Oedipus Book

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:37 PM

Page 1

1

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:37 PM

Page 2

™˘ÓÙÂÏÂÛÙ¤˜ Μετάφραση Σκηνοθεσία-∆ιασκευή Σκηνικά – Κοστούµια Φωτισµοί Μουσική Βοηθός σκηνοθέτη Βοηθός Ενδυµατολόγου

Production Team Translation Direction-Stage Version Set-Costumes Light Design Music Assistant director Assistant costumes designer

™˘Ì·Ú·ÁˆÁ‹

2

_Μίνως Βολανάκης _Τσέζαρις Γκραουζίνις _Κέννυ ΜακΛέλλαν _Νίκος Βλασόπουλος _∆ηµήτρης Θεοχάρης _Μάρω Παπαδοπούλου _Βάσω Παπαδοπούλου

_Minos Volanakis _Cezaris Grauzinis _Kenny MacLellan _Nikos Vlasopoulos _Dimitris Theoharis _Maro Papadopoulou _Vaso Papadopoulou

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:37 PM

¢È·ÓÔÌ‹

Οιδίποδας Τειρεσίας - Ιοκάστη - Θεράπων Κρέων - Άγγελος - Εξάγγελος Κορυφαίος Χορού Χορός

Cast

Oedipus Teiresias - Jokasta - Shepherd Kreon - Korinthian - Messenger Chorus Leader Chorus

Page 3

_Αιµίλιος Χειλάκης _Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης _Χρήστος Σαπουντζής _Κώστας Κορωναίος _Αλµπέρτο Φάις _Κώστας Σειραδάκης _Γιάννης Τσεµπερλίδης _Παναγιώτης Εξαρχέας _Ονίκ Κετσογιάν _Γιώργος Παπανδρέου _Τζεφ Μααράουι

_Aimilios Chilakis _Konstantinos Markoulakis _Christos Sapountzis _Kostas Koronaios _Alberto Fais _Kostas Siradakis _Giannis Tsemberlidis _Panagiotis Exarcheas _Onik Ketsogian _Goerge Papandreou _ Jef Maarawi

ΠΡΩΤΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Σάββατο 23 Ιουνίου 2012 ∆ηµοτικό Θέατρο Βόλου

Παρασκευή 6 και Σάββατο 7 Ιουλίου 2012 Θέατρο Επιδαύρου

Σάββατο 6 και Παρασκευή 7 Σεπτεµβρίου 2012 Ηρώδειο

3

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:37 PM

Page 4

∂˘¯·ÚÈÛÙԇ̠ÁÈ· ÙËÓ ÔχÙÈÌË ‚Ô‹ıÂÈ¿ ÙÔ˘˜

Χρίστο Γεωργάλα, Ευτυχία Καλλιτεράκη, ∆ΙΑΖΩΜΑ, Σταύρο Μπένο, Κασσιανή Μπένου, Μανώλη ∆ούνια, Γιώργο Λευιτικό, Lowe Athens, Λάµπη Ζαρουτιάδη, Mιχάλη Καπετανίδη, Αθανασία Σµαραγδή Βασίλη Αγτζίδη, Γιώργο Λιάντο, Χρήστο Χατζή, Studio ΕΡΑ

∆∂áπ∫√ ¶ƒ√™ø¶π∫√ ¢∏.¶∂.£∂. µ√§√À Ηλεκτρολόγος: Νίκος Κουιτσίου _Μηχανικοί Σκηνής: Αργύρης Ζήσης, Θανάσης Ματσαγγιάς, Αλέξανδρος Κωνσταντίνου _Ενδύτρια: Εύα Πρωτοσύγγελου _Φροντιστήριο: Αργύρης Ζήσης, Εύα Πρωτοσύγγελου

Στην ηχογραφηµένη µουσική της παράστασης έπαιξε η Ορχήστρα ∆ωµατίου contra tempo: Παναγιώτης Κουγιουµτζόγλου (όµποε) Ίγκορ

Εφίµοφ (κλαρινέτο ) - Κώστας Βαβάλας (φαγκότο) - Γιώργος Λασκαρίδης (τροµπέτα) - Φιλήµων Στεφανίδης (τροµπόνι) - Βίκυ Χουζόυρη (κρουστά) Κωνσταντίνος Παυλάκος (βιολί) - Κωνσταντίνος Καµπάνταης (βιολί) - Στέφανος Αλί (βιόλα) - ∆ώρα Παναγιωτίδου (βιολοντσέλο) - Μιχάλης Σαπουντζής (κοντραµπάσο) - Ναυσικά Τσάρα (φλάουτο) Μουσική ∆ιεύθυνση: Βλαδίµηρος Συµεωνίδης

4

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:37 PM

Page 5

√ȉ›Ô˘˜ ∆‡Ú·ÓÓÔ˜ (ÂÚ›ÏË„Ë)

Oedipus (summary)

Την Θήβα ταλαιπωρεί ένας φοβερός λοιµός. Ο χρησµός ορίζει ότι η πόλη θα σωθεί µόνο αν τιµωρηθεί ο δολοφόνος του προηγούµενου βασιλιά Λάιου. Ο Οιδίπους, που βασιλεύει τώρα, ζητά να βρεθεί εκείνος που σκότωσε το Λάιο. Ο µάντης Τειρεσίας κατηγορεί τον Οιδίποδα ότι εκείνος είναι το µίασµα της πόλης. Ο Οιδίπους εξαγριώνεται καθώς υποψιάζεται συνωµοσία εναντίον του. Στην πορεία αναζήτησης του δολοφόνου αποκαλύπτεται σταδιακά η αλήθεια, ο ήρωας ανακαλύπτει ποιος πραγµατικά είναι. Γιος και φονιάς του βασιλιά Λάιου αλλά και σύζυγος της µητέρας του Ιοκάστης. Ύστερα από την αποκάλυψη της τραγικής και αναπόφευκτης µοίρας η Ιοκάστη απαγχονίζεται. Ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται.

Thebes has been struck by a terrible plague. The oracle states that the city will be saved only if the murderer of Laius', the former king of Thebes, is punished.

Oedipus, who now reigns, vows to find the one that killed Laius. The great prophet, Teiresias, accuses Oedipus that he is the miasma (moral stain) of the city. Outraged, Oedipus suspects conspiracy against him.

In the quest of the murderer's identity, the truth is gradually revealed.

The hero finds out who he really is; Son and murderer of king Laius' but also husband to his wife, Jokasta.

Following the revelation of such tragic and inevitable fate, Jocasta hangs herself and Oedipus gets selfblinded.

5

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:37 PM

Page 6

Απόσπασµα από την οµιλία του Γιῶργου Σεφέρη κατὰ τὴν ἀπονοµὴ τοῦ Νόµπελ Λογοτεχνίας στὴ Στοκχόλµη “Ὅταν στὸ δρόµο τῆς Θήβας, ὁ Οἰδίπους συνάντησε τὴ Σφίγγα, κι αὐτὴ τοῦ ἔθεσε τὸ αἴνιγµά της, ἡ ἀπόκρισή του ἦταν: ὁ ἄνθρωπος. Τούτη ἡ ἁπλὴ λέξη χάλασε τὸ τέρας. Ἔχουµε πολλὰ τέρατα νὰ καταστρέψουµε. Ἂς συλλογιστοῦµε τὴν ἀπόκριση τοῦ Οἰδίποδα.”

6

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 7

ªÂÚÈΤ˜ ÛΤ„ÂȘ ¿Óˆ ÛÙËÓ ∞Ú¯·›· ∆Ú·Áˆ‰›· √ȉ›Ô˘˜ ∆‡Ú·ÓÓÔ˜ ÙÔ˘ ™ÔÊÔÎÏ‹. Της Ψυχαναλύτρια Ευτυχία Καλλιτεράκη.

Το 1900, στην ερµηνευτική των ονείρων, µε αφορµή την τραγωδία του Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος, o Freud θα γράψει. «Ζούµε όπως ο Οιδίπους, χωρίς να έχοµε επίγνωση τις προσβλητικές επιθυµίες, που αφορούν την ηθική µας υπόσταση και που µας έχει επιβάλει η ίδια η φύση. Μετά την αποκάλυψη τους όλοι θα θέλαµε να αποστρέψουµε το βλέµµα µας από τις σκηνές της παιδικής µας ηλικίας. Σκεφτόµαστε, ότι ο µύθος του Οιδίποδα εκπορεύθηκε από παµπάλαιο ονειρικό θέµα µε περιεχόµενο την οδυνηρή διαταραχή της σχέσης προς τους γονείς, εξ αιτίας των πρώτων σεξουαλικών διεγέρσεων.» Λίγο πριν τον Οκτώβριο του 1897 γεµάτος ανησυχία θα γράψει στον αγαπηµένο του φίλο και συνεργάτη τον Fliess «Βρήκα µέσα µου όπως και οπουδήποτε αλλού, αισθήµατα αγάπης για την µητέρα µου και ζήλιας για τον πατέρα µου, συναισθήµατα που είναι νοµίζω κοινά σε όλα τα µικρά παιδιά, {…} και εάν είναι έτσι καταλαβαίνουµε την συνταρακτική επιρροή του Οιδίποδος Τυράννου» Ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του, θεωρεί την οικογένεια το κατεξοχήν τραγικό περιβάλλον. Οι οικογένειες, είναι εκείνες που δείχνουν

πόσο βίαιες είναι οι σχέσεις των ανθρώπων µεταξύ τους. Μέσα στις οικογένειες βρίσκοµε τις αντιθέσεις ανάµεσα στην αγάπη και το µίσος. Συναισθήµατα πανανθρώπινα και καθηµερινά. Στην Τραγωδία Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή φαίνεται καθαρά ότι κεντρικό θέµα είναι οι σχέσεις των γεννητόρων. Η µοίρα των Λαβδακιδών ήταν ανελέητη. Ο Λάιος δευτερότοκος γιός του βασιλιά της Θήβας, είχε καταδικαστεί από τον ∆ία, γιατί πρώτος από τους ανθρώπους ήρθε σε αντίθεση µε την φυσική τάξη, ερωτεύτηκε τον Χρύσιππο τον νεαρό έφηβο γιό του Πέλοπα. Τον διέφθειρε και εκείνος αυτοκτόνησε. Αυτή την εκδοχή την βρίσκουµε στις Φοίνισσες του Ευριπίδη. Ο Σοφοκλής, όµως δεν θέλησε να δώσει στο δράµα του µια προγονική αµαρτία. (Αγγ Τερζάκη) Είναι όµως σηµαντικό να το γνωρίζοµε, γιατί µια τέτοια πράξη είναι πολύ σηµαντική για να µπορέσοµε να δούµε καλύτερα το οικογενειακό δένδρο του Οιδίποδα. Με µια τέτοια ιστορία, επιβεβαιώνεται η απόλυτη βία του πατέρα του αλλά και αργότερα η δική του. Έτσι θα ακολουθήσει τη µοίρα του. Ακολούθησε αυτό που ήταν προορισµένος να κάνει. Σκότωσε τον πατέρα του και έκανε τέσσερα

7

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

παιδιά µε την ίδια του την µητέρα. Για την µοίρα µας δεν είµαστε υπεύθυνοι. Είµαστε όµως υπεύθυνοι, για το πεπρωµένο µας, όπως µας λέει η Joyce McDougall. Γιατί το πεπρωµένο µπορούµε ίσως να το αλλάξουµε, εάν γίνοµε γνώστες του ασυνειδήτου µας και των ενορµήσεων που µας κυριαρχούν. Πάντα θα υπάρχει η άγνοια του αναπόφευκτου και της επιθυµίας που δεν γνωρίζοµε. Η έννοια της µοίρας µε το πεπρωµένο. Η έννοια του ασυνείδητου, που από µέσα του αναδύονται οι απαγορευµένες επιθυµίες, που όταν γίνουν πράξεις τότε θα έχοµε την προσωπική µας τραγωδία. Και στην τραγωδία του Σοφοκλή, οι απαγορευµένες επιθυµίες που έγιναν πράξεις ήταν, η πατροκτονία και η αιµοµιξία. Θα µπει λοιπόν ο Οιδίποδας στην µεγάλη περιπέτεια της γνώσης του εαυτού του, για να χάσει όταν γνωρίσει, το φως των µατιών του. Ο Τειρεσίας είναι ο τυφλός που όµως γνωρίζει και ο Οιδίποδας που θα τυφλωθεί όταν γνωρίσει. Ο Τειρεσίας, θα µπορούσαµε να πούµε ότι συµβολίζει την αλήθεια του ασυνειδήτου. Γιατί το ασυνείδητο, για να ξέρει δεν χρειάζεται µάτια. Όλη η γνώση του είναι βυθισµένη σε βαθιά σκοτάδια, µακριά µέσα στο χρόνο. Ο Οιδίποδας δεν θέλει να ξέρει. Μιλάει µε τη γλώσσα της λογικής. ∆εν τολµάει να σκεφτεί και να αναλύσει πιο βαθιά τους χρησµούς. Χλευάζει τον τυφλό Τειρεσία. Όλα αφορούν άλλους, όχι τον ίδιο.

8

Page 8

’Βλέπεις φως -- µα το κακό σου φως δεν βλέπεις. Ούτε πού ζεις, ούτε µε ποιους. Ξέρεις ποιος είσαι; Ξέρεις τη γενιά σου;’’ Λέει ο Τειρεσίας-Αλήθεια ποιος είναι; Τίνος είναι; Το ασυνείδητο κοµµάτι του εαυτού του, πράγµατι είναι άγνωστο. ∆εν θέλει να το ξέρει, Όµως βασανίζεται για να µάθει. Ο διάλογος ανάµεσά τους είναι συνταρακτικός. Ο Οιδίποδας αντιστέκεται µε πάθος να µάθει ποιος επιτέλους είναι. Η φοβερή υπεροψία που η εξουσία του δίνει, δεν τον αφήνει να ακούσει και να δει. «Ο µύθος του Οιδίποδα είναι ένας υποδειγµατικός µύθος αφού είναι αυτός που συνδέει το ζήτηµα του «ποιός είµαι;» µε το ζήτηµα «γιός τίνος; Πατέρας τίνος;» είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε ότι υπάρχει κάτι από το να µην υπάρχει τίποτα» Andre Green. Η γενιά είναι βασική για την ύπαρξη του ανθρώπου. Είναι αυτή που θα καθορίσει τη µοίρα του. Η µάνα και ο πατέρας οι φορείς της δηµιουργίας του κόσµου. Εδώ ο πατέρας «άφαντος» η µητέρα µια «άγνωστη» γνωστή, που θα πει µε το στόµα της Ιοκάστης. “Αξίζει ν α παραδίνουµε τη µόνη µας ζωή στους φόβους, όταν η τύχη κυβερνά;

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Πρόσκαιρα µάτια δε βλέπουν πέρ’ απ’ τον καιρό! Καλύτερα να ζεις την κάθε µέρα όπως µπορείς, όσο περσότερο µπορείς. Κι όχι να τρέµεις της µάνας το κρεβάτι. Κοιµούνται τ’ αγόρια κι ονειρεύονται πως µε τη µάνα τους κοιµούνται. Όποιος σ’ αυ τά δε δίνει βάρος, περνά πιο ανάλαφρη ζωή.” Προσπαθεί να παρηγορήσει και να παρηγορηθεί. Το οιδιπόδειο σύµπλεγµα είναι µία κοινή δυστυχία του άνδρα και της γυναίκας. ∆ηλαδή θίγει τον γιό όσο και την µητέρα. Τον γιό, ως γιό ενός νεκρού πατέρα και τη µητέρα που δεν θα µπορέσει να θυµηθεί και να ξανά βιώσει το προϊόν των σπλάχνων της. ∆εν θα αντέχει να θυµηθεί την φοβερή ένταση της ερωτικής πράξης . ∆ηλαδή για µία ακόµα φορά, θα µας γίνει γνωστό, ότι µέσα στον άνθρωπο, πάντα θα συνυπάρχουν ο άνδρας και η γυναίκα. (Andre Green ) Είναι επίσης σηµαντικό να πούµε, ότι ενώ η τραγωδία αυτή του Σοφοκλή θεωρήθηκε για τον πολιτισµό, η πιο σηµαντική τραγωδία, που έγινε η αφορµή να ανανεώνεται η σκέψη από τον Αριστοτέλη µέχρι τον Heidegger. Aντίθετα ο Freud δυσκολεύτηκε πολύ να γίνει κατανοητός για το κλειδί της ερµηνείας που βρήκε κα ερµήνευσε πάνω σε αυτή την Τραγωδία. Είναι

Page 9

φανερό πόσο τροµάζει η πατροκτονία και η αιµοµιξία µε την µάνα. Tήν απάντηση θα µας την δώσει ο Freud Στην ερµηνευτική των ονείρων. «Αν ο Οιδίπους Τύραννος, συγκινεί ένα σύγχρονο ακροατήριο, είναι γιατί το πεπρωµένο του µας συγκινεί, µόνο επειδή θα µπορούσε να είναι το δικό µας, επειδή η µαντεία φέρνει το ίδιο ανάθεµα επάνω µας όπως και επάνω σε αυτόν, πριν από την γέννησή µας.”(Freud).

9

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 10

Κώστας Βάρναλης Προσκυνητής Ἀλί!- δὲ σᾶς γρικάω, ὧ σύντροφοί µου, ἴσκιοι µου ἐσεῖς, παθητικοί µου ἀνέµοι! Στέκει µονάχη στὴν ἐρµιὰ ἡ κορφή µου κι ἀπάνω στὸ ραβδί µου ὁ ἴσκιος µου τρέµει. Οὐδ᾿ εἶµ᾿ ἐγώ! ∆ὲν εἶν᾿ αὐτὴ ἡ µορφή µου! Μὲ τί τροµάρα ἡ µοναξιὰ µὲ γέµει! Σὰν τοῦ τυφλοῦ τοῦ Οἰδίποδα γυρίζει ξένη ἡ φωνή µου γύρα καὶ µὲ ραίζει; Ἦταν βραχνὰς κι ὀνείρου ἦταν πεθύµια ποὺ πλήθαινέ µου τὸν πικρὸ ἐµαυτό µου. Πάντα µονάχος ἤµουν τὰ δοκίµια τὰ πήδαα µόνος µὲ τὸν ἐµαυτό µου, Ζητάω τριγύρω σὲ ὀµορφιὰ κι ἀσκήµια, µὰ πάντα βρίσκω ἐµπρὸς τὸν ἐµαυτό µου. Ἐγώ ῾µουν, ὅλοι ἐσεῖς, ἐγώ ῾µουν ἡ ἄχνα ποὺ ἀπὸ τῆς µάζας ἔβγαινε τὰ σπλάγχνα.

Μὲ τὰ δικά µου γόνατα ὅλη ὁδεύει ἡ θάλασσα κ᾿ ἡ γῆς, γλυκιὰ στὸ ἰδεῖ᾿ της, Μὲ τὰ δικά µου µάτια ὁ ἥλιος γυρεύει τῆς Μοίρας σας τὸ γέλιο ἢ τὴν ὀργή της. Μὲ τὴ δικιά µου τὴν ἀνάσα ἀντρειεύει νέων οὐρανῶν τὸ πνέµα σας, πετοίτης, Ἂν φτάσω, εἶναι τὸ φτάσιµο δικό σας, ἡ ἥττα δικιά µου, ἂν πέσω γιὰ τὸ φῶς σας.

