Transport a racjonalne gospodarowanie energią by Katarzyna Korczak

Transport a racjonalne gospodarowanie energią Transport jest niezbędny do codziennego funkcjonowania społeczeostwa i gospodarki. Dojazdy do szkół, pracy, dowóz towarów do fabryk i sklepów – to wszystko decyduje o jakości życia, poziomie dobrobytu i konkurencyjności kraju w skali międzynarodowej. Ale jednocześnie to właśnie energochłonny transport odpowiada za większośd antropogenicznej emisji tlenków węgla i azotu, przyczyniając się istotnie do takich zjawisk, jak globalne ocieplenie klimatu czy kwaśne deszcze. Dlatego tak ważne jest, żebyśmy korzystali z transportu w sposób świadomy i zrównoważony. Zrównoważony transport (mobilnośd) propaguje minimalną ingerencję transportu zarówno w środowisko naturalne jak i w aglomeracje miejskie. Transport ma za zadanie przyczyniad się do rozwoju, a nie degradacji terenów, przez które przebiegają drogi, linie kolejowe i inne ważne szlaki transportowe. To transport, który racjonalnie korzysta z energii. Według ekspertów Komisji Europejskiej zrównoważony system transportowy to taki, który: „Zapewnia dostępnośd celów komunikacyjnych w sposób bezpieczny, niezagrażający zdrowiu ludzi i środowisku w sposób równy dla obecnej i następnych generacji; pozwala funkcjonowad efektywnie, oferuje możliwośd wyboru środka transportowego i podtrzymuje gospodarkę oraz rozwój regionalny; ogranicza emisje i odpady w ramach możliwości zaabsorbowania ich przez ziemię, zużywa odnawialne zasoby w ilościach możliwych do ich odtworzenia, zużywa nieodnawialne zasoby w ilościach możliwych do ich zastąpienia przez odnawialne substytuty, przy minimalizowaniu zajęcia terenu i hałasu.”1 Znaczenie transportu dla rozwoju gospodarki. 1

White Paper: European transport policy for 2010: time to decide, EC 2001

Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej i Biura Edukacji Miasta Stołecznego Warszawy. Treści przedstawione na stronie wyrażają poglądy realizatora projektu i nie mogą byd utożsamiane z oficjalnym stanowiskiem UE.

We współczesnym świecie transport jest zajęciem na trwałe związanym ze sposobem bytowania człowieka, powtarzającym się w czasie i przestrzeni. Odnosi się to zarówno do przemieszczania się samych ludzi, jak i przenoszenia-transportowania przez nich rzeczy. Owo przemieszczenie-transport jest działalnością podejmowaną w celu zaspokojenia określonych potrzeb. Z biegiem lat czynności związane z transportem zostały wyodrębnione i od wielu setek lat świadczone są odpłatnie przez wyspecjalizowane podmioty gospodarcze. Transport jako jeden z działów gospodarki narodowej może byd czynnikiem przyczyniającym się do jej rozwoju, w tym każdego działu produkcji materialnej i usług. Do głównych zadao transportu jako czynnika tworzącego dochód narodowy należy między innymi: realizacja obrotu towarowego, kształtowanie ładu przestrzennego w gospodarce, oddziaływanie na dynamikę rozwoju produkcji różnych podmiotów gospodarczych. Rozwój transportu powinien wyprzedzad wzrost gospodarczy regionu i kraju oraz wynikające z niego potrzeby transportowe, by nie hamowad rozwoju gospodarki. Każda bowiem działalnośd gospodarcza poprzedzana jest działalnością transportową, np. dowozem surowców, materiałów, powodując jednocześnie określone skutki transportowe-wywóz produktów, odpadów itp. Odzwierciedleniem wzrostu gospodarczego i dobrobytu społecznego są kształtujące się potrzeby transportowe wynikające z: zwiększonej ruchliwości społecznej i komunikacyjnej ludności, rozwoju gospodarki światowej, międzynarodowego podziału pracy, procesów globalizacyjnych i integracyjnych gospodarki i społeczeostwa, ilości i zakresu informacji przepływających w społeczeostwie gospodarującym, powszechnego zapotrzebowania na różne formy zagospodarowania czasu wolnego. Paliwa alternatywne Widoczne negatywne efekty zewnętrzne transportu to narastający problem na całym świecie. Wynika on przede wszystkim z coraz większej popularności transportu drogowego, który jest najmniej przyjazny środowisku oraz zdrowiu i życiu człowieka. Nieekologiczny wizerunek transportu może byd zmieniony dzięki wykorzystaniu paliw alternatywnych (zwanych również wtórnymi lub zastępczymi) w miejsce paliw konwencjonalnych (kopalnych), w dużej mierze odpowiedzialnych za negatywne skutki działalności transportowej.2 Jedną z bolączek współczesnego rozwoju ludzkości jest perspektywa szybkiego wyczerpania się paliw kopalnych, w tym zwłaszcza ropy naftowej, która z kolei stanowi podstawę przemieszczania się osób i towarów praktycznie na całym świecie. Zapewnienie

