Αρχι<τεχνό>σωμα by Chrisanthi Karta

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ιούνιος 2018

ΑΡΧΙ < ΤΕΧΝΟ > ΣΩΜΑ Τεχνολογικές Eκτροπές και Mετασχηματιστική Αρχιτεκτονική

ερευνητική εργασία

ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΚΑΡΤΑ

επιβλέπουσα καθηγήτρια

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΣΟΥΚΑΛΑ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Σώμα : Επιλεκτική Αναδρομή

Τεχνολογία : Επιλεκτική Αναδρομή

Δίπολο Διερμηνείας

Η Τεχνολογοποίηση του Σώματος

Η Δυνητικοποίηση του Σώματος

Οθονικές Αντανακλάσεις

Archi Tech Body Archi Tech Body

Κοινωνικοπολιτικές Αναφορές

Νέα Εποχή

Παραλληλισμοί : Σώμα και Αρχιτεκτονική

Νέος (Κυβερνο)χώρος

108

Αρχιτεκτονική Ψηφιοποίηση

120

Ο ρόλος του Αρχιτέκτονα

130

Επίλογος

138

εισαγωγικο σημειωμα

Ένα καθιστάται

πράγμα σαφές :

δεν πρέπει

πλέον

τεχνολογία

πια

να

θεωρείται

Πρέπει να συζητιέται.

δεδομένη.

ι πρόσφατες εξελίξεις στην κοινωνιολογία της τεχνολογίας,

στην ευφυή προσθετική, στις διασυνδέσεις ανθρώπινου εγκεφάλουυπολογιστή και στα τεχνολογικά εμφυτεύματα, θέτουν νέα ερωτήματα ως προς τις συνέπειες της τεχνολογίας στην ταυτότητα, την κοινωνία και το μέλλον της ανθρωπότητας. Οι νέες εξελίξεις δεν μπορούν να μελετηθούν ξεχωριστά από το πολιτισμικό τους πλαίσιο. Παράλληλα, οι σχέσεις που συνάπτουμε με τα σώματα – τα δικά μας είτε άλλων- είναι καίριας σημασίας για την κατανόηση της ιδιωτικής και δημοσίας σφαίρας. Η ανθρώπινη μορφή, ως αλληγορία, ως έκφραση ταυτότητας και ως τρόπος απεικόνισης ομοιοτήτων και διαφορών, συνεχίζει να γοητεύει. Πέρα από τεχνοφοβικές αντιλήψεις και τυχόν δαιμονοποιήσεις, η τεχνολογία θεωρείται πλέον κομμάτι του τωρινού κόσμου. Με τις ποικίλες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων και των τεχνολογιών και διερωτάται κατά πόσο αυτή η τεχνολογική διάνοιξη του ιερού χώρου της σάρκας του σώματος μπορεί να θεωρηθεί μία μετατόπιση από τον άνθρωπο στον μετά-άνθρωπο. Πως αντιλαμβάνεται το σώμα όλες αυτές τις αλλαγές που υφίστανται στην κοινωνία, μέσω των τεχνολογικών εξελίξεων; Ομοίως, αυτή η εστίαση στο σώμα, ως τόπο όπου πραγματοποιείται η μίξη του ανθρώπου-μηχανής, δεν αφήνει ανεπηρέαστο τον ευρύτερο χώρο όπου το σώμα κινείται. Η αρχιτεκτονική, το σώμα του δομημένου χώρου, μεταλλάσσεται, εξαϋλώνεται, προγραμματίζεται και ψηφιοποιείται με την βοήθεια της τεχνολογίας. Η ανάδυση και

συγχώνευση

ψηφιακά

διαφορετικών

ενεργοποιημένων

πραγματικοτήτων,

συνδυασμών

του

διαμέσου

απροσδόκητου

και του εξελισσόμενου, θέτουν μία στροφή στην αρχιτεκτονική αντιμετώπιση του χώρου. Πως αντιδράει το σώμα σε αυτή την καινούργια ατοπική χωροχρονική κατάσταση; Αντίστοιχα, πως αλλάζει η καινούργια Αρχιτεκτονική για να ανταπεξέλθει στις αλλαγές και να θέσει νέα οράματα μελλοντικής κατοίκησης; 7

archi<tech>body

κριτική ματιά, η συγκεκριμένη ερευνητική προσπαθεί να αναλύσει

ΣΩΜΑ επιλεκτικη αναδρομη

We are all the same, but in different words, in different bodies, and different versions. Andrzej Zulawski

ποδίδοντας φιλοσοφικές προεκτάσεις στον προβληματισμό του

σώματος, ως σημείο εκκίνησης επιλέχθηκε ο φιλόσοφος René Descartes (1596-1650). Κατά τον ίδιο, το σώμα και η νόηση είναι ασυμβίβαστα ως προς την ουσία τους. Το σύνολο των ικανοτήτων του υποκειμένου παρουσιάζεται ως εκδήλωση μιας μοναδικής προδιάθεσης, εκείνης που χαρακτηρίζει το ίδιο υποκείμενο να σκέφτεται. Δεν υπάρχει καμία έσχατη βεβαιότητα, παρά μόνο το γεγονός ότι υπάρχει η σκέψη[1]. Όλα τα υπόλοιπα θεωρούνται

συστημικές αμφιβολίες, ειδικότερα η πλάνη των αισθητηριακών κριτηρίων. Υπάρχει τόσο έντονη σχισμή και αποκοπή της τάξης του Είναι από εκείνη των αναπαραστάσεων, όπου η διερώτηση για την πραγματικότητα του εξωτερικού κόσμου αφήνεται στο περιθώριο. O Descartes αναλύει ένα υπέρ-διανοητισμό, όπου αδυνατεί να προβλέψει τις πηγές της εμπειρικής φιλοσοφίας και φαινομενολογίας που αναπτύσσονται[2] . Έλλογο, καθώς όπως αναφέρει ο Hegel: «Κάθε φιλοσοφία, επειδή ακριβώς παρουσιάζει περιχαρακώνεται στα όρια της[3]». Η διχοτόμηση του νου και των αισθήσεων στην περίοδο της νεωτερικότητας, αφήνει το σώμα, περιθωριοποιημένο μέσα σε μία ύπαρξη δευτερευόντως σημασίας. Η αποσταθεροποίηση της καρτεσιανής θεώρησης επέρχεται σε μετα-νεωτερικές κριτικές, όπου το σώμα προσεγγίζεται ως μία ρευστή, ενδεχομενική, μεταβαλλόμενη επιφάνεια παραγωγής νοήματος. Αρχικά, ο Maurice Merleau-Ponty μετακινεί το σημείο ενδιαφέροντος από το ‘cogito ergo sum’ του Descartes στο σώμα. Κατά τον ίδιο η αντιληπτική συμπεριφορά, ως συνδυασμός 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[1] Η φιλοσοφική στάση του Descartes έχει σαφείς επιρροές στην Θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα, όπου ο αισθητός κόσμος αποτελεί πηγή πλάνης και είναι ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο σύμπαν, χωρίς σταθερότητα, αντίθετα με τις πλατωνικές Ιδέες, οι οποίες είναι τα αντικείμενα της καθαρής σκέψης, της βεβαιότητας, του Λόγου. [2] Βesnier Jean-Michele, Ιστορία της Νεωτερικής και Σύγχρονης Φιλοσοφίας, Καστανιώτη, σελ.95. [3] Hegel, Εισαγωγή στην Ιστορία της Φιλοσοφίας, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ.82.

>body

ένα ιδιαίτερο βαθμό εξέλιξης, εξαρτάται από την περιοχή της και

σωματικού εγώ και σκεπτόμενου όντος, αναδύεται μέσα από τις σχέσεις που το κάθε υποκείμενο συνάπτει με τον κόσμο και τα πράγματα γύρω του. Το σώμα αποτελεί κάτι πολύ περισσότερο από ένα μέσο ή όργανο: «είναι η έκφραση μας μέσα στον κόσμο, η ορατή μορφή των προθέσεών μας[4]». Ο τρόπος με τον οποίο δίνονται τα πράγματα στην ανθρώπινη εμπειρία προϋποθέτει ότι ο κόσμος έχει ήδη συντεταγμένες και ότι αυτές δεν είναι προϊόντα μιας εκ των υστέρων επεξεργασίας της νόησης, αλλά καθορίζονται από τη φύση του ανθρώπινου σώματος: το σώμα ορίζει το «εδώ» και το «εκεί», διανοίγει κάθε φορά τον ‘ορίζοντα’ μέσα στον οποίο δύναται να κινηθεί, αναδεικνύοντας έτσι τις κρυφές όψεις των πραγμάτων πριν αυτά ταυτοποιηθούν σε παγιωμένα αντικείμενα[5].

Αντίστοιχα,

το

σώμα

δεν

αποτελεί

καθαρή

αυθορμησία, αλλά ακολουθεί τις ενδείξεις και τις παραπομπές που τα ίδια τα πράγματα υποβάλλουν, μαθαίνει να καθοδηγείται από αυτά, να εξοικειώνεται με την ύπαρξη τους στο χώρο. Αφενός, το

>body

σώμα θεωρείται προέκταση του ίδιου του εαυτού και αφετέρου οι αισθητηριακές διακυμάνσεις ορίζουν το σώμα. Παράλληλα, τα πράγματα που συνδιαλλέγονται με το σώμα δεν θεωρούνται πεπερασμένα, αλλά είναι ανοιχτά και ανεξάντλητα σύνολα, σε ένα συνεχή αγώνα εξωτερικότητας και εξερεύνησης. Στην σκέψη του Michel Foucault, το σώμα δεν κείται εκτός σχέσεων εξουσίας, εν αναμονή ενός ερευνητικού και ερμηνευτικού βλέμματος, αλλά αντιθέτως συγκροτείται μέσω των συσχετισμών αυτών. Ουσιαστικά, είναι παγιδευμένο σε ένα σύστημα περιορισμών και στερήσεων, υποχρεώσεων και απαγορεύσεων και λειτουργεί ως μεσάζοντας: το επενδύουν, το σημαδεύουν, το δαμάζουν, το βασανίζουν, το υποβάλλουν σε αναγκαστική εργασία, το υποχρεώνουν 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[4] Maurice Merleau-Ponty, Φαινομενολογία της Αντίληψης, Νήσος, σελ.403. [5] Παύλος Κοντός, Ο φιλόσοφος - ένα σώμα στον κόσμο, Ηλεκτρονική Έκδοση Καθημερινής, [http://www.kathimerini.gr/244217/article/politismos/arxeio-politismoy/o-filosofos-ena-swma-ston-kosmo].

Wallpaper Magazine

by Martin PaperParr

σε συμμετοχή σε τελετουργίες, του επιβάλλουν σημασιολογία[6]. Ακόμα και οι προσδιορισμοί του σώματος, σε κατηγορίες όπως «λευκό» «αρσενικό» ή «ομοφυλόφιλο», δημιουργούν συσχετισμό δυνάμεων. Παράλληλα, οι εκάστοτε αντιλήψεις κάθε κοινωνίας, δεν καλύπτουν, δικαιολογούν ή διατηρούν απλώς αυτές τις σχέσεις ισχύος• παράγουν και παράγονται από αυτές - από σχέσεις ανάμεσα σε σώματα, ανάμεσα σε λέξεις, ανάμεσα σε λέξεις και σώματα σε ένα σύστημα καθυπόταξης. Διαμορφώνεται λοιπόν μια πολιτική καταναγκασμών, που συνίσταται στην επεξεργασία του σώματος, στον υπολογισμένο χειρισμό των στοιχείων του, των κινήσεών του, της συμπεριφοράς του. Το ανθρώπινο «πειθήνιο»[7] σώμα μπαίνει μέσα σ’ ένα μηχανισμό εξουσίας, ο οποίος το εξερευνά, το αποδιαρθρώνει και το ανασυνθέτει. To σώμα καταλήγει κάτι παραπάνω από ένα φυσικό φαινόμενο: αρθρώνει μία κοινωνική κατασκευή.

>body

Αν το σώμα τελικά κατά κάποιον τρόπο ¨κατασκευάζεται¨, τι συμβαίνει με το apriori[8] φυσικό σώμα; Η έντονη θεωρητικοποίηση του σώματος, όντας πάντοτε σε μία απόσταση από τα σωματικά ζητήματα, προσπαθεί με αποσωματοποιημένο τρόπο να οριοθετήσει την επικράτεια του. Τι συμβαίνει όμως με την υλικότητα[9] του σώματος[10]; Μπορεί η αυθαίρετη κοινωνική επιβολή ρόλων στο σώμα, να αντιπροσωπεύει το ίδιο όλα τα σώματα; Οι σωματικές εμπειρίες «ανδρών» και «γυναικών μπορούν να χαρακτηριστούν όμοιες; Η αντιμετώπιση του σώματος από τον Foucault καθ’ όλα σαν να ήταν ένα, κατακρίθηκε από τις φεμινιστικές προσεγγίσεις. 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[6] Michael Foucault, Discipline and Punish - The Birth of the Prison, Vintage, σελ.16. [7] Ο όρος «πειθήνιο» σώμα χρησιμοποιείται από τον Foucault ως το σώμα το οποίο αδυνατεί να αντισταθεί στην εξουσία που του επιβάλλεται. [8] O όρος apriori αναφέρεται σε οποιοδήποτε είδος γνώσης μπορεί να ανακτηθεί πριν – δηλαδή ανεξάρτητα ή χωρίς – εμπειρία. Δεν έχει χρονικές προεκτάσεις. [9] Μετάφραση από τον αγγλικό όρο Materiality, ο οποίος ορίζεται ως η φυσική υπόσταση. [10] Judith Butler, Σώματα με Σημασία, Εκκρεμές, σελ.36.

Monty Pythonâ&#x20AC;&#x2122;s The Meaning of Life Part I: The Miracle of Birth

Ακολουθώντας τον συλλογισμό της Judith Butler, η παράβλεψη των μορφών υποταγής που παράγει το σώμα της θηλυκότητας, οδηγεί στη διαιώνιση της σιωπής και αδυναμίας εκείνων πάνω στις οποίες επιβλήθηκαν αυτές οι πειθαρχήσεις. Επομένως, παρά τον απελευθερωτικό τόνο που αντηχεί η κριτική του Foucault στην εξουσία, η ανάλυσή του συνολικά αναπαράγει έναν τόνο ενδημικό σε ολόκληρη τη δυτική πολιτική θεωρία. Σίγουρα, το σώμα δεν μπορεί να αναχθεί σε ένα ντετερμινιστικά τετελεσμένο προϊόν των κοινωνικών σχέσεων ούτε όμως και σε μια αδρανή και α-ιστορική πρώτη ύλη. Δεν είναι πλέον κατανοητό ως ένα ανιστορικό, βιολογικά δεδομένο, απολίτιστο αντικείμενο της εποχής του δομισμού. Το ίδιο διαταράσσεται, μορφοποιείται και αντιπροσωπεύεται με συγκεκριμένους τρόπους σε συγκεκριμένους πολιτισμούς,

μέσω

επαναλαμβανόμενη

διάφορων αυτή

τεχνικών

ενστάλαξη

κανονικοποίησης.

νόρμας

κοινωνικά μέσω μιας διαδικασίας επιτελέσεων

κατασκευάζεται

, που χρησιμοποιεί

>body

[11]

την δύναμη του Λόγου για να παράγει, να ρυθμίζει και να μεταβιβάζει ταυτότητες. Ακριβώς, απλά με την καθημερινή επαναληψιμότητα της ομιλίας, οι επιτελέσεις εκτελούν μια συγκεκριμένη ενέργεια και επιδεικνύουν ένα ορισμένο επίπεδο εξουσίας. Η πράξη που κάνει κάποιος, η πράξη που εκτελεί, είναι κατά μία έννοια, μία πράξη που συμβαίνει προτού κάποιος φτάσει στην σκηνή. Διότι το φύλο είναι πάντα ένα «πράττειν», το οποίο κατασκευάζεται πολιτισμικά κατά τη διαρκή επανάληψη διαμορφωτικών πρακτικών, και όχι ένα «είναι». Τέτοιες

πρακτικές μπορούν να θεωρηθούν

η οικογένεια, το σχολείο, ο κοινωνικός περίγυρος, καθώς και όσες εγκαθιδρύονται μέσω μετα-νεωτερικών δραστηριοτήτων. Σταδιακά, τα καθιερωμένα δίπολα που υποβαστάζουν διακρίσεις μεταξύ

αντρών/γυναικών,

ετεροφυλόφιλων/ομοφυλόφιλων

κ.α

αρχίζουν να καταρρίπτονται όχι λόγω συνειδητοποίησης της 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[11] Ελληνική μετάφραση του όρου της Butler, performative.

αστοχίας τους, άλλα λόγω κατακερματισμού του ίδιου του ατόμου. Το άτομο ως ενιαία μορφή, αρχίζει να υφίσταται μόνο εικονικά. Το Εγώ, δηλαδή το υποκείμενο το οποίο ως τέτοιο θεωρούταν εσφαλμένα μια στιγμή ελευθερίας, τώρα έχει πλήρως κατατμηθεί. Μια γενικευμένη κατάσταση όπου το φαίνεσθαι υπερισχύει του είναι, σηματοδοτεί την επερχόμενη καπιταλιστική κοινωνία του θεάματος. Κατά τον Baudrillard[12], δια μέσου μυθολογικών και ψυχολογικών μηχανισμών οι οποίοι εστιάζονται στο σώμα, αρχίζει και χάνεται ένας βασικός ορισμός: τι είναι το σώμα; πως ορίζεται και ποια είναι τα δεδομένα που το οριοθετούν; Ταυτόχρονα, κινούμενοι σε μεταμοντέρνα πλαίσια, το σώμα του Deleuze μπορεί να είναι σχεδόν τα πάντα, αφού το επιθυμεί: ένα ζώο, ένα σώμα ήχων, ένα γλωσσολογικό σημείο, ένα κοινωνικό σώμα. Ο καθένας περνά μέσα από τόσα σώματα μέσα στον καθένα[13] και το άτομο, περιφέρεται χωρίς μόνιμη ταυτότητα ή αλλιώς με πολλαπλές αντιφατικές ταυτότητες. Οι κινήσεις και η αντιδράσεις των

>body

διαφορετικών σωμάτων, συνιστούν το ρίζωμα[14], το οποίο αποτελεί μία γραμμή διαφυγής εναντίον μίας σειράς ταξινομημένων έσχατων νοήματων αποτυπώνοντας εικόνες διαρκούς μετασχηματισμού και μεταβλητότητας του κοινωνικού πεδίου. Σε όλη αυτή την αναζήτηση νοημάτων, διαπιστώνεται πως η ύλη νοείται με πολλούς τρόπους, ή καλύτερα υπάρχει με διάφορους τροπισμούς, που όλοι, σε τελευταία ανάλυση, έχουν τις ρίζες τους στην ‘φυσική’ ύλη. Ο τρόπος οργάνωσης της σχέσης με το σώμα αντανακλά τον τρόπο οργάνωσης με τα πράγματα και τον τρόπο οργάνωσης των κοινωνικών σχέσεων. Ως υλικότητα που οργανώνεται εμπρόθετα, το σώμα είναι μια σωματοποίηση δυνατοτήτων οι οποίες προσδιορίζονται και περιορίζονται από ιστορικές συμβάσεις. Αυτές οι δυνατότητες θα διευρυνθούν περαιτέρω περιγράφοντας μία δυναμική σχέση ανάμεσα στο δια-νοητό σώμα και στο υλικό σώμα. 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[12] Jean Baudrillard, Η καταναλωτική κοινωνία, Νησίδες, σελ. 153. [13] Gilles Deleuze - Felix Guattari, Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια, Πλέθρον, Οπισθόφυλλο. [14] Νεολογισμός του Deleuze. Κυρίαρχος στην φιλοσοφία του.

>body

A long long time ago, you didnâ&#x20AC;&#x2122;t need a body. You played among the sta rs, happy and free; long before bodies were eve n invented.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ επιλεκτικη αναδρομη

Technology is not neutral. We are inside of what we make, and it is inside us. We are living in a world of connections and it matters which ones get made and unmade. Donna Haraway

αριστοτελική αντίληψη της τεχνολογίας που κυριαρχούσε στην

Δυτική σκέψη για σχεδόν 3000 χρόνια όριζε πως η τεχνολογία είναι απλώς ένα σύνολο εργαλείων που χρησιμοποιείται για την επίτευξη διαφόρων σκοπών. Οι μηχανές θεωρούνταν προβλέψιμες, προγραμματισμένες σε έναν ατέρμονο κύκλο επισκευών και μετατροπών. Οι άνθρωποι θεωρούνται πιο περίπλοκοι και διαμετρικά αντίθετοι από την τεχνολογία. Ο νους, η ελεύθερη βούληση, η ψυχή. Ποιος είναι ο διαχωρισμός ανάμεσα στον άνθρωπο και την μηχανή; Υπάρχει η γενεσιουργός ουσία που κάνει τους ανθρώπους τόσο μοναδικά ανθρώπινους; Η τεχνολογία ήταν κατά κύριο λόγο αντιληπτή ως μορφή αποξένωσης: κατά τον Martin Heidegger, η τεχνολογία αποξένωνε τα ανθρώπινα όντα εμποδίζοντας τους να έρθουν σε επαφή με την αυθεντική τους ύπαρξη. Αυτή η αρνητική κριτική μπορεί να συνδυαστεί και με την ιστορική χρονική περίοδο κατά την οποία ταχείς αλλαγές, Ο

μονότονος

χάρη στην ανάπτυξη της βιομηχανοποίησης. επαναλαμβανόμενος

χαρακτήρας

της

γραμμής

παραγωγής φάνηκε να αναγγέλλει μια νέα μορφή μαζικής κοινωνίας και ομογενοποιημένης ύπαρξης: κρύα και ανώνυμα βιομηχανικά συμπλέγματα φάνηκαν να σηματοδοτούν ένα σχίσμα στο δίπολο άνθρωπος-κόσμος[15]. Αλλά η κλασσική διάγνωση των φιλοσόφων της εποχής αποδείχτηκε βιαστική και απέτυχε να προβλέψει τους τρόπους με τους οποίους αναπτύχθηκε η τεχνολογική κοινωνία και πολιτισμός. Οι κύριες αδυναμίες της τεχνοφοβικής κριτικής του 20ου αιώνα ήταν οι έντονες σχετικοποιήσεις και η λανθασμένη αιτιοκρατία, που αποδόθηκε στην μηχανοποίηση, χωρίς να αποδίδει ευθύνες στους 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[15] Η λωρίδα παραγωγής και οι έντονες επιπτώσεις της εκβιομηχανοποίησης, μπορούν να ειδωθούν και μέσα από τα μάτια του Σαρλώ, στην ταινία “Μοντέρνοι Καιροί” (1936).

<tech>

διατυπώθηκε. Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, η κοινωνία δεχόταν

κύριους αυτουργούς, οι οποίοι αντικατέστησαν τα εργατικά χέρια με τις μηχανές για άνοδο του κέρδους. Η τεχνολογία αντιμετωπίστηκε εσφαλμένα ως ένας μηχανισμός ο οποίος αναπτύσσεται αυτόνομα και γραμμικά. Αντίθετα, η εξελικτική ικανότητα της τεχνολογίας δεν ακολουθεί μία συγκεκριμένη δομή αλλά είναι ένα δυνητικό αποτέλεσμα

μιας

σειράς

πολύπλοκων

και

διαδραστικών

διαδικασιών, οι οποίες διαδικασίες πραγματοποιήθηκαν από τον ίδιο τον άνθρωπο. Η κάθε εξέλιξη προέρχεται από σύνολα αποφάσεων που ελήφθησαν από τους ανθρώπους σε συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές φάσεις[16]. Η ανάπτυξη των τεχνολογιών οφείλει να αντιμετωπίζεται ως ένα κοινωνικό κατασκεύασμα, και όχι ως κάτι αυτόφωτο. Η κάθε τεχνολογία έρχεται στην ¨ζωή¨ μέσω μιας δυνητικής διεργασίας κοινωνικών διαδράσεων. Αυτές οι διαδράσεις και αλληλεπιδράσεις μπορεί να μην είναι εμφανείς αλλά ενυπάρχουν και αποκαλύπτονται κάθε φορά που δημιουργείται ένα πρόβλημα στη λειτουργία ενός συστήματος. Μόνο στην έλλειψη

<tech>

του, κατανοείται ο ρόλος της τεχνολογίας στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Σήμερα, πάνω από μισό αιώνα μετέπειτα, αποδεικνύεται πως η ανθρωπότητα δεν έχει πλήρως αφομοιωθεί μέσα σε ένα δαιμονικό μηχανισμό και είναι ικανή να προσεγγίσει πολλαπλές πραγματικότητες

όχι

μόνο

με

αναλογικά

μέσα.