10

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 11

√∆∞¡ √§∞ ∂Ã√À¡ ∏¢∏ ™À¡∆∂§∂™∆∂π Του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ (Αν. Καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήµιο Πατρών)

Η γνώση µας για τον Οιδίποδα βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στους τραγικούς ποιητές και ιδιαίτερα στο Σοφοκλή. Ο µύθος όµως των Λαβδακιδών, στον οποίο ανήκει η ιστορία του Οιδίποδα, αποτελεί ένα σηµαντικό κεφάλαιο του θηβαϊκού µυθικού κύκλου που είχε ήδη αποτυπωθεί σε µη σωζόµενα σήµερα επικά ποιήµατα, ενώ κάποια στοιχεία της εξιστόρησης αυτού του µύθου διασώζονται και στο οµηρικό έπος. Έτσι, η αναζήτηση της πρώτης καταγραφής ενός µυθικού προτύπου που συνδέθηκε στην ιστορία του πολιτισµού µε σηµαντικές πτυχές της ανθρώπινης αυτογνωσίας, έγινε συχνά πεδίο συναρπαστικής έρευνας της φιλολογικής επιστήµης. Με βάση αυτές τις έρευνες, ξέρουµε σήµερα ότι ο θηβαϊκός κύκλος ήταν το θέµα τριών επικών ποιηµάτων που ανήκαν στα λεγόµενα «κύκλια έπη», δηλαδή σε ένα κύκλο επικών ποιηµάτων τα οποία περιλάµβαναν και την Ιλιάδα και την Οδύσσεια και τα οποία χρονολογούνται από τον 8ο έως τον 6ο και ίσως τον 5ο αι. π.Χ. Τα περισσότερα ποιήµατα των «κύκλιων επών» ήταν εµπνευσµένα από τον Τρωικό Πόλεµο. Τα τρία ποιήµατα που αφορούσαν θηβαϊκές µυθικές αφηγήσεις ήταν: 1) η Οιδιπόδεια που αποδιδόταν στον

Κιναίθωνα τον Λακεδαιµόνιο (8ος αι. π.Χ.) και είχε ως θέµα την ιστορία του Οιδίποδα: πιθανότατα τον φόνο του πατέρα του και τον εν αγνοία γάµο µε τη µητέρα του αλλά και έναν δεύτερο γάµο του µε την Ευρυγάνεια, από την οποία απέκτησε τα παιδιά, 2) η Θηβαϊς που αποδιδόταν, εσφαλµένα µάλλον, στον Όµηρο και πραγµατευόταν την ιστορία των γιών του Οιδίποδα και των επτά αρχηγών που πολιόρκησαν τη Θήβα και 3) οι Επίγονοι, ποίηµα που αποδιδόταν, εσφαλµένα επίσης, στον Όµηρο και είχε ως θέµα τη δεύτερη εκστρατεία κατά των Θηβών που επιχείρησαν αργότερα οι γιοί των Επτά. Στην Ιλιάδα (Ψ΄ 679-680) αναφέρεται ότι ο Οιδίποδας πεθαίνει σε κάποια µάχη στη Θήβα, όπου φαίνεται να είχε παραµείνει βασιλιάς µετά τον θάνατο της γυναίκας του, πράγµα που επιβεβαιώνεται και από τη µαρτυρία της Οδύσσειας (λ΄ 271-280): εκεί ο Οδυσσέας µνηµονεύει την Ιοκάστη (στο κείµενο: Επικάστη) ανάµεσα στις γυναίκες που είδε στον Αδη και θυµίζει ότι, µετά την αυτοκτονία της Ιοκάστης (αποτέλεσµα της αποκάλυψης του αιµοµικτικού δεσµού της µε τον γιό της), ο Οιδίποδας συνέχισε να κατέχει τον θρόνο της

11

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Θήβας επιβαρυµένος µε όλες τις λύπες και τις συµφορές που µια τέτοια µοίρα µπορεί να φέρει. Το οµηρικό κείµενο δεν διευκρινίζει τη γέννηση των παιδιών από αυτόν τον γάµο ούτε υπαινίσσεται την τύφλωση του Οιδίποδα που µας είναι γνωστή από την τραγωδία, ήδη όµως στην Οδύσσεια υποβάλλεται έµµεσα το θέµα της οικογενειακής κατάρας των Λαβδακιδών. Ο Ησίοδος ( Έργα και ηµέραι, 161-165) συγκαταλέγει στα κατορθώµατα του γένους των ηρώων, του τέταρτου κατά σειρά γένους που έφερε ο ∆ίας στη γη, τον πόλεµο της Τροίας και τις µάχες που έγιναν «στην επτάπυλη Θήβα, στη γη του Κάδµου, για τα κοπάδια του Οιδίποδα», υπονοώντας πιθανότατα τη φιλονικία Ετεοκλή και Πολυνείκη. Ο πάπυρος της Λίλλης

Τα τελευταία τριάντα χρόνια ένα εντυπωσιακό παπυρικό εύρηµα έχει εδραιώσει κάποιες πληροφορίες για τον αρχικό πυρήνα του οιδιπόδειου µύθου για τον οποίο νύξεις µόνο προσέφεραν οι ελάχιστοι σωζόµενοι στίχοι από το αρχαϊκό (µη οµηρικό) έπος. Πρόκειται για ένα άγνωστο ως τότε ποίηµα του Στησίχορου (περίπου 632-556 π.Χ.) που µας αποκάλυψε ο περίφηµος «πάπυρος της Λίλλης». Στο σηµαντικό αυτό παπυρικό απόσπασµα η βασίλισσα της Θήβας (ίσως η Ιοκάστη, αν και το ενδεχόµενο να µιλάει η Ευρυγάνεια δεν µπορεί να

12

Page 12

αποκλειστεί) απευθύνεται στους γιούς της και προσπαθεί να αποτρέψει τη σύγκρουση µεταξύ τους (που θα αποβεί, κατά τον χρησµό, µοιραία και για τους δύο) προσφέροντας στον έναν το ανάκτορο της Θήβας, για να µένει στην πόλη και στον άλλον την περιουσία και τα κοπάδια του Οιδίποδα, για να ζει µακριά. Η βασίλισσα δηλώνει ότι θα προτιµούσε να πεθάνει η ίδια τώρα, παρά να δει αργότερα τα παιδιά της να αλληλοσκοτώνονται. Η διάθεση της περιουσίας του Οιδίποδα στα παιδιά του υποδηλώνει ότι, τη συγκεκριµένη στιγµή κατά την οποία η βασίλισσα µιλάει, ο Οιδίποδας είναι ήδη νεκρός. Τη στησιχόρεια (και πιθανόν νεωτερική) αυτή εκδοχή για τον συµβιβασµό των δύο απογόνων του Οιδίποδα που επιχειρείται από τη βασίλισσα της Θήβας, υιοθετεί αργότερα ο Ευριπίδης στις Φοίνισσες (γύρω στο 409 π.Χ.). Στο έργο αυτό, εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά και προβληµατικό από την άποψη του κειµένου, η πλοκή οδηγεί στην αυτοκτονία της Ιοκάστης επάνω από τα σώµατα των αλληλοσκοτωµένων γιών της, ενώ ο Οιδίποδας, γέροντας και τυφλός, παίρνει τον δρόµο της εξορίας που θα τον φέρει, στο τέλος της ζωής του, στον αττικό δήµο του Κολωνού. Παραµένει ανοικτή η υπόθεση ότι ο Στησίχορος εµβάλλει πρώτος στην αφήγηση το θέµα της γέννησης των παιδιών από την αιµοµικτική ένωση του Οιδίποδα µε την

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Ιοκάστη, ως αποτέλεσµα της κατάρας των Λαβδακιδών. Στη µετέπειτα λυρική ποίηση το θέµα της οικογενειακής κατάρας που βαρύνει τον Οιδίποδα και τον οδηγεί στην πατροκτονία φαίνεται σταθερά να συµβαδίζει µε το θέµα της αναπότρεπτης δράσης των χρησµών που επίσης προλέγουν το φόνο του Λάιου από τον γιό του: ο συνδυασµός των δύο αυτών θεµάτων στον Πίνδαρο (2ος Ολυµπιόνικος, 35-45) αποκτά κάποιο ενδιαφέρον επειδή η θηβαϊκή καταγωγή του ποιητή, του εξασφάλιζε αµεσότερη εξοικείωση µε την τοπική µυθική παράδοση, την οποία πιθανότατα απηχεί. Αισχύλος, Σοφοκλής

Η πρώτη αναλυτική πραγµάτευση του µύθου του Οιδίποδα που µας είναι γνωστή από την τραγωδία χρονολογείται το 467 π.Χ. µε την Αισχύλεια τριλογία Λάιος, Οιδίπους, Επτά επί Θήβας που έκλεινε µε το σατιρικό δράµα Σφίγξ. Μόνον οι Επτά επί Θήβας έχουν, ως γνωστόν σωθεί, έχουµε όµως ορισµένα στοιχεία και για την υπόθεση των άλλων έργων. Είναι πιθανό ότι το πρώτο έργο αναφερόταν στον βαθύ έρωτα του Λάιου για τον γιό του Πέλοπα, τον Χρύσιππο, που µετά την απαγωγή του από τον Λάιο αυτοκτόνησε, δίνοντας έτσι την αιτία στον Πέλοπα να καταραστεί ολόκληρη τη γενιά του Λάιου (ανάλογο θέµα είχε και η επίσης χαµένη τραγωδία του Ευριπίδη

Page 13

Χρύσιππος που παρουσιάστηκε µάλλον στην ίδια τριλογία µε τις Φοίνισσες). Έτσι, διαφαίνεται ήδη το πολυσυζητηµένο θέµα της ενοχής του Οιδίποδα, που καλείται να αντιµετωπίσει µε τις δικές του πράξεις σφάλµατα που ο ίδιος δεν διέπραξε. Το δεύτερο δράµα της αισχύλειας τριλογίας πρέπει να παρουσίαζε την αποκάλυψη του ανόσιου γάµου του Οιδίποδα µε την Ιοκάστη, όπως συµβαίνει και στον σωζόµενο Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή (ενδέχεται ο Αισχύλος να ήταν ο πρώτος που προσέθεσε το θέµα της αυτοτύφλωσης στα δεινά του κεντρικού ήρωα). Οι Επτά επί Θήβας αναπτύσσουν τη σύγκρουση του Ετεοκλή –υπερασπιστή της Θήβας και του Πολυνείκη –πολιορκητή της Θήβας, που κατέληξε στη δραµατική µονοµαχία και στον αλληλοσκοτωµό των γιών του Οιδίποδα, ενώ στο σατιρικό δράµα Σφίγξ παρουσίαζε µε σκωπτικό τρόπο τη λύση του γνωστού αινίγµατος για τις τρείς ηλικίες του ανθρώπου, από τον Οιδίποδα. Η βασική εικόνα για τον µύθο του Οιδίποδα στην ευρωπαϊκή πολιτιστική παράδοση πηγάζει αναµφισβήτητα από το έργο του Σοφοκλή. Υπενθυµίζεται ότι από τις δυο σοφόκλειες τραγωδίες που έχουν ως κεντρικό ήρωα τον Οιδίποδα, η πρώτη (Οιδίπους Τύραννος) χρονολογείται από τους περισσότερους µελετητές λίγο µετά το 429 π.Χ. (πολλοί συνδέουν µά-

13

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

λιστα την επιδηµία που, κατά το στίχο 28, µαστίζει τη Θήβα στην αρχή του έργου, µε το λοιµό που έπληξε την Αθήνα το 429 π.Χ.) ενώ η δεύτερη (Οιδίπους επί Κολωνώ) γράφτηκε περί το 406 π.Χ., αλλά παρουσιάστηκε το 401 π.Χ., τέσσερα χρόνια µετά τον θάνατο του Σοφοκλή, από τον οµότεχνο και οµώνυµο εγγονό του. Στο έργο Οιδίπους Τύραννος ο κεντρικός ήρωας, βασιλιάς ήδη της Θήβας και άνδρας της Ιοκάστης, στην προσπάθειά του να ανακαλύψει τον φονέα του Λάιου, ώστε να λυτρωθεί –σύµφωνα µε τον χρησµόη πόλη από τα δεινά της, θα διαπιστώσει στο τέλος ότι ο ίδιος είναι γιός του Λάιου, φονέας του πατέρα του και άνδρας της µητέρας του. Η αποκάλυψη της αλήθειας θα αναγκάσει την Ιοκάστη να κρεµαστεί και τον Οιδίποδα να τυφλωθεί µόνος του µε τις περόνες από τα πέπλα της. Ο Οιδίποδας, το παιδί µε τα πληγωµένα πόδια (οιδίπους), που µάταια εκτέθηκε από τους ίδιους τους γονείς του στον Κιθαιρώνα για να πεθάνει, τώρα ένοχος, τυφλός, γεµάτος συντριβή, θα αποχαιρετίσει την Αντιγόνη και την Ισµήνη και θα φύγει από την Θήβα. Ο Οιδίπους επί Κολωνώ παρουσιάζει τις τελευταίες στιγµές του Οιδίποδα που, συνοδευόµενος από την Αντιγόνη, φτάνει στην Αθήνα, στην περιοχή του Κολωνού, όπου ένας χρησµός ορίζει ότι θα λυτρωθεί από τα δεινά του.

14

Page 14

Ο Θησέας, βασιλιάς της Αθήνας, τον δέχεται µε φιλόξενη ευγένεια, απόλυτα εναρµονισµένη µε την εικόνα που η Αθήνα επιδιώκει να δίνει για τον εαυτό της, αρκετά ισχυρή ακόµα πριν από το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέµου (το συγκεκριµένο έργο αν και παρουσιάζεται µετά, γράφεται πριν από το τέλος του). Ο χρόνος που µεσολαβεί ανάµεσα στα δύο έργα ( Οιδίπους Τύραννος, Οιδίπους επί Κολωνώ), τα οποία άλλωστε συνδέονται µεταξύ τους µε πολλούς κειµενικούς υπαινιγµούς, φαίνεται να ολοκληρώνει τη µορφή του κεντρικού ήρωα µε την πορεία του από το πάθος και την οδύνη, που κλείνουν το παλαιότερο δράµα, στην εξιλέωση και στο σέβας, που επισφραγίζουν το νεότερο, ενώ η υπερβατική αποχώρηση του Οιδίποδα στη γη του Κολωνού (γενέθλιου δήµου του ίδιου του ποιητή) αφήνει την αίσθηση µιας µεγαλόπρεπης κάθαρσης θυµίζοντας ίσως στους θεατές και την πορεία της τιµηµένης ζωής που έζησε ο Σοφοκλής. Το θέµα της ατοµικής δράσης

Από τον Αριστοτέλη και έπειτα, πρόκειται ίσως για την πιο συζητηµένη ανά τους αιώνες τραγωδία και ένα από τα θέµατα που αναδείχθηκαν στο επίκεντρο του προβληµατισµού είναι, όπως ήδη δηλώθηκε, το περίφηµο θέµα της ατοµικής ενοχής του Οιδίποδα. Θα µπορούσε πράγµατι να ισχυρι-

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

στεί κανείς ότι η ατοµική ενοχή του Οιδίποδα δεν υπάρχει, όσο παραµένουµε στο επίπεδο της ατοµικής δράσης. Αν πάλι αναχθούµε στο επίπεδο της ασυνείδητης δράσης, τότε χρησιµοποιούµε ήδη έννοιες φροϋδικής αφετηρίας που δεν εφαρµόζονται, ως ορολογία τουλάχιστον, στο σοφόκλειο δράµα. Όµως και εκεί ακόµη θα απαντούσε κανείς ότι ο Οιδίποδας ανταποδίδει στο Λάιο και στην Ιοκάστη ίσο ή µικρότερο κακό από αυτό που ο ίδιος έπαθε, αφού εκείνοι θέλησαν, συνειδητά, να τον σκοτώσουν. Ο Οιδίποδας Τύραννος δεν είναι αστυνοµικό µυθιστόρηµα, κανείς θεατής δεν ενδιαφέρεται να βρει τον δολοφόνο, αφού όλοι τον ξέρουν. Το µόνο που µένει είναι ο δολοφόνος να βρει τον εαυτό του. Έτσι, δεν ενδιαφέρει τόσο τον Σοφοκλή το θέµα της ατοµικής ενοχής, όσο το θέµα της ατοµικής δράσης. Στο δράµα αυτό, ο ποιητής αφηγείται την ατοµική, εναγώνια, ταχύνοη και συγχρόνως βραδύνοη δράση του Οιδίποδα και η δράση αυτή αναδεικνύει ένα πρόσωπο µε ικανότητες, ηθικές και πνευµατικές, µεγαλύτερες από τη µοίρα του: η ευφυΐα του Οιδίποδα γίνεται δώρο αλλά και ύβρις, το µοναδικό ίσως µερίδιο ατοµικής ευθύνης που µπορεί να του αναλογεί. Σε ολόκληρο το έργο η ταχύτητα, η βραδύτητα, η επιτάχυνση και η επιβράδυνση αποτελούν τις ειρωνικές εκφάνσεις ενός χρόνου που, όσο γρήγορα ή

Page 15

όσο αργά και αν κυλήσει, δεν θα απαλλάξει τον Οιδίποδα από όσα, γρήγορα ή αργά θα µάθει, δηλαδή από όσα έχουν κιόλας συντελεστεί. Η ευφυΐα του Οιδίποδα είναι προσδιορισµένη, όπως άλλωστε και το αίνιγµα της Σφίγγας, από την έννοια του χρόνου, και ο χρόνος είναι το µόνο αίνιγµα που ο Οιδίποδας δεν µπορεί να λύσει, αφού όλα έχουν ήδη συµβεί. Αν, στο τέλος του έργου, κάποιος µπορούσε να γελάσει µε τα πάθη του Οιδίποδα, αυτός θα ήταν µόνον η Σφίγγα. (Άρθρο στο “Επτά Ηµέρες” της Καθηµερινής)

15

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 16

Ξέρω, φυσικά, ότι δεν αρµόζει στον τραγωδό να ρίχνει µατιές στο θεατή. Αλλά όταν έβλεπα ή διάβαζα τον Οιδίποδα, ευχόµουνα πάντα να θεωρούνταν αρµόζουσες οι τέτοιες µατιές. Γιατί δεν µπορώ να καταλάβω πώς γίνεται και ο Οιδίπους µε πράξεις τέτοιας βαρύτητας δεν έχει ιδέα για τη θεµελιακή µιαρότητά τους. Μόνο γι΄αυτό γίνεται η τραγωδία ακόµα τραγικότερη. Γιατί οι πραγµατικές κατραπακιές δεν πέφτουν όταν συµβαίνει ξαφνικά κάτι απρόβλεπτο, αλλά όταν συµβαίνει κάτι προβλέψιµο. Πάτα λέει κανείς: Τούτο ή το άλλο δεν χρειάζεται να το φοβάµαι, αποκλείεται να συ µβεί, θα παραήταν απάνθρωπο. Κι ύστερα συµβαίνει, κι ό,τι ήταν ανθρώπινο εµφανίζεται σε όλη του την έκταση – τη γιγάντια έκταση του τρόµου του. Η απελπισία του πράγ µατι ανίδεου Οιδίποδα απέναντι στην αποτρόπαιη αγγελία, σύµφωνα µε τη σύγχρονη αν τίληψη, δεν είναι απόλυτα θεµελιωµένη. Όλοι ξέρουµε βέβαια την αµφίβολη αξία της απελπισίας που εκφράζει κάποιος ένοχος ή κάποιος ακαµάτης συνέταιρος, όταν κάνει λόγο γι’ ανωτέρα βία.

