Merkbaar Aanwezig

Inleiding

Zoeken naar de ware kerk

Toen ik zeventien was, zette mijn vader me af bij een kleine christelijke universiteit in het Midwesten van de Verenigde Staten. Toen hij wegreed en ik hem uitzwaaide, besefte ik dat ik er voor het eerst in mijn leven helemaal alleen voor stond. Ik kon nu bijvoorbeeld zelf kiezen naar welke kerk ik wilde gaan en of ik überhaupt wel naar een kerk wilde gaan. Tot die tijd werd dat allemaal bepaald door mijn familie.

Het bureau Studentenzaken moedigde alle nieuwe studenten aan om op zoek te gaan naar een kerk, dus ik begon meteen uit te kijken naar een goede kerk. Ik luisterde naar de ouderejaars die me over een kerk vertelden waarvan de voorganger “hip” was, hij droeg gewone kleren en praatte met je alsof je een echt mens was. Stel je toch eens voor, dacht ik, een voorganger die je echt als mens ziet. Het was logisch dat velen van ons in die kerk terechtkwamen. Toch heeft deze hele ervaring me geschokt. Ik was jarenlang naar de kerk gegaan, zonder me af te vragen waarom. Ik werd ermee geconfronteerd dat er, op mijn familie na, weinig was dat me bond met de kerk. Ik zag niet in waarom ik er een nodig zou hebben. Nu stelde ik mezelf niet alleen de vraag: “Waarom zou ik naar de ene kerk gaan en niet naar de andere?”, maar ook “Waarom zou ik de moeite nemen om naar de kerk te gaan? Heb ik de kerk wel nodig om invloed te hebben op de wereld om me heen?”

Bij veel christenen komen dezelfde vragen op hun pad. We zijn de programma-gerichte kerk zat geworden, die elk jaar harder zijn best doet om onze aandacht op alle mogelijke manieren vast te houden. In de hectiek van het leven zijn velen van ons al blij dat we het redden om op zondag in de kerk te zitten. En dan komen we erachter dat het niet aansluit bij de rest van ons leven en worden we alleen maar moe van de kerk. Waarom zouden we de moeite nemen?

Toch gaan veel christenen nog steeds naar de kerk. Oude gewoontes laat je niet makkelijk los. We voelen ons nog steeds verbonden met God wanneer we Hem op zondag aanbidden. Maar wanneer we na de zondagochtenddienst weer ons dagelijkse leven instappen, begeven we ons opeens in een heel andere wereld. In de preek op zondag worden we aangespoord deze week dingen anders te doen en proberen we een betere christen te zijn. Maar zodra het gewone leven weer van start gaat, vervliegt die inspiratie. Wanneer het nieuws en de sociale media ons weer luidkeels informeren over de grote ongerechtigheid in onze wereld, de etnische ongelijkheid en de seksuele verwarring, wordt het voor ons onmogelijk om ons leven op zondag te verbinden met deze worstelingen waarmee we geconfronteerd worden.

Heeft de kerk iets te bieden aan een wereld vol ongerechtigheid? Kan de kerk zich uitstrekken naar de wereld om me heen, zonder de mensen daarin te veroordelen, van zich te vervreemden, of van hen te verlangen dat ze naar ons toekomen? Kan de kerk een rol spelen in de levens van de gekwetsten, de armen en de gebrokenen, met iets anders dan foldertjes? We kennen de programma’s, de missionaire kerk, de teams die zich inzetten voor gerechtigheid, de kerk in een koffiebar of café, en alles lijkt bij hetzelfde te blijven. Kunnen we dit alles niet beter doen zonder de kerk?

Ik probeer in dit boek om deze vragen te beantwoorden met de uitdrukking merkbare aanwezigheid.

Merkbare aanwezigheid staat voor de realiteit dat God aanwezig is in de wereld en dat Hij een volk gebruikt dat getrouw aanwezig is, om Zichzelf tastbaar en echt te maken midden in een wereld vol moeite en pijn. Wanneer de kerk deze merkbare aanwezigheid gestalte geeft, wordt Gods Koninkrijk zichtbaar en wordt de wereld uitgenodigd aan te sluiten bij God. Merkbare aanwezigheid is niet alleen cruciaal voor ons leven als christenen, God heeft ervoor gekozen om de wereld langs deze weg te veranderen. In dit boek wil ik beschrijven hoe deze merkbare aanwezigheid eruitziet.