Paradowska M., „Paliwa alternatywne szansą na ekologiczny transport”, w: http://silawiedzy.pl/index.php/sia-wiedzy/nauki-techniczne/168-paliwa-alternatywne-szansnaekologiczny-transport?start=1

utrzymania przyszłych procesów rozwojowych na co najmniej takim poziomie, jaki istnieje obecnie, wymaga szybkiego poszukiwania oraz wdrażania nowych rozwiązao dla transportu. W ciągu ostatnich 20 lat producenci samochodów poświęcili mnóstwo czasu na poszukiwanie nowych rozwiązao w zakresie napędu samochodów oraz paliw. I chociaż nie doprowadzono do rewolucji, to jednak klasyczne silniki benzynowe i diesla mają teraz alternatywę w postaci pojazdów hybrydowych, elektrycznych i na energię słoneczną (są to tzw. pojazdy alternatywne). Mamy też dostęp do paliw alternatywnych – m.in. biodiesla, etanolu oraz – zdecydowanie najpopularniejszego w naszym kraju – paliwa gazowego. Rodzaje transportu i ich energochłonnośd Obecnie dysponujemy bardzo szerokim wachlarzem środków transportu. Różnią się one szeregiem czynników, takich jak szybkośd przemieszczania, dostępnośd (zasięg), ale też energochłonnośd, koszty wyprodukowania i oddziaływanie na środowisko naturalne. 1. Transport pieszy Odbywanie krótkich (do 2 kilometrów) podróży piechotą to dobre rozwiązanie dla zdrowia i środowiska. Nie trzeba czekad na autobus, ani zimą odśnieżad samochodu. Jednocześnie organizm dostaje codzienną porcję ruchu i świeżego powietrza. Chyba nikt nie ma wątpliwości, że chodzenie na piechotę to ekologiczna alternatywa dla podróży samochodem, tym bardziej, że podczas jazdy na krótkich dystansach zimny silnik zużywa stosunkowo dużo paliwa, co przekłada się m.in. na podwyższoną emisję dwutlenku węgla. Załóżmy, że podczas jazdy po mieście samochód z zimnym silnikiem emituje 200 gramów tej szkodliwej substancji na kilometr. Jeśli tylko dwa razy w tygodniu zrezygnujemy z dwukilometrowej podróży samochodem – rocznie obniżymy emisję dwutlenku węgla o 400 kilogramów. 2. Rower Podróż rowerem – równie zdrowa i ekologiczna, jak chodzenie – to możliwośd znacznie efektywniejszego wykorzystywania siły naszych mięśni. W ciągu 15 – 30 minut jesteśmy w stanie pokonad 4 – 10 km, a zatem dystanse niedostępne w rozsądnym czasie dla pieszego. Dlatego na zachodzie Europy jest to bardzo popularny środek transportu w miastach. Podróże rowerem, to niedoceniana w naszym kraju możliwośd zdrowego, bardzo przyjaznego środowisku oraz bezpłatnego poruszania się na krótkie dystanse. Nie bez powodu miasta zachodniej Europy – zwłaszcza w rejonach szkół i uniwersytetów – są pełne rowerów. 3. Transport samochodowy Chociaż samochód osobowy zdecydowanie nie należy do najbardziej ekologicznych środków transportu, to jednak sposób jego użytkowania może byd mniej lub bardziej przyjazny dla środowiska. Warto również pomyśled o naszej planecie w momencie, kiedy wybieramy samochód. Korzystanie z własnego samochodu to w wielu sytuacjach wygoda, której trudno sobie odmówid. Jednak powinniśmy byd świadomi, że motoryzacja w istotny sposób przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego. Wybór odpowiedniego samochodu, Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej i Biura Edukacji Miasta Stołecznego Warszawy. Treści przedstawione na stronie wyrażają poglądy realizatora projektu i nie mogą byd utożsamiane z oficjalnym stanowiskiem UE.

