Tel. STOP (22)
621 35 37
Fundacja Centrum Praw Kobiet oferuje:
bezpłatne porady prawne i psychologiczne pomoc w kontaktach z policją, prokuraturą i sądami bezpłatne poradniki i ulotki prawne możliwość pobytu w schronisku dla kobiet i dzieci ofiar przemocy
ul. Wilcza 60 lok. 19 00 – 679 Warszawa tel./ fax (0 22) 652 01 17 e-mail: temida@cpk.org.pl http://free.ngo.pl./temida Oddział CPK w Krakowie ul. Brodzińskiego 8 30–506 Kraków tel. (0 12) 296 13 70
Oddział CPK w Łodzi ul. Piotrkowska 115 90–430 Łódź. tel. (0 42) 633 34 11
Oddział CPK w Gdańsku ul. Gen. de Gaulle’a 1 b/15 80–261 Gdańsk tel. (0 58) 341 79 15
Filia CPK w Grójcu ul. Piłsudskiego 27 05–600 Grójec tel. (0 48) 624 07 17
Publikacja przygotowana i wydana dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Wyrażone w publikacji poglądy i opinie są wyłącznie poglądami Centrum Praw Kobiet i w żaden sposób nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.
Nowe szanse
Praca w Unii Europejskiej
8
Praca
JESTEŚMY PO TO, ŻEBY CI POMÓC!
2
PRACA W UNII EUROPEJSKIEJ W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej nasz kraj znalazł się w obszarze tzw. rynku wewnętrznego, na którym zapewniony jest swobodny przepływ osób, towarów, usług i kapitału. Jednym z fundamentów tego rynku jest swobodny przepływ pracowników, co oznacza, że każdy obywatel państwa członkowskiego ma prawo do podejmowania zatrudnienia w dowolnym państwie Wspólnoty i w dowolnie wybranym zawodzie. W ramach tej zasady obowiązuje zakaz wszelkiej dyskryminacji wobec pracowników z krajów członkowskich w odniesieniu m.in. do warunków zatrudnienia, wynagrodzenia, uprawnień socjalnych i ulg podatkowych. Pracownicy z Polski nie mogą jednak w każdym kraju członkowskim EU podejmować pracy bez ograniczeń. W większości krajów unijnych, z wyjątkiem państw nowo przyjętych oraz Wielkiej Brytanii, Irlandii i Szwecji, wprowadzono dla obywateli polskich tzw. okresy przejściowe, trwające od 2 do 7 lat. W czasie ich obowiązywania możliwość podjęcia pracy w UE nadal będzie uzależniona od uzyskania zezwolenia. Na mocy Traktatu Akcesyjnego – określającego zasady przystąpienia Polski do UE, w tym kwestie związane z dostępem do wspólnotowego rynku pracy w okresach przejściowych – w stosunku do obywateli polskich, którzy podejmą pracę w jednym z państw UE, będą miały zastosowanie następujące zasady: zasada preferencyjnego traktowania, zgodnie z którą, jeśli na wolne miejsce pracy w jednym z dawnych krajów członkowskich UE nie zgłosi się żaden z obywateli tych państw, to pierwszeństwo zatrudnienia będą mieli obywatele nowych państw członkowskich, w tym Polacy; klauzula zakazu pogarszania warunków, zgodnie z którą dostęp do rynku pracy w UE nie może ulegać ograniczeniom w stosunku do stanu obecnego; zakaz wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową (tzn. że w granicach zasady preferencyjnego traktowania pracodawca unijny nie może uzależniać decyzji o zatrudnieniu pracownika od jego obywatelstwa).
