ΜΙΚΡΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ Γ Ι Α Ε Ν Α Ν Κ ΑΤΑ Λ Ο Γ Ι ΚΟ Σ Χ Ε Δ Ι Α Σ Μ Ο
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ TΕΥΧΟΣ #2 ΝΙΚΗΤΑΚΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2013
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΤΑ ΚΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (16) ΚΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ
1 6
ΑΝΤΙ-NEUFERT
15
ΙΚΡΙΩΜΑ-ΔΑΠΕΔΟ-ΤΟΙΧΟΣ
23
ΙΚΡΙΩΜΑ
24
ΔΑΠΕΔΟ
28
ΤΟΙΧΟΣ
34
ΟΥΤΕ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ, ΟΥΤΕ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ, ΑΛΛΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ
49
ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΤΙΡΙΟΥ
50
ΜΟΝΑΔΕΣ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ
56
ΟΡΟΦΟΙ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ
64
ΤΑ Κ Ε ΝΑ ΚΤΙ ΡΙΑ ΤΗ Σ ΑΘ Η ΝΑΣ
“Να μην σχεδιάζουμε τίποτα, τουλάχιστον με γνωστούς τρόπους, να μην συνεχίσουμε τα λάθη, να μην δεσμεύουμε το μέλλον που αλλάζει γοργά.” Τάκης Χ. Ζενέτος Οι ραγδαίες μεταβολές που επιφέρει η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στον δευτερογενή και τριτογενή τομέα συνεπάγεται αλλαγές στην οργάνωση των πόλεων, οι οποίες απαιτούν μια αντίστοιχη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και σχεδιάζουμε το περιβάλλον. Η δομή της πόλεως και της κατοικίας του αύριο πρέπει να είναι κάτι φευγαλέο και όσο το δυνατόν άυλο.1 Το περιβάλλον δεν πρέπει να ορίζεται ως κάτι σταθερό, “κλειστό” και δύσκολα μεταβαλλόμενο, αλλά σαν ένα ρευστό σύστημα που διαρκώς αλλάζει ανάλογα με τις ανάγκες, αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες και τα νέα δεδομένα. Οι νέες μεταβολές που σημειώνονται στην κοινωνία, είναι δύσκολο να αφομοιωθούν στις παλιές δομές, δημιουργώντας κενά και ασυνέχειες στην συνολική εικόνα των πόλεων. Η έρευνα “Μεταλλασσόμενοι χαρακτήρες και πολιτικές στα κέντρα πόλης Αθήνα και Πειραιά”, που εκπονήθηκε από τη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ με επιστημονικό υπεύθυνο τον Π. Τουρνικιώτη(2010-2012), πραγματοποίησε για τις ανάγκες αυτής της έρευνας μια καταγραφή κτιρίων που τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή δεν είχαν εμφανή λειτουργία. Η συγκεκριμένη καταγραφή χαρτογραφεί κενά ιδιαίτερα στον άξονα Αμαλίας-Πανεπιστημίου-Ομόνοια-Πατησίων και μαρτυράει ένα πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα, πρόβλημα που αντιμετωπίζει το κέντρο της 1 Ελένη Καλαφάτη, Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, Τάκης Χ.Ζενέτος: Ψηφιακά οράματα και Αρχιτεκτονική, Libro, 2006, Αθήνα (σελ.56)
1
πόλης, όσο αφορά στο επίπεδο των χρήσεων. Η ύπαρξη ολόκληρων άδειων κελυφών, αλλά και σκόρπιων κλειστών μονάδων εργασίας σε ορόφους κτιρίων, αποτυπώνουν μια εικόνα απομάκρυνσης χρήσεων επαγγελματικού και εμπορικού χαρακτήρα από το κέντρο της πόλης. Το κέντρο από εκεί που αποτελούσε πυρήνα διαφορετικών χρήσεων, τώρα υποφέρει από σημάδια διάβρωσης της πολυλειτουργικότητας. Η πολυλειτουργικότητα θα προκύψει θέτοντας νέα δεδομένα, και την άμεση εμπλοκή των κατοίκων της πόλης. Δυνατότητα επιλογής μέσω ενός συνόλου για την ανασύνθεση του χώρου διαβίωσης, εργασίας, ψυχαγωγίας. Αλλαγή των πρακτικών σχεδιασμού και προώθηση συμμετοχικών διαδικασιών και στις διαδικασίες παρέμβασης στην πόλη.2 Εκτός από τα συνολικά κενά κτίρια, σημαντικό κενό απόθεμα της πόλης, όχι μόνο της Αθήνας, αλλά πολλών επαρχιακών ελληνικών πόλεων αποτελούν τα κλειστά ισόγεια καταστήματα. Ο τύπος του εμπορίου που έχει πληγεί περισσότερο είναι ο τύπος που είναι διάχυτος σε όλο το κέντρο της πόλης, εξαιτίας των οικονομικών εξελίξεων αλλά και των μεγάλων εμπορικών καταστημάτων που έκαναν την εμφάνιση τους κατά δεκάδες την προηγούμενη δεκαετία. Όπως προαναφέρθηκε στο κεφάλαιο αχανής επέκταση των προαστίων, η συστηματική ανοικοδόμηση των προαστίων και η επέκταση των ορίων της πόλης, είχαν σαν αποτέλεσμα η πόλη να χάσει το κέντρο της. Από τις καταγραφές του ΕΜΠ δημιουργήθηκαν χάρτες κτιριακού αποθέματος, οι οποίοι περιγράφουν μια συνολική εικόνα για το κέντρο της Αθήνας. Στον Χάρτη[1] απεικονίζεται μια συγκεντρωτική καταγραφή κενών κτισμάτων εμπορίου και κλειστών καταστημάτων, ενώ στον Χάρτη[2] απεικονίζεται μια συγκεντρωτική καταγραφή κενών κτισμάτων γενικής επαγγελματικής χρήσης όπως γραφεία, υπηρεσίες, διοίκηση, βιοτεχνικοί χώροι κ.λ.π.