jego staranne utrzymanie i odpowiedni styl jazdy, a także korzystanie w miarę możliwości z innych środków transportu, może sprawid, że nasze podróże nie będą aż tak szkodliwe. Podstawowym kryterium umożliwiającym porównanie parametrów ekologicznych samochodu jest emisja dwutlenku węgla, która musi byd podawana we wszystkich materiałach informacyjnych i mierzona w sposób zunifikowany, zgodnie z odpowiednimi rozporządzeniami unijnymi. Wielkośd emisji dwutlenku węgla związanej z podróżami samochodem zależy od wielu czynników: Wielkości samochodu – im większy, tym większa emisja. A zatem zastanówmy się, jakiej wielkości samochodu potrzebujemy – np. czy do jazdy po mieście potrzebny jest samochód terenowy. Emisja CO2 powiązana jest ze zużyciem paliwa, a duże pojazdy zużywają go w oczywisty sposób więcej. Rodzaju silnika – generalnie silniki wysokoprężne (Diesla) cechują się mniejszą emisją dwutlenku węgla, niż benzynowe. Jednak, aby powiedzied, że rzeczywiście są ekologiczne, konieczne jest wyposażenie ich w filtr cząsteczek stałych, zwany DPF, który w nowych samochodach oferowany jest za dopłatą. W krajach zachodnioeuropejskich istnieją preferencje podatkowe dla użytkowników samochodów wyposażonych w DPF i należy ich się spodziewad również u nas. Jeszcze niższą emisję są w stanie zapewnid silniki napędzane paliwami alternatywnymi lub hybrydowe – przykładowo kompaktowy samochód z napędem hybrydowym emituje 105 g CO2/100 km, a zatem kilka procent mniej, niż najmniejszy pojazd miejski tego samego producenta. Nowoczesności konstrukcji – nowe konstrukcje generalnie są bardziej przyjazne dla środowiska, co wynika z wprowadzania kolejnych norm EURO, dotyczących emisji szkodliwych substancji. Stąd też samochód używany, z silnikiem EURO 1 będzie znacznie mniej ekologiczny, niż EURO 3. Wśród samochodów nowych warto zwrócid uwagę na turbodoładowane, silniki benzynowe o stosunkowo małej pojemności. Nie bez znaczenia są również takie czynniki, jak aerodynamika, systemy wyłączania silnika na światłach, sugerowanie konieczności zmiany biegów (albo skrzynia automatyczna) oraz zastosowane przełożenia. Niektórzy producenci oferują ekologiczne i ekonomiczne odmiany popularnych samochodów, różniące się właśnie takimi elementami. Warto zastanowid się nad zrównoważonym wykorzystaniem samochodu. Jednym z takich sposobów jest Carpooling. To wspólne korzystanie z samochodu – z kimś z rodziny, znajomych lub współpracowników, albo z zupełnie obcą osobą, poznaną i rekomendowaną dzięki systemowi informatycznemu, dostępnemu przez Internet. Do pracy, szkoły albo przy podróżach międzymiastowych – na studia, czy w celach turystycznych.3 3

http://www.carpooling.pl/ Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej i Biura Edukacji Miasta Stołecznego Warszawy. Treści przedstawione na stronie wyrażają poglądy realizatora projektu i nie mogą byd utożsamiane z oficjalnym stanowiskiem UE.

