czas niezdolnoÊci do pracy, Êwiadczenie rehabilitacyjne i wyrównawcze oraz dodatek wyrównawczy.

Prawo do renty socjalnej ulegnie zawieszeniu za miesiàc, w którym osoba uprawniona osiàgn´∏a ∏àczne przychody wy˝sze ni˝ 30 proc. przeci´tnego wynagrodzenia, og∏aszanego do celów emerytalnych. Przeci´tne wynagrodzenie og∏asza Prezes GUS za kwarta∏ kalendarzowy.

Us∏ugi opiekuƒcze Us∏ugi opiekuƒcze przys∏ugujà: osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagajà pomocy innych osób, a pomocy tej sà pozbawione. Mogà byç przyznane równie˝ osobom, które wymagajà pomocy innych osób, a rodzina nie mo˝e takiej pomocy zapewniç.

Us∏ugi opiekuƒcze obejmujà: • pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb ˝yciowych, • us∏ugi gospodarcze np.: za∏atwianie spraw w urz´dach, pomoc w robieniu zakupów, sprzàtanie, gotowanie, • us∏ugi piel´gnacyjne np.: kàpanie, ubieranie, mycie, dozowanie lekarstw, zapobieganie powstawaniu odle˝yn, • specjalistyczne us∏ugi opiekuƒcze sà to us∏ugi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikajàcych z rodzaju schorzenia lub niepe∏nosprawnoÊci np.: rehabilitacja fizyczna,

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 83

(Black plate)

K t o

i

j a k

p o m a g a . . .

83

terapia. Sà one Êwiadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem np.: piel´gniarki, rehabilitantów, terapeutów.

Obowiàzkiem gminy jest zapewnienie us∏ug opiekuƒczych, mo˝e jednak odmówiç pomocy, je˝eli rodzina osoby wymagajàcej opieki jest w stanie sama zapewniç pomoc bliskiej osobie. Od wydanej decyzji przys∏uguje prawo wniesienia odwo∏ania do Samorzàdowego Kolegium Odwo∏awczego w terminie 14 dni od daty otrzymania decyzji, za poÊrednictwem Dyrektora OPS. Ch´ç uzyskania us∏ug opiekuƒczych nale˝y zg∏osiç w OÊrodku Pomocy Spo∏ecznej w miejscu zamieszkania. Pracownik socjalny przeprowadzi wywiad Êrodowiskowy, by ustaliç sytuacj´ materialnà podopiecznego a tak˝e zakres us∏ug.

JeÊli z charakteru i zakresu us∏ug wynika potrzeba dokonania oceny stanu zdrowia, wymagane jest, aby osoba zainteresowana przed∏o˝y∏a zaÊwiadczenie lekarskie o stanie zdrowia uzasadniajàce korzystanie z us∏ug opiekuƒczych i zaleconà przez lekarza piel´gnacj´. W decyzji przyznajàcej us∏ugi okreÊla si´ rodzaj, zakres us∏ug, wymiar dzienny Êwiadczonych us∏ug, okres, przez który majà byç Êwiadczone, wysokoÊç oraz tryb pobierania op∏at.

WysokoÊç op∏at za us∏ugi opiekuƒcze zale˝y od: • miejsca zamieszkania. Zasady odp∏atnoÊci uchwalajà w∏adze gminy – dlatego mo˝e zdarzyç si´, ˝e dwie osoby mieszkajàce w ró˝nych gminach mogà zap∏aciç ró˝ne sumy za takà samà us∏ug´.

• dochodu netto przypadajàcego na osob´ mieszkajàcà samotnie lub Êredniego dochodu na jednà osob´ w rodzinie.

OÊrodek Pomocy Spo∏ecznej mo˝e ponieÊç ca∏oÊç op∏at za us∏ugi w przypadku osoby, której dochód (lub dochód na osob´ w rodzinie) jest ni˝szy od dochodu okreÊlonego w ustawie o pomocy spo∏ecznej (tzw. kryterium dochodowe).

