1
2
Przemoc w rodzinie
Jeśli w twojej rodzinie występuje przemoc
Mamy nadzieję, że twój dom rodzinny jest miejscem, gdzie znajdujesz oparcie ze strony bliskich ci osób i w którym czujesz się bezpiecznie. Niestety, w rodzinach wielu twoich koleżanek i kolegów przemoc z pewnością nie tylko się zdarza, lecz często jest smutną codziennością. Wbrew temu, co może ci się wydawać, przemoc dotyka wielu rodzin, niezależnie od ich pozycji materialnej i społecznej. Nie ulegaj zatem powszechnemu w naszym kraju mitowi, że do przemocy dochodzi tylko w rodzinach biednych i tam, gdzie nadużywa się alkoholu. Przemoc zdarza się nawet w tzw. porządnych rodzinach. Jest wtedy dużo trudniejsza do zauważenia, trudniej też wówczas jej ofiarom szukać pomocy. Aby ułatwić ci zrozumienie, czym jest przemoc w rodzinie, poniżej przedstawimy formy, jakie może ona przybierać.
Przede wszystkim musisz wiedzieć, że: Nic nie usprawiedliwia przemocy: bicia, znęcania ani zadawania innych cierpień drugiemu człowiekowi. Zasada ta powinna mieć zastosowanie w szczególności w relacjach pomiędzy ludźmi bliskimi, które powinny się opierać na zaufaniu i poszanowaniu praw i wolności drugiej osoby.
Przemoc fizyczna to każde zachowanie, którego celem jest zadanie bólu fizycznego, uszkodzenie ciała, pogorszenie zdrowia lub pozbawienie życia ofiary. Przykłady: bicie, policzkowanie, popychanie, ciągnięcie za włosy, wykręcanie rąk, kopanie, duszenie, zadawanie ran, odmawianie koniecznej pomocy medycznej, pozbawianie jedzenia, picia, snu, zmuszanie do zażywania alkoholu, narkotyków.
Przemoc seksualna to każde zachowanie mające na celu zmuszenie drugiej osoby do podjęcia współżycia lub niechcianych zachowań seksualnych bądź zdeprecjonowanie jej seksualności. Przykłady: obnażanie się przy dziecku, dotykanie jego narządów płciowych lub zmuszanie do dotykania swoich, zachęcanie do pozowania do zdjęć lub filmów o charakterze pornograficznym, obmacywanie, gwałcenie, zmuszanie do uprawiania nieakceptowanych form współżycia w przypadku osób dorosłych (seks oralny, analny, sodomia, sadomasochizm).
Przemoc psychiczna to każde zachowanie, którego celem jest zmniejszenie poczucia własnej wartości, wzbudzenie w drugiej osobie strachu, pozbawianie jej poczucia bezpieczeństwa i kontroli nad własnym życiem. Przykłady: ciągłe krytykowanie, ubliżanie, obrażanie, ośmieszanie, upokarzanie, umniejszanie czyjejś wartości, straszenie, grożenie lub szantażowanie, izolowanie od przyjaciół, kolegów i członków rodziny, stawianie nadmiernych wymagań, nieadekwatnych do wieku i umiejętności, zabranianie opuszczania domu, stałe kontrolowanie.
Przemoc ekonomiczna to każde zachowanie, którego celem jest finansowe uzależnienie drugiej osoby.
Przykłady: zabieranie wynagrodzenia bądź kieszonkowego, zakazywanie kobietom wykonywania pracy zawodowej, niszczenie rzeczy osobistych, odmawianie pieniędzy na dom, niepłacenie alimentów, ukrywanie informacji o stanie finansów rodziny, zmuszanie do podpisywania zobowiązań finansowych (kredyt, pożyczka, weksel).
