DYREKTYWA RADY z dnia 15 grudnia 1997 r. w sprawie ciê¿aru dowodu w przypadkach dyskryminacji ze wzglêdu p³eæ (97/80/WE) RADA UNII EUROPEJSKIEJ, uwzglêdniaj¹c porozumienie w sprawie polityki spo³ecznej, stanowi¹ce za³¹cznik do protoko³u 14 dotycz¹cego polityki spo³ecznej, za³¹czonego do Traktatu ustanawiaj¹cego Wspólnotê Europejsk¹, a w szczególno ci jego art. 4, ust. 2, uwzglêdniaj¹c wniosek Komisji1 , uwzglêdniaj¹c opiniê Komitetu Ekonomiczno-Spo³ecznego2 , dzia³aj¹c zgodnie z procedur¹ okre lon¹ w art. 189 lit.c) Traktatu, przy wspó³pracy Parlamentu Europejskiego3 , a tak¿e maj¹c na uwadze, ¿e: 1. 2. 3.
4. 5. 6. 7. 8.
9.
10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
na podstawie protoko³u dotycz¹cego polityki spo³ecznej, stanowi¹cego za³¹cznik do Traktatu, pañstwa cz³onkowskie, z wyj¹tkiem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Pó³nocnej (zwane dalej pañstwami cz³onkowskimi ), w d¹¿eniu do realizacji Karty Spo³ecznej z 1989 roku, zawar³y porozumienie dotycz¹ce polityki spo³ecznej; wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Spo³ecznych Pracowników uznaje wagê zwalczania ka¿dej formy dyskryminacji, w tym dyskryminacji ze wzglêdu na p³eæ, kolor skóry, rasê, przekonania i wyznanie religijne; ust.16 Wspólnotowej Karty Podstawowych Praw Spo³ecznych Pracowników dotycz¹cy równego traktowania mê¿czyzn i kobiet stanowi m.in., ¿e nale¿y zintensyfikowaæ dzia³ania na rzecz zapewnienia realizacji zasady równo ci mê¿czyzn i kobiet, w szczególno ci w zakresie dostêpu do zatrudnienia, w zakresie wynagrodzeñ, warunków pracy, ochrony spo³ecznej, kszta³cenia, szkoleñ zawodowych i rozwoju kariery zawodowej ; zgodnie z art. 3 ust 2 porozumienia dotycz¹cego polityki spo³ecznej Komisja przeprowadzi³a konsultacje z pracodawcami i pracownikami na szczeblu Wspólnoty w sprawie mo¿liwych kierunków dzia³ania Wspólnoty w zakresie ciê¿aru dowodu w przypadkach dyskryminacji ze wzglêdu na p³eæ; Komisja, rozwa¿aj¹c dzia³anie Wspólnoty zalecane po wy¿ej wspomnianych konsultacjach, ponownie skonsultowa³a siê z pracodawcami i pracownikami w sprawie tre ci propozycji rozwa¿anej zgodnie z art. 3 ust.3 porozumienia; maj¹c tak¿e na uwadze, ¿e pracownicy przes³ali Komisji nowe stanowisko; po drugiej rundzie konsultacji, ani pracodawcy, ani pracownicy nie poinformowali Komisji o woli rozpoczêcia procesu maj¹cego prowadziæ do zawarcia porozumienia, o którym mowa w art. 4 wspomnianego porozumienia; zgodnie z art. 1 porozumienia Wspólnota i pañstwa cz³onkowskie postawi³y przed sob¹ cel, jakim jest m.in. poprawa warunków ¿ycia i