Niepelnospr

84

10/9/04

15:35

Page 84

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Osoby niepe∏nosprawne mogà odliczyç od dochodu wydatki poniesione na opiek´ piel´gniarskà w domu w okresie przewlek∏ej choroby uniemo˝liwiajàcej poruszanie si´ oraz us∏ugi opiekuƒcze Êwiadczone dla osób ze znacznym stopniem niepe∏nosprawnoÊci (ca∏kowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji – dawna I grupa inwalidztwa).

Do organizacji pozarzàdowych i firm prywatnych mo˝na równie˝ zg∏aszaç si´ z proÊbà o pomoc. Najwi´ksze organizacje ogólnopolskie Êwiadczàce lub organizujàce us∏ugi opiekuƒcze to: Caritas Polska, Polski Czerwony Krzy˝, Polski Komitet Pomocy Spo∏ecznej. W wielu miastach dzia∏ajà te˝ prywatne agencje Êwiadczàce us∏ugi opiekuƒcze. Ich us∏ugi sà odp∏atne i proponowane przez nie kwoty b´dà raczej wy˝sze ni˝ w przypadku us∏ug zleconych przez OPS.

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 85

(Black plate)

85

9 . Wa ˝ n e a d r e s y Sejmiki Osób Niepe∏nosprawnych Sejmiki Osób Niepe∏nosprawnych zajmujà si´ upowszechnianiem wspó∏pracy pomi´dzy organizacjami pozarzàdowymi a administracjà publicznà. Wypracowujà metody dzia∏ania i wymiany doÊwiadczeƒ pomi´dzy organizacjami. Prowadzà dzia∏alnoÊç informacyjnà. Do punktów informacyjnych mo˝e zg∏osiç si´ po porad´ ka˝dy potrzebujàcy – bez wzgl´du na miejsce zamieszkania.

Elblàska Rada Konsultacyjna Osób Niepe∏nosprawnych ul. 12 Lutego 5a, 82-300 Elblàg tel. 0 55 232 69 35, 0 55 237 41 50 www.republika.pl/erkon punkt informacyjny: poniedzia∏ek - piàtek 8.00-16.00 Krakowska Rada Niepe∏nosprawnych OÊ. Albertyƒskie 16/3, 31 - 850 Kraków tel. 0 12 648 14 70 punkt informacyjny: poniedzia∏ek i piàtek 11.00-14.00 Ma∏opolski Sejmik Osób Niepe∏nosprawnych (w organizacji) ul. Daszyƒskiego 22, 31-534 Kraków tel. 0 12 422 80 63 punkt informacyjny: czwartek 13.00-15.00 Karkonoski Sejmik Osób Niepe∏nosprawnych ul. Grabowskiego 7, 58-500 Jelenia Góra tel. 0 75 643 04 50, 0 603 080 938 punkt informacyjny: poniedzia∏ek, Êroda i piàtek 10.00-14.00 Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepe∏nosprawnych – Sejmik Wojewódzki Al. Rac∏awickie 44d, 20-043 Lublin

Niepelnospr

86

10/9/04

15:35

Page 86

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

tel. 0 81 532 83 46 www.lfoon.lublin. pl punkt informacyjny: poniedzia∏ek - piàtek 10.00-16.00 prawnik: wtorek 14.00-16.00.

