Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve by Co-PLAN

Planifikimi i Manaxhimit Lokal tĂŤ Mbetjeve

Ky publikim është pregatitur nga Programi për Decentralizimin dhe Zhvillimin Lokal (dldp), me mbështjetjen financiare të Agjencisë Zvicerane për Kooperim dhe Zhvillim (SDC). Përgatitur nga: Redion Biba, Konalsi Gjoka, Teida Shehi, Dritan Shutina, Aida Çiro, Altin Mihali Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, Tiranë, Shqipëri Valbona Karakaçi, Arben Kopliku Programi për Decentralizimin dhe Zhvillimin Lokal (dldp), Shkodër, Shqipëri Felix Schmidt CSD INGENIEURS SA, Lausanne, Switzerland Ky publikim reflekton mendimet e autorëve dhe jo detyrimisht të SDC-së Publikuar nga Decentralization and Local Development Programme (dldp), HELVETAS Swiss Intercooperation Albania Copyright © HSI Albania 2012 L. Kongresi Permetit, Rr.Oso Kuka, Nr. 11 Shkodër, Albania www.dldp.al

Falenderime

Manuali Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve është rezultat i përpjekjeve intensive dhe eksperiencave të deritanishme të disa autorëve dhe vijoi si një proces i ngushtë konsultimesh me grupet e interesit në rajonin e Shkodrës dhe të Lezhës dhe më gjerë. Manuali është përgatitur nga stafi i Co-PLAN-it dhe HSIA Albania, të cilët përfituan nga eksperienca ndërkombëtare dhe ekspertiza teknike e Z.Felix Shmidt, CSD Ingenieurs në Zvicër, asistencë e ofruar në kuadër të programit të dldp, në partneritet të ngushtë me Ministrinë e Brendshme. Komente dhe sugjerime teknike të vlefshme u bënë nga aktorë dhe institucione të ndryshme si Z.Scott Crossett nga SELEA, Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, Ministria e Punëve Publike dhe Transportit, Ministria e Brendshme, Zyra e KfW në Tiranë, Instituti për Kërkim Urban (IKU), Qendra Rajonale Mjedisore në Shqipëri (QRM), Shoqata e Bashkive të Shqipërisë (SHBSH), Shoqata e Komunave të Shqipërisë (SHKSH) dhe autoritete vendore të rajonit të Shkodrës dhe Lezhës1. Ne falënderojmë të gjithë bashkëpunëtorët, që ofruan sugjerime dhe kontribute dhe ndihmuan në hartimin dhe formatimin e këtij dokumenti në drejtimin e duhur. Hartimi dhe publikimi i manualit u bënë të mundur falë mbështetjes financiare të Agjencisë Zvicerane për Zhvillim dhe Koordinim (SDC).

1 Pjesëmarrës të Qendrës së Kompetencës, ngritur në kuadër të Programit dldp

Lista e Shkurtimeve ARM BE BNZHR DLDP FCA GKKM GZM HSI IRM IKU MB METE MM MMPAU MPPTT MSH MIN NJQV OJQ OK OMPM OZ PPGM PKMM PVMMNU KfË QNMR REC SDC SGM SGTM SPNM SKM ST SWOT SHBSH SHKSH TR

Agjencia Rajonale e Mjedisit Bashkimi Europian Banka Ndërkombëtare për Zhvillim dhe Rindërtim Programi i Decentralizimit dhe Zhvillimit Vendor Llogaritja e Plotë e Kostos Grupi Kombëtar Këshillimor Për Mbetjet Grupi i Zonës së Mbetjeve HELVETAS Swiss Inter-Cooperation Impiantet e Rikuperimit të Mbetjeve Instituti për Kërkime Urbane Ministria e Brendshme Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës Manaxhimi i Mbetjeve Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit Ministria e Shëndetësisë Mbetjet Inerte dhe Ndërtimore Njësi e Qeverisjes Vendore Organizata Joqeveritare Organizata të Komunitetit Opsioni më i mirë i Praktikuar për Mjedisin Organizata të Zonës Pikat Publike të Grumbullimit të Mbetjeve Plani Kombëtar për Manaxhimin e Mbetjeve Plani Vendor i Manaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Urbane KfW-Entwicklungsbank-Zyra në Tiranë Qendra për Ndarjen e Mbetjeve të Riciklueshme Qendra Rajonale Mjedisore Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim Sistemi I Grumbullimit të Mbetjeve Skemat e Grumbullimit dhe Transportimit të Mbetjeve Skemat Parësore të Ndarjes së Mbetjeve Strategjia Kombëtare e Mbetjeve Stacion Transferimi Avantazhet, Dobësitë, Mundësitë dhe Rreziqet Shoqata e Bashkive të Shqipërisë Shoqata e Komunave të Shqipërisë Termat e Referencës

Përmbajtja e Lëndës Lista e rekomandimeve ......................................................................................................................7 Lista e figurave....................................................................................................................................8 I. HYRJE.............................................................................................................................................9 1.1 Planifikimi i manaxhimit të mbetjeve në Shqipëri...............................................................9 1.2 Çfarë është një Plan Vendor i Manaxhimit të Mbetjeve Ngurta Urbane?..............................10 1.3 PVMMNU: si një Prespektivë Strategjike...........................................................................11 1.4 Rreth Manualit..................................................................................................................11 1.4.1 Objektivat dhe përfitimet prej manualit.....................................................................11 1.4.2 Grupet e adresuara....................................................................................................12 1.4.3 Metodologjia e manualit............................................................................................12 1.4.4 Si të përdorim këtë manual........................................................................................12 II. HAPAT PER ZHVILLIMIN E PLANIT TE MANAXHIMIT TË MBETJEVE.......................................14 2.1 Procesi i Planifikimit të Manaxhimit të Mbetjeve......................................................................15 2.1.1 Hapat bazë të planifikimit...........................................................................................15 2.1.2 Fillimi i procesit: Krijimi i Strukturave Organizative.....................................................15 2.1.3 Vlerësimi i Gjendjes Ekzistuese..................................................................................19 2.1.4 Planifikimi i Manaxhimit të Mbetjeve.........................................................................22 2.1.5 Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve...........................................................24 2.1.6 Zbatimi....................................................................................................................................234 2.1.7 Rishikimi i planit........................................................................................................25 2.2 Përmbajtja e PVMMNU-së........................................................................................26 III. PLANIFIKIMI OPERACIONAL I MANAXHIMIT TE MBETJEVE...................................................27 3.1 Organizimi i shërbimeve dhe operacioneve të MM-së........................................................28 3.1.1 Përzgjedhja midis alternativave: Publike ose Private................................................28 3.1.2 Si të përmirësohet organizimi publik i shërbimeve?.....................................................30 3.1.3 Përmirësimi i Organizimit Privat për shërbimet e mbetjeve..........................................32 3.1.4 Bashkëpunimi ndërvendor dhe organizimi rajonal.....................................................34 3.2 Sistemet e Grumbullimit dhe Transportit të Mbetjeve......................................................36 3.2.1 Informacioni i Përgjithshëm dheTeknik për Zonën e Mbetjeve...........................................36 3.2.2 Skemat e Grumbullimit dhe të Transportimit të Mbetjeve...............................................42 3.2.3 Stacionet e Transferimit të Mbetjeve.........................................................................56 3.2.4 Ndarja e mbetjeve.......................................................................................................59 3.3 Trajtimi i Mbetjeve.............................................................................................................71 3.3.1 Riciklimi........................................................................................................71 3.3.2 Kompostimi..................................................................................................77 3.3.3 Depozitimi i Mbetjeve dhe Landfilli..............................................................................81 3.4 Skenarët e Manaxhimit të Mbetjeve Urbane.....................................................................86 3.4.1 Identifikimi dhe Vlerësimi i Skenarëve.......................................................................86 3.5 Pastrimi i Rrugëve.............................................................................................................88 3.6 Mbetjet Inerte nga Ndërtimi dhe Shkatërrimi..............................................................91 3.7 Mirëmbajtja..............................................................................................96