Maar nog veel meer dan beschrijven hoe deze realiteit eruitziet, wil ik haar praktisch maken. Ik draag aan dat bepaalde disciplines die ons door Christus gegeven worden, ons zo vormen dat we op deze manier aanwezig worden in de wereld. Het gebeurt niet vanzelf. We moeten bepaalde gewoonten aanleren waarmee we een gemeenschap van zijn merkbare aanwezigheid worden. Daarom gaat het in het grootste deel van dit boek over het verkennen van zeven disciplines waarmee christenen door Christus gevormd worden om Zijn merkbare aanwezigheid in deze wereld te zijn. Dit boek draait om het hervinden van deze disciplines. Dat is, volgens mij, wat het betekent om kerk te zijn.

Merkbare aanwezigheid als roeping van de kerk

Een aantal jaar geleden begon ik naar een McDonald’s in mijn buurt te gaan. Daar dronk ik ’s morgens vroeg koffie, keek ik huiswerk na, was ik bezig met research, had ik afspraken en deed ik de andere dingen die voorgangers en professoren doen. Een vriend daagde me op een gegeven moment uit om deze lokale McDonald’s te zien als een plek waar Gods Heilige Geest aan het werk was. Ik werd uitgedaagd om deze plek niet alleen maar te zien als de plek waar ik mijn eigen werk deed. En zelfs niet om de honderden mensen die ik voorbij zag komen als kandidaten te beschouwen voor mijn “geef-je-over-aan-Jezus”-evangelisatiepraatje, maar om deze plek te zien als een bruisende plek waar God werkelijk aanwezig was. Ik werd aangespoord om deze plaats vol vrede binnen te stappen en aandacht te hebben voor iedereen die mijn kant op kwam, om te letten op alles wat om me heen gebeurde en me hier te richten op Gods aanwezigheid. Ik begon dat regelmatig - elke ochtend een paar uur - te doen.

Na verloop van tijd kreeg ik verrassende gesprekken met mensen van allerlei pluimage. Ik leerde mensen kennen die moeite hadden met het behouden van een baan, die werden mishandeld door hun echtgenoot of onheus bejegend door de politie. Ik leerde ook een aantal politieagenten kennen. Ik deelde regelmatig een tafel met mensen die in auto’s of busjes woonden. Ik kwam in contact met een netwerk waarin God aan het werk was in de levens van mensen en ik werd erin opgenomen. Nooit eerder hadden zo veel mensen me in hun leven uitgenodigd als in deze McDonald’s gebeurde - zelfs niet in de kerk. We ontmoetten samen God. Ik zag Gods merkbare aanwezigheid voor mijn ogen plaatsvinden - over een aantal daarvan zal ik in dit boek vertellen. Ik raakte verbonden met mensen in gebed, verzoening en genezing en mocht vertellen over de hoop van het evangelie. Ik werd deelnemer aan het werk van God. Ik leerde hoe ik getrouw aanwezig kon zijn, gericht op Zijn aanwezigheid. Ik ving een glimp op van hoe merkbare aanwezigheid eruit zou kunnen zien in de wereld.

Hoewel die McDonald’s in veel opzichten een tweede kerk voor me werd, heeft mijn eigen kerk – Life on the Vine Christian Community Church – me gevormd om op die plek aanwezig te zijn en Gods werk te herkennen. Een paar Viners - de bijnaam voor mensen uit mijn kerk - begonnen me op te zoeken in die McDonald’s. Zonder dat ik het echt door had werd iets dat onderdeel uitmaakte van mijn dagelijks leven, mijn kleine McDonald’s, een kanaal voor de aanwezigheid van Christus zoals ik die ervaarde bij Life on the Vine. Ik ben er nu van overtuigd dat elke wijk, koffiebar, buurthuis, protestmars voor gelijke rechten, jeugdclub, werkplek, ontmoetingsavond met asielzoekers in een verenigingsgebouw, gevangenis, gemeentehuis, daklozenopvang, zwangerschapsgym, vakbondskantoor en ziekenhuis, een plek kan zijn waar God merkbaar aanwezig is, net als in de McDonald’s. Dit soort plekken - vul zelf maar aan - zijn gebieden waar God Zijn aanwezigheid kenbaar wil maken door de christenen heen die er zijn en zich openstellen voor Zijn aanwezigheid. Ik durf wel te stellen dat zij de oriëntatiepunten vormen voor het veranderen van de wereld, een revolutie van het Koninkrijk.