Lubuski Sejmik Osób Niepe∏nosprawnych (przy Warsztatach Terapii Zaj´ciowej) ul. CzereÊniowa 13, 66-400 Gorzów Wlkp. tel. 0 95 729 01 58, 0 95 722 61 31 punkt informacyjny: poniedzia∏ek - piàtek 16.00-18.00 ¸ódzki Sejmik Osób Niepe∏nosprawnych ul. Sienkiewicza 5, 90-113 ¸ódê tel. 0 42 638 45 42, 0 42 638 45 74 www.lson.rehabilitacja.pl, www.idn.org.pl/lson Warmiƒsko-Mazurski Sejmik Osób Niepe∏nosprawnych ul. Pi∏sudskiego 7/9, 10-508 Olsztyn tel. 0 89 523 22 14 www.wmson.olsztyn.pl punkt informacyjny: poniedzia∏ek - piàtek 8.00-16.00 Wroc∏awski Sejmik Osób Niepe∏nosprawnych ul. Êw. Antoniego 36/38, 50-073 Wroc∏aw tel. 0 71 372 33 89, 0 71 344 85 75 http://free.ngo.pl/wson punkt informacyjny: poniedzia∏ek - piàtek 9.00-14.00, prawnik: poniedzia∏ek 9.00-15.00

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 87

(Black plate)

W a ˝ n e

a d r e s y

Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych Biuro Funduszu Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych al. Jana Paw∏a 1113, 00-828 Warszawa tel. centrala (0 22) 620-03-51 Oddzia∏ DolnoÊlàski ul. Szewska 6/7, 50-053 Wroc∏aw tel. (0 71) 346-74-40 fax: (0 71) 342-12-60 e-mail: wroclaw@pfron.org.pl Oddzia∏ Kujawsko-Pomorski ul. Szosa Che∏miƒska 28, 87-100 Toruƒ tel. (0 56) 654-66-92; 655-51-28 w.15 do 21 fax: (0 56) 655-60-02 w. 31 e-mail: torun@pfron.org.pl Oddzia∏ Lubelski ul. Tetmajera 21, 20-060 Lublin tel. (0 81) 744-36-01 do 08 fax: (0 81) 744-16-47 e-mail: lublin@pfron.org.pl Oddzia∏ Lubuski ul. Dàbrowskiego 35, 65-427 Zielona Góra tel: (0 68) 320-55-80; 324-33-38 fax: (0 68) 324-33-36 e-mail: zielonagora@pfron.org.pl Oddzia∏ ¸ódzki ul. Kiliƒskiego 169, 90-353 ¸ódê Tel: (0 42) 672-45-32; 672-45-31 fax: (0 42) 674-58-22 e-mail: lodz@pfron.org.pl

87

Niepelnospr

88

10/9/04

15:35

Page 88

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Oddzia∏ Ma∏opolski ul. 29 Listopada 130,31-420 Kraków Tel: (0 12) 415-86-35; 415-91-19 fax: (0 12) 415-86-85 e-mail: krakow@pfron.org.pl Oddzia∏ Mazowiecki ul. Grójecka 19/25, 02-021 Warszawa Tel: (0 22) 822-32-75; 822-32-78; 822-32-79 fax: (0 22) 822-32-77 e-mail: warszawa@pfron.org.pl Oddzia∏ Opolski ul. Koraszewskiego 8-16, 45-011 Opole Tel: (0 77) 456-72-54 fax: (0 77) 453-95-91 e-mail: opole@pfron.org.pl Oddzia∏ Podkarpacki ul. Rejtana 10, 35-310 Rzeszów Tel: (0 17) 852-89-11; 852-89-32; 853-59-11 fax: (0 17) 853-26-12 e-mail: rzeszow@pfron.org.pl Oddzia∏ Podlaski ul. Fabryczna 2, 15-483 Bia∏ystok, tel. : (0 85) 654-57-65 fax: (0 85) 675-01-07 e-mail: bialystok@pfron.org.pl Oddzia∏ Pomorski ul. Ba˝yƒskiego 32, 80-309 Gdaƒsk Tel. : (0 58) 554-85-16 fax: (0 58) 552-28-06 e-mail: gdansk@pfron.org.pl Oddzia∏ Âlàski ul. PI. Grunwaldzki 8-10/8, 40-950 Katowice tel. (0 32) 203-68-35;

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 89

(Black plate)