JAK UBIEGAĆ SIĘ O PRACĘ W UNII EUROPEJSKIEJ? Zanim zaczniesz starać się o wyjazd do pracy w innych krajach UE powinnaś wiedzieć, z jakimi państwami Polska podpisała umowy dwustronne, zezwalające Polakom na pracę na ich terytorium. Umowy te obowiązują w dalszym ciągu w stosunkach z większością krajów UE, które wprowadziły okresy przejściowe. Aktualnie umowy takie łącza Polskę m.in. z Hiszpanią, Belgią, Francją, Luksemburgiem, Niemcami. Podjecie pracy w państwach UE na podstawie umów dwustronnych może być realizowane na dwa sposoby: 1. w drodze ofert imiennych Przyszły pracodawca unijny występuje w swoim kraju do właściwego urzędu z wnioskiem o zatrudnienie konkretnej osoby z Polski. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku dokumenty sprawy – w tym umowa o pracę – przekazywane są do Ministerstwa Pracy RP (Departamentu Współpracy z Zagranicą), a następnie do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania przyszłego pracownika Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Ten z kolei przekazuje umowę zainteresowanemu pracownikowi, który składa ją w urzędzie konsularnym danego państwa w celu ubiegania się o wizę z prawem do pracy. 2. w drodze ofert otwartych Zagraniczni pracodawcy przesyłają oferty pracy do poszczególnych wojewódzkich urzędów pracy, które udostępniają je osobom zarejestrowanym w danym urzędzie. Jeśli taka osoba spełnia podane w ofercie kryteria (najczęściej chodzi o język, wiek, zawód) i wyrazi chęć podjęcia oferowanej pracy, wówczas procedura ubiegania się o wizę z prawem do pracy jest taka sama jak w przypadku ofert imiennych. Bycie zatrudnionym na podstawie umowy o pracę nie jest jedyną dostępną dla obywateli polskich formą legalnej pracy w państwach członkowskich UE. Drugą z możliwości stanowi samozatrudnienie się, czyli prowadzenie działalności gospodarczej na własny rachunek.
3
4
JAK ZOSTAĆ PRZEDSIĘBIORCĄ W UNII EUROPEJSKIEJ? Ograniczenia w podejmowaniu pracy w krajach UE dotyczą jedynie bezpośredniego zatrudnienia pracowników przez unijne firmy czy instytucje. Obywatele polscy bez żadnych ograniczeń mają natomiast prawo pracować w państwach UE na zasadzie samozatrudnienia. Możliwość ta była dostępna jeszcze przed przystąpieniem Polski do Wspólnoty. Dziś prawo do zakładania firm na terenie krajów UE przyznają obywatelom Polski postanowienia Układu Europejskiego. Zgodnie z treścią Układu – na terenie UE firmę mogą zakładać zarówno osoby fizyczne, jak i przedsiębiorstwa. Dla tych pierwszych oznacza to prawo do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej na zasadzie samozatrudnienia, czyli na własny rachunek i bez prawa do poszukiwania pracy na miejscowym rynku. Mogą one zakładać niewielkie firmy, jak też podejmować duże przedsięwzięcia. Osobom prawnym, np. spółkom, wolno natomiast zakładać przedsiębiorstwa podlegle oraz oddziały i agendy. Układ Europejski wyznacza tylko ogólne ramy prowadzenia działalności gospodarczej przez Polaków w państwach UE. Osoba, która pragnie założyć firmę w jednym z krajów UE, co do zasady musi spełnić takie same wymagania i podlega takim samym ograniczeniom, jak obywatele tego państwa. Wymagania związane z zakładaniem firmy reguluje prawo wewnętrzne każdego z państw unijnych. Aby świadczyć usługi na terenie krajów UE, nie musisz zakładać firmy za granicą. Wystarczy, że masz w Polsce zarejestrowaną działalność gospodarczą lub spółkę. Zgodnie z istniejącą w UE zasadą swobody przepływu usług polscy przedsiębiorcy mogą wykonywać niemal wszystkie prace w większości krajów Unii bez konieczności ubiegania się o pozwolenie na pracę. W tym celu muszą tylko znaleźć zagranicznego zleceniodawcę, np. poprzez Internet, prasę albo drogą bezpośredniego kontaktu z przyszłym odbiorcą. Ponadto konieczne jest sprawdzenie, na jakich zasadach w danym kraju można świadczyć usługi i co zgodnie z lokalnym prawem jest usługą (zazwyczaj usługą jest wytworzenie jakiegoś nowego dobra, do czego potrzebna jest fachowa wiedza). Wykonywanie zlecenia na terytorium kraju unijnego nie powinno trwać dłużej niż rok.