Bertolt Brecht «∆ιόρθωση παλιών µύθων και άλλες ιστορίες» Μετάφραση Νάντια Βαλαβάνη Εκδόσεις Καστανιώτης

16

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 17

Φωτο. Μάρω Παπαδοπούλου

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 18

∞¶√ ∆√¡ √π¢π¶√¢∞ ™∆∏¡ ™ºπ°°∞: ∂∆∂ƒ√∆∏∆∞, √ƒπ∞∫√∆∏∆∞ ∫∞π ∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆√À À¶√∫∂πª∂¡√À Της ΑΘΗΝΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, στο επίκεντρο των κριτικών αναθεωρήσεων του καρτεσιανού υποκειµένου στο πλαίσιο της κοινωνικής ανθρωπολογίας, της φεµινιστικής θεωρίας, της ψυχαναλυτικής θεωρίας και των µετααποικιακών σπουδών, τίθεται συστηµατικά το ζήτηµα της ετερότητας που ενοικεί στην καρδιά κάθε ταυτότητας (έµφυλης, φυλετικής, εθνικής, εθνοτικής). Στο κείµενο αυτό θα επιχειρήσω να διερευνήσω τους τρόπους µε τους οποίους το "ξένο", η ετερότητα, λειτουργεί ως απαραίτητη συνθήκη συγκρότησης της υποκειµενικότητας. Ως αφετηρία θεώρησης της ηθικοπολιτικής σχέσης του υποκειµένου µε τους άλλους του, η διερεύνηση της ξενότητας αποτελεί προνοµιακό πεδίο συνοµιλίας της κοινωνικής ανθρωπολογίας µε την ψυχαναλυτική θεωρία. Αναγνωρίζοντας τη σηµαντική συµβολή του Freud στην αναθεώρηση του συνειδητού υποκειµένου, ο Lacan θεωρεί ότι είναι ακριβώς αυτή η ανατροπή του υποκειµένου ως cogito που καθιστά δυνατή την ψυχανάλυση. Η ριζική ετερότητα του υποκειµένου ως προς τον εαυτό του είναι όχι µόνο το υποκείµενο της ψυχανάλυσης αλλά και το πεδίο µιας πολιτικής του κοινω-

18

νικού υποκειµένου – µιας πολιτικής του αδύνατου, που διακυβεύεται στην αέναη αιώρηση του υποκειµένου µεταξύ έλλειψης και ταύτισης. Το υποκείµενο τόσο της ανθρωπολογικής όσο και της ψυχαναλυτικής θεωρίας υπόκειται στη δικαιοδοσία ενός άλλου. Σε αυτό το πλαίσιο κριτικής αναθεώρησης του συνειδητού, αυτοτελούς και κυριαρχικού υποκειµένου θα κινηθούν οι σκέψεις που ακολουθούν, µε έµφαση στην περίπλοκη σχέση ανάµεσα στην κοινωνική συγκρότηση του υποκειµένου και την εννοιολόγηση της ετερότητας, µια σχέση που κατέχει κρίσιµη θέση τόσο στο ανθρωπολογικό όσο και στο ψυχαναλυτικό εγχείρηµα. Μια και το συνέδριο είναι αφιερωµένο στη θέση που κατέχουν οι µύθοι στην ψυχανάλυση, θα ήθελα να εστιάσω εδώ στο θεµελιώδες αφήγηµα του Οιδίποδα, αυτόν τον παραδειγµατικό µύθο της ψυχανάλυσης, και ειδικότερα στη σχέση ανάµεσα στη µορφή του Οιδίποδα µε τη µυθική ετερότητά του, τη Σφίγγα. Ας ξεκινήσουµε µε τις αντινοµίες που συνθέτουν την ίδια τη µορφή του Οιδίποδα: Αυθάδης σκεπτικιστής και έκπτωτος ήρωας, εγκαταλελειµµένο νήπιο και θριαµβευτής κυρίαρχος, αυτόνοµος και

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

απόβλητος, ο πρώτος φιλόσοφος για τον Χέγκελ και ο τελευταίος για τον Νίτσε, εµβληµατική µορφή της φροϋδικής ψυχανάλυσης. Στις πολλαπλές µορφές του Οιδίποδα αποτυπώνονται οι επίµαχες αντινοµίες της σύγχρονης κοινωνικής σκέψης: ετερονοµία και αυτονοµία, ανήκειν και ανεστιότητα, κυριαρχία και οριακότητα, το σώµα του κυρίαρχου και το µέλλον του πολιτικού σώµατος. Θα ήθελα να προτείνω να επικεντρωθούµε σε δύο κρίσιµες στιγµές στη διαδροµή του Οιδίποδα, οι οποίες ωστόσο παρέµειναν, απ’ όσο τουλάχιστον γνωρίζω, στη σκιά της ψυχαναλυτικής αξιοποίησης του µύθου: αφενός τη συνάντηση του Οιδίποδα µε τη Σφίγγα, τη θηλυκόµορφη τερατότητα, και αφετέρου το ξέσπασµα του λοιµού, σηµείο αφετηρίας της τραγωδίας του Σοφοκλή. Στην µεν πρώτη, ο ήρωας έρχεται αντιµέτωπος µε το ιερό αίνιγµα της ανθρώπινης κατάστασης, ενώ στη δεύτερη η πόλη, σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης που επιβάλλει ο λοιµός, έρχεται αντιµέτωπη µε τη θνητότητά της. Θα ήθελα να υποστηρίξω ότι οι δύο αυτές οριακές στιγµές του οιδιπόδειου αφηγήµατος, στην περίπλοκη συνάρθρωσή τους, υποδεικνύουν τη διττή καταστατική ισχύ της ετερότητας, ως δεσµευτική συνθήκη που εξασφαλίζει τη συνοχή του κοινωνικού σώµατος, ενώ, ταυτόχρονα, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόµενο της ρήξης

Page 19

και του διαµελισµού. ∆ιαβάζοντας λοιπόν την ιστορία που αφηγείται το σηµαδεµένο σώµα του Οιδίποδα, στην άρρηκτη σύνδεσή του µε το τραυµατισµένο σώµα της πόλης και µε το τερατώδες σώµα της Σφίγγας, ας επιχειρήσουµε να φωτίσουµε τους τρόπους µε τους οποίους η συγκρότηση του εαυτού επιτελείται µέσω της συνάντησης µε το λόγο του άλλου. Στη "θεραπευτική οµιλία" (ή,"οµιλούσα θεραπεία"), όπως έχει ονοµαστεί η " ψυχανάλυση, θεµελιώδη ρόλο παίζει η ανάκληση στη µνήµη οδυνηρών, κυρίως, στιγµών και µη αναπαραστάσιµων γεγονότων. Η ενθύµηση λαµβάνει χώρα στη γλώσσα· αποκαθιστά την ιστορική σχέση µε τη γλώσσα. Τα θεραπευτικά αποτελέσµατα της ψυχαναλυτικής αφηγηµατοποίησης ανάγονται ήδη στην εποχή της ύπνωσης, στα νηπιακά, στα πρώτα βήµατα της ψυχανάλυσης, όταν η θεραπεία του "διχασµού της προσωπικότητας" απέβλεπε, µέσω της µεθόδου της υπνωτικής υποβολής, στην αποκατάσταση της "πραγµατικής" ταυτότητας του/της ασθενή µέσα από την ανάκτηση µνηµών από παρελθούσες τραυµατικές εµπειρίες. Την ώρα της ύστατης δοκιµασίας που υφίσταται η πόλη εξαιτίας του λοιµού, ο Οιδίπους καλείται να ανακτήσει την αφήγηση της δικής του καταγωγής, της δικής του οδυνηρής νηπιακής ηλι-

19

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 20

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

κίας. Αυτή ακριβώς η αφηγηµατική αυτο-απεικόνιση του εαυτού θα αφορούσε µάλιστα και την υπέρβαση της νηπιακότητας ως έλλειψης οµιλίας (νήπιος: αυτός που δεν µιλάει [νε-έπος, in-fans]). Θα έπρεπε, δηλαδή, να αφορά, την έλευση του Οιδίποδα στη γλώσσα. Η προσχώρηση στη γλώσσα και στο σύµπαν των συµβόλων συνδέεται αναπόφευκτα µε την εµπειρία ενός αµνηµόνευτου θανάτου: του θανάτου της νηπιακότητας, ο οποίος σηµαδεύει ανεξίτηλα κάθε οµιλία. Η µαστιζόµενη πόλη απαιτεί σθεναρά από τον Οιδίποδα να πάψει να είναι νήπιο· περιµένει από αυτόν να αναλάβει τη δέσµευση να αποκαταστήσει τη δική του ταυτότητα και να την εκθέσει στη συνειδητότητα του βλέµµατος και της γλώσσας της πόλης. Ο Οιδίπους καλείται να επαν-εγκαινιάσει το ασυνείδητό του –δηλαδή, να αναγνωρίσει αυτό που έχει παραµείνει παραγνωρισµένο –αρθρώνοντας σε λόγο τις πιο ενδόµυχες, αµνηµόνευτες και ανείπωτες πτυχές της ιστορίας του. Η επιθανάτια κατάσταση της πόλης –η αναµέτρηση της πόλης µε τη θνητότητά της- γίνεται ο υποβολέας της αποστολής που καλείται να επιτελέσει ο κυρίαρχος: να ανακαλέσει στη µνήµη τον ίδιο του τον εαυτό, να εδραιώσει τη συνοχή και την ακεραιότητά του. Η πόλη, λοιπόν, εγκαλεί τον Οιδίποδα να "δει". Τον εξωθεί να καταστήσει τον εαυτό του παρόντα

Page 21

και ορατό στον εαυτό του και στην κοινότητα. Με άλλα λόγια, παραδίδοντας τον εαυτό του στις µη αφηγήσιµες περιπέτειες της αυτοαφήγησης, ο Οιδίπους καλείται να παραδοθεί ταυτόχρονα στο πολιτικό σώµα. Η πάσχουσα πόλη επιχειρεί να αποκτήσει πρόσβαση στη ζωή του Οιδίποδα και στα τραυµατικά αινίγµατα που τη συνθέτουν. Ωστόσο, αυτή η αναστοχαστική αφηγηµατικότητα αποτελεί µια τραυµατική εµπειρία, η οποία µάλιστα βιώνεται µε µια σχετική καθυστέρηση, όπως µας έχει διδάξει ο Freud. Το πέρασµα του Οιδίποδα από την έκθεση της νηπιακής ηλικίας στην ολοκληρωτική έκθεση στο φως της αλήθειας (αυτο-τύφλωση) πραγµατοποιείται βήµα µε βήµα, µε τον αργό βηµατισµό ενός ανθρώπου µε πληγωµένα πόδια. Η ανάκτηση της τραυµατικής καταγωγής του Οιδίποδα διαδραµατίζεται στον κοινό τόπο της ιστορικότητας της πόλης. Η αναζήτηση της θέσης του µέσα στην οικογένεια εµπλέκει τον Οιδίποδα σε µια νέα τοπολογία: βαδίζει πέρα από τα εδάφη της πόλης, πέρα από τα όρια που θέτουν οι εντολές και οι απαγορεύσεις του Νόµου ο οποίος ρυθµίζει την επιθυµία, τη σεξουαλική συµµαχία και τις σχέσεις συγγένειας. Ο Οιδίπους προκαλεί το έσχατο τραύµα στην όρασή του, αυτόν τον "αρχέτυπο" τόπο της γνώσης και της µνήµης της κοινότητας. Ξαφνικά, αυτό που

21

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

ήταν αόρατο γίνεται υπερβολικά ορατό και εκτυφλωτικά παρόν. Ο Freud όρισε το χρονικό διάστηµα κατά το οποίο δεν έχει ακόµα αφοµοιωθεί πλήρως η τραυµατική εµπειρία ως µια περίοδο απώθησης και λήθης: ένα χρονικό χάσµα µεταξύ του τραυµατικού γεγονότος και της µερικής επιστροφής του µε τη µορφή νευρωτικών συµπτωµάτων. Το αρχικό συµβάν που προκάλεσε το τραύµα λησµονιέται· µετά από µια λανθάνουσα περίοδο, ωστόσο, επιστρέφει και πάλι µε την εµφάνιση µιας νεύρωσης ("τραυµατική νεύρωση") – µιας ασυναίσθητης και µερικής επανενεργοποίησης του απωθηµένου υλικού (Moses and Monotheism, Standard Edition, 23:80). Το υποκείµενο του τραύµατος δεν είχε πλήρη συνείδηση του τραυµατισµού του: αποµακρύνθηκε από τον χρόνο και τον τόπο του τραύµατος "φαινοµενικά αλώβητο", γράφει ο Freud. Και επισηµαίνει: "Ο χρόνος που µεσολαβεί µεταξύ του ατυχήµατος και της πρώτης εµφάνισης των συµπτωµάτων αποκαλείται ‘περίοδος επώασης’ - σαφής αναφορά στην παθολογία της µολυσµατικής ασθένειας" (84; 67). Στο οιδιπόδειο αφήγηµα, το τραύµα βιώθηκε µόνο µέσα από την ίδια την χρονική υστέρησή του: στα αλληλένδετα πάθη του ήρωα και της πόλης του. Η πρώιµη τραυµατική εµπειρία του νήπιου Οιδίποδα, όταν ο πατέρας του (ή η µητέρα του, σύµφωνα µε άλλες εκδοχές

22

Page 22

του µύθου) του τρύπησε τους αστραγάλους και τον εγκατέλειψε στον Κιθαιρώνα, υποδεικνύει ότι το τραύµα αναδύεται ως καταστατικό συστατικό του υποκειµένου και όχι ως εξωγενής δύναµη που ενσκήπτει στο προϋπάρχον υποκείµενο. Στην περίπτωση του Οιδίποδα, το τραύµα παίρνει τη χαρακτηριστική µορφή της µιαρότητας: το µολυσµατικό οίδηµα των πρησµένων ποδιών του, η µιασµατική σεξουαλική/συγγενική του ένωση, αλλά και η µολυσµατική επιδηµία που µαστίζει την πόλη του. Ενώ η πόλη επιχειρεί να κάµψει την αντίσταση του αµνησιακού Οιδίποδα, ο Οιδίπους και η πόλη εµπλέκονται σε µια αµοιβαία απαίτηση για εν-όραση (ο ήρωας ζητά να µάθει την καταγωγή του, η πόλη ζητά θεραπεία). Η πόλη καλεί τον Οιδίποδα να βρει τον δολοφόνο του Λαΐου (το µίασµα)· στην πραγµατικότητα όµως καλεί τον κυρίαρχο να "βρει τον εαυτό του" και να επανενσαρκώσει το πολιτικό σώµα. Μέσω της ανακάλυψης του "ονόµατος του πατρός", ο γιος θα διαβεί το κατώφλι της οιδιπόδειας σκηνής και θα εισέλθει στη συµβολική τάξη. Καθώς ο αναλυόµενοςΟιδίπους εξωθείται από την πόλη να ανατάξει τα µνηµονικά ίχνη των πρώιµων χρόνων της οικογενειακής του ζωής, της στιγµής που, ως παιδί, προσχώρησε στη γλώσσα και στο διαχωρισµό του εαυτού από τον άλλο, το πεπρωµένο του είναι δεµένο µε το νόµο της πόλης.

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Η συναθροισµένη τραυµατισµένη πόλη απευθύνεται σε έναν Οιδίποδα "τυφλό", στον ηγέτη που αγνοεί το βαθµό στον οποίο η προσωπική του ιστορία ζωής εµπλέκεται στην οδύνη της πόλης. Ο άπολις Οιδίπους –αυτός που η καταγωγή του είναι η εγκατάλειψη– καλείται να λογοδοτήσει ενώπιον της πόλης. Το τραύµα του Οιδίποδα διαδραµατίζεται ενώπιον της πόλης· παίζεται σε αυτόν τον τόπο της οδύνης που έχει γίνει η πόλη. Μια θεραπευτική διαδικασία υποβολής που "ανοίγει τα µάτια" του Οιδίποδα βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Ο λοιµός εµφανίζεται ως σύµπτωµα της µη αναπαραστασιµότητας του τραύµατος. Ενώ ο ίδιος ο Οιδίπους αποτελεί το σύµπτωµα στο πάσχον και τραυµατισµένο σώµα της πόλης, ένα ξένο σώµα, η µαστιζόµενη πόλη αποτελεί σύµπτωµα της καθυστερηµένης αναβίωσης του τραύµατος του Οιδίποδα. Η πόλη της Θήβας εµφανίζεται εδώ σε ρόλο ψυχαναλυτή: η θεραπευτική της ακρόαση επιδιώκει να αφυπνίσει το τραυµατισµένο υποκείµενο προσφέροντάς του τη δυνατότητα να αποκαταστήσει µια ευνόητη αφήγηση. Στο οιδιπόδειο αφήγηµα, το γρίφο της ανθρώπινης ζωής αναπαριστά η µορφή µιας τερατώδους θηλυκότητας. Στη σκηνή της νικηφόρας αναµέτρησης του Οιδίποδα µε τη Σφίγγα απεικονίζεται η ανάγκη του ήρωα να υποτάξει τη θηλυκό-

Page 23

µορφη τερατώδη και αινιγµατική ετερότητα, προκειµένου να εδραιώσει τον ανδρισµό του και να διακηρύξει την κυριαρχία του. Η ακαθόριστη φύση του τερατώδους σώµατος της Σφίγγας –που παραπέµπει στη ζωική και ταυτόχρονα στην ανθρώπινη ιδιότητα– αναστατώνει την κατανοήσιµη τάξη της ενσώµατης υποκειµενικότητας. Η Σφίγγα είναι και δεν είναι άνθρωπος· είναι και δεν είναι γυναίκα· πρωτοτυπική και παραγώγιµη, αρχέτυπη και οριακή – τα δύο ταυτόχρονα. Όντας ταυτόχρονα το Ίδιο και το Άλλο, το σεξουαλικά ακαθόριστο τέρας –τροµακτικό και συνάµα θαυµαστό– είναι η ενσάρκωση "αλληλοσυγκρουόµενων λόγων περί του ενσώµατου εαυτού" (Braidotti, Between Monsters, p. 150). Η κατηγορική οριακότητα της Σφίγγας ως προς την κανονική ανθρώπινη υποκειµενικότητα τη συνδέει στην µυθολογία µε το θάνατο –η µορφή της τοποθετούνταν ως φύλακας των νεκρών στους τάφους -καθώς επίσης και µε την αχαλίνωτη σεξουαλικότητα – στο δηµώδες λεξιλόγιο της ύστερης αρχαιότητας η λέξη "σφίγγα" χρησιµοποιούνταν για να δηλώσει την πόρνη (Marie Delcourt 1944). Η Σφίγγα είναι ένα φτερωτό ζώο, και όµως πέφτει. Μόλις ο Οιδίπους απαντά στο αίνιγµά της (δίνοντας την απάντηση "ο άνθρωπος"), αυτή ρίχνεται από το βράχο όπου στεκόταν. Η αυτοκτονική πτώση της Σφίγγας µαρτυρά

23

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

την έσχατη αναβολή του νοήµατος, αλλά και τη θεαµατική αποστροφή από την κατάσταση του Οιδίποδα, κι εποµένως αποστροφή από την ιστορία, την κοινωνικότητα και τον πολιτισµό· επιστροφή στην άβυσσο της προοιδιπόδειας κατάστασης. Η πτώση της απειλητικής ετερότητας αποσοβεί τις ανατρεπτικές της δυνατότητες. Ο αποκηρυγµένος άλλος πρέπει να εκπέσει προτού εκτιναχθεί προς πράξεις ανατροπής· πρέπει να καταρριφθεί προτού αποπειραθεί να καταρρίψει την καθεστηκυία τάξη. Ωστόσο, η οριακή αναπαράσταση του απειλητικού και αποκηρυγµένου άλλου απαιτεί την τροπολογική διαµεσολάβηση του γυναικείου γκροτέσκο, της θηλυκόµορφης ετερότητας. Η "γυναίκα" παρουσιάζεται µε τη µορφή της αβύσσου, του τέρατος – ή και των δύο µαζί. Η έµφυλη κρισιµότητα της τροπικότητας του προσώπου απηχεί έναν άλλο µύθο της κλασικής αρχαιότητας, τον µύθο της Μέδουσας, όπου ο ήρωας Περσέας αποκεφαλίζει το τέρας µε το καταστροφικό – ή καλύτερα ευνουχιστικό – βλέµµα, αφού στην ψυχανάλυση, ο αποκεφαλισµός έχει πράγµατι ερµηνευτεί ως συµβολικός ευνουχισµός (Freud [1922, 1940] και Ferenczi [1923]). Στο δοκίµιό του για το κεφάλι της Μέδουσας, ο Freud συνδέει την αµφίσηµη αλληλεπίδραση µεταξύ της σαγήνευσης και της αποστροφής –µια αµφισηµία θεµελιώδη για την ψυχαναλυ-

