Tel. STOP (22)
621 35 37
Fundacja Centrum Praw Kobiet oferuje: bezpłatne porady prawne i psychologiczne pomoc w kontaktach z policją, prokuraturą i sądami bezpłatne poradniki i ulotki prawne możliwość pobytu w schronisku dla kobiet i dzieci ofiar przemocy
ul. Wilcza 60, lok. 19 00 – 679 Warszawa tel./ fax (022) 652 01 17 e-mail: temida@cpk.org.pl www.cpk.org.pl Pomoc możesz uzyskać również w oddziałach Fundacji znajdujących się w kilku miastach, w tym w Łodzi, w Krakowie, w Gdańsku oraz w Grójcu. Mamy również współpracujące z nami rzeczniczki w innych miastach.
Wpłacając na konto Fundacji pomagasz potrzebującym pomocy kobietom:
59 1020 1156 0000 7102 0059 9241
Druk publikacji możliwy był dzięki środkom finansowym z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Za jej treść odpowiada Centrum Praw Kobiet.
masz
prawo
Przemoc domowa
8
Przemoc
JESTEŚMY PO TO, ŻEBY CI POMÓC!
2
Przemoc domowa jest przestępstwem
Wyrok i co dalej ?
Przemoc fizyczna, seksualna, psychiczna i ekonomiczna popełniona na szkodę osób najbliższych jest przestępstwem. Jeżeli przemoc ma charakter ciągły, zostanie zakwalifikowana jako przestępstwo znęcania się nad rodziną (207 kk), za które grozi kara pozbawienia wolności do 5 lat. Jeśli sprawca działa ze szczególnym okrucieństwem lub jeżeli osoba pokrzywdzona targnie się na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności odpowiednio do 10 i 12 lat. Przestępstwo znęcania się jest przestępstwem ściganym z urzędu, czyli do wszczęcia postępowania karnego nie musisz osobiście składać zawiadomienia o przestępstwie. Jeżeli policja posiada informacje wskazujące na to, że w twoim domu stosowana jest przemoc lub zostanie zawiadomiona przez sąsiadów, lekarza, organizację, do której zgłosiłaś się o pomoc, może i powinna wszcząć postępowanie. Musisz jednak być świadoma tego, że funkcjonariusze policji najczęściej tego nie robią i czekają na twoją inicjatywę. Zawiadomienie o przestępstwie można złożyć ustnie na komisariacie policji lub w prokuraturze albo pisemnie, najlepiej listem poleconym. W przypadku, gdy nie ma dowodów na powtarzalność zachowań agresywnych lub przemoc przyjmuje postać jednorazowego pobicia ściganie odbywać się będzie z art. 156 lub 157 kodeksu karnego. Jeżeli pobicie spowodowało u ciebie uszkodzenie ciała, którego leczenie trwało dłużej niż 7 dni, ściganie tego rodzaju przestępstw zgodnie z art. 157 kk odbywa się także z urzędu (chyba że twój mąż lub partner wykaże, że działał nieumyślnie). W przypadku naruszeń ciała trwających nie dłużej niż 7 dni ściganie na podstawie art. 157 § 4 kk odbywa się z oskarżenia prywatnego, tzn., że ty sama lub twój pełnomocnik możecie wnieść i popierać oskarżenie przez sądem. Przestępstwem ściganym na wniosek osoby pokrzywdzonej jest także wymuszanie przez twojego męża lub partnera współżycia seksualnego (art. 197 kk). Pamiętaj, że wspólne pożycie małżeńskie nie oznacza, że masz obowiązek współżyć z mężem kiedy chce i w każdej formie, jakiej sobie życzy. Powinnaś wiedzieć, że przestępstwem jest także grożenie popełnieniem przestępstwa (mąż grozi, że zabije ciebie lub dzieci, podpali dom) na twoją szkodę lub szkodę osób najbliższych (art.190 kk). Przestępstwo to jest również ścigane na wniosek.