JAK SZUKAĆ PRACY W UNII EUROPEJSKIEJ? Legalne wyjazdy do pracy za granicą organizują w Polsce licencjonowane agencje zatrudnienia. Firmy takie podlegają wpisowi do specjalnego rejestru prowadzonego przez Ministra Gospodarki i Pracy, a potwierdzeniem tego wpisu jest certyfikat. Obecnie w kraju działa ponad 170 podmiotów posiadających uprawnienie do prowadzenia pośrednictwa pracy za granicą. Wykazy takich agencji znajdują się w wojewódzkich urzędach pracy (WUP) oraz na stronie internetowej Ministerstwa: www.praca.gov.pl, pod hasłem „pośrednictwo pracy”. Agencje zatrudnienia działają w charakterze pośrednika i za swoją pracę mogą pobierać opłaty tylko wtedy, gdy: prawo do pobierania opłat zostało zawarte w umowie cywilnej między agencją a osobą kierowaną do pracy; opłaty dotyczą kosztów faktycznie poniesionych przez agencję w związku z pośredniczeniem przy zawieraniu konkretnej umowy, takich jak: koszty przejazdów za granicę, wizowania paszportu, badań lekarskich, dodatkowego ubezpieczenia, tłumaczenia niezbędnych dokumentów, szkoleń bhp, uzyskania zaświadczenia o niekaralności itp. Agencja nie może natomiast żądać przedpłat i kaucji ani też pokrycia przez osobę szukającą pracy kosztów: rekrutacji, usług telekomunikacyjnych i pocztowych, druków, reklam, ogłoszeń prasowych i kosztów opracowywania umów. Pamiętaj, aby nie wyjeżdżać do pracy za granicą bez zawartej umowy! Ponadto zanim wyjedziesz: zrób kserokopię paszportu (dowodu osobistego), wizy, pozwolenia na pracę, umowy o pracę i zostaw je rodzinie; zostaw dane twojego przyszłego pracodawcy, łącznie z adresem i telefonem, a także ustal częstotliwość kontaktów telefonicznych z rodziną. Jeśli będziesz miała jakiekolwiek kłopoty, np. zgubiłaś dokumenty lub zostały ci one skradzione, straciłaś pieniądze, zostałaś zatrzymana lub aresztowana, możesz zwrócić się do polskiego konsula, który ma obowiązek pomóc ci w takiej sytuacji. Jeśli zdecydujesz się na szukanie pracy nie poprzez licencjonowane agencje ani urzędy pracy, możesz trafić na nieuczciwego pośrednika, który w rzeczywistości oferuje pracę nielegalną, co w konsekwencji może prowadzić do tego, iż na miejscu będzie czekać na ciebie praca zupełnie inna, niż się spodziewałaś, albo nie będzie jej wcale. Ponadto pamiętaj także, że musisz zachować szczególną ostrożność w związku z występującymi przypadkami zwabiania kobiet podstępem i zmuszania ich do prostytucji.
5
6
Co to jest EURES?