pracy; maj¹c tak¿e na uwadze, ¿e skuteczna realizacja zasady równego traktowania mê¿czyzn i kobiet przyczyni³aby siê do osi¹gniêcia tego celu; zasada równego traktowania zosta³a zawarta w art. 119 Traktatu i dyrektywie Rady 75/117/EWG z dnia 10 lutego 1975 roku w sprawie zbli¿enia ustawodawstw pañstw cz³onkowskich dotycz¹cych stosowania zasady równej p³acy dla mê¿czyzn i kobiet4 oraz w dyrektywie Rady 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 roku w sprawie realizacji zasady równego traktowania mê¿czyzn i kobiet w zakresie dostêpu do zatrudnienia, szkoleñ zawodowych i awansów, oraz w zakresie warunków pracy5 ; dyrektywa Rady 92/85/WE z dnia 19 pa dziernika 1992 roku dotycz¹ca wprowadzania przepisów i podejmowania dzia³añ na rzecz poprawy w zakresie bezpieczeñstwa i zdrowia w pracy wykonywanej przez kobiety w ci¹¿y, kobiety w okresie po³ogu i kobiety karmi¹ce6 przyczyni³a siê równie¿ do skutecznej realizacji zasady równego traktowania mê¿czyzn i kobiet; maj¹c na uwadze, ¿e dyrektywa nie powinna naruszaæ wy¿ej wymienionych dyrektyw dotycz¹cych równego traktowania; maj¹c tak¿e na uwadze, ¿e pracuj¹ce kobiety objête przez tê dyrektywê powinny w tym samym stopniu odnie æ korzy æ z wprowadzenia zmienionych zasad dotycz¹cych ciê¿aru dowodu; dyrektywa Rady 96/34/WE z 3 czerwca 1996 roku dotycz¹ca porozumienia ramowego na temat urlopu rodzicielskiego, zawartego przez UNICE, CEEP i ETUC7 , jest równie¿ oparta na zasadzie równego traktowania mê¿czyzn i kobiet; odniesienia do procesu s¹dowego i s¹du dotycz¹ mechanizmów, w drodze których spory mog¹ byæ przedk³adane do zbadania i decyzji niezale¿nym organom, które mog¹ wydawaæ decyzje wi¹¿¹ce dla stron takich sporów; okre lenie procedury pozas¹dowe oznacza w szczególno ci procedurê pojednawcz¹ i mediacje; ocena faktów, z których mo¿na wywnioskowaæ, ¿e istnieje bezpo rednia lub po rednia dyskryminacja nale¿y do s¹downictwa krajowego lub innych kompetentnych organów zgodnie z ustawodawstwem lub praktyk¹ krajow¹; do pañstw cz³onkowskich nale¿y wprowadzenie, na dowolnym etapie postêpowania, zasad dowodowych, które s¹ korzystniejsze dla stron skar¿¹cych; niezbêdne jest uwzglêdnienie specyficznych cech systemów prawnych niektórych pañstw cz³onkowskich, m.in. gdy stwierdza siê, ¿e mia³a miejsce dyskryminacja, je¿eli strona pozwana nie przedstawia dowodu, który przekonuje s¹d lub inn¹ kompetentn¹ w³adzê, ¿e nie dosz³o do z³amania zasady równego traktowania; pañstwa cz³onkowskie nie musz¹ stosowaæ zasad dotycz¹cych ciê¿aru dowodu do procedur, zgodnie z którymi
25
17. 18.
19. 20.