24

Page 24

τική θεωρία της επιθυµίας- µε το θέαµα των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Κυριευµένος από το άγχος του ευνουχισµού, ο άνδραςθεατής αποκεφαλίζει την θηλυκή τερατότητα, αυτήν την "σκοτεινή ήπειρο" της κλασικής ψυχανάλυσης. Η Σφίγγα, ωστόσο, κατέχει µια ξεχωριστή θέση στο τερατολογικό φαντασιακό· είναι το κατεξοχήν πρόσωπο της ετερότητας, ο εµβληµατικός δαίµων· "δαίµων" ως διανοµέας, αυτός/-ή που µοιράζει και κατανέµει (τη µοίρα), ταυτόχρονα όµως – σύµφωνα µε το οµηρικό "δαίοµαι" – αυτός/-ή που διαµελίζει και καταβροχθίζει. Έτσι, ο/η δαίµων διαµένει σε µια ενδιάµεση ζώνη: µεταξύ του διαµερισµού και του διαµελισµού, µεταξύ του νόµου και του νοµαδισµού (Ντεριντά, Writing and Difference). Αυτή η µοιραία, δαιµονική δισηµία (νόµος-νοµαδισµός) θέτει εκ νέου το ερώτηµα πώς γίνεται να είναι κανείς νοµάδας στον οίκο του νόµου· πώς γίνεται να είναι ξένος – δηλ. ανοίκειος επισκέπτης – στο νόµο του Οίκου, πώς είναι να είναι τέρας στο βασίλειο της οµοιότητας. Η Σφίγγα υπενθυµίζει ότι το τέρας δεν υπάρχει "εκεί έξω", αλλά µέσα στην αστάθεια της διασωµατικής, διϋποκειµενικής σχέσης µεταξύ Όµοιου και Άλλου. Η ζωόµορφη ανθρωποφάγος Σφίγγα ενσαρκώνει τη διαφορά µέσα στην οικονοµία του ίδιου –το τέρας µέσα στο κλουβί: την έµφυλη αλλά και φυλετική διαφορά

Φωτο

64pg_somaTeliko:Layout 1

Φωτο. Μάρω Παπαδοπούλου

6/13/12

4:38 PM

Page 25

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

που συνιστά το ριζικά "άλλο" της δυτικής µεταφυσικής. Η τερατώδης µορφή της Σφίγγας σωµατοποιεί παραδειγµατικά τη γηγενή αιχµάλωτη στο περιθώριο της πολιτισµένης ανθρωπότητας (Spillers 1987). Παλινδροµώντας µεταξύ σαγήνης και τρόµου, αποτελεί το πρότυπο αυτού που ο Hegel αποκάλεσε "αιώνια ειρωνεία της κοινότητας". Το συµβολικό πεδίο της Σφίγγας είναι ο χώρος όπου η γυναίκα -και µάλιστα, θα προσθέταµε, ως µαύρη γυναίκα- κρατείται στη θέση της, δηλαδή στα όρια, στις παρυφές. Η Σφίγγα αποτελεί την κατεξοχήν ενσάρκωση της πρωτόγονης ανθρωποφαγίας: είναι αυτή που εµβληµατοποιεί τη δυτική φαντασίωση του κανιβαλισµού. Έτσι, στο αφήγηµα του Οιδίποδα, η φυλετικά και σεξουαλικά σεσηµασµένη µορφή της Σφίγγας δεν ενσαρκώνει µόνο το κατώφλι/διάβαση (passage) µεταξύ ανθρώπου και ζώου, αλλά επίσης και µεταξύ "πολιτισµένου" και "πρωτόγονου" (Ziarek 2005). Η Σφίγγα κατοικεί στις παρυφές της πόλης· γίνεται η διάβαση από όπου περνά ο Οιδίπους, από όπου ο Οιδίπους-νήπιο ξεπερνά την ανεµελιά του και κατακτά την οµιλία, γίνεται άνδρας που γνωρίζει τον εαυτό κατακτώντας τη διαφορά – µετατρέπεται, δηλαδή, σε καρτεσιανό Cogito. Το όνοµα "Οιδίπους", από την άλλη, έχει υπάρξει τυπικά "ένα όνοµα για τη ∆ύση", όπως παρατηρεί ο Philippe Lacoue-La-

26

Page 26

barthe (8). Ο Οιδίπους -αυτός που δίνει απαντήσεις- έλυσε το αίνιγµα, σε µια σκηνή σηµαίνουσας νοηµατικής διολίσθησης µεταξύ µητροκτονίας (matricide) και τερατοκτονίας (monstricide). Έτσι, ο Jean-Joseph Goux (1993) ερµηνεύει τον οιδιπόδειο µύθο ως την τραγωδία µιας αποτυχηµένης (ανδρικής) εκκίνησης. Βλέπει τη θέληση του Οιδίποδα να υποτάξει το τέρας-µητέρα ως εµβληµατική για την ανάδυση ενός νέου homo philosophicus, ερείσµατα του οποίου είναι η αποκήρυξη της τερατώδους ετερότητας και ο θρίαµβος της λογικής. Γράφει χαρακτηριστικά: "Η τερατοκτονία είναι το σπουδαίο απροσδόκητο στοιχείο του φροϊδικού δόγµατος" (σ. 25). Η απάντηση του Οιδίποδα σκότωσε την ενσάρκωση της ανησυχητικής ξενότητας που είναι η Σφίγγα. Ίσως όµως αυτό που οδήγησε τη Σφίγγα στη µοιραία πτώση ήταν όχι αυτή καθαυτή η απόκριση, αλλά µάλλον ο τρόπος µε τον οποίο ο Οιδίπους σηµατοδότησε το αίνιγµα ως εµπόδιο. Αυτό που οδήγησε τη Σφίγγα στην αυτοκτονία ήταν η κυριαρχική επιθυµία του Οιδίποδα να υπερβεί το εµπόδιο του ερωτήµατος και να τιθασεύσει τη νοµαδική διασπορά του νοήµατος· η παρόρµησή του να απαντήσει σε µια επιτελεστική απεύθυνση µε µια γνωστική ερµηνεία. Η απάντηση του Οιδίποδα δηλώνει την κατίσχυση της οντολογίας επί του µη-αποφασίσιµου,

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

εγκαινιάζοντας, έτσι, τη µεταφυσική της επίλυσης. Ωστόσο, το τέλος του µύθου υπαινίσσεται ότι η κρυπτογραφική απεικόνιση του Άλλου στη µορφή της Σφίγγας δεν ηττήθηκε ολοκληρωτικά από τον Οιδίποδα. Η "απάντηση" δεν βρισκόταν στη διάθεση του γνωστικού υποκειµένου-Οιδίποδα. Το ερώτηµα που έθεσε τελετουργικά η Σφίγγα, το πρόβληµα του ανθρώπινου χρόνου, έµελλε να αποδειχτεί θεµελιώδες για την εκτύλιξη του οιδιπόδειου δράµατος, ειδικά όταν το αίνιγµα επανέκαµψε µε τη µορφή του λοιµού. Η Σφίγγα άρθρωσε το πλέον επίµαχο όσο και κοινότοπο πρόβληµα του ενσώµατου ανθρώπινου χρόνου: "Ποιο είναι αυτό το ζώο που το πρωί περπατά µε τέσσερα πόδια, το µεσηµέρι µε δύο και το βράδυ µε τρία;". Ας σηµειωθεί ότι το αίνιγµα δίνει έµφαση στα κάτω άκρα, υπενθυµίζοντας έτσι τα οδυνηρά βήµατα του νηπίου Οιδίποδα: η Σφίγγα γίνεται ο κατοπτρικός Άλλος, το ναρκισσιστικό κάτοπτρο µέσα στο οποίο λαµβάνει χώρα σταδιακά η αυτο-ανακάλυψη του Οιδίποδα. Στον Κολωνό – όπου, σύµφωνα µε τον Λακάν, ολοκληρώνεται η ψυχανάλυση του Οιδίποδα (Séminaire II, 250) – ο τυφλός πια και εξόριστος Οιδίπους, αφού πρώτα περιπλανιέται κατατρεγµένος από το ερώτηµα της καταγωγής του, εγκαινιάζει µια νέα γενεαλογική παράδοση.

Page 27

Την µετατροπή του Οιδίποδα σε ιδρυτικό ήρωα (ιδρυτή µιας παράδοσης, στην οποία συµπεριλαµβάνεται η παράδοση της συγγένειας, καθώς και η επιστηµολογική παράδοση του ασυνείδητου) έχει προξενήσει ο λόγος της Σφίγγας: µιας τερατώδους χίµαιρας που αψηφά εξ ορισµού κάθε καταγωγικό ερώτηµα. Ο Λακάν (εξόριστος κι ο ίδιος από τη ∆ιεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρία) παρακινεί να µετατοπίσουµε την προσοχή µας προς την µορφή του εξόριστου Οιδίποδα. Αν για τον Λακάν ο Κολωνός αποτελεί τον κατεξοχήν ψυχαναλυτικό τόπο, αυτό συµβαίνει όχι γιατί εκεί επιτελείται το τέλος της ψυχανάλυσης του Οιδίποδα, αλλά γιατί εκεί, όπως σηµειώνει η Shoshana Felman, το τέλος της ανάλυσης του Οιδίποδα σηµατοδοτεί την ανακάλυψη ότι η ανάλυση, και µάλιστα η αυτο-ανάλυση, είναι ατέρµονη. Το αφήγηµα του Οιδίποδα ανοίγει µια δυνατότητα στοχασµού πάνω στη σχέση αυτο-ανάλυσης και ατελεύτητης απόκρισης/λογοδοσίας (response-ability), προς τον Άλλο. Ο Οιδίπους αποκρίνεται στο ερώτηµα που θέτει η επικίνδυνη ετερότητα – το ίδιο του το ασυνείδητο. Όπως γράφει ο Λακάν: "Το ασυνείδητο είναι αυτό το άγνωστο στον εαυτό υποκείµενο, το υποκείµενο που παρανοείται και παραγνωρίζεται από το Εγώ" (Séminaire II, 59). Με αυτήν την έννοια, το οιδιπόδειο ερώτηµα δεν αφορά αναγκαστικά την απωθηµένη επι-

27

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

θυµία του αναλυόµενου για τη µητέρα, αλλά την εκ µέρους του αναλυόµενου παρανόηση της ίδιας του της ιστορίας (Felman 129, αλλά και Paul Ricoeur, Devereux). Στο µυθολογικό αφήγηµα της αποκαλυπτικής αναµέτρησης του Οιδίποδα µε την ετερότητα-Σφίγγα, η συνάντηση του αναλυόµενου µε το ασυνείδητό του δεν είναι παρά η συνάντηση µε το λόγο του άλλου. Η ετερονοµική σχέση µε τον άλλο µορφοποιείται στο οιδιπόδειο αφήγηµα ως αµοιβαία µόλυνση µεταξύ του λόγου του Οιδίποδα και του λόγου της Σφίγγας, και εποµένως ως αλληλοπαθής σύνδεση µεταξύ της ερώτησης και της απόκρισης. Η ερώτηση της Σφίγγας είναι ήδη µια απόκριση. Υποβάλλοντας στη γλώσσα το ερώτηµα του ανθρώπινου, η Σφίγγα είναι ένα ον που µιλάει· το τέρας είναι άνθρωπος. Ο Οιδίπους, από την άλλη, µεταβαίνοντας από την απάντηση "Ο άνθρωπος" στην απάντηση "Εγώ", οικειοποιείται την ανοίκεια ετερότητα της Σφίγγας και αναγγέλλει: "Αυτός ο ξένος είµαι εγώ" (Οιδίπους επί Κολωνώ, σκ. 1, 85). Κλείνοντας: Το αίνιγµα της Σφίγγας, όχι ως "ερώτηµα" που επιζητεί οριστική απάντηση, αλλά ως δύναµη του διϋποκειµενικού καλέσµατος, κατέστησε εφικτή την απόκριση του Οιδίποδα. Με τον κυριαρχικό, όµως, τρόπο του Οιδίποδα, η απάντηση επισκίασε το ερώτηµα. Αν και συγκροτηµένος από το ερώτηµα της Σφίγγας, ο Οιδίπους, ο αποµυθοποιητής, η αυ-

28

Page 28

θεντία της κυριολεκτικής απόκρισης, θέτει τέλος στην παρέλκυση της αλήθειας. Έτσι, οι πολλαπλές όψεις του οιδιπόδειου αφηγήµατος µας παρακινούν να διαβάσουµε εκ νέου την κρίσιµη θέση που κατέχει το ερώτηµα της τερατώδους ετερότητας στη δυτική µυθοπλασία του ορισµού του ανθρώπου, πολιτισµένου, άνδρα, πολίτη. Το ερώτηµα της Σφίγγας, αν και απαντηµένο, παραµένει ανοιχτό, θέτοντας εκ νέου το ανησυχητικό ερώτηµα του "ξένου", αυτού που παραµένει έξω από την αναγνωρισµένη εµβέλεια της περιβόητης απάντησης του Οιδίποδα "Άνθρωπος". (Άρθρο από το www.inpsy.gr)

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 29

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 30

Oedipus and the Sphinx, Gustave Moreau, 1864 Metropolitan Museum of Art, NY

30

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 31

Κ.Π. Καβάφης Ο Οιδίπους

Εγράφη έπειτα από ανάγνωσιν περιγραφής της ζωγραφιάς «Ο Οιδίπους και η Σφίγξ» του Γουστάβου Μορώ. Επάνω του η Σφίγξ είναι πεσµένη µε δόντια και µε νύχια τεντωµένα και µ’ όλην της ζωής την αγριάδα. Ο Οιδίπους έπεσε στην πρώτη ορµή της, τον τρόµαξεν η πρώτη εµφάνισή της τέτοια µορφή και τέτοιαν οµιλία δεν είχε φαντασθή ποτέ έως τότε. Μα µ’ όλο που ακκουµπά τα δυο του πόδια το τέρας στου Οιδίποδος το στήθος, συνήλθε εκείνος γρήγορα - και διόλου τώρα δεν την φοβάται πια, γιατί έχει την λύσιν έτοιµη και θα νικήση. Κι’ όµως δεν χαίρεται γι’ αυτήν την νίκη. Το βλέµµα του µελαγχολία γεµάτο την Σφίγγα δεν κυττάζει, βλέπει πέρα τον δρόµο τον στενό που πάει στας Θήβας, και που στον Κολωνό θ’ αποτελειώση. Και καθαρά προαισθάνεται η ψυχή του που η Σφιγξ εκεί θα τον µιλήση πάλι µε δυσκολώτερα και πιο µεγάλα αινίγµατα που απάντησι δεν έχουν. (Από τα “Αποκηρυγµένα”, Ίκαρος 1983)

31

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 32

√ ¶ƒø∆√™ ∆√À ™Àªµ√§π™ª√À ∂π™∏°∏∆∏™ Της ΜΑΙΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΥ∆ΑΚΗ (Αν. Καθηγήτρια Αµερικανικής και συγκριτικής λογοτεχνίας Πανεπιστηµίου Αθηνών)

Ο πασίγνωστος µύθος του βασιλιά των αρχαίων Θηβών, Οιδίποδα, καθώς και η τραγική µοίρα των απογόνων του, αποτελούν αστείρευτη πηγή έµπνευσης για τη συγγραφή πολλών λογοτεχνικών έργων από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα. Ο µεγάλος διανοητής του αρχαίου κόσµου, Αριστοτέλης, στην ποιητική του (4ος αι. π.Χ.), ασχολήθηκε ιδιαίτερα µε την διατύπωση του ορισµού και των κανόνων του αρχαίου δράµατος, µε παράδειγµα της πιο αρχαίας τεχνικής του είδους τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή. Με την πάροδο των αιώνων το έργο, για το θέµα και τη δεξιοτεχνία της γραφής του, συνέχισε να ενδιαφέρει και να συγκινεί. Από τις εννέα τραγωδίες (όλες ελεύθερες διασκευές από ελληνικά πρότυπα διανθισµένες µε φιλοσοφικές απόψεις) που έγραψε ο κορυφαίος Λατίνος Σενέκας (1ος αι. µ.Χ.), δύο έχουν ως θέµα τον οίκο του Οιδίποδα, η οµώνυµη Oedipus και οι Phoenissae. Τα δράµατα αυτά χαρακτηρίζουν η έµφαση στα αιµατηρά γεγονότα και η βαρβαρότητα των σκηνών, σύµφωνα και µε την ιδιοσυγκρασία του Σενέκα, ο οποίος κατά την αυτοκρατορία του Νέρωνα, είχε µεγάλη πολιτική επιρροή και ισχύ, Αν και δεν είναι πια δηµοφιλή, υπήρξαν αντικείµενα θαυµασµού την περίοδο της Ανα-

32

γέννησης και άσκησαν αξιοσηµείωτη επίδραση στο µετέπειτα ευρωπαϊκό θέατρο. Αναγέννηση

Την εποχή της Αναγέννησης διαµορφώνεται το κλασσικό θέατρο στη Γαλλία του 17ου αιώνα, απόσταγµα της αγάπης των λογίων για τις αρχαίες πηγές, της συστηµατικής ανάγνωσης της Ποιητικής του Αριστοτέλη, καθώς και των λατινικών και ιταλικών µεταφράσεων των κλασσικών έργων της αρχαιότητας. Κατά συνέπεια, η λαµπρή σειρά της θεατρικής παραγωγής των δραµατικών ποιητών Κορνήλιου (Corneille) και Ρακίνα (Racine), συµπεριλαµβάνει έργα εµπνευσµένα από τον κύκλο των µύθων του Οιδίποδα. Ο µαθητής των Ιησουϊτών Κορνήλιος, αν και προτιµά τα ρωµαϊκά θέµατα, γράφει την τραγωδία Oedipe (1659) τα τελευταία χρόνια της δηµιουργίας του. Στο έργο αυτό, κατά τη σύγκρουση µεταξύ παθών και καθήκοντος υπερτερεί το δεύτερο, εφόσον όλη του η θεµατογραφία αντλεί από ηρωικά πρότυπα µε ευγενείς στόχους. Αντιθέτως στις «ελληνικές» τραγωδίες του Ρακίνα, που γενικά έχουν θέµα το πεπρωµένο των τραγικών οίκων της αρχαίας Ελλάδας, τα πάθη της ψυχής νικούν τους ανθρώπους. Πρώτη του είδους,

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Η Θηβαϊς ή Αδερφοί Εχθροί (La Thebaide ou Les Freres Ennemis, 1663) εξιστορεί τη µοιραία κληρονοµιά των Λαβδακιδών (δηλ. του οίκου του Οιδίποδα), «το πιο τραγικό θέµα της αρχαιότητας» όπως σηµειώνει ο Ρακίνας στην εισαγωγή του. Οι αρχαίες προλήψεις για το προγονικό έγκληµα µεταφέρονται στο θρησκευτικό του περιβάλλον (γιανσενισµός του PortRoyal), όπου κυριαρχεί η µοιρολατρία σε συνάρτηση µε το παραδοσιακό δόγµα της θείας δικαιοσύνης. Ο Ρακίνας διαπραγµατεύεται το θέµα της µυθικής καταγωγής µε αρχές ανθρωπιστικές και µια εσωτερική προοπτική, προσδίδοντας διαφορετική έκφραση στην αρχαία αντίληψη περί µοίρας. Γιατί αν τότε κυβερνούσε µια εξωτερική δύναµη, στα έργα του Ρακίνα καταγωγή και πεπρωµένο ταυτίζονται και εσωτερικοποιούνται. Αυτό ισχύει και στις µεταγενέστερες τραγωδίες Ανδροµάχη (Andromaque) και Ιφιγένεια (Iphigenie), που διηγούνται τις οµηρικές µνήµες του οίκου των Ατρειδών, αλλά και στη Φαίδρα (Phedre), που δραµατοποιεί τη συνείδηση του µοιραίου στη Μινωική δυναστεία της αρχαίας Κρήτης. Στην Αγγλία το θέµα δεν φαίνεται να απασχολεί τη θεατρική σκηνή, µε εξαίρεση συγγραφείς όπως ο Ντράυντεν (John Dryden), που επιχείρησε να συνδυάσει το κλασσικό Γαλλικό θέατρο µε τον ροµαντισµό του Σαίξπηρ σε ένα είδος στιχουργηµένης «ηρωικής τραγωδίας». Μεταξύ των 27 δραµάτων του

Page 33

υπάρχει Oedipus (1679), µε επιρροές από τους Κορνήλιο και Ρακίνα, που όµως, παρά την τελειότητα της τεχνικής, στερείται δραµατικής πνοής. ∆ιαφωτισµός

Η γαλλική µετάφραση του έργου του Σοφοκλή από τον Α. Ντασιέ (Andre Dacier, 1692) αποτελεί σταθµό, εφόσον την εποχή του Κορνήλιου υπήρχαν δύο πρόσφατες µεταφράσεις του έργου του Σενέκα, ο Οιδίποδας του οποίου δεν ξαναµεταφράστηκε για έναν ολόκληρο αιώνα, συγκεκριµένα µέχρι το 1795. Η αναζωπύρωση του γενικού ενδιαφέροντος για το µυθολογικό πρότυπο συνοδεύεται από πολιτικές αντιπαλότητες και ιδεολογικές διαφορές, την έριδα των αρχαίων και των νεωτέρων («La Querelle des Anciens et des Modernes»), δηλαδή των υποστηρικτών της αρχαιολατρίας και της αντίδρασης, η οποία προετοίµαζε το έδαφος για την επικράτηση της ιδεολογίας του ∆ιαφωτισµού. Ο µυθικός ήρωας γίνεται ένα πραγµατικά «µοντέρνο σύµβολο» του Γαλλικού ∆ιαφωτισµού σε µια σειρά από δράµατα µε πρώτο τον Oedipe (1718) του Βολταίρου, κύριου ενσαρκωτή του πνεύµατος της εποχής. Ο Οιδίπους του Βολταίρου αποτελεί τη µεγαλύτερη θεατρική επιτυχία στη Γαλλία του 18ου αιώνα και συνοδεύεται από µια σειρά επιστολών του συγγραφέα, µεταξύ των οποίων και η συγκριτική µε-

33

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

λέτη µε το οµώνυµο έργο του Κορνήλιου και του Σοφοκλή. Με αυτό τον τρόποαρχίζει η συγγραφή συγκριτολογικών µελετών για τις διάφορες δραµατικές εκδοχές του µύθου. Η Ιοκάστη (Jocaste, 1781) του Comte de Lauraguais, τραγωδία σε πέντε πράξεις, συνοδεύεται από 183 σελίδες Dissertations sur les Oedipe (µελέτη συγκριτικής γραµµατολογίας για τα οµώνυµα έργα των Σοφοκλή, Κορνηλίου, Βολταίρου, Houdar de La Motte κ.α.), ενώ ο ντε λα Τουρνέλ (M. de La Tournelle) γράφει 9 θεατρικά έργα βασισµένα στο µύθο του Οιδίποδα.

