การดูแลสุขภาพช่องปาก (Oral Hygiene) สาหรับผูป้ ่ วยปากแหว่งและเพดานโหว่
ทพญ.อัมพร เดชพิทกั ษ์ กลุม่ งานทันตสาธารณสุข สานักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงใหม่ 30 สิงหาคม 2562
ทักษะแห่งอนาคต
คนที่ไม่ ร้ ูหนังสือใน ค.ศ.21 จะไม่ ได้ หมายถึงผู้ท่ ไี ม่ สามารถ อ่ านออกเขียนได้ แต่ หมายถึงผู้ท่ ไี ม่ สามารถเรียนรู้ ละทิง้ ความรู้เดิม แล้ วเริ่มเรียนรู้ใหม่ ต่างหาก Alvin Toffler
ความเชื่อเกี่ยวกับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ ไทย: ชาติก่อนตกเบ็ด เกี่ยวเอาปากปลา ปลาปากฉีก ชดใช้กรรม
ต่างประเทศ : มีกระต่ายกระโดดข้ามวิ่งผ่าน ทางที่หญิงตั้งครรภ์เดินผ่าน
Hare –Lip (ริมผีปากกระต่าย)” ปั จจุบนั : สาเหตุจากพันธุก์ รรม และสิ่งแวดล้อม ปากแหว่งเพดานโหว่ เป็ นได้ก็หายได้
สุขภาพช่องปากเป็น...ประตูสู่สุขภาพที่ดี
เหตุผลและความจาเป็ นในการดูแลสุขภาพช่องปากเด็ก Cleft 1. ฟั นซ้อนเก แปรงฟั นยาก ฟั นผุและเหงือกอักเสบง่าย 2. การสบฟั นและการบดเคี้ยวผิดปกติ ขาดสารอาหาร 3. ช่วยให้เด็กออกเสียงได้ชดั เจน
เหตุผลและความจาเป็ นในการดูแลสุขภาพช่องปากเด็ก Cleft 4. ความสวยงาม จากการที่ Maxilla ยุบ Mandible คร่อมยืน่ เกิด รอยแผลเป็ นจากการเย็บ ส่งผลให้เกิดปั ญหาทางด้านจิตใจ ขาด ความมั ่นใจ
ถ้าไม่ได้รบั การดูแลทันตสุขภาพ จะส่งผลอย่างไร • ฟั นผุ เกิดการอักเสบติดเชื้อ • มีปัญหาด้านโภชนาการ การ เจริญเติบโต พัฒนาการ และการ เรียนรู ้ • เติบโตเป็ นผูใ้ หญ่ที่มีปัญหาด้าน สุขภาพ ขาดความสวยงาม ความ มั ่นใจและการเข้าสังคม
ปั จจัยการเกิดฟั นผุ Social class
Income
Education
Knowledge
Behavior
Attitudes
กลไกการเกิดฟั นผุ เชื้อจุลินทรีย ์
เศษอาหาร ในปาก
น้ าลาย
คราบจุลินทรีย ์ + น้ าตาล แป้ง (อาหารของเชื้อจุลินทรีย)์
กรด การคืนกลับแร่ธาตุบนฟั นโดยฟลูออไรด์
การละลายแร่ธาตุของฟั น
ฟั นผุ การละลายแร่ธาตุ มากกว่า การคืนกลับของแร่ธาตุ ฟั นดี การคืนกลับแร่ธาตุ มากกว่า การละลายของแร่ธาตุ
บทบาทของทันตแพทย์/ทันตบุคลากร ในการดูแลส่งเสริมสุขภาพช่องปาก 1. ให้ความรูแ้ ก่ผปู ้ ่ วยและผูป้ กครองในการดูแลสุขภาพช่องปาก 2. ให้การตรวจและดูแลรักษาสุขภาพช่องปากแก่ผปู ้ ่ วยอย่างสมา่ เสมอ 3. เฝ้ าระวังและส่งเสริมพัฒนาการของฟั น ทั้งชุ ดฟั นน้ านมและชุ ดฟั น ถาวร 4. ให้คาแนะนาและส่งต่อผูป้ ่ วยเพื่อรับการรักษาทางทันตกรรมเฉพาะ ทาง เช่น ทันตกรรมสาหรับเด็ก ทันตกรรมจัดฟั น ตามความจาเป็ น หรือตามช่วงอายุที่เหมาะสม