Deze grote revolutie begint ermee dat een groep mensen in Gods aanwezigheid komt. Het begint wanneer we samenkomen om te aanbidden en strekt zich uit tot elk gebied van ons leven. Het is een en hetzelfde leven. Wanneer we samenkomen, gebeuren er verbazingwekkende dingen en wanneer we aanwezig zijn voor anderen, dan gebeuren er onder de mensen om ons heen dingen die nog verbazingwekkender zijn. Mensen verzoenen zich met God en met elkaar. Bolwerken van het kwaad worden blootgelegd en gestopt. Het Koninkrijk wordt zichtbaar in onze wijken. De wereld om ons heen ziet het en we nodigen de mensen daarin uit zich bij ons te voegen en het samen met ons te bekijken. Zijn Koninkrijk breekt door en verspreidt zich. En dit proces gaat door totdat onder Zijn heerschappij “alles aan Hem onderworpen is” (1 Kor. 15:28) en de nieuwe hemel en de nieuwe aarde gekomen zijn (Openb. 21:1).

Volgens mij begint dit alles met een groep mensen die door Jezus Christus hersteld worden en dan in de wereld merkbaar aanwezig zijn voor Hem. Deze merkbare aanwezigheid vormt de kern van wat het betekent om het volk van God te zijn. Dat is wat we doen en wat we kerk noemen. Dat is hoe God de wereld verandert.

James Davison Hunter over getrouwe aanwezigheidIn 2010 schreef James Davison Hunter van de Universiteit van Virginia een bekend boek over getrouwe aanwezigheid met de titel To Change the World. 1 In het boek stelt Hunter dat christenen overgaan op een andere tactiek om met de omringende cultuur om te gaan en de wereld te veranderen. Hij vraagt christenen zich af te keren van het grijpen van de macht in de bredere samenleving door middel van traditionele middelen. Hij roept christenen op om niet langer te proberen de ideologische strijd te winnen door middel van actievoering, het ritselen van stemmen, het aangaan van culturele confrontaties en het overhalen van mensen in kerken en op fora. Laat christenen zich toewijden aan een “nieuwe gezamenlijke samenleving” zonder machtsstrijd en culturele oorlogen. Om opnieuw gevormd te worden door de alternatieve verbondsgemeenschap van het Koninkrijk van God en op een nederige manier hun plaats in te nemen op de plekken waar ze werken en wonen. En op een nieuwe manier, met beide voeten op de grond, aanwezig te zijn en het gesprek en contact aan te gaan met degenen om ons heen en de instellingen waar we deel van uitmaken. Het Koninkrijk van God werkt op een subversieve manier [het komt van onderop en van binnenuit, red.] en door getrouw aanwezig te zijn, brengen christenen volgens hem dit Koninkrijk op alle plaatsen van hun leven. We scheppen een nieuwe cultuur. We oefenen op een andere manier invloed uit. Voor Hunter is dit de manier waarop God op zijn eigen voorwaarden echte verandering tot stand brengt. De visie en oproep van Hunter en die van dit boek overlappen elkaar op veel manieren.

Maar naar mijn mening komt Hunter in zijn boek ruimte te kort om uit te werken hoe de praktijk van merkbare aanwezigheid vorm zou kunnen krijgen. Zeker, hij heeft het conceptueel over het belang van de vorming van elk individu binnen een gemeenschap, binnen haar aanbidding en discipelschap. Hij roept op tot de verwerping van de Constantijnse houding [de kerk die in het middelpunt van de macht staat en van bovenaf de lakens uitdeelt, red.] van het Christendom en tot een belichaming van een directe betrokkenheid in relaties in de geest van Jeremia 29:4-7 (thema’s die in dit boek terugkomen). 2 Hij dringt er bij christenen op aan om shalom te brengen binnen de omstandigheden van ons dagelijks leven. Hij roept christenen op zich in te zetten voor het scheppen van een nieuwe cultuur binnen onderwijs, de kunsten en gezondheidszorg – altruïsme dat gebaseerd is op wie we zijn als christen en dat zich inzet voor het gemeenschappelijk belang van de wereld. Maar naar mijn mening gaat Hunter te snel wanneer hij aanneemt dat zo’n samenleving kan bestaan zonder een nieuw soort vorming. 3 Als hij de kerk oproept om te veranderen en een merkbare aanwezigheid te zijn in onze samenleving, gaat Hunter voorbij aan de vraag hoe onze kerken zelf zouden kunnen veranderen zodat die merkbare aanwezigheid mogelijk wordt.