W a ˝ n e

a d r e s y

786-96-02 do 04; 203-68-34 fax: (0 32) 786-96-02 e-mail: katowice@pfron.org.pl Oddzia∏ Âwi´tokrzyski ul. al. IX Wieków Kielc 3, 25-955 Kielce tel. : (0 41) 342-19-69 fax: (0 41) 342-19-68 e-mail: kielce@pfron.org.pl Oddzia∏ Warmiƒsko-Mazurski ul. Kopernika 46a, 10-959 Olsztyn tel. (0 89) 534-91-51 fax: (0 89) 527-76-39 e-mail: olsztyn@pfron.org.pl Oddzia∏ Wielkopolski ul. Lindego 4, 60-573 Poznaƒ tel. (0 61) 843-55-16 do 18; 843-04-31 fax: (0 61) 847-64-39 e-mail: poznan@pfron.org.pl Oddzia∏ Zachodniopomorski ul. Powstaƒców Wlkp. 33, 70- 110 Szczecin tel. (0 91) 482-09-20; 483-67-85 fax: (0 91) 482-79-36 e-mail: szczecin@pfron.org.pl

Polski Zwiàzek G∏uchych Zarzàd G∏ówny Polskiego Zwiàzku G∏uchych 00-261 Warszawa, ul. Podwale 23 0 22 831 40 71/73, tel/fax 0 22 635 75 36, Prezes 0 22 635 79 11, Sekretarz 0 22 831 08 96 e-mail: biuro@zgpzg.org.pl

89

Niepelnospr

90

10/9/04

15:35

Page 90

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Oddzia∏y Terenowe Polskiego Zwiàzku G∏uchych Oddzia∏ Podlaski 15-805 Bia∏ystok, ul. Dziesi´ciny 58 tel/fax 0 85 693 46 20, tekstofon (TK) 0 85 693 30 28 Oddzia∏ Kujawsko-Pomorski 85-029 Bydgoszcz, ul. Bernardyƒska 3 tel/fax 0 52 373 39 62, TK 0 52 373 85 78.

Oddzia∏ Pomorski 80-246 Gdaƒsk, ul. Pniewskiego 8 tel/fax/TK 0 58 341 96 25 Oddzia∏ Âlàski 40-310 Katowice, ul. Pod M∏ynem 1b tel/fax 0 32 204 89 25; 0 32 204 89 26 Oddzia∏ Âwi´tokrzyski 25-501 Kielce, ul. Niska 6 tel/fax 0 41 343 15 53 Oddzia∏ Ma∏opolski 31-018 Kraków, ul. Êw. Jana 18 tel/fax 0 12 422 73 45 Oddzia∏ Lubelski 20-068 Lublin, ul. Leszczyƒskiego 50 tel/fax 0 81 533 06 05, TK 0 81 533 72 70 Oddzia∏ ¸ódzki 90-040 ¸ódê, ul. Nawrot 94/96 tel. 0 42 676 39 21/22, fax/TK 0 42 674 44 54 Oddzia∏ Warmiƒsko-Mazurski 10-506 Olsztyn, ul. K´trzyƒskiego 3/1 tel/fax 0 89 533 34 11 Oddzia∏ Opolski 45-068 Opole, ul. 1 Maja 21 tel/fax 0 77 454 35 87

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 91

(Black plate)

W a ˝ n e

a d r e s y

91

Oddzia∏ Wielkopolski 61-761 Poznaƒ, ul. ˚ydowska 15/18 tel. 0 61 851 54 75 Oddzia∏ Podkarpacki 35-002 Rzeszów, ul. Króla Jana III Sobieskiego 3 tel/fax 0 17 862 67 16 Oddzia∏ Zachodniopomorski 70-481 Szczecin, ul. Wojska Polskiego 91/93 tel. 0 91 423 26 75, Fax 0 91 422 82 86, TK 0 91 422 53 35 Oddzia∏ Mazowiecki 03-741 Warszawa, ul. Bia∏ostocka 4 tel. 0 22 619 92 95, 0 22 619 61 78, fax 0 22 619 85 45, TK 0 22 619 66 63 Oddzia∏ DolnoÊlàski: 53-680 Wroc∏aw, ul. Braniborska 2/10 tel. 0 71 355 37 58, Fax 0 71 355 56 48, TK 0 71 355 89 87 Oddzia∏ Lubuski 65-454 Zielona Góra, ul. Sikorskiego 13 tel/fax 0 68 327 07 46