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่
ก่อนฟั น น้ านมขึ้น 0-6 เดือน
ชุดฟั นน้ านม 6 เดือน-3 ปี
ชุดฟั นผสม (ระยะต้น) 3-7 ปี
ชุดฟั นผสม (ช่วงปลาย) 7-12 ปี
ชุดฟั นแท้ >12 ปี
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 0-6 เดือน
ก่อนฟั น น้ านมขึ้น 0-6 เดือน
• ฝึ กใช้เพดานเทียมช่วยในการดูดนม • ฝึ กกินนมและนอนเป็ นเวลา • ใช้การตรวจแบบเข่าชนเข่า (knee to knee) • ใช้ผา้ สะอาดหรือก้านสาลีชุบน้ าต้มสุกหมาดๆ เช็ดช่องปากทันทีหลังกินอาหาร
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 0-6 เดือน ระยะก่อนฟั นน้ านมขึ้น 0-6 เดือน การจัดอาหารและโภชนาการให้เด็ก - กินนมแม่/ นมผงที่ไม่ปรุงแต่ง(ไม่เติมน้ าตาล น้ าผึ้งหรือน้ าหวาน น้ าอัดลม) - อายุ 6 เดือน ฟั นเริ่มขึ้น ควรเลิกนมมื้อดึก - ใช้ภาชนะแยกสาหรับเด็ก ไม่เคี้ยวอาหารป้อน เด็ก เพื่อป้องกันการถ่ายทอดเชื้อฟั นผุผ่านทาง น้ าลาย
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 6 เดือน -3 ปี
ชุดฟั นน้ านม 6 เดือน -3 ปี
ควรเลิกนมขวดช่วง อายุ 1-1.5 ปี
ฟั นผุจากหลับคาขวดนม Nursing Bottle Caries
• • • • • • • • •
ไม่ใส่ของหวานทุกชนิดในนมและอาหารให้เด็ก ฝึ กดื่มนมและน้ าเปล่าจากถ้วย อย่าให้หลับคาขวดนม ฝึ กดื่มนมจากถ้วย/แก้ว เลิกนมขวด 1-1.5 ปี ใช้ภาชนะแยกสาหรับเด็ก พบทันตแพทย์เมื่อฟั นน้ านมซี่แรกขึ้น แปรงฟั นด้วยยาสีฟันผสมฟลูออไรด์ ให้ฟลูออไรด์เสริมเฉพาะที่ทุก 3-6 เดือน ใช้ไหมขัดซอกฟั นเมื่อฟั นมีการเบียดชิดกัน
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 6 เดือน -3 ปี ชุดฟั นน้ านม 6 เดือน -3 ปี • แปรงฟั นด้วยยาสีฟันผสม ฟลูออไรด์ 1,000 ppm • เลือกแปรงสีฟันที่เหมาะสมกับ ช่วงอายุ • เป็ นวินยั ที่ตอ้ งฝึ กให้ทาทุกวัน เหมือนการอาบน้ า
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 6 เดือน -3 ปี ชุดฟั นน้ านม 6 เดือน -3 ปี • วิธีแปรงฟั น ให้เด็ก นั ่งพื้นให้เด็กนอนหนุนตัก ใช้น้ ิวแหวก กระพุง้ แก้มเพื่อให้เห็นฟั นชัดเจน แปรงฟั น ได้สะอาด และช่วยกันไม่ให้แปรงสีฟัน กระแทกริมฝี ปากและกระพุง้ แก้ม จับแปรง แบบจับดินสอ ขยับไปมาสั้นๆบริเวณละ 10 ครั้ง
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 6 เดือน -3 ปี
ชุดฟั นน้ านม 6 เดือน -3 ปี
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 6 เดือน -3 ปี ชุดฟั นน้ านม 6 เดือน -3 ปี • วิธีแปรงฟั น ให้เด็ก
แปรงด้าน บดเคี้ ยว