Dlatego też: Nie obwiniaj się za złe zachowanie innych członków swojej rodziny. To nie twoja wina, że twój ojciec bije mamę lub w inny sposób znęca się nad nią. Nawet twoje nagnane zachowanie nie usprawiedliwia bicia, wyzywania cię ani upokarzania. Winny przemocy jest zawsze ten, kto ją stosuje, a nie jego ofiara. Zrozum zachowanie mamy: paradoksalnie decyzja o zerwaniu związku, w którym kobieta jest bita i krzywdzona, nie jest dla niej łatwa. Towarzyszy jej wstyd, błędne wyobrażenie na temat tego, czym jest miłość i jak powinien wyglądać związek dwojga ludzi, wiara w to, że partner się zmieni. Do tego dochodzi lęk przed samotnością i biedą, obawa, że nie będzie w stanie zapewnić dzieciom utrzymania, przekonanie, że nie ma prawa pozbawiać dzieci życia w pełnej rodzinie. Przełam wstyd: jeśli w twojej rodzinie dochodzi do przemocy, nie ukrywaj i nie wstydź się tego. Zdajemy sobie sprawę, że podobnie jak wielu dorosłym tobie również nie jest łatwo przyznać się innym, że w twoim domu dzieje się coś złego. Fałszywie rozumiany wstyd przed ujawnianiem obcym tego, co dzieje się w naszej rodzinie, sprawia, że przemoc wciąż trwa, a wielu takich domowych tyranów nie ponosi odpowiedzialności za swoje zachowanie. Tylko przełamanie zmowy milczenia i wstydu może zatrzymać przemoc. Przełamując milczenie, dajesz sprawcy czytelny sygnał, że nie godzisz się na przemoc i cierpienie bliskich ci osób. Pamiętaj, to nie osoby pokrzywdzone przemocą powinny się wstydzić, ale ci, którzy się tej przemocy dopuszczają. Powiedz o tym innym: jeśli w twoim domu ojciec znęca się nad mamą lub tyranizuje całą rodzinę, nie wahaj się i koniecznie poinformuj o tym bliską ci osobę, do której masz zaufanie. Może to być np. babcia, wujek, ciocia lub inna osoba zaprzyjaźniona z rodziną. Twojej mamie, z wielu różnych powodów, jest również trudno mówić o tym, co dzieje się w waszej rodzinie. Dlatego w niektórych sytuacjach to ty możesz przejąć inicjatywę i szukać pomocy. Jeśli z jakichś powodów nie chcesz lub nie możesz zaufać komuś z rodziny lub nie masz żadnej osoby zaprzyjaźnionej, rozważ możliwość porozmawiania ze swoim wychowawcą, psychologiem lub pedagogiem szkolnym. Pamiętaj: masz prawo szukać pomocy u dorosłych, a oni mają obowiązek ci jej udzielić.
3
4
Co na to prawo?
Zawiadamianie policji
Niezależnie od tego, czy to ty doznajesz przemocy, czy bliska ci osoba, warto wiedzieć więcej na temat tego groźnego społecznie zjawiska. Warto też znać prawa, jakie przysługują osobom pokrzywdzonym. Mamy nadzieję, że nasza ulotka pomoże ci lepiej zrozumieć to, co dzieje się w twojej rodzinie, w rodzinie kolegi lub koleżanki, i podjąć właściwe kroki, aby zatrzymać przemoc.
Przemoc w rodzinie jest przestępstwem ściganym z urzędu, tzn. jeżeli policja posiada informacje wskazujące na to, że w twoim domu dochodzi do przemocy, lub zostanie zawiadomiona o tym np. przez sąsiadów, powinna wszcząć postępowanie karne. Nie jest prawdą, że osoby pokrzywdzone same muszą złożyć na policji formalną skargę, chociaż funkcjonariusze najczęściej czekają na inicjatywę samych pokrzywdzonych. Zawiadomienie o przestępstwie można złożyć ustnie na komisariacie lub w prokuraturze, albo pisemnie, najlepiej listem poleconym.
Pamiętaj, że: Prawo zakazuje stosowania przemocy, bez względu na to, czy dopuszcza się jej osoba najbliższa, np. rodzice, rodzeństwo, dziadkowie, czy też członkowie dalszej rodziny, twój chłopak/dziewczyna, czy osoba zupełnie ci nieznana. Przemoc, do jakiej dochodzi w rodzinie, nie jest sprawą prywatną, tylko przestępstwem – jak każdy inny akt przemocy uregulowany w Kodeksie karnym. Osoba, która dopuszcza się przemocy, może zostać skazana przez sąd na karę pozbawienia wolności. Wysokość takiej kary zależy przede wszystkim od tego, jak długo przemoc ta była stosowana, jakie były jej formy i jakich obrażeń doznały osoby pokrzywdzone. W wypadku przemocy, która się powtarza, mówimy o przestępstwie znęcania się nad rodziną. Inne przykładowe przestępstwa popełniane na szkodę osoby najbliższej, wymienione w Kodeksie karnym: pobicie: jeśli ty, twoja mama lub inny członek twojej rodziny został pobity jednorazowo lub nie ma dowodów na powtarzające się akty przemocy; grożenie popełnieniem przestępstwa: np. twój ojciec grozi, że zabije twoją mamę lub ciebie, podpali dom; wymuszanie współżycia seksualnego: nikt nie ma prawa bez zgody drugiej osoby wymuszać współżycia seksualnego; także pozostawanie w związku małżeńskim nie oznacza, że żona ma obowiązek współżyć z mężem, kiedy on chce; podejmowanie współżycia z osobą poniżej 15. roku życia: jest zabronione przez prawo, nawet jeśli dochodzi do niego za zgodą osoby nieletniej; niealimentacja: przestępstwem jest uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów na dziecko. Prawo zakazuje współżycia pomiędzy osobami, które są ze sobą blisko spokrewnione, niezależnie od ich woli i chęci. Przestępstwem jest zatem podejmowanie współżycia np. pomiędzy ojcem i córką, bratem i siostrą, nawet jeśli są już dorośli.