W sprawach o znęcanie się nad rodziną najczęściej orzekane są kary pozbawienia wolności w zawieszeniu (ponad 90%) na okres kilku lat. Jeśli wyrok, który zapadł w sprawie, uważasz za krzywdzący, możesz i powinnaś się od niego odwołać. Pamiętaj, jednak, że możesz to zrobić tylko wówczas, jeśli występowałaś w sprawie jako oskarżycielka posiłkowa. Powinnaś wystąpić o uzasadnienie wyroku, aby poznać argumenty sądu i móc skuteczniej im się przeciwstawić. Pamiętaj, że możesz to zrobić w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyroku. Sąd powinien teoretycznie w ciągu miesiąca przesłać ci uzasadnienie, ale rzadko się zdarza, aby w tak krótkim okresie udało się je otrzymać. Potem masz 14 dni na złożenie apelacji. Zapoznaj się z aktami sprawy i zebranym materiałem dowodowym. Napisanie apelacji może okazać się zbyt trudne. Zastanów się, czy nie skorzystać z pomocy pełnomocnika lub prawnika pracującego w organizacji pomagającej ofiarom przemocy. Jeśli nie miałaś pełnomocnika w trakcie rozprawy, możesz również wystąpić do sądu o przyznanie ci adwokata z urzędu w celu napisania apelacji. Jeśli wyrok się uprawomocni i np. w stosunku do sprawcy zostanie utrzymana kara pozbawienia wolności w zawieszeniu, nie zapominaj o nałożonych na niego warunkach zawieszenia (np. poddanie się leczeniu odwykowemu, zakaz kontaktowania się z tobą lub nakaz opuszczenia domu) oraz nadzorze kuratorskim nad wykonywaniem zawieszonej kary pozbawienia wolności. Współpracuj z kuratorem, domagaj się, aby reagował na każde naruszenie przez sprawcę warunków zawieszenia. Kara pozbawienia wolności może zostać wykonana, kiedy skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy ponownie popełni przestępstwo. Jeśli zatem pomimo wyroku skazującego sprawca dalej stosuje wobec ciebie przemoc, zgłaszaj każdy akt przemocy, informuj o tym kuratora i dzielnicowego. Domagaj się aby kurator wystąpił do sadu z wnioskiem o odwieszenie kary pozbawienia wolności (art. 75 § 2kk). Składaj również kolejne zawiadomienia o przestępstwie. Powinnaś wiedzieć, że w wypadku orzeczenia kolejnej kary pozbawienia wolności za podobne przestępstwo sąd jest zobowiązany do odwieszenia uprzednio orzeczonej kary (art.75 §1 kk ). Pamiętaj jednak, że odwieszenie wykonania kary pozbawienia wolności nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu zawieszenia.
7
4
Pamiętaj o swoich prawach Powinnaś wiedzieć o tym, że w postępowaniu przygotowawczym nie musisz biernie czekać na rozstrzygnięcie w twojej sprawie. Jesteś stroną toczącego się postępowania i przysługują ci określone prawa, z których możesz i powinnaś korzystać, aby zwiększyć szanse na ukaranie sprawcy. Masz między innymi prawo do: poszanowania twojej godności i prawa do prywatności w trakcie toczącego się postępowania m.in. poprzez zapewnienie ci intymności w czasie przesłuchania, takiego zadawania pytań, które uwzględniałoby stan twoich uczuć; składania wniosków o przeprowadzenie dowodów, np. o przesłuchanie świadka (art. 315 kpk); brania udziału w przeprowadzaniu dowodów, które sama zgłosiłaś lub których nie będzie można powtórzyć na rozprawie (np. w przesłuchaniu świadka, który wyjeżdża za granicę); przeglądania za zgodą prowadzącego postępowanie akt sprawy i robienia z nich odpisów, kserokopii lub notatek (art. 156 § 5 kpk); zgłaszania wniosków o dopuszczenie do innych czynności postępowania (art. 317 kpk). Pamiętaj jednak, że wniosek taki musi dotyczyć konkretnej czynności; brania udziału w przesłuchaniu biegłego. Możesz zadawać biegłemu pytania, podnosić zastrzeżenia, np. odnośnie okoliczności powstania urazów na twoim ciele; żądania odpisu protokołu czynności w której uczestniczyłaś (art. 157 § 3 kpk); zgłaszania zarzutów co do treści podpisywanego protokołu z czynności, w których uczestniczyłaś (gdy np. treść nie uwzględnia wszystkiego co świadek powiedział); zastrzeżenia do wiadomości prokuratora i sądu swojego miejsca zamieszkania (gdy np. ze względu na swoje bezpieczeństwo zmuszona byłaś zmienić miejsce pobytu); otrzymania rzetelnej i wyczerpującej informacji na temat toczącego się postępowania; korzystania z pomocy pełnomocnika (art. 87 § 1 kpk); korzystania – za zgodą prowadzącego postępowanie – ze wsparcia osoby bliskiej lub przedstawicielki/przedstawiciela organizacji udzielającej ci pomocy podczas przesłuchania (osoba ta nie będzie mogła być jednak świadkiem w twojej sprawie);
powiadomienia cię przez sąd lub prokuratora o zwolnieniu twojego męża lub partnera z aresztu śledczego (jeżeli został tymczasowo aresztowany) zgodnie z art. 253 § 3 kpk.