2 Ερευνητικό πρόγραμμα ΕΜΠ-ΥΠΕΚΑ, “Μεταλλασσόμενοι χαρακτήρες και πολιτικές στα κέντρα πόλης Αθήνα και Πειραιά”, Ερευνητές: Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Κώστας Μωραΐτης, Ελένη Χανιώτου, (20102012)
2
κενά κτίσματα εμπορίου κλειστά καταστήματα
[1]
κενά κτίσματα γενικής επαγγελματικής χρήσης
[1] Συγκεντρωτική καταγραφή κενών κτισμάτων εμπορίου και κλειστών καταστημάτων [2] Συγκεντρωτική καταγραφή κενών κτισμάτων γενικής επαγγελματικής χρήσης
[2] 3
[3] Η εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ” δημοσιεύσε το Σάββατο 10 Μαρτίου του 2012 ένα άρθρο με τίτλο Οδός Σταδίου, ο δρόμος που φυτρώνουν τα λουκέτα. Πάνω στον χάρτη (δεξιά) σημειώνονται όλα τα κλειστά καταστήματα και κτίρια, που συναντάει κάποιος κατά μήκος της Οδού Σταδίου. 4
5
(16) Κ Ε Ν Α Κ Τ Ι Ρ Ι Α Οι πιο πρόσφατες κινήσεις εγκατάλειψης των κτιρίων στο κέντρο εντοπίζονται κατά κανόνα σε χώρους επαγγελματικής στέγης, είτε εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης είτε εξαιτίας της σημερινής υποβάθμισης του κέντρου. Παραγωγικές χρήσεις, υπηρεσίες και γραφεία ορόφων αποσύρονται σταδιακά ή περισσότερο απότομα τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικές είναι οι εκτιμήσεις σύμφωνα με την έρευνα της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου σύμφωνα με την οποία κενά είναι : το 25% των κατοικιών το 35% των καταστημάτων και το 65% των γραφείων. Η έντονη κινητικότητα των ατόμων και οι σύγχρονες μορφές μεταφορντικής εργασίας έχουν σαν συνέπεια την εγκατάλειψη πολυώροφων κτιρίων γραφείων, που ενώ κάποτε γέμιζαν με εργαζόμενους, σήμερα αποτελούν ερείπια μιας προηγούμενης τεχνολογικής εποχής που έφτασε στο τέλος της. Η διαρκής αυτή απομάκρυνση των δημοσίων υπηρεσιών από το κέντρο διαβρώνουν την κεντρικότητα του κέντρου της πόλης και δημιουργούν κενά τόσο σε επίπεδο συμβολισμού και συλλογικών αναφορών όσο και σε επίπεδο λειτουργικής οργάνωσης.1 Εκτός από πολυώροφα κτίρια γραφείων, μεγάλα κτίρια με ισχυρή εμπορική ταυτότητα έχουν εκκενωθεί από την δεκαετία του 90,όπως επίσης διάχυτα πυκνώματα κατοικίας και εργασίας παραμένουν δίχως χρήσεις. Η ανεξέλεγκτη διάχυση των κενών κτιρίων ή των άδειων ορόφων ή καταστημάτων στο άλλοτε δραστήριο ισόγειο των εμπορικών δρόμων δεν οφείλεται αποκλειστικά στην οικονομική κρίση, στην εγκληματικότητα, ή στην έντονη αύξηση των μεταναστών. Η κρίση του κέντρου είναι πιο ουσιαστική γιατί είναι δομική.2 Τα νέα δεδομένα του τρόπου ζωής δημιουργούν νέα δεδομένα για τον σχεδιασμό του χώρου. Η επαναφορά διαφορετικών χρήσεων μέσα από τα δίκτυα των κενών κτιρίων που διαχέονται μέσα στο σύνολο της μητρόπολης, θα δώσουν ζωντάνια όλη την διάρκεια της μέρας. Προκειμένου να απομακρυνθεί το αρνητικό αντίκτυπο, που προκαλεί η εγκατάλειψη των άδειων χώρων στις ευρύτερες περιοχές, κρίνεται απαραίτητη η προώθηση ενός νέου λειτουργικού προγράμματος στηριζόμενο στην επιστροφή του πολυδιάστατου χαρακτήρα της πόλης. Ο εξοπλισμός των κενών κτιρίων με εφήμερους τρόπους , για την εύκολη και άμεση χρήση τους, θα έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση του ποσοστού του ανθρώπινου δυναμικού που κατοικεί, εργάζεται και ψυχαγωγείται στο κέντρο, με στόχο την 1 Ερευνητικό πρόγραμμα ΕΜΠ-ΥΠΕΚΑ, “Μεταλλασσόμενοι χαρακτήρες και πολιτικές στα κέντρα πόλης Αθήνα και Πειραιά”, Ερευνητές: Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Κώστας Μωραΐτης, Ελένη Χανιώτου, (20102012) 2 Ερευνητικό πρόγραμμα ΕΜΠ-ΥΠΕΚΑ, “Μεταλλασσόμενοι χαρακτήρες και πολιτικές στα κέντρα πόλης Αθήνα και Πειραιά”, Ερευνητές: Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Κώστας Μωραΐτης, Ελένη Χανιώτου, (20102012)
6
επαναφορά συστατικών στοιχείων μιας νέας πολυλειτουργικότητας για το κέντρο πόλης.
7
12
ΤΑ 16 ΚΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
1.
Πατησίων 129 *Χ.Κ. Χ.Ε.
1950
5
60 70
80 90
10 + 15
20
2.
Πατησίων & Βερανζέρου 1950+
5
60 70 10
80 90 15
20 +
3.
Πειραιώς 64 1950+
5
60 70 10
80 90 15 + 20
4.