Najczęściej takie zawiadomienia składają na policję pokrzywdzone kobiety lub inne osoby dorosłe. Mogą się jednak zdarzyć sytuacje, że nie można będzie liczyć na pomoc bliskich. Wówczas trzeba będzie samemu poradzić sobie z trudną sytuacją. Wiemy, że wezwanie policji na własnego ojca to niezwykle trudna decyzja. Można się jednak znaleźć w takiej sytuacji, że naprawdę nie będzie innego wyjścia. Kiedy zagrożone jest życie i zdrowie bliskiej ci osoby lub twoje własne, nie możesz się wahać. Dzwoniąc na policję pamiętaj, że robisz to w obronie swojej mamy, brata, siostry, swojej rodziny – a nie przeciw niej. Rodzina, w której jest przemoc, nie jest wartością, którą należy chronić. Należy reagować, aby skończyły się domowa tyrania i przyzwalanie na dalszą przemoc. Jeśli tobie lub komuś innemu dzieje się krzywda, a nie ma w pobliżu dorosłych, których mógłbyś poprosić o pomoc, możesz zadzwonić – w zależności od okoliczności – na jeden z podanych poniżej numerów:
997 – Policja, 112 – numer alarmowy, na który możesz zadzwonić z telefonu
komórkowego i zgłosić tam przestępstwo, pożar czy wypadek. W zależności od tego, jak opiszesz zdarzenie, do którego doszło, dyspozytor wyśle na miejsce odpowiednie służby.
Pamiętaj, że połączenie z tymi numerami jest bezpłatne i możliwe również z budek telefonicznych bez użycia karty oraz gdy twój telefon komórkowy nie jest doładowany. Dzwoniąc na którykolwiek z podanych numerów, nie zapomnij podać swojego imienia i nazwiska oraz adresu, gdzie doszło do zdarzenia. Krótko opowiedz, co takiego się stało, że potrzebna jest natychmiastowa pomoc. Informacje te są bardzo ważne choćby dlatego, by twoje zgłoszenie zostało potraktowane poważnie.
5
Jaka może być twoja rola w toczącym się postępowaniu? Niezależnie od tego, ile masz lat, możesz występować na policji i w sądzie jako świadek. Jak każda inna osoba wezwana w charakterze świadka musisz się stawić na komisariacie, policji, w prokuraturze lub w sądzie i odpowiedzieć na pytania sędziego. Jeśli sprawca przemocy jest osobą ci bliską (ojciec, brat itp.), możesz odmówić składania zeznań. Nie podejmuj jednak takiej decyzji zbyt pochopnie tylko dlatego, że np. nie chcesz źle mówić o swoich bliskich. Pamiętaj, twoje zeznanie może być kluczowym dowodem w sprawie. Pomoże policji i sądowi pociągnąć sprawcę przemocy do odpowiedzialności. Jeśli nie masz skończonych 15 lat, można cię przesłuchać tylko raz, i to nie podczas toczącej się rozprawy. Spotkanie z sędzią odbywa się poza salą rozpraw, w tzw. przyjaznym pokoju przesłuchań. Pokój ten jest specjalnie tak przygotowany, aby każdy młody człowiek bądź dziecko czuli się w nim swobodnie. Wszystko, co tam powiesz, zostanie nagrane, a następnie – już podczas rozprawy – odtworzone, abyś nie musiał brać w niej udziału. W spotkaniu z sędzią będzie uczestniczył psycholog oraz prokurator i obrońca oskarżonego. Obecność psychologa pomoże ci poczuć się bezpieczniej w tej niecodziennej dla ciebie sytuacji. W razie jakichkolwiek wątpliwości możesz go np. poprosić o wyjaśnienie trudnego dla ciebie pytania lub podzielić się z nim swoimi obawami. Pamiętaj, że twoim zadaniem jest powiedzenie prawdy o tym, co się wydarzyło, niezależnie od tego, czy to ktoś z twoich bliskich (ojciec, matka, siostra, brat, wujek, dziadek) lub ktoś, kogo dobrze znasz, skrzywdził ciebie lub inną osobę. Jeśli nie umiesz odpowiedzieć na któreś pytanie lub nie pamiętasz dokładnie wydarzenia, powiedz o tym wprost, zamiast mówić nieprawdę. Twoje zeznania mają tylko pomóc sędziemu w podjęciu decyzji, czy oskarżony popełnił przestępstwo, czy też nie, i jaką ewentualnie karę powinien ponieść. Tylko i wyłącznie sędzia podejmuje taką decyzję, więc to nie ty odpowiadasz za to, jaką karę poniesie sprawca przemocy. Na sali rozpraw spotkasz osoby, które pełnią różne funkcje. Najważniejszą z tych osób jest sędzia, który prowadzi sprawę. Obok niego siedzi protokolant, którego zadaniem jest dokładne zapisanie tego, co dzieje się podczas rozprawy, w tym także twoich zeznań. Ponadto na sali rozpraw mogą być także obecni prokurator (oskarżający osobę, która złamała prawo) oraz adwokat, czyli obrońca oskarżonego, sam oskarżony oraz publiczność, która przygląda się sprawie.