Zbieraj dowody, bądź konsekwentna i odwołuj się ! W trakcie prowadzonego dochodzenia organy ścigania mają za zadanie wyjaśnić wszystkie okoliczności sprawy, zebrać i zabezpieczyć dowody popełnienia przestępstwa. Policja jednak nie zawsze właściwie wywiązuje się ze swojej roli. Dlatego też staraj się sama zbierać dowody. Dowodów świadczących o znęcaniu się nad Tobą może by wiele. Nie zastanawiaj się, które z nich są lepsze, zbieraj wszystkie. Jeżeli doznałaś obrażeń ciała, zgłoś się do lekarza rodzinnego lub innego specjalisty w przychodni rejonowej. Nie musisz robić obdukcji u lekarza sądowego – to kosztuje. Wystarczy zwykłe zaświadczenie lekarskie i zapis w dokumentacji medycznej stwierdzający, że zgłosiłaś się i doznałaś określonych urazów. W razie wątpliwości prokuratura powoła biegłego sądowego, który oceni charakter doznanych przez ciebie obrażeń oraz okres, na jaki spowodowały one u ciebie niezdolność do pracy. Domagaj się, aby policja za każdym razem wypełniała Niebieskie Karty. Stanowią one ważny dowód w sprawie. Prowadź własny kalendarz, w którym będziesz zapisywała daty wszystkich incydentów, świadków, którzy mogą potwierdzić twoją wersję, osoby, którym się skarżyłaś, interwencje policji. Nie zapomnij o sąsiadach, znajomych, którzy widzieli ślady pobicia na twoim ciele, słyszały krzyki lub którym tylko opowiadałaś o stosowanej w stosunku do ciebie przemocy. Nagrywaj awantury, groźby i inne wypowiedzi sprawcy świadczące o znęcaniu się psychicznym. Jeżeli posiadasz aparat fotograficzny lub ma go twoja sąsiadka lub znajomy, koniecznie sfotografuj ślady zniszczeń w mieszkaniu, podarte ubranie oraz obrażenia, których doznałaś. Pamiętaj, twoja konsekwencja i wytrwałość oraz współpraca z policją zwiększa szanse na to, że sprawca zostanie pociągnięty do odpowiedzialności. Nie ufaj sprawcy. Jeśli ci grozi, domaga się abyś wycofała skargę lub zastrasza świadków, żądaj aby prokurator wystąpił do sądu o tymczasowy areszt, z jego ewentualną zamianą na dozór policji, gdy sprawca opuści dom. Sąd może również nakazać sprawcy powstrzymywanie się od kontaktów z tobą. Jeśli postępowanie w sprawie, w której jesteś pokrzywdzona zostanie umorzone, złóż zażalenie. Zanim jednak to zrobisz, zapoznaj się z aktami sprawy, to ułatwi ci napisanie zażalenia. Możesz też skorzystać z pomocy pełnomocnika lub prawnika pracującego w organizacji pomagającej ofiarom przemocy.