Ik vrees dat kerken die de oproep van Hunter tot getrouwe aanwezigheid willen volgen, erop gericht zijn om mensen zo te trainen dat ze in hun invloedssfeer dat ding gaan doen dat getrouwe aanwezigheid heet. Dan wordt het een doel op zich om mensen uit te zenden om een getrouwe aanwezigheid te zijn op hun werk, de plek waar ze hun dag doorbrengen en binnen hun invloedssfeer. Maar ondertussen sluit dit proces mensen af van de wereld. Ze lopen het risico dat ze opgaan in de bredere maatschappelijke structuren en niet meer onderscheidend zijn. De machtsstructuren in de wereld worden niet ter discussie gesteld. Tijdens dat proces wordt de realiteit van een kerkgemeenschap die als een sociale realiteit een getuige is van het Koninkrijk van God in de wereld, bij Hunter aan de kant geschoven. Als gevolg daarvan is het niet de wereld die verandert, maar zijn het, zoals zo vaak gebeurt, de christenen. En dan gebeurt steeds opnieuw precies datgene dat Hunter tegen wil gaan.

Daarom ben ik van mening dat merkbare aanwezigheid een gemeenschappelijke realiteit moet worden voordat het de wereld kan aansteken. Het moet vorm krijgen als een manier van leven in een volk. Vanuit deze sociale ruimtes wordt de wereld veranderd. Hier krijgt het Koninkrijk vorm en nodigen we de wereld uit om zich daarbij aan te sluiten. Maar om dit mogelijk te maken, hebben we een aantal disciplines nodig die ons als christenen vormen tot dergelijke gemeenschappen in de wereld.

Om die reden beschrijft dit boek een stel disciplines, van Jezus zelf, om gemeenschappen van merkbare aanwezigheid vorm te geven. Ik ben van mening dat deze disciplines kerken in staat stellen om het Koninkrijk van God op een levende manier een plaats te geven binnen hun wijk, werk, vrije tijd, cultuur en familie. Hoewel ik me niet volledig kan vinden in Hunters analyse van de kerk, hoop ik dat wat ik beschrijf zijn oproep tot merkbare aanwezigheid een stap verder kan helpen.

Een uitnodiging

In deel één van dit boek wordt Gods aanwezigheid beschreven en wat de term merkbare aanwezigheid inhoudt als manier om in deze wereld te wonen. Vervolgens wordt beschreven hoe de disciplines functioneren binnen Gods drie-enig werk om Zijn aanwezigheid echt, concreet en zichtbaar te maken op alle terreinen van ons leven. Het legt uit hoe de disciplines een ingang vormen naar de nieuwe realiteit die God is begonnen in de wereld door Jezus Christus: het Koninkrijk van God.

Deel twee van het boek, het belangrijkste deel, richt zich vervolgens op de disciplines zelf, waarin Christus belooft om merkbaar bij ons aanwezig te zijn en wij op onze beurt zijn merkbare aanwezigheid mogen worden. Ik nodig je uit om een wereld te ontdekken waarin ruimte ontstaat, met onze medewerking en door middel van deze disciplines. De aanwezigheid van Christus wordt op een verbazingwekkende manier concreet gemaakt. We worden op wonderlijke wijze deel van wat Hij doet in de wereld. Tijdens dit proces zullen we merken dat we in Zijn aanwezigheid als gemeenschap worden gevormd voor deze wereld. Wij worden Zijn merkbare aanwezigheid.

Dus kom en ontdek een wereld die voor velen in het westen verloren is gegaan. Tijdens deze reis zoeken we tussen de puinhopen van het Christendom en vinden we een manier van leven in het Koninkrijk die de drie-enige God mogelijk heeft gemaakt door Zijn Zoon te sturen. Ik hoop dat deze disciplines, die al zo’n tweeduizend jaar bekend zijn, opnieuw ontdekt zullen worden. Wanneer we deze discplines weer gaan beoefenen, zullen we de schatten die in de Bijbel liggen, elke keer opnieuw ontdekken. Het is de wereld waarin Jezus als Heer langzaam, geduldig en met liefde Zijn Koninkrijk vestigt door Zijn trouwe en merkbare aanwezigheid.