Ακαδημίας & Ομήρου 1950
5
60+ 70 10
80 90 15
20
[Χ.Κ.] Χρονολογία Κατασκευής
[Χ.Ε.] Χρονολογία Εκκένωσης
Ποσοστό κενού χώρου
5.
Στουρνάρη 34 1950
5
60 70 10
80 90 15
20
6.
Πλατεία Ομονοίας 21 1950
5
60 70+ 80 90 10
15
20
7.
Πανεπιστημίου 69 1950
5+
60+ 70 10
80 90 15
20
8.
Εμμ. Μπενάκη 13-15 1950
5+
60 70 10
80 90 15
20
9.
90 80 70 + 60 1950
20 15 10+ 5
Καποδιστρίου 19
10.
90 80 70 60 1950+
20 15 10+ 5
Σατωβριάνδου 10
11.
90 80 70 60 1950+
20 15 10+ 5
Βερανζέρου 12
12.
90 80 70 60 1950+
Χαλκοκονδύλη 15
20 15 10 5
13.
90
20
80
15+
70 60 1950+
10 5
Μ. Κοτοπούλη 5
14.
90 80 70 60
20 15 10
1950
5+
90
20
Πανεπιστημίου 40
15.
80 70 60 1950
15 10 5+
Σταδίου 35
16.
90 80 70 60 1950
Σταδίου 26
20 15 10 5
ΑΝΤΙ–NEUFERT
Η ελληνική πολυκατοικία είναι ο κτιριακός τύπος που καθόρισε την μορφή των ελληνικών πόλεων. Η ανάλυση που θα ακολουθήσει θα έχει σαν αφετηρία την δομή ή πιο συγκεκριμένα την αποδόμηση ενός τυπικού διαμερίσματος. Η σύγχρονη κοινωνία εκφράζει ετερογενείς λειτουργικές απαιτήσεις που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από την οργάνωση και διαρρύθμιση των διαμερισμάτων των υφιστάμενων πολυκατοικιών. Για τον λόγο αυτό είναι αναγκαίος ένας νέος τρόπος σχεδιασμού του χώρου, ο οποίος θα καλύπτει τις νέες ανάγκες μιας παραδοσιακής, εκτεταμένης ή μονογονεϊκής οικογένειας, ενός μόνο ατόμου ή ενός ζευγαριού. Η αντιμετώπιση των νέων κοινωνικών και λειτουργικών απαιτήσεων απαιτεί μια ριζική αναθεώρηση του μοντέλου του διαμερίσματος της αθηναϊκής πολυκατοικίας ,το οποίο κατά κύριο λόγο απευθύνεται και εξυπηρετεί τις ανάγκες της πυρηνικής οικογένειας. Για την συγκεκριμένη έρευνα χρησιμοποιήθηκαν σαν βασικό εργαλείο μέτρησης και σύγκρισης, τρία παραδείγματα κατόψεων κατοικιών από το εγχειρίδιο του Neufert. Ο λόγος που χρησιμοποιήθηκαν τα συγκεκριμένα παραδείγματα σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης τυπολογίας. Η μη μεταβλητότητα, η κλειστή μορφή, η αποκλειστική χρήση, η στατικότητα είναι στοιχεία που με τα νέα δεδομένα αντικαθιστούνται από τα στοιχεία της μεταβλητότητας, της ανοιχτής μορφής, του εφήμερου χαρακτήρα. Η λέξη “τύπος” ή “τυπολογία” αναφέρεται στο σύνολο των χαρακτηριστικών μιας ομάδας που επιτρέπει την κατάταξή τους σε κατηγορίες. Στην αρχιτεκτονική 15
η τυπολογία είναι συνδεδεμένη με την λειτουργία ενός κτιρίου. Τα σχεδιαστικά παραδείγματα που παρατίθενται στο εγχειρίδιο του Neufert αναφέρονται σε συγκεκριμένες τυπολογίες κτιρίων, χωρίς να υπάρχουν δυνατότητες προσαρμογών ανάλογα την περίσταση και τις ανάγκες της εποχής. Η συνεχής εγκατάλειψη των βιομηχανικών κτιρίων και των κτιρίων γραφείων στα κέντρα μεγάλων πόλεων μπορεί να αποτελέσει σημαντική αφορμή, ώστε να λειτουργήσουν τέτοιου είδους κτίρια ως πλατφόρμες ένθεσης νέων μεικτών προγραμμάτων, σε χώρους που κάποτε η χρήση και η λειτουργία τους ήταν μονοδιάστατη και αποκλειστική. Πλέον μια αποθήκη μπορεί να μετατραπεί σε διαμερίσματα ή μια ταράτσα σε ένα εναλλακτικό σχολείο.
Στο διάγραμμα [1] η ζωνοποίηση των λειτουργιών καταργείται. Οι κάτοικοι στην σύγχρονη μητρόπολη ζουν/εργάζονται/κινούνται παντού, έτσι μια τυπική κάτοψη τοποθέτησης γραφειακού εξοπλισμού, του Νeufert, μετατρέπεται σε ένα νέο υβριδικό χώρο με στοιχεία εργασίας και στοιχεία κατοίκησης. Στα διαγράμματα [2] και [3] η αποδόμηση του κλασικού-κλειστού μοντέλου κατοικίας, έχει σαν συνέπεια την δημιουργία διαγραμμάτων από τυχαίους συνδυασμούς των χώρων, οι οποίοι πλέον αναπαρίστανται σαν αυτόνομες μονάδες (μονάδα υπνοδωματίου, κουζίνας, μπάνιου, καθιστικού). Σε κάποιες περιπτώσεις η οργάνωση πραγματοποιείται με κέντρο έναν κοινόχρηστο χώρο καθιστικού ή μια κοινόχρηστη κουζίνα. Η δομή της αστικής πολυκατοικίας αναλύεται στις μονάδες της. Έτσι τα νέα “διαμερίσματα” είναι τα υπνοδωμάτια και η κουζίνα και το μπάνιο είναι οι κοινόχρηστοι χώροι ανάλογα την περίπτωση. Με την λογική αυτή μειώνεται κατά πολύ το κόστος ζωής, στοιχείο πολύ σημαντικό σύμφωνα με την σημερινή οικονομική πραγματικότητα. Οι διαγραμματικές κατόψεις που προκύπτουν διακρίνονται από μεταβλητότητα, μίξη χρήσεων και λειτουργιών. Οι μονάδες συγκατοίκησης αποτελούν μια νέα πρόταση αντικατάστασης του παλιού μοντέλου των πολυκατοικιών, όπου ο καθένας ήταν υποχρεωμένος να ζει σε συγκεκριμένο αριθμό τετραγωνικών.