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 3 – 6 ปี
• แนะนาอาหารที่มีประโยชน์ เลี่ยงขนมหวานเหนียวติดฟั น • เน้นแปรงฟั นทันทีหลัง รับประทานอาหาร ผูป้ กครองต้องแปรงฟั นซ้ า ก่อนนอน • ใช้ฟลูออไรด์เสริมเฉพาะที่ • ตรวจฟั นทุก 3-6 เดือน
อายุ 6 ปี ชุดฟั นผสม นัดพบทันตแพทย์เพื่อตรวจฟั น (ระยะต้น) และประเมินความบกพร่องของ 3-6 ปี กระดูกขากรรไกรบน
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 3 – 6 ปี ชุดฟั นผสม (ระยะต้น) 3-6 ปี
• พ่อแม่/ ผูเ้ ลี้ยงดูควรตรวจดูความสะอาดช่องปากเด็กหลังการแปรงฟั นทุกครั้ง • ใช้หลอดพลาสติกขูดบนผิวฟั น ต้องไม่พบคราบจุลินทรียต์ ดิ ออกมา
#แปรงฟั นตรงไหน แหวกปากตรงนั้น เพื่อเห็นฟั นชัดเจน แปรงฟั นได้สะอาด
จับเด็กนอนแปรง ฟั นได้จนอายุ 7 ขวบ เมื่อเด็กอายุ 3-4 ขวบ ให้แปรงฟั นเอง ได้เพื่อให้รูห้ น้าที่ ทา เป็ นกิจวัตร แต่ผดู ้ แู ลยังต้อง แปรงฟั นซ้ าให้ จนกว่าจะอายุ 10 ขวบ
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปากสาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 7-12 ปี
• ให้คาแนะนาเรื่องอาหาร การแปรงฟั น การ ชุดฟั นผสม ใช้ไหมขัดฟั น • ฟลูออไรด์เสริมเฉพาะที่ เคลือบหลุมร่องฟั น (ช่วงปลาย) 7-12 ปี • ตรวจฟั นทุก 3-6 เดือน • รักษาทางทันตกรรมตามความจาเป็ น
อายุ 8-10 ปี • พบทันตแพทย์เพื่อประเมินการขึ้นของฟั นแท้ • ปลูกถ่ายกระดูกเพื่อให้ฟันแท้ข้ ึนได้ • เริ่มจัดฟั นเบื้องต้น
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ 7-12 ปี ชุดฟั นผสม (ช่วงปลาย) 7-12 ปี การแปรงฟั นเด็ก
การแปรงฟั นแบบผูใ้ หญ่
ใช้วิธีถูไปมา (Horizontal scrub) เหมาะสาหรับชุดฟั นน้ านม
ใช้วิธีขยับปั ด (Modified Bass) ควรเริ่มฝึ กและปฏิบตั เิ มื่อชุดฟั นแท้ ขึ้นครบ (≥ 11 ปี)
แนวทางปฏิบตั ใิ นการดูแลสุขภาพช่องปาก สาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่ อายุ >12 ปี
• 12-17 ปี • • • • •
พบ ทพ.เพื่อจัดฟั นทั้งปาก การสบฟั นและความสวยงาม
ให้คาแนะนาเรื่องอาหาร การแปรงฟั น การใช้ไหมขัดฟั น รับฟลูออไรด์เสริมเฉพาะที่ เคลือบหลุมร่องฟั น รับการรักษาทางทันตกรรมจัดฟั น ฟื้ นฟูสภาพช่องปาก (การบูรณะฟั น การใส่ฟันเทียม) ตรวจเช็คสุขภาพช่องปากอย่างสมา่ เสมอ อย่างน้อยทุก 6 เดือน
ชุดฟั นแท้ >12 ปี
แนวทางการดูแลรักษาสุขภาพช่องปากสาหรับเด็กปากแหว่ง เพดานโหว่
ชุดฟั นน้ านม 7 เดือน-3 ปี
ก่อนฟั น น้ านมขึ้น 0-6 เดือน
ชุดฟั นผสม (ช่วงปลาย) ชุดฟั นผสม 7-12 ปี (ระยะต้น) 3-6 ปี