19ος – 20ος αιώνας

Γενικά, αν το έργο από τον Κορνήλιο µέχρι τον Βολταίρο απασχολεί η λειτουργία του βασιλικού αξιώµατος, στα έργα που ακολουθούν το ενδιαφέρον εστιάζεται στις συγκρούσεις για θρησκευτικούς και πολιτικούς λόγους µεταξύ του ηγεµόνα και του λαού. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση µειώνεται η προσήλωση σε θέµατα αρχαιολατρίας, ενώ ο ροµαντισµός του 19ου αιώνα χρησιµοποιεί µυθολογικά πρότυπα µε θέµατα περισσότερο λυρικά. Αξίζει να αναφερθεί το σκωπτικό δίπρακτο έργο του Σέλλεϋ (Oedipus Tyrannus or Swellfoot the Tyrant, 1820). Ανανέωση του ενδιαφέροντος για το θέµα παρατηρείται στις αρχές του 20ου αιώνα µε την έκδοση των έργων του Ζίγκµουντ Φρόιντ (Sieg-

34

Page 34

mund Freud) και την ανάλυση του περίφηµου «Οιδιπόδειου συµπλέγµατος», δηλαδή της ψυχαναλυτικής ερµηνείας του αρχέτυπου µύθου. Αναγνώστες και κριτικοί, συνειδητά ή ασυνείδητα, συνδέουν πια το µύθο του Οιδίποδα µε τη θεωρία του Φρόιντ, που εξελίσσεται σε µέθοδο – κλειδί για την ερµηνεία λογοτεχνικών κειµένων αφενός και θέµα λογοτεχνηµάτων αφετέρου, των οποίων οι συγγραφείς χειρίζονται τον µύθο από τη σκοπιά της ψυχολογίας. Από τα σύγχρονα θεατρικά έργα ξεχωρίζουν των Ζίντ (Andre Gide, Oedipe, 1931) και Κοκτώ (Jean Cocteau, Η Καταχθόνια Μηχανή – La Machine Infernale, 1934). Το πρώτο είναι µια µοντέρνα εκδοχή µε τον πρωταγωνιστή όχι µεγαλεπήβολο τύραννο, αλλά πατέρα προβληµατικών παιδιών, όπου, µεταξύ άλλων, τον Ετεοκλή έλκει η αδερφή του Ισµήνη, ενώ η Αντιγόνη επιθυµεί τον µοναχικό βίο. Ο Ζίντ αντλεί από τα τρία σχετικά έργα του Σοφοκλή και τους Επτά επί Θήβας του Αισχύλου, ενώ µεταφέρει την αντίθεση µεταξύ ατοµισµού και θρησκευτικής υποταγής. Ο κύκλος του Οιδίποδα ενδιαφέρει ιδιαίτερα τον Κοκτώ, ο οποίος έγινε γνωστός µε τη διασκευή της Αντιγόνης σε σκηνικό του Πικάσο (1920) και συνεργάστηκε µε τον Στραβίνσκι για το µουσικό έργο Οιδίπους Τύραννος (1927). Στην Καταχθόνια Μηχανή το κλασσικό σκηνικό και ο σοβαρός τόνος του

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

έργου, που είχε διατηρήσει ο Ζίντ, αλλάζουν. Ο Κοκτώ, θέλοντας να υπογραµµίσει τον (εκ)µοντερνισµό του χρόνου και του τόνου δηµιουργεί ένα έργο σουρεαλιστικό, κυβιστικό, που ανήκει αποκλειστικά στην αισθητική του 20ου αιώνα. Αλλά και ο Οιδίπους επί Κολωνώ δεν έχει λησµονηθεί. Το έργο το Σοφοκλή εµπνέει το λυρικό διήγηµα του Φόρστερ (E. M. Forster) Ο δρόµος από τον Κολωνό (The Road From Colonus, 1911), στο οποίο ο συγγραφέας χρησιµοποιεί το συµβολισµό της αρχαίας τραγωδίας για να εκφράσει τη δυσκολία ανεύρεσης τόπου ανάπαυσης από έναν ηλικιωµένο Βρετανό. Με παρόµοιο συµβολικό τρόπο αναφέρεται στο κλασσικό πρότυπο και ο Αµερικανός Γουάιλντερ (Thornton Wilder) στα µυθιστορήµατά του Η Καβάλα (The Cabala, 1926) και Η Γυναίκα της Άνδρου (The Woman of Andros, 1930). Εξάλλου το ίδιο ισχύει και για το αυτοβιογραφικό έργο του Έλιοτ (T.S. Eliot) Ο Γηραιός Πολιτικός (The Elder Statesman, 1958), το οποίο, απλούστερο όλων των προηγουµένων, αποτελεί χαρούµενο επίλογο της θεατρικής του παραγωγής. Τον 20ο αιώνα ο Οιδίπους έχει περιπλανηθεί αρκετά στη λογοτεχνία, εκφράζοντας τα αρχέτυπα διλήµµατα του σύγχρονου ανθρώπου, µε τις αναπροσαρµογές του µύθου στα διάφορα δείγµατα γραφής που αναφέρθηκαν ή και σαν απλό φροϋδικό σύµβολο, όπως, παραδείγµατος χάριν στο αισιόδοξο

Page 35

διήγηµα του ιρλανδού Ο’ Κόνορ (Frank O’ Connor) Το Οιδιπόδειο Σύµπλεγµα (My Oedipus Complex, 1963). Πολύ εύστοχα ο νεοέλληνας ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος, στο ποίηµά του Αντιγόνη υπέρ Οιδίποδος καταλήγει µε τους ακόλουθους στίχους:

«Άνδρες Αθηναίοι, δε σας φτάνει που ο πατέρας µου υπήρξε ποιητής, ο πρώτος του συµβολισµού εισηγητής, που µε το επίγραµµα «Απάντηση στη Σφίγγα» έσωσε τη ζωή πολλών σας –χώρια η αισθητική απόλαυση. γιατί στον ιδιωτικό του βίο εισδύετε και ψάχνετε για οιδιπόδεια συµπλέγµατα, άνοµους έρωτες και ηδονές που απαγορεύει η τρεχάµενη ηθική; Σας έφτανε η «Απάντηση στη Σφίγγα». Τ’ άλλα ας τ’ αφήνατε στο µισοσκόταδο. Στο κάτω –κάτω, το ‘κανε εν αγνοία του ενώ εσείς το κάνετε εν πλήρει γνώσει». (Άρθρο στο “Επτά Ηµέρες” της Καθηµερινής)

35

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 36

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 37

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 38

∆√ ∆πª∏ª∞ ∆∏™ °¡ø™∏™ Του JAQUES PHYTILIS (Καθηγητή Ιστορίας του ∆ικαίου στο Πανεπιστήµιο της Λιµόζ)

Η ιστορία του Τυράννου της Θήβας είναι τόσο γνωστή που σχεδόν ντρέπεται κανείς να µιλήσει ξανά γι’ αυτή. Πρέπει, ωστόσο, να θυµηθούµε ότι το όνοµα του Οιδίποδα υποδηλώνει διπλό συµβολισµό: ταυτόχρονα «πρησµένο πόδι», το πόδι του ανθρώπου που κουτσαίνει, ανίκανος να ξεφύγει από τη χθόνια έλξη και «διαπεραστικό βλέµµα», το βλέµµα αυτού ο οποίος, µε ένα φοβερό λογοπαίγνιο, δηλώνει ότι «βλέπει» άρα «γνωρίζει», τη στιγµή που η ίδια η οξύτητα αυτής της όρασης και της γνώσης θα τον καταδικάσει στην τύφλωση. Στ’ αλήθεια, πολλοί είναι οι δρόµοι του µύθου. Καθολική αξία

Είναι ίσως µοναδικό στη µυθολογική αρχαιότητα το γεγονός ότι ο µύθος του Οιδίποδα εξακολουθεί να διαµορφώνεται και να αναδιαµορφώνεται. Ο Οιδίπους της προσοφόκλειας εποχής, ήρωας του τρωικού έπους, προς τιµήν του οποίου διοργανώνονταν νεκρικοί αγώνες, δεν µοιάζει καθόλου µε την τροµακτική εικόνα που του δίνει ο ποιητής της Αντιγόνης (ακόµη κι αν πολύ συχνά ξεχνάµε την αποκατάσταση του Οιδίποδα επί Κολωνώ). Επίσης, ο Φρόιντ,

38

µέσα από τη δική του ανάγνωση των γεγονότων, ανατρέπει πλήρως το υπόβαθρο του µύθου: η ένωση µε τη µητέρα, που αναγνωρίζεται από τον Σοφοκλή, αλλά διατηρεί το συµβολικό χαρακτήρα µιας ένωσης µε τη µητέρα –γη, µετατρέπεται σε σεξουαλική έλξη, ενώ το όνειρο, που στους αρχαίους είχε χαρακτήρα πρόβλεψης του µέλλοντος, µετατρέπεται σε αναβίωση του παρελθόντος. Στη βιενέζικη εκδοχή του, ο µύθος, από καθαρά µεσογειακός που ήταν στις απαρχές του, λαµβάνει οικουµενική αξία (όχι πάντως χωρίς ορισµένες επιστηµολογικές δυσκολίες: πώς να µιλήσει κανείς για την επιθυµία της πατροκτονίας, όταν σε µερικές κοινωνίες τον κυρίαρχο ρόλο τον παίζει ο αδερφός της µητέρας;) Εξάλλου, οι νέοι πρωταγωνιστές έχουν αναµειχθεί στις συζητήσεις. Έτσι, ο Κλόντ Λεβί – Στρός έδειξε ότι η σύνθεση του µύθου αντιστοιχεί µε ένα αυστηρά καθορισµένο µοντέλο, που συναντάται στους Ινδιάνους της Αµερικής και που περιστρέφεται γύρω από το ερώτηµα αν κάτι µπορεί να προέλθει από κάτι όµοιό του ή πώς τα δύο γεννούν ένα. Ένας απολύτως σύγχρονος προβληµατισµός για τον µύθο, σε µια στιγµή θερµών

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

συζητήσεων για τη θεωρία της κλωνοποίησης! Συνεπώς: ο Οιδίποδας είναι µια αλληγορία για το ανθρώπινο πεπρωµένο, που εντάσσεται σε έναν συγκεκριµένο πολιτισµό ή, αντίθετα, ακολουθώντας τις τάσεις του σήµερα, είναι µια παραβολή που έχει πάρει κι αυτή τον δρόµο προς την παγκοσµιοποίηση; Η απάντηση δεν µπορεί να είναι παρά: είτε είτε, ούτε ούτε… Είναι βέβαιο ότι ο µύθος έχει καθολική αξία: σε τελική ανάλυση, οι απαντήσεις που διαθέτει ο άνθρωπος για το µυστήριο της ζωής, για το σκάνδαλο του πόνου και του θανάτου είναι φτωχές, όπως είναι φτωχοί και οι τρόποι που έχει στα χέρια του για να τα περιγράψει όλα αυτά, οι εικόνες για να τα καλύψει. Έτσι, θα διαπιστώσουµε ότι η γενεαλογία του Οιδίποδα οργανώνεται γύρω από µια αντιστροφή των συµβόλων: σε έναν πρώτο χρόνο, τα ονόµατα της πατρογραµµής (Λάβδακος, Λάιος) είναι συνδεδεµένα µε την αδεξιότητα, τη χωλότητα, ενώ τα ονόµατα της µητρογραµµής (Ιοκάστη, Μενοικέας) περιγράφουν την ευαισθησία της ψυχής. Στη συνέχεια, στην τρίτη γενιά, όταν κατά την παράδοση περνάµε από την Ιστορία στον µύθο, το αγνό και το µιασµένο αντιστρέφονται: τα ονόµατα της πατρικής γραµµής (Πολύδωρος, Κάδµος) είναι που επενδύουν τη σφαίρα της αγνότητας και αυτά

Page 39

της µητρικής γραµµής ( Όκλασος, Πενθέας) που εισέρχονται στη σφαίρα του µιάσµατος. Με άλλα λόγια, η πατρική γενιά, όταν είναι αρνητική, βρίσκεται στη σφαίρα της ιστορίας (που γράφεται από άνδρες) ενώ όταν γίνεται θετική ανήκει στον µύθο. Το αντίστροφο ισχύει για τη µητρική γενιά. Θα έπρεπε ίσως να πούµε ότι κάθε εξουσία είναι στην ουσία της ένα κακό, παρότι όλες οι κοινωνικές πρακτικές υποχρεώνονται να την επιβάλλουν: ο Οιδίπους είναι λιγότερο µια τραγωδία της εξουσίας και περισσότερο µια τραγωδία εναντίον της εξουσίας. Θεµελιωδώς µεσογειακή µορφή

Καθολικός και άρα σύγχρονος, ο µύθος του Οιδίποδα έχει αυτό το χαρακτηριστικό επειδή, ανοικτά ή φανερά, αναφέρεται στις αλήθειες και στα διλήµµατα που δεν παύουν να στοιχειώνουν τη συνείδησή µας: έχουµε πραγµατικά συνειδητοποιήσει ότι ο ήρωας φτάνει στο γνώθι σεαυτόν, δηλαδή στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, µέσα από την συνάντηση και τον θάνατο δύο γυναικών, της Σφίγγας και της Ιοκάστης; Ή ότι η πατροκτονία είναι κυρίως µια διαµάχη γενεαλογικού κύρους, µια απεικόνιση της διαµάχης των παλαιότερων µε τους νεότερους, σε υπερβολικό βαθµό; Ότι η αιµοµιξία µε τη µητέρα εκφράζει επίσης τη λανθάνουσα ύβρη κάθε κοινωνίας που φθάνει, όπως η Αθήνα,

39

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

να κάνει τον γιο προστάτη της µητέρας του, σε µια µοναδική αντιστροφή των γενεών (αυτή η αντιστροφή που προκαλεί τη φρίκη του Οιδίποδα όταν ανακαλύπτει το σφάλµα του); Ότι η Σφίγγα δεν καταβροχθίζει παρά µόνον όσους δεν γνωρίζουν την απάντηση του αινίγµατος, οι οποίοι συνεπώς δεν είναι, µε την πλήρη έννοια, άνθρωποι, διότι αγνοούν ποιοι είναι; Ότι το ίδιο το αίνιγµα µένει χωρίς απάντηση, διότι τόσο η λύση του όσο και η άγνοιά του οδηγούν στην απελπισία και στον θάνατο; Ότι η τύφλωση του ήρωα, συµβολικός ευνουχισµός, σύµφωνα µε τους ψυχαναλυτές, η τελική πτώση κατά την κλασσική ερµηνεία, εντάσσει τον Οιδίποδα στην µεγαλύτερη κατηγορία των σοφών που, από τον Όµηρο ως τον Τειρεσία, τυφλώνονται για να φτάσουν στην απόλυτη γνώση; Και ότι, ολοκληρωµένος άνθρωπος, µε ή χωρίς κεφαλαίο «Α», χάρη στην επίλυση του αινίγµατος και στην ανακάλυψη της αυτογνωσίας, ο τυφλός Οιδίπους ανακαλύπτει το όνοµά του: «αυτός που κουτσαίνει» και «αυτός που γνωρίζει» -η καταγωγή του και ο επίλογός του; Αν και καθολικός στις αναφορές και στους υπαινιγµούς του, ο µύθος του Οιδίποδα έχει θεµελιωδώς µεσογειακή µορφή. Η πηγή του δεν είναι άλλωστε άλλη από την απαγωγή της Ευρώπης, κόρης ενός βασιλιά της Φοινίκης και

40

Page 40

αδερφής του ιδρυτή της Θήβας. Αυτή η εξαιρετικά συµβολική πρόσδεση στην Ανατολή σηµατοδοτεί ταυτόχρονα το ευχάριστο χρέος και την τραγική κληρονοµιά. Αυτό που διηγούνται οι απαρχές του Οιδίποδα είναι το πώς η έννοια του πόνου, όπως την αντιλαµβάνεται η Ανατολή, µεταφέρθηκε στη ∆ύση. «Μεταφέραµε τον πόνο στον άνθρωπο» λένε τα Ακκαδικά ποιήµατα. «Θα εργαστείς µε τον ιδρώτα του προσώπου σου» επιβεβαιώνει η Βίβλος. Εξάλλου, απ’ αυτήν την άποψη, το πέρασµα από την αρχική ευτυχία στην τιµωρία µέσα από την παραβίαση των απαγορεύσεων, δείχνει τις πολλές και σηµαντικές οµοιότητες ανάµεσα στους µύθους του Οιδίποδα και της Γένεσης: την αναζήτηση της γνώσης, την καίρια παρέµβαση των γυναικών, την παρουσία χθόνιων αινιγµατικών δυνάµεων, το γεγονός ότι η Εύα είναι εκ γενετής οµοούσια του Αδάµ, όπως είναι και ο Οιδίποδας οµοούσιος της Ιοκάστης µέσω της ένωσής τους, τον συµβολικό φόνο του πατρός (του Θεού, φυσικά, στη Γένεση), ακόµη και το γεγονός ότι στις σηµιτικές γλώσσες το ίδιο ρήµα έχει την έννοια του διεισδύω (σεξουαλικά) και γνωρίζω (πνευµατικά). Υπάρχει µια διαφορά: ενώ στην Ανατολή η επαφή του ανθρώπου µε τον πόνο αποτελεί επιβεβαίωση της δόξας των Θεών (Ακκάδες) και της έκπτωσης του ανθρώπου (Βί-