Co grozi sprawcy przemocy?
6
Z chwilą poinformowania policji o tym, że tobie lub innej osobie w rodzinie dzieje się krzywda lub grozi wam niebezpieczeństwo, policja ma obowiązek wyjaśnić sprawę. Jeśli funkcjonariusze policji przyjadą z interwencją do domu i okaże się, że osoba stosująca przemoc jest agresywna, niebezpieczna lub znajduje się pod wpływem alkoholu, mogą ją zatrzymać na 48 godzin lub odwieźć do izby wytrzeźwień. Funkcjonariusze policji po złożeniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub sami, z własnej inicjatywy, mogą wszcząć postępowanie karne, które może się zakończyć wyrokiem skazującym sprawcę. Takie sprawy trwają zazwyczaj długo, ale prawo pozwala w szczególnie niebezpiecznych sytuacjach na zastosowanie przez sąd tymczasowych środków, które zapewnią tobie i twojej rodzinie ochronę przed dalszą agresją. Sąd na wniosek prokuratora może tymczasowo aresztować sprawcę przemocy lub – jeśli dobrowolnie zdecyduje się on na opuszczenie domu – wydać zakaz zbliżania się i kontaktowania z rodziną na czas prowadzonego postępowania. Kiedy policja zakończy wyjaśnianie sprawy, może uznać, że zebrane dowody (zeznania pokrzywdzonych, zaświadczenia lekarskie itp.) nie są wystarczające i umorzyć sprawę. Wiele spraw kończy się właśnie umorzeniem i nigdy nie trafia do sądu. To oznacza, że sprawca przemocy nie zostanie postawiony przed sądem i nie poniesie kary za swoje postępowanie. Natomiast w sprawach o znęcanie się nad rodziną, które są rozpatrywane przez sądy, najczęściej orzekane są kary pozbawienia wolności w zawieszeniu (ponad 90%) na okres kilku lat. Oznacza to, że sprawca przemocy nie trafia do więzienia, ale przez czas, na jaki orzeczona kara została zawieszona, poddany jest swoistej próbie. Warto wiedzieć, że orzekając karę pozbawienia wolności w zawieszeniu, sąd może nałożyć na skazanego sprawcę przemocy dodatkowe warunki, jakie musi on spełnić, jeśli nie chce trafić do więzienia. Może to być np. poddanie się skazanego leczeniu antyalkoholowemu, nakazanie mu opuszczenia domu wspólnie zajmowanego z pokrzywdzonymi członkami rodziny, zakazanie mu zbliżania się do pokrzywdzonych. Z reguły nadzór nad wywiązywaniem się przez skazanego z nałożonych na niego warunków sprawuje prokurator. Jeśli w okresie zawieszenia kary sprawca będzie dalej stosował przemoc lub nie będzie się wywiązywał z nałożonych na niego warunków, orzeczona kara powinna być odwieszona, a sprawca powinien zostać umieszczony w zakładzie karnym.
masz prawo
JESTEŚMY PO TO, ŻEBY CI POMÓC!
Fundacja Centrum Praw Kobiet oferuje: bezpłatne porady prawne i psychologiczne pomoc w kontaktach z policją, prokuraturą i sądami bezpłatne poradniki i ulotki prawne możliwość pobytu w schronisku dla kobiet i dzieci ofiar przemocy
Wpłacając na konto Fundacji pomagasz potrzebującym pomocy kobietom:
59 1020 1156 0000 7102 0059 9241
pr zemo
Pomoc możesz uzyskać również w oddziałach Fundacji znajdujących się w kilku miastach, w tym w Łodzi, we Wrocławiu, w Gdańsku oraz w Grójcu. Mamy również współpracujące z nami rzeczniczki w innych miastach.
domow
u l . W i l c z a 6 0, l o k . 19 0 0 – 679 Wa r s z a w a t e l ./ f a x (0 22) 652 01 17 e - m a i l : t e m i d a @ c p k .o r g .p l w w w.c p k .o r g .p l
m ł o d z i e ż wobec
masz prawo
ej
D ruk publik acji m oż li w y był dz i ę ki środkom fin an sow ym z Fundus z u In icjat y w Oby wate ls ki c h.
STOP (22) 621 35 37 Tel.
cy
Za jej treść odpowiada Centrum Praw Kobiet.