IV. 4.1 4.2

PLANIFIKIMI FINANCIAR I MANAXHIMIT TE MBETJEVE............................................99 Financimi Vendor Aktual i MM dhe Perspektiva e tij.......................................................100 Vlerësimi i Kostos së Plotë për Manaxhimin e Mbetjeve......................................................101 4.2.1 Faza Përgatitore.......................................................................................................101 4.2.2 Përcaktimi i investimeve..........................................................................................103 4.2.3 Llogaritja e Kostos së Plotë të Manaxhimit të Mbetjeve.............................................106 4.3 Si ndërtohet Buxheti Vjetor për Mbetjet?..........................................................................115 4.4 Strategjia për rikuperimin (mbulimin) e kostos................................................................116 4.4.1 Vendosja e një Sistemi të Drejtë dhe të Drejtëpërdrejtë për Rekuperimin e Kostos......117 4.4.2 Ngritja e një Skeme Efektive për Vjeljen e Tarifave.....................................................121 4.4.3 Rekomandimet përfundimtare...................................................................................123 4.4.4 Monitorimi, raportimi dhe treguesit financiarë...........................................................124 V. ANEKSET....................................................................................................................................125 ANEKSI 1: Strukturat Organizative dhe Administrative.......................................................126 Strukturat Administrative dhe Rolet e tyre.................................................................................126 Shembuj të Bashkëpunimit Ndërvendor për Shërbimet e Menaxhimit të Mbetjeve.......................130 ANEKS 2: Protokolli i Monitorimit dhe Vlerësimit......................................................................133 Konsiderata të Monitorimit dhe Vlerësimit.................................................................................133 Një model për monitorimin dhe vlerësimin të PVMMNU- Matrica e Vlerësimit të Objektivave...........................................................................................................139 Një Model për Monitorimin dhe Raportimin e Shërbimeve të Pastrimit nga Përfaqësuesit e Rajoneve të Qytetit..................................................................................140 Modele të përshkrimit të detyrave dhe përgjegjësive për stafin vendor të MM-së.....................141 Një model vlerësimi për efiçiencën e shërbimit të grumbullimit dhe transportimit të mbetjeve në varësi të numrit të popullsisë.......................................................144 ANEKSI 3: Protokolli i Sensibilizimit, Informimit dhe Përfshirjes së Publikut.......................146 Ndërgjegjësimi, Informimi dhe Pjesëmarrja Publike...................................................................146 Një Model i Procesit me Pjesëmarrje për Hartimin e Strategjisë Vendore për MM-së..................149 Model i Paketës Informuese për Qytetarët.................................................................................150 Një model “Si zhvillohet një program për ndërgjegjësimin dhe informimin e komunitetit për MM-në”..................................................................................151 ANEKSI 4: Protokolli i Rregullave dhe Kontratave për Manaxhimin e Mbetjeve..............153 Konsiderata për rregullat Vendore për MM-në..........................................................................153 Një model rregulloreje vendore për MM-në............................................................................155 Një Model Kontrate për Shërbimin e Pastrimit të Qytetit............................................................169 VI. FJALORI I TERMAVE...............................................................................................................186 VII. REFERENCAT DHE BURIMET.................................................................................................189

Lista e Rekomandimeve

Rekomandim 1: Skica dhe elementet e PVMMNU (Co-PLAN, 2010-2011)...........................................26 Rekomandim 2: Fillo duke arritur një konsesus midis NJQV-ve më të interesuara..............................35 Rekomandim 3: Informacion specifik i kërkuar për përcaktimin e infrastrukturës urbane....................38 Rekomandim 4: Mbi metodën e duhur për studimin e përbërjes së mbetjeve......................................42 Rekomandim 5: Zgjidhjet fillestare për NjQV pa eksperiencë...............................................................43 Rekomandim 6: Vendosja/vendndodhja e PGM....................................................................................44 Rekomandim 7: Përcaktimi i distancave të lejuara për vendosjen e PGM-ve........................................44 Rekomandim 8: Reduktimi i numrit të PGM-ve për komunat e vogla...................................................45 Rekomandim 9: Distancat mesatare midis PGM për zona të ndryshme urbane......................................45 Rekomandim 10: Konsideratat për vendimin final të PGM-ve............................................................46 Rekomandim 11: Frekuencat e grumbullimit të mbetjeve sipas kushteve klimatike dhe tipave të kontenierëve..........................................................................................................46 Rekomandim 12: Përzgjedhja e tipit të duhur të kontenierëve...........................................................47 Rekomandim 13: Sigurimi i higjenës së kontenierëve........................................................................48 Rekomandim 14: Si të llogaritet nevoja për kontenierë?.....................................................................49 Rekomandim 15: Proçedura e kontrollit dhe vlerësimit të nevojës për kontenierë të rinj.......................49 Rekomandim 16: Si të shmangim zbrazjen e shpeshtë të kontenierëve në zonat me dendësi komerciale...........................................................................................51 Rekomandim 17: Zgjidhja fillestare e organizimit të grumbullimit të mbetjeve dhe zgjerimi gradual i tij...........................................................................................................52 Rekomandim 18: Maksimizo përdorimin e kamionëve të mbetjeve...................................................53 Rekomandim 19: Organizimi i orareve të përshtatshme të grumbullimit për qytetet e mëdha.........53 Rekomandim 20: Nevoja për mirëmbajtjen e kamionëve dhe të kontenierëve...................................54 Rekomandim 21: Prezantim i sistemit të ndarjes së mbetjeve............................................................60 Rekomandim 22: Hapat për ngritjen e një skeme pilot për ndarjen e mbetjeve...................................62 Rekomandim 23: Sistemet e preferuara për ndarjen e mbetjeve (sipas numrit të rrymave të mbetjeve)..64 Rekomandim 24 : Vendndodhja e impianteve dytësore të ndarjes së mbetjeve.......................................66 Rekomandim 25: Manaxhimi i qendrave të riciklimit..........................................................................67 Rekomandim 26: Masat e rekomanduara për mbështetjen e sektorit informal të riciklimit...................68 Rekomandim 27: Aktivitetet vendore për të mbështetur/nxitur riciklimin.............................................72 Rekomandim 28: Instrumentet/ nxitësit për mbështetjen e riciklimit...................................................76 Rekomandim 29 : Përqasja rajonale për ndërtimin impianteve të kompostimit........................................78 Rekomandim 30: Masat specifike dhe veprimet e propozuara për depozitimin e mbetjeve..................81 Rekomandim 31: Mbyllja e venddepozitimeve lokale..........................................................................82 Rekomandim 32: Përdorimi i venddepozitimeve ekzistuese vendore për depozitimin e mbetjeve inerte.83 Rekomandim 33: Përdorimi I rregullave dhe penaliteteve vendore.......................................................83 Rekomandim 34: Përdorimi i metodave të përshtatshme të fshirjes së rrugëve...................................89 Rekomandim 35: Përcaktimi i vendeve për depozitimin e mbetjeve inerte...........................................93 Rekomandim 36: Financimi i manaxhimit të mbetjeve inerte..............................................................93 Rekomandim 37: Masat e duhura për funksionimin dhe mirëmbajtjen e kamionëve të mbetjeve...........97 Rekomandim 38: Përdorimi i FCA-së për llogaritjen e kostove të MM-së...........................................103 Rekomandimi 39: Kur është më mirë të merret me qira një kamion mbetjesh?......................................106 Rekomandim 40: Vlerësimi i përballueshmërisë financiare për investimet.......................................106 Rekomandim 41: Indikatorët e monitorimit dhe përgjegjësitë..........................................................137

Lista e Figurave Figure 1: Skema e Procesit të Planit të Manaxhimit të Mbetjeve..........................................................15 Figure 2: Nënzonat e mbetjeve të qytetit të Koplikut............................................................................39 Figure 3: Rrjeti i pikave të grumbullimit në Koplik................................................................................43 Figure 4: Vendosja e duhur e PGM-ve përgjatë akseve rrugore.............................................................52 Figure 5: Foto ilustrative të një stacioni transferimi vendor (modeli me shkarkim dhe magazinim)...........58 Figure 6: Shembuj të qëndrave të Ndarjes së Mbetjeve të Riciklueshme në Hercegnovi, Montenegro dhe në Landfillin e Bushatit.................................................................................................69 Figure 7: Hapat për planifikimin e një programi riciklimi......................................................................73 Figure 8: Kostot dhe përfitimet nga aktivitetet e riciklimit.....................................................................74 Figure 9: Konsideratat për sasinë dhe cilësinë.....................................................................................75 Figure 10: Disa nga pajisjet më të zakonshme që përdoren në kompostimin me rreshta janë grirëset, përzierësit, kamionçinat me vinç, traktorët me pajisjet përkatëse etj...............80 Figura 11: Ndryshimi i kostos së landfillit sipas popullsisë.................................................................85 Figure 12: Hapat kryesorë për planifikimin e shërbimeve efektive të pastrimit të rrugëve..................88 Figure 13: Klasifikimi i rrugëve sipas kategorive të shërbimeve të pastrimit që nevojiten....................89 Figure 14: Grumbullimi i inerteve dhe pikat vendore të grumbullimit...................................................94 Figura 15: Çfarë pjese (%) e buxheteve vendore të NjQV-ve në Shqipëri shkon për manaxhimin e mbetjeve..............................................100 Figure 16: Skema e Manaxhimit Financiar dhe Kuadri Politik i MMNB................................................116 Figure 17 : Shembull i një organograme institucionale të një NjQV-je në Shqipëri...................................130 Figura 18: Mënyrat e ndryshme të komunikimit...............................................................................146