4. Transport kolejowy Kolej to nie tylko możliwośd bezpiecznego, przyjaznego dla środowiska oraz niedrogiego poruszania się po Polsce i Europie, ale także szansa na pożyteczne wykorzystanie czasu w podróży. Zamiast skupiad się na znakach drogowych i wypatrywad radarów, można spokojnie pracowad, dyskutowad, lub czytad książkę. Pociąg to ekologiczny i mniej zawodny niż samochód, autobus, czy samolot środek transportu pasażerskiego. Podróże koleją są szczególnie atrakcyjne, jeśli chcemy podróżowad pomiędzy dużymi miastami odległymi od siebie do 400 km, kiedy podróżujemy samemu lub w 2 osoby oraz jeśli nie mamy zbyt dużego bagażu. Kolej to również alternatywa w transporcie towarowym – pozwala odciążyd środowisko oraz drogi, zapewniając zwłaszcza transport surowców, takich jak węgiel, czy kruszywa. Istnieje wiele korzyści, wynikających z podróży pociągiem: oszczędnośd pieniędzy – zwłaszcza, jeśli pomyślimy nie tylko o koszcie paliwa, ale również zużyciu samochodu i czynnikach losowych – mandatach, czy ewentualnych usterkach; oszczędnośd energii – zużywa się jej 2 razy mniej, niż podróżując samochodem (w ruchu dalekobieżnym); przy transporcie towarów ta różnica jest aż trzykrotna; ochrona środowiska – podróż koleją, powoduje emisję tylko 1/3 ilości dwutlenku węgla, która przedostałaby się do atmosfery, podczas jazdy samochodem(w porównaniu do samolotu jest to tylko 1/4); mniejsze ryzyko wypadku – wypadki z ofiarami śmiertelnymi wśród pasażerów zdarzają się na kolei raz na kilka lat, natomiast na polskich drogach codziennie ginie 7 osób; efektywne wykorzystywanie swojego czasu – czytając, rozmawiając, czy po prostu odpoczywając. 5. Transport lotniczy Podróż samolotem to bezkonkurencyjnie szybka metoda przemieszczania się na dłuższe odległości, zwłaszcza w relacjach międzykontynentalnych. W ostatnich latach – dzięki tanim liniom lotniczym – także krótsze podróże samolotami przestały byd luksusem. Transport lotniczy w przeciwieostwie drogowego, czy kolejowego – nie degraduje całych korytarzy i jego wykorzystanie pozwala m.in. chronid obszary szczególnie znaczące ekologicznie. Powinniśmy jednak pamiętad, że transport lotniczy ma głównie negatywny wpływ na środowisko. ze względu na dużą emisję dwutlenku węgla, tlenków azotu i innych gazów oraz cząstek stałych, przyczynia się istotnie do efektu cieplarnianego i zanikania warstwy ozonowej w skali ogólnoświatowej. Szczególnie szkodliwe są pod tym względem loty długie, a to ze względu na większą wysokośd. Podróżując w obie strony z Warszawy do Berlina samolotem przyczyniamy się do emisji 320 kg dwutlenku węgla. Bezpośrednia podróż do Nowego Jorku to aż 4,5 tony Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej i Biura Edukacji Miasta Stołecznego Warszawy. Treści przedstawione na stronie wyrażają poglądy realizatora projektu i nie mogą byd utożsamiane z oficjalnym stanowiskiem UE.