Polski Zwiàzek Niewidomych Zarzàd G∏ówny Polskiego Zwiàzku Niewidomych 00-216 Warszawa, ul. Konwiktorska 9 tel. 0 22 831 22 71 (centrala), 0 22 831 33 83 (sekretariat) Okr´g DolnoÊlàski ul. Grunwaldzka 12b, 50-355 Wroc∏aw telefon: 0 71 321 32 02 fax: 0 71 321 25 88

Niepelnospr

92

10/9/04

15:35

Page 92

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Okr´g Kujawsko-Pomorski ul. Powstaƒców Wlkp. 33, 85-090 Bydgoszcz telefon: 0 52 341 32 81; 0 52 341 59 80 fax: 0 52 341 08 02 Okr´g Lubelski ul. Wieniawska 13, 20-071 Lublin telefon/fax: 0 81 532 18 91 Okr´g Lubuski ul. Chrobrego 6, 66-400 Gorzów Wielkopolski telefon/fax: 0 95 722 41 37 Okr´g ¸ódzki ul. Piotrkowska 17, 90-406 ¸ódê telefon: 0 42 633 44 18 telefon/fax: 0 42 630 65 05 Okr´g Ma∏opolski ul. Berka Joselewicza 2, 31-033 Kraków telefon: 0 12 422 80 05 telefon/fax: 0 12 422 97 16 Okr´g Mazowiecki ul. Jasna 22, 00-054 Warszawa telefon: 0 22 827 21 30 telefon/fax: 0 22 828 86 01 Okr´g Opolski ul. KoÊciuszki 25/1, 45-063 Opole telefon/fax: 0 77 454 31 36 Okr´g Podkarpacki ul. Dworcowa 2, 35-005 Rzeszów telefon: 0 17 862 23 28 telefon/fax: 0 17 852 47 38 Okr´g Podlaski ul. Malmeda 8, 15-440 Bia∏ystok telefon/fax: 0 85 732 42 83

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 93

(Black plate)

W a ˝ n e

Okr´g Pomorski ul. Jesionowa 10, 80-261 Gdaƒsk telefon: 0 58 341 26 83 telefon/fax: 0 58 341 13 47 Okr´g Âlàski ul. Katowicka 77, 41-500 Chorzów telefon: 0 32 771 09 22 telefon/fax: 0 32 771 09 23 Okr´g Âwi´tokrzyski ul. Czerwonego Krzy˝a3, 25-353 Kielce telefon/fax: 0 41 344 88 38 Okr´g Warmiƒsko-Mazurski ul. Mickiewicza 17/3, 10-508 Olsztyn telefon: 0 89 527 54 30; fax: 0 89 527 22 11 Okr´g Wielkopolski ul. Mickiewicza 29, 60-835 Poznaƒ telefon: 0 61 847 46 16; fax: 0 61 847 46 17 Okr´g Zachodniopomorski ul. Marsza∏ka Pi∏sudskiego 37, 70-423 Szczecin telefon/fax: 0 91 433 83 38

a d r e s y

93

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 94

(Black plate)

94

10. A n e k s Deklaracja praw osób niepe∏nosprawnych Declaration on the rights of disabled persons Przyj´ta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych uchwa∏à 2856 (XXVI) w dniu 9 grudnia 1975 roku.