-12 เดือน:ผ่าตัด ซ่อมแซมเพดาน/แก้วหู - ฝึ กการพูด - เลิกนมขวด 1-1.5 ปี -6 เดือน : ผ่าตัด ฝึ กดื่มนมจากแก้ว ซ่อมแซม Lip/nose - เช็ดช่องปาก กินนมแม่ - อาหารและโภชนาการ -ใส่เครื่องมือเพื่อให้ดุดนม - ผูป้ กครองแปรงฟั นให้ - รับฟลูออไรด์เสริม เพดานเทียมObturator - ตรวจฟั นทุก 3-6 m
ชุดฟั นแท้ >12 ปี
8-10 ปี
พบ ทพ. เพื่อประเมินการขึ้ น ของฟั นแท้/ปลูกถ่าย กระดูกเพื่อให้ฟันแท้ ปี นัดพบ ทพ. ขึ้ นได้ เริม่ จัดฟั น เบื้ องต้น เพื่อประเมินความ - อาหารและ บกพร่องของกระดูก โภชนาการ ขากรรไกรบน - แปรงฟั น สูตร -อาหารและโภชนาการ - ผูป้ กครองแปรงให้ สูตร 222+ไหมขัดฟั น - รับฟลูออไรด์เสริม 222 - เคลือบหลุมร่องฟั น - รับฟลูออไรด์เสริม - ตรวจฟั นทุก3-6 m - ตรวจฟั นทุก3-6 m
6
- 12-17 ปี พบ ทพ. เพื่อจัดฟั นทั้งปาก การสบ ฟั นและความสวยงาม - อาหารและโภชนาการ - แปรงฟั น+ไหมขัดฟั น - รับฟลูออไรด์เสริม - เคลือบหลุมร่องฟั น - ฟื้ นฟูสภาพช่องปาก - ตรวจฟั นทุก3-6 m
ปากแหว่ งเพดานโหว่ เป็ นได้ กห็ ายได้
การพัฒนาระบบการด ูแลรักษาผูป้ ่ วยปากแหว่งเพดานโหว่
อย่างยัง่ ยืน
Sustainable
สังคม สร้างศักยภาพ Cleft Care
ส่งต่อ ส สุขภาพองค์รวม
หสาขาวิชาชีพ
1.
สร้างศักยภาพทีมบุคลากรทางการแพทย์ และเครือข่าย
1. ถ่ายทอดความรู/้ เทคโนโลยีในระดับรพศ./รพท./รพช./รพ.สต. และเครือข่ายหน่วยบริการระดับทุตยิ ภูมิ 2. พัฒนามาตรฐานการดูแลผูป้ ่ วยปากแหว่งเพดานโหว่
“เรียนรู้ผ่านการลงมือทา”
ฝึ กทา Obturator
1.
สร้างศักยภาพทีมบุคลากรทางการแพทย์ และเครือข่าย
3. จัดหลักสูตรฝึ กอบรมทันตแพทย์เพื่อการดูแลรักษาทารกปากแหว่งเพดานโหว่ เพื่อปรับ โครงสร้างจมูกและจัดแนวขากรรไกรบนก่อนการผ่าตัดรอยแยก ฝึ กปฏิบตั ทิ าเครื่องมือCMU-NUM (หลักสูตรฝึ กอบรม 9 เดือน) ของคณะทันตแพทยศาสตร์ มช.
4. แลกเปลี่ยนเรียนรูน้ าเสนอการติดตามเยีย่ มบ้านของผูป้ ่ วยปากแหว่งเพดานโหว่ ในระดับอาเภอและตาบล
สหสาขาวิชาชีพ
2. ทีม
ดูแลเป็นทีมสหสาขาวิชาในระดับ ศูนย์แพทย์ฯ/รพ.ศูนย์/รพท./รพช./ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบล - ทีมแพทย์ : สูตินารีแพทย์ กุมารแพทย์ ศัลยแพทย์ตกแต่ง - ทีมทันตบุคลากร : ทันตแพทย์ทั่วไป ทันตแพทย์เด็ก ทันตแพทย์ จัดฟัน ทันตาภิบาล/นวก.ทันตสาธารณสุข (dental nurse) - ทีมพยาบาล - ทีมนักกายภาพบาบัดเกี่ยวกับการฝึกพูด/นักกิจกรรมบาบัด - ทีมเจ้าหน้าที่สาธารณสุขในระดับ รพ.สต. - อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.)