HYRJE 1.1

Planifikimi i manaxhimit të mbetjeve në Shqipëri Që nga viti 1994, grumbullimi dhe transporti i mbetjeve si dhe shërbimet e tjera të pastrimit i janë deleguar autoriteteve vendore, duke i bërë plotësisht përgjegjëse për manaxhimin e tyre. Sistemet që trashëguan dhe sot operojnë, konsiston në grumbullimin e mbetjeve të ngurta urbane në një rrymë të vetme dhe transportimin e tyre në vendet lokale të depozitimit të tyre. Procesi i delegimit të kompetencave, pavarësisht përmirësimeve graduale të vërejtura është kthyer në një sfidë për autoritetet vendore; ato janë ballafaquar me mungesën e instrumenteve të nevojshme për manaxhimin mjedisor të mbetjeve, mungesën e teknologjive dhe të investimeve, si dhe të kapaciteteve të mjaftueshme të burimeve njerëzore dhe financiare. Planifikimi krahas Edukimit dhe Aspektve Financiare dhe Legjislative, është përcaktuar si një nga (katër) shtyllat kryesore vendimtare për zbatimin e politikës dhe të strategjisë së mbetjeve, dhe thelbësore për të garantuar qëndrueshmërinë dhe suksesin e manaxhimit të mbetjeve (MM) në nivel kombëtar, rajonal dhe vendor. Në fakt, planifikimi konsiderohet si hapi i parë në zbatimin e politikës kombëtare për manaxhimiin e mbetjeve.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Mungesa e planeve të MM-së mund të ndikojë në performancën e njësive të qeverisjes vendore (NjQV) në mënyra të ndryshme: në rrethana të caktuara komunat e vogla, që nuk kanë një plan lokal për MM-në mund të mos jenë në gjendje të ofrojnë qoftë edhe një shërbim bazik për grumbullimin e mbetjeve; në raste të tjera, në kushte të mungesës së planeve, bashkitë nuk janë në gjendje të modernizojnë sistemet lokale të MM-së apo të ofrojnë shërbime efektive apo cilësore për grumbullimin e mbetjeve. Një Plan Kombëtar për Manaxhimin e Mbetjeve është miratuar së fundi në vitin 2011 sipas VKM-së Nr. 175, datë 19.01.2011, i cili duhet të pasohet nga hartimi i 12 planeve rajonale të manaxhimit të mbetjeve dhe më pas, do vijojë me hartimin e planeve vendore për manaxhimin e mbetjeve nga çdo autoritet vendor. Së fundi, disa autoritete vendore kanë finalizuar së fundmi procesin e hartimit të planeve të tyre vendore në MM-së, p.sh., Bashkia e Korçës, Durrësit, dhe Fierit etj. Disa të tjera janë aktualisht duke zhvilluar dhe miratuar planet e tyre, ku përfshihen edhe autoritetet vendore të mbështetura dhe asistuara nga programi i dldp faza e parë dhe e dytë në Qarkun e Shkodrës dhe të Lezhës. Gjatë zhvillimit të procesit të planifikimit të mbetjeve në kuadër të programit të dldp, u bë gjithnjë e më shume evidente nevoja për të pasur një guidë udhëzuese për autoritetet vendore, që të mund të hartojnë planet e tyre të manaxhimit të mbetjeve.

1.2

Çfarë është një Plan Vendor i Manaxhimit të Mbetjeve Ngurta Urbane?

Një Plan Vendor i Manaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Urbane (që në këtë dokument do të referohet si PVMMNU) është një dokument planifikimi strategjik, që mundëson zbatimin e politikës kombëtare për mbetjet në nivel vendor. Një PVMMNU tregon një drejtim për të ardhmen dhe nxit mendimin e përbashkët mes shumë aktorësh të ndryshëm, që janë përfshirë tashmë në procesin e planifikimit, hartimit, zbatimit etj. Qëllimi është të orientojë autoritetet vendore drejt masave praktike dhe veprimeve në lidhje me grumbullimin dhe trajtimin e mbetjeve, sistemet e riciklimit dhe impiantet që lidhen me to. Më specifikisht, një PVMMNU në rastin më të mirë synon të ofrojë:

1. Përputhjen me Strategjinë Kombëtare të Mbetjeve (që këtej e tutje referohet si SKM) dhe objektivave të saj: duke kontribuar në zbatimin e politikave të manaxhimit të mbetjeve dhe në arritjen e objektivave kombëtarë. 1. Përshkrimin e karakteristikave të zonës dhe mbetjeve: duke dhënë një përshkrim të rrymës së mbetjeve dhe përgjegjësive për to, vëllimin e mbetejeve që duhet të administrohet dhe karakteristikat e tyre, si dhe përcaktimin e shtrirjes gjeografike të planit etj. 2. Një vlerësim të skemave ekzistuese të grumbullimit të mbetjeve, pajisjeve dhe personelit të përfshirë si dhe instalimeve kryesore të depozitimit dhe rikuperimit: për të përcaktuar gjendjen ekzistuese të shërbimeve dhe aktiviteteve të MM-së. 3. Alternativat e manaxhimit të mbetjeve: me qëllim mundësimin e grumbullimit dhe trajtimit të mbetjeve në përputhje me objektivat kombëtarë dhe kontekstit vendor; për më tepër, ndihmon në identifikimin dhe vlerësimin e teknikave për grumbullimin dhe transportimin e mbetjeve, vendet dhe teknologjitë për trajtimin, depozitimin, riciklimin e mbetjeve.

Hyrje

4. Cilësinë e shërbimit: për të përcaktuar mënyrat dhe instrumentet për garantimin e cilësisë së shërbimit, të tillë si treguesit, procedurat, burimet njerëzore dhe aftësitë e tyre, rregullat etj. 5. Kuadrin institucional, organizativ dhe rregullator: rekomandon masat dhe instrumentet për përmirësimin e komponentëve të organizimit të MM-së, ku kontributi dhe përgjegjësitë e publikut dhe/apo privatit për grumbullimin, transportin, depozitimin, riciklimin apo trajtimin e mbetjeve. 6. Nevojat financiare dhe investimet: ku përcakton dhe përshkruhen nevojat financiare dhe investimet, që janë të nevojshme për ofrimin e shërbimeve dhe zbatimin proceseve të manaxhimit të mbetjeve. 7. Burimet financiare për investimet dhe një strategji vendore për mbulimin e kostove: duke krijuar një mjedis të favorshëm për të gjetur financim nga fondet qeveritare për mbetjet dhe burimet e jashtme, si dhe për të hartuar një strategji vendore për rikuperimin e kostos.

1.3

PVMMNU: si një Prespektivë Strategjike

Politika kombëtare aktuale për manaxhimin e mbetjeve, si dhe kuadri aktual ligjor2 detyrojnë autoritetet në nivel qendror, rajonal dhe vendor të hartojnë plane për MM-në. Përderisa dokumentet e planifikimit strategjik në nivel kombëtar janë finalizuar gjatë fazës fillestare3, kjo do të pasohet nga faza e dytë e përgatitjes së planeve rajonale (brenda një viti pas miratimit të Planit Kombëtar të Mbetjeve) dhe planet vendore, brenda një viti pas miratimit të Planeve Rajonale të Mbetjeve. Autoriteteve vendore do t’u kërkohet të përfshijnë në planet e tyre vendore të manaxhimit të mbetjeve edhe projektet për pastrimin dhe rehabilitimin e vendeve të paautorizuara për grumbullimin dhe depozitimin e mbetjeve. Këto plane duhet të pasohen nga hartimi i udhëzimeve dhe standarteve dhe, po ashtu, nga mbështetja teknike për të mundësuar zbatimin e tyre me efektivitet.

1.4

Rreth Manualit

1.4.1

Objektivat dhe përfitimet prej manualit

Manuali Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve përfaqëson një udhëzues praktik për NjQV-te për të ushtruar përgjegjësinë e tyre për çështjet e manaxhimit vendor të mbetjeve. Objektivi kryesor i këtij manuali është të ofrojë një udhëzues të plotë dhe efektiv për njësitë e pushtetit vendor, që kanë për qëllim ose janë duke zhvilluar një plan lokal për MM-në, dhe përfshin hartimin, zbatimin dhe procesin e monitorimit të vetë planit. Për më tepër, ky manual mund të shërbejë si një instrument ndihmës për NjQV që dëshirojnë të analizojnë 2 Ligji për Manaxhimin e Integruar të Mbetjeve, Ligji Nr. 10463, datë 2209.2011; Ligji Nr. 8934, datë 05.09.2002, Neni 66/ç; Udhëzimi Nr. 6, datë 27.11.2007. 3 Strategjia Kombëtare e Mbetjeve dhe Plani Kombëtar për Manaxhimin e Mbetjeve, sipas Buletinit Zyrtar të datës 17 janar 2011.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

gjendjen ekzistuese të manaxhimit të mbetjeve, të identifikojnë dhe vlerësojnë opsionet, metodologjitë dhe skenarët, të përcaktojnë kostot dhe nevojat financiare, të hartojnë rregulloret dhe të organizojnë këto shërbime nga faza e parë e gjenerimit të tyre deri tek depozitimi final i tyre. Një tjetër objektiv i këtij manuali është të nxjerrë në pah dhe të promovojë ide dhe praktika të mira vendore, që kanë lindur dhe janë zhvilluar gjatë seancave të trajnimit dhe këshillimit me NjQV-të, kryesisht në Qarkun e Shkodrës dhe Lezhës. Këto praktika janë përdorur për të ilustruar hapat dhe aspektet teknike e udhëzuese të këtij manuali dhe për të nxitur nisma të tjera të ngjashme në rajon apo më gjerë. 1.4.2

Grupet e adresuara

Ky manual është përgatitur për tu përdorur nga:  Departamentet kompetente dhe zyrtarët lokalë brenda qeverisjes vendore dhe rajonale.  Të gjithë ekspertët që do të përfshihen në procesin e përgatitjes së planeve të MM-së ose/dhe janë përgjegjës për organizimin dhe minitorimin e aktiviteteve të manaxhimit të mbetjeve.  Autoritete të tjera vendore që luajnë rol në planifikimin dhe zbatimin e planeve të MM-së siç janë këshilltarët vendorë dhe vendimmarrësit, stafet administrative dhe planifikuesit urbanë, kontraktorët dhe palë të tjera të interesuara.  Agjencitë Rajonale të Mjedisit (ARM). 1.4.3

Metodologjia e manualit

Manuali Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve reflekton eksperiencën e fituar gjatë zhvillimit dhe zbatimit të planeve të MM-së për një sërë NjQV-sh në Qarkun e Shkodrës dhe të Lezhës. Komente dhe sygjerime të ndryshme teknike nga aktorët e përfshirë u morën në konsideratë për përgatitjen e manualit, siç janë MMPAU, MPPT, MB, SELEA, KfW, SHBSH, SHKSH, IKU, QRM në Shqipëri, si dhe disa autoritete vendore në qarkun e Shkodrës dhe të Lezhës. Ky manual mbështetet në një përdorim të gjerë të literaturës ndërkombëtare, si manule, udhëzuese dhe materiale4 lidhur më planifikimin lokal të MM-së, teknologjitë dhe praktikat në sektorin e MM-së. 1.4.4

Si të përdorim këtë manual

Në këtë manual lexuesi do të gjejë një dokument praktik dhe të strukturuar, për ta ndihmuar atë të kuptojë rëndësinë e planifikimit në MM-së, çfarë dhe se si duhet të veprojë. Më tej, përdoruesit do ti ofrohen instrumente dhe shembuj, që do ta ndihmojnë atë gjatë aktivitetit të tij të përditshëm për çështje të MM-së.