κύρια

διαφοροποίηση της σημερινής αντιμετώπισης της τεχνολογίας προκύπτει από την μετατόπιση του φιλοσοφικού ενδιαφέροντος από τις προϋποθέσεις και συνθήκες της τεχνολογίας στην τεχνολογία καθαυτή – στις τεχνολογικές συσκευές και μηχανές, οι οποίες είναι πανταχού παρούσες στην καθημερινότητα. Όλη η πρόθεση των σημερινών θέσεων είναι να δουν την τεχνολογία όχι ως αντικείμενο έναντι των ανθρώπων, αλλά ως μεσολαβητή μεταξύ των ανθρώπων και του κόσμου. Συγκεκριμένα, τα υλικά τεχνήματα σε συνδυασμό με το

ανθρώπινο σώμα παίζουν

010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[16] Κατά κύριο λόγο η ανάπτυξη της κάθε τεχνολογίας γίνεται για πολιτικοοικονομικούς σκοπούς, πριν περάσει στα χέρια των απλών πολιτών.

σημαντικό ρόλο στην διαμεσολάβηση μεταξύ της πραγματικότητας και της συνείδησης : η παρατήρηση των άστρων με γυμνό μάτι είναι διαφορετική από την παρατήρηση μέσω ενός τηλεσκοπίου. Η οργάνωση της κοινωνικής ζωής με βάση τα ημερολόγια και τα ρολόγια βιώνεται με διαφορετικό τρόπο από την κοινωνική ζωή που οργανώνεται σύμφωνα με την κίνηση του ήλιου και την εμφάνιση του φεγγαριού. Ένας άνθρωπος ως πεζός αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα με διαφορετικό τρόπο από ένα σπρίντερ όταν τρέχει. Όσον αφορά την επιστήμη, στον κλάδο της κβαντικής φυσικής η επιστήμονες αναπτύσσουν μαθηματικές φόρμες, οι οποίες είναι αναγνώσιμες και αναγνωρίσιμες οπτικά για να περιγράψουν χώρους οχτώ και δέκα διαστάσεων. Παράλληλα, στην βιολογία υπάρχουν υπέρ-μεγεθυμένες φωτογραφίες βακτηρίων, οι οποίες γίνονται με την χρήση ηλεκτρονικών μικροσκοπίων. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι επιστήμονες χρησιμοποιούν αντιληπτικά οπτικά τεχνολογικά αντικείμενα για να περιγράψουν και να ερμηνεύσουν

<tech>

πραγματικότητες, που παρεκκλίνουν πολύ από την ανθρώπινη αντιληπτική ικανότητα. Οι επιστήμονες μελετούν τον κόσμο με την χρήση τεχνολογικών εργαλείων και τα ίδια αυτά εργαλεία βοηθούν ώστε να μορφοποιηθεί ο χαρακτήρας του πώς οι άνθρωποι κατανοούν τον κόσμο. Στο πρόσφατο παρελθόν ο τίτλος μιας Κριτικής Θεώρησης της Τεχνολογίας στερούνταν σοβαρότητας. Συγκεκριμένα, ο Bruno Latour αναφέρει ότι από την εποχή του Διαφωτισμού υπήρχε η διαχώριση ανάμεσα στον κόσμο των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών

επιστημών

(συμβολικό)

Τεχνικών επιστημών (υλικό)

και

στον

κόσμο

των

, δημιουργώντας μια εντύπωση

[17]

λειτουργικότητας έναντι του κοινωνικού αντίκτυπου. Η τεχνολογία αποκλειόταν από μία ανθρωπιστική μελέτη, καθώς θεωρούταν ότι η ουσία της βρίσκεται σε μία εξήγηση τεχνικής λειτουργίας παρά σε ένα ερμηνεύσιμο νόημα. Κατά την άποψη του, αυτοί οι δυισμοί 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[17] Bruno Latour, We have never been Modern, Harvard University Press, σελ.135.

μεταξύ του συμβολικού και του υλικού θα μπορούσαν εκ νέου να συγχωνευτούν σε έναν υδριβικό μηχανισμό, σε μία συνένωση των πραγμάτων και των σημείων, όπως ο ίδιος ονομάζει. Στην σημερινή εποχή, η τεχνολογία δε μπορεί πια να θεωρείται

μια

συλλογή από συσκευές, ή, πιο γενικά ένα άθροισμα από λογικά αντικείμενα. Το να νομίζεις ότι η μηχανή ήταν κάτι διαφορετικό ήταν παρανοϊκό. Τώρα δεν είμαστε τόσο σίγουροι. Τα τεχνολογικά μέσα έχουν κάνει εξαιρετικά ασαφείς τις διαφορές μεταξύ τεχνητού και φυσικού, νοητικού και σωματικού, αυτό-ανάπτυξης και εξωτερικής σχεδίασης σε σημείο εξάλειψης της διαχωριστικής γραμμής τους. Παράλληλα, η ανάδυση μιας πολιτισμικής στροφής προς τις επιστήμες – με την άνοδο της βιο-τεχνολογίας, της κλωνοποίησης, του διαγονιδίου και ούτω καθεξής – οδήγησε σε νέους ακαδημαϊκούς κλάδους μελέτης των νέων τεχνολογικών εξελίξεων όπως Digital Humanities, Cyborg Anthropology, SST κτλπ.

και την επηρεάζει με τρόπους που μόλις τώρα γίνονται εμφανείς. Αυτά τα ζητήματα καθίστανται πιο περίπλοκα, καθώς οι συσκευές προγραμματίζονται, ώστε να αυξάνουν την αλληλεπίδραση τους με τους ανθρώπους και να γίνονται σταδιακά δυνητικές επεκτάσεις του σώματος ή παρεμβολές του. Στo επιδραστικό έργο του Marshall Mcluhan “Understanding Media”, ο ίδιος περιγράφει πως οι νέες μορφές μέσων (ραδιόφωνο, τηλεόραση, τηλέφωνο, υπολογιστής) έχουν γίνει τεχνολογικές επεκτάσεις του ανθρώπου. Αυτή η ιδέα προσθετικής, δεν θεωρείται μία αντικατάσταση μιας χαμένης λειτουργίας, αλλά ενίσχυση και επέκταση των ανθρώπινων ικανοτήτων, μία διεύρυνση της αντιληπτικής εμβέλειας πέρα από το άμεσο φυσικό της περιβάλλον. Τα ίδια τα αντικείμενα, τεχνολογικά ή μη, δημιουργούν μία διαφορετικά συγκειμένη συνθήκη, απλώς με την παρουσία τους. Αυτή η αντίληψη των τεχνολογιών ως «επεκτάσεις του ανθρώπου» επέτρεψε μια επανεξέταση της εσωτερικής-εξωτερικής διάκρισης που έπρεπε να διαχωρίζει τον άνθρωπο από τις τεχνολογίες.

<tech>

Η τεχνολογία αρχίζει να εισβάλλει στα άδυτα της συνείδησης

All media are

extensions of some human faculty - psychic or physical.

The book is an

extension of the eye. Clothing, an

extension of the skin

an extension of the central nervous system

Electric circuitry

Αν πριν από μισό αιώνα το μέσο ήταν το μήνυμα, τώρα, αφότου δεκάδες νέα μέσα έχουν επεκτείνει τους τρόπους διάδρασης, δεν αρκεί παρά η συγκεκριμένη ερώτηση : είναι η εξίσωση ακόμα τόσο απλή; Ήταν και είναι το μήνυμα αποκλειστικά προϊόν του μέσου; Η συνεχόμενη εμφάνιση νέων μέσων – κατά κύριο λόγω έξυπνων[18] και ψηφιακών – εξισώνεται με πρόοδο[19]; Η επιλογή των μέσων έγινε από τον καθένα ή ήταν κατευθυνόμενη; Το βαθύτερο πρόβλημα των Ανθρωπιστικών Σπουδών στον Τομέα της Τεχνολογίας, είναι η αδυναμία τους να προβλέψουν τις επιδράσεις των αναδυόμενων τεχνολογιών. Αυτό προκύπτει από τις απρόβλεπτες χρήσεις της τεχνολογίας, διαφορετικές από τις αρχικά προβλεπόμενες. Αυτή η δυσκολία πρόγνωσης ορίζεται από τον Don Ihde ως μία τεχνολογικά πολλαπλή σταθερότητα[20], η οποία υπονομεύει τη μακροπρόθεσμη εξαγωγή συμπερασμάτων και case studies. Μπορούμε ωστόσο να αναφερόμαστε σε έναν τεχνολογικό ανεπηρέαστο το σώμα; Μπορεί

η τεχνολογία να είναι ανεξάρτητη και ανεξέλεγκτη από τις κοινωνικοπολιτικές επιρροές; Χωρίς να υποκύπτει κανείς σε τεχνοφοβική φρενίτιδα αλλά ούτε σε υπέρ-ανθρωπιστική ευφορία, η τεχνολογία και τα αντικείμενα επηρεάζουν και μεταλλάσουν την επίγνωση και ότι θεωρείται πως είναι πιθανό και επιθυμητό. Τα τεχνολογικά αντικείμενα καταλήγουν να διαμορφώνουν τα όρια και τους περιορισμούς της πραγματικότητας. Η προσέγγιση της τεχνολογίας καθίσταται

απαραίτητη, για να κατανοηθούν οι πολλαπλοί

ρόλοι της στην αλληλεπίδραση, στην επικοινωνία, στην κοινωνία. 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[18] Η τρέχουσα και κυριότερη τάση αυτή την στιγμή είναι να γίνονται τα πράγματα όλο και πιο έξυπνα, δηλαδή η δημιουργία αντίληψης, γνωστή και ως τεχνητή νοημοσύνη. Επιπλέον, η δημιουργία διαφορετικών και νέων τύπων σκέψης με την βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, πιστεύεται πως θα βοηθήσει στην επίλυση προβλημάτων που είναι τόσο δύσκολα στον επιχειρηματικό ή επιστημονικό τομέα που ο ανθρώπινος τρόπος σκέψης δεν μπορεί να τα λύσει. [19] Ενθυμούμενη τα λόγια του Rimbaud «Γιατί η πρόοδος να μην σημαίνει πάω προς τα πίσω»; [20] Technological Multi-Stability στα αγγλικά, η μετάφραση είναι της γράφουσας.

<tech>

ντεντερμινισμό, που αφήνει

διπολο διερμηνειασ

Idealism: Only my mind exists. Materialism: Only matter exists. Dualism: Both mind and matter exist. Existentialism: God damnit, who cares? Can’t you see that we are going to die any second now?!

φού τα αντικείμενα, ως προϊόντα τεχνολογικής μετεξέλιξης

συνεχώς αλλάζουν, τα ερωτήματα που τίθενται είναι προφανή : Πως η τεχνολογία επιδράει συνεχώς και μεταλλάσσει το ανθρώπινο σώμα; Ποιος είναι ο ρόλος που παίζει η τεχνολογία στην σχέση του ανθρώπου με την πραγματικότητα; Έχοντας αφήσει πίσω την πρώτη ψηφιακή επανάσταση και διανύοντας μία μετάψηφιακή, η κατανόηση της σημερινής κατάστασης δεν αποσκοπεί στην περιγραφή μίας ζωής μετά το ψηφιακό, αλλά προσπαθεί να περιγράψει τις συνέπειες που έχει ο ψηφιακός τεχνολογικός κόσμος στον φυσικό. Ενώ η ψηφιακή εποχή είχε επαυξήσει την ανθρώπινη ικανότητα με υπέρ-φυσικούς τρόπους προσθετικής, η μετά-ψηφιακή εποχή μπορεί να προσφέρει παραδείγματα και εφαρμογές, με τα οποία να είναι δυνατόν να εξεταστεί και να κατανοηθεί αυτή η βελτίωση.

ή ο κοντινός απόγονος του θα μπορέσει στην πάροδο του χρόνου να ξεπεράσει τους βιολογικούς περιορισμούς που ορίζουν την ύπαρξη του όπως η συμβατική σωματική, αισθητηριακή και διανοητική ικανότητα του. Μέσω της χρήσης υψηλής τεχνολογίας, υπάρχει πιθανότητα επαύξησης του εαυτού με την χρήση ενός γενετικού κώδικα ή την αλληλεπίδραση με μη-βιολογικά μηχανήματα. Όσο και να θεωρείται υπερβολική ή απλώς μυθοπλαστική, η επιστημονική φαντασία διαπραγματεύεται όλα τα παραπάνω ζητήματα από τον 18ο αιώνα. Αλλά μπορούν άραγε πραγματικά να υφίστανται στην πραγματική ζωή; Εάν η πραγματικότητα σημαίνει κάτι ουσιαστικό, κάτι σταθερό, τότε η μεταμόρφωσή της, εάν δεν είναι αδύνατη, δεν θα μπορούσε να μοιάζει με ύβρη όπως αυτή εκφράστηκε φιλολογικά και καλλιτεχνικά, από τον «Frankenstein» της Mary Shelly το 1818 (τεχνολογοποίηση) μέχρι το «Matrix» των αδελφών Wachowski, το 1999 (δυνητικοποίηση); Πρέπει λοιπόν να υφίσταται ένας φόβος μίας γενικής αποπραγματοποίησης;

<tech>body

Έστω και σε επίπεδο αρχής, θεωρείται πως ο σημερινός άνθρωπος

Σε απάντηση της παραπάνω διερώτησης θεωρείται πως δεν υπάρχει τίποτα τόσο ακαθόριστο όσο η αλήθεια καθώς και η άμεση αντίληψη του κόσμου και της φύσης «έτσι όπως πραγματικά είναι». Οι νέες τεχνολογίες αρχίζουν να αμφισβητούν την ίδια την ιδέα της αυθεντικής ανθρώπινης εμπειρίας. Παρότι φαντάζει παράδοξη η αλληλεπίδραση ανθρώπου και μηχανής, η ίδια παραδοξότητα αναιρείται αν αναλογιστεί κανείς πόσο αναμειγμένα είναι τα τεχνολογικά αντικείμενα με τον άνθρωπο (από το κατσαβίδι μέχρι το κινητό τηλέφωνο) και πόσο η έννοια ¨άνθρωπος¨ διαμορφώνεται σωματικά και νοητικά από αναρίθμητες εξωτερικές δυνάμεις[21]. Τα τεχνικά αντικείμενα περνούν από χέρι σε χέρι, από σώμα σε σώμα, παράγουν κοινές χρήσεις, γίνονται φορείς τεχνογνωσίας, αγγελιαφόροι συλλογικής μνήμης, καταλύτες συνεργασίας. Τα αντικείμενα και τεχνήματα συγκροτούν τον άνθρωπο ως κοινωνικό

<tech>body

υποκείμενο, γνωστικό υποκείμενο, και υποκείμενο της πράξης. Μέσα από μια συνεχή κριτική διαδικασία, οι γνώσεις πάνω στα τεχνολογικά επιτεύγματα και την ανθρώπινη σωματική πρακτική διευρύνονται και διαδρούν μεταξύ τους, παράγοντας νέες γνώσεις, οι οποίες με τη σειρά τους, εφόσον εφαρμοστούν, θα αποτελέσουν το υπόβαθρο για νέα πειράματα. Αυτό που ίσως είναι επιτακτικό, δεν είναι μία οντολογική επανακατηγοριοποίηση του ανθρώπου, αλλά μία προσεκτική μελέτη και εξέταση του «τόπου» από τον οποίο προέρχεται ο ίδιος: ο τόπος του ανθρώπου, το σώμα ως αντικείμενο επεξεργασίας. Τα σώματα γίνονται όλο και περισσότερο υδριβικές ενότητες, στις οποίες η ευφυΐα και η προθετικότητα[22] διαχέονται μεταξύ ανθρώπινου και τεχνητού με όλο και περισσότερους τρόπους. Η παραπάνω ανάλυση οδηγεί και σε περαιτέρω διαχωρισμούς. Το 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[21] Ο Alfred North Whitehead ισχυρίστηκε ότι η πραγματικότητα αποτελείται από διαδικασίες και όχι από υλικά αντικείμενα. Η πραγματικότητα δεν κατασκευάζεται από κομμάτια ύλης που υπάρχουν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, αλλά από διαδικασίες που ορίζονται από τις σχέσεις τους με άλλες διαδικασίες. Η διαδικασία πάνω από την ουσία (process philosophy). [22] Μετάφραση του αγγλικού όρου Intentionality.

<tech>body The technological forces that shape our society.

σώμα οριοθετείται ως ιδέα ή ως αντικείμενο; To κέντρο επεξεργασίας του είναι η μορφή του ή το νόημα του; Σαφώς, η κάθε ιδέα αποτυπώνει επακόλουθα έναν συγκεκριμένο τρόπο απεικόνισης, αλλά ο παραπάνω διαχωρισμός θεωρήθηκε σκόπιμος για την μετέπειτα συνέχεια της συλλογιστικής πορείας. Ως εκ τούτου, δεν μπορεί να παραλειφθεί αυτή η διχοτομία και η έκθεση του σώματος στο ευρύ φάσμα της τεχνολογίας με δύο τρόπους, που βασίζονται στον δυαδικό διαχωρισμό του: την τεχνολογοποίηση του σώματος, το σώμα ως αντικείμενο και την δυνητικοποίηση του σώματος, το σώμα ως ιδέα. Οι συγκεκριμένοι όροι είναι απαραίτητο να μελετηθούν ξεχωριστά για να δοθεί η ευρεία διάσταση της τεχνολογίας στο ανθρώπινο σώμα. Οι ποίκιλες απόψεις που εκφράζονται γύρω από το διανοητό σώμα και το υλικό σώμα δεν περιορίζονται σε αυστηρώς επιστημονικά δεδομένα, αλλά σε μία σύμπτυξη παραδειγμάτων της λογοτεχνίας, της αρχιτεκτονικής και της τέχνης, αποκτώντας έναν διεπιστημονικό χαρακτήρα.

<tech>body

η τεχνολογοποιηση του σωματος The machine is simply the succession of little 0s and 1s, so that the question whether it is human or not is obviously entirely settled - it isn’t. Except, there’s also the question of knowing whether the human, in the sense in which you understand it, is as human as all that. Jacques Lacan 32

Έλον Μάσκ, ο γενικός διευθυντής και επικεφαλής τεχνολογίας

της εταιρείας SpaceX και Tesla σε τελευταία συνέντευξη του δηλώνει εμφατικά: «το ανθρώπινο είδος για να επιζήσει οφείλει να βελτιώσει και να ενισχύσει ψηφιακά τον εγκέφαλο του αν θέλει να συσχετίζεται με ένα μέλλον γεμάτο με Τεχνητές Νοημοσύνες (Α.I.)»[23]. Οι αισθητηριακές μας ικανότητες όπως τις όριζε η φαινομενολογία αρχίζουν να υστερούν σε έναν κόσμο όπου αυτοματοποιημένοι τεχνητοί οργανισμοί ενισχύουν συνεχώς τις δυνατότητες τους χρησιμοποιώντας τεχνολογικά μέσα. Πως ορίζεται η καινοτομία όταν σε έναν τεχνολογικά επαυξημένο κόσμο τα δικά μας sensorials δεν επαρκούν; Θα είναι αρκετές οι ήδη υπάρχουσες αισθητηριακές μας ικανότητες ή θα χρειαστεί μια επαύξηση τους; Ανοίγονται άραγε δρόμοι για την ανάπτυξη διαφορετικών αισθητηριακών ικανοτήτων από τις δεδομένα ήδη υπάρχουσες;

ικανοτήτων δεν μπορεί να θεωρηθεί τωρινή. Ο άνθρωπος επιζητούσε πάντοτε να ξεφύγει από την στατικότητα που ορίζει το σώμα του, να το τροποποιήσει, να το διευρύνει, να το φυγαδεύσει σε έναν άλλον εαυτό. Η σκόπιμη μεταβολή της ανθρώπινης ανατομίας ή της σωματικής εμφάνισης του ανθρώπου[24], ως μορφή ένδυσης, αυτό-έκφρασης, διαφοροποίησης συναντάται ήδη σε διάφορες φυλές της Αφρικής και επεκτείνεται και στον Δυτικό Κόσμο μέσω διάφορων τεχνικών όπως η δερματοστιξία, η πλαστική χειρουργική, η ορθοδοντική, τα εμφυτεύματα κοσμημάτων. Αυτή η αλλοίωση της φυσικής σωματικής δομής διαφοροποιήθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μέσω της τεχνολογίας. Το ανθρώπινο σώμα αναγνωρίστηκε και αντιμετωπίστηκε ως ένα 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[23] Rima Sabina Aouf, Humans need to become cyborgs to survive, says Elon Musk. Ηλεκτρονική Έκδοση Περιοδικού Dezeen, [https://www.dezeen.com/2017/02/15/ elon-musk-humans-become-cyborgs-survive-artificial-intelligence-technology-news/] [24] Ο αγγλικός όρος είναι body modification.

<tech>body

Η επιθυμία του ανθρώπου για τροποποίηση των σωματικών του

πολύπλοκο κυβερνητικό σύστημα ηλεκτρικών πεδίων, ρευστότητας και βιομηχανικής. Η αλληλουχία των γενετικών δεδομένων διαπέρασε το σώμα, καθιερώνοντας μία θεμελιώδη ισοδυναμία μεταξύ του γενετικού κώδικα και του κώδικα του υπολογιστή, και κατά συνέπεια μεταξύ της βιολογίας και της πληροφορικής. Η υλικότητα της τεχνολογίας άρχισε σταδιακά να λειτουργεί σε όλες τις περιοχές της κοινωνικής ζωής, παρεμβαίνοντας παράλληλα στη βιολογική υλικότητα των σωμάτων. Το 1960, ο επιστήμονας της NASA, Manfred Clynes Coined, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την λέξη cyborg σε ένα άρθρο του στο περιοδικό Astronautics. Ο νεολογισμός αυτός προέκυψε συνδυάζοντας τους όρους ‘cybernetics’=κυβερνητικός και “organism”=οργανισμός και έμελλε να ενσαρκώσει την ένωση του τεχνολογοποιημένου ανθρώπου. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει την επιτακτική ανάγκη για αυτορυθμιζόμενη κυβερνητική, αφήνοντας την ανθρώπινη

<tech>body

εμπειρία να διευρυνθεί, αλλά σταδιακά έφτασε να περιγράψει ένα ευρύτατο φάσμα συζεύξεων ανθρώπου και μηχανής, μεταφορικό και κυριολεκτικό. Οι δυνατότητες του cyborg εξερευνήθηκαν τόσο στην τέχνη, την λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, όσο και στις επιστημονικές και κριτικές σπουδές. Ήδη στην επιστημονική φαντασία με το έργο “Frankenstein” της Mary Shelly, αλλά και μετέπειτα σε ταινίες, όπως το Blade Runner και το 2001: A Space Odyssey, μέσω διαφόρων μορφών απεικόνισης, ο φόβος της τεχνολογίας και της αλλαγής, προβαλλόταν στον τεχνολογικό οργανισμό, ο οποίος όντας ακρωτηριασμένος παρουσιαζόταν ως το εγγενώς άλλο : όχι ως μέρος του ανθρώπου, αλλά ως ανταγωνιστής και εχθρός της ανθρωπότητας. Υπήρχε πάντα η σκιά του φαντάσματος στην μηχανή, μια σκιά με ποιότητες ανθρώπινης συνείδησης, όπου πάντα ο δημιουργός πάλευε με τις επιπτώσεις αυτού που είχε δημιουργήσει. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτή η φιλοσοφική και ηθική πάλη προοικονομούσε πως ο οργανισμός θα καταφέρει να ελέγξει και να υπερβεί τον δημιουργό του. Σε αντίθετη πλεύση, αρμενίζοντας σε φιλοσοφικά μονοπάτια, ο όρος cyborg χρησιμοποιήθηκε ως το νέο 34

<tech>body

Donna Haraway, Simians, Cyborgs and Women, Hardcover.

οντολογικό πρότυπο του 21ου αιώνα. Χαρακτηριστικά, η Donna Haraway, με όρους μανιφέστο, ανακοινώνει αυτό το αναδυόμενο τυπολογικό είδος, ακροβατώντας ανάμεσα στην πραγματικότητα και στην φαντασία[25]. Με σαφή διαρθρωμένο πολιτικό λόγο, το cyborg της Haraway δεν έχει φύλο, χρώμα και εθνότητα, και αμφισβητεί το φιλελεύθερο ανθρώπινο υποκείμενο, το οποίο είναι αδιάφορο στην ανισότητα και την διαφθορά. Θεωρεί πως μέσω της συλλογικής συνείδησης των νέων αυτών όντων μπορεί να δημιουργηθεί μια ισχυρή κοινωνικοπολιτική δύναμη προς μια θετική αλλαγή για το συλλογικό καλό. Μία παρόμοια οπτική παρουσιάζει και το manga “Ghost in the Shell”, όπου τα cyborgs συχνά απεικονίζονται με σωματικές και πνευματικές ικανότητες που ξεπερνούν τις αντίστοιχα ανθρώπινες, θέτοντας φιλοσοφικούς προβληματισμούς.