zadaniem s¹du lub innego w³a ciwego organu jest zbadanie faktów dotycz¹cych danego przypadku; maj¹c na uwadze, ¿e procedury o których mowa to takie procedury, w których od strony skar¿¹cej nie wymaga siê udowodnienia faktów, poniewa¿ zbadanie sprawy nale¿y do s¹du lub w³a ciwego organu; strony skar¿¹ce mog³yby byæ pozbawione skutecznych rodków dochodzenia zasady równego traktowania przed s¹dami krajowymi, je¿eli na skutek przedstawienia dowodu jawnej dyskryminacji, ciê¿ar udowodnienia, ¿e jego praktyka nie jest w rzeczywisto ci dyskryminuj¹ca nie by³by przesuniêty na stronê pozwan¹; z tego powodu Trybuna³ Sprawiedliwo ci Wspólnot Europejskich przyj¹³, ¿e zasady dotycz¹ce ciê¿aru dowodu musz¹ byæ zmienione, w przypadkach, w których niew¹tpliie chodzi o dyskryminacjê, i ¿e dla skutecznego stosowania zasady równego traktowania, ciê¿ar dowodu musi wróciæ do strony pozwanej, je¿eli przedstawiony jest dowód takiej dyskryminacji; o wiele trudniej jest udowodniæ dyskryminacjê, gdy ma ona charakter po redni, oraz maj¹c na uwadze, ¿e w³a nie z tego powodu wa¿ne jest zdefiniowanie dyskryminacji po redniej; cel, jakim jest odpowiednia zmiana zasad dotycz¹cych ciê¿aru dowodu nie zosta³ skutecznie osi¹gniêty we wszystkich pañstwach cz³onkowskich, oraz ¿e - zgodnie z zasad¹ subsydiarno ci, zawart¹ w art. 36 Traktatu, zasad¹ proporcjonalno ci - cel ten musi byæ osi¹gniêty na szczeblu Wspólnoty; maj¹c tak¿e na uwadze, ¿e niniejsza dyrektywa ogranicza siê do minimalnego wymaganego dzia³ania i nie wykracza poza to, co jest rzeczywi cie niezbêdne do realizacji jej celu,
PRZYJMUJE NINIEJSZ¥ DYREKTYWÊ: Artyku³ 1 Cel 1.
Celem niniejszej dyrektywy jest zapewnienie, by dzia³ania podjête przez pañstwa cz³onkowskie dla realizacji zasady równego traktowania by³y coraz skuteczniejsze w celu umo¿liwienia ka¿dej osobie, która czuje siê poszkodowana z powodu niezastosowania wobec niej zasady równego traktowania dochodzenia swoich praw przed s¹dem po ewentualnym zwróceniu siê do innych w³a ciwych w³adz. Artyku³ 2 Definicje
1. 2.
W rozumieniu niniejszej dyrektywy wyra¿enie zasada równego traktowania oznacza brak jakiejkolwiek dyskryminacji ze wzglêdu na p³eæ - bezpo redniej i po redniej. W przyjêtym rozumieniu zasady równego traktowania , o której mowa w ust. 1 po rednia dyskryminacja istnieje, gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka okazuje siê niekorzystna dla znacz¹co wiêkszej liczby przedstawicieli jednej p³ci, chyba ¿e ten przepis, kryterium lub praktyka jest w³a ciwa i niezbêdna, a ponadto mo¿e byæ uzasadniona obiektywnymi czynnikami, niezwi¹zanymi z p³ci¹. Artyku³ 3 Zakres
1.
Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do: (a) sytuacji przewidzianych w art. 119 Traktatu i dyrektywach 75/117/EWG 76/207/EWG, oraz - w zakresie w jakim to dotyczy dyskryminacji ze wzglêdu na p³eæ - sytuacji przewidzianych w dyrektywach 92/85/EWG i 96/34/WE; (b) jakiejkolwiek procedury cywilnej lub administracyjnej dotycz¹cej sektora publicznego lub prywatnego, która zapewnia rodki zado æuczynienia, zgodnie z ustawodawstwem krajowym i rodkami, o których mowa w lit. a), z wy³¹czeniem procedur o charakterze pozas¹dowym, maj¹cych dobrowolny charakter albo okre lonych w ustawodawstwie krajowym. 2. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do procedur karnych, chyba ¿e pañstwa cz³onkowskie postanowi¹ inaczej. Artyku³ 4 Ciê¿ar dowodu 1.
Pañstwa cz³onkowskie podejm¹ takie dzia³ania i wprowadz¹ takie rodki prawne, jakie s¹ niezbêdne, zgodnie z ich krajowymi systemami s¹downiczymi, w celu umo¿liwienia ka¿dej osobie, która czuje siê poszkodowana z powodu niezastosowania wobec niej zasady równego traktowania, wyja nienia, przed s¹dem lub inn¹ w³a ciw¹ w³adz¹, faktów, z których mo¿na wnosiæ o istnieniu bezpo redniej lub po redniej dyskryminacji; przy czym udowodnienie, i¿ nie dosz³o do naruszenia zasady równego traktowania nale¿y do strony pozwanej.