Të listuara tek kapitulli i Referencat dhe Burimet.

Hyrje

Manuali është i organizuar në pesë seksione: SEKSIONI 1: Hyrje – prezanton lexuesin me një vështim të përgjithshëm të situatës së manaxhimit të mbetjeve në Shqipëri dhe shpjegon më tej ku konsiston një plan i manaxhimit të mbetjeve në kontekstin ligjor dhe strategjik në vend. Në vijim, përfshin objektivat e manualit, grupet e adresuara si dhe metodologjinë e hartimit të tij. SEKSIONI 2: Hapat për Zhvillimin e Planit të Manaxhimit të Mbetjeve– prezanton lexuesin me një pamje të përgjithshme të procesit të zhvillimit të planit të MM. Më tej fokusohet ne çështjet dhe aspektet e metodologjisë dhe shpjegon mënyrën e kryerjes së hapave bazë të planifikimit. SEKSIONI 3: Planifikimi Operacional i Manaxhimit të Mbetjeve– fokusohet në çështjet e planifikimit manaxherial dhe teknik. Këtu shpjegohen hapat dhe instruksionet se si të performohet me aspektet teknike të manaxhimit të mbetjeve, siç mund të jenë planifikimi I shërbimeve të grumbullimit dhe transportimit të mbetjeve, transferimit dhe depozitimit, procesimit të mbetjeve, minimizimit etj. SEKSIONI 4: Planifikimi Financiar i MM-së– adreson konsideratat financiare të planifikimit të MM-së si dhe ofron këshilla për autoritetet vendore të përmirësojnë praktikat financiare të MM-së si p.sh., llogaritja e kostos, buxheti, investimet, të ardhurat etj. ANEKSET: ofrojnë elemente të tjera shtesë për seksionet 2, 3 dhe 4, si dhe për çështje kyçe, si organizimi dhe stukturat administrative, monitorimi dhe vlerësimi, aspekte ligjore dhe kontraktimi, pjesëmarrja e publikut, sensibilizimi dhe informimi, si dhe referencat dhe përshkrimin e termave. Këto do të ndihmojnë për procesin e zhvillimit të planit. Në thelb, seksioni 2 ofron një udhërrëfyes për të zhvilluar në mënyrë të sukseshme një plan për MM-në si dhe për të përmbushur hapat bazë dhe elementet kryesore të planit të MM. Seksioni 2 dhe 3 ofron rekomandime teknike në çështje të planifikimit te operimit dhe financimit të shërbimeve dhe aktiviteteve të MM-së. Anekset mundësojnë konsiderata dhe shembuj shtesë për çështjet kyç të manaxhimit të mbetjeve në nivel vendor.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

HAPAT PER ZHVILLIMIN E PLANIT TE MANAXHIMIT TË MBETJEVE Seksioni i HAPAT PËR ZHVILLIMIN E PLANIT TË MANAXHIMIT TË MBETJEVE është hartuar në mënyrë të tillë, që të orientojë autoritetet rajonale dhe vendore, ekspertët e brendshëm dhe të jashtëm për të përgatitur, të zbatojnë dhe rishikojnë planet dhe strategjitë e tyre vendore për MM-në, në përputhje me politikën kombëtare si dhe eksperiencën kombëtare dhe ndërkombëtare në këtë sektor. Ky seksion ofron metodologjinë sesi të kryhen hapat bazë të planifimit për hartimin e planit, si të organizohen dhe të konsultohen aktorët kryesorë përgjegjës dhe palët e interesuara; përshkruan proceset, aktivitetet dhe çështjet për t’u zhvilluar gjatë hartimit të planit vendor të MM-së.

Hapat për Zhvillimin e Planit të Manaxhimit të Mbetjeve

2.1

Procesi i Planifikimit të Manaxhimit të Mbetjeve

2.1.1

Hapat bazë të planifikimit

PVMMNU në tërësinë e tij është një proces i vazhdueshëm, që funksionon me cikle dhe përbëhet nga nënprocese të tilla, si planifikimi, zbatimi dhe rishikimi i planit. Plani duhet të rishikohet rregullisht, të paktën një herë në 5 vjet; megjithatë në rast se ka zhvillime të rëndësishme në sektorin e mbetjeve, një proces për rishikimin e planit mund të përshpejtohet. Rishikimi i planit përfshin vlerësimin e realizimit të objektivave dhe masave, që lidhen me përmbushjen e tyre, duke ndjekur të gjithë ciklin e plotë të planifikimit.

Sondazh publik

Krijimi i Strukturave Organizative Konsultimi 1

Faza e rishikimit (3 - 6 vjet)

Faza e planifikimit (3 - 6 muaj)

I gjithë procesi i planifikimit mund të ndahet sipas fazave që pasojnë: mobilizimi i procesit të planifikimit dhe vlerësimit të situatës aktuale (gjendja bazë që përfshin auditimin e shërbimit dhe mbetjeve apo anketimet publike), planifikimi strategjik dhe planifikimi në terren (në terma afatshkurtër dhe afatgjatë), procesi i konsultimit, zbatimit dhe rishikimit i planit.

Auditimi i mbetjeve

Auditimi i shërbimit

Vlerësimi i Gjëndjes Ekzistuese Planifikimi Operacional i Manaxhimit të Mbetjeve

Konsultimi 2

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

Konsultimi 3

Zbatimi i planit

Konsultimi 4

Monitorimi, kontrolli dhe përshtatja e vazhdueshme

Rishikimi i planit

Konsultimi 5

Figura 1: Skema e Procesit të Planit të Manaxhimit të Mbetjeve

Figure 1: Skema e Procesit të Planifikimit të Manaxhimit të Mbetjeve

Hapi 1: Krijimi i Strukturave Organizative 2.1.2

Fillimi i procesit: Krijimi i Strukturave Organizative

Faza e Krijimit të Strukturave Organizative përbën hapin e parë të procesit të planifikimit dhe shërben si bazë për fazat e planifikimit dhe të zbatimit. Që në fillim është e rëndësishme: 1. Të përcaktohen aktorët kryesorë, që duhet të përfshihen në procesin e planifikimit. 2. Përfshirja e palëve të interesuara (grupet e interesit), ata që ndikohen drejtpërdrejt ose në mënyrë të tërthortë nga plani i ardhshëm i manaxhimit të mbetjeve.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Kjo fazë përmban një numër aktivitetesh kryesore të projektuara për të përcaktuar vijimësinë e procesit të planifikimit. Disa nga aktivitetet kryesore janë:  Konsultimet paraprake.  Përcaktimi i roleve dhe përgjegjësive organizative.  Analiza e grupeve të interesit.  Ekspertiza e jashtme. Në paragrafët në vijim, ashtu dhe në aneksin 1 jepet një listë e detajuar e stukturave institucionale, që nevojiten të ngrihen në funksion të zhvillimit të planit të MM-së. Veprimi 1: Konsultimet paraprake

Është e rëndësishme që drejtuesit e NjQV-ve të njohin dhe pranojnë detyrimin ligjor dhe nevojën për të përgatitur një plan të ri për MM-së, apo për të rishikuar një plan ekzistues. Duke siguruar angazhimin e nevojshëm të aktorëve kryesorë, Kryetari i NjQV-së fillon procesin e konsultimit me krrët e departamenteve brenda qeverisjes vendore, si dhe me anëtarët e Këshillit Bashkiak. Qëllimi i proceseve të konsultimit është për:

1. Të theksuar nevojën dhe rëndësinë e planifikimit të MM-së në kontekstin e tyre vendor. 2. Të krijuar një konsensus të përbashkët për problemet e mbetjeve dhe për nevojën për veprim. 3. Të fituar mbështetjen dhe angazhimin e tyre për të filluar procesin e planifikimit. Është e rëndësishme që Këshilli Bashkiak dhe autoritetet vendore të bien dakord që në fillim për rëndësinë e një manaxhimi të mirë lokal të mbetjeve apo përmirësimin e tij. Veprimi 2: Përcaktimi i Roleve dhe Përgjegjësive Organizative

Kjo fazë përbën bazën e procesit të planifikimit dhe lidhet me caktimin e burimeve njerëzore dhe ndarjen e detyrave për gjithsecilin. Modeli në vazhdim5 është vetëm një shembull se si rolet dhe përgjegjësitë mund të përcaktohen brenda organizimit:

Këshillin Drejtues, i cili përfaqëson një grup të rëndësishëm, që ka rolin e drejtimit, të mbështetjes dhe vendimmarrjes gjatë gjithë procesit, si dhe ka mandatin nga publiku i gjerë. Prandaj, roli i Këshillit Drejtues është të ofrojë mbështetje të drejtpërdrejtë për procesin e planifikimit, të marrë vendime për hapat dhe çështjet e rëndësishme përgjatë të gjitha fazave të përgatitjes të planit, të sigurojë që nisma po administrohet me efikasitet dhe se po jep përfitimet më të mëdha të mundshme. Nga një këndvështrim organizativ, ky grup përbëhet nga:  Lideri/kreu i grupit, një pozicion që mbahet nga Kryetari i NjQV-së.  Përfaqësues të Këshillit Vendor: të cilët kanë përgjegjësinë për të marrë vendime.  Opsionale: Një grup me konsulencë të brendshme që përbëhet nga drejtues/ administratorë apo koordinator(ë)6, krerët e drejtorisë së shërbimeve publike dhe kompanive (publike dhe private). 16

5 6

IBRD/World Bank, 2000, Strategic Planning Guide for Municipal Solid Waste Management Që janë përgjegjës për administrimin dhe bashkërendimin e veprimtarive dhe burimeve njerëzore.