16
[1]
17
[2]
[3]
Στο διάγραμμα [4] τονίζονται και απομονώνονται τα πιο ασήμαντα στοιχεία του σχεδιασμού: οι ντουλάπες – ο αποθηκευτικός χώρος. Η ντουλάπα, το πιο παραγκωνισμένο στοιχείο σχεδιασμού έρχεται σε πρώτο πλάνο και θα αποτελέσει απαραίτητο στοιχείο στην σύνθεση της ιδέας του νέου συστήματος καταλογικής κατοίκησης.
Ντουλάπα - αποθήκευση - περιέκτης Η μορφή και η λογική της ντουλάπας σε συνδυασμό με την λειτουργία του χώρου (υπνοδωμάτιο, κουζίνα, μπάνιο, γραφείο) παράγουν νέες μονάδες κατοίκησηςπεριέκτες, με βασικό χαρακτηριστικό την αποθήκευση υλικού, εφόσον στην σύγχρονη κατοίκηση η αποθήκευση και η αρχειοθέτηση εξοπλισμού διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο.
20
[4] 21
Ι Κ Ρ Ι Ω Μ Α - ΔΑ Π Ε Δ Ο - Τ Ο Ι Χ Ο Σ
Η συγκεκριμένη ενότητα αποτελεί μια αρχική αναζήτηση για πιθανές ανοιχτές τυπολογίες κατοίκησης, με στόχο την δημιουργία ενός νέου δικτύου οργάνωσης. Αφετηρία αυτής της αναζήτησης είναι τα πιο απλά στοιχεία, αλλά απαραίτητα, τα οποία συνθέτουν ένα κτίριο: ο σκελετός, το δάπεδο και ο τοίχος. Η πιο απλή γενικευμένη μορφή, που θα είχε την ικανότητα να συμπεριλάβει μέσα της προσωπικά αντικείμενα και οικιακό εξοπλισμό. Οι έντονες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές επιβάλλουν σήμερα ένα γενικό πλαίσιο, εύκολα προσαρμόσιμο σε μεταβαλλόμενες συνθήκες. Κύριος στόχος είναι η δημιουργία μιας τυπολογίαςλίστας, μέσω της οποίας θα οργανώνονται και θα δημιουργούνται οι χώροι έχοντας σαν βασικό άξονα της τα στοιχεία της ευελιξίας και της μεταβλητότητας. Η προσπάθεια σχεδιασμού με βάση την μείωση της μορφής σε μια γραμματική από απλές μορφές, έχει σαν βασικό σκοπό να αποφευχθεί η αυξανόμενη αστάθεια των προγραμματικών καταστάσεων της πόλης. Μέσω της αφαίρεσης επιτυγχάνεται η απελευθέρωση των λειτουργιών και των δραστηριοτήτων από μορφολογικά, σαφή ορισμένα χαρακτηριστικά.
23
ΙΚΡΙΩΜΑ Ικρίωμα ή αλλιώς σκαλωσιά : στοιχείο άμεσα συνυφασμένο με την προσωρινότητα. Η σκαλωσιά προσφέρει έναν χώρο προσδιορισμένο για όση διάρκεια είναι απαραίτητος, προγραμματίζεται να διαρκέσει για μικρό χρονικό διάστημα ή όσο ορίζεται από τις εκάστοτε χρονικές και χωρικές συνθήκες. Η πρώτη προσπάθεια προσέγγισης μιας αφαιρετικής δομής κατοίκησης αποδόθηκε με διαγραμματικά σχέδια, στα οποία ο χώρος δημιουργούνταν από πλαίσια, τα οποία σχεδιάζονταν με βάση συγκεκριμένα δεδομένα όπως το ύψος της λειτουργίας και οι βασικές αποστάσεις που είναι απαραίτητες για να πραγματοποιηθεί η εκάστοτε λειτουργία. Με τον τρόπο αυτό προέκυψαν ανοιχτά πλαίσια λειτουργιών [1], που παρέπεμπαν στην μορφή της σκαλωσιάς. Οι βασικές διαστάσεις δημιουργούν επίπεδα συγκεκριμένων χρήσεων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με διαφορετικούς τρόπους, δίνοντας πολλαπλές εκδοχές κατοίκησης.