สร้างทีมกลุ่มเครือข่ายภาครัฐ/เอกชน ในและนอกจ.เชียงใหม่
สุ
3. ดูแล ขภาพองค์ รวม - ดูแลสุขภาพ ด้านร่างกาย จิตใจ พัฒนาการ สร้างทักษะความรอบรู้ด้านสุขภาพ
(Health Literacy) ส ุขภาพดี สมวัย สูงดี สมส่วน
ดี มีวินยั
มีทกั ษะชีวิต และส ุขภาพ เก่ง ใฝ่เรียนร ้ ู
3. ดูแลสุขภาพองค์ รวม
4. ระบบส่ งต่สหสาขาวิ อที่มชาชีีปพ ระสิ ท ธิ ภ าพ จ.เชียงใหม่ ระดับ A ระดับเชี่ยวชาญ Tertiary care
ศูนย์แพทย์ศึกษา มหาวิทยาลัย Excellent Center
ระดับ M1 (2) Secondary care IT Digital Data Real time
รพ.ระดับ M2 (2) , F1-3 (19) , รพ.สต. (266) Primary Care ระดับปฐมภูมิ ใกล้บา้ น ใกล้ใจ - ดูแลรักษาที่ไม่ซบั ซ้อน -Health Promotion - เยี่ยมบ้าน - พัฒนาศักยภาพเจ้าหน้าที่
network
Community Social
Family
Local Administration
4. ระบบส่ งต่ อที่มีประสิ ทธิภาพ
เชื่อมโยงกิจกรรมการสร้างเสริมทันตสุขภาพลงสูร่ ะดับรพช. และรพ.สต. ติดตามเยีย่ มบ้านเด็ก โดยจนท.สาธารณสุข และ อสม.ในชุมชน
สอนแปรงฟัน
ฝึกแปรงฟัน
แนวทางการดูแลรักษาสุขภาพช่องปากสาหรับเด็กปากแหว่งเพดานโหว่
ชุดฟั นผสม (ช่วงปลาย) ชุดฟั นผสม 7-12 ปี (ระยะต้น) 3-6 ปี
ชุดฟั นแท้ >12 ปี
8-10 ปี
พบ ทพ. เพื่อประเมินการขึ้ น ชุดฟั นน้ านม ของฟั นแท้/ปลูกถ่าย กระดูกเพื่อให้ฟันแท้ 7 เดือน-3 ปี ปี นัดพบ ทพ. ขึ้ นได้ เริม่ จัดฟั น ก่อนฟั น เบื้ องต้น เพื่อประเมินความ - อาหารและ -12 เดือน:ผ่าตัดซ่อมแซม บกพร่องของกระดูก น้ านมขึ้น เพดาน/แก้วหู โภชนาการ ขากรรไกรบน 0-6 เดือน - ฝึ กการพูด - แปรงฟั น สูตร -อาหารและโภชนาการ -6 เดือน : ผ่าตัดซ่อมแซม - เลิกนมขวด 1-1.5 ปี - ผูป้ กครองแปรงให้ สูตร 222+ไหมขัดฟั น ฝึ กดื ม ่ นมจากแก้ ว Lip/nose - รับฟลูออไรด์เสริม 222 อาหารและโภชนาการ - เช็ดช่องปาก กินนมแม่ - เคลือบหลุมร่องฟั น - รับฟลูออไรด์เสริม -ใส่เครื่องมือเพื่อให้ดุดนม - ผูป้ กครองแปรงฟั นให้ - ตรวจฟั นทุก3-6 m - ตรวจฟั นทุก3-6 m - รับฟลูออไรด์เสริม
6
เพดานเทียมObturator
- ตรวจฟั นทุก 3-6 m
- 12-17 ปี พบ ทพ. เพื่อจัดฟั นทั้งปาก การสบ ฟั นและความสวยงาม - อาหารและโภชนาการ - แปรงฟั น+ไหมขัดฟั น - รับฟลูออไรด์เสริม - เคลือบหลุมร่องฟั น - ฟื้ นฟูสภาพช่องปาก - ตรวจฟั นทุก3-6 m
ส
5. ร้ างคุณค่ าต่ อสั งคม สร้ างรอยยิม้ และโอกาส Take and Give
After
After
Before
Before