Hapat për Zhvillimin e Planit të Manaxhimit të Mbetjeve

Grupi i Punës, siç nënkuptohet nga emërtimi, ky grup është përgjegjës për të drejtuar dhe kryerjen e të gjitha aktiviteteve; ofrojnë ekspertizë dhe angazhim për hartimin e planit vendor të MM-së. Pjesë e përgjegjësive të tyre janë mbledhja e informacionit dhe të dhënave të nevojshme, identifikimi dhe vlerësimin e pengesave, mundësive dhe rreziqeve; identifikimin dhe analizimin e alternativave, analizimin e kostove dhe të metodave të vjeljes së tarifave dhe të rikuperimit të kostos; rekomandimin e masave të përshtatshme etj. Që Grupi i Punës të funksionojë siç duhet është e rëndësishme që rolet, përgjegjësitë dhe detyrat e alokuara e Grupit të Punës të përcaktohen qartë që në fillim dhe të ketë konsensusin e institucioneve nga vijnë. Procesi për ngritjen e Grupit të Punës nis nga Kryetari i NjQV-së, i cili është drejtpërdrejt përgjegjës për ekzekutimin e veprimtarive të projektit dhe mbështet dhe shtyn përpara procesin e hartimit të planit. Grupi i Punës duhet të ketë një drejtues (administrator, i cili është drejtpërdrejt përgjegjës për manaxhimin vendor të mbetjeve) dhe është gjithashtu anëtar i Këshillit Drejtues. Grupi i Punës përbëhet nga planifikues me përvojë, dhe ekspertë të MM-së si dhe këshillohet që të përfshijë eksperiencat dhe aftësitë e mëposhtme: 1. Administrim, organizim, planifikim. 2. Njohuri institucionale dhe ekspertizë ligjore. 3. Aftësi teknike: (grumbullim, transportim, depozitim, projektim landfilli, inxhinierike). 4. Ekspertize ekonomike, financiare dhe sociale. 5. Mbështetje administrative. Grupi i Punës duhet të ruajë lidhje të ngushta me Këshillin Drejtues me qëllim që t’i përkthejë kërkesat e këtij të fundit në masa praktike për veprim, ndërkohë që në të njëjtën kohë e informon Këshillin Drejtues për ecurinë e punës dhe për çështjet kryesore. Nga një këndvështrim organizativ, Grupi i Punës duhet të organizojë një takim mobilizimi/ fillestar me Këshillin Drejtues. Mes çështjeve kryesore që duhet të diskutohen janë: analiza e grupeve të interesit dhe pjesëmarrja e publikut; kush duhet të përfshihet në procesin e planifikimit dhe si? Afatet kohore dhe planet e punës etj. Është e nevojshme që në vazhdim të procesit të zhvillimit të planit të organizohen seminare dhe takime pune nga Grupi i Punës, shpesh me pjesëmarrjen e Këshillit Drejtues dhe të grupeve të interesit për të bërë diskutime, për të dhënë sugjerime apo marrë vendime në faza të rëndësishme të zhvillimit të planit. Grupi i Palëve të Interesuara përfaqëson një strukturë të rëndësishme të planifikuar për të dhënë konsulencë dhe mbështetje gjatë zhvillimit të procesit të planit. Ky grup, i cili përzgjidhet nga Këshilli Drejtues angazhohet për çështje të ndryshme, si dhënia e ideve apo ekspertizës, shkëmbimi i informacionit, asisitencë për marrjen e vendimeve, përcaktimin e objektivave apo të rezultateve të pritshme etj. Gjithashtu, kur të jetë gati një version draft i planit, Grupi i Konsultimit mund të ndërhyjë gjatë dhe të ofrojë sugjerime rreth dokumentit për përmirësimin e mëtejshëm të tij. Nga një këndvështrim organizativ, Grupi i Palëve të Interesuara mund të përfshijë individë apo grupe me ekspertizë dhe interes në çështjet e MM-së, por që nuk janë pjesë e Grupit të Punës apo të Këshillit Drejtues. Në këtë grup mund të përfshihen drejtuesit e institucioneve rajonale dhe vendore (si prefektura, qarku, agjencitë qeveritare), aktorët publikë nga komuniteti lokal, ndërmarrjet private, industria lokale, OJQ-të etj. 17

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Në thelb, analiza e grupeve të interesit është një mjet i rëndësishëm i hartimit të planit dhe duhet të përsëritet në mënyrë të vazhdueshme përgjatë gjithë ciklit të procesit, duke nisur që nga fillimi dhe duke vazhduar edhe përgjatë zbatimit dhe monitorimit të planit. Qëllimi i analizës së grupeve të interesit është të identifikohen të gjitha palët e interesuara si dhe të evidentohen dhe analizohen interesat e tyre, duke ndjekur hapat e mëposhtëm: 1. Të identifikohen personat, grupet apo institucionet kryesore që kanë interes në plan (që nga fillimi), p.sh., prodhuesit kryesorë të mbetjeve (grupe kyçe të banorëve, bizneseve etj.), sektori privat apo kompani potenciale me interes dhe përvojë në grumbullimin, ndarjen, riciklimin dhe trajtimin e mbetjeve, ekspertë dhe specialistë të sektorit të mbetjeve brenda bashkisë (inxhinierë, administratorë etj.), apo aktorë të tjerë në nivel rajonal, komunat fqinje dhe autoritetet që administrojnë landfillin, organizatat lokale joqeveritare etj. 2. Të vlerësohet se si mund të ndikojnë intereset e tyre në suksesin e planit dhe se si trajtohen kërkesat e tyre: pjesa më e madhe e palëve të interesuara kanë interes të drejtpërdrejtë ose të tërthortë për zbatimin e planit, si p.sh., përparësitë vendore, kërkesa të veçanta dhe të përgjithshme, (p.sh., shërbime të mira me tarifa të ulëta etj.), të cilat duhet të merren parasysh gjatë hartimit dhe zbatimit të këtij plani. 3. Të evidentohen konfliktet e interesave midis grupeve të interesuara: p.sh., interesi i grumbulluesve të mbetjeve për të mbledhur mbetjet e riciklueshme drejtpërdrejt nga pikat publike të grumbullimit të mbetjeve është në kundërshtim me interesin publik dhe atë të autoriteteve vendore për të mbajtur pastër mjedisin urban etj. 4. Të evidentohen marrëdhëniet midis palëve të interesuara, mbi të cilat mbështetet arritja e objektivave dhe e suksesit: p.sh., kompanitë e riciklimit dhe autoritetet vendore duhet të punojnë ngushtësisht së bashku me publikun dhe grupet kryesore për të pasur sukses në zbatimin e skemave të ardhshme të riciklimit. 5. Të vlerësohet mënyra më e përshtatshme e pjesëmarrjes së grupeve të ndryshme të interesit në faza të ndryshme të procesit: p.sh., të përcaktohet vendi i kryerjes së seminareve dhe takime publike, si do të përfshihen në këto takime grupet e interesit, si do të përfshihen në marrjen e vendimeve, si do të konsultohen apo do të jenë pjesë e fazës së zbatimit etj. Veprimi 3: Analiza e Grupeve të Interesit

Përfundimet dhe rezultatet e dala nga analiza e palëve të interesuara do të përdoret më tej për vlerësimin e situatës ekzistuese të MM-së, për të përcaktuar nevojat dhe prioritetet, si dhe për të përcaktuar masat dhe përgjegjësitë për zbatimin e planit. Aneksi 3 ofron dhe sygjeron shembuj dhe strategji për komunikimin me grupet e interesit për hartimin apo zbatimin e planit të MM-së. Veprimi 4: Vlerësimi i Nevojës për Ekspertizë të Jashtme

Ekzistojnë disa aktivitete apo çështje që mund të kërkojnë nevojën për ekspertizë të jashtme, për shembull, përcaktimi i metodologjisë ose nevoja për konsulencë të kualifikuar për të realizuar disa veprimtari, ashtu siç ka edhe raste ku burimet e brendshme janë më se të mjaftueshme për të garantuar suksesin dhe efektivitetin e veprimtarive.

Hapat për Zhvillimin e Planit të Manaxhimit të Mbetjeve

Nevoja për përfshirjen e ekspertizës së jashtme për mbështetje apo ekspertizë profesionale ndaj grupit të punës duhet të vlerësohet pikërisht në këtë fazë. Për t’u siguruar se ekspertiza e jashtme është në përputhje me nevojat dhe cilësinë e kërkuar, është e nevojshme të sqarohen përgjegjësitë e tyre, veprimtaritë, rezultatet dhe produktet e kësaj ekspertize. Për këtë qëllim, rekomandohet hartimi i termave të qarta të referencës para se të nisë procesi i marrjes së kësaj ekspertize. Këshili Drejtues merr vendimin përfundimtar për marrjen e konsulencës së jashtme nëpërmjet një procesi përzgjedhjeje.