24
[1]
25
Τα ανοιχτά πλαίσια λειτουργούν σαν δεξαμενές υποδοχής υλικών και άυλων στοιχείων. Οι λειτουργίες, οι δραστηριότητες και το ανθρώπινο στοιχείο διαγράφουν και ορίζουν τον χώρο. Ένα σπίτι γεμάτο με τα προσωπικά μας αντικείμενα είναι ένα σπίτι που φέρει την ταυτότητα μας. Τα αντικείμενα είναι το υποκείμενο της κατοίκησης, για τον λόγο αυτό σημαντική θέση πρέπει να δοθεί στον σχεδιασμό κατάλληλων υποδομών που θα περιλαμβάνουν τον απαραίτητο οικιακό εξοπλισμό και χώρους αποθήκευσης προσωπικών αντικειμένων. Δεν αποτελεί πλέον πρωταρχικό στοιχείο ο σχεδιασμός του χώρου και της μορφής. Ο χάρτης των αόρατων δικτύων καθορίζει την διαμόρφωση του χώρου, διαλύοντας τους στατικούς τοίχους. Η διαρκής εισχώρηση νέων δεδομένων στο δίκτυο της κατοίκησης έχει ως αποτέλεσμα την ανάγκη για συνεχόμενες μεταβολές στην οργάνωση του χώρου. Η αρχιτεκτονική των συνόρων, των τοίχων, των ανοιγμάτων, των κλειδαριών δίνει την θέση της σε μια πιο ελεύθερη προσέγγιση της κατοίκησης. Η μεταβαλλόμενη ιδιότητα των δραστηριοτήτων αναπροσαρμόζει τα όρια του χώρου, ο οποίος επαναπροσδιορίζεται βάσει των αναγκαίων λειτουργιών που προκύπτουν από τις μεταβολές της συγκεκριμένης εποχής. Η σχεδιαστική αναζήτηση έχει σαν σημείο αφετηρίας την έννοια της σκαλωσιάς. Η βασική ιδέα ξεκινάει από την μείωση του κτιστού χώρου στο ελάχιστο και στην ανάδειξη της ιδέας της άυλης εργασίας και του μεταφορντικού τρόπου ζωής, όπου η σημασία δίνεται στο άυλο δίκτυο της επικοινωνίας και στην δημιουργία ενός δικτύου σχέσεων. (εικόνα[1], εικόνα[2])
26
[1]
[2] 27
ΔΑΠΕΔΟ Η τοποθέτηση των στοιχείων μέσα στον ορισμένο χώρο του ικριώματος, πυροδοτεί την παραγωγή νέων σχέσεων μεταξύ των υλικών και των άυλων στοιχείων. Τα “αντικείμενα” μας συνδέουν σε δίκτυα. Γύρω από τους κόμβους και τις συνδέσεις αναπτύσσονται συλλογικότητες που βρίσκονται σε διαρκή μεταβολή ανάλογα με τα νέα αναδυόμενα δεδομένα. Οι κόμβοι του δικτύου μπορεί να αναπαραστήσουν, την πόλη, τα υλικά αντικείμενα, τις δραστηριότητες ή μια έννοια (εικόνα [1]). Οι σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις που γεννιούνται μεταξύ των στοιχείων καταλήγουν σε ένα συνολικό σχεδιαστικό δίκτυο. Το ουτοπικό δίκτυο μπορεί να μεταφραστεί σε ένα υπαρκτό οριζόντιο δίκτυο κατοίκησης που περιλαμβάνει, τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, τον βασικό δηλαδή εξοπλισμό ενός κτιρίου, στον οποίο συνδέονται όλες οι απαραίτητες οικιακές συσκευές. Μια εκδοχή λοιπόν της κατοίκησης μπορεί να αποτελεί ένα απλό δίκτυο με υποδοχές πάνω στις οποίες έρχονται και κουμπώνουν κάθε φορά τα στοιχεία που είναι αναγκαία την δεδομένη χρονική στιγμή (εικόνα [2]).
28
[1]
[2]
29
Ένα συγκεκριμένο, σταθερό δίκτυο μπορεί να μετατρέπεται κάθε φορά σε ένα διαφορετικό χώρο (εργασίας, ύπνου κ.τ.λ) ανάλογα με τις ανάγκες του χρήστη. Απαραίτητο στοιχείο είναι η ύπαρξη ενός κύριου χώρου (επιπέδου) και διαφορετικών υποδοχών, με διαφορετικές πληροφορίες στο εσωτερικό τους, έτσι ώστε ανάλογα με την υποδοχή που ξεκλειδώνει, ο χώρος να παραλαμβάνει μια διαφορετική χρήση. Δημιουργείται έτσι ένα υβριδικό είδος κατοίκησης (εικόνα [3]). Η ιδέα αυτή στηρίζεται στην βασική αρχή ότι μέσα στην πόλη δεν υπάρχουν πλέον διαχωρισμένες ζώνες λειτουργιών, αλλά σκορπίζονται στο σύνολο της μητρόπολης. Οι άνθρωποι μπορούν να εργάζονται, να ζουν, και να κινούνται παντού. Η λειτουργία της πόλης στηρίζεται στην προγραμματική ποικιλομορφία και την συναρμολόγηση όλων των στοιχείων της – χώροι κατοικίας, χώροι γραφείων, εμπορικοί χώροι, πολιτιστικοί χώροι κτλ – συνθέτονται μέσα από ένα πλέγμα που μπορεί να επαναληφθεί επ’ άπειρον (εικόνα [4]).
[3]
30
Α. Διαγράμμα διαφορετικών χρήσεων. Β. Διάγραμμα κατανομής χρόνου.
[4]
31
Το δίκτυο μπορεί να ενσωματωθεί σε έναν κάνναβο, έτσι ώστε να ορίζονται ευκολότερα οι χώροι. Τα φυσικά αντικείμενα που τοποθετούνται πάνω του αποκτούν αυτόματα μια οργάνωση ως προς τον εαυτό τους, με στόχο την ευκολότερη αναπαραγωγή και έλεγχο των λειτουργιών (εικόνα [5]). Ο κάνναβος προσφέρει στον σχεδιασμό την μείωση της μορφής σε μια γραμματική από απλές μορφές, ώστε να αποφευχθεί η αυξανόμενη αστάθεια των προγραμματικών καταστάσεων της πόλης. Μέσω του καννάβου επιτυγχάνεται η απελευθέρωση των λειτουργιών και των δραστηριοτήτων από μορφολογικά, σαφή ορισμένα κτίρια. Η εστίαση στο δίκτυο ως ένα πρότυπο σύνθεσης μπορεί όχι μόνο να απελευθερώσει, αλλά και να ορίσει τον χώρο της πόλης. Σύμφωνα με τις διαστάσεις του καννάβου μπορούν να οργανωθούν και να σχεδιαστούν χώροι που θα φιλοξενούν τις διαφορετικές λειτουργίες κατοίκησης (εικόνα [6]).