5
6
Gdy sprawa trafi do sądu Jeżeli chcesz zachować aktywną rolę, musisz złożyć oświadczenie o przystąpieniu do sprawy w charakterze oskarżycielki posiłkowej (art. 54 kpk). Jeśli natomiast chcesz dochodzić roszczeń majątkowych, wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa (art. 62 kpk), możesz wystąpić z powództwem cywilnym. Oświadczenie, jak i powództwo cywilne musisz złożyć najpóźniej do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego (odczytania aktu oskarżenia). Możesz złożyć je także na etapie postępowania przygotowawczego, zostaną one wówczas dołączone do akt sprawy. Występując w roli oskarżycielki działasz w procesie jako strona (na sali sądowej zajmujesz miejsce obok prokuratora). Będąc oskarżycielką posiłkową masz m.in. prawo do: zadawania pytań świadkom, biegłym, oskarżonemu (art. 370 kpk); zgłaszania wniosków dowodowych (art. 167 kpk); przeglądania akt sprawy i robienia z nich odpisów, kserokopii i notatek (art. 156); składania wniosków o sprostowanie protokołu (art. 152 kpk); zabierania głosu w każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu, np. w sprawie dopuszczenia dowodu (art. 367); wypowiadania się w sprawie kary, warunków nałożonych na sprawcę przy zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności lub umorzeniu postępowania; sąd może w oparciu o art. 72 §1 kk pkt. 7a i 7 b zobowiązać sprawcę do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania oraz powstrzymania się od kontaktowania się z tobą i waszymi dziećmi. Może również zobowiązać sprawcę do poddania się leczeniu odwykowemu oraz do udziału w zajęciach edukacyjnych dla sprawców przemocy; wnioskowania o zasądzenie od skazanego nawiązki na cele społeczne (art. 47 §1 kk); wnioskowania (najpóźniej podczas pierwszego przesłuchania cię na rozprawie) o naprawienie w całości lub w części wyrządzonej ci przestępstwem szkody albo zasądzenia nawiązki celem zadośćuczynienia za krzywdę lub uszczerbek na zdrowiu (art. 46 kk); wystąpienia o przyznanie ci pełnomocnika z urzędu – musisz jednak wykazać, że nie stać cię na ustanowienie adwokata oraz iż jego obecność jest istotna dla obrony twoich praw; wniesienia apelacji od wyroku (art. 425 kpk); W przypadku, gdy przestępstwo ścigane jest z oskarżenia prywatnego, sama sporządzasz i przesyłasz do sądu akt oskarżenia. Jeżeli nie stać cię na pokrycie kosztów sądowych możesz złożyć do sądu wniosek o częściowe lub całkowite zwolnienie od ich ponoszenia.
Czego możesz oczekiwać od policji ? Ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia należy do podstawowych zadań policji (art. 1 pkt. 2 ustawy o policji).Od interweniujących funkcjonariuszy masz prawo domagać się: podania ci nazwiska i numerów służbowych (to ważne – mogą być świadkami w sprawie); przeprowadzenia z tobą rozmowy bez obecności sprawcy; zabezpieczenia wszelkich śladów popełnienia przestępstwa (podarte ubranie, zniszczone sprzęty); zatrzymania sprawcy na 48 godzin, jeśli obawiasz się o swoje bezpieczeństwo, gdyż sprawca np. groził, że cię zabije, używał niebezpiecznych narzędzi, posiada broń (art. 15 ust. 1 p. 3 ustawy o policji); odwiezienia sprawcy, który znajduje się pod wpływem alkoholu do Izby Wytrzeźwień; wypełnienia przy każdej interwencji tzw. Niebieskiej Karty (A), która służy dokumentowaniu sytuacji przemocy; przekazania ci Karty (B), zawierającej informacje o przysługujących ci prawach oraz adresach organizacji i instytucji, w których możesz uzyskać pomoc; zawiezienia cię do lekarza w celu zrobienia obdukcji, jeśli masz wyraźne obrażenia lub podejrzenia dotyczące poważnego uszkodzenia ciała. Jeżeli funkcjonariusze policji odmówią przyjazdu na interwencję lub niewłaściwie ją przeprowadzą, masz prawo złożyć na nich skargę. Interweniujący funkcjonariusze są zobowiązani przekazać wypełnione Niebieskie Karty dzielnicowemu. Dzielnicowy zaś ma obowiązek założenia teczki pt. „Przemoc domowa” i skontaktowania się z tobą nie później niż w ciągu 7 dni. Jest on również zobowiązany do systematycznych wizyt kontrolnych (co najmniej raz w miesiącu). Z każdej wizyty powinien sporządzić notatkę urzędową. Jeśli obawiasz się sama złożyć zawiadomienie o przestępstwie masz prawo, domagać się, aby dzielnicowy wystąpił o wszczęcie postępowania przygotowawczego (§4 pkt 10 zarządzenia nr 21 KGP z 2002 r.). Jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, organy ścigania zobowiązane są wszcząć postępowanie karne. W przypadku odmowy wszczęcia postępowania masz prawo złożyć zażalenie do prokuratora nadrzędnego nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie. Decyzję w sprawie wszczęcia lub odmowy wszczęcia postępowania powinnaś dostać w ciągu 6 tygodni od złożenia zawiadomienia o przestępstwie.
3