Hapi 2: Vlerësimi i Gjëndjes Ekzistuese 2.1.3

Vlerësimi i Gjendjes Ekzistuese

Qëllimi i këtij seksioni të planit është të ofrojë një pamje të përgjithshme dhe të hollësishme të kontekstit vendor për manaxhimin e mbetjeve, nëpërmjet mjeteve të informacionit dhe vlerësimin e aspekteve të ndryshme të saj. Rezultatet e kësaj pjese ofrojnë një bazë, mbi të cilën autoritetet vendore do të përcaktojnë objektivat, parashikojnë masat e ardhshme dhe investimet drejt realizimit të objektivave vendorë në këtë sektor. Në këtë fazë, Grupi i Punës mbledh dhe analizon të gjitha të dhënat dhe informacionet lidhur me situatën aktuale në fushën e MM-së (për sa i përket aspekteve teknike, ekonomike, mjedisore dhe sociale, ligjore dhe institucionale). Ky proces konsiston në marrjen e gjithë dokumentacionit bashkiak për MM-në7, realizimin e vizitave në terren dhe intervistave me menaxherët dhe stafin teknik të përfshirë. Të dhëna të tjera të rëndësishme mund të merren nga shqyrtimi i shërbimeve të mbetjeve, kryerja e sondazheve publike dhe auditimi i mbetjeve. Gjatë analizës duhet kushtuar vëmendje e veçantë tek të gjitha marrëveshjet dhe rrjedhimet që vijnë nga zbatimi i planeve të tjera, (p.sh., plani rregullues ose plani strategjik i zhvillimit etj.), studimet rajonale dhe vendore në fushën e mjedisit, si dhe konsideratat në lidhje me planin kombëtar të mbetjeve. Veprimi 1: Profilizimi i Konsumatorëve dhe Zonës së Mbetjeve

Për hartimin e planit është e rëndësishme të kemi një panoramë të qartë të zonës së mbetjeve dhe të grupeve të konsumatorëve. Profilizimi i konsumatorëve dhe zonës së mbetjeve nënkupton mbledhjen e informacionit të nevojshëm për familjet, njësitë tregtare, industritë (përfshirë turizmin) dhe institucionet, të cilët janë klientë për një periudhë të përhershme apo të përkohshme kohore (p.sh., në qytetet apo komunat bregdetare rritet numri i banorëve dhe bizneseve gjatë periudhës së verës si rezultat i sezonit të pushimeve); karakteristikat urbane, të tilla si tipologjia, infrastruktura, burimet natyrore, elementet social-ekonomike dhe mjedisorë etj.

7 Natyra dhe llojet e dokumentacionit të nevojshëm përshkruhen me më shumë hollësi në pjesët në vazhdim të këtij manuali.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Sasia e ditore e mbetjeve të grumbulluara sipas muajve të vitit (2007)

• Prodhimi i mbetjeve është sasia e mbetjeve të prodhuara nga banorët dhe bizneset etj. • Sasia e mbetjeve llogaritet bazuar në prodhimin ditor për banor.

Jan Shk Shk Mars Mars Prill Prill Maj Maj Qer Qer Kor Kor Gush Gush Sht Sht Tet Tet Nën Nën Dhj Dhj Jan

• Prodhimi i mbetjeve varion gjatë vitit, p.sh., prodhimi mujor i mbetjeve në qytetin e Shkodrës tregon që një maksimum i prodhimit të mbetjeve mund të arrijë gjatë periudhës së verës me një rritje prej 10% në krahasim me mesataren vjetore.

Informacion tjetër për zonën e mbetjeve përmbledh aspektet organizative të autoriteteve vendore dhe kryesisht në MM, strukturat politike, administrative dhe ekzekutive. Gjithashtu nevojitet një përshkrim i ndërmarrjeve publike që operojnë në MM dhe/apo përfshirja e sektorit privat apo bashkëpunimi ndërlokal ose rajonal. Kuadri ligjor për mjedisin dhe MM përshruhet në detaje si dhe të gjithë marrëveshjet dhe kontratat në fuqi me sektorin privat apo me NjQV-të e tjera në rajon.

KëshilliBashkiak Bashkiak Këshilli (45këshilltarë) këshilltarë) (45

Diskuton, përmirëson përmirëson dhe dhe aprovon aprovon Diskuton, buxhetin dhe dhe priorotetet priorotetet bazuar bazuar në në buxhetin raportet ee paraqitura paraqitura nga nga Kryetari Kryetari raportet

Kryetar+N/Kryetar Kryetar+N/Kryetar

Merr vendime vendime bazuar bazuar në në propozpropozMerr imet ee bëra bëra nga nga Drejtoria Drejtoria ee ShërbiShërbiimet meve Publike Publike meve

Drejtoriaee Drejtoria ShërbimevePublike Publike Shërbimeve punonjës) (5(5punonjës)

Bën planifikimin, planifikimin, menaxhimin menaxhimin dhe dhe Bën ekzekutimin ee shërbimeve shërbimeve publike publike ekzekutimin

NjësitëAdministrative Administrative Njësitë drejtues++ (1(1drejtues inspektorë) 22inspektorë)

Bën raportimin raportimin ee punës punës së së kryer kryer Bën dhe të të problemeve problemeve dhe

Si pjesë e procesit të profilizimit të zonës së mbetjeve dhe konsumatorëve, Grupi i Punës duhet të mbledhë informacion specifik për prodhimin aktual të mbetjeve, sasinë dhe karakteristikat e tyre (përbërjen e mbetjeve) për llojin e mbetjeve, për të cilin autoritetet vendore janë direkt përgjegjëse. Në vazhdim është e rëndësishme të bëhet një parashikim i përafërt për prodhimin e mbetjeve në të ardhmen, për një periudhë afatshkurtër dhe afatmesme, duke iu referuar tendencës aktuale dhe zhvillimit shoqëror-ekonomik, si dhe në bazë të sjelljes së komunitetit në lidhje me prodhimin dhe gjenerimin e mbetjeve. Veprimi 2: Njohja e Sistemit Aktual të MM dhe Elementeve të tij

Informacioni për shërbimet e mbetjeve, objektet dhe pajisjet që lidhen me administrimin e tyre etj., do të ndihmojë në njohjen e praktikave aktuale të MM-së në terren, në evidentimin e problemeve, kufizimeve dhe pengesave apo avantazheve të ofrimit të shërbimeve vendore.

Analiza ka të bëjë me shqyrtimin e performancës në pastrimin e rrugëve, grumbullimin e mbetjeve, objektet e përpunimit dhe trajtimit të mbetjeve (landfillet, vendshkarkimet), pajisjet, burimet njerëzore (operatorët, drejtuesit etj.). Në këtë shqyrtim duhet të përfshihen edhe venddepozitimet e paligjshme apo të braktisura, të cilat përbëjnë një rrezik të mundshëm për mjedisin, veçanërisht për ujërat tokësorë, tokën, si dhe për shëndetin e njerëzve që jetojnë pranë këtyre vendeve (p.sh., landfilleve).

Hapat për Zhvillimin e Planit të Manaxhimit të Mbetjeve

Të një interesi të madh janë edhe praktikat ekzistuese për ekonominë dhe financimin e manaxhimit të mbetjeve. Në shqyrtim duhet të përfshihen buxheti i mëparshëm dhe ai aktual, shpenzimet për çështjet e mbetjeve, kostot njësi për shërbimet dhe aktivitetet aktuale të mbetjeve, niveli i tarifave të shërbimit për tipat e ndryshëm të konsumatorëve, procedurat aktuale për vjeljen e tarifave, aktorët e përfshirë etj., si dhe niveli aktual i mbulimit të kostos. Shqyrtimi i aspekteve të financimit dhe i Buxheti aktual, kontratat dhe supervizimi: të ardhurave të MM-së, Bashkia e Shko Buxheti aktual (2002 to 2007) = drës (CSD, 2008) 57’000’000 ALL Tarifat aktuale dhe mbledhja e tyre:  Alokimi i kostove tek shërbimet e Për qytetarët tarifa është 700 Lekë për familje/vit pastrimit: Për biznesin, tarifa varion nga 5’000 - 70’000 Lekë/vit a: Pastrimi i rrugëve (40% e buxhetit); b: Grumbullimi dhe transportimi i mbetjeve (54% e buxhetit); c: Larja e rrugëve (4% e Nuk paguhet nga të gjithë buzhetit); d: Shtyrja e mbetjeve ne fushen e mbetjeve (2% e buxhetit)  Supervizimi: Burimet njerëzore, ngritja e Të ardhurat e pritura per vitin 2007 : 32’800’000 Lekë kapaciteteve, procedurat dhe raportimi etc.

Veprimi 3: Vlerësimi

Vlerësimi i gjendjes ekzistuese konsiston në kryerjen e një analize të përmbledhur (SWOT), lidhur me evidentimin e problemeve (dobësive), pikave të forta, mundësive dhe rreziqeve të sistemit të MM-së, në drejtim të aspekteve teknike dhe financiare, pikëpamjeve ligjore-rregullatore dhe institucionale. Procesi i vlerësimit kërkon kontributin e drejtpërdrejtë të Grupit të Punës dhe pjesëmarrjen aktive të Këshillit Drejtues dhe Grupit të Konsulencës përmes organizimit të një seminari për këtë qëllim.