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

βλος), στη ∆ύση αποτελεί µύηση στη µοναξιά του ανθρώπου χωρίς τον Θεό, στην αξιοπρέπεια, στην πολιτική και ηθική ευθύνη του, στην αυτό-νοµία του. Αυτό είναι το τίµηµα. Είναι υψηλό. Είναι όµως καλύτερο από την έλλειψη γνώσης και την εγκατάλειψη «στην αιώνια σιωπή της θεότητας», όπως έγραψε µια µέρα ο ποιητής Αλφρέντ ντε Βινί. Αν ο Οιδίποδας µας αγγίζει τόσο πολύ, είναι διότι, ακόµη περισσότερο από τον Αδάµ, είναι ο πρώτος άνδρας της ιστορίας της δυτικής λογοτεχνίας, ο πρώτος άνδρας της ανθρώπινης µνήµης. Πλην τούτου όµως, η παράδοση χιλιετιών που κουβαλάει, φαίνεται πλέον ασύµβατη µε το αντίθετο όραµα, που προέρχεται από τους Φραγκισκανούς της Οξφόρδης του Ι∆΄ αιώνα και θεωρεί ότι κάθε ιδέα είναι ένα όνοµα χωρίς ουσία – όπως είναι επίσης ασύµβατη µε το όραµα της αµερικανικής διακήρυξης της ανεξαρτησίας του 1776, που δηλώνει ότι έχουµε γεννηθεί για την ευτυχία. Ως παραδειγµατική απεικόνιση του µεσογειακού πολιτισµικού χώρου, ο µύθος του Οιδίποδα φαίνεται να ακολουθεί το αδήριτο γεωγραφικό πεπρωµένο αυτού του χώρου: να συρρικνώνεται, µέχρι κάποια στιγµή να εξαφανιστεί από τις µνήµες µας, αν αυτές έχουν επιβιώσει… (Σηµείωση: Το παρόν αποτελεί περίληψη του άρθρου «Oedipe a la

Page 41

trace, oy De la desoufflure, ou De la destine de l’ homme», που δηµοσιεύτηκε στο τεύχος αρ. 4 του περιοδικού του Ινστιτούτου Νοµικής Ανθρωπολογίας της Λιµόζ το 2000.) (Άρθρο στο Επτά Ηµέρες της Καθηµερινής)

41

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 42

∫È ÂÛ‡ √ȉ›Ô‰· Έλυσες το αίνιγµα που απάντηση είν’ ο άνθρωπος και σκότωσες το ανθρωπόµορφο το τέρας για να ΄ρθουν άλλα αινίγµατα µ’ απάντηση τί είναι ο άνθρωπος και ποιό το τέρας και βρήκαν το φως τα µάτια της ψυχής κι όταν αυτά µπορούν και βλέπουν υπολείπεται άχρηστη είναι η όραση που µόνο εύµορφες παγίδες στήνει κι άνοιξες το άπειρο σύµπαν της ψυχής και τέσσερεις δυνάµεις τα παιδιά σου µέσα έριξες: Το χρέος που αντιφατικά τ’ ονόµασες και το πες Αντι γόνη αιώνια να διαφωνεί µε την λογική την συνετή σου την Ισµήνη Την αληθινή την δόξα σου που ονόµασες Ετεοκλή να υπερασπίζεται εκ των έσω την µιαρή σου πόλη απ’ τον άλλον εαυτό που τις νίκες τις πολλές τις προτιµά και Πολυνείκης ονοµάζεται κι εσύ κατάρα έριξες πάντα την ίδια έκβαση να ‘χει η µάχη τους γιατί εσύ έµαθες πως στην νίκη κάτι βαθύ ηττάται και διάλεξες την ήττα σου για να ανυψώσεις τούτο το βαθύ γιατί είπες όχι στο θάνατο που φέρνει η νίκη και σχεδόν αθώα παιδικά απαίτησες την ήττα για να δεις εκείνο το άλλο το σκοτάδι που ‘χει η φωτεινή ζωή.

30 Μαΐου 2012 Αθηνά Μαξίµου

42

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 43

Oedipus Rex: The Video Games

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 44

√ ª∞Àƒ√™ ™√º√∫§∏™ ◊ ∏ ∫À∫§√º√ƒπ∞ ∆ø¡ ¢∏§∏∆∏ƒπø¡ (·ÔÛ¿ÛÌ·Ù·) Του ΓΙΑΝ ΚΟΤΤ

Η σοφόκλεια θεολογία, όπου οι θεοί σιωπούν και οι προφητείες επαληθεύονται, φαίνεται δυσάρεστα όµοια µε το παιχνίδι της σύµπτωσης και της αναγκαιότητας, που περιέγραψε πρόσφατα ένας από τους σηµαντικότερους σύγχρονους βιολόγους. Η ζωή, που µόριά της είµαστε κι εµείς, γεννιέται από ένα εκατοµµύριο παιχνίδια στη ρουλέτα του µικρόκοσµου. Το µαγνητικό πεδίο ή το πεδίο της θερµότητας µεταβάλλεται, στη νέα

44

γαιόσφαιρα παρουσιάζεται µια µεταβολή και η σταγόνα της ζωής, που αναπαράγεται αδιάκοπα, θα επαναλαµβάνει τη βιολογική µεταβολή µέχρι το άπειρο, µέχρι τη νέα βιολογική µεταβολή. Τίποτε δεν ήταν σκόπιµο, όλα είναι τυχαία. Από εκατοµµύρια πετυχηµένες βιολογικές µεταβολές (όµως από ποιανού σκοπιά «πετυχηµένες»;) και µε εξαιρετικά µικρές πιθανότητες, που είναι σχεδόν αδύνατο να επαναληφθούν ποτέ σε άλλο σηµείο,

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

δηµιουργήθηκαν εκείνες οι παράξενες σπείρες DNA που ίσως µοιάζουν µε τη χιλιοκέφαλη Ύδρα και που περιέχουν τον κώδικα των ανθρώπινων γονιδίων. Το γονίδιο επαναλαµβάνεται και µετά από ένα δισεκατοµµύριο τυφλά γυρίσµατα της ρουλέτας πρέπει σύµφωνα µε το νόµο των πιθανοτήτων να ξαναγεννηθούν εκείνα τα τέρατα. Οι µοναδικές προφητείες που εκπληρώνονται είναι εκείνες που προέρχονται από το DNA. Ο µακρόκοσµος έχει προ πολλού γίνει µια εξωανθρώπινη «αιώνια σιωπή ατέλειωτων χώρων». Ο µικρόκοσµος της νέας βιολογίας έχει κι αυτός γίνει ήδη εξωανθρώπινος. Οι µεταβολές εκείνης της σταγόνας ζωής δεν έχουν καµιά κατεύθυνση και δεν κατευθύνονται προς κανένα σκοπό. Τάδε έφη Ζαρατούστρας: Τυχαία – αυτή είναι η αρχαιότερη αριστοκρατικότητα του κόσµου, αυτήν την ξανάδωσα εγώ πίσω απ’ όλα τα πράγµατα, τα λύτρωσα από τη δουλεία τους στο σκοπό. Αυτή την ελευθερία και την ουράνια ευθυµία την τοποθέτησα σαν µια γλαυκή καµπάνα πάνω απ’ όλα τα πράγµατα, όταν δίδαξα ότι από πάνω τους και µέσα σ’ αυτά καµιά «αιώνια θέληση» - δε θέλει. Αυτή την περηφάνια κι αυτήν τη τρέλα την έβαλα στη θέση εκείνης της θέλησης, όταν δίδαξα: «απ’ όλα ένα είναι αδύνατο – η λογικότητα!» Η παράξενη σπείρα, η εφοδια-

Page 45

σµένη µε αµέτρητους κόµπους, είναι η µοναδική σε ολόκληρο το µικρόκοσµο και τον µακρόκοσµο που κατέχει την πλήρη συνείδηση της ύπαρξης και την πλήρη συνείδηση της οδύνης. [...] Ο σοφόκλειος αόρατος κακούργος, ο «εχθρός» που χτυπάει από ενέδρα είναι µέσα στον Ηρακλή και ταυτόχρονα έξω απ’ αυτόν. Ο «εξωανθρώπινος εχθρός», που πέφτει πάνω στους ανθρώπους από πάνω, παρουσιάζεται σαν από µηχανής θεός, µε τροµαχτικές µάσκες, µε τη συνοδεία στριγκών αυλών. Ο εσωτερικός «εχθρός», σαν αγκίθα που έχει µπει τόσο βαθιά στο δέρµα, ώστε να γίνει αόρατη, περιγράφεται µε µεγάλη γνώση και πλήρη ρεαλισµό. [...] Για τον Γκαίτε και τον Χέγκελ, για τον Μάρξ, τον Νίτσε και τον Φρόιντ, ο Προµηθέας και ο Οιδίποδας ήταν οι τελειότερες απεικονίσεις της ανθρώπινη µοίρας απ’ όλα τα πρόσωπα της ελληνικής τραγωδίας. [...] Ο «εχθρός» παραµόνευε πολύν καιρό, η παγίδα ήταν στηµένη πριν από τη γέννηση του Οιδίποδα. Ο Οιδίποδας βρέθηκε στο σταυροδρόµι µια και µόνη φορά. Από τη Θήβα έρχονταν άρµατα. Εκείνος δεν ήθελε να υποχωρήσει. Σήκωσε το χέρι του και σκότωσε τον πατέρα του, χωρίς να το ξέρει. Είχε πέσει στην παγίδα.

45

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Οι θεοί στήνουν την παγίδα ή η παγίδα είναι µέσα σε µας τους ίδιους. Καθώς µας σπέρνει ο πατέρας µας και µας γεννάει η µάνα µας είµαστε καταδικασµένοι να ποθήσουµε τη µητέρα µας και να ευχηθούµε το θάνατο του πατέρα µας. «Τι δεν µπορείς ν’ αλλάξεις την ανάγκη». Ο Ευριπίδης επαναλαµβάνει ξανά αυτό που είπε ο Προµηθέας του Αισχύλου: «Κανείς µε της ανάγκης /δεν ηµπορεί τη δύναµη να πολεµήσει». Όµως ο ίδιος ο Οιδίποδας που σκότωσε τον πατέρα του και πλάγιασε µε τη µητέρα του έλυσε το αίνιγµα της Σφίγγας. Ο Προµηθέας γνώριζε το µέλλον. Ο «εχθρός» είναι πάνω ή κάτω από την ανθρώπινη λογική. Ο Προµηθέας και ο Οιδίποδας έκαναν το ασυνείδητο συνειδητό. «Το τυφλό του µάτι ξεκαθάρισε και φωτίστηκε», έλεγε ο Χέγκελ. [...] Ο Οιδίποδας του Σοφοκλή διαδραµατίζεται την ώρα της εκλογής. Το ότι ο Οιδίποδας θα σκότωνε τον πατέρα του και θα πλάγιαζε µε τη µητέρα του είχε προλεχθεί. Όµως τώρα που στέκει αντιµέτωπος µε το Χορό στην πόλη, στην πόλη που έχει ερηµώσει από το λοιµό, βρίσκεται ήδη έξω από την αναγκαιότητα. Όλα έχουν ήδη γίνει κι όλα εξαρτώνται πια απ’ αυτό τον ίδιο. Είναι δικαστής, κατηγορούµενος και κατήγορος στη δίκη ενάντια στην ίδια του τη µοίρα. Ο δικαστής βγάζει την απόφασή του, ο κατήγορος την

Page 46

εφαρµόζει πάνω στον κατηγορούµενο. Ο Οιδίποδας τυφλώνεται µε τα ίδια του τα χέρια. Η τελευταία εκλογή του κατηγορουµένου συνίσταται στο να οµολογήσει αν είναι ένοχος ή αθώος. Ο Οιδίποδας δεν οµολογεί την ενοχή του, αλλά αναλαµβάνει την ευθύνη για τη µοίρα του. Κάνει δική του τη µοίρα που του έχει επιβληθεί απ’ έξω. Ο Χέγκελ ερµηνεύει αυτό το δίληµµα σαν συνειδησιακό δίληµµα και µιλάει για «το δικαίωµα της συνείδησης σε εγρήγορση», για τη «δικαίωση εκείνου που πράττει ο άνθρωπος µε αυτοσυνείδητη βούληση, ενάντια σε εκείνο που έπραξε στην πραγµατικότητα ασυνείδητα και αθέλητα όπως όρισαν οι θεοί». Έτσι η µοίρα εξισώνεται µε την αυτοσυνείδηση, όπως η συνείδηση αυτή είναι η συνείδηση του εαυτού µας σαν εχθρού. Ο κατηγορούµενος κατηγορεί τώρα τον κατήγορο. Ο Οιδίποδας που τυφλώθηκε µονάχος του έκανε ορατή τη µοίρα του. «Ο βασιλιάς Οιδίποδας έχει ίσως ένα µάτι παραπάνω». Ο Οιδίποδας που δεν οµολογεί την ενοχή του, ζει για να είναι µια µαρτυρία της conditio humana (ανθρώπινης κατάστασης). (Από την «Θεοφαγία», εκδ. Εξάντας, 1976)



46

64pg_somaTeliko:Layout 1

“∏ ÌÔ›Ú· Ô‰ËÁ› ÂΛÓÔÓ Ô˘ ÙËÓ ·ÎÔÏÔ˘ı› Î·È Û¤ÚÓÂÈ ÂΛÓÔÓ Ô˘ ·ÓÙÈÛÙ¤ÎÂÙ·È.”

6/13/12

4:38 PM

Page 47

¶ÏÔ‡Ù·Ú¯Ô˜ 47

64pg_somaTeliko:Layout 1

Φωτο. Χρήστος Κεδράς

6/13/12

4:38 PM

Page 48

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:38 PM

Page 49

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

Nπ∫√™ µ§∞™√¶√À§√™

4:38 PM

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε διεύθυνση φωτογραφίας στην κινηµατογραφική σχολή της Ευγενίας Χατζήκου. Από το 1992 δουλεύει στην τηλεόραση και στο σινεµά , ενώ για αρκετά χρόνια εργάστηκε σαν φωτογράφος και βοηθός οπερατέρ σε τηλεοπτικές,κινηµατογραφικές και διαφηµιστικές παραγωγές. Από το 1998 συνεργάζεται στο ανέβασµα θεατρικών παραστάσεων ως φωτιστής και παράλληλα την περίοδο 2004 - 2008 ως βοηθός του Λευτέρη Παυλόπουλου. Μεταξύ άλλων έχει φωτίσει τις παραστάσεις: Η παρεξήγηση (Θέατρο Νέου Κόσµου) Σκην. Γ. Πετσόπουλος, Η Νύχτα των ∆ολοφόνων (Θέατρο Αργώ) Σκην. Γ.Πετσόπουλος, Ο Ροβινσόνας και ο Κρούσσος (Θέατρο Πόρτα) Σκην. Λ. Μπάουρ, Ο ∆ον Ζουάν στο Σόχο (Θέατρο Χώρα) Σκην. Κ.Μαρκουλάκης, Οδός Μετσανκαϊα Νο 3 (fringe festival δουβλίνο) Σκην. Α. Κράλλη, Αpolost (Θέατρο Χώρα) Χορογρ. Π.Απέργη, Κρεβάτι Ανάµεσα στις Φακές (Θέατρο Χώρα) Σκην. Σ. Στάγκος, Ο Έβδοµος Σταθµός (Θέατρο Τρένο στο Ρουφ) Σκην. Τ. Λύγαρη, Οι Ράγες πίσω µου (Θέατρο Τρένο στο Ρουφ), Chatroom (Θέατρο Χώρα) Σκην. Σ. Βγενοπούλου, Χοντροί Άντρες µε Φούστες (Θέατρο Χώρα) Σκην. Χ. Καρχαδάκης, Το Τερατώδες Αριστούργηµα (Μικρή Επίδαυρος, Φεστιβάλ Αθηνών 2009) Σκην. ∆. Μαυρίκιος (Σχεδ.φωτισµών Λ.Παυλόπουλος-Ν. Βλασόπουλος), D΄opα (Skopje Bien

50

Page 50

nial 2009,Ίδρυµα Μιχάλης Κακογιάννης, Λονδίνο The Place, Φρανκφούρτη Mousontrum, Πλατφόρµα Μέγαρο Μουσικής 2010, Φεστιβάλ Χορού Καλαµάτας 2011) Χορογρ. Π. Απέργη, Ερωτική Αναρχία (Θέατρο Αλέκος Αλεξανδράκης) Σκην.Π. Ζούνη, Άγαµοι θύται (Μουσική σκηνή Ζυγός) Σκην. Ι. Μιχαηλίδης, Grimm & Grimm (Θέατρο Πόρτα) Σκην Λ. Μπάουρ, Το Κουρδιστό Πορτοκαλι (Σκην Γ. Γεωργαντοπούλου, Ν.Μαραγκόπουλος), La Chunga (Θέατρο επί Κολωνώ) Σκην. Ε. Σκότη, Τίτος Ανδρόνικος (Εθνικό Θέατρο - Αίθουσα Ρεξ) Σκην Α. Μπρούσκου, Test Event Special Olympics World Summer Games 2011 (Σκην. Φ. Ευαγγελινός), Ιππείς (Φεστιβάλ επιδαύρου 2011) Σκην Β. Νικολαίδης, Ο Προµηθέας στην Αθήνα (Ηρώδειο - Φεστιβάλ Αθηνών 2010) Σκην Rimini Protokoll, Ιστορία των Μεταµορφώσεων (Θέατρο Απο Μηχανής) Σκην. Ρ. Πατεράκη, Ο Θαυµατοποιός (Θέατρο Ιλίσσια Ντενίση) Σκην. Α. Ρίγλης, Respect - θάβοντας τον αδελφό σου στο πεζοδρόµιο (Θέατρο Χώρα) Σκην Τ.Κακουδάκη, Ο Γλάρος (∆ΗΠΕΘΕ Καβάλας) Σκην. Α. Αµπαζής), Ο Καλύτερος Τρόπος να Ζεις (Θέατρο απο Μηχανής) Σκην. Α. Γαλαίος, I Will Survive (Θέατρο Σοφούλη) Σκην Γ.Σαρακατσάνης, Και Ιουλιέτα (∆ΗΠΕΘΕ Καβάλας) Σκην Ε. Μποζά, Κλυταιµνήστρα (Φεστιβάλ Αθηνών 2011) Ά. Μπρούσκου - Φ. Κοµνηνού, Μαµά η Ζωή είναι Αγρίως Απίθανη (Στέγη Γραµµάτων και Τεχνών) Σκην.

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

Α.Μπρούσκου , Era povera (Στέγη Γραµµάτων και Τεχνών) Οµάδα Αερίτες - Π. Απέργη, Χαίρε Νύµφη (Θέατρο Τέχνης) Σκην. Λ. Κιτσοπούλου.

∆™∂∑∞ƒπ™ °∫ƒ∞√À∑π¡π™

Ο Cezaris Grau inis γεννήθηκε το 1967 στο Vilnius της Λιθουανίας και σπούδασε υποκριτική και σκηνοθεσία στη Μόσχα, στο Moscow State Lunacharsky Theater Arts Institute.