[5]
32
[6]
33
ΤΟΙΧΟΣ Η έννοια του δικτύου μεταφράζεται από το οριζόντιο επίπεδο στον κατακόρυφο άξονα, με την μορφή του τοίχου . Ο τοίχος σχεδιάζεται ως ένα συμπαγές στοιχείο που φέρει τις βασικές υπηρεσίες-λειτουργίες. Μετατρέπεται σε πανέλο- περιέκτη, το οποίο οργανώνει τους προσωπικούς οικιακούς-αποθηκευτικούς χώρους. Δημιουργείται με τον τρόπο αυτό, ένας νέος χώρος, στον οποίο δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ τοίχων και συσκευών. Επιφάνειες και αντικείμενα συγχωνεύονται σε μια οντότητα. Τίποτα δεν είναι ακριβώς μόνο αυτό που φαίνεται: οι συσκευές είναι ο τοίχος, ο τοίχος είναι οι ντουλάπες. Η κατοίκηση αποτελεί μια πράξη συλλογής αντικειμένων, πολλές φορές άχρηστων, τα οποία είναι απαραίτητα στην καθημερινότητα και διαμορφώνουν τον κάθε προσωπικό χώρο με διαφορετικό τρόπο. Ο τοίχος μετατρέπεται σε έναν μεγάλο ενιαίο αποθηκευτικό περιέκτη που φιλοξενεί τον απαραίτητο οικιακό εξοπλισμό και τα προσωπικά αντικείμενα του κάθε χρήστη. Η διαδικασία επανάληψης και σύνθεσης των κατακόρυφων στοιχείων-περιεκτών παράγουν ένα κατοικήσιμο περιβάλλον, τυχαία ορισμένο αλλά πλήρως εξοπλισμένο. Με την βοήθεια του καννάβου σχεδιάζονται επιφάνειες αποθήκευσης και ταξινόμησης προσωπικού χώρου. Οι διαστάσεις των επιφανειών διακυμαίνονται ανάλογα με την χρήση που φιλοξενούν. Οι λειτουργίες της κατοίκησης χωρίζονται στις λειτουργίες του ύπνου, της εργασίας, της κουζίνας και του μπάνιου. Το κάθε “pixel” αντιστοιχεί σε ένα μικρότερο χώρο αποθήκευσης ή σε χώρο που πραγματοποιείται η αντίστοιχη λειτουργία. Η συγκεκριμένη τυπολογία των μονάδων προκύπτει μέσα από έναν σταθερό κάνναβο διαστάσεων 60Χ60Χ30 εκ. Οι διαστάσεις αυτές στηρίζονται στις ήδη υπάρχουσες μετρήσεις οικιακού εξοπλισμού. O κάνναβος ουσιαστικά είναι ένας μηχανισμός παραλαβής προγράμματος. Κάθε pixel αντιστοιχεί σε μια ανάγκη της καθημερινότητας του ανθρώπου. Το σύνολο των αναγκών - “ pixels “ - δημιουργούν ένα συνολικό περιβάλλον κατοίκησης και εργασίας, που ανάλογα με τις τιμές που δέχεται προκύπτουν διαφορετικές κατασκευές (εικόνα [1]).
34
[1] Όψεις/ο τοίχος ως λειτουργικός και αποθηκευτικός περιέκτης/ανάλυση κλειστού-ανοιχτoύ 35
Ανάλυση της μονάδας σε οριζόντιο επίπεδο με υποδοχές υδραυλικών εγκαταστάσεων για την τοποθετηση των οικιακών συσκευών και σε κάθετα πανέλα για την οριοθέτηση των χρήσεων και την δημιουργία ιδιωτικού χώρου.
36
Πιθανές εκδοχές όψεων των μονάδων που διαμορφώνονται ανάλογα με την λειτουργία που βρίσκεται σε χρήση.
37
Διαφορετικές εκδοχές μονάδων κατοίκησης
Α.
Β.
Γ.
Δ. Διάγραμμα τοποθέτησης μονάδων, έτσι ώστε να δημιουργούν χώρους για: Α. ένα άτομο, Β. δύο άτομα, Γ. γειτονιές, Δ. χωριό
Ο Υ Τ Ε Α Ν Τ Ι Κ Ε Ι Μ Ε Ν Α, Ο Υ Τ Ε Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Α , ΑΛΛΑ Π Ε Ρ Ι Β ΑΛΛ Ο Ν ΤΑ
Τελικό στάδιο της πρότασης αποτελεί η επιλογή ενός κτιρίου που θα λειτουργήσει σαν το υπάρχον δίκτυο, η σκαλωσιά, στο οποίο θα εφαρμοστούν οι επιμέρους μονάδες κατοίκησης, έτσι ώστε να σχηματιστεί ένα νέο δίκτυο χρήσεων και λειτουργιών. Η υιοθέτηση της καταλογικής μορφής στον σχεδιασμό θα λειτουργήσει ως ελαχιστοποιητικός άξονας επέμβασης και δράσης στα αστικά κενά. Η καταλογική ομαδοποίηση λειτουργιών, ως θραύσματα του αστικού τοπίου που έχει δομηθεί βάση του διαχωρισμού των λειτουργιών εργασίας, κατοίκησης και ψυχαγωγίας, συνιστά μια νέα μέθοδο παρατακτικού σχεδιασμού. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η έννοια του καταλόγου χρησιμοποιείται σαν μια προσπάθεια απαρίθμησης και κατηγοριοποίησης του σχεδιασμού, επικεντρώνοντας στα ελάχιστα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την λειτουργικότητα και την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών. Η δημιουργία διαγραμματικών καταλόγων αποσκοπεί στην παράθεση διαφορετικών συνδυασμών από ένα ευρύτερο σύνολο ανάλογα με τις δεδομένες ανάγκες του τόπου και του χρόνου, δημιουργώντας ένα νέο μοντέλο συμβιωτικής πολύ-κατοίκησης. Η πόλη θα παραλάβει στο γενικό σύνολο της, μέσα από τα διάχυτα κτιριακά κενά που διαθέτει, διαφορετικά προγράμματα ή δραστηριότητες, συνθέτοντας ξανά έναν πολύ-λειτουργικό χαρακτήρα, με άμεση συμμετοχή των ίδιων των κάτοικων της πόλης.