Vlerësimi i gjendjes ekzistuese, Bashkia e Shkodrës, (CSD, 2008) Problemet kryesore mjedisore:  Ndikimi negativ pamor nga prezenca e mbetjeve në rrugë.  Erërat e padëshiruara dhe shqetësimet sanitare nga prezenca e mbetjeve.  Ndotja e ajrit dhe ujërave nga ekspozimi i mbetjeve etj. Performanca e shërbimeve të mbetjeve  Cilësia e shërbimeve, pajisjet dhe gjendja e tyre (mungesa apo dëmtimi i kontenierëve ose të kamionit).  Kostoja e shërbimeve dhe efiçienca e shërbimeve (kapaciteti i ulët transportues etj).  Supervizimi dhe kontrolli i shërbimeve nuk është efektiv, mungesa e specifikimeve teknike etj. 21

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Hapi 3: Planifikimi Operacional i Manaxhimit të Mbetjeve 2.1.4

Planifikimi i Manaxhimit të Mbetjeve

Procesi i planifikimit organizohet në bazë të kërkesave që rrjedhin nga analizimi i gjendjes ekzistuese të manaxhimit të mbetjeve dhe supozimet përkatëse për projektimin e zhvillimeve të ardhshme në këtë sektor. Ky proces përfshin përcaktimin e objektivave, identifikimin dhe vlerësimin e procedurave, metodologjive, dhe investimeve, të cilat bëjnë të mundur arritjen e këtyre objektivave. Planifimi është një proces ku përcaktohet paraprakisht se çfarë duhet të kryhet dhe përmbushur, deri kur, nga kush, si, dhe me çfarë kostoje. Procesi i planifikimit përfshin: përcaktimin e nevojave dhe të prioriteteve, përcaktimiin e vizionit dhe objektivave dhe alternativave teknike dhe ekonomike.

Veprimi 1: Përcaktimi i Nevojave dhe Përparësive

Identifikimi i nevojave dhe përparësive për përmirësimin e shërbimeve dhe operacioneve për MM-në, komunikimi ndaj drejtuesit politik, vendimmarrësit, menaxherët dhe publikun, është një hap shumë i rëndësishëm për procesin e planifikimit. Nevojat dhe përparësitë mund të identifikohen dhe vlerësohen duke analizuar listën e problemeve të zakonshme dhe specifike, kufizimet ose pengesat e evidentuara në fazën e mëparshme, ose duke pyetur personat përgjegjës brenda sistemit të manaxhimit të mbetjeve vendore, duke marrë në konsideratë përparësitë vendore ose duke vlerësuar mendimet e grupeve të interesit përmes anketave, intervistave, seminare etj.

Lista e prioriteteve dhe vendimeve strategjike, Bashkia e Shkodrës (CSD, 2008)  Mbulimi me shërbim i të gjithë qytetit.  Të eleminojë pikat e hapura të grumbullimit të mbetjeve.  Minimizimi i kostove.  Ofrimi i të njëjtës cilësi shërbimi për gjithë qytetit.  Është frekuenca e shërbimeve një prioritet: çdo ditë, 2 herë/ javë, problemet teknike dhe finaciare që lidhen me frekuencën.  Përdorimi i makinës me vakum për fshirjen e rrugëve; a është e nevojshme larja e rrugëve.  Kush do të jetë pronari i kontenierëve, kamionëve?  Kush bën riparimin dhe ndërrimin e kontenierëve?  A është i mjaftueshëm buxheti, a ka mundësi për rritjen e tij të mëtejshme?  A është e mundur të kryhen investime brenda buxhetit të parashikuar?  Kur do të jetë e mundur të përdoret landfilli i ri? 22

Hapat për Zhvillimin e Planit të Manaxhimit të Mbetjeve

Veprimi 2: Përcaktimi i Qëllimeve dhe Objektivave

Para se të fillojmë me procesin e planifikimit, duhet të përcaktojmë qartë përgjegjësitë dhe rolet e gjithsecilit. Grupi i punës duhet të propozojë alternativa të ndryshme për objektivat bazuar në mundësitë dhe në kontekstin vendor, të përcaktojë pasojat (kostot, investimet), ndërkohë që Këshilli Drejtues miraton kuadrin (objektivat), nivelin e cilësisë dhe kostot.

Gjatë procesit të planifikimit strategjik, objektivat kombëtarë dhe rajonalë, si dhe përparësitë vendore në lidhje me manaxhimin e mbetjeve përkthehen në një vizion vendor, qëllime kryesore dhe në përcaktimin e objektivave specifikë. Ky proces duhet të organizohet nga grupi i punës me përfshirjen aktive të Këshillit Drejtues dhe Grupit të Konsulencës, të cilët duhet të bëjnë të ditur pikëpamjet e tyre politike dhe personale për vizionin, qëllimin dhe objektivat për manaxhimin e mbetjeve. Aneksi 3 i këtij manuali përshkruan strategjitë kryesore për të komunikuar me publikun dhe grupet e interesit. Rezultatet e planifikimit strategjik për PVMMNU të Komunës së Velipojës (Co-PLAN, 2011) Vizioni: Velipoja, një zonë e pastër dhe destinacion i preferuar turistik

Qëllimi kryesor: Të mbajmë pastër plazhin e Velipojës për të ecur drejt një zhvillimi të qëndrueshëm të turizmit

Veprimi 3: Planifikimi Teknik

Objektivat Për të përmbushur vizionin e planit, objektivat për një periudhë afatshkurtër dhe afatmesme janë si më poshtë:  Përmirësimi i shërbimit të pastrimit në zonën e plazhit; ofrimi i një sistemi efektiv të manaxhimit të mbetjeve.  Forcimi i kuadrit financiar dhe marrëveshjeve për manaxhimin e mbetjeve të ngurta vendore, bazuar në një sistem të ri të vjeljes së tarifave.  Përmirësimi i gjendjes së vend-depozitimit të mbetjeve drejt mbylljes së tij mjedisore.  Pakësimi i hedhjes pa kriter të hedhurinave dhe mbetjeve urbane; reduktimi i ndotjes nga mbetjet e veçanta dhe të rrezikshme.  Forcimi i bashkëpunimit ndërinstitucional dhe ndërvendor për monitorimin mjedisor.  Rritja e ndërgjegjësimit të komunitetit për çështjet e manaxhimit të mbetjeve, pastërtisë dhe ruajtjes së mjedisit.  Të nxitet mënjanimi dhe minimizimi (riciklimi dhe kompostimi) i mbetjeve në burim, duke e përfshirë atë në çdo fazë të prodhimit dhe konsumit.  Respektimi i objektivave kombëtarë për minimizimin e mbetjeve në nivel vendor, komunal dhe në zonat turistike.

Një element thelbësor i pjesës së planifikimit është përcaktimi i alternativa teknike në të gjitha fazat e MM-së, identifikimi dhe vlerësimi i mundësive më të mira, përcaktimi i investimeve dhe shpenzimeve si dhe planifikimi i tarifave dhe të ardhurave.

Ai pasohet nga hartimi i planit të veprimit, i cili përmbledh të gjitha masat dhe veprimet dhe i lidh ato me objektivat e detajuar, afatet kohore dhe aktorët përgjegjës.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Është e rëndësishme që alternativat teknike, ekonomike dhe financiare, si dhe rekomandimet ligjore dhe institucionale duke përfshirë edhe planin e veprimit, janë në funksion të arritjes së objektivave dhe synimeve vendore. Publiku duhet të përfshihet gjatë procesit të planifikimit teknik për të dhënë mendimin dhe vlerësimin e tij rreth alternativave teknike dhe masave të parashikuara. Për këtë qëllim është e nevojshme të realizohet një fazë konsultimi gjatë dhe para vendimeve të masave teknike të MM-së. Në këtë drejtim, rekomandohen seminare konsultimi me pjesëmarrjen e Këshillit Drejtues dhe të një game të gjerë të grupeve të interesit. Dëgjimet publike janë po aq të vlefshme për të thithur mendimin e publikut para se të finalizohet dhe të miratohet planit përfundimtar. Planifikimi teknik është një proces i komplikuar ku NjQV-të duhet të përzgjedhin midis një game të gjerë të teknologjive dhe metodologjive në dispozicion. Për këtë qëllim, seksioni 3 i këtij manuali fokusohet në identifikimin dhe vlerësimin e këtyre opsioneve në një mënyrë gjithëpërfshirëse dhe praktike për të mundësuar procesin e vendimmarrjes për NjQV-të.

Hapi 4: Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve 2.1.5

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

Veprimi 1: Zhvillimi i një Plani Financimi

Pasi NjQV-të kanë zhvilluar një metodologji për organizimin e shërbimeve të manaxhimit të mbetjeve, është e nevojshme të marrin në konsideratë financimin e këtyre shërbimeve; cilat janë kostot e investimeve si dhe të kostove operacionale. Planifikimi financiar është i domosdoshëm për të siguruar qëndrueshmërinë e zbatimit që në fillim. Analiza e përballueshmërisë të sistemit është e domosdoshme të vlerësohet nga NjQV-të.