To 1993 εκπαιδεύτηκε στη µέθοδο Suzuki από τον ίδιο τον Tadashi Suzuki στην Ιαπωνία. Από το 2003 είναι ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής της ανεξάρτητης θεατρικής οµάδας «cezario grupe» µε έδρα το Vilnius, η οποία τιµήθηκε µε το βραβείο «Golden-Stage Cross 2004». ∆ιετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου «Virus» στο Ελσίνκι (2007-2008) και έχει διδάξει υποκριτική και τη µέθοδο Suzuki στην Σουηδία, στην Φιλανδία και σε πολλά διεθνή σεµινάρια υποκριτικής. Τα τελευταία 20 χρόνια σκηνοθετεί σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες όπως η Φιλανδία, η Σουηδία, η Σλοβενία, η Κροατία, οι Νήσοι Φερρόες, η Πολωνία και η Ελλάδα. Ενδεικτικά έχει σκηνοθετήσει: «Χειµωνιάτικο παραµύθι», «Ηµέρωµα της Στρίγγλας», «Άµλετ», «Βασιλιά Ληρ», «Μακµπέθ» του Σαίξπηρ, «Attempts on her Life» του Kριµπ, «Aραβικές Νύχτες» του Σίµµελπφένιχ, «Τρείς Αδελφές» του Τσέχωφ, «Βόυτσεκ» του Μπύχνερ, «The mysteries of Love» του Βιτράκ, «Καλιγούλα» του Καµύ

Page 51

κ.α. καθώς και τα δικά του έργα «Lithuania’s Day», «All or Nothing», «Kisses, Oscar…» κ.α. µε το “cezario grupe”. Στην Ελλάδα πρωτοεµφανίστηκε µε το «∆άφνης και Χλόη, Ταξίδι Αναψυχής» (θέατρο Πορεία) για το οποίο απέσπασε το βραβείο σκηνοθεσίας «Κάρολος Κουν 2007». Στη συνέχεια σκηνοθέτησε το «Περιµένοντας τον Γκοντό» του Σ. Μπέκετ για το ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ και το «Ζορµπάς, η πραγµατική ιστορία» για το ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Ακολούθησε συνεργασία µε το ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑ∆ΑΣ στην παράσταση «Déjà vu», που ήταν υποψήφια για το Βραβείο Κουν διεθνούς ρεπερτορίου. Έγραψε και σκηνοθέτησε τον κωµικό µονόλογο «Ντε Σαντ. Στη Ζυστίν» που παρουσιάστηκε στο Θέατρο Φούρνος.

¶∞¡∞°πø∆∏™ ∂•∞ƒÃ∂∞™

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1984. Αποφοίτησε από την Ανώτερη Σχολή ∆ραµατικής Τέχνης «Θέατρο Τέχνης Κ. Κουν» το 2004. Όσο ήταν στη σχολή έπαιξε στις παραστάσεις: «Ο ύµνος στους θεούς ας πάει» (σκην. Α. Καραγιαννοπούλου) και «Μια φορά κι ένα. λεπτό» (σκην. Μ. Κουγιουµτζής). Συνεργάστηκε µε το ∆ΗΠΕΘΕ Αγρινίου στο «Αµάρτηµα της µητρός µου» του Γ. Βιζυηνού (σκην. Θ. Γκόνης), µε την Κ. Ρουγγέρη στον «Πινόκιο», µε το θέατρο Αµόρε στο έργο «Η παρέλαση» της Λ. Αναγνωστάκη (σκην.

51

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

Page 52

Φωτο. Μάρω Παπαδοπούλου

Γ. Μόσχος),µε το θέατρο Χώρα στο «Chatroom» του Έ. Γουόλς (σκην. Σ. Βγενοπούλου) και στο «The new electric ballroom» του Έ. Γουόλς (σκην. ∆. Καραντζάς) και µε το Θέατρο του Ν.Κόσµου στο "DNA" του Ντ.Κέλλυ(σκην. Σ.Βγενοπούλου).Ακόµα έχει παίξει στον "Άµλετ" του Ουίλ.Σαίξπηρ (σκην. Θ.Μουµουλίδη),στην "Ανοιξιάτικη θύελλα" του Τ.Ουίλιαµς(σκην. Β.Χριστοφιλάκης),στο "Ο Μαίτρ και η Μαργαρίτα" του Μ.Μπουλγκάκωφ (σκην. Τ.∆αρδαγάνης) και στον "Παρθενώνα" (σκην. Χ. Θεοδωρίδης). Έχει εµφανιστεί στη µικρού µήκους ταινία «A day or other dreams» και στην τηλεοπτική σειρά «Γ4».

¢∏ª∏∆ƒ∏™ £∂√Ã∞ƒ∏™

Ο ∆ηµήτρης Θεοχάρης, πιανίστας και συνθέτης, γεννήθηκε στην Αθήνα ξεκινώντας τις σπουδές του στο πιάνο και στα θεωρητικά στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών. Συνέχισε στο Σύγχρονο και το Νέο ωδείο Θεσσαλονίκης , παίρνοντας διαδοχικά πτυχίο αντίστιξης και φούγκας, ενώ παράλληλα πήρε πτυχίο µουσικολογίας από το τµήµα µουσικών σπουδών του Αριστοτέλειου πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Έχει συνθέσει πρωτότυπη µουσική για πολλές θεατρικές παραστάσεις όπως «Ερωφίλη», «Ο επιθεωρητής έρχεται», «Ο αιώνιος σύζυγος», «Ο φιάκας», «Λυσσασµένη γάτα» κ. ά., για κινηµατογράφο («Στο χάνι», «Το φουστάνι», «Ο ήχος του κύµατος»), ντοκιµαντέρ και εγκατα-

52

στάσεις («ο ∆ρόµος προς τη ∆ύση» του Κυριάκου Κατζουράκη). Συµµετείχε στο φεστιβάλ κινηµατογράφου Θεσσαλονίκης µε τη µουσική του για την ταινία του Γιώργου Μπακόλα «Στο χάνι» . Το 2002 απέσπασε το βραβείο µουσικής στο φεστιβάλ ∆ράµας και στο φεστιβάλ του Angeres στη Γαλλία, για την µουσική του στην ταινία «Το φουστάνι» της Μόνικας Βαξεβάνη. Το 2007 συνέθεσε την µουσική για την τελετή έναρξης του µαραθωνίου ,ενώ το 2009 είχε την επιµέλεια και συνέθεσε 2 κοµµάτια για την τελετή λήξης της Biennale στο θέατρο Goldoni στη Βενετία, µε την ελληνίδα σοπράνο Μυρτώ Παπαθανασίου σε σκηνοθεσία Raffale Curi. Ταυτόχρονα, ως πιανίστας της jazz συµµετέχει στο κουαρτέτο του Χάρη Λαµπράκη µε συνεχείς εµφανίσεις σε σηµαντικά φεστιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και µε δύο δίσκους στο ενεργητικό του. Έχει διδάξει θεωρία και jazz πιάνο στο Ιόνιο πανεπιστήµιο , ενώ διδάσκει θεωρητικά σε µουσικά σχολεία.

√¡π∫ ∫∂∆™√°π∞¡

Αρµενικής καταγωγής, γεννήθηκε στην Πάτρα το 1976. Αποφοίτησε από την Ανώτερη Σχολή ∆ραµατικής Τέχνης «ΑΡΧΗ». Παρακολούθησε σεµινάρια υποκριτικής µεταξύ άλλων, µε τους σκηνοθέτες Cezaris Grauzinis (Κρατικό Ινστιτούτο Τέχνης της Μόσχας G.I.T.I.S), Ταµίλλα Κουλίεβα, (Ακαδηµία Κινηµατογράφου της Μόσχας, V.G.I.K.) Martin Sharnhorst, Lenna Fili-

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

pova και σεµινάρια κινητικής έρευνας µε το χορευτή Τάσο Καραχάλιο. Έχει πρωταγωνιστήσει στο έργο «Όνειρα» του Μ. Πλέσσα σε σκηνοθεσία Γ. Αναγνωστόπουλου. Σε συνεργασία µε τη θεατρική οµάδα «Μηχανή Τέχνης» σε σκηνοθεσία και κείµενα του Χ. Στρέπκου έχει πρωταγωνιστήσει στα εξής έργα: «Ε, Τζο!!!» του S.Beckett, «Προµηθέας ∆εσµώτης» του Αισχύλου στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Πάτρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2006 Νέα Σκηνή Αρχαίου ∆ράµατος», «Πεταλούδα στο στοµάχι», «Παρδαλός Παπαγάλος», «Serial» και «Στην Σκιά Του» του E. Chias στα πλαίσια του ∆ιεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας. Στον κινηµατογράφο συµµετείχε στην ταινία µεγάλου µήκους «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι» (2011) του Γ. Σµαραγδή καθώς και στην ταινία µικρού µήκους «Απόσταση Επαφής» (Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης Ταινιών Μικρού Μήκους 2011TISFF) των Π. Βαλσαµίδη και ∆. Παπαροϊδάµη.

∫ø™∆∏™ ∫√ƒø¡∞π√™

Γεννήθηκε στην Πρέβεζα το 1972.Είναι απόφοιτος της δραµατικής σχολής του θεατρικού οργανισµού Μορφές(θέατρο Εµπρός 1996 -2000). Έχει συµµετάσχει στις παραστάσεις: «Ο Περλιµπλίν και η Μπελίσα» (θέατρο του Νέου Κοσµου,1998)σε σκηνοθεσία Β. Θεοδωρόπουλου, «Σοφολογιότατες» (2002), «Κοίτα µε» (2003), «O Ιάκωβος και ο Αφέντης του»(2004) και «Ο Μισάνθρωπος» (2009) σε σκηνοθεσία Θ.Αµ-

Φωτο. Μάρω Παπαδοπούλου

Page 53

παζή (οµάδα µουσικού θεάτρου OΠERA), «Αναζητώντας τον Οιδίποδα» (Αποµηχανής θέατρο,2004)σε σκηνοθεσία Α. Κράλη, «Αντιγόνη»(2006-2007) σε σκηνοθεσία Λ. Βογιατζή, «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» (2007) στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σε σκηνοθεσία Βίκτορα Αρδίτη, «Ποιος είναι ο κύριος Κέλερµαν και γιατί λέει αυτά τα φοβερά πράγµατα για µένα» (2007-2008) σε σκηνοθεσία Μ. Μαρµαρινού και στις παραστάσεις παιδικού θεάτρου: «Οικογένεια Νώε» σε σκηνοθεσία Θ. Μοσχόπουλου(θέατρο Πόρτα,2004 -2005), «Ο έβδοµος σταθµός» (το τρένο στο Ρουφ 2009) και «Μυστήριο στο Τούνδρα Εξπρές» σε σκηνοθεσία Τ. Λύγαρη(το τρένο στο Ρουφ 2010), «Ο µεγάλος περίπατος του Πέτρου» (Εθνικο Θέατρο 2011-12) σε σκηνοθεσία Τ. Τζαµαριά. Συµµετείχε στις ταινίες, Ακαδηµία Πλάτωνος(2009) του Φίλιππου Τσίτου, «Η Κληρονόµος» (2009) του Παναγιώτη Φαφούτη, «Guinness»(2007) του Αλέξη Καρδαρά, «Η γυναίκα είναι...σκληρός άνθρωπος» (2005) του Αντώνη Καφετζόπουλου , «Καθίστε µέσα» (2005-µικρού µήκους ) του Στάθη Αθανασίου. Είναι µέλος της οµάδας µουσικού θεάτρου ΟΠΕRΑ.

∆∑∂º ª∞∞ƒ∞√Àπ

Γεννήθηκε το 1990 στο Σαο Πάολο της Βραζιλίας. Ασχολείται µε την µουσική από τα 17. Έχει κυκλοφορήσει δυο EPs για το µουσικό του

53

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

Page 54

Φωτο. Μάρω Παπαδοπούλου

project "Egg Hell" µε το οποίο και έχει λάβει µέρος στο project "Temporary Areas" του Γάλλου σκηνοθέτη Vincent Moon. Στο θέατρο εργάστηκε για πρώτη φορά το 2009, συµµετέχοντας στο ∆ον Ζουάν (σκηνοθεσία Αιµίλιου Χειλάκη), ενώ συµµετείχε στην συνέχεια σε άλλες παραγωγές, συµπεριλαµβανοµένου το Kicking and Screaming (σκηνοθεσία Αµάλιας Μπέννεττ, 2009), Συρανό ντε Μπερζεράκ (σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου, 2010) και το Μαζί Ποτέ (σκηνοθεσία Χρύσας Καψούλη, 2010) στο οποίο έγραψε και την µουσική. Έχει πρωταγωνιστήσει στην ανεξάρτητη ταινία µικρού µήκους "Στην Σκιά του Μαύρου Ήλιου" (σκηνοθεσία Θοδωρή ∆εµίρη, 2009) και έχει γράψει την µουσική για τις ταινίες µικρού µήκους "Κατάληψη" (2009) και «Τσέλσι Μπαρτσελόνα» (2012) του Αλέξανδρου Χαντζή.

∫∂¡¡À ª∞∫§∂§§∞¡

Αποφοίτησε από την Σχολή Καλών Τεχνών της Γλασκώβης. Σπούδασε σκηνογραφία στο Μotley School of Theatre Design, Λονδίνο, όπου τιµήθηκε µε το Linbury Prize for Theatre Design. Έχει συνεργαστεί µε τα Φεστιβάλ Αθηνών, Εδιµβούργου, Βρυξελλών, Βιέννης, Βαρσοβίας, Κολωνίας, Παρισιού και έχει σκηνογραφήσει παραγωγές που περιόδευσαν σε µεγάλα φεστιβάλ στην Ευρώπη, Αµερική και Ασία. Συνεργάστηκε, µεταξύ άλλων, µε τα θέατρα: Royal Shakespeare Company, The Royal Court,

54

The Traverse Theatre, Wexford Festival Opera, Opera De Montpellier, New Israeli Opera. Στην Ελλάδα, µε το Εθνικό Θέατρο, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Εθνική Λυρική Σκηνή, ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας, Theseum Ensemble, και µε τα χοροθέατρα Οκτάνα, Sine Qua Non, Οµάδα Χορού Πέρσας Σταµατοπούλου, Finger Six κ.ά. Στο Θέατρο δούλεψε µε σκηνοθέτες όπως: Danny Boyle, Roger Michell, Μιχαήλ Μαρµαρινός, Ρούλα Πατεράκη, Κωνσταντίνος Ρήγος, Πέτρος Σεβαστίκογλου, Γιάννης Ιορδανίδης, Έλλη Παπακωνσταντίνου, Γιάννης Τσορτέκης, Nikita Milivojevic κ.ά. Ενδεικτικά, µερικές από τις παραστάσεις που έχει κάνει σκηνογραφία-ενδυµατολογία στην Ελλάδα: «Ηρακλής Μαινόµενος», σκην. Μιχαήλ Μαρµαρινός, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 2011.«Η µητέρα του σκύλου» του Παύλου Μάτεσι, σκην. Nikita Milivojevic, Εθνικό Θέατρο, 2011. «Κραυγή» του Τένεσσυ Ουίλιαµς, σκην. Έλλη Παπακωνσταντίνου, ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας, 2011. «Λιωµένο Βούτυρο», σκην. Σίµος Κακάλας, Εθνικό Θέατρο, 2008. «Πεθαίνω σα χώρα» του ∆ηµήτρη ∆ηµητριάδη, σκην. Μιχαήλ Μαρµαρινός, Φεστιβάλ Αθηνών, 2007, περιοδεία στην Ευρώπη. «Ειρήνη» του Αριστοφάνη, Γιάννης Ιορδανίδης, ΚΘΒΕ, 2005. «Η µνήµη των κύκνων» του Κωνσταντίνου Ρήγου, ΚΘΒΕ, 2002. Στο εξωτερικό έχει συνεργαστεί, µεταξύ άλλων, µε τον Danny Boyle, σκηνοθέτη των ταινιών «Trainspotting» και «Slumdog Millionaire»

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

(«H.I.D.» του Howard Brenton, σκην. Danny Boyle, από την Royal Shakespeare Company). Στον Κινηµατογράφο επιµελήθηκε σκηνογραφικά τις ταινίες µεγάλου µήκους “Είναι ο Θεός µάγειρας”, “Αθανασία” και την Αµερικανική παραγωγή “Arcadia lost”, τις ταινίες µικρού µήκους “Tugo-Tugo”, “Φωταγωγός” (Βραβείο σκηνογραφίας στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της ∆ράµας), “Εκκρεµές” και “Υγραέριο”, καθώς και διαφηµιστικές ταινίες. ∆ίδαξε σκηνογραφία και ενδυµατολογία στο Camberwell School of Arts (London) και στο Glasgow School of Art (Glasgow). Έχει κάνει ατοµικές εκθέσεις ζωγραφικής στην Αγγλία και την Ελλάδα.

∫ø¡™∆∞¡∆π¡√™ ª∞ƒ∫√À§∞∫∏™

Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1970. Αριστούχος απόφοιτος της ∆ραµατικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, από το 1991 εργάζεται στο θέατρο, τον κινηµατογράφο και την τηλεόραση. Σηµαντικότερες συνεργασίες: Στο Εθνικό Θέατρο, το 2004 πρωταγωνίστησε στον Άµλετ του Σαίξπηρ, σε σκηνοθεσία του Μ. Κακογιάννη, και το ίδιο καλοκαίρι, στην επέτειο των 50 χρόνων των Επιδαυρείων, στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία του Β. Νικολαίδη. Στην Επίδαυρο πρωταγωνίστησε επίσης το 2010, στον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Σπ. Ευαγγελλάτου, καθώς και στις

Φωτο. Μάρω Παπαδοπούλου

Page 55

παραστάσεις "Φοίνισσες¨ του Ευριπίδη (Κ.Θ.Β.Ε. 1999, Πολυνείκης, σκην. Ν. Χουρµουζιάδης) και "Βατρα-Χ", διασκευή πάνω στο έργο του Αριστοφάνη (Εθνικό Θέατρο, 2008), σε σκηνοθεσία ∆. Λιγνάδη Με τον ίδιο σκηνοθέτη συνεργάστηκαν στις παραστάσεις "Ο Συλλέκτης" του Τζ. Φάουλς και "Πέτρες στις τσέπες του" της Μ. Τζόουνς (Ιλίσσια-Βολανάκης, 2001-2003) Με το "Θέατρο Νέου Κόσµου συνεργάστηκε στις παραστάσεις "Φιλονικία¨του Μαριβώ, "Βροµιά", του Ρ. Σνάιντερ, "Εδουάρδος ο 2ος" του Κρ. Μάρλοου και "Παίζοντας µε τη φωτιά" του Α. Στρίντµπεργκ, όλες σε σκηνοθεσία Β. Θεοδωρόπουλου. Το 1999, ίδρυσε µε τον Θανάση Σαράντο την εταιρία θεάτρου Ηθικόν Ακµαιότατον και πρωταγωνίστησε στην παράσταση "Καλιγούλας" του Α. Καµύ, σε σκηνοθεσία του δεύτερου. Το 2006, συνεργάστηκε µε τον παραγωγό Γ. Λυκιαρδόπουλο στην παράσταση "Festen" του Ντ. Έλριντζ, σε σκηνοθεσία Α. ∆ανέζη. Το 2007, ίδρυσε µε τον ίδιο παραγωγό την εταιρία θεάτρου Coyot, η οποία ενοικίασε και ανακαίνισε το θέατρο Χώρα και το χρησιµοποίησε ως στέγη για πληθώρα δραστηριοτήτων σε σχέση µε το θέατρο, όπως παραγωγές και συµπαραγωγές παραστάσεων, φεστιβάλ devised theater, διαγωνισµό θεατρικού έργου, παραστάσεις εφηβικού θεάτρου κ.α. Στο ίδιο θέατρο σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε στην παράσταση

55

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

Page 56

Φωτο. Μάρω Παπαδοπούλου

"Ο ∆ον Ζουάν στο Σόχο" του Π. Μάρµπερ. Με τον Γιώργο Κιµούλη, το 2009 συσκηνοθέτησαν και πρωταγωνίστησαν στο "Σλουθ" του Ά. Σέιφερ, και το καλοκαίρι του 2011 στον Οθέλλο του Σαίξπηρ. Έχει συνεργαστεί επίσης µε τους σκηνοθέτες: Γ. Μιχαηλίδη (Το γαλάζιο πουλί), Γ. Χουβαρδά (Τερέζ Ρακέν, Η δούκισσα του Μάλφι), ∆. Μαυρίκιο (Σαλώµη), Μ. Λυµπεροπούλου (Οι Τελευταίοι), Θ. Μοσχόπουλο (Βενετσιάνα), Σ. Ντουφεξή (Σελεστίνα), Π. Ζούλια (Η Θηλειά.) Στον κινηµατογράφο, συµµετείχε σε ταινίες, µεταξύ των οποίων "Επικίνδυνες Μαγειρικές" του Β. Τσελεµέγκου, "Το όνειρο του Σκύλου" του Ά. Φραντζή, "Ριζότο" της 'Ο. Μαλέα. Συµµετείχε επίσης σε τηλεοπτικές σειρές όπως: "Γιούγκερµαν", "Τρίτο Στεφάνι", "Λόγω Τιµής", Η ζωή που δεν έζησα", " Έτσι, ξαφνικά", "Να µε προσέχεις", κ.α.