dwutlenku węgla. To dużo, gdyż przejeżdżając samochodem klasy średniej 12 000 km w ciągu roku emitujemy „tylko” 2 tony dwutlenku węgla4. Obecnie Komisja Europejska poszukuje rozwiązao, pozwalających długofalowo zmniejszad emisję CO2 przez linie lotnicze. Rozważane jest nadawanie liniom lotniczym praw do emisji zanieczyszczeo, które mogłyby później z zyskiem sprzedawad (jeśli znacznie zmniejszą emisję zanieczyszczeo) lub dokupywad po cenach rynkowych (jeśli potrzebują ich więcej). Jednak kwestie te wymagają raczej działao skali globalnej, gdyż prowadzone w ramach jednego kontynentu mogą przyczynid się do zmniejszenia konkurencyjności europejskich linii lotniczych. Kompensacja emisji dwutlenku węgla (carbon offset) to modny w krajach zachodniej Europy a także na innych kontynentach zwyczaj „wynagradzania” środowisku negatywnych skutków naszych podróży lotniczych. Podróżując możemy dokładnie wyliczyd wielkośd emisji dwutlenku węgla, jaką spowodujemy, a następnie wesprzed działania, które przyczynią się do redukcji emisji tej substancji gdzie indziej. Usługa taka jest oferowana przede wszystkim przez specjalne fundacje, chociaż w niektórych krajach współpracują one bezpośrednio z liniami lotniczymi, dzięki czemu pasażer ma możliwośd jednoczesnego nabycia biletu oraz carbon offset: atmosfair.org carbonfund.org carbonneutral.org climatecare.org. 6. Komunikacja miejska Komunikacja zbiorowa zapewnia możliwośd ekologicznego, niedrogiego i stosunkowo szybkiego przemieszczania się po wielkich miastach. Korzystanie z niej wymaga jednak znajomości sieci linii, a także lokalnej taryfy wraz z uprawnieniami do zniżek, z których częśd może byd zróżnicowana w poszczególnych miastach. Korzystając z komunikacji miejskiej przyczyniasz się do zmniejszenia zużycia ropy naftowej. Według danych niemieckiego stowarzyszenia VDV podróżując autobusem (wraz z 80 innymi osobami) przyczyniamy się do zużycia 0,5 l ropy/100 km.5 To wartośd niedostępna dla współcześnie produkowanych samochodów osobowych. Oczywiście wielkośd zużycia energii zależy od wybranego rodzaju pojazdu oraz jego wielkości. Podróżując minibusem przyczyniamy się do większego zużycia energii, niż autobusem przegubowym, również pojazdy elektryczne są bardziej efektywne i mogą korzystad z innych źródeł energii. Stąd też bardzo energooszczędnym środkiem transportu jest kolej aglomeracyjna.

http://www.atmosfair.de

http://www.deutschland-bleibt-mobil.de/ Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej i Biura Edukacji Miasta Stołecznego Warszawy. Treści przedstawione na stronie wyrażają poglądy realizatora projektu i nie mogą byd utożsamiane z oficjalnym stanowiskiem UE.

Wdrożenie zasad zrównoważonego transportu wymaga silnej promocji korzyści z niego wynikających. Potrzebne są też zmiany postaw i przyzwyczajeo uczestników transportu. Jeszcze do niedawna jazda na jednośladzie utożsamiana była w Polsce z niskim statusem społecznym. Niestety transport zrównoważony to nadal przyszłośd, gdyż zbyt wiele podróży miejskich odbywa się za pomocą indywidualnego transportu samochodowego. O prawdziwym zrównoważonym transporcie będziemy mogli mówid w momencie, gdy większośd społeczeostwa zrezygnuje z samochodów na rzecz transportu publicznego, komunikacji pieszej bądź rowerowej. Transport zrównoważony jako jedyny ma możliwośd sprawdzenia się w nowoczesnych miastach.6 Jak podróżowad w sposób przyjazny dla środowiska? Zużycie paliwa oraz emisja szkodliwych substancji – tak samo, jak i bezpieczeostwo ruchu – zależy nie tylko od pojazdów, ale przede wszystkim od nas samych. Stąd też niezmiernie ważne jest, żeby przestrzegad odpowiednich zasad jazdy, dzięki którym możliwe jest zmniejszenie spalania paliwa średnio o 10%. Wyprodukowanie samochodu to emisja blisko 5 ton CO2, nie mówiąc już o jego wykorzystywaniu. Wakacje też mogą byd przyjazne dla środowiska. Należy przestrzegad kilku zasad Eco Driving. W kontekście podróży samochodem specjaliści zalecają : jazdę zawsze na najwyższym możliwym biegu, na najniższych możliwych obrotach; włączanie wyższego biegu natychmiast po osiągnięciu 2500 obr./min w silniku benzynowym lub 2000 obr./min w silniku Diesla; przyspieszanie – jeśli warunki drogowe na to pozwalają – dynamiczne, wciskając pedał gazu do 3 głębokości; nie jeżdżenie na luzie – jeśli planujesz zatrzymanie lub spowolnienie ruchu, tocz się na biegu, bez naciskania pedału gazu; ograniczanie oporów toczenia, nie należy przewozid zbędnych przedmiotów w pojeździe, zaś wszelkiego rodzaju bagażniki dachowe należy zdejmowad, kiedy tylko przestaną byd niezbędne, dbanie o ciśnienie w oponach- można zmniejszyd zużycie paliwa o kilkanaście procent; unikanie zbędnych przyspieszeo i hamowao; planowanie podróży – czy jest konieczna, czy trasa jest optymalna, czy samochód jest najlepszym środkiem transportu? ; wybranie modelu o najmniejszej emisji i używanie go tylko wtedy, kiedy naprawdę jest taka potrzeba; nie przekraczanie prędkości 100-120 km/h. Jadąc szybciej, zużyjemy znacznie więcej paliwa; tankowanie paliwa odsiarczonego, z biokomponentami; 6