Zgromadzenie Ogólne, pami´tajàc o zawartych w Karcie zobowiàzaniach Paƒstw Cz∏onkowskich Narodów Zjednoczonych do podj´cia we wspó∏pracy z Organizacjà wspólnych i samodzielnych dzia∏aƒ, majàcych na celu promocj´ wy˝szego standardu ˝ycia, pe∏nego zatrudnienia oraz warunków ekonomicznego i spo∏ecznego post´pu i rozwoju, potwierdzajàc wiar´ w prawa cz∏owieka i podstawowe wartoÊci oraz zasady pokoju, godnoÊci i wartoÊci ka˝dej jednostki, jak równie˝ sprawiedliwoÊci spo∏ecznej, przyj´te w Karcie, przypominajàc zasady Powszechnej Deklaracji Praw Cz∏owieka, Mi´dzynarodowych Konwencji dotyczàcych Praw Cz∏owieka, Deklaracji Praw Dziecka oraz ustalone ju˝ normy post´pu spo∏ecznego zawarte w statutach, konwencjach, zaleceniach i uchwa∏ach Mi´dzynarodowej Organizacji Pracy, Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw OÊwiaty, Nauki i Kultury, Âwiatowej Organizacji Zdrowia, Funduszu Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom oraz innych w∏aÊciwych organizacji, przypominajàc tak˝e uchwa∏´ 1921 (LVIII) Rady Gospodarczo-Spo∏ecznej z 6 maja 1975 roku dotyczàcà zapobieganiu powstawania niepe∏nosprawnoÊci oraz rehabilitacji osób niepe∏nosprawnych, podkreÊlajàc, ˝e Deklaracja Spo∏ecznego Post´pu i Rozwoju zosta∏a przyj´ta z koniecznoÊci ochrony praw oraz zapewnienia opieki spo∏ecznej i rehabilitacji osób z dysfunkcjami fizycznymi i psychicznymi, Êwiadome ko-

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 95

(Black plate)

A n e k s

95

niecznoÊci zapobiegania powstawaniu fizycznej i umys∏owej niepe∏nosprawnoÊci, niesienia pomocy osobom niepe∏nosprawnym w rozwoju ich uzdolnieƒ w niezwykle zró˝nicowanych dziedzinach dzia∏ania oraz promowania ich integracji w mo˝liwie szerokim zakresie w normalnym ˝yciu, zdajàc sobie spraw´ z tego, ˝e niektóre paƒstwa, w zwiàzku z ich obecnym poziomem rozwoju, mogà podjàç tylko ograniczone dzia∏ania w tym zakresie, proklamuje niniejszà Deklaracj´ Praw Osób Niepe∏nosprawnych i wzywa do podj´cia krajowych i mi´dzynarodowych dzia∏aƒ, gwarantujàcych stosowanie jej jako wspólnej podstawy i ramowych wytycznych w ochronie nast´pujàcych praw: 1. Poj´cie „osoba niepe∏nosprawna” oznacza ka˝dà osob´, która w wyniku deficytu swoich fizycznych lub umys∏owych zdolnoÊci, wrodzonych lub nabytych, nie jest w stanie zapewniç sobie, cz´Êciowo lub ca∏kowicie, warunków koniecznych do swego indywidualnego lub spo∏ecznego ˝ycia.

2. Osoby niepe∏nosprawne korzystajà ze wszystkich praw, sformu∏owanych w tej Deklaracji. Prawa te stosujà si´ do ka˝dej osoby niepe∏nosprawnej bez jakiegokolwiek wyjàtku oraz bez zró˝nicowania i dyskryminacji ze wzgl´du na ras´, kolor skóry, p∏eç, j´zyk, wyznawanà religi´, poglàdy polityczne lub inne opinie, narodowe i spo∏eczne pochodzenie, stan zamo˝noÊci, miejsce urodzenia lub ka˝dà innà sytuacj´, która odnosi si´ do samej osoby niepe∏nosprawnej lub jej rodziny.