µ∞™ø ¶∞¶∞¢√¶√À§√À

Γεννήθηκε στην Αθήνα. Απόφοιτος του Τµήµατος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Αθηνών και του University of the Art, London(M.A:Visu at language of Perfomance).Έχει δουλέψει σαν βοηθός σκηνογράφου:Royal Opera House, English Nationa Opera, Θέατρο Ακροπόλ, Θέατρο Πορεία, Εθνική Λυρική Σκηνή κ.α.Σαν σκηνογράφος :Street Festival,Θεατρκή Σκηνή,Θέατρο Ρουφ, Ηens&Chickens,κ.α.

56

ª∞ƒø ¶∞¶∞¢√¶√À§√À

Αποφοίτησε από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Ε.Μ.Π. ενώ παράλληλα ολοκλήρωσε τις θεατρικές της σπουδές στο Εργαστήριο Υποκριτικής Τέχνης του Άκη ∆αβή. Έχει παρακολουθήσει σεµινάρια υποκριτικής και performance µε τους Γ. Χουβαρδά, ∆ηµ. Καταλειφό, ∆ηµ. Μαυρίκιο, Francois Lecoq, Jozef Frucek, Sotigui Kouyate κ.α. Συνεργάστηκε µε τις οµάδες σύγχρονου χορού «14η Μέρα», «Πρόσχηµα» και «Editta Braun Company». Έπαιξε στις παραστάσεις του σκηνοθέτη Cezaris Grauzinis: «∆άφνης και Χλόη, Ταξίδι Αναψυχής», «Περιµένοντας τον Γκοντό» (βοηθός σκηνοθέτη) «Ζορµπάς, η πραγµατική ιστορία» (Μ. Ορτάνς), «Ντε Σαντ. Στη Ζυστίν» (µονόλογος). Είναι ιδρυτικό µέλος του µουσικοθεατρικού συνόλου «Ηµί-ολον» στις παραστάσεις του οποίου επιµελείται τα κείµενα και την σκηνοθεσία. Συνεργάστηκε µε το Φεστιβάλ Αθηνών στο τεχνικό τµήµα εκτέλεσης παραγωγής.

°πøƒ°√™ ¶∞¶∞¡¢ƒ∂√À

Γεννήθηκε στην Άρτα τον Αύγουστο του 1983. Αποφοίτησε από την Ανώτερη ∆ραµατικήΣχολή Πράξη Επτά του ΘόδωρουΓράµψα το 2010. Συνεργάστηκε ως ηθοποιός σε παραστάσεις του σύγχρονου και κλασικού ρεπερτορίου µε τους σκηνοθέτες Γ.Κακλέα, Θ.Γράµψα και Θ.Σακελαρίδη. Επίσης στο παρελθόν συνεργάστηκε και ως µουσικός µε τον Θ. Πολυκανδριώτη.

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

Ã∏™∆√™ ™∞¶√À¡∆∑∏™

4:39 PM

Αριστούχος της δραµατικης σχολης Βεάκη (1994) Συµµετείχε στις παραστάσεις: Του ∆η.Πε.θε. Βόλου «Αυτοσχεδιασµόςµε κίνηση, ήχο και λόγο», «Κούκου... Τσα», «Άλκηστη» του Ευριπίδη,«Ελίζα» της Ξ. Καλογεροπούλου (σκηνοθεσία Λ.Κονιόρδου),«Ελευθερία στη Βρέµη» (σκηνοθεσία ∆. Οικονόµου) Του ∆ηµοτικού θεάτρου Καλλιθέας «Παραµυθιάδα» σε σκηνοθεσία του Π. Σεβαστίκογλου, «Η Αλίκη στη χώρα των θαυµάτων» του Λ. Κάρολ (σκηνοθεσία ∆. Σεϊτανης), «Το γέλιο των θεών» του Ντανσανύ (σκηνοθεσία ∆. Οικονόµου). Με το Εθνικό θέα τρο συνεργάστηκε στις παραστάσεις «Βολπόνε» του Μπ. Τζόνσον (σκηνοθεσία Μ. Βολανάκns), «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη (σκηνοθεσία ∆. Χρονόπουλος), «Βάτραχοι» «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη, «Γέρµα» του Φ. Γκ. Λόρκα (σκηνο θεσία Κ. Τσιάνος), «Οιδίποδας Tύραννος» του Σοφοκλή (σκηνοθεσία Β. Παπαβασιλείου), «Σταθµοί κάτω από την πόλη» (σκηνοθεσία ∆. Οικονόµου), «Ίων» του Ευριπίδη (σκηνοθεσία Λ. Κονιόρδου), «Aχαρνής» του Αριστοφάνη (σκηνοθεσία Β. θεοδωρόπουλος). Με το θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν συµµετείχε στις παραστάσεις «Πλούτος» του Αριστοφάνη (σκηνοθεσία Μ. Κουγιουµτζής) και «Βόϋτσεκ» του Μπύχνερ (σκηνοθεσία Γ. Λαζάνης). «Η µέθοδος Γκρονχολµ» σε σκηνοθεσία ∆. Χρονόπουλου.

Φωτο. Μάρω Παπαδοπούλου

Page 57

Eπίσης συµµετείχε στης παραστάσεις «Πεθαίνω σαν χώρα» του ∆. ∆ηµητριάδη, θέατρο Ρόδον (σκηνοθεσία Σ. Kρασανακης), «Οι δραπέτες της σκακιέρας» των Τριβιζά - Κουρουπού, Εθνική Λυρική Σκηνή (σκηνοθεσία Λ. Κονιόρδου), «Το ηµέρωµα της στρίγκλας» του Ουίλ. Σαίξπηρ, θέατρο Προ σκήνιο (σκηνοθεσία Γ. Μπέζος), «Το πουλί της ηδονης» του Κάρρευ (σκηνοθεσία Όλ, Ποζέλη), «Οι βετεράνοι», θέατρο δρόµου (σκηνοθεσία Γ. Γεννατάς), «Ο άλλος θάνατος της Ιωαννας της Λωρένης» του Στ. Τσάνεφ, θέατρο Μεταξουργείο (σκηνοθεσία Μ. Παπαδηµητρίου), «Death valley junction» του Α. Όστερµάιερ, Studio Πρώτες ύλες (σκηνοθεσία Χ. ΛΥΓΚΑΣ), στο θέατρο Μικρό Παλλάς «Από µακρυά» του Θ. Αθερίδη (σκηνοθεσία Θ. Αθερίδη), θέατρο Βικτώρια «Πενήντα λέξεις» του Μ. Γουέλλερ (σκηνοθεσία Γ. Παλούµπης), µε το θέατρο του Νέου Κόσµου «Συγγραφέας» του Τιµ Κράουτς. Με το Ελληνικό Φεστιβάλ «Οι lστορίες του ∆ηµήτρη Χατζή», (σκηνοθεσία Αν. Κόκκινου). «Περιµένοντας τον Γκοντό» του Σ. Μπέκετ (σκηνοθεσία Τσέζαρι Γκραουζίνις). Ερωφίλη του Χορτάτση (σκηνοθεσία Σ. Κακάλας).

∫ø™∆∞¡∆π¡√™ ™∂πƒ∞¢∞∫∏™

Γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι απόφοιτος του Εργαστηρίου Υποκριτικής Τέχνης Άκη ∆αβή – Ρούλας Πατεράκη. Έχει πάρει µέρος στις παραστάσεις: Της Νύχτας Τέκνα φρικτά (Π. Καϊτατζής), Πάρτυ Γενεθλίων (Χ. Πίντερ), Το δέντρο

57

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

των τροπικών (Γ. Μίσιµα), Βικτώρ ή τα παιδιά στην εξουσία (Ρ. Βιτράκ), Ο Ηλίθιος (Φ. Ντοστογιέφσκυ), Φαίδρα ή Άλκηστις (Ε. Πέγκα), Οι γνωρίζουσες κυρίες (Μολιέρος), Ο υπηρέτης (Β. Μελίστας), Puerto Grande (Μ. Λαµπράκης), Παρακαλώ στείλτε µου µια ρεπούµπλικα (Ρ. Φιλύρας), Τρείς εκδοχές της ζωής (Γ. Ρεζά), Η λίµνη (∆. Τσέκουρας). Έχει συνεργαστεί µε τους σκηνοθέτες: Ρ. Πατεράκη, Α. ∆αβή, Ζ. Λιανοστάθη, Ζ. Ξανθοπούλου, Γ. Αναστασάκης, κ.α. Έχει συµµετάσχει στις ταινίες µεγάλου µήκους Man in the sea (Κ Γιάνναρης), Στρέλλα (Π. Κούτρας), Ψυχή στο Στόµα (Γ. Οικονοµίδης), Αθανασία (Π. Καρκανεβάτος), Ψυχραιµία (Ν Περάκης), Όµηρος (Κ. Γιάνναρης) κ.α. Στις δουλειές του συµπεριλαµβάνονται επίσης διάφορες ταινίες µικρού µήκους και τηλεοπτικά όπως: Ματωµένα Χώµατα, Τα παιδιά της Νιόβης (Κ. Κουτσοµύτης), κ.α.

°π∞¡¡∏™ ∆™∂ª¶∂ƒ§π¢∏™

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το Μάρτιο του 1981.Είναι απόφοιτος της δραµατικής σχολής του ΚΘΒΕτου έτους 2004. Συνεργάστηκε µε τους σκηνοθέτες Α.Βουτσινά,Γ.Χουβαρδά,Ν.Μιλιβόγιεβιτς,Σ.Λιβαθινό,Γ.Κακλέα,Κ.Αρβανιτάκη, ∆.Λιγνάδη,Σ.Κακάλα,Κ.Ρήγο,Β.Νικολαϊδη,Γ.Ιορδανίδη,Ε.Μποζά,Λ.Μελεµέ,Μ.Μαυροµατάκη,Αι.Χειλάκη,Α.Ευκλείδη, Β.Μπακάκου,Ε.Θεοδώρου σε παραστάσεις του σύγχρονου και κλασικού ρεπερτοριου σε παρα-

58

Page 58

γωγές των ΚΘΒΕ, Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης,Νέο θέατρο θεσσαλονίκης,πειραµατική σκηνή Εθνικού θεάτρου, Εθνικό θέατρο, Αγγέλων Βήµα Είναι βασικό µέλος της οµάδας tageria live του Κωσταντίνου Ρήγου,εχει συµετάσχει σε τηλεοπτικές σειρές της ιδιωτικής και κρατικής τηλεόρασης.

∞§ª¶∂ƒ∆√ º∞´™

Αποφοίτησε από τη δραµατική σχολή του Ωδείου Αθηνών και το τµήµα Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας του Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών. Στο θέατρο έχει λάβει µέρος στις παραστάσεις : Άµλετ, Λοκαντιέρα, Μια Σταχτοπούτα, Ιππείς, Κατά φαντασίαν ασθενής, Παρακαλώ ας µείνει µεταξύ µας, Πέρσες, Ξενοδοχείον ο Παράδεισος, Πολύ κακό και τίποτα, Όρνιθες, Οιδίπους – ΑντιΟιδίπους, Γυάλινος Κόσµος, Ο κύκλος µε την κιµωλία, Το ηµέρωµα της στρίγγλας, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Μιζερέρε, Νεφέλες, Φοιτηταί. Έχει συνεργαστεί µε τους σκηνοθέτες Β. Νικολαϊδη, Γ. Μπέζο, Α. Ρήγα, Κ. Ρήγο, ∆. Λιγνάδη, Θ. Μουµουλίδη, Ν. Μπράντιτς, Κ. Τσιάνο, Γ. Ιορδανίδη, Σ. Τσακίρη. Έχει εµφανιστεί στις τηλεοπτικές σειρές Ονειροπαγίδα, Αν µ’αγαπάς, Ήρθε κι έδεσε, Η αδερφή της αδερφής της αδερφής µου, Τα χαϊδεµένα παιδιά, Γοργόνες, Ευτυχισµένοι µαζί, Τα µαχαιρώµατα, Το κόκκινο δωµάτιο και στο ντοκιµαντέρ “Σπύρος Λούης”.

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

∞πªπ§π√™ Ã∂π§∞∫∏™

4:39 PM

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1970. Αποφοίτησε ως αριστούχος από την δραµατική σχολή του Θεάτρου Τέχνης το 1991. Έχει εργαστεί ως ηθοποιός στον κινηµατογράφο και την τηλεόραση (Απόντες του Γραµµατικού, Καβάφης του Σµαραγδή, Από την άκρη της πόλης και ∆εκαπενταύγουστος του Γιάνναρη, Αιώνιος φιτητής του Σεϊτανίδη, Το µαντολίνο του λοχαγού Κορέλι, Η ζωή που δεν έζησα, ∆έκα Μικροί Μήτσοι, Έτσι ξαφνικά, Κλείσε τα µάτια, Κλεµµένη ζωή, Το νησί). Στο θέατρο έχει εργαστει ως ηθοποιός, παραγωγός και σκηνοθέτης. Έχει συνεργαστεί µεταξύ άλλων µε το Θέατρο Τέχνης, το Νέο Ελληνικό Θέατρο, το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων, το Θέατρο του Νότου, το Εθνικό Θέατρο, το Ελληνικό Φεστιβάλ και το ∆ΗΠΕΘΕ Πάτρας σε έργα των Μολίερου, Σαίξπηρ, Ευριπίδη, Σοφοκλή, Αριστοφάνη, Στρίντµπεργκ, Τοµά, Ουίλιαµς, Βέλτσου σε σκηνοθεσίες Μ. Κουγιουµτζή, Θ. Γράµψα, Θ. Μουµουλίδη, Λ. Βογιατζή, Γ. Χουβαρδά, Κ. Τσιάνου, Ν. Μαστοράκη, Έ. Παπακωνσταντίνου, ∆. Μαυρίκιου, Ν. Καραθάνου κ.α. Έχει ερµηνεύσει τον Λεόντιο στο Λεόντιος και Λένα, τον Φελίς στην Κραυγή, τον Αχιλλέα στην Ιφιγένεια εν Αυλίδι, τους ∆ον Ζουάν, Σγαναρέλο στον ∆ον Ζουάν, Οιδίποδα στον Οιδίπου-Αντιοιδίπου, Ζαν στην ∆εσποινίδα Τζούλια, Πιερέτ στις Οκτώ Γυναίκες, Μπάνκο στον Μακµπέθ, Οθέλλο, Άµλετ. Έχει σκηνοθετήσει το 2010 τον ∆ον Ζουάν του

Page 59

Μολιέρου για το Εθνικό Θέατρο. Υπήρξε εµπνευστής, ιδρυτής και οικονοµικός υπεύθυνος της Εταιρίας των Φίλων της Τέχνης της Υποκριτικής “ΠΡΟΣΩΠΑ”, µε τη Βάνα Πεφάνη και τον Κυράκο Κοσµίδη από το 2000 µέχρι το 2004. Από το 2006 µε την Αθηνα Μαξίµου έχουν ιδρύσει την Εταιρία Καλλιτεχνικών ∆ραστηριοτήτων αρτivities. Η εταιρία έχει στην δραστηριότητά της τις παραστάσεις «Άµλετ» και «Οιδίπους Τύραννος». Με το ∆ΗΠΕΘΕ Βόλου συνεργάζεται για πρώτη φορά.

√ƒÃ◊™∆ƒ∞ ¢øª∞∆π√À contra tempo (contra tempo chamber orchestra) Η Ορχήστρα ∆ωµατίου contra tempo σχηµατίστηκε τον Μάρτιο του 2012 µε πρωτοβουλία του αρχιµουσικού Βλαδίµηρου Συµεωνίδη, από µουσικούς που αποφάσισαν να εργαστούν µαζί ,αγνοώντας τις όποιες αντιξοότητες έχει να αντιµετωπίσει µια τέτοια κίνηση στους καιρούς που διανύουµε. Κοινός στόχος του συνόλου είναι η εξερεύνηση και η άρτια παρουσίαση του ρεπερτορίου για ορχήστρα δωµατίου διαφορετικών εποχών και αισθητικών ρευµάτων της µουσικής Τέχνης, η προβολή της ελληνικής µουσικής δηµιουργίας , σύγχρονης και παλαιότερης, καθώς και οι µεταγραφές συµφωνικών έργων για µικρότερα σύνολα. Η Ορχήστρα ∆ωµατίου contra tempo τελεί υπό την Αιγίδα του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης.

59

64pg_somaTeliko:Layout 1

60

6/13/12

4:39 PM

Page 60

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ:

Page 61

∆ΗΜΑΡΧΟΣ ΒΟΛΟΥ:

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΟΥΚΟΣ

ΠΑΝΟΣ ΤΡ. ΣΚΟΤΙΝΙΩΤΗΣ

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ:

ΑΝΤΙ∆ΗΜΑΡΧΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ:

ΝΙΚΟΛ ΜΟΥΖΑΚΗ

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΝΤΣΑΣ

ΤΕΧΝΙΚΗ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ:

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΑΡΑΜΠΙΛΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ:

ΓΙΟΥΛΗ ΠΑΠΑΘΕΟ∆ΩΡΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΥΠΟΥ:

∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΌ ΣΥΜΒΟΎΛΙΟ ΤΟΥ Ν.Π.∆.∆. «∆.Ο.Ε.Π.Α.Π. ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. ∆ΗΜΟΥ ΒΟΛΟΥ» ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ:

ΜΑΡΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΑΥΛΟΣ ΜΑΒΙ∆ΗΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΕΠΙ∆ΑΥΡΟΥ:

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΑΡΒΑΡΑ ΛΑΖΑΡΙ∆ΟΥ

ΑΝΤΙΠΡΟΕ∆ΡΟΣ:

ΜΕΛΗ:

ΑΘΗΝΑ ΜΑΞΙΜΟΥ ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΧΕΙΛΑΚΗΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ:

ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ:

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΥΛΩΝΙΤΗΣ ΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ:

ΚΩΣΤΗΣ ΜΑΝΤΖΌΠΟΥΛΟΣ

ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΑΓΚΡΗ – ΚΑΤΣΟΥΡΑ ΦΟΙΒΗ ΓΙΑΝΝΙΣΗ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΚΑΤΣΑΟΥΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΚΤΣΙ∆ΗΣ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΕΛΑΧΡΟΙΝΟΣ ∆ΙΟΝΥΣΙΟΣ ΜΠΑΛΛΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΟΜΙΚΟΣ Α∆ΑΜΑΝΤΙΑ ΜΟΥΤΣΙΝΑ ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΤΣΑΜΗΣ ΕΛΕΝΗ ΤΣΑΝΑΚΑ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΣΕΚΟΥΡΑΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΧΑΛΚΙΑΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΌΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΉΣ:

ΥΠΕΎΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ:

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΑΜΒΥΣΗ

∆Η.ΠΕ.ΘΕ. ΒΌΛΟΥ ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΒΙ∆ΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΧΟΡΗΓΙΏΝ:

ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗΣ:

ΝΙΝΑ ΑΛΤΑΝΗ

artivities@chilakisartivities.com

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ «∆ΟΕΠΑΠ ∆ΗΠΕΘΕ ∆.ΒΟΛΟΥ» ΧΡΥΣΑ ∆ΡΑΝΤΑΚΗ

61

64pg_somaTeliko:Layout 1

62

6/13/12

4:39 PM

Page 62

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

Page 63

63

64pg_somaTeliko:Layout 1

6/13/12

4:39 PM

Page 64