43
ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΤΙΡΙΟΥ
Στοιχεία Κτιρίου Αρχιτέκτονες: Εμμανουήλ Βουρέκας, Περικλής Σακελλάριος Πόλη: Αθήνα Συνοικία: Κέντρο Οδός: Ακαδημίας και Ομήρου Έκταση Οικοπέδου: 411μ2 Σύνολο Επιφάνειας: 3899μ2 Ολικό ύψος οικοδομής: 32.40 μ Όγκος: 14.514 μ3 Έκδοση άδειας: 21 Απριλίου 1959
44
45
46
47
Κτίριο της Χ.Α.Ν Διάγραμμα κίνησης
Κτίριο της Χ.Α.Ν Επίπεδα κενού χώρου 48
Κτίριο της Χ.Α.Ν Μονάδες κατοίκησης
Κτίριο της Χ.Α.Ν Όροφος συμβιωτικής πολυκατοίκησης 49
ΜΟΝΑΔΕΣ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ Το κέλυφος μιας μονάδας κατοίκησης μπορεί να αποτελείται από ένα πλαίσιο (2.40x2.40x0.30m), στο οποίο θα εμπεριέχονται όλες οι υδραυλικές και ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις (δίκτυο ρεύματος, ύδρευσης, αποχέτευσης). Το δίκτυο της κάθε μονάδας θα έχει την δυνατότητα να συνδέεται με το υπάρχον δίκτυο του κτιρίου ή με ένα νέο δάπεδο που τοποθετείται για να οργανώσει τις νέες μονάδες. Η επιλογή των μονάδων κατοίκησης με στόχο την διαμόρφωση και οργάνωση του εσωτερικού ενός άδειου κτιρίου πραγματοποιείται από έναν συνολικό κατάλογο.Μετά την επιλογή και την συναρμολόγηση των επιμέρους μονάδων, ακολουθεί το στάδιο της σύνθεσης τους με στόχο την παραγωγή ευέλικτων και μεταβαλλόμενων χώρων. Η σύνθεση στην συγκεκριμένη περίπτωση απεικονίζεται σαν παράταξη-παράθεση στοιχείων-μονάδων. Η έννοια της σύνθεσης εστιάζει στα στοιχεία ενός συστήματος, ενοποιώντας τα σε ένα λειτουργικό σύνολο, σύμφωνα με μια συγκεκριμένη προσέγγιση και κάτω από δεδομένους περιορισμούς. Με την παράταξη τα στοιχεία (μονάδες) παραθέτονται το ένα δίπλα στο άλλο. Ένα είδος απεικόνισης που δεν στηρίζεται στην αρμονία της σύνθεσης, αλλά στην αποδοχή ότι η σχέση μεταξύ των στοιχείων πρόκειται να δημιουργηθεί.
Εφαρμογή μονάδων πάνω σε δάπεδο (κάνναβο), με υποδοχές για να κουμπώνουν και να τίθενται σε λειτουργία οι μονάδες κατοίκησης. 50
57
1.
6.
2.
7.
3.
8.
4.
9.
5.
10.
11.
16.
12.
17.
13.
18.
14.
19.
15.
20.
Οργάνωση μονάδων σε κάτοψη κενού κτιρίου. Δημιουργία κοινόχρηστων χώρων.
Οργάνωση μονάδων σε κάτοψη κενού κτιρίου. Δημιουργία ιδιωτικών χώρων.
ΟΡΟΦΟΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ Με την σύνθεση των μονάδων παράγεται ένα περιβάλλον συγκατοίκησης όπου οι κάτοικοι μπορούν να μοιραστούν χώρο και εξοπλισμό. Η νέα αυτή χωρική δομή μπορεί να διαφέρει από όροφο σε όροφο, σπάζοντας το στερεότυπο της τυπικής πολυκατοικίας, όπου όλοι οι όροφοι είναι αντιγραφή και επανάληψη του πρώτου. Τα όρια του ιδιωτικού και του κοινόχρηστου, σε κάθε επίπεδο, είναι διακριτά με εφήμερα στοιχεία και αμέσως μπορούν να μεταβληθούν και να μετατρέψουν τον χώρο σε ένα ενιαίο σύνολο. Η συνεχής διαδικασία παραγωγής νέου χώρου ανάλογα με τα δεδομένα της εποχής και τις ανάγκες του εκάστοτε χρήστη – κάτοικου λειτουργεί ως ένα κανάλι καταγραφής και εγγραφής της επιθυμίας στον υλικό χώρο. Επιτυγχάνεται μια επαναδιαπραγματεύση των φυσικών ορίων του σπιτιού και προτείνεται μια συμπυκνωμένη μέθοδος κατοίκησης που αναπτύσσεται στον άξονα του χρόνου. Οι συγκεκριμένες μονάδες κατοίκησης παρέχουν ελάχιστα στον κάθε κάτοικο, τον απολύτως απαραίτητο εξοπλισμό: ένα κρεβάτι, αποθηκευτικούς χώρους σε μορφή ραφιών και ντουλάπας, ένα γραφείο με αντίστοιχο αποθηκευτικό χώρο και τον βασικό εξοπλισμό μαγειρέματος και καθαριότητας, ο οποίος μπορεί να είναι προσωπικός ή να μοιράζεται με άλλα άτομα, ανάλογα με την επιθυμία του χρήστη. Ο χώρος που απομένει, λειτουργεί με την λογική των διαδρόμων, αποτελώντας μέρος κοινόχρηστης δραστηριότητας. Το συγκεκριμένο σύστημα διαθέτει διαπροσωπική υποδοχή στην είσοδο του κτιρίου, στο ισόγειο, όπου ορίζεται ο χώρος που θα καταλάβει ο καθένας και υπολογίζεται η αντίστοιχη τιμή ενοικίασης του