26
2. 3.
Niniejsza dyrektywa nie uniemo¿liwia pañstwom cz³onkowskim wprowadzenia zasad dowodowych, które s¹ korzystniejsze dla strony skar¿¹cej. Pañstwa cz³onkowskie nie musz¹ stosowaæ ust.1 do procedur, w których zadaniem s¹du lub innego w³a ciwego organu jest zbadanie faktów dotycz¹cych danego przypadku. Artyku³ 5 Polityka informacyjna
Pañstwa cz³onkowskie zapewniaj¹ przekazanie do wiadomo ci wszystkich zainteresowanych, przy u¿yciu wszelkich w³a ciwych rodków, informacji o dzia³aniach podjêtych zgodnie z niniejsz¹ dyrektyw¹ oraz o obowi¹zuj¹cych ju¿ postanowieniach. Artyku³ 6 Zakaz ograniczania ochrony Realizacja niniejszej dyrektywy nie mo¿e w ¿adnych okoliczno ciach stanowiæ wystarczaj¹cej podstawy do ograniczenia ogólnego zakresu ochrony pracowników w dziedzinach, do których ma zastosowanie, bez uszczerbku dla prawa pañstw cz³onkowskich do reagowania na zmiany sytuacji poprzez wprowadzenie ustaw, aktów wykonawczych i administracyjnych, które ró¿ni¹ siê od istniej¹cych w momencie og³oszenia niniejszej dyrektywy, pod warunkiem przestrzegania jej minimalnych wymogów. Artyku³ 7 Wprowadzenie w ¿ycie Pañstwa cz³onkowskie wprowadz¹ w ¿ycie ustawy, rozporz¹dzenia i przepisy administracyjne niezbêdne do wdro¿enia niniejszej dyrektywy przed dniem 1 stycznia 2001 r. Pañstwa cz³onkowskie niezwo³ocznie powiadomi¹ o tym Komisjê. Wprowadzaj¹c wspomniane wy¿ej rodki prawne, pañstwa cz³onkowskie powinny zamie ciæ w nich odsy³acze do niniejszej dyrektywy; odsy³acze takie mog¹ byæ tak¿e zamieszczone w ich urzêdowej publikacji. Pañstwa cz³onkowskie okre l¹ formê i miejsce zamieszczenia takiego odsy³acza. W ci¹gu dwóch lat od daty wej cia w ¿ycie niniejszej dyrektywy, pañstwa cz³onkowskie przeka¿¹ Komisji wszelkie informacje niezbêdne Komisji do opracowania raportu dla Parlamentu Europejskiego i Rady na temat stosowania niniejszej dyrektywy. Artyku³ 8 Niniejsza dyrektywa skierowana jest do pañstw cz³onkowskich. Sporz¹dzono w Brukseli, 15 grudnia 1997 r. W imieniu Rady J.C. JUNCKER Przewodnicz¹cy
1
Dz.U. WE nr C 332, z 7.11.1996, str. 11 i Dz.U. WE nr C 185, z 18.6.1997, str. 21. Dz.U. WE nr C 133, z 28.4.1997, str. 34. 3 Opinia Parlamentu Europejskiego z dnia 10 kwietnia 1997 r.(Dz.U. WE nr C 132, z 28.4.1997, str.215.), wspólne stanowisko Rady z dnia 24 lipca 1997 r. (Dz.U. WE nr C 307, z 8.10.1997, str.6.) oraz decyzja Parlamentu Europejskiego z dnia 6 listopada 1997 r. (Dz.U. WE nr C 358, z 24.11.1997). 4 Dz.U. WE nr L 45, z 19.2.1975, str. 19. 5 Dz.U. WE nr L 39, z 14.2.1976, str. 40. 6 Dz.U. WE nr L 348, z 28.11.1992, str. 1. 7 Dz.U. WE nr L 145, z 19.6.1996, str. 4. 2
27