Në shumë raste, ku kostoja e plotë e zbatimit të sistemit të MM-së është e lartë, ndonjëherë edhe më e lartë se burimet që disponohen, NjQV-të duhet të konsiderojnë apo planifikojnë një periudhë të caktuar deri në përmbushjen apo zbatimin e sistemit. Ky plan financimi duhet të hartohet menjëherë pasi NjQV-të kanë përcaktuar një plan teknik dhe nevojat për zbatimin e tij. Për të ndihmuar NjQV-të në marrjen e vendimeve të drejta dhe hartimin e një plani real financimi, në seksionin 4 të këtij manuali jepen hapat, konsiderata dhe shumbuj të ndryshëm për planifikimin e financimit të MM-së.

Hapi 5: Zbatimi i Planit 2.1.6

Zbatimi

Veprimi 1: Zhvillimi i një Planveprimi 24

Pas miratimit të planit të manaxhimit të mbetjeve, parashikimet e tij fillojnë të vihen në zbatim nëpërmjet planit të veprimit, i cili parashikon masat dhe aktivitetet, aktorët përgjegjës dhe koha kur duhen kryer. Plani i Veprimit duhet të përcaktojë qartësisht tri elementet e mëposhtme:

Hapat për Zhvillimin e Planit të Manaxhimit të Mbetjeve

1. Listën e Veprimeve. 2. Personat Përgjegjës për Veprimin. 3. Kohën e përmbushjes së Veprimeve. Bashkia është përgjegjëse drejtpërdrejt për zbatimin e planit në terren nëpërmjet drejtorive të saj, të tilla si drejtoria e manaxhimit të mbetjeve (shpeshherë e përfshirë brenda drejtorisë së shërbimeve publike), ndërmarrja e pastrimit , drejtoritë e të ardhurave dhe buxhetit (financës), si dhe strukturat e monitorimit dhe zbatimit në terren. Veprimi 2: Zhvillimi i Planit të Zbatimit

Veprimi 3: Zhvillimi i një Seti indikatorësh të Performancës dhe një system/ program monitorimi

Ekzistojnë opsione të ndryshme për zbatimin e një sistemi të ri dhe të elementëve të tij, të cilat janë të mundur kur burimet e financimit dhe ato njërëzore janë në dispozicion të NjQV-ve. Për këtë qëllim, panvarësisht se kur NjQV-të do jenë gati për zbatimin (duke marrë në konsideratë edhe kohën e nevojshme për përmbusjen e tyre), kërkohet të planifikohet një plan zbatimi i detajuar se si do kalohet nga sistemi i vjetër në sistemin e ri. Ndërsa sistemi i MM-së fillon të zbatohet, është e domosdoshme që NjQV-të të vazhdojnë të vlerësojnë zbatimin e sistemit. Kjo mund të bëhet nëpërmjet përdorimit të indikatorëve të performancës. Ky vlerësim do të sigurojë që performanca e sistemit është në përputhje me objektivat dhe synimet e planifikuara në plan. Ky sistemi monitorimi duhet të përfshijë si aspektet operacionale, ashtu dhe ato financiare të sistemit të ri. Aneksi 2 i këtij manuali u ofron NjQV-ve një nga hapat, konsideratat kyçe dhe elementet për zhvillimin e programeve të monitorimit dhe vlerësimit të sistemit.

Hapi 6: Rishikimi i Planit 2.1.7

Rishikimi i planit

Monitorimi i planit duhet të jetë një proces vlerësimi i vazhdueshëm dhe periodik, që kërkon rishikimin e objektivave dhe masave apo veprimeve përkatëse. Vlerësimi i planit duhet të parashikojë hapat pasues të mëtejshëm, treguesit dhe mjetet për të vlerësuar punën e bërë, për të verifikuar nëse janë përmbushur objektivat, dhe për të raportuar tek vendimmarrësit. Qëllimi është të bëjë një vlerësim mbi punën e autoriteteve përgjegjëse, performacën e tyre, për të ndjekur ecurinë e masave dhe veprimtarive të parashikuara dhe për të adoptuar apo propozuar masa të tjera shtesë, nëse janë të nevojshme. Vlerësimi i gjendjes ekzistuese realizuar në funksion të planit do të shërbejë si gjendje bazë, mbi të cilën vlerësohen dhe krahasohen objektivat dhe synimet nëpërmjet indikatorëve të paracaktuar. Procesi i monitorimit dhe vlerësimit përbëhet nga hapat e mëposhtëm: 1. Kryetari i bashkisë cakton punonjësit përgjegjës për procesin e monitorimit dhe vlerësimit, që njihen si Grupi i Monitorimit. 2. Pas krijimit të Grupit të Monitorimit, vazhdohet me:  Vleresimin e qëllimeve dhe të objektivave: nëse janë realistë dhe të matshme me anë të treguesve të përkatës.  Mbledhjen e të dhënave të nevojshme: mblidhen të dhënat sasiore dhe cilësore.

 Analizimin e të dhënave: analizohen të dhënat për të matur progresin, për të krahasuar rezultatet, për të parë nëse janë arritur objektivat në kohën e duhur.

 Komunikimin dhe diskutimin e konstatimeve dhe konkluzioneve: gjetjet mund të

ndahen me grupet e interesit, si dhe me aktorët vendimmarrës. Ky proces kryhet zakonisht çdo 5-vjet; por mund të jenë një numër arsyesh, që mund të kërkojnë rishikimin e planit edhe më shpesh. Për shembull, mundet që plani mos të jetë më i zbatueshëm ose i përshtatshëm, ndaj kërkohet rishikimi i objektivave apo masave të tij. Ndërmjet shkaqeve kryesore mund të përmendim kërkesat ligjore nga qeveria qendrore, ndryshime të qenësishme në manaxhimin e mbetjeve në nivel rajonal apo vendor, ose objektivat dhe masat janë larg ndaj realitetit të MM-së.

2.2

Përmbajtja e PVMMNU-së

Në këtë kapitull jepet një përmbledhje e përmbajtjes së planit vendor për manaxhimin e mbetjeve të ngurta, të cilit duhet t’i referohen autoritetet vendore. Është e kuptueshme se çdo njësi e qeverisjes vendore mund të përfshijë çështje të tjera, në mënyrë individuale, në varësi të diversitetit të faktorëve dhe kushteve të tyre. Megjithatë, struktura e mëposhtme rekomandohet sipas kapitujve më të rëndësishëm dhe themelorë për përmbajtjen e planit të MM-së. Në kutizën më poshtë, jepet një skicë e elementeve të mundshme të PVMMNU-së: Rekomandim 1: Skica dhe elementet e PVMMNU (Co-PLAN, 2010-2011)8 Hyrja dhe konteksti kombëtar për manaxhimin e mbetjeve

 Qëllimi i planit.  Kuadri kombëtar për manaxhimin e mbetjeve.  Kuadri kombëtar i politikave dhe legjislacionit.  Rolet dhe përgjegjësitë në nivel rajonal dhe vendor.

Konteksti vendor për manaxhimin e mbetjeve

 Profili i qytetit (urban, ekonomik, mjedisor etj.).  Organizimi i manaxhimit të mbetjeve (institucionet, aktet nënligjore, kontratat).  Sasitë e mbetjeve, dhe karakteristikat e tij, burimet dhe parashikimet.  Shërbimet aktuale të mbetjeve, objektet, automjetet, personeli etj.  Ekonomia dhe financimi, proçedurat aktuale të tarifave dhe vjelja e tyre.  Vlerësimi (avantazhet, dobësitë, mundësitë dhe rreziqet).

Planifikimi i manaxhimit të mbetjeve

 Fokusi i planit, (përkufizimi hapësinor dhe kohor si dhe objekti i planit).  Planifikimi strategjik (vizioni, qëllimet, objektivat).  Identifikimi dhe shqyrtimi i alternativave (komponentët e manaxhimit të mbetjeve).  Identifikimi dhe vlerësimi i skenarëve, përqasjeve, kostove, investimeve etj.  Perspektivat financiare, tarifat, rikuperimi i kostos.  Kuadrin ligjor, rregullator dhe institucional, ndërgjegjësimi publik. Plan Veprimi Afatshkurtër dhe Afatmesëm Monitorimi dhe Rishikimi

Shih modele të ngjashme tek www.dldp.al

PLANIFIKIMI OPERACIONAL I MANAXHIMIT TE MBETJEVE Seksioni i PLANIFIKIMIT OPERACIONAL të MM-SË është hartuar për të asistuar autoritetet vendore për të përmirësuar ose krijuar një sistem të ri për MMnë, në mënyrë të qëndrueshme dhe efektive, si pjesë e një procesi më të gjerë të planifikimit të MM në nivel vendor. Kjo pjesë e manualit ofron një guidë të hollësishme të proçedurave të planifikimit për sa i përket aspekteve teknike, për t’u marrë në konsideratë gjatë procesit të zhvillimit të planit të MM-së. Po ashtu, në këtë seksion jepet një përmbledhje e rasteve më të mira studimore si dhe përvojave të zhvilluara nga autoritetet vendore në rajonin e Shkodrës dhe të Lezhës gjatë seancave të trajnimit dhe këshillimit. Gjithashtu janë dhënë eksperiencat e zhvilluara gjatë ofrimit të mbështetjes teknike për hartimin dhe monitorimin e PVMMNU-së të bashkive Koplik, Pukë, Lezhë, komunën e Velipojës9, apo mbështetja teknike për bashkinë e Shkodrës. Për më tepër, janë përdorur si referencë shembuj dhe praktika të tjera nga zhvillimi SKM-së dhe PKMM-së si dhe eksperienca të tjera të NjQV-ve (si p.sh., PVMMNU-së të Bashkisë Fier).

9 Si pjesë e programit dldp–