http://www.miastowruchu.pl/info/zrownowazony-transport

wspólne przejazdy – car pooling; wyłączanie silnika w trakcie przerw w podróży; wyłączanie klimatyzacji w samochodzie jeśli nie jest potrzebna. Czasem lepiej i milej otworzyd okno! W transporcie zrównoważonym chodzi o minimalizację użycia środków transportu szkodliwych dla środowiska. Najprościej jest ograniczad liczbę wydzielanych szkodliwych związków występujących w spalinach. Chodzi jednak też o zmniejszenie skali niszczenia przestrzeni (szczególnie miejskiej) wskutek dominacji indywidualnego transportu samochodowego (wielkie parkingi lub pozastawiane samochodami chodniki). Środkami poprzez które można osiągnąd bardziej zrównoważony transport są: jazda (komunikacyjna, nie rekreacyjna) na rowerze, korzystanie z transportu publicznego, chodzenie pieszo, czy jazda jednym samochodem przez kilka osób, które mogłyby jechad osobno. Wszystkie te działania mają na celu ograniczanie popytu na transport. Komisja Europejska w styczniu 2007 r. wystąpiła z bezprecedensowym pakietem inicjatyw w dziedzinie energii, zachęcając 27 paostw Unii do ich realizacji. Komisja zaproponowała 30% redukcję emisji gazów cieplarnianych w krajach rozwiniętych całego świata do roku 2020 i minimum 20-procentową redukcję w samej Unii, też do roku 2020. Wzywając do „rewolucji post-industrialnej”.7 By ograniczyd rosnącą energochłonnośd transportu konieczne są radykalne działania: Zwolnienie tempa wzrostu transportochłonności gospodarki i życia (mierzonej liczbą tonokilometrów i pasażerokilometrów, zahamowanie wzrostu, lub nawet ograniczenie udziału środków transportu wysoce energochłonnych, to jest transportu drogowego ładunków, transportu indywidualnego osób (samochód osobowy) i lotniczego, poprawa efektywności funkcjonowania transportu, np. przez zwiększenie stopnia wykorzystania ładowności środków transportu w przewozach ładunków i osób, popieranie postępu w technologii transportu, w tym przede wszystkim produkcji środków transportu o zwiększonej efektywności energetycznej oraz zasilanych ze źródeł energii alternatywnych w stosunku do ropy i węgla.8

http://ec.europa.eu/energy/energy_policy/index_en.htm

Kassenberg A., „Alternatywna polityka energetyczna polski do roku 2030 jako drogowskaz dla formułowania strategii energetycznych” (2010), Instytut na rzecz Ekorozwoju, Dostępne on-line: http://www.cieplej.pl/imgturysta/file/doe/DOE2010-wyklady/panel_doradcow/14Kassenberg_AAlternatywna_Polityka_Energetyczna_Polski.pdf

Krzysztof Florys - z wykształcenia geograf społeczno – ekonomiczny. Aktywny przewodnik świętokrzyski i beskidzki, pilot wycieczek oraz krajoznawca. Jeżdżący na rowerze koordynator projektów aktywizacji rozwoju społeczności lokalnych na szlakach Greenways