Od 1994 roku działa międzynarodowa sieć pośrednictwa pracy EURES (European Employment Services). Jest to system wymiany informacji, który umożliwia znalezienie pracy na europejskim rynku. Znajdują się tu oferty zatrudnienia, a także informacje praktyczne o ubezpieczeniach, kursach językowych itp. Partnerzy sieci EURES wymieniają między sobą wszystkie informacje na temat wolnych miejsc pracy, profilów regionalnych rynków pracy oraz warunków życia i pracy w danym kraju. Oferty do bazy EURES zgłaszane są przez indywidualnych pracodawców, za pośrednictwem regionalnych doradców EURES. Zadaniem doradców EURES jest sprawdzanie uczciwości i rzetelności ofert oraz wprowadzanie ich do systemu. Aby przejrzeć oferty pracy europejskich pracodawców, należy wejść na stronę internetową www.europa.eu.int/eures. System EURES jest nie tylko miejscem, w którym ogłaszają się pracodawcy, ale także przyszli pracownicy. Jeśli jesteś osobą poszukującą pracy w kraju UE, możesz umieścić swoje CV i wypełnić formularz zgłoszeniowy na podanej wyżej stronie internetowej!
EURES w Polsce
Przygotowania Polski do przyłączenia się do sieci EURES trwają od 2001 r. Ostatecznie przepisy prawne regulujące efektywne jej funkcjonowanie znalazły się w Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która weszła w życie 1 maja 2004 r. Doradcami EURES są osoby wybrane spośród pracowników Ministerstwa Gospodarki i Pracy oraz wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy. W każdym powiatowym urzędzie pracy funkcjonuje powiatowy asystent EURES, zaś w wojewódzkich urzędach pracy pracują doradcy EURES. Jeśli jesteś zainteresowana pracą w jednym z krajów UE, możesz bezpośrednio przez Internet przeglądać bazę danych o wolnych miejscach pracy lub skorzystać z pomocy asystentów i doradców zatrudnionych w urzędach pracy. Informacje w bazie są stale aktualizowane, a korzystanie z niej bezpłatne.
CO DAJE CI PRACA W UNII EUROPEJSKIEJ? Swoboda przepływu osób jest jedną z najważniejszych zasad w UE. Jednak skuteczna realizacja tej zasady byłaby niemożliwa, gdybyś po przekroczeniu granicy traciła nabyte już prawa, np. z zakresu zabezpieczenia społecznego czy prawa pracy. Zmiana państwa zatrudnienia nie może też obywać się kosztem twojego życia rodzinnego. Dlatego też: Twoje udokumentowane okresy zatrudnienia u pracodawców zagranicznych zaliczane są do okresów pracy w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych, pod warunkiem że opłacasz składki na Fundusz Pracy. Wszystkie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub pobytu w państwach członkowskich dodawane są do siebie w celu naliczenia twojej emerytury lub renty wynikającej z uprawnień wiekowych, inwalidztwa lub śmierci oraz w celu zagwarantowania opieki medycznej tobie i twojej rodzinie. Twoja rodzina, jeśli jesteś zatrudniona w UE, będzie mogła wyjechać razem z tobą do kraju – miejsca zatrudnienia. Po upływie okresów przejściowych (w krajach, które je wprowadziły) twoja rodzina (małżonek oraz dzieci do 21. roku życia, a także twoi i twojego małżonka rodzice i dziadkowie) będzie upoważniona do korzystania z takich samych praw jak ty. Oznacza to, że będzie mogła podejmować zatrudnienie lub prowadzić działalność na własny rachunek, a dzieci będą mieć prawo dostępu do powszechnej edukacji, nauki oraz do wszelkiego rodzaju kursów szkolenia zawodowego. Będziesz mogła korzystać z takich samych przywilejów socjalnych, podatkowych czy mieszkaniowych, jakie przysługują obywatelom państwa, w którym pracujesz. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej stanowi dla ciebie ogromną szansę na realizację twoich potrzeb i aspiracji życiowych oraz zawodowych. Otwarcie rynków pracy umożliwi ci zdobycie nowych doświadczeń, podniesienie kwalifikacji zawodowych, nawiązania cennych kontaktów, a w przyszłości – być może – będzie stanowić ważny element w podjęciu decyzji o wyborze miejsca stałego zamieszkania.
7