3. Osoby niepe∏nosprawne majà wrodzone prawo do poszanowania ludzkiej godnoÊci. Osoby niepe∏nosprawne, bez wzgl´du na pochodzenie, natur´ i stopieƒ upoÊledzenia i niepe∏nosprawnoÊci, posiadajà te same fundamentalne prawa, co ich wspó∏obywatele w tym samym wieku. Oznacza to przede wszystkim prawo do korzystania z godziwego ˝ycia w mo˝liwie szerokim zakresie.

Niepelnospr

96

10/9/04

15:35

Page 96

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

4. Osoby niepe∏nosprawne majà te same obywatelskie i polityczne prawa, co inne jednostki; paragraf 7 Deklaracji Praw Osób z UpoÊledzeniem Umys∏owym stosuje si´ do ka˝dego mo˝liwego ograniczenia lub pozbawienia tych praw w odniesieniu do osób z upoÊledzeniem umys∏owym.

5. Osoby niepe∏nosprawne posiadajà uprawnienia, które umo˝liwiajà im osiàgni´cie tej mo˝liwie du˝ej niezale˝noÊci.

6. Osoby niepe∏nosprawne majà prawo do opieki medycznej i psychologicznej oraz leczenia funkcjonalnego, obejmujàcego zaopatrzenie w sprz´t protetyczny i ortopedyczny; majà prawo do medycznej i spo∏ecznej rehabilitacji, oÊwiaty, zawodowego szkolenia i rehabilitacji, Êrodków pomocniczych, doradztwa, poÊrednictwa pracy oraz innych us∏ug, które umo˝liwià im pe∏ny rozwój uzdolnieƒ i umiej´tnoÊci oraz przyÊpieszà proces ich spo∏ecznej integracji lub reintegracji.

7. Osoby niepe∏nosprawne majà prawo do spo∏ecznego i ekonomicznego zabezpieczenia oraz godziwych warunków ˝ycia. Majà oni prawo, zgodnie ze swoimi uzdolnieniami, do uzyskania i utrzymania zatrudnienia lub podj´cia po˝ytecznego, produktywnego i op∏acalnego zaj´cia, a tak˝e do cz∏onkostwa w zwiàzkach zawodowych.

8. Osoby niepe∏nosprawne majà prawo do uwzgl´dnienia ich specjalnych potrzeb na ka˝dym etapie planowania rozwoju spo∏ecznego i ekonomicznego.

9. Osoba niepe∏nosprawna ma prawo do ˝ycia z w∏asnà rodzinà lub rodzinà zast´pczà i uczestniczenia w ka˝dej aktywnoÊci spo∏ecznej, twórczej i rekreacyjnej. Osoba niepe∏nosprawna nie b´dzie poddawana ró˝nym formom leczenia w zale˝noÊci od miejsca zamieszkania, a rodzaj leczenia ma wynikaç ze stanu osoby i prowadziç do poprawy jej zdrowia.

JeÊli pobyt osoby niepe∏nosprawnej w wyspecjalizowanych placówkach jest nieunikniony, to znajdujàce si´ tam otocze-

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 97

(Black plate)

A n e k s

97

nie i warunki ˝ycia powinny byç jak najbardziej zbli˝one do normalnego ˝ycia osoby w podobnym wieku.

10. Osoba niepe∏nosprawna ma byç chroniona przed wszelkimi formami wykorzystywania, regulacji i traktowania, które majà charakter dyskryminacyjny, poni˝ajàcy i degradujàcy.

11. Osoba niepe∏nosprawna powinna mieç mo˝liwoÊç skorzystania z fachowej pomocy prawnej w sytuacji, kiedy taka pomoc jest niezb´dna do ochrony jej osoby i mienia. JeÊli prowadzone jest przeciw niej post´powanie sàdowe, w zastosowanej procedurze prawnej nale˝y w pe∏ni uwzgl´dniç fizyczny i umys∏owy stan osoby.