εξοπλισμού. Σχεδιάζεται σαν ένα νέο είδος πολυκατοικίας με μεταβλητά όρια, σύμφωνα με την χρονικά μεταβαλλόμενη χρήση του κέντρου της πόλης. Τα επίπεδα του κενού κτιρίου μετατρέπονται σε ανοικτές πλατφόρμες προσωρινής εγκατάστασης. Οι πλατφόρμες αυτές απευθύνονται και καλύπτουν τις ανάγκες μιας παραδοσιακής, εκτεταμένης ή μονογονεικής οικογένειας , ενός μόνο ατόμου ή ενός ζευγαριού. Η κατοικία σπάει τα όρια που μέχρι πρότινος την δέσμευαν στο πλαίσιο του τυπικού διαμερίσματος της πολυκατοικίας, απεδαφικοποιείται και μετατρέπεται σε περιβάλλον, αποτελούμενο από συλλογή αντικειμένων μέσα από έναν κατάλογο τυπολογιών και ποιοτήτων. Κυρίαρχο στοιχείο της νέας πολύ-κατοίκησης είναι η διασύνδεση με άλλα άτομα ή συλλογικότητες. Το μεταφορντικό μοντέλο του τρόπου ζωής, αναζητάει χώρους που διαπραγματεύονται τις διαπροσωπικές σχέσεις. Είναι ένα δίκτυο ατόμων που ζουν και εργάζονται μέσα σε αυτόνομους χώρους. Οι αυτόνομοι αυτοί χώροι παραλληλίζονται με τους χώρους των υπνοδωματίων σε ένα τυπικό διαμέρισμα πολυκατοικίας. Εκτός από τους ιδιωτικούς χώρους εργασίας-κατοικίας, που μπορεί να απευθύνονται σε περισσότερα από ένα άτομα, μπορούν να δημιουργούνται κοινόχρηστοι χώροι, όπως 58
οι χώροι εστίασης και φαγητού. Οι χώροι αυτοί αντιστοιχούν σε ένα τυπικό διαμέρισμα, στον χώρο της κουζίνας. Γενικά δημιουργούνται μικροί χώροι αποκομμένοι μεταξύ τους, όπου τα άτομα μπορούν να απομονώνονται αλλά και να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους αν το επιθυμούν. Ο χρήστης ανάλογα με τον τρόπο που θέλει να εργαστεί, να κατοικήσει, να συναναστραφεί, επιλέγει τις προσωπικές μονάδες του και τον τρόπο τοποθέτησης τους στον χώρο. Η συμβίωση των ατόμων-μοναδικοτήτων μέσω του κοινόχρηστου χώρου προάγει την συλλογικότητα, την επικοινωνία, την ανταλλαγή ιδεών, την χαλάρωση, με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας. Οι προϋπάρχουσες ζώνες εργασίας τεραστίων διαστάσεων, που είχαν δομηθεί με βάση την ιδέα του διαχωρισμού των λειτουργιών είναι ανοίκειες πλέον στον σύγχρονο άνθρωπο, για τον λόγο αυτό μπορούν να συγκροτήσουν ένα νέο, αυτοπροσδιοριζόμενο κοινωνικό περιβάλλον. Βασικά χαρακτηριστικά αυτού του νέου περιβάλλοντος είναι η προσωρινότητα, η οποία ορίζεται από τους χρήστες, οι μεταβατικοί κάτοικοι, οι μεταφερόμενες συναρμολογούμενες μονάδες κατοίκησης, το δίπολο ιδιωτικού – κοινόχρηστου και η ελεγχόμενη πρόσβαση και απομόνωση μέσω κινητών στοιχείων. Σταδιακά με την μέθοδο αυτή πολλά κενά κτίρια που βρίσκονται διάσπαρτα στο κέντρο της πόλης θα μετατραπούν σε πεδίο κίνησης και δράσης του σύγχρονου ανθρώπου με επίκεντρο ένα σύνολο δραστηριοτήτων εργασίας, κατοίκησης και ψυχαγωγίας.
59
Οργάνωση μονάδων με βάση διαφορετικά σενάρια κατοίκησης.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ
ΚΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟ Ακαδημίας και Ομήρου ΟΡΟΦΟΣ Δ΄ ΜΟΝΑΔΕΣ ύπνου (x9) εργασίας (x5) κουζίνας (x5) λουτρού (x5) ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ κουζίνας (x1) λουτρού (x2) ΚΑΤΟΙΚΟΙ φοιτητές (4) ζευγάρι (1) σχεδιαστές ιστοσελίδων (2) φωτογράφος (1) άστεγος (1)
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ
ΚΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟ Ακαδημίας και Ομήρου ΟΡΟΦΟΣ Γ΄ ΜΟΝΑΔΕΣ ύπνου (x5) εργασίας (x6) κουζίνας (x3) λουτρού (x2) ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ κουζίνας (x3) λουτρού (x2) ΚΑΤΟΙΚΟΙ φοιτητής (x1) αρχιτέκτονας (x4) διακοσμητής (x1)
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ
ΚΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟ Ακαδημίας και Ομήρου ΟΡΟΦΟΣ Β΄ ΜΟΝΑΔΕΣ ύπνου (x6) εργασίας (x7) κουζίνας (x3) λουτρού (x3) ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ κουζίνας (x1) λουτρού (x1) ΚΑΤΟΙΚΟΙ φοιτητές (5)