<tech>body

Σήμερα, η ιδέα του Manfred Clynes Coined για ένα υβρίδιο τεχνολογίας και ανθρώπου φαίνεται να αποκτά ‘σάρκα και οστά’ στον πραγματικό κόσμο. Τα όρια που διαφοροποιούν τα γεγονότα από τα μυθιστορήματα, αρχίζουν και αναδύουν αυτή την νέα μορφή ζωής, αυτόν τον υβριδικό οργανισμό, ο οποίος συγχωνεύει τον άνθρωπο με τις συσκευές. Ωστόσο, το cyborg υλοποιείται, εν μέρει από τα αντικείμενα, αλλά επίσης, εν μέρει, από τους ανθρώπους, δημιουργώντας μία νέα τάξη που κάνει απόλυτα διφορούμενη τη διαφορά μεταξύ του φυσικού και του τεχνητού, του νου και του σώματος. Τα cyborgs είναι όντα, των οποίων οι ικανότητες έχουν ενισχυθεί λόγω της ύπαρξης και της εξέλιξης της τεχνολογίας. Στην περίπτωση του εικαστικού Stelarc, η τεχνολογία αποκτά μία θεϊκή υπόσταση. Τα προγράμματα που διευρύνουν την διασύνδεση του σώματος με τις τεχνολογίες, αναζητώντας εμπειρίες παρεκβολής, προκαλούν μία αισθητηριακή και ιερή αλληλεπίδραση. Στις περισσότερες performances του, υπάρχει πάντα η προθυμία 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[25] Donna Haraway, Simians, Cyborgs, and Women, ,σελ. 150.

<tech>body Stelarc, Exoskeleton, 2003.

να υποβληθεί ο ίδιος σε μηχανικές εμπειρίες, καταργώντας του περιορισμούς ενός παρωχημένου στατικού σώματος. Συγκεκριμένα, στο “Exoskeleton” αν και αρχικά αντικρίζοντας τον, παρατηρείται μια μεγάλη αντίθεση του μηχανικού σώματος από το βιολογικό, όσο το performance εξελίσσεται το τεχνολογικό μέρος του σώματος καθιστά μαζί με το βιολογικό μία ολοκληρωμένη επέκταση της σωματική δομής. Παρουσιάζει την νέα τεχνολογική κοινωνία που επικεντρώνεται στην μεταβαλλόμενη φύση των σχέσεων ανθρώπου και τεχνουργημάτων και το πώς ορίζεται ο άνθρωπος σε αυτή την νέα τεχνολογικά ανεπτυγμένη εποχή. Τα υποθετικά και καλλιτεχνικά σενάρια πλησιάζουν την πραγματικότητα και οι ανακαλύψεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη και στην Μηχανική Μάθηση καθιστούν σαφές ότι καθημερινά πλησιάζει όλο και περισσότερο η στιγμή όπου θα υπάρξει συγχώνευση

<tech>body

του ανθρώπου και της μηχανής και θα επαναπροσδιοριστεί τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Ο υπέρμαχος αυτής της άποψης, Kevin Warwick, γνωστός για τις μελέτες του σχετικά με τις άμεσες διεπαφές μεταξύ του υπολογιστή και του ανθρώπινου νευρικού συστήματος, ενσωματώνει εμφυτεύματα στο σώμα του για να επικοινωνεί με τα αντικείμενα γύρω του. Καταγγέλλοντας την ανθρώπινη ομιλία ως μία διαδικασία κωδικοποίησης η οποία είναι ανακριβής, φτωχή, επιρρεπής στο σφάλμα, απίστευτα αργή και παρωχημένη, προτάσσει μία υδριβική επικοινωνία μόνο μέσω της σκέψης. Με αυτόν τον τρόπο, οι άνθρωποι θα αποτελούν κόμβους στο τεχνολογικό δίκτυο, επεκτείνοντας την ανθρώπινη ταυτότητα τους μέσω της τεχνολογίας. Ομοίως, αυτή η επεμβατική διάνοιξη του σώματος πραγματοποιείται ήδη από ομάδες ανθρώπων, εν ονόματι Grinders, οι οποίοι αυθαίρετα τροποποιούν το σώμα τους εισάγοντας ηλεκτρονικές συσκευές, τεχνολογικά τσιπάκια και εμφυτεύματα. Ακολουθώντας το κίνημα του cyberpunk και biohacking, οι Grinders χρησιμοποιούν τους εαυτούς τους ως πειραματόζωα, εισάγοντας στο σώμα τους με μεθόδους diy από ενσωματωμένα τσιπάκια που διαβάζουν και μεταδίδουν βιομετρικά δεδομένα, μέχρι μικρές πλάκες με LED φωτάκια που λάμπουν κάτω από το δέρμα. 40

Grinders

<tech>body

Φανερώνεται λοιπόν, πως η τεχνολογία έχει τεράστια δύναμη να παράγει και να παρουσιάζει αντικείμενα επιθυμίας. Το ζήτημα του ανθρώπου ως τεχνολογικό ον τίθεται στο προσκήνιο, και το κάθε καινούργιο κίνημα μπορεί να θεωρηθεί είτε μία προσπάθεια ελεύθερης πρόσβασής στις νέες επεμβατικές τεχνολογίες είτε ένας εξτρεμιστικός πειραματισμός. Ως μία σύνθεση οργανικών και συνθετικών τμημάτων, το cyborg παρέχει ένα σημαντικό μέσο στην ψηφιακή εποχή για την ερώτηση και τη διερεύνηση της διαφορά μεταξύ ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης. Καθώς οι νέες τεχνολογίες γίνονται όλο και πιο διαδεδομένες και επεμβατικές, παρατηρείται μία αντιθετική πορεία προς την ανθρωποποίηση της τεχνολογίας και την τεχνολογοποίηση του ανθρώπου. Με αυτή την διαρκή επιθυμία ομοιότητας με τις μηχανές, πόσο εύκολη θα είναι η αποδοχή ενός τεχνολογικά επαυξημένου εαυτού; Θα υπάρχει μία παράξενη αίσθηση ενός Uncanney Valley όταν αντικρίζουμε την

<tech>body

νέα σωματική μας διαμόρφωση; Στο κινηματογραφικό έργο του Shinya Tsukamato, Tetsuo, ένας φετιχιστής του μετάλλου, βιώνει βάναυσα αυτήν την σωματική συμβίωση, καθώς εισάγει αυθαίρετα κομμάτια μέσα στο ίδιο του το σώμα, με αιματηρά αποτελέσματα. Σταδιακά, ο οργανισμός του μεταλλάσσεται σε ένα ανθρωπόμεταλλικό τέρας και μηχανοποιείται. Ο φόβος της τεχνολογίας και η εφιαλτική ζωντάνια των μηχανών στοιχειώνουν το έργο και μέσα από πρώιμες άχαρες και σπασμωδικές κινήσεις αναζητείται μία νέα σχέση με τη σωματικότητα. Μια υπόσχεση συνδέεται πάντα με το μέλλον, με την ελπίδα της πραγμάτωσης, και συνοδεύεται αναγκαστικά από το άγχος μιας πιθανής αποτυχίας. Οι έννοιες του cyborg, του εκτεταμένου σώματος, ως μία αποκλίνουσα φυλή της ανθρωπότητας, αρχίζει να ακούγεται ως μία πραγματική δυνατότητα. Ο δισταγμός του ηθικού φόβου αυτής της τεχνολογικής τροποποίησης παραμένει σιωπηλός και ο αντίκτυπός του στον πολιτισμικό τομέα μένει παρά να φανεί.

Shinya Tsukamoto, Tetsuo - The Iron man, 1989.

<tech>body

η δυνητικοποιηση του σωματος Infographic technologies will likewise force a readjustment of reality and its representations. Paul Virilio

ι ‘προσωπικές’ σχέσεις που συνάπτονται ανάμεσα στον

άνθρωπο και τις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών έχουν συμβάλλει σε μία βαθιά αλλαγή στην φύση της ανθρώπινης υποκειμενικότητας και εμπειρίας, η οποία ήδη προαναγγελλόταν μέσα από την τεχνολογική επανάσταση. Στον 21ο αιώνα η προσωπική χρήση, η γνωστική λειτουργία και η υποκειμενικότητα επεκτείνονται μέσα από τις προσθετικές ψηφιακές τεχνολογίες και στο ανθρώπινο υποκείμενο συντελείται όλο και περισσότερο μια συνάθροιση δικτύων επικοινωνίας ανθρώπου-τεχνολογίας[26]. Οι θεωρίες της πληροφορίας και του Κυβερνοχώρου επιτρέπουν πλέον την υπέρβαση της υλικής υπόστασης της ανθρώπινης ύπαρξης, μετατρέποντάς τη σταδιακά σε πληροφοριακή δομή. Παράλληλα, όλη η υλική διάσταση του κόσμου, διασπάται πλέον σε ροές πληροφοριών, οι οποίες κωδικοποιούνται σε διάφορους αλγόριθμους με σκοπό την επεξεργασία και αναμόρφωση τους κόσμο. Με την βοήθεια τους, το σώμα γίνεται μία διεπαφή επικοινωνίας μεταξύ του πραγματικού και του δυνητικού, του άυλου και του υλικού, του ρευστού και του σταθερού. Η δομή του σώματος διαμελίζεται στις βασικές του λειτουργίες, ώστε στη συνέχεια τηλεματικά να ανακατασκευαστεί. Αυτή η δυνητική διαμόρφωση του σώματος δεν συνεπάγει μόνο την μετατροπή των λειτουργιών του, αλλά και τη μετατόπιση της προσέγγισης της σωματικής υπόστασης του ανθρώπου, ο οποίος ακροβατεί ανάμεσα στον πραγματικό κόσμο και σε απεριόριστους δυνητικούς κόσμους, παραγόμενους από την τεχνολογία. Η πολυδιάστατη ανασυγκρότηση του σώματος οδηγεί στο γεγονός πως το σώμα δεν προσεγγίζεται πλέον με όρους ενός στατικού και αμετάβλητου σημείου, αλλά μάλλον ότι θεωρείται μια πολλαπλότητα σωμάτων 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[26] Kathy Cleland, Prosthetic Bodies and Virtual Cyborgs, σελ. 75. [27] Η ακριβής μετάφραση του Virtual είναι Εικονικό. Για καλύτερη κατανόηση και εντρύφηση με το νόημα επιλέχθηκε σαν μετάφραση (έτσι όπως το μεταφράζουν οι περισσότεροι ερευνητές) το Δυνητικό.

<tech>body

σε μία προσομοίωση της πραγματικότητας, σε έναν δυνητικό[27]

-φανταστικών,

σεξουαλικών,

επιχειρησιακών,

τεχνολογικά

πειθαρχημένων, ενισχυμένων.

φυλετικών,

Επιπλέον,

αυτοί

οι κώδικες, οι οποίοι ορίζουν την συμπεριφορά αυτής της πολλαπλότητας δεν έχουν καμία σταθερά, αλλά είναι οι ίδιοι συνεχώς μεταβαλλόμενοι, διακυμαινόμενοι, τυχαία μετακινούμενοι. Δεν υπάρχουν πια σταθεροί, μη αμφισβητούμενοι κώδικες που διέπουν την σεξουαλικότητα, το φύλο, την τάξη, αλλά μόνο ένα εξελισσόμενο πεδίο αμφισβήτησης[28]. Η σχέση της δυνητικής και της φυσικής παρουσίας μέσω εμφυτεύσεων τεχνολογίας, δεν μπορεί να θεωρηθεί μία απλή διχοτόμηση. Αντίθετα, πρόκειται για μία πολύπλοκη αλληλεπίδραση που επηρεάζει την κατανόηση τόσο του σώματος όσο και της δυνητικής ταυτότητας του. Αν ως τώρα το σώμα λειτουργούσε ως δέκτης μίας ποικίλομορφικής αντίληψης της υπαρκτής πραγματικότητας, μία νέα

<tech>body

λειτουργία διεργασίας, η υπερ-αντίληψη[29] ξεπροβάλλει στον διαδικτυακό ορίζοντα. Η βασική έννοια της φυσικής τρισδιάστατης διάστασης του σώματος, ως μορφή ανάλυσης και αντίληψης, έχει χάσει σταδιακά την ισχύ και σημασία της. Αντί αυτού εφευρίσκονται ηλεκτρονικά μέσα και συστήματα καθορισμού του χώρου, τα οποία δεν έχουν κανένα κοινό με τα συστήματα του παρελθόντος και διαφοροποιούν τις λογικές αντίληψης που επικρατούν. Η δυνατότητα του σώματος να λειτουργεί σε κάθε γωνία του σύμπαντος μέσω μιας μορφής προσθετικής δια-δραστικής μηχανής, αρχίζει να επηρεάζει σταδιακά τα μοτίβα της συνείδησης και των αισθήσεων. Η αρχή των παραδοσιακών πρόσθετων στοιχείων, όπως του μπαστουνιού ή του τεχνητού οργάνου, ως μηχανισμοί επέκτασης των κινητικών ικανοτήτων του σώματος, ενισχύεται, χάρη σε μία νέα μορφή ψηφιακής εμβύθισης[30]. Με την ανάπτυξη 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[28] Kroker Arthur, Body Drift, σελ. 11. [29] Τele-perception στα αγγλικά από το βιβλίο του Paul Virilio, Lost Dimension. Η ελεύθερη μετάφραση είναι της γράφουσας. [30] Η έννοια της εμβύθισης δεν μπορεί να ποσοτικοποιηθεί. Περιγράφει την (ψευδ)αίσθηση της ύπαρξης του χρήστη μέσα στον δυνητικό χώρο.

των τεχνολογιών εφευρίσκονται τεχνολογικά ψηφιακά πρόσθετα, όπως ένα γάντι ή γυαλί εικονικής πραγματικότητας (VR), τα οποία έχουν την δυνατότητα να μεγεθύνουν και να διευρύνουν τη σφαίρα των λειτουργιών του σώματος επ΄ αόριστον, εξελίσσοντάς το σε ένα υπέρ-σώμα. Παρότι το φυσικό σώμα παραμένει τρομακτικά αδρανές, σε μία ψηφιακή πραγματικότητα, το ψηφιακό σώμα δραπετεύει από τον εαυτό του, αποκτά νέες ταχύτητες, κατακτά νέα πεδία. Η σταδιακή μετάλλαξη σε δυνητικά σώματα και η αίσθηση δυνητικοποίησης δεν μπορούν να αναχθούν ως μία διαδικασία εξαφάνισης ή εξαΰλωσης, αλλά ως μία μεταβατική μορφή από μία σταθερά σε μία προβληματική, μία μετενσωμάτωση του ανθρώπου, μία νέα περίοδο αυτοδημιουργίας. Η δυνητικοποίηση του σώματος δεν είναι μια αποσάρκωση αλλά μια επανεφεύρεση, ένας πολλαπλασιασμός μια ανυσματοποίηση (vectorialisation) του ανθρώπου. Το ατομικό σώμα είναι η πρόσκαιρη ενεργοποίηση ενός πελώριου υβριδικού υπέρ-σώματος, που έχει απομονωμένο, αποχωρισμένο από το περιβάλλον, σχεδόν ακίνητο. Αργότερα εξορμά έξω από τον εαυτό του, περνά μέσα από έναν δορυφόρο εκτινάσσει κάποιον δυνητικό βραχίονα ψηλά στον ουρανό, κατά μήκος των δικτύων επικοινωνιών. Επιστρέφει κατόπιν μετασχηματισμένο, σε μια σφαίρα οιονεί ιδιωτική και ούτω καθεξής άλλοτε εδώ, άλλοτε παντού, άλλοτε στον εαυτό του και άλλοτε σε μίξη. Η σταδιακή μετάλλαξη του ανθρώπου με όρους υποκειμενικότητας στην νεωτερική εποχή, με όρους ατομικότητας στην μετά-νεωτερική και με όρους χρήστη στην υπερ-νεωτερική δεν επαρκούν για να περιγράψουν την σημερινή ψηφιακή μετάλλαξη του. Η βιωματική εμπειρία του ψηφιακού χώρου πραγματοποιείται μόνο όταν το σώμα διαθέτει ψηφιακή διάσταση. Το ψηφιακό σώμα καθορίζεται πλέον ως η αντιληπτική ψηφιακή αντιπροσώπευση σε ένα δυνητικό περιβάλλον, της οποίας οι συμπεριφορές και κινήσεις καθορίζονται σε πραγματικό χρόνο από ένα ανθρώπινο ον. Η δημιουργία ενός δυνητικού σώματος, αντανακλά πλέον την κοινωνική ύπαρξη. Η διαμόρφωση του εαυτού είναι υπαρκτή σε μια ατέρμονη σειρά αναπαραστάσεων, 47

<tech>body

κοινωνικό και τεχνοβιολογικό χαρακτήρα. Συχνά είναι μικροσκοπικό

διασκευών και ανακυκλώσεων, σεναρίων που προϋπάρχουν και που συχνά προσφέρονται διά μέσου της τεχνολογίας[31]. Το δυνητικό, ως το σύνολο του υλικού σύμπαντος σε όλη του την απρόσιτη και μαζική πολυπλοκότητα του, προσκρούει στο σώμα. Αυτή η προσωρινή άρθρωση του σώματος οδηγεί σε μία απεξάρθρωση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης από το φυσικό σώμα λόγω των εικονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η χρησιμοποίηση του όρου virtual cyborg, επιλέγεται καθώς είναι απαραίτητες οι τεχνολογικές μηχανές για την εμβύθιση στην νέα διαδικτυακή πραγματικότητα, τον κυβερνοχώρο. Ο σημερινός άνθρωπος, εν μέσω δυνητικοποίησης,

παρουσιάζεται ως ένα

άβαταρ, μία ψηφιακή προσθετική, η οποία μπορεί να κατοικεί στον διαδικτυακό τομέα του κυβερνοχώρου και να λειτουργεί κανονικά σε ένα χαώδες διάστημα πληροφοριών.

Αυτή η εκπαίδευση σε

μία νέου τύπου αίσθηση αναγγέλλει μια νέα εποχή αισθητηριακής

<tech>body

βελτίωσης που αρχίζει να ξεπερνά την εξέλιξη.

010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[31] Konings Martjin, The Emotional Logic of Capitalism, σελ. 27.

οθονικεσ αντανακλασεισ Τhe computer screen functions in cyberspace as a psychological space: as the screen of fantasy. André Nusselder

υμάσαι την αίσθηση της βύθισης όταν το κινητό σου τηλέφωνο

μετράει στιγμές πριν πεθάνει και ο φίλος σου δεν απαντάει για να σου πει που θα συναντηθείτε; Όταν δεν μπορείς να κοιμηθείς αν δεν κοιτάξεις για ακόμη μία φορά το πρώην αγόρι της καινούργιας κοπελιάς του καλύτερου σου φίλου στο Instagram; Είναι στιγμές σαν και αυτές όπου αντιλαμβάνεσαι πόσο απόλυτα εξαρτημένος είσαι στο κινητό σου τηλέφωνο. Όσο ένα τεχνολογικό κατασκεύασμα χρειάζεται την επαναφόρτιση του, άλλο τόσο η λειτουργία σου στον κόσμο επαναφορτίζεται όσο αλληλεπιδράς με αυτό. Γιατί και πως οι οθόνες κατάφεραν κρυφά να διεισδύσουν και να επιταχύνουν την ζωή μας; Πως επιδράνε στα συναισθήματα και στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις; Η οθόνη, ένα αντικείμενο, που έχει γίνει μία επέκταση των σύγχρονων σωμάτων, χαρακτηρίζει τον 21ο αιώνα. Θα έπρεπε να αναζητήσουμε το γιατί;

οθόνη τηλεόρασης, οθόνη κινηματογράφου, οθόνη ηλεκτρονικού υπολογιστή, οθόνη κινητού τηλεφώνου, οθόνη υπέρηχου, οθόνη ραντάρ, X-Ray οθόνη. Η οθόνη διαχωρίζει δύο τελείως διαφορετικούς χώρους οι οποίοι κάπως συνυπάρχουν. Οι δύο αυτοί χώροι, αν και συσχετίζονται, λειτουργούν κάτω από διαφορετικές κλίμακες. Στην περίπτωση του κινηματογράφου, μία «δυναμική κινητική οθόνη» μπαίνει σε λειτουργία, προβάλλοντας πολλαπλές εικόνες που αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Έτσι μπορεί να δημιουργήσει ένα νέο καθεστώς προβολής. Σταδιακά με συνεχόμενη καινοτόμο εξέλιξη, αναδύεται η οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή, η οποία μαζί με όλες τις άλλες βασικές αρχές και τεχνολογίες της σύγχρονης διεπαφής ανθρώπου και υπολογιστή διανοίγει νέες πραγματικότητες. Παράλληλα, στην λάμψη μιας οθόνης κινητού τηλεφώνου που είναι γεμάτη με μηνύματα αντικατοπτρίζονται οι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι γίνονται βαθύτερα ενσωματωμένοι στα κυκλώματα της τεχνολογίας.

<tech>body

H οθόνη επικρατεί στην καθημερινότητα των ανθρώπων :

Τι ακριβώς σημαίνει πως το σώμα μου ζει μέσα στην οθόνη; Πως διαμορφώνεται η συνείδηση και η εμπειρία; Με τις ψηφιακές οθόνες, αυτές οι ερωτήσεις αποκτούν μια διαφορετική φύση. Η σύγχρονη τεχνολογία είναι στην πραγματικότητα κατασκευές από οθόνες. Η οθόνη, ως μια μορφή τεχνολογικής υλικότητας αποτελεί μια δυνητική διαδικασία όπου τα παραδοσιακά όρια του εξωτερικού και εσωτερικού, του αντικειμένου και του υποκειμένου αναστρέφονται. Η επιπεδότητα της, η έλλειψη πάχους και όγκου, προσπαθεί να προσελκύσει και να διεγείρει το ενδιαφέρον του χρήστη συνεχώς στην επιφάνεια. Η επιφάνεια δεν μπορεί να λειτουργήσει ως χώρος διαμονής. Αναιρεί ή προσθετικά μετασχηματίζει το φυσικό σώμα του χρήστη έτσι ώστε η υποκειμενικότητα του να δημιουργεί ελεύθερη αιώρηση σε μία σελίδα του διαδικτύου ή ελεύθερη ροή σε ένα διαδικτυακό πλέγμα. Η υποκειμενικότητα είναι ταυτόχρονα αποκεντρωμένη και τελείως εξωστρεφής και η οθόνη λειτουργεί

<tech>body

ως ένας καμβάς ζωγραφικής ή μια λευκή σελίδα γραπτού, όπου διανοίγει μία επίπεδη επιφάνεια στα μυστήρια του βάθους. Η οθόνη δεν αντιπροσωπεύει τον κόσμο, δεν καταγράφει το εξωτερικό, αλλά σχηματίζει μία άκρη του κόσμου, τον οποίο παρουσιάζει.

Ένας κόσμος, απεριόριστος, αλλά πεπερασμένος

και ως εκ τούτου εκτεθειμένος σε μια παραμορφωμένη μεταφυσική επιφάνεια, μια επιφάνεια που επεξεργάζεται και εκθέτει πληροφορίες και πράγματα πέρα από την φαντασία. Η οθόνη είναι υπόσταση ανυπόστατη, χαοτική, άυλη και δυνητική. Κάποιος οφείλει να κοιτάξει διαμέσου της οθόνης και όχι στην οθόνη, σαν να εισέρχεται και να μεταφέρει το σώμα του σε ένα άλλο κόσμο. Έτσι το αόρατο γίνεται ορατό, απλά χρησιμοποιώντας την ακτινοβολία που χτυπά την επίπεδη επιφάνεια και την προσοχή κάποιου χρήστη που αντιλαμβάνεται την λάμψη της οθόνης ακόμη και με την άκρη του ματιού του. Ακόμη όμως και με το παραπάνω σενάριο, εξακολουθεί να υπάρχει η εμπειρία του ζωντανού κόσμου, έστω και αρκετά τροποποιημένη.

Μια φαινομενολογική προσέγγιση της οθόνης θα μπορούσε να ήταν πως ο καθαρά εσκεμμένος εδαφικός προσανατολισμός προδιαθέτει την δέσμευση μας σε ορισμένες επιφάνειες, όσο και να συμπεριφερόμαστε σε αυτές ως ¨απλές¨ οθόνες. Η οθόνη αλληλεπιδρά με τον άνθρωπο με ένα προ-επιλεγμένο και συνηθισμένο τρόπο, παρουσιάζει τι θεωρείται σχετικό, εντοπίζει την δραστηριότητα του, χρησιμοποιείται ως μέσο πληροφόρησης και περιεχομένου και λειτουργεί ως μέσο παρουσίασης. Η οθόνη, εκτός από την χρήση της ως μέσο παρουσίασης, έχει μία λειτουργία αντικατοπτρισμού, μία καθρεπτική ιδιότητα. Ο καθένας μπορεί, αν χρησιμοποιήσει τον χρόνο υπέρ του, να δει τις αντανακλάσεις του σε πολλές, εκτός της μίας, οθόνες, ακόμη και περιστασιακά, ακόμα και αν εμφανίζονται και άλλες εικόνες, σαν να είναι όλες σύμφωνες μεταξύ τους. H αντανακλαστικότητα εξαρτάται από την επιφάνεια που είναι η αλλά εξαιρετικά πολύπλοκη επιφάνεια μέσα και πάνω στην οποία υπάρχουν άνθρωποι. Η οθόνη μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή τοπολογικής επιφάνειας που στρέφεται, με παραμορφώσεις αλλά χωρίς κοψίματα, σε πολλαπλές οπτικές γωνίες, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό χώρο, σε υποκείμενο και σε αντικείμενο. Αυτή η αντανάκλαση και ο αντικατοπτρισμός του εαυτού στον καθρέπτη της οθόνης δημιουργεί μία ψευδαίσθηση. Αυτή η ψευδαίσθηση μελετήθηκε από τον Jacques Lacan στο περίφημο στάδιο του καθρέπτη, το οποίο αποτελεί μία καθοριστική φάση της σύστασης του ανθρώπινου όντος. Η φάση αυτή εκτείνεται ενώ το παιδί, σε ηλικία 6-18 μηνών, βρίσκεται σε μια κατάσταση αδυναμίας και ανικανότητας κινητικού συντονισμού και “προβλέπει” με τη φαντασία του τον έλεγχο της σωματικής του ενότητας. Στην αρχή, το παιδί αντιλαμβάνεται την αντανάκλαση του στον καθρέπτη ως ένα πραγματικό ον και προσπαθεί να το πλησιάσει. Σε ένα δεύτερο χρόνο, καταλαβαίνει ότι η αντανάκλασή

<tech>body

περιοχή προβολής. Η οθόνη φαίνεται να παρουσιάζει μία επίπεδη

The illusion will be so

powerful

you wonâ&#x20AC;&#x2122;t be able to tell

what’s

real and what’s not.

του δεν είναι παρά μια εικόνα και όχι ένα πραγματικό ον και δεν την αναγνωρίζει ως δική του. Έτσι δεν προσπαθεί πλέον να την πλησιάσει, έχοντας κατανοήσει την εικονικότητα του χώρου πίσω από τον καθρέπτη. Τελικά σ’ ένα τρίτο χρόνο, το παιδί καταλαβαίνει ότι αυτή η εικόνα είναι η εικόνα που το αναπαριστά και αυτή η κατανόηση επεκτείνεται και για άλλες εικόνες, όπως εκείνες των γονιών του. Μέσα από αυτή τη διαλεκτική του είμαι και του φαίνομαι γίνεται η κατάκτηση της ταυτότητας του υποκειμένου από την αντίληψη της συνολικής εικόνας του σώματος. Αυτή η διαδικασία οδηγεί στη σύζευξη με τους τρεις μεγάλους τομείς του ανθρώπινου ψυχισμού, κατά τον Lacan: το Πραγματικό, το Φαντασιακό και το Συμβολικό. Το Φαντασιακό είναι οι εικόνες, οι αυταπάτες, οι ψευδαισθήσεις, οι φαντασιακές του σχέσεις με τον κόσμο, η σαγήνη που του προκαλείται. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί θα αρθρώσει τον εαυτό του μέσα στην

<tech>body

γλώσσα, χρησιμοποιώντας το Εγώ, για να καταστείλει τον εγγενή κατακερματισμό του ψυχικού του χαρακτήρα, που προέρχεται μεταξύ του συνειδητού και ασυνείδητου νου. Οι εικόνες και οι εμφανίσεις τείνουν να κυβερνούν τον κόσμο και αυτή η συνεχής αναζήτηση του Εγώ μέσω της αναζήτησης του Άλλου αμφισβητεί την συνθήκη της ίδιας της ταυτότητας. Ειδικά στο διαδίκτυο η ταυτότητά φτιάχνεται από μια πολλαπλή συνάρτηση που όμως δεν ισοδυναμεί με αυτό ακριβώς που είναι ο καθένας, παρότι πολλοί πιστεύουν πως έτσι οργανώνουν τον εαυτό τους. Όλες αυτές οι αλλαγές και οι διακυμάνσεις διαδραματίζονται μέσα σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό κατασκεύασμα ταξινόμησης, παρακολούθησης και προβολής. Οι οθόνες, ειδικά στην τωρινή σύνδεση τους με έναν ψηφιακό κόσμο, αντικατοπτρίζουν μία παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα. Η οπτική αντίληψη είναι εκείνη που καθορίζει τη θέση μας στον κόσμο που μας περιβάλλει• ερμηνεύουμε αυτόν τον κόσμο με λέξεις, αλλά οι λέξεις δεν μπορούν ποτέ να αναιρέσουν το γεγονός ότι περιβαλλόμαστε από αυτόν. Η σχέση μεταξύ του τι βλέπουμε

και του τι γνωρίζουμε δεν είναι ποτέ σαφώς προσδιορισμένη[32]. Ο καθρέφτης είναι παντού, είναι τα πρόσωπα των Άλλων. Στις κινήσεις των γύρω μας βλέπουμε τους φόβους μας, τις ανασφάλειές μας, τα ταμπού, όλα όσα τρέμουμε. Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας μέσα από τον Άλλον είναι καθοριστικός στην σύλληψη και εκτίμηση του εαυτού μας. Η κατασκευή και διατήρηση των εικονικών εαυτών/χρηστών μας γίνεται όλο και σημαντικότερη σε σχέση με τον πραγματικό μας εαυτό. Επιπλέον, η εξουσία που έχει ο εαυτός μας πάνω στην ζωή ακυρώνεται μέσω της υποταγής μας στις οθόνες που κυριαρχούν στην ζωή μας. Μας προκαλεί να σκεφτούμε ότι μήπως στον πλήρη κατακερματισμό συμβόλων και εννοιών έρχεται και η συνειδητοποίηση; Μήπως η πραγματική αίσθηση του εαυτού μας γίνεται την διάχυτη στιγμή της πλήρους αποσταθεροποίησης του; Παραθέτοντας μία έκφραση του Slavoj Žižek: «Σε ένα σύμπαν όπου όλοι αναζητάμε το αληθινό πρόσωπο

<tech>body

κάτω από το προσωπείο, ο καλύτερος τρόπος να παραπλανήσουμε είναι να φορέσουμε το προσωπείο της ίδιας της αλήθειας». Το σώμα πλέον ορίζει την ταυτότητα του μέσω της ψηφιακής απεικόνισης του. Οι καλλιτέχνες Monika Fleischmann και Wolfgang Strauss με την εγκατάσταση Liquid Views το 1993, δημιούργησαν μία εικονική πισίνα νερού μέσω μιας οθόνης ενσωματωμένη σε ένα βάθρο. Πλησιάζοντας το βάθρο οι επισκέπτες βλέπουν την αντανάκλαση τους στην οθόνη. Μέσω ενός αλγόριθμου και με την χρήση της αφής μπορούν να παραμορφώνουν την οθόνη και την εικόνα τους σε πραγματικό χρόνο και να δημιουργούν κυματοειδείς μορφές. Η διαδραστική οθονική αντανάκλαση μπορεί να αποθηκευτεί, να μετακινηθεί, να τροποποιηθεί μέσω του υπολογιστή. Η αρχική αυτό-αντανάκλαση που υφίσταται ο επισκέπτης συνδέεται με την αναστροφή της πραγματικότητας και τη διχοτόμηση της ταυτότητας και της διαφοράς, της παρουσίας και της απουσίας. Έπειτα, μέσω 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[32] John Berger, Ways of Seeing, σελ. 10.

t h e t r a n s i t i o n

f r o m t h e

r a t i o n a l w o r l d

t o t h e s p h e r e s

o f u n c o n s c i o u s n e s s

<tech>body Monika Fleischmann & Wolfgang Strauss, Liquid Views, 1993.

της μορφοποίησης της ίδιας της εικόνας, προκύπτει μία διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Η οθόνη επιλύει διάφορους ρόλους, ως υλικό αντικείμενο, ως εικόνα των ψυχοκοινωνικών περιορισμών και ορίων, και ως μια επίπεδη

<tech>body

τοπολογικά παραμορφωμένη επιφάνεια.

Τι γίνεται όμως όταν η οθόνη σβήσει; Η σειρά του Netfilx, Βlack Mirror ήδη από τον τίτλο της καταδεικνύει το περιεχόμενο της. Η εύστοχη ονομασία προέρχεται από την ομοιότητα των τεχνολογικών οθονών όταν σβήνουν, καθώς όταν απενεργοποιούνται μοιάζουν με μαύρους καθρέπτες. Με το κλείσιμο, υπάρχει η αντανάκλαση του εαυτού στην οθόνη, σχεδόν σαν να εισέρχεται κανείς μέσα στην τεχνολογία, εκθέτοντας τον εαυτό του σε μία στιγμή ενδοσκόπησης και αντανάκλασης, ίσως και στιγμιαίας συνειδητοποίησης. Διότι οι περισσότεροι αποφεύγουν με ατέρμονες “απαραίτητες” ασχολίες, εισχωρήσεις και αιωρήσεις στην δυνητικότητα να καταφεύγουν σε εκλάμψεις σιωπής. Η παρουσία των οθονών και η εξάρτηση από αυτές, δημιουργούν έναν ψυχολογικό χώρο διαμονής, όπου η άνθρωποι είναι καλωδιωμένοι σε αυτόν τον κάνναβο. Η οθόνη είναι πάντα και πύλη και προστασία, συμπεριφέρεται ως μία ψηφιακή μνήμη σαν αρνητικό φιλμ, εύκολη στην πρόσβαση αλλά ανίκητη στην διαφυγή.

<tech>body

κοινωνικοπολιτικεσ αναφορεσ Στον κόσμο που ζούμε τα τείχη δεν είναι στέρεα και σίγουρα δεν διαρκούν για πάντα• είναι ιδιαίτερα κινητικά και θυμίζουν στον ταξιδιώτη της ζωής χάρτινα διαχωριστικά ή καλύμματα, που σκοπός τους είναι να αλλάζουν συνεχώς θέση σύμφωνα με τις διαδοχικές αλλαγές των αναγκών και των γούστων Zygmunt Bauman 62

ο ψηφιακό εντοπίζεται πλέον παντού. Τοποθετημένο σε γραφεία,

αφημένο σε καθίσματα, χαμένο μέσα σε τσέπες και συρτάρια, ενωμένο με προεκτάσεις ανθρώπινων άκρων, ενσωματωμένο μέσα σε οθόνες προβολής, εντοιχισμένο. Η τεχνολογία, στον 21ο

αιώνα συγκροτεί ένα μεγάλο μέρος της αόρατης υποδομής της πραγματικότητας. Μικρό-σένσορες καταγράφουν και ψηφιοποιούν ανθρώπινες δραστηριότητες, αλγόριθμοι χειρίζονται παραγόμενα δεδομένα και τροφοδοτούν την ανθρωπότητα με πληροφορίες, επαυξημένες και εικονικές πραγματικότητες αναδύονται, ψηφιακοί ιοί και ασφάλεια, Internet of Things, φορητά τεχνήματα, τεχνητή νοημοσύνη, ρομπότ. Η πληθώρα των παραπάνω παραδειγμάτων δημιουργεί ¨συγχύσεις¨. Τα ηθικά ερωτήματα και οι κοινωνικές ανησυχίες αφθονούν – από τον εθισμό στο διαδίκτυο[33] μέχρι το ψηφιακό χάσμα και την μεταμόρφωση του κόσμου. Βρισκόμαστε κάτω από την απειλή μιας πολιτιστικής καταστροφής και μιας τρομακτικής διάρρηξης του χώρου και του χρόνου;

τεχνολογίες ηλεκτρονικής πληροφορίας. Για τη σημερινή γενιά, τεχνολογία σημαίνει ηλεκτρονική μουσική, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, φορητοί υπολογιστές, κινητό τηλέφωνο[34]. Ακόμα, η έννοια της ψηφιακής κουλτούρας έχει μετατοπιστεί και αντιπροσωπεύει μία γενική κοινωνική κατάσταση. Όχι μόνο τα ψηφιακά διαδικτυακά μέσα επηρεάζουν ουσιαστικά όλους τους τομείς της ζωής, αλλά και η επιχειρησιακή λογική της διαδικτυακής επικοινωνίας εγγράφεται ως ένα είδος οικειοθελούς «φυλακής», όπου το αίσθημα της ελευθερίας μεταφράζεται με την έννοια του εγκλεισμού[35].

Η έννοια του

Gilles Deleuze της ελεγχόμενης κοινωνίας καθώς και οι αποκαλύψεις 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[33] Μία πρόσφατη έρευνα από τις χιλιάδες που διεξάγονται ετησίως για τις επιπτώσεις του κυβερνοχώρου. [https://www.weforum.org/agenda/2017/11/smartphones-are-damaging-this-generations-mental-health?]. [34] Don Ihde, Φιλοσοφία της Τεχνολογίας, σελ.314. [35] Aristeidis Antonas, The Bloom’s Room.

<tech>

Οι τεχνολογίες που κυριαρχούν σήμερα είναι ως επί το πλείστον

Kazama Sachiko, Nonhuman Crossing, 2013.

<tech>

a world of

control and surveillance

your own

<tech>

willingness to participate in the virtual reality of the internet.

του Edward Snowden το 2013 παρουσιάζουν ένα σύστημα μιας ψευδούς ελευθερίας, η οποία γίνεται συνεχώς θελκτική, σαν ένας εκστατικός διονυσιακός χορός, παραλείποντας τις δυστοπικές της συνέπειες. Εσφαλμένα, η ενασχόληση με την τεχνολογία κάνει την ύπαρξη της αυτονόητη και την χρήση της ανεπαίσθητη. Η καθημερινότητα περνά ήδη μέσα από το διαδίκτυο: αυτός είναι ο πλανητικός, ισχυρός, άτυπα θεσμοθετημένος, καθημερινός χώρος. Εργασία και διασκέδαση διαπλέκονται και συμβαίνουν ήδη εκεί. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τεχνολογίας έχουν καλύψει τις ζωές με τρόπους ψυχαγωγίας που είναι διεργετικοί.

Η συνείδηση δεν

είναι πια τόσο δεκτική σε αργά εξελισσόμενες αφηγήσεις με σχολαστικά επεξεργασμένες εκκινήσεις, ενδιάμεσα και τέλη, όπως η παρακολούθηση μίας ταινίας του Andrei Tarkovsky ή του Θεόδωρου Αγγελόπουλου και γίνεται όλο και περισσότερο

<tech>

αποσπασματική και ραγδαία. Η εποχή του ασταμάτητου αναδύεται. Οι πληροφορίες που πριν από μερικές εκατοντάδες χρόνια, οι άνθρωποι λάμβαναν κατά τη διάρκεια ενός έτους, στη σημερινή εποχή τις λαμβάνουν σε μία μέρα. Η δυνητικοποίηση[36], ο υπερκορεσμός των πληροφοριών, η αφθονία των δεδομένων που επικρατούν σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας οδηγεί στο γεγονός ότι ορισμένες από αυτές τις πληροφορίες δεν αφομοιώνονται και αυτό το πλεόνασμα δεν αρκεί για να φωτίσει τον κόσμο. Όσο περισσότερη πληροφορία απελευθερώνεται, τόσο επιτείνεται η σύγχυση[37]. Σαν έλεγχος σχεδόν[38], όλα συνωμοτούν σε έναν διαρκή αποπροσανατολισμό, σε μία επιβολή προτιμήσεων, σε μία εισβολή στο υποσυνείδητο και το πλέον εμφανές παράδειγμα 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[36] Ή αλλιώς εικονικοποίηση – virtualization. [37] Han, Byung - Chul, Η κοινωνία της Διαφάνειας, Οπισθόφυλλο. [38] Η παρομοίωση χρησιμοποιείται με διάθεση συγγραφικής ειρωνείας, σχολιάζοντας το αυτονόητο.

<tech>

είναι οι αυθαίρετες αναδυόμενες διαφημίσεις[39] στο διαδίκτυο. Οι νέες καταστάσεις ζητούν νέες συμπεριφορές. Κάθε καινούρια τεχνική εφεύρεση μπορεί να αυξήσει το πεδίο της ανθρώπινης ελευθερίας μόνο εφόσον οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να τη δεχτούν, να την τροποποιήσουν ή να την απορρίψουν, να τη χρησιμοποιήσουν όποτε και όπως ταιριάζει στις δικές τους προθέσεις, και σε ποσότητες σύμφωνες με αυτές. Αυτό βέβαια, αναιρείται από το γεγονός ότι η τεχνική πρόοδος απαιτεί διαρκώς περισσότερες ρυθμίσεις,

απαγορεύσεις,

στενότερη

επίβλεψη,

φακελώματα,

κολεκτιβοποίηση των ατομικών συμπεριφορών μεταβιβάζοντας την κοινωνία της πειθαρχίας σε κοινωνία του ελέγχου. Οι ζώνες επιλογής οριοθετούνται εξ ολοκλήρου από το Τεχνικό και Τεχνολογικό σύστημα και ο άνθρωπος καθορίζεται ολοένα και περισσότερο από τη θέση του μέσα σε αυτό, έχοντας ολοένα και λιγότερο τη δυνατότητα να το καθορίσει ο ίδιος – κάτι που θα

<tech>

τον καθιστούσε ελεύθερο απέναντι στο σύστημα[40]. Η λογοκρισία ασκείται ακόμα μέσω ελεύθερων συμπεριφορών όπου η εξουσία απλώς μεταφέρεται και στον κυβερνητικό χώρο, με μία αόρατη κρυφή πλευρά μέσω δημιουργίας διαφορετικής σημειολογίας[41]. Οι χρήστες της ψηφιακής τεχνολογίας είναι πειθήνιοι υποτελείς ενός άτυπου νόμου καθολικής επιτήρησης και ελέγχου, όπως στην περίπτωση της τεχνολογίας του Πανοπτικού του Foucault αλλά και της καταναλωτικής κοινωνίας του Baudrilliard, όπου πια δεν υπάρχουν δομές εγκλεισμού (το σχολείο, το εργοστάσιο 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[39] Pop-up –internet advertisment. [40] Όπως αναφέρει ο Berardi¨ο έλεγχος ασκείται μέσω της εθελούσας αλλά και αναπόφευκτης υποταγής σε μια αλυσίδα αυτοματισμών. […] Η Microsoft μόνο φαινομενικά εμπορεύεται προϊόντα και υπηρεσίες. Στην πραγματικότητα, χειρίζεται ένα είδος οργανισμού κυβερνητικής, ο οποίος –άπαξ και εγκαθιδρυθεί– οργανώνει τις ροές των ψηφιακών πληροφοριών μέσω του νευρικού συστήματος όλων των καίριων θεσμών της σύγχρονης ζωής. [41] Επίκαιρο παράδειγμα μπορεί να θεωρηθεί η Πολιτική Ορθότητα (Political Correctness).

κτλπ) αλλά ένα διάχυτο δίκτυο πληροφοριών που ιχνηλατεί και κωδικοποιεί συμπεριφορές, ανάγκες, επιθυμίες και χρονικότητες. Οι αναδυόμενες τεχνολογίες ενώ παρέχουν πλήθος δυνατοτήτων, αντιμετωπίζονται και ως πιθανή απειλή. Αποκτούν έτσι την ερμηνεία της δυαδικότητας του αρχαίου φαρμάκου[42] : μπορούν θεραπεύσουν και να δηλητηριάσουν. Οι πρόσφατες βαρυσήμαντες διακηρύξεις του ιδρυτή του Facebook, Mark Zuckerberg για μία παγκόσμια κοινωνική αποστολή του μέσου προκαλούν θυμηδία και έντονη ανησυχία. Το κάθε μέσο, στον μανδύα της κοινωνικής πλατφόρμας, επιθυμεί να επηρεάζει γεωπολιτικά ζητήματα εγκαθιδρύοντας έναν

νέο-αποικιοκρατισμό,

έναν

τεχνοκρατικό

ιμπεριαλισμό.

Πρόσφατα, υπήρξε μια κίνηση προς μεγαλύτερη διαφάνεια στους τομείς της πολιτικής και της τεχνολογίας. Ο Jasanoff κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει πλέον ζήτημα εάν πρέπει να αυξηθεί η συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων για την επιστήμη και την τεχνολογία, αλλά θα πρέπει να υπάρξουν τρόποι που αναπτύσσουν την τεχνολογία[43]. Βέβαια, οποιοσδήποτε σχολιασμός, θετικός ή αρνητικός χωρίς διατύπωση αντίλογου, είναι ελλιπής και κάθε ψηφιακός αναχωρητισμός είναι εντελώς μάταιος σε ένα τόσο έντονα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, όπου η ελευθερία ερμηνεύεται με πρόσβαση.

010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[42] Σε αυτόν τον διαχωρισμό βασίστηκε και η πολυσημία των νοημάτων στο έργο “Περί γραμματολογίας” του Jaqcues Derrida. [43] Στο λήμμα Science and Technology Studies στην Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια Wikipedia [https://en.wikipedia.org/wiki/Science,_technology_and_society].

<tech>

για μια πιο ουσιαστική συζήτηση μεταξύ του κοινού και εκείνων

Εναντίον

στην

τεχνολογικά

βιομετρική

αναγνώριση

του

προσώπου, η οποία χρησιμοποιείται για αναγνώριση κοινωνικών

χαρακτηριστικών όπως το φύλο, η καταγωγή και οι προτιμήσεις,

και εξυπηρετεί στον έλεγχο και σε τομείς του μάρκετινγκ,

δηλώνει ο καλλιτέχνης Zach Blas. Ως μορφή αντίρρησης σε αυτή

την κανονιστική σύλληψη της ταυτότητας και τον ρατσιστικό

διαμερισμό σε γκρουπ προτιμήσεων, δημιουργεί συλλογικές

παραμορφωμένες μάσκες. Αυτές οι άμορφες μάσκες εμποδίζουν

την αναγνώριση του ανθρώπινου προσώπου από τεχνολογίες

βιομετρικής αναγνώρισης και χρησιμοποιούνται για δημόσιες

παρεμβάσεις και διαμαρτυρίες. Αυτή η ηθελημένη τροποποίηση

και ένδυση του προσώπου λειτουργεί ως ένα αδιαφανές

εργαλείο συλλογικού μετασχηματισμού, το οποίο αρνείται τις

κυρίαρχες μορφές πολιτικής και τεχνολογικής εκπροσώπησης.

ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ, ΚΑΤΑΝΟΕΙΤΑΙ ΠΩς, ΕΝΩ Ο ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ, ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΩΣ ΕΧΕΙ ΕΚΜΗΧΑΝΙΣΤΕΙ ΟΛΟΤΕΛΑ. ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥΣ. ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΟ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ

72 Zach Blas, Facial Weaponization Suite, 2014.

ΣΗΜΕΡΙΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΝΕΧΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΕΩΝ ΜΠΟΡΕΙ ΑΚΟΜΗ ΝΑ ΕΠΙΛΕΓΕΙ, ΝΑ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ, ΝΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΕΙ, ΝΑ ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ Η ΟΠΟΙΑ ΝΑ ΑΝΤΙΚΑΤΟΠΤΡΙΖΕΙ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΙ ΝΑ ΕΝΙΣΤΑΤΑΙ.

νεα εποχη

Perhaps most importantly, we must recognise that ethics requires us to risk ourselves precisely at moments of unknowingness, when what forms us diverges from what lies before us, when our willingness to become undone in relation to others constitutes our chance of becoming human. Judith Butler

νέα απαλλαγμένη από τους βιολογικούς περιορισμούς εικόνα

του σώματος υποδεικνύει τη φιλοσοφική επανεξέταση των μέχρι πρότινος ανθρωποκεντρικών και ανθρωπιστικών παραδοχών και την ανάδυση νέων εννοιών. Αφότου η φιλοσοφική σκέψη έχει διαπιστώσει το «τέλος του ανθρώπου» ή, όπως εύστοχα το έθεσε ο Jacques Derrida, τη δυνατότητα να «φανταστούμε τη συνείδηση χωρίς τον άνθρωπο», βρισκόμαστε μπροστά σε ένα είδος νέου νηπιακού πολιτισμού. Πως μεταφράζεται αυτό στην κοινωνία; Ιστορικά, τα κινήματα του Μοντερνισμού, του Στρουκτουραλισμού, του Δομισμού και του Ανθρωπισμού αμφισβητήθηκαν καθώς θεωρήθηκαν προβληματικά λόγω των φιλοσοφικών εξελίξεων στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Το κίνημα της Σημειωτικής και του Δομισμού τέθηκε υπό αμφισβήτηση, oι σταθερές συνεκτικές δομές καταλύονταν, οι ολιστικές θεωρίες καταργούνταν, οι έννοιες του σταθερού σημείου, του ενοποιημένου υποκειμένου, της ταυτότητας άρχιζε να αντανακλά τις ιστορικές αλλαγές στον εικοστό πρώτο αιώνα. Το Μετά- σταδιακά εμφανιζόταν. Η ραγδαία εξάπλωση ακαδημαϊκών Μετά-όρων όπως ο Μετάμοντερνισμός, ο Μετά-Στρουκτουραλισμός, ο Μετα- Δομισμός, o MετάΒιομηχανισμός[44] και ο Μετά-ανθρωπισμός αποτελούν νεολογισμούς

όπου το πρώτο συνθετικό «Μετά», αφενός καταδεικνύει την ανάγκη εύρεσης νέων σημασιών που να αντικατοπτρίζουν διαφοροποιήσεις, αφετέρου σηματοδοτεί την αποτυχία μελλοντικών προβλέψεων (what’s next) και την αποδοχή ότι κάτι μελλοντικό οφείλει πάντα να φαντάζει «ως το μέχρι τώρα άγνωστο και ακατανόμαστο, το οποίο αναγγέλλεται και το οποίο δεν μπορεί ακόμα να συμβεί, παρά με την μορφή ενός υπό-είδους ή μη είδους, «υπό τη μορφή

010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[44] Ελληνική Μετάφραση του Αγγλικού όρου Post-Industrialism.

<tech>

και της αλήθειας κριτικάρονται έντονα και μια συνειδητή αλλαγή

μιας άμορφης, βουβής, νήπιας και τρομακτικής τερατωδίας»[45]. Σίγουρα, με γλωσσολογικούς όρους, όσο προχωράει η κάθε έρευνα που αγγίζει μελλοντικά ζητήματα πάντα θα υπάρχει η αμηχανία του προβλήματος της γλώσσας και η χρήση νεολογισμών για καλύτερη κατανόηση. Όλη η ανάγκη καθορισμού νέων λέξεων για την διατύπωση και κατανόηση ενός νέου φαινομένου έρχεται αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο αλλοίωσης

του πραγματικού

εννοιολογικού του χαρακτήρα. Αν και η ίδια η γλώσσα δίνει την ικανότητα στα άτομα να προβάλλονται στο μέλλον, είναι σίγουρα διφορούμενη και αναποτελεσματική η πρόβλεψη σε μελλοντικά γεγονότα. Όσο εξελίσσεται το μέλλον των συνθετικών βιολογικών συστημάτων

και

ενισχύσεων

θα

εμφανίζονται

προβλήματα

χρήσης υπαρχόντων ορισμών σε σχέση με ζωντανούς και μηζωντανούς οργανισμούς, βιολογικές και μη-βιολογικές μηχανές, φυσικό και τεχνητό περιβάλλον[46]. Υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό

<tech>

πιθανών μελλοντικών ισχυρισμών όπου η οντολογική κατάσταση του ¨ανθρώπου¨ δεν θα σχετίζεται με ότι γνωρίζουμε τώρα. Φυσικά, ο όρος μετά-άνθρωπος μπορεί να μην είναι τόσο χρήσιμος εννοιολογικά στο μέλλον όσο είναι σήμερα, διότι το μέλλον πιθανό να είναι contextually διαφορετικό. Όποτε, σε κάθε περίπτωση, αναμένεται και μια γλωσσολογική στροφή και μία προσαρμογή της γλώσσας στις συνθήκες της κάθε εποχής. Εξ ορισμού, η απάντηση στην ερώτηση «Τι είναι ο ΜετάAνθρωπισμός[47];» δεν μπορεί να δοθεί αν αγνοείται ο ορισμός της 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[45] Jacques Derrida, Η γραφή και η διαφορά, σελ.134. [46] Francesc Ballesté, Effects of human-machine intergration on the construction of identity, σελ. 5. [47] Ο Μετά-άνθρωπος (ελληνική απόδοση του αγγλικού όρου Posthuman) θεωρείται κάποιος του οποίου η βασικές δυνατότητες υπερβαίνουν ριζικά εκείνες των τωρινών ¨κανονικών¨ ανθρώπων όσον αφορά την σωματική και νοητική του διάπλαση, ώστε να μην μπορεί να θεωρηθεί πια άνθρωπος, καθώς δεν πληρεί πια τον συμβατικό ορισμό.

Jean-Luc Godard, Alphaville, 1965.

έννοιας του Ανθρώπου. Ο άνθρωπος αναφέρεται ως το μοναδικό υφιστάμενο είδος του γένους Ηomo Sapiens (άνθρωπος ο Σοφός). Οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται για την επιθυμία τους να κατανοήσουν και να επεξεργαστούν το περιβάλλον τους, αναζητώντας απαντήσεις σε διάφορα φαινόμενα[48]. Η φυσική περιέργεια τους έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη εξελιγμένων εργαλείων και ανεπτυγμένη δεξιότητα στο να εργάζονται, να ντύνονται και να χρησιμοποιούν διάφορες τεχνολογίες. Παράλληλα, μελετώντας τον όρο του Ανθρωπισμού μέσα από τις φιλοσοφικές και κοινωνικές του προεκτάσεις του Max Stirner, παρατηρείται πως η ιδέα του Ανθρώπου είναι απλά ένας άλλος επινενοημένος Θεός. Μέσω της απαλλαγής από την Χριστιανική ψευδαίσθηση, επήλθε η επαναεισαγωγή της με την μορφή του Ανθρωπισμού. Κατά τον Stirner, ο Άνθρωπος είναι μία ιδεολογική κατασκευή ή “φάντασμα”, κάτι το οποίο δεν έχει πραγματική ύπαρξη και το οποίο ακόμα συνεχίζει να στοιχειώνει το άτομο, επιβάλλοντας του ένα κανονιστικό ιδεώδες σύμφωνα

<tech>

με το οποίο δεν μπορεί να ζήσει. Η απόρριψη της ιδέας της ουσίας από τον Stirner – ως μία σταθερής ταυτότητας ή ουσίας που καραδοκεί κάτω από την επιφάνεια του υποκειμένου – ήταν ριζοσπαστική και έχει μία καθαρή αντήχηση με τις ύστερες μεταδομιστικές προσεγγίσεις. Επομένως, ο Μετά-ανθρωπισμός μπορεί να θεωρηθεί ως μια κριτική του ίδιου του Ανθρωπισμού, υπογραμμίζοντας μία αλλαγή στην κατανόηση του ανθρώπου και τις σχέσεις που αναπτύσσει με το φυσικό κόσμο, την κοινωνία, τα ανθρώπινα αντικείμενα και την τεχνολογία. H μετατόπιση του ανθρώπου ως το κέντρο του κόσμου και η εξαφάνιση ενός σταθερού συνεκτικού εαυτού και η μετάλλαξη του σε χρήστη. Ο Μετά-ανθρωπισμός υποστηρίζει όχι τόσο μια αλλαγή στο πως σκέφτεται και πράττει ο άνθρωπος 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[48] Στο λήμμα Homo Sapiens στην Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια Wikipedia - [https:// en.wikipedia.org/wiki/Homo_sapiens].

αλλά ένα όραμα[49] για το πως θα μπορέσει συγκεκριμένα να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία και άλλα μέσα για να αλλάξει αυτό που είναι – να μην αντικαταστήσει τον ίδιο με κάτι άλλο, αλλά να συνειδητοποιήσει την δυνατότητα αλλαγής της σημερινής κατάστασης και των αισθητηριακών κριτηρίων, ανακαλύπτοντας τι

ουσιαστικά

είναι

τα

σύγχρονα

ανθρώπινα

πλάσματα.

Ο άνθρωπος θεωρείται ότι βρίσκεται σε μία γείωση λόγω της παρουσίας του, αναγνωρίζει τον εαυτό του σε μία σταθερή πορεία και βάση με μία λογική συνοχή. Από την άλλη πλευρά, ο μετάάνθρωπος μπορεί να θεωρηθεί αντί-άνθρωπος, διότι αντιλαμβάνεται το συνειδητό νου, ως ένα μικρό υποσύστημα. Ο μετά-ανθρωπισμός δεν σημαίνει πραγματικά ένα τέλος της ανθρωπότητας. Αντίθετα, σηματοδοτεί το τέλος μιας συγκεκριμένης αντίληψης του ανθρώπου, μια αντίληψη που μπορεί να έχει εφαρμοστεί, στην καλύτερη περίπτωση, σε εκείνο το τμήμα της ανθρωπότητας που είχε της του ως αυτόνομο ον που ασκεί τη θέληση του μέσα σε μεμονωμένες επιλογές. Η ερώτηση δεν είναι πότε θα μεταλλαχθούμε σε Μετάανθρώπους, διότι αυτή η νέα Μετά-ανθρωπιστική κοινωνία ήδη διαφαίνεται να πλησιάζει. Το πραγματικό ερώτημα που απομένει να τεθεί είναι

τι είδους μετά-άνθρωποι θέλουμε να γίνουμε[50].

Μία πτυχή του Μετά-ανθρωπισμού, ασχολείται εκτενώς με την τροποποίηση των βιολογικών χαρακτηριστικών, μέσω της τεχνολογίας. Ο Δια-ανθρωπισμός[51] είναι η άποψη πως πρέπει να προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε – με τρόπους που είναι ασφαλείς και ηθικοί – τεχνολογικά μέσα που θα επιτρέψουν την εξερεύνηση 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[49] Όραμα με προεκτάσεις που πάντα πιθανολογούνται να έχουν και αρνητικές επιπτώσεις. Η ίδια η λέξη όραμα εμπεριέχει μία δόση ιδεαλισμού και μεγαλομανίας. [50] Katherine Hayles, How we became Posthuman, σελ. 206. [51] Ελληνική μετάφραση του αγγλικού όρου Transhumanism.

<tech>

πλούσια δύναμη και τον ελεύθερο χρόνο να αντιληφθεί τον εαυτό

του ανθρώπου και των πιθανών τρόπων ύπαρξης. Σήμερα οι λέξεις όπως ‘Ανθρωπότητα+’ (Humanity+), ‘Βελτίωση του ανθρώπου’ (Human

enhancement),

‘Αυξημένη

ανθρωπότητα’

(Augmented

Ηumanity) μοιάζουν να συγκεντρώνουν τις προτιμήσεις και πιθανότητα είμαστε μετανθρωπιστές καθόλη την μικρή διάρκεια της ζωής μας. Τι πραγματικά αρχίζει να υποσκάπτεται στην σημερινή τεχνολογικά μεταφρασμένη πραγματικότητα; Σε ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, πως μπορεί να μοιάζει ένας Μετά-ανθρωπισμός; Τι είδους ερωτήσεις μπορεί να διερεύνα; Και σε τι ιδέες θα επικεντρωθεί; Σε ένα πιο άμεσο και φουτουριστικό επίπεδο διαβίωσης, η αλλαγή της ανθρώπινης κατάστασης θα επέλθει από μία πραγματική διαφοροποίηση της μέσω των γονιδίων. Μία πραγματική μεταβολή αυτών των γονιδίων μπορεί να δώσει ικανότητες πέρα από τις δεδομένες, μεταφυτεύοντας συσκευές ή ανακατασκευάζοντας το ανθρώπινο σώμα και εγκέφαλο, ώστε να

<tech>

έχει αντιληπτικές, διανοητικές και συναισθηματικές διακυμάνσεις πέρα από τις δεδομένες. Σίγουρα το να φοράει κάποιος φακούς επαφής δεν τον κάνει και απευθείας μετά-ανθρώπινο αλλά ήδη η επιστήμη οδηγείται σε μία ενίσχυση της όρασης πέρα του

φυσιολογικού

χρησιμοποιώντας

βιονικά

μοσχεύματα.

Οι επαναστάσεις στην τεχνική και επιστημονική γνώση θα διαδραματίσουν ανεκτίμητο ρόλο σε ό, τι αφορά την προώθηση της κατανόησής μας για την ανθρώπινη φύση. Οι μετανθρωπιστές πιστεύουν ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν πρόσβαση σε τέτοιες τεχνολογίες. Ωστόσο, η επιλογή του κατά πόσον πρέπει να χρησιμοποιηθούν θα πρέπει κανονικά να ανήκει στο άτομο. Σε ότι αφορά το ηθικό σκέλος αυτών των προηγμένων τεχνολογιών και της ενσωμάτωσης στον άνθρωπο φαίνεται ότι οι αυξανόμενες ευκαιρίες για έλεγχο και η εμφάνιση νέων μορφών ανισότητας στα γενετικά χαρακτηριστικά θα δημιουργήσουν νέο επίπεδο ανισοτήτων, αφού στην πραγματικότητα θα έχουν «άδικο» πλεονέκτημα όσοι διαθέτουν αυτή την τεχνολογία, όπως διαφαίνεται και στην ταινία Gattaca.

<tech>

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΑΣΤΟΤΕ ΑΠΟΨΕΙς, ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΕΝΑ ΣΗΜΕΙΟ ΤΟ ΒΑΘΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΠΟΤΡΟΠΙΑΣΜΟ/ΑΠΕΧΘΕΙΑ/ΑΠΟΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΟΥΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΜΟΡΦΩΝΟΥΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΙΘΑΝΟ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΦΑΝΤΑΣΤΟΥΜΕ. ΧΡΙΖΕΙ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ : ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΦΕΡΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΤΟ ΔΟΥΜΕ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ, ΚΑΙ ΔΕ ΘΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΛΕΟΝ ΕΜΕΙΣ, ΔΗΛΑΔΗ

ΠΑΡΑ ΝΑ ΑΥΞΗΘΟΥΝ. ΑΝ ΔΕΧΤΟΥΜΕ ΠΩΣ ΟΙ ΗΘΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΑΝΤΑΝΑΚΛΟΥΝ ΣΕ ΑΝΑ ΠΑΣΑ ΣΤΙΓΜΗ, ΤΟΤΕ ΕΤΣΙ ΟΠΩΣ Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΥΛΙΑ ΑΠΟΔΟΧΗ ΜΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑ ΑΙΩΝΑ, ΕΤΣΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΜΕ ΤΟΥς Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΣΤΟ ΕΓΓΥΣ ΜΕΛΛΟΝ. ΣΥΝΕΠΩΣ, ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΤΟ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΥΠΑΡΚΤΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ - ΔΙΟΤΙ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΠΟΥ ΑΥΤΟΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ.

παραλληλισμοι σωματος & αρχιτεκτονικησ

An architecture that ignores the body is certainly possible: the proof is all around us. But I doubt it will ever win our hearts.

πρωταρχικός σκοπός της αρχιτεκτονικής ήταν και είναι(;)

η εξυπηρέτηση του σώματος[52]. Κάθε χωρική διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής είχε αναφορές στο ίδιο το σώμα, ως απόκριση στις ανάγκες και λειτουργίες του.

Η αρχιτεκτονική, ως το σκηνικό

της ανθρώπινης ζωής, αποκτά ένα δικό της σώμα ώστε να επικοινωνήσει και να πλαισιώσει το σώμα που κινείται αέναα στον χώρο. Πως συνομιλεί το σώμα με την αρχιτεκτονική σε διάφορες χρονικές περιόδους; Ποια είναι τα δεδομένα, ποιες οι δυνατότητες αλλά και τα όρια; Οι θεωρητική αντίληψη της κάθε εποχής για την πραγματικότητα είναι διαμορφωτική της οπτικής αντίληψης της εκάστοτε κοινωνίας και συσχετισμένη με τα εννοιολογικά πλαίσια της.

Μπορούν να υπάρξουν αναλογίες ως προς την

αρχιτεκτονική και το σώμα; Υπάρχει σώμα στην Αρχιτεκτονική; Ήδη από τις απαρχές της, η αρχιτεκτονική διατηρούσε μία καταγεγραμμένες συσχετίσεις σώματος και αρχιτεκτονικής μπορεί IDEALIZED BODY

να οριστεί η περιγραφή του Vitruvius στο τρίτο βιβλίο της διατριβής του De Architectura[53]. Η περιγραφή θα έμενε ελλιπής, αν ο Leonardo Da Vinci δεν οπτικοποιούσε το κείμενο του Vitruvius δίνοντας σχήμα στην οργάνωση του σώματος, 10 αιώνες μετέπειτα. Αντιστοιχίζοντας τις διαστάσεις του ανθρώπινου σώματος με τις τέλειες αναλογίες ενός κύκλου και ενός τετραγώνου, το σχέδιο του Βιτρουβιανού Ανθρώπου θεμελιώνει την αισθητική της Αναγέννησης, θέτοντας τα πρώτα σημεία σύγκλισης της αρχιτεκτονικής και του ανθρώπινου (ανδρικού[54]) σώματος ως ένα κοινό ζωντανό σύστημα.

010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[52] Gins and Arakawa, The architectural body σελ 7. [53] De Architectura 3.1.3. [54] Όπως αναφέρθηκε και στο κεφάλαιο «Σώμα – Επιλεκτική Αναδρομή», όλες οι αναφορές του σώματος κατά πλείστον, αφορούσαν το ανδρικό σώμα.

archi<>body

σωματοκεντρική προσέγγιση του χώρου. Μία από τις πρώτες

Όλα τα Αναγεννησιακά κτίρια αρχίζουν και έχουν αναφορές στο ανθρώπινο σώμα, από τα ευρύτερα περιγράμματα έως τις πιο μικρές διακοσμητικές λεπτομέρειες[55]. Παράλληλα, όλα τα μέρη του κτιρίου, όλα τα στοιχεία της γλώσσας του, αναφέρονται εξ ορισμού σε ένα ενιαίο θεϊκό πρότυπο.

Ο Francesco di Gi-

orgio διαστασιολογεί τον σχεδιασμό πόλεων παίρνοντας ως σημείο αναφοράς το ανθρώπινο σώμα, ενώ ο Filarete θεωρεί την αναλογία όχι μόνο ανθρωπομορφική αλλά ακόμα και βιολογική, θεωρώντας την κυοφορία ενός κτιρίου μέσα στο μυαλό του αρχιτέκτονα διάρκειας 7-9 μηνών και στον αντίποδα το μαράζωμα και τον οριστικό θάνατο του κτιρίου, αν δεν λάβει την κατάλληλη «ιατρική» φροντίδα μέσω μίας τακτικής συντήρησης. Αυτή η απόδειξη αρμονίας, η οποία επιλύει τη σύγκρουση μεταξύ της ατομικής διάστασης της συνείδησης και της συλλογικής διάστασης

archi<>body

της επιστήμης, θεωρείται το κεντρικό στοιχείο του ανθρωπισμού. Η «αναγκαστική» αναλογία, η σύμπτυξη γεωμετριών και σωμάτων, οργάνων για την ακριβή αναπαράσταση της πραγματικότητας δίνεται ως η τέλεια ενότητα της κοσμικής τάξης, το σύνολο, το Όλον. Η αντίληψη του ιδανικού σώματος ως θεϊκό μέσο αντιπροσώπευσης και

διαστασιολόγησης

στην

αρχιτεκτονική,

άρχισε

να

αποδυναμώνεται κατά τον 16 με 17 αιώνα, όπου η διαίρεση ο

της Εκκλησίας, τα ταξίδια αποικισμού και ιμπεριαλισμού οδηγούν στην αποσύνθεση του αρμονικού σύμπαντος της Αναγέννησης. Το σώμα, ένα όργανο

αντιληπτικής ικανότητας, εισάγει πλέον

ουτοπίες νέων κοινωνικών προτύπων, οι οποίες εκφράζονται και σε νέους κτιριακούς τύπους. Ο Γάλλος αρχιτέκτονας Claude Nicolas Ledoux, μέσα από έναν επαναστατικό νεοκλασικισμό, δημιουργεί καινούργιες κοινωνικές προτάσεις κατοίκησης, όπου οι γεωμετρικά απλές αρχιτεκτονικές μορφές οφείλουν να είναι σύμφωνες με τους 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[55] Erwin Panofsky, Idea : A Conception of Art Theory, σελ.140.

ude Cla

olas Nic

atre Î¤he he ,T

oux Led

the

anc

Bes

on,

177

νόμους των αισθήσεων και όχι με την αναλογία του τέλειου σώματος. Η σχέση σώματος και αρχιτεκτονικής επανεμφανίζεται και επανεξετάζεται, κατά την βιομηχανική επανάσταση. Οι έννοιες της που προκύπτει από την συναρμολόγηση επιμέρους μηχανισμών. Παράλληλα, η απουσία διακόσμου αντιπροσωπεύει τον νέο διάκοσμο και έμφαση δίνεται στην ειλικρίνεια των υλικών και της κατασκευής. Αυτή η επιθετική εκμηχάνιση, προτάσσεται μαζί με το κίνημα του φονξιοναλισμού/λειτουργισμού, το οποίο αντικαθιστά τους φυσικούς νόμους των αναλογιών με συστήματα μέτρησης. Η επικράτηση της μηχανοποίησης μέσα από το πνεύμα της τυποποίησης και της επανάληψης, έθεσε ως κύριο στόχο για τον αρχιτέκτονα, την μελέτη του τυπικού μέσου καθημερινού ανθρώπου

archi<>body

και όχι μία εξιδανικευμένη εικόνα αυτού. Οι παράμετροι αυτές, προετοίμασαν τον δρόμο για τις ορθολογιστικές, λειτουργικές αντιλήψεις του Bauhaus και του μοντέρνου κινήματος. Το εγχειρίδιο του Neufert στα χέρια ενός αρχιτέκτονα καθίσταται εργαλείο καθώς τον βοηθά να σχεδιάσει, ικανοποιώντας τις ανάγκες των πολλών. Ανάγκες σωματικές, οι οποίες παίρνουν μορφή χωρικών αποκρίσεων, καθιερώνοντας μία υπολογιστική συσχέτιση του διαστασιολογημένου σώματος με το χωρικό του περιβάλλον. Ένα αναλογικό, μετρικό σύστημα, λαμβάνοντας υπόψη τις διαστάσεις ενός μέσου ανθρώπου, και τους μαθηματικούς νόμους αναλογίας της φύσης, παρουσιάστηκε και από τον Le Corbusier το 1947. Το Modulor, γεννήθηκε για να ανταποκριθεί στις αρχές της μαζικής παραγωγής, της τυποποίησης των αρχιτεκτονικών μερών και του μέσου όρου, μεταφέροντας τη χρυσή τομή στις διαστάσεις του ανθρώπινου σώματος. Σε κοινωνικό επίπεδο, αυτή η πρόκληση του αυτοματισμού, η ιδέα της πλήρους αυτοματοποίησης, με οποιοδήποτε τεχνολογικό μέσο, προήλθε από την ψευδή υπόσχεση για μία επερχόμενη ελεύθερη κοινωνία, όπου η κυβερνητική θα εξασφάλιζε περισσότερο ελεύθερο

STANDARDIZED BODY

μηχανής και της τεχνολογίας, αντιμετωπίζουν το σώμα ως σύστημα

Fritz Kahn, Man as Industrial Palace, 1926.

archi<>body

κτίρια

σώματα.

σε

ανάμεσα

της καταπίεσης

Η αναλογία

χρόνο για τον άνθρωπο. Οι βιομηχανικές και διοικητικές εργασίες αρχίζουν να αυτοματοποιούνται, αλλά και ο προσωπικός χώρος, η στέγαση, η οικία δεν αποτελούν τον ζωτικό και ελευθεριακό χώρο, αλλά ένα ακόμα κομμάτι της παραγωγής. Πλέον όλη η πόλη, ολόκληρη η κοινωνία γίνεται τόπος παραγωγής[56]. Η κυριαρχία αυτής της άυλης εργασίας αντικατοπτρίζεται στην αρχιτεκτονική. Στα σύγχρονα διαμερίσματα όλα τα μηχανικά πράγματα κρύβονται, ώστε να υπάρχει η ψευδαίσθηση πως κάποιος ζει μέσα σε ένα θαυμαστά ξεκούραστο περιβάλλον, όπου κάθε χειρονομία του ικανοποιείται χωρίς να αποκαλύπτεται και να φανερώνεται το τεχνικό μέσο. Έτσι, το τεχνικό σύστημα περικλείει τον άνθρωπο διεγερτικά χωρίς αυτός να το αντιλαμβάνεται και διαδίδει αντεστραμμένες εικόνες της πραγματικότητάς του: η μέγιστη τεχνική πολυπλοκότητα παράγει την εικόνα μιας μέγιστης απλότητας. Η έντονη δραστηριοποίηση του ανθρώπου στην εργασία τον κάνει να

archi<>body

πιστεύει στην κοινωνία του ελεύθερου χρόνου. Πως θα συμβιώνουμε και θα αλληλεπιδρούμε μέσα σε ένα όλο και πιο αυτοματοποιημένο, και επομένως τυπικά καθορισμένο, τεχνολογικό περιβάλλον; Επιπλέον, η καθολικότητα του τεχνικού περιβάλλοντος παράγει την εικόνα μιας Φύσης. Αυτό το θολό δίπολο φυσικό/τεχνητό, διαπερνά τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου τεχνολογικού πλαίσιου, και η μεταβατική διαδικασία από το ένα στο άλλο γίνεται όλο και πιο δύσκολη πρακτικά. Όπως αναφέρει ο Antoine Picon : είναι τελικά ένα παπούτσι λιγότερο τεχνητό από έναν υπολογιστή;» Μέσα από την ευρέως διαδεδομένη πρακτική της ψυχανάλυσης, την ανάπτυξη της γενετικής μηχανικής και την αυξημένη εμφάνιση των φεμινιστικών προσεγγίσεων στις κοινωνικές θεωρίες[57], άλλαξε όχι μόνο η παραδοσιακή αντιμετώπιση του σώματος αλλά και 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[56] Andreas Rumpfhuber, Housing Labor. [https://www.e-flux.com/architecture/artificial-labor/140678/housing-labor/]. [57] Οι συγκεκριμένες αλλαγές έχουν αναφερθεί και στο κεφάλαιο «Η τεχνολογοποίηση του Σώματος».

η ίδια κατοίκηση του. Αυτές τις διαφορές ανάμεσα στο τεχνικό και το οργανικό, επιχειρούσαν να θολώσουν πολλά αρχιτεκτονικά πειράματα της δεκαετίας του 1960. Τα περισσότερα από αυτά ήταν υποθετικά, καθώς η τεχνολογία δεν μπορούσε να επιτύχει ρεαλιστικά τους στόχους πολλών αναπαραστάσεων, κολάζ

και

σχεδίων

που

παράγονταν

εκείνη

την

εποχή.

Όπως το ανθρώπινο σώμα, κινείται και περιδιαβαίνει στο τεχνητό περιβάλλον χωρίς πάντα σταθερό σημείο, έτσι και η Κινητή Πόλη των Archigram, ελεύθερα και αυτόνομα μπορεί να περιπλανηθεί και να αλληλεπιδράσει με άλλες κινητές πόλεις, σε ένα κόσμο χωρίς σταθερά όρια. Μέσω της οικοδόμησης κινητών ρομποτικών δομών, τα σύνορα ενός στατικού προτύπου εγκαταλείπονται υπέρ ενός νομαδικού τρόπου ζωής μεταξύ ανθρώπων παγκοσμίως, προοικονομώντας την σημερινή «έξυπνη» πόλη. Την ίδια εποχή, οι Superstudio φαντάζονται έναν κόσμο χωρίς αρχιτεκτονική. Το

EXPERIMENTAL BODY

θα αντικαταστήσει τα αντικείμενα και τα κτίρια. Σε αυτό το πλέγμα, οραματισμένο ως ένα δίκτυο ενέργειας, οι άνθρωποι απλώς θα συνδέονται για να έχουν πρόσβαση. Ενώ τότε μία τέτοια ιδέα θα φάνταζε ριζοσπαστική, τώρα φαίνεται ιδιαίτερα προφητική, ως ένας προάγγελος του σημερινού Διαδικτύου. Σε μικρότερη κλίμακα επέμβασης, η αρχιτεκτονική κολεκτίβα HausRucker-Co επιδιώκοντας να πειραματιστεί με την ανθρώπινη αντίληψη, δημιουργεί ιδιόμορφα κράνη, σε μορφή κεφαλής μύγας, παρουσιάζοντας μία παράξενα νέα πραγματικότητα για όσους τα δοκίμαζουν. Οι συσκευές, κατασκευασμένες από πολυαιθυλένιο σε πράσινο χρώμα, περιείχαν στερεοφωνικά ακουστικά και ένα πρίσμα γυαλιών για τα μάτια, διαμορφωμένο έτσι ώστε να δημιουργεί πολλαπλές επ-όψεις και εικόνες. Αυτό το αρχιτεκτονικό αντικείμενο, ως ένα από τα τέσσερα που δημιουργήθηκαν για την σειρά Mind Expander, με τα ειδικά οπτικά και ακουστικά του αποτελέσματα, ανέτρεπε τις συνήθεις αντιλήψεις για την φυσική πραγματικότητα, εντείνοντας τις αισθήσεις και μεταβάλλοντας τις

archi<>body

Supersurface αποτελεί μία ενεργοποιημένη επιφάνεια, η οποία

Superstudio, Supersurface, 1972.

ιδέες για το αισθητηριακές αποκρίσεις του σώματος στον χώρο. Η καθιέρωση της σημερινής χωρικής και σωματικής πραγματικότητας και οι συνέπειες αυτής της μεταμόρφωσης για την αρχιτεκτονική, δημιουργούν ανατροπές. Παράλληλα, η έννοια του σώματος του μεταδομισμού δεν ορίζει ένα στατικό, συγκεντρωτικό, οπτικοακουστικό χώρο, αλλά ένα δυναμικό σύστημα ροών που σώματος με το περιβάλλον. Μία αρχιτεκτονική που αιμορραγεί, που εξουθενώνει, που στροβιλίζεται ακόμη και μία αρχιτεκτονική που σπάει, αρχίζουν να υποστηρίζουν διάφοροι αρχιτέκτονες όπως ο Bernard Tschumi, ο Daniel Libeskind, o Coop Himmelblau, o Mar-

FRAGMENTED BODY

είναι ικανό να διαμορφώσει και να αναμορφώσει τη σχέση του

cos Novak. Μέσα σε μία καθημερινότητα πλήρους εγρήγορσης, οδηγούνται σε μια πολυπλοκότητα των χρήσεων με πολλά

archi<tech>body

αντικρουόμενα νοήματα. Η ενοποίηση διαφορετικών χρήσεων όπως η διασκέδαση και η υψηλή τέχνη, η βλασφημία και η ιερότητα, η αποκλειστικότητα και η αποδοχή, καταδεικνύουν την ταλάντωση του ατόμου μέσα στην κοινωνία και ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση του ολικού νοήματος, με την αποσυμβολοποίηση του χώρου. Στην πρόταση του Rem Koolhaas για την Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, αλλά και στο υπάρχων κτίριο του ιδρύματος Cartier από τον Jean Nouvel υπάρχει μία κοινή συνιστάμενη της της

εξωτερικής

πραγματικότητας,

ιδωμένη

εσωτερικά

μέσα

από τις τεράστιες γυάλινες επιφάνειες δημιουργεί μια παράξενη αποπραγματοποιητική κατάσταση, σαν κάποιος να παρακολουθεί μία παράσταση μέσω μιας οθόνης. Η αμφισβήτηση της μίας και μοναδικής αλήθειας, η διαρκής αμφιβολία μεταξύ εικονικότητας και πραγματικότητας μέσα από ποιότητες της διαφάνειας, αποτελεί την βασική συνθετική ιδέα των δύο κτιρίων. Ακολουθώντας φαινομενολογικές

στιγμιαίες

εμπειρίες,

πραγματικότητα

αποτυπώνεται μέσω φασματικών ανοιγμάτων. Όταν επιτέλους ‘κάτι’ ανοίγει και κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με αυτή την κατά

TRANSPARENT BODY

εκφραστικής ανταπόκρισης του έξω και του μέσα. Η παρατήρηση

τα άλλα αποτραβηγμένη διαφορετική πραγματικότητα από την προηγούμενη, η άμεση επίπτωση της εξωτερικής πραγματικότητας προξενεί ένα σοκ. Είμαστε συγκλονισμένοι από την εγγύτητα του. Πόσο πραγματικά κοντινός είναι ο εξωτερικός κόσμος. Παράλληλα, σε αυτή την υπεραισθητικοποιημένη διάσταση, η αξίωση του νοήματος, της πραγματικότητας, της αλήθειας αρχίζει να ιντριγκάρει περισσότερο όπου ατονεί. Οι νέες αρχιτεκτονικές πρακτικές επιτελούν αυτή την διαδικασία εξαφάνισης, ελέγχοντας τόσο την εξαφάνιση όσο και την εμφάνιση. Αυτός ο χώρος της απουσίας

μέσω

δημιουργίας

ατμοσφαιρικών

καταστάσεων,

αναδεικνύεται στο Blur Building, των Diller+Scofidio, κατασκευασμένο για την Ελβετική Expo το 2012. Ένα θέαμα στο οποίο δεν βλέπεις τίποτα[58], μία διαρκώς μετασχηματιζόμενη αιωρούμενη μάζα, δημιουργημένη από σταγονίδια νερού, αντικρίζουν οι επισκέπτες περίπτερο. Υπολογιστικά ελεγχόμενοι ψεκαστήρες διατηρούν ένα HIDDEN BODY

μικρο-κλίμα, γύρω από μία ελατή κατασκευή, που αιωρείται σαν σύννεφο (cloud) πάνω από την λίμνη Neuchatel. Η πίεση του νερού ρυθμίζεται ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες της υγρασίας, της θερμοκρασίας και του ανέμου και μέσω φυσικών και ανθρωπογενών δυνάμεων δημιουργείται μία μάζα ομίχλης, όπου εξαπλωμένη, κρύβει και αποκαλύπτει με τους δικούς της όρους το σώμα του κτιρίου και τα σώματα των επισκεπτών. Το αισθητηριακό αποτέλεσμα καταλήγει περισσότερο απτικό παρά οπτικό, καθώς το κτίριο αρνείται την οπτική του ματιού, το βάθος, την επιφάνεια, την ύλη και την μάζα. Το νερό, σε διάφορες μορφές του, αποτελεί το πρωτογενές υλικό του κτιρίου. Αυτού του είδους η αρχιτεκτονική, ως μία θολή ανάμνηση κτιρίου είναι η απόλυτη άμορφη αφηρημένη φύση[59]. 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[58] Diller+Scofidio, Blur Building - [https://dsrny.com/project/blur-building]. [59] Anthony Vidler, The b-b-b body : Block, Blob, Blur, από “The body in Architecture”, σελ.137.

archi<tech>body

καθώς περιδιαβαίνουν το μακρύ διάδρομο που οδηγεί στο

Atmosphere Scotoma Nothing Disorientation Artificial Nature Formless White Noise White Out Sublime

100

101

Αν και το 2000 φαντάζει κοντινό, οι σημερινές αλλαγές χάσκουν κοινών τόπων με το εγγύς παρελθόν. Στην εποχή των χειρουργικών επεμβάσεων, των εμφυτευμάτων, των προσθετικών, των οθονών, του διαδικτύου, η εικόνα του σημερινού ανθρώπου δεν είναι η ανθρωπιστική φιγούρα της Αναγέννησης, ούτε το modulor του Le Corbusier, ούτε καν το διασπασμένο σώμα, αλλά προτιστως το cyborg[60],

το οποίο δεν είναι ένα σώμα

με δυστοπικές ή ουτοπικές προεκτάσεις, αλλά το αποτέλεσμα της

πλήρους

χρήσης

των

υφιστάμενων

τεχνολογιών[61].

Η μονοχρωματική, βουβή ταινία του Φριτζ Λανγκ, Metropolis, προϊδεάζει ήδη από τον τίτλο της, το περιεχόμενο της. Η σύλληψη της μελλοντικής πόλης, με εκφραστικά έντονες αρχιτεκτονικές μεταφορές, σχεδιάζεται για τον νέο τύπου ανθρώπου που θα την

archi<tech>body

κατοικήσει. Αυτή η Μητρόπολη, ως ο πρόγονος των επερχόμενων sci-fi, είναι μία συλλογή αρχιτεκτονικών εικόνων και σύγχρονων οραμάτων, αλλά και η πρώτη ταινία η οποία έδειξε την σύμπτυξη ανθρώπου και μηχανής, το πρώτο ρομπότ με ανθρωπομορφικά στοιχεία, εν ονόματι Maschinenmensch (άνθρωπος της μηχανής). Αυτή η αλλαγή του σώματος, που το βρίσκει συμβατό και με τις αλλαγές τις κοινωνίας, συνδέεται και με την νέα ιδέα ενός εξιδανικευμένου σώματος, είτε ψηφιοποιημένου είτε ενισχυμένου με διάφορες προσθετικές μηχανές. Όπως το σώμα γίνεται αρχιτεκτόνημα, μέσω της εισβολής και της διαστολής της τεχνολογίας, έτσι και η αρχιτεκτονική παρατηρεί το τροποποιημένο σώμα, όχι πια ως ένα μοντέλο τάξης και διαστασιολόγησης, αλλά ως ένα μοντέλο ευελιξίας, διανόησης και επικοινωνιακής ικανότητας. Καθώς το σώμα αρχίζει να αντιλαμβάνεται τις νέες κυμάνσεις του στον τεχνολογικά αναπτυσσόμενο κόσμο, η αρχιτεκτονική βρίσκεται πλάι, να σχεδιάζει 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[60] Βλέπε το κεφάλαιο «Τεχνολογοποίηση του Σώματος». [61] Antoine Picon, Architecture, Science, Technology and the Virtual Realm, σελ.296.

102

archi<tech>body

103

το ενυπόστατο μέλλον του. Σταδιακά, η αρχιτεκτονική παύει να

είναι μία απρόσεχτη μηχανή κατοίκησης, ένα μοντερνιστικό

κακέκτυπο όπως αντικατοπτρίζεται στην ταινία Mon Oncle του Jaques Tati, αλλά συνυπάρχει και συνενώνεται με το ήδη προσθετικά μεταλλαγμένο σώμα. Πως η αρχιτεκτονική προσαρμόζεται σε αυτές τις αισθητηριακές διαφοροποιήσεις; Μέσω της μετάλλαξης του ανθρώπινου σώματος, είτε μέσω δυνητικοποίησης είτε μέσω τεχνολογοποίησης, οι κανόνες της αρχιτεκτονικής αναδιατυπώνονται και σωματικό της αποτέλεσμα δεν μπορεί είναι το ίδιο. Ενώ η αρχιτεκτονική περιοριζόταν κυρίως στην χρήση της νεκρής πρώτης ύλης – ξυλεία, τούβλο, χάλυβα, σκυρόδεμα - αναπτύσσεται πλέον μία μετατόπιση σε μία βιο-υδριβική αρχιτεκτονική, όπου διαλύει τα όρια μεταξύ της τεχνολογίας και του σχεδιασμού. Μέσω

archi<tech>body

τις διεπιστημονικής συνεργασίας ιατρών, βιολόγων και μηχανικών, με καλλιτέχνες και σχεδιαστές, νέες υλικότητες, ζωντανές μορφές, αρχιτεκτονικά νευρικά συστήματα και όργανα παράγονται. Τα αποτελέσματα των υδριβικών αυτών συνθηκών, που είχαν ήδη προοικονομηθεί από τον Latour[62], ορίζονται ως νέο-πλασματικά[63]. Ενώ πολλά έχουν θεωρητικά ειπωθεί για την υπαρξιακή κατάσταση της μετάλλαξης του ανθρώπου σε cyborg (ανθρώπινη υβριδοποίηση), ελάχιστα έχουν σχεδιαστεί που να υποδηλώνουν την επιρροή αυτού του φαινομένου στο κτισμένο περιβάλλον[64] (αρχιτεκτονική υβριδοποίηση). Θέτοντας τον παραπάνω προβληματισμό, ο Marcos Cruz παρουσιάζει το δικό του μοντέλο κατοίκησης, ένα σπίτι για cyborgs[65], που υπερβαίνει τις παραδοσιακές έννοιες της 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[62] Βλέπε το κεφάλαιο «Τεχνολογία-Επιλεκτική Αναδρομή». [63] Μετάφραση του αγγλικού όρου “Neoplastism”, όρος που χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τον Marcos Cruz για να σχολιάζει τα αποτελέσματα της δουλειάς του. [64] Marcos Cruz , ΑD Magazine 2008, σελ.56. [65] Anthony Vidler, Home for Cyborgs, σελ. 147–64.

104

κατοικίας. Η πρόταση του με τίτλο Cyborgian Interfaces, μελετά την διαβίωση του σώματος μέσα στην αρχιτεκτονική σάρκα. Ο τοίχος, σε αυτή την περίπτωση, αποτελεί κατοικήσιμη διεπιφάνεια και ορίζει έναν τόπο υπερ-διασύνδεσης, όπου ο κάτοικος μπορεί να βυθίζεται μέσα του, να συγχωνεύεται μαζί του και να επικοινωνεί δυνητικά με άλλους κατοίκους. Αυτή η νέα μορφή αρχιτεκτονικής CYBORGIAN BODY

ενσάρκωσης και διαβίωσης μέσα στην αρχιτεκτονική σάρκα του τοίχου, αντικαθιστά τους παραδοσιακούς λειτουργικούς χώρους μίας κατοικίας. Μέσα στις πολλαπλές μεμβράνες του τοίχου επιτελούνται πολλές υπηρεσίες οι οποίες περιλαμβάνουν υβριδικές δομές στις οποίες εμφυτεύονται βιολογικά συστήματα και δίκτυα όπως κοστούμια επικοινωνίας μέσω απτικών τεχνολογιών αφής, κουκούλια χαλάρωσης με ενσωματωμένα συνθετικά νεοπλάσματα, αποθηκευτικοί τριχοειδείς χώροι, κινητικά πλοκάμια, οπές διαφυγής. Το όραμα του συνδυάζει την διπολικότητα της οργανικότητας και και πιο δικτυωμένο στον αρχιτεκτονικό ιστό. Η μεταστροφή της αρχιτεκτονικής από στατικό κέλυφος, σε διασπασμένη μάζα και σε ζωντανό σύστημα, όπου η ανθρώπινη φύση και το περιβάλλον διασυνδέονται και διαδρούν, θέτει νέα δεδομένα. Η συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων που έγκεινται, συγκλονίζει

και

σενάρια

υδριβισμού,

κλωνοποίησης μετασχηματίζουν διαρκώς

μεταμοσχεύσεων

και

τις αρχιτεκτονικές

πρακτικές.Εντούτοις, κανένα αρχιτεκτονικό πρόβλημα δεν μπορεί να απομονωθεί από τις οικονομικό- κοινωνικές σχέσεις του και έτσι κάθε νέα υπόθεση για το μέλλον της αρχιτεκτονικής πρέπει να υποστηρίζεται από μια επιστημονική πρόβλεψη της κοινωνικής ανάπτυξης. Ο νέος άνθρωπος (μετά-άνθρωπος) είναι χαμένος μέσα σε έναν εξωγήινο, απειλητικό κόσμο[66]. Για να κατανοηθεί η μελλοντική ανάπτυξη οφείλει να υπάρχει επίγνωση των στοιχείων που ήδη εμπεριέχονται σε εμβρυακή μορφή στις σημερινές συνθήκες. 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[66] Gyorgy Kepes, The New Landscape in Art and Science, σελ. 20.

105

archi<tech>body

της τεχνολογίας (νεοπλασματικό) παρουσιάζοντας ένα σώμα όλο

Marcos Cruz, Cyborgian Interfaces, 2008.

106

archi<tech>body

Χρειάζεται νέες εννοιολογικές και υλικές κατευθύνσεις

archi<tech>body

για να κατανοηθεί το νέο περιβάλλον.

107

νεοσ // κυβερνο // χωροσ

The subject of my investigations is cyberspace, the mental realm of the human-computer interface that turns us into cyborgs.

Andre Nusselder

108

Martin Heidegger στην περίφημη διάλεξη του το 1951 με τίτλο

« Κτίζειν, κατοικείν, σκέπτεσθαι» αναφέρεται στο τοπολογικό και οντολογικό πρόβλημα που αφορά στο γεγονός ότι ο άνθρωπος ως θνητός πρέπει να αναζητεί συνεχώς και αδιαλείπτως την ουσία του κατοικείν, πρέπει να μαθαίνει διαρκώς από την αρχή τι σημαίνει να κατοικεί. Ο άνθρωπος ως θνητός είναι πάντοτε καθ΄οδόν προς το Είναι του, προς αναζήτηση της ουσίας του και κατά προέκταση, του τόπου του. Η τεχνολογία, κατά τον Heidegger, απομάκρυνε τα ανθρώπινα όντα από τον φυσικό κόσμο, γκρεμίζοντας κάθε ουσιαστικό χώρο για να ζουν. Στον αντίποδα του παρόντος, ο άνθρωπος καθημερινά χάνεται μέσα σε μία οθόνη συσκευής κινητού τηλεφώνου ή μία οθόνη υπολογιστή ξεφεύγοντας από το ‘εδώ και τώρα’. Η δυνητικοποίηση παρέχει μία έλλειψη υπαρκτού τόπου και δημιουργεί έναν συγχρονισμό πολλαπλών χωρικοτήτων. Οι παρουσίας. Και μόνο το γεγονός πως η προσωπική αλληλεπίδραση μπορεί εύκολα να αντικατασταθεί και να μετακινηθεί στην σφαίρα ενός εικονικού κόσμου διαλύει την ηγεμονία του φυσικού. Καμία αισθητηριακή εμπειρία και καμία ιστορική ή πολιτιστική διαμόρφωση των αισθήσεων, δεν μπορεί να ορίσει τι είναι ο κυβερνο-χώρος. Μετά από αιώνες αναπαραστάσεων φυσικών ή αστικών τοπίων, μετά από την αναπαράσταση του “χώρου” μέσω της Ευκλείδειας γεωμετρίας, η αναπαράσταση και η περιγραφή αυτού του νέου είδους χώρου είναι αδύνατη. Η ιδιαίτερη προτεραιότητα του κυβερνοχώρου, οι κινήσεις των ατόμων στο χώρο-χρόνο, η περιπλάνηση στο «χώρο» και όχι η χρήση του (συμβολοποιημένος χώρος μιας προσχεδιασμένης λειτουργίας)[67] οδηγούν σε έναν οικειοθελή εγκλεισμό στο διαδίκτυο, ο οποίος 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[67] Τσουκαλά Κυριακή, Πολυπλοκότητα και Πληροφορία στη Σύγχρονη Αρχιτεκτονική : Τα όρια της ουδετεροποίησης του σημαίνοντος Χώρου, από “Μετανεωτερικές ΕπΟψεις”, σελ.121.

109

archi<tech>body

ίδιες οι τεχνολογίες αμφισβητούν την αναγκαιότητα της φυσικής

φαίνεται να περιγράφει τον χώρο της επερχόμενης άυλης πόλης. Οι σημερινές συνθήκες της διασπασμένης προσοχής εκθέτουν τον σημερινό άνθρωπο, στην οδύσσεια του Εγώ και του Άλλου, της μονάδας και της συνύπαρξης, της αντίληψης και της ψευδαίσθησης, του παρόντος και του αορίστου, της παρουσίας και της απουσίας, του Λόγου και του ά-λογου. Η μετάβαση από το συνειδητό, έστω και προσχηματικό, νομικό πλαίσιο της σημερινής πόλης σε κάποιο άλλο, μη αποφασισμένο από τους χρήστες, το οποίο αποκρύπτει το πρόσωπό του, αποτελεί το πιο καθοριστικό χαρακτηριστικό της επερχόμενης συνθήκης. Η αίσθηση της συλλογικότητας συγκροτείται πια όχι μόνο με βάση τη γεωγραφική συνάφεια και την κοινή «τοποθεσία» των κατοίκων λόγω χώρου. Ένα νέο είδος δημόσιου χώρου μπορεί να αναδυθεί από το χαρακτηριστικό της «ταυτοχρονίας» του δικτύου. Ο χώρος αυτός οργανώνεται με

archi<tech>body

κοινό χαρακτηριστικό την χρονική σύμπτωση και όχι τη σχέση γειτνίασης, δηλαδή από ένα πλέγμα γεγονότων που οργανώνονται ταυτόχρονα και αλληλοσυνδέονται, έτσι ώστε η φύση τους να εξαρτάται από την ταυτόχρονη συμμετοχή και συνύπαρξή τους. Το Ολλανδικό Αρχιτεκτονικό Γραφείο MVRDV, ορμώμενο από τις σύγχρονες εξελίξεις αναλύει την νέα Μετά-Πόλη, την πόλη των δεδομένων[68], οριζόμενη καθαρά από δεδομένα, χωρίς τοπογραφία, χωρίς καν ιδεολογία[69]. Ένα εικονικό μοντέλο πόλης, όπου είναι κατασκευασμένο από πληροφορία, η οποία ταξινομείται σε τομείς, σχετικούς με το ποσοστό τοις εκατό των υπαρχόντων χρήσεων στην Ολλανδία : κατοικία, γεωργία, δάσος, ενέργεια και απορρίμματα. Επιχειρεί με αυτόν τον τρόπο, να προκαλέσει μία νέα αρχιτεκτονική και πολεοδομική σκέψη μέσω της χειραγώγησης των δεδομένων με χωρικό τρόπο. Ανάμεσα στην απεικόνιση των δεδομένων και του πολεοδομικού σχεδιασμού, θεωρεί πως οι πληροφορίες, οι αριθμοί 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[68] Η ελληνική μετάφραση του τίτλου Datatown. [69] MVRDV, Meta-City-DataTown, σελ. 58.

110

και τα δεδομένα είναι πηγές κριτικής και ριζικής επανεξέτασης της αρχιτεκτονικής και της κοινωνίας, δημιουργώντας έναν εναλλακτικό πολιτισμικό αλγόριθμο. Ωστόσο, παρατηρείται πως αυτή η ειδική έννοια χώρου, δεν δημιουργεί μία άλλου είδους κοινωνίας, παρά μόνο αριθμοποίηση της ίδιας. Η μεταφορά της ήδη υπάρχουσας κοινωνίας στην σφαίρα του κυβερνοχώρου, βρίσκει τις ίδιες ελαττωματικές, απροσδιόριστες και πολυσημικές μορφές, όπως και πριν. Ο νέος άυλος ψηφιακός δημόσιος χώρος δεν έχει την δυνατότητα να οργανωθεί με συλλογικές δράσεις, παρά μόνο μέσω παθητικής χωροποίησης. Η χρονική διαπλοκή μεταξύ της σωματικής εμπειρίας και του κατοικείν αρθρώνει ένα δίκτυο ιχνών του τόπου που εγγράφεται σε ένα πυκνό φάσμα διαχείρισης των τροπικοτήτων της μνήμης, από την πιο μύχια, ιδιωτική και ατομική έκδοχή της, εώς την η ανάπτυξη συστημάτων άμεσης μεταφοράς πληροφοριών καθώς και συστημάτων στιγμιαίας πληροφόρησης διαστρεβλώνουν την αντίληψη που έχουμε για τον χρόνο και ταυτόχρονα για τον ίδιο τον τόπο. Στην σημερινή εποχή όπου ένα παράθυρο υπολογιστή έρχεται να μετατοπίσει την φυσική υπόσταση ενός πραγματικού, όπου μία οθόνη μετατρέπεται σε έναν πολυ-τόπο άμεσης και στιγμιαίας μεταφοράς πληροφοριών, βρισκόμαστε θέλοντας ή μη σε μία πλήρη αποτοπικοποίηση. O Paul Virilio αναφέρει χαρακτηριστικά : «Η ταχύτητα εξουδετερώνει την έννοια της φυσικής διάστασης». Η σημασία μετατοπίζεται όχι στο πόσο μακρυά είναι ένα σημείο αναφοράς από το άτομο αλλά πόσο χρόνο χρειάζεται για να το φτάσεις. Ενσωματωμένοι σε δυνητικές πραγματικότητες και χρησιμοποιώντας δυνητικά σώματα για να εισέλθουμε σε αυτές, το cloud[70] έχει 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[70] To cloud είναι ένα δικτυακό μοντέλο αποθήκευσης δεδομένων όπου τα δεδομένα αποθηκεύονται σε απομακρυσμένες δικτυακές τοποθεσίες. O χρήστης μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτά μέσω κάποιας δικτυακής διεπαφής.

111

archi<tech>body

πιο κοινή, δημόσια και συλλογική της επιτέλεση. Ταυτόχρονα,

MVRDV, Metacity, Datatown, 1999.

USING NUMBERS OR DATA TO DESCRIBE

112

THE VASTNESS OF THE METACITY.

113

μετατραπεί σε συνείδηση και η συνείδηση σε cloud. Μία ά-χωρη συνθήκη, κατασκευασμένη από ατελείωτες σειρές 0 και 1, βιώνουν οι επισκέπτες στην οπτικοακουστική εγκατάσταση data.tron του εικαστικού και μουσικού Ryoji Ikeda. Κοιτάζοντας προς το μέλλον μιας επαυξημένης πραγματικότητας[71], οι επισκέπτες βιώνουν το τεράστιο σύμπαν των δεδομένων, όπου προβάλλεται σε οθόνες, εντείνοντας την εμβύθιση του θεατή. Αυτές οι προβολές, υποδεικνύουν τον προσανατολισμό των πολυμέσων και του ψηφιακού πολιτισμού, όπου το σώμα βρίσκεται ακινητοποιημένο και τυλιγμένο γύρω από ‘οθονικές’ αντανακλάσεις. Με την εξέλιξη των τεχνολογιών ερχόμαστε αντιμέτωποι με έντονες αστάθειες και όχι μόνο η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών έχει μειώσει την ανάγκη για φυσική παρουσία, αλλά το status quo του πραγματικού έχει αντικατασταθεί από αυτού του ψηφιακού. Ο άνθρωπος δεν

archi<tech>body

αναζητεί πια τον χώρο που θα του καθορίσει το Εγώ του αλλά θέλει όσο πιο γρήγορα και ανώδυνα να ξεφύγει από την ίδια την σκέψη ενός τοπόσημου. Σίγουρα το στατικό μοντέλο του Χάιντεγκερ αμφισβητείται στην σημερινή εποχή. Ο δυναμικός περιπλανώμενος flaneur, η έμφαση που δίνεται στις ροές και στις κινήσεις καθώς και σε ένα είδος προσωρινότητας των εμπειριών αναιρούν ένα συνεχόμενο μακρύ και αργό ταξίδι προς αναζήτηση της ύπαρξης. Σε μια εποχή όπου τα ανθρώπινα όντα είναι συνεχώς εν κινήσει, η σημασία ενός τόπου – τόπου καταγωγής, τόπου εμπειρίας, τόπου ύπαρξης – ως μηχανισμός σταθερής αναφοράς εξαλείφεται. Ο ρόλος του τόπου ως μηχανισμός προσδιορισμού ταυτότητας και καθοδηγητή προς το Είναι έχει περιοριστεί. Σε μια εποχή όπου η στασιμότητα μεταφράζεται σε ήττα, οφείλεις να είναι παντού. Μπορεί όμως ο τόπος να χαθεί σαν φαινόμενο; Μπορεί το άτομο να αποσπαστεί από το ίδιο το περιβάλλον που το αναγκάζει 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[71] Ελληνική μετάφραση του όρου “Augmented Reality”, που περιγράφει την ένωση του πραγματικού με τον ψηφιακό χώρο. Οι περισσότερες εταιρείες επενδύουν πλέον στην ανάπτυξη αυτής της Eπαυξημένης Πραγματικότητας, όπως η Microsoft, η Google και η Magic Leap.

114

115

Ryoji Ikeda, Data.tron, 2008.

βαρυτικά να έχει μια αρχέγονη σχέση δράσης – αντίδρασης; Ακόμα και με την ισχύουσα συνθήκη των συνεχών ροών, δεν υπάρχει μια πρωταρχική γείωση πριν από κάθε ενέργεια; Τα πάντα, από τα σώματα ως τις κοινωνίες, συνιστούν μία μορφή εδαφοποίησης και σύνδεσης

δυνάμεων προκειμένου να

παράγουν διακριτά σύνολα. Αλλά παραπλεύρως κάθε μορφή εδαφοποίησης βρίσκει επίσης την ικανότητα της απο-εδαφοποίησης. Καταδεικνύοντας πως η δυνητικοποίηση υπήρχε πριν από την τεχνολογική της ενσάρκωση, ο Lacan, έθετε τις παραπάνω διερωτήσεις επηρεασμένος από τις κυβερνητικές θεωρίες του Norbert Wiener[72]. Το ζήτημα του χώρου καθίσταται ζωτικής σημασίας : πως κατοικούμε σε εικονικούς χώρους; Πως η κωδικοποίηση του υποκειμένου στον κυβερνοχώρο σχετίζεται με το σωματικό σώμα;

archi<tech>body

Για τον Lacan το ζήτημα του χώρου ήταν ένα βαθύ ψυχολογικό ζήτημα : το Εγώ ψυχικά υπάρχει μέσα στον χώρο, και αυτή η ύπαρξη δεν νοείται χωρίς φυσική σύνδεση. Η λειτουργία του Εγώ και του σώματος στον πραγματικό χώρο μπορεί να ξεκαθαρίσει την σωματική εμπλοκή του Εγώ στον κυβερνοχώρο. Σήμερα, οι απεικονίσεις του κάθε χρήστη μέσω εικόνων στα κοινωνικά δίκτυα, εξακολουθούν να είναι τα ¨άβαταρ¨ ενός αόρατου, υπερβατικού Εγώ. Το εικονικό Εγώ, επικοινωνώντας μέσω σημάτων, συνδέεται με τον φυσικό χώρο του σώματος και του κόσμου. Η φαντασία είναι αυτή που επιτρέπει την διασύνδεση του εικονικού με το πραγματικό. Όλα τα υπολογιστικά προσομοιωμένα περιβάλλοντα μοιάζουν με έναν ενδιάμεσο χώρου της φαντασίας : ακροβατούν ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό[73].

010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[72] Αμερικάνος μαθηματικός. Θεωρείται ο θεμελιωτής του κλάδου της κυβερνητικής. [73] Nusselder Andre, Interface, Fantasy, A Lacanian Cyborg,σελ.84. Παραιτέρω για το στάδιο του καθρέπτη στο κεφάλαιο «Σώμα και Οθόνη».

116

Η κάθε μεταφορά φιλοσοφικών προεκτάσεων σε ένα εκφρασμένο περιβάλλον, διευκολύνει την νοηματοδότηση, όσο και αν η κάθε αναφορά μπορεί να θεωρηθεί αυθαίρετη. Ακολουθώντας αυτή την κατευθυνόμενη μορφή αναλογίας, μπορεί να θεωρηθεί πως το είδος του διαλόγου ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, έχει την ίδια αντιμετώπιση και στο σώμα της αρχιτεκτονικής; Κατά πόσο μπορεί ένα δυνητικά αληθοφανές τρισδιάστατο σχέδιο να προσφέρει μία ειλικρινή εικόνα για το τελικό κτισμένο αποτέλεσμα; Οι αρχιτεκτονικές προτάσεις, σήμερα, συνοδεύονται σχεδόν αποκλειστικά από εικόνες και αναπαραστάσεις του τρισδιάστατου χώρου, σαν μία σειρά απομονωμένων αμφιβληστροειδικών εικόνων. Σίγουρα η αίσθηση κάθε καινούργιου χώρου θα ήταν αδύνατη χωρίς το υπολογιστικό υπόβαθρο από το οποίο προέκυψε, το οποίο τροφοδοτεί συνεχώς νέες δυνατότητες. Αλλά κατά πόσο αυτές οι δυνατότητες δύνανται να γίνουν πραγματικότητα; Οι υλοποιημένο έργο και η σωστή επικοινωνιακή συνδιαλλαγή του δυνητικού και του πραγματικού θεωρείται απαραίτητη, καθώς η ουσία κάθε αρχιτεκτονικού έργου βιώνεται υλικά, ενσώματα και πνευματικά. Αυτή η έμμεση παραπλάνηση του φωτορεαλιστικής αντιπροσώπευσης, έχει οδηγήσει σε μία στροφή προς μία ουτοπικά ονειρική απεικόνιση των εν-δυνάμει κτιρίων. Η έλλειψη πια της τελειότητας στα τρισδιάστατα μοντέλα απεικόνισης και η αλλαγή σε ένα υπερρεαλιστικό περιβάλλον δεν σχολιάζει μόνο την ανάγκη για διαφοροποίηση από την ζώσα πραγματικότητα αλλά και την ανάγκη δημιουργίας κωδίκων επικοινωνίας με την ίδια τεχνολογία. Η τεχνολογία δεν είναι πια ένα εργαλείο ούτε έχει την θέση ενός αντικειμένου. Η τεχνολογία παίζει καθοριστικό ρόλο και γίνεται συνοδοιπόρος σχεδιασμού, ένα διπλότυπο υποκείμενου, όπου ο κοινός τόπος

ανάμεσα στην προσομοίωση και στο αποτέλεσμα

φέρει την συλλογική εικόνα.

117

archi<tech>body

εξιδανικευμένες αποδόσεις οφείλουν να ανταπεξέρχονται στο

118

119

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ

Θεέ μας υπολογιστή εννοούμε να σε περιμένουμε για τη λειτουργία σε τροχιά οριστική, διαστρική, έστω κι ασύλληπτη. Λένα Πλάτωνος 120

ία πέμπτη διάσταση προστίθεται στο λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής

και της τέχνης : η πληροφορία. Το ψηφιακό στοιχείο επιτρέπει την ερμηνεία της αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής σκέψης, ως μια υπολογιστική γλώσσα. Μέσω αυτής της ερμηνείας–μετάφρασης, θεωρείται ότι το «ψηφιακό» συμμετέχει στην διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής πρότασης, αντί να περιορίζεται στην αποτύπωση μιας

προαποφασισμένης

μορφής.

Οι

ψηφιακά

παραγόμενες

αρχιτεκτονικές και καλλιτεχνικές μορφές, αντιμετωπίζονται ως ενσαρκώσεις του πνεύματος της ψηφιακής εποχής. Το ψηφιακό στοιχείο σαφώς επηρεάζει τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής. Η αισθητική βασίζεται σε υπολογιστικά και αλγοριθμικά συστήματα, όπου τα ίδια ορίζουν τις αισθητικές νόρμες, μέσα από πρίσματα αξιολόγησης και έγκρισης γύρω από ανατροφοδοτήσεις καναλιών που ‘προσπαθούν’ να ενταχθούν και να ταιριάξουν στα ενδιαφέροντα του κάθε χρήστη. Ολόκληρος ο πολιτιστικός ορίζοντας μορφοποιείται από μηχανισμούς φιλτραρίσματος των νέων ειδήσεων στα κοινωνικά δίκτυα, των εισερχόμενων στα διαδικτυακά μηνύματα και των αποτελεσμάτων αναζήτησης. Ωστόσο, η συνολική επικράτηση των ψηφιακών μέσων και της πληροφορίας δεν επιβάλλει πάντοτε τυποποίηση και συγκεκριμένη πρόβλεψη. Η σχέση της σύγχρονης τέχνης με την ψηφιακότητα αναφαίνεται πολύ βαθύτερη από την απλή χρήση ψηφιακών εφαρμογών και συσκευών, και αφορά τα ουσιώδη όρια της δημιουργικότητας του καλλιτέχνη, τις ευαισθησίες και τους τρόπους κοινωνικοποίησης[74].

010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[74] Κωνσταντίνος Βασιλείου, Προς την τεχνολογίας της τέχνης, σελ.14.

121

archi<tech>body

των κοινωνικών μέσων. Οι αισθητικές προσδοκίες διαμορφώνονται

Πολλοί καλλιτέχνες διερευνούν τα ακατέργαστα σημεία των ψηφιακών πλατφορμών, δημιουργώντας τέχνη από τις δυσλειτουργίες και τις απρόβλεπτες αντιπαραθέσεις που μπορούν να αποκομίσουν από όλο και πιο πολύπλοκα δημιουργικά συστήματα. Αυτό το λάθος στον κανόνα, δεν χρησιμοποιείται πάντοτε για αισθητικούς λόγους, για την δημιουργία εφέ και παραμορφώσεων (glitch art), αλλά και ενάντια σε πολιτικές καταστάσεις. Κατασκευάζοντας ένα νέο υπό-σύστημα αρχιτεκτονικής μέσα από την παρακολούθηση και την συλλογή δεδομένων – φοβούμενοι ότι οι έρευνες τους μπορούν να κατασχεθούν ανά πάσα στιγμή από την εκάστοτε εξουσία – η κολεκτίβα καλλιτεχνών και επιστημόνων Forensic Architecture ανασυγκροτεί την αλήθεια σε έναν μετα-αληθινό[75] κόσμο. Συλλέγοντας, χιλιάδες εικόνες βομβιστικών επιθέσεων από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης συγκροτούν ένα υδρίβιο φυσικού

archi<tech>body

και εικονικού χώρου, συλλέγοντας τα χαμένα κομμάτια που τους ενδιαφέρουν μέσα από την αχανή πληροφορία. Σκοπός τους, μέσα από επιλεκτικές συντεταγμένες, η δημιουργία ενός πολυδιάστατου χάρτη, ώστε σε ένα κόσμο κορεσμένο από εικόνες, όπου όλα είναι εκτεθειμένα στην θέα, να κάνουν ορατά εκείνα τα πράγματα που κρατούνται καλά κρυμμένα. Καθορίζοντας τα σημαντικά στοιχεία και γεγονότα, οι υποψήφιοι του βραβείου Turner 2018, χαρακτηρίζουν το έργο τους ως μία εγκληματολογική, αντίεγκληματική, ιατροδικαστική αρχιτεκτονική, η οποία στοχεύει να κάνει τις πρακτικές της ωφέλιμες για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Διαπιστώνεται, επομένως, πως η σύγχρονη τεχνολογία καλύπτει το ανθρώπινο και το διαπλανητικό, αντιπροσωπεύοντας όλες τις διακυμάνσεις του. Αν αναλογιστεί κανείς τα φίλτρα των φωτογραφιών,

την

αυτό-διόρθωση

των

κειμένων,

και

την

010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[75] Προσπάθεια απόδοσης του αγγλικού νέου όρου post-truth, ο οποίος ψηφίστηκε η λέξη της χρονιάς για το 2016 από το Oxford Dictionaries. Όταν τα αντικειμενικά απτά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από ότι έχει η συγκίνηση και η προσωπικές πεποιθήσεις.

122

archi<tech>body

123

βελτιστοποίηση των ψηφιακών αρχείων, κατανοεί πως κάθε δημιουργική πρακτική κάθε μέσου μετασχηματίζεται διεξοδικά μέσω αλγορίθμων. Νέες ευκαιρίες πειραματισμού, οι οποίες βασίζονται στην εκτεταμένη χρήση του υπολογιστή διαφαίνονται. Οι ευκαιρίες, ενισχύονται περαιτέρω μέσω της ευελιξίας χρήσης πολλών προγραμμάτων, αρχικώς μη σχεδιασμένα για αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες[76]. Η συνεργασία μεταξύ της καλλιτέχνη Janet Echelman και του δημιουργικού διευθυντή της ομάδας Data Art, μέρους του Creative Lab της Google, αφορούσε την πλέον διαδραστική γλυπτική εγκατάσταση, με τίτλο Unnumbered Sparks. Το μνημειώδες αέρινο δικτυωτό γλυπτό, κατασκευασμένο από εύκαμπτης μορφής ίνες, εκτείνεται σε μήκος 220 μέτρων στον ουρανό του Vancouver. Την ημέρα, η λεπτή αλλά μνημειώδης μορφή του γλυπτού, διακριτικά συνδυάζεται με τα σύννεφα και τον ουρανό, ενώ το

archi<tech>body

βράδυ οι επισκέπτες γίνονται μέρος της εγκατάστασης. Μέσα από

συμπτύξεις

διάφορων

οπτικοακουστικών

τεχνολογιών,

απανωτά layers προστίθενται από τους χρήστες καθώς συνδέονται και διαδρούν, μέσω μίας εφαρμογής στα κινητά τους τηλέφωνα. Καθώς επεμβαίνουν στην εγκατάσταση, γίνονται συν-δημιουργοί, ζωγραφίζοντας και σχεδιάζοντας την κατασκευή δυνητικά. Αυτή η διπλή δυναμική οπτική ροή που βρίσκεται στο γλυπτό δημιουργεί έναν κοινωνικό χώρο που είναι ταυτόχρονα φυσικός και δυνητικός. Το έργο ενσαρκώνει την μίξη της τέχνης και της τεχνολογίας, και συνδέεται άμεσα με την υπάρχουσα αρχιτεκτονική της πόλης. Οι πτυχές της σύγχρονης αρχιτεκτονικής ενώ δεν μεταφράζονται σε ψηφιοποιήσημα μεγέθη, δεν θα ήταν λογικό να μη ληφθούν υπόψη στην ευρύτερη διαλεκτική σχετική με την ψηφιακή στροφή της αρχιτεκτονικής.

Ότι έχει σημασία πια στην αρχιτεκτονική

δεν είναι η μετάφραση της αρχιτεκτονικής σκέψης σε μια ψηφιακή 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[76] Παραδείγματα μπορούν να θεωρηθούν προγράμματα όπως το Arduino, το Rasberry Pi, το Maya, το Grasshopper, η γλώσσα προγραμματισμού Python και το πρόγραμμα Unity αρχικώς σχεδιασμένο για gaming,

124

125

γλώσσα,

οποία

διέπεται

από

λογικούς-υπολογιστικούς

κανόνες, ούτε αυτή καθαυτή η δυνητική πραγματικότητα, αλλά η πραγματικότητα του δυνητικού[77]. Δεν είναι απλά η ρητή αντιγραφή της υπαρκτής πραγματικότητας, σε διαστάσεις δυνητικοποίησης της ήδη υπάρχουσας. Το ερώτημα που τίθεται προς απάντηση, είναι εάν μία προϋπόθεση ενσυνείδητης απουσίας είναι εφικτή στην αρχιτεκτονική. Μπορεί η αρχιτεκτονική να ψηφιοποιηθεί; Πως οι εφαρμογές προσθετικής επηρεάζουν και τα κτίρια, εκτός από το ανθρώπινο σώμα; Υπάρχει κοινό σημείο σύνδεσης σώματος και κτιρίου; Σε ποιον χώρο πλέον συναντιούνται και συνδέονται; Η πρόκληση για τους αρχιτέκτονες έγκειται στον συνδυασμό των τεχνολογικών εξελίξεων με τις υπάρχουσες και εν-δυνάμει

archi<tech>body

αισθητηριακές ιδιότητες.

Η τεχνολογία και η αρχιτεκτονική

συναντώνται ώστε να συμβάλλουν και οι δύο στην πολιτισμική κατασκευή της μνήμης. Αυτός ο πολύ-αισθητηριακός σχεδιασμός (multi-sensory design) αναζητά μία νέα κατανόηση του χώρου, όπου το σώμα μπορεί να απλωθεί και να αισθανθεί αντικείμενα με ποικίλους νέους τρόπους. Η φαινομενολογική σχεδίαση δεν αφορά πλέον μόνο τις 5 αισθήσεις (όραση, ακοή, όσφρηση, ακοή, αφή). Εμπεριέχει την κιναισθησία την συναισθησία και την απτικότητα, αλλά και κάθε άλλη αίσθηση που ενσωματώνεται τεχνολογικά στο ανθρώπινο σώμα από εμφυτεύματα ως μικροτσίπ . Το ψηφιακό ερέθισμα (digital stimulus) θεωρείται πως μπορεί να επηρεάσει τον αισθητηριακό σχεδιασμό. Η πρόκληση της αρχιτεκτονικής, σε αυτή την νέα τάση είναι να ενεργοποιήσει τις αισθήσεις τεχνολογικά και να συγχωνεύσει τους δύο τύπους σωμάτων. Να φέρει το εικονικό σώμα μέσα στο φυσικό, ούτως ώστε να το καταστήσει ενεργό. Σε αυτήν την εξελισσόμενα αλυσιδωτή πορεία, το δίκτυο του σώματος συνδέεται με το δίκτυο του κτιρίου, μέσω μαγνητικών κυμάτων, 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[77] Slavoj Zizek, Bodies without Organs, σελ.6.

126

βιομετρικών δεδομένων, ‘ενεργών’ όψεων, με σκοπό την τόνωση των αισθήσεων αλλά και την ενίσχυση της αντίληψης του χώρου. Ακόμα πιο δυσδιάκριτα γίνονται τα όρια τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό του σώματος, μέσω weareable technologies. Ο όρος αναφέρεται σε συσκευές, οι οποίες μπορούν να φορεθούν, να τοποθετηθούν στα ρούχα ή στο ίδιο σώμα του χρήστη. Αυτή η νέα τάση προτείνεται ως το μέλλον των φορητών τεχνολογιών, όπου η τεχνολογία είναι δεμένη και ενδεδυμένη με το σώμα του ανθρώπου. Τα smartphones και τα ρολόγια θα δώσουν την θέση τους στο bodynet[78], ένα δίκτυο αισθητήρων, οθονών και έξυπνων συσκευών που θα υφαίνεται στα ρούχα και θα ανταποκρίνεται στην αφή, την πίεση, τη θερμοκρασία την υγρασία και το φως, καθώς και σε χημικές και βιολογικές ενδείξεις. Η τεχνολογική αυτή ένδυση γίνεται πολλές φορές για λόγους ενδυνάμωσης των ευπαθών ομάδων, όπως το Powered Clothing του Yves Behar και της προορισμένο να φορεθεί καθημερινά. Το συγκεκριμένο τεχνολογικά επαυξημένο ρούχο προσφέρει επιπλέον μυϊκή δύναμη σε όποιον το φοράει. Ενσωματωμένο με αισθητήρες που αντιδρούν στις κινήσεις του σώματος, προσφέροντας εκτεταμένη μυϊκή δύναμη στον χρήστη, βοηθάει σε ενέργειες όπως να σηκώνεται, να παραμένει σε όρθια θέση και να κάθεται[79]. Οι αισθήσεις επαναπροσδιορίζονται, καθώς τα ψηφιακά εργαλεία περνούν μέσα από φακούς επαφής, ακουστικά εμφυτεύματα και μπορούν να επικοινωνούν με συνδεδεμένα έξυπνα ρούχα. Αυτός ο διαφορετικός ψηφιακός κόσμος θα είναι άμεσα προσβάσιμος μέσω της επαυξημένης πραγματικότητας, η οποία θα επιθέτει σε πραγματικό χρόνο ψηφιακές πληροφορίες στον φυσικό κόσμο. 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[78] Για περισσότερα βλέπε [https://www.nature.com/news/bring-on-the-bodynet1.22643?WT.mc_id=TWT_NatureNews&sf115519681=1] . [79] Ηλεκτρονική Έκδοση περιοδικού Wallpaper [https://www.wallpaper.com/lifestyle/ the-future-starts-here-exhibition-preview-at-the-vanda-museum-london#BmFVxzroIyvBvViZ.99] .

127

archi<tech>body

εταιρείας Seismic, κατασκευασμένο από ελαφρύ και εύκαμπτο υλικό

Το δίκτυο του σώματος θα συνδεθεί με το δίκτυο του κτιρίου, της κοινότητας, της πόλης και της υφηλίου σε μία αλυσιδωτή σειρά ενώσεων και συνδέσεων. Από αισθητήρες χειρός που ενσωματώνονται στο σώμα, εώς στην παγκόσμια υποδομή δορυφόρων επικοινωνίας, τα στοιχεία που δημιουργούν αυτή την πληροφοριακή σφαίρα[80] θα σχηματίσουν ένα πυκνό συνυφασμένο σύστημα. Το δίκτυο του σώματος θα συνδεθεί με το δίκτυο του κτιρίου, της κοινότητας, της πόλης και της υφηλίου σε μία αλυσιδωτή σειρά ενώσεων και συνδέσεων. Από αισθητήρες χειρός που ενσωματώνονται στο σώμα, εώς στην παγκόσμια υποδομή δορυφόρων επικοινωνίας, τα στοιχεία που δημιουργούν αυτή την πληροφοριακή σφαίρα θα σχηματίσουν ένα πυκνό συνυφασμένο σύστημα. Το δίκτυο του σώματος θα συνδεθεί με το δίκτυο του κτιρίου, της κοινότητας, της πόλης και της υφηλίου σε μία αλυσιδωτή σειρά ενώσεων και συνδέσεων. Από αισθητήρες

archi<tech>body

χειρός που ενσωματώνονται στο σώμα, εώς στην παγκόσμια υποδομή δορυφόρων επικοινωνίας, τα στοιχεία που δημιουργούν αυτή την πληροφοριακή σφαίρα θα σχηματίσουν ένα πυκνό συνυφασμένο σύστημα. Το δίκτυο του σώματος θα συνδεθεί με το δίκτυο του κτιρίου, της κοινότητας, της πόλης και της υφηλίου σε μία αλυσιδωτή σειρά ενώσεων και συνδέσεων. Από αισθητήρες χειρός που ενσωματώνονται στο σώμα, εώς στην παγκόσμια υποδομή δορυφόρων επικοινωνίας, τα στοιχεία που δημιουργούν αυτή την πληροφοριακή σφαίρα θα σχηματίσουν ένα πυκνό συνυφασμένο σύστημα.Το δίκτυο του σώματος θα συνδεθεί με το δίκτυο του κτιρίου, της κοινότητας, της πόλης και της υφηλίου σε μία αλυσιδωτή σειρά ενώσεων και συνδέσεων. Από αισθητήρες χειρός που ενσωματώνονται στο σώμα, εώς στην παγκόσμια υποδομή δορυφόρων επικοινωνίας, τα στοιχεία που δημιουργούν αυτή την πληροφοριακή σφαίρα θα σχηματίσουν ένα πυκνό συνυφασμένο σύστημα. 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[80] Στα αγγλικά αναφέρεται ως bitsphere, από το bit, το δυαδικό ψηφίο, όπου είναι η στοιχειώδης μονάδα πληροφορίας. Ενδιαφέρον έχουν οι νέες θεωρήσεις της σημειωτικής πάνω στην παρεμφερή τεχνόσφαιρα (technosphere).

128

129

ο ρολοσ του αρχιτεκτονα Τhe same technologies that might appear to be threats to our autonomy as architects could be turned into opportunities.

130

πως η μεταχείριση της αρχιτεκτονικής μπορεί να μεταβληθεί

ριζικά

μέσω

της

τεχνολογίας,

έτσι

και

το

λειτούργημα

του αρχιτέκτονα οφείλει να επανεξεταστεί. Οι διαδικασίες προγραμματικού αυτοσχεδιασμού αναπόφευκτα αυξάνονται και το πεπρωμένο του αρχιτέκτονα οδηγείται κυρίως στην δημιουργία αυτών των υπολογιστικών πλατφορμών. Η ενασχόληση με έναν Μετά-σχεδιασμό αρχίζει να διαφαίνεται. Παραδείγματα μπορούν να θεωρηθούν τα νέα μηχανικά συστήματα, η ανάπτυξη πρωτοκόλλων ροής εργασίας, καθώς και η εμφάνιση του B.I.M.[81], όπου σχέδια τεχνολογικής υλοποίησης, πρότυπα δεδομένων και ολοκληρωμένες διεπιστημονικές ροές πληροφοριών επικοινωνούν και συντάσσουν έναν κοινό ιστό. Οι λεγόμενες τεχνικές γενετικού σχεδιασμού, όπου περίπλοκες μορφές δημιουργούνται μέσω παραμετροποίησης και προγραμματικών σχεδιαστικών συστημάτων, οι οποίες θα θεωρούνται πως δεν αντικαθιστούν αλλά μεγιστοποιήσουν τις δυνατότητες των σχεδιαστών. Ο αρχιτέκτονας, ως ένας σεφ συγχώνευσης πραγματικοτήτων, αρχίζει να δημιουργεί χώρους που ικανοποιούν τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες με νέους αποτελεσματικούς τρόπους, οι οποίοι εκπλήσσουν και ευχαριστούν διαμέσου ψηφιακά ενεργοποιημένων συνδυασμών του απροσδόκητου. Αυτού του είδους η αρχιτεκτονική είτε επονομάζεται ψηφιακή, σφαιρική, πτυχωτή, διαγραμματική, προγραμματική, δεν σχετίζεται πλέον με έναν πρακτικό ανθρωπισμό, καθώς ασχολείται με την προσομοίωση ψηφιακών τεχνολογιών και πληροφοριακών συστημάτων. Το γεγονός της άκριτης χρησιμοποίησης του όρου Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑI) σε κάθε κλάδο που εμπεριέχει τις έννοιες της 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[81] To B.I.M. (Bulding Information Modeling) είναι ένας τρισδιάστατος τρόπος επεξεργασίας δεδομένων για αρχιτέκτονες, μηχανικούς και κατασκευαστές, για αποτελεσματικότερο σχεδιασμό, κατασκευή και διαχείριση κτιρίων και υποδομών.

131

archi<tech>body

ήταν αδύνατο να γίνουν με παραδοσιακές μεθόδους κατασκευής,

πληροφορίας και της τεχνολογίας, δεν σημαίνει πως ο υπολογιστικός και προγραμματικός σχεδιασμός δεν είχε μία προϊστορία στην δημιουργία του, οι οποία επεκτείνεται κατά την δεκαετία του 70’. Ο Nicholas Negroponte και το τμήμα Machine Group του τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου του MIT, ήδη από 1967 άρχισαν να πειραματίζονται με αισθητήρες, ενεργοποιητές, οθόνες καθοδικών ακτινών και γραφικά υπολογιστών, βυθισμένοι σε ένα έντονο κλίμα τεχνολογικής επιστήμης. Ειδικότερα, το βιβλίο The Architecture Machine θεωρείται ένα από τα πρώτα που σχολιάζει την αλληλεπίδραση ανθρώπου και υπολογιστή –χωρίς δυστοπικές παραφωνίες αλλά με άκρατο ενθουσιασμό – καθώς και τις δυνατότητες σχεδιασμού με υπολογιστή, που εκείνη την εποχή ήταν άγνωστες. Η έννοια της προσαρμοστικότητας, της ικανότητας μιας υπολογιστικής διαδικασίας να βρίσκει λύσεις σε διάφορα

archi<tech>body

προβλήματα καθώς και μία συνεργία ανάμεσα στον αρχιτέκτονα και την μηχανή άρχισε να διαφαίνεται, όπου με την σύμπτυξη των δύο, η αρχιτεκτονική θα μεταμορφωνόταν σε μία ευφυή μηχανή. Σήμερα, οι λογικές της μεταβλητότητας, της αλληλεπίδρασης και της ανοιχτής αθροιστικής συσσώρευσης περιεχομένου είναι εγγενείς σε όλες τις ψηφιακές τεχνολογίες και επηρεάζουν όλα όσα σχεδιάζονται και ελέγχονται με ψηφιακά εργαλεία. Σε μία εποχή ανοιχτών λογισμικών και πληθοπορισμού, όπου ο κάθε χρήστης ασχολείται άμεσα με κάποιον σχεδιασμό, είναι το επάγγελμα του αρχιτέκτονα ακόμα συναφές με την νέα πραγματικότητα; Ο Mario Carpo, θέτει την συγκεκριμένη ερώτηση και με διάθεση ειρωνική, συνεχίζει : αφού κανείς δεν είναι απόλυτα υπεύθυνος για το τελικό προϊόν, και όλοι συμπράττουν στην ολοκλήρωση του συμμετοχικά, ποιος είναι ο λόγος ύπαρξης του αρχιτεκτονικού επαγγέλματος; Ο ρόλος του αρχιτέκτονα επιδέχεται αλλαγές και μεταθέτει τον ρόλο του από έναν σχεδιαστή κτιρίων και ατμοσφαιριών σε έναν δημιουργό αρχιτεκτονικών πρωτοκόλλων. Αυτή η δημιουργία νέων πρωτοκόλλων αρχιτεκτονικής θεώρησης, τα οποία θα ενσωματωθούν

132

133

στο

συνεχώς

ευκίνητο

και

εναλλασσόμενο

περιβάλλον,

θα

επιτρέψουν την καθιέρωση της επικοινωνίας μεταξύ χρηστών και την συλλογική παραγωγή της αρχιτεκτονικής, ως αποτέλεσμα της αυτό-οργάνωσης των παραγόντων που εμπλέκονται στη διαδικασία. Μία τέτοια θεώρηση μίας επικοινωνιακής πλατφόρμας, έστω και παρελθοντική, είχε προταθεί από τον Yona Friedman και το ερευνητικό του σχέδιο ‘Flatwriter’, το οποίο επέτρεπε στο κάθε άτομο να επιλέξει και να εκτυπώσει τις δικές του μελλοντικές προτιμήσεις

κατοίκησης.

Θεωρώντας

πως

αρχιτέκτονας

δεν μπορεί να μελετήσει το συμπεριφοριακό μοντέλο του κάθε χρήστη, αλλά αντίθετα σχεδιάζει για έναν ιδανικό χρήστη, -που τις περισσότερες φορές είναι η κατοπτρική εικόνα του ίδιου του αρχιτέκτονα- το Flatwriter ήταν ένας τρόπος να περιληφθούν οι

archi<tech>body

κάτοικοι στην συμμετοχική διαδικασία σχεδιασμού της μελλοντικής κατοικίας τους. Αυτή η πλατφόρμα επιφόρτιζε τον κάτοικο με το καθήκον να σχεδιάσει τον χώρο του ως προς την διαμόρφωση και τις λεπτομέρειες του, ενώ ο ρόλος του αρχιτέκτονα θα ήταν να προτείνει μεθόδους προώθησης των διαφόρων επιλογών μεταξύ των χρηστών και να τους προειδοποιεί για την επίδραση της κάθε επιμέρους πράξης της επιλογής αυτής[82].Αυτή η προκαταρκτική γνώση των πιθανών αποτελεσμάτων, είτε αποδεκτή, απορριπτέα ή αδιάφορη, καθιστούσε την συμμετοχή του καθένα δυνατή, ενώ ο αρχιτέκτονας εκτελούσε τα χρέη ενός υπεύθυνου διαχείρισης λογισμικού. Πως, στην σημερινή

εποχή, οι αρχιτέκτονες, οι σχεδιαστές,

οι καλλιτέχνες και οι μελετητές χρησιμοποιούν τις προκλήσεις του μέλλοντος για να διερευνήσουν κοινά σημεία συζήτηση και να προτείνουν νέες και προκλητικές πλατφόρμες για την συζήτηση και την επίτευξη ιδεών; 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[82] Yona Friedman, Progressive Architecture, The Flatwriter : choice by computer, σελ.99.

134

135

Yona Friedman, The Flatwriter, 1967.

136

archi<tech>body

Προσπαθώντας

να

προσδιορίσει

έναν

νέο

σχεδιασμό,

ο Benjamin Bratton εισάγει την έννοια της υποθετικής αρχιτεκτονικής (Speculative Design), επιθυμώντας να απεγκλωβιστεί από τα στενά όρια των αρχιτεκτονικών πρακτικών σχολιασμού του μέλλοντος[83]. Αντίθετα, προτείνει σχεδιαστικές προοπτικές βασισμένες σε μεγαλύτερα

και

βραχύτερα

χρονοδιαγράμματα

από

τους

συνηθισμένους κύκλους ζωής των προϊόντων και κτιρίων, και προσανατολίζεται σε χρήστες που μπορεί και να μην είναι ανθρώπινοι. Οι αρχιτέκτονες οφείλουν να έχουν ευχέρεια πάνω στην επινόηση νέων λύσεων, καθώς οι κανόνες είναι ακόμα ρευστοί. Θέτει, έτσι, 8 άξονες σχεδιασμού, οι οποίοι περιλαμβάνουν από διεργασίες συνθετικής βιολογίας μέχρι υπολογιστικές αλγοριθμικές συνδέσεις και αλληλεπιδράσεις με την ανθρώπινη τεχνητή νοημοσύνη. Η αξία της νέας αυτής μεθόδου δεν καθορίζεται μόνο διέργεση ερωτημάτων όσον αφορά την οντολογία (ποιοι είμαστε) την τοπολογία (που είμαστε) τον χωροχρόνο (πότε είμαστε) και την τροπικότητα (πως είμαστε). Η παραπάνω συμμετοχική στροφή στον σχεδιασμό, μπορεί να είναι δυνατή μόνο εάν βασίζεται σε ένα πρωτόκολλο διαχείρισης και δημιουργίας μιας κοινής αρχιτεκτονικής γλώσσας μεταξύ των υπεύθυνων. Τα αρχιτεκτονικά πρωτόκολλα επομένως, από το Flatwriter το 1971 μέχρι και τις σύγχρονες σχεδιαστικές διαδικασίες, από τη μία εκτοπίζουν τον αρχιτέκτονα από κέντρο της σχεδιαστικής διαδικασίας ενώ από την άλλη μεταφέρει τον έλεγχο αυτής. Οι διάφορες μετατροπές που θα υφίσταται η αρχιτεκτονική τα

επόμενα

χρόνια

και

επανεξέταση

της

σχέσης

της με τα ψηφιακά μέσα θα καθορίσει και το πλήθος παραστάσεων που θα γεμίζουν το επερχόμενο περιβάλλον. 010101010101010101010110101000101010101011010101010100100101010101010101010101010101010010101010101010101010010101010110101010100

[83] Χαρακτηριστικά λέει : «Το μέλλον είναι ένας άλλος τρόπος να ειπωθούν πράγματα για το παρόν – κριτικά, ουτοπικά, ρεαλιστικά ή ανείπωτα – αλλά πολύ συχνά είναι ένα άλλοθι για να μην ειπωθεί τίποτα».

137

archi<tech>body

στην δημιουργία νέων καταστάσεων και πραγμάτων, αλλά στην

επιλογος επιλογοσ

Έτσι λοιπόν, θα τα ξαναπούμε. όμως, το πότε, είναι άγνωστο.

138

άθε γενιά σχεδιάζει την δική της βιογραφία μέσω των κτιρίων και

πόλεων που δημιουργεί και κάθε μεγάλη αλλαγή ιστορικής εποχής «συνδέεται με την οριστική λήθη της προηγούμενης». Αυτό είναι θλιβερό από μια πλευρά, ωστόσο δεν είναι ώρα να εξιδανικεύουμε το πρόσφατο παρελθόν που μέχρι χθες κατηγορούσαμε. Τι είμαστε άλλωστε εμείς, τι είναι ο καθένας από εμάς, αν όχι μια συνδυαστική εμπειριών, πληροφοριών, τεχνικών, και ονειροπολήσεων;

Το τέλος μίας έρευνας, έστω και προπτυχιακής, καταλήγει πάντα σε περισσότερα ερωτήματα από ότι απαντήσεις. Αρχίζει με ανασφάλεια και τελειώνει σε περισσότερη ανασφάλεια. Η βασική επιθυμία με την κατάληξη, είναι η σύλληψη του συγγραφικού κειμένου έξω από την ατομικότητα του, μέσω της υπέρβασης της περιορισμένης προοπτικής του ατομικού Εγώ. To κείμενο παραμένει πάντοτε ζωντανό και ποτέ ανθρώπινο, ποτέ έτοιμο και οι μικρές αλήθειες που ανακαλύπτονται διεκδικούν κάποιον χρόνο αναστοχασμού. Κοντεύει ο καιρός που θα ξεχάσουν όλοι και σόφρων είναι να στοχάζεσαι πάντοτε ότι σε λίγο θα είσαι ο καθένας στο πουθενά.

139

βιβλιογραφια Armitage, J. (2000). Paul Virilio. From Modernism to Hypermodernism and Beyond. Αγγλία : SAGE. ublications. Benjamin, A. (2000). Architectural Philosophy. Αγγλία : The Athlone Press. Baudrillard, J. (1970). Η καταναλωτική κοινωνία. Μτφρ. Βασίλης Τομανάς Αθήνα : Νησίδες. Butler, J. (1993). Bodies that Matter. On the discursive Limits of Sex. Η.Π.Α. : Routledge. ———. (1999). Gender Trouble. Η.Π.Α. : Routledge. Campbell, J. (1985). Άνθρωπος και Πληροφορικά Συστήματα. Μτφρ. Αμαλία Κώνστα, Αθήνα : Χατζηνικολή. Carpo, M. (2011). The Alphabet and the Algorithm. Η.Π.Α. : The MIT Press ———. (2012). The End of the Digital. Στο Harvard Design Magazine, 35 : 167-169. Cleland, K. (2010). Prosthetic Bodies and Virtual Cyborgs. Second Nature, 3 : 74-101. Cruz, M. (2009). Cyborgian Interfaces. Στο Architectural Design, 78 : 56-59. ———. (2013). The Inhabitable Flesh of Architecture, Η.Π.Α. : Routledge. 140

Debord, G. (1972). Η κοινωνία του Θεάματος. Μτφρ. Σύλβια. Αθήνα : Διεθνής Βιβλιοθήκη. Derrida, J. (2003). Η γραφή και η διαφορά. Μτφρ. Κ. Παπαγιώργης. Αθήνα : Καστανιώτης Dodds, G και Tavernor, R. (2002). Body and Building. Essays on the Changing Relation of Body and Architecture. Η.Π.Α. : The MIT Press Featherstone, M. και Burrows, R. (1995). Cyberspace/Cyberbodies/Cybepunk. Cultures of Technological Embodiment. Αγγλία : SAGE. Flachbart, G. και Weibel, P. (επιμ.) (2005). Disappearing Architecture. From Real to Virtual to Quantum. Ελβετία : Birkhäuser. Foucault, M. (1989). Επιτήρηση και Τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής. Μτφρ. Κ. Χατζηδήμου, Ι. Ράλλη. Αθήνα : Ράππα. Gins, M. και Arakawa, S. (2002). Architectural Body. Η.Π.Α. : The University of Alabama Press. Goldman, E. (2003). Architecture for Cyborgs: Laptops and Spatial Use at MIT. Η.Π.Α. : The MIT. Hacking, I. (1999). The social construction of what?. Καίμπριτζ (Μασαχουσέτη) : Harvard University Press. Hansen, N. B. M. (2006). Bodies in Code. Interfaces with digital Media. Η.Π.Α. : Routledge. Halberstam, M. J. (1995). Posthuman Bodies. Η.Π.Α. : Indiana University Press.

141

Haraway, D. (1991). Simians, Cyborgs, and Women : The Reinvention of Nature. Νέα Υόρκη : Routledge. Hauptmann D. (επιμ.) (2006). The body in Architecture. Ρότερνταμ : 010 Publishers. Hayles, K. (1992). How we became posthuman. Virtual Bodies in Cybernetics, Lliterature and Informatics. Η.Π.Α. : The University of Chicago Press. ———. (2012). How we think. Digital Media and Contemporary Technogenesis. Η.Π.Α. : The University of Chicago Press. Ihde, D. (2001). Bodies in Technology. Η.Π.Α. : University of Minnesota. Heidegger, M. (1951). Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι. Μτφρ. Γ. Ξηροπαίδης. Αθήνα : Πλέθρον. ———. (1977). The Question Concerninng Technology. Νέα Υόρκη : Garland Publishing. Kroker, A. (2012). Body Drift. Butler, Hayles, Haraway. Αγγλία : University of Minnesota Press. Latour, B. (1993). We have never

been Modern. Καίμπριτζ

(Μασαχουσέτη) : Harvard University Press. Levy, P. (2001). Η Δυνητική Πραγματικότητα. Η φιλοσοφία του Πολιτισμού και Κυβερνοχώρου. Μτφρ. Καραχάλιος Μιχάλης, Αθήνα : Κριτική. McEwen, K. I. (2003). Vitruvius. Writing the Body of Architecture.

142

Καίμπριτζ (Μασαχουσέτη) : The MIT Press Cambridge. Miah, A. (2008). A Critical History of Posthumanism. Στο Gordijin, B και Chadwick R. (επιμ.), Enhancement and Posthumanity. Αυστραλία : Springer. Σ. 71-94. MVRDV. (1999). Metacity. Datatown. Ρότερνταμ : 010 Publishers. Negroponte, N (1969). Toward a Theory of Architecture Machines. Στο Journal of Architecture Education : 9-12. Negru, T. (2013). Rethinking the Human Body in the Digital Age. Στο European Journal of Science and Theology, 9 : 123-132 Nusselder, A. (2009). Interface Fantasy. A Lacanian Cyborg Ontology. Καίμπριτζ (Μασαχουσέτη) : The MIT Press Cambridge. Palumbo, M. A. (2000). New wombs: electronic bodies and architectural disorders. Ελβετία : Birkhäuser. Picon, A. (2003). Architecture and the virtual. Towards a new materiality. Στο Thesis, Wissenschaftliche Zeitschrift der Bauhaus-Universität Weimar, 3 : 114-121. Rheingold, H. (1999). Tools for Thought. The history and Future of mind-expanding Technology. Η.Π.Α. : The MIT Press Sobchack, V. (2004). Carnal Thoughts. Embodiment and Moving Image Culture. Η.Π.Α. : University of California Press. Thomas, H. και Ahmed, J. (2004). Cultural Bodies. Ethnography and Theory. Η.Π.Α. : Blackwell.

143

Verbeek, P.P, (2005). What things Do : Reflections on Technology, Agency and Design. Η.Π.Α. : Pennsylvania State University Press. Vidler, A. (1992). The Architectural Uncanny. Essays in the Moden Unhomely. Η.Π.Α. : The MIT Press. Virilio, P. (1991). The Lost Dimension. Nέα Υόρκη : Semiotext. Yuce,R. M. και Khan, Y. J. (2012). Wireless Body Area Networks. Technology, Implementation, and Applications. Η.Π.Α : Pan Stanford Publishing. Wang, Χ. και Schnabel, A. M. (2009). Mixed Reality in Architecture, Design and Construction. Αυστραλία : Springer. Wardrip-Fruin, N. και Montfort, N. (2003). The new media Reader. Καίμπριτζ (Μασαχουσέτη) : The MIT Press Cambridge. Ziemke, T. Zlatev, J. και Frank, M. R. (2007). Body, Language and Mind Volume 1 : Embodiment. Βερολίνο, Νέα Υόρκη : Mouton de Gruyter. Zizek. S. (2004). Organs without Bodies. Η.Π.Α. : Routledge. Zylinska, J. (2002). The Cyborg Experiments. The Extensions of the Body in the Media Age. Αγγλία: Continuum. Αθανασίου, Α. (2007). Ζωή στο Όριο. Αθήνα : Εκκρεμές. Μακρυνιώτη, Δ. (επιμ.) (2004). Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Αθήνα : Νήσος. Τσουκαλά, Κ. Δανιήλ, Μ. και Παντελίδου, Χ. (επιμ.), Μετανεωτερικές Επ-όψεις, Αθήνα : Επίκεντρο.

144

ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Balleste, F. και Torras, C. (2013). Effects on human-machine intergration on the construction of identity, (πρόσβαση 10-01-2018). Bratton, H. B. (2016). On Speculative Design. http://dismagazine.com/ discussion/81971/on-speculative-design-benjamin-h-bratton/, (πρόσβαση 25-04-2018). Goldman, E. (2003). Architecture for Cyborgs:Laptops and Spatial Use at MIT. (πρόσβαση 14-12-2017). Shaev, Y. (2014). From the Sociology of Things to the Internet of Things.(πρόσβαση 08-11-2017). Boggia, L. (2016). Posthuman Body and Interactivity. (πρόσβαση 02-02-2018). Μπαχτσετζής, Σ. (2016) . Από τις λογο-οπτικές ανθρωποτεχνικές στις μετανθρώπινες διατάξεις : Προς ένα μανιφέστο της μετα-λογοθετικής εποχής. http://www.documenta14.de/gr/south/901, (πρόσβαση 1303-2018).

145

146