12. Organizacje osób niepe∏nosprawnych mogà byç przydatne w konsultacjach we wszystkich sprawach dotyczàcych praw osób niepe∏nosprawnych.

13. Osoby niepe∏nosprawne, ich rodziny i spo∏ecznoÊci b´dà, przy u˝yciu w∏aÊciwych Êrodków przekazu, dok∏adnie informowane o prawach zawartych w tej Deklaracji.

Niepelnospr

98

10/9/04

15:35

Page 98

P o k o n y w a n i e

(Black plate)

b a r i e r

Karta Praw Osób Niepe∏nosprawnych § 1. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje, ˝e osoby niepe∏nosprawne, czyli osoby, których sprawnoÊç fizyczna, psychiczna lub umys∏owa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemo˝liwia ˝ycie codzienne, nauk´, prac´ oraz pe∏nienie ról spo∏ecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi, majà prawo do niezale˝nego, samodzielnego i aktywnego ˝ycia oraz nie mogà podlegaç dyskryminacji.

Sejm stwierdza, i˝ oznacza to w szczególnoÊci prawo osób niepe∏nosprawnych do: 1) dost´pu do dóbr i us∏ug umo˝liwiajàcych pe∏ne uczestnictwo w ˝yciu spo∏ecznym, 2) dost´pu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a tak˝e do Êwiadczeƒ zdrowotnych uwzgl´dniajàcych rodzaj i stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, Êrodki pomocnicze, sprz´t rehabilitacyjny, 3) dost´pu do wszechstronnej rehabilitacji majàcej na celu adaptacj´ spo∏ecznà, 4) nauki w szko∏ach wspólnie ze swymi pe∏nosprawnymi rówieÊnikami, jak równie˝ do korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej, 5) pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umo˝liwiajàcej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych, 6) pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykszta∏ceniem i mo˝liwoÊciami oraz korzystania z doradztwa zawodowego i poÊrednictwa, a gdy niepe∏nosprawnoÊç i stan zdrowia tego wymaga – prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepe∏nosprawnych, 7) zabezpieczenia spo∏ecznego uwzgl´dniajàcego koniecznoÊç ponoszenia zwi´kszonych kosztów wynikajàcych z nie-

Niepelnospr

10/9/04

15:35

Page 99

(Black plate)

A n e k s

99

pe∏nosprawnoÊci, jak równie˝ uwzgl´dnienia tych kosztów w systemie podatkowym, 8) ˝ycia w Êrodowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym: • dost´pu do urz´dów, punktów wyborczych i obiektów u˝ytecznoÊci publicznej, • swobodnego przemieszczania si´ i powszechnego korzystania ze Êrodków transportu, • dost´pu do informacji • mo˝liwoÊci komunikacji mi´dzyludzkiej, 9) posiadania samorzàdnej reprezentacji swego Êrodowiska oraz do konsultowania z nim wszelkich projektów aktów prawnych dotyczàcych osób niepe∏nosprawnych, 10) pe∏nego uczestnictwa w ˝yciu publicznym, spo∏ecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowaƒ i potrzeb. § 2. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzajàc, i˝ powy˝sze prawa wynikajà z Konstytucji, Powszechnej Deklaracji Praw Cz∏owieka, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepe∏nosprawnych, aktów prawa mi´dzynarodowego i wewn´trznego, wzywa Rzàd Rzeczypospolitej Polskiej i w∏adze samorzàdowe do podj´cia dzia∏aƒ ukierunkowanych na urzeczywistnienie tych praw. § 3. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wzywa Rzàd Rzeczypospolitej Polskiej do sk∏adania corocznie, w terminie do dnia 30 czerwca, informacji o podj´tych dzia∏aniach w celu urzeczywistnienia praw osób niepe∏nosprawnych. § 4. Uchwa∏a wchodzi w ˝ycie z dniem og∏oszenia.

Monitor Polski z dnia 13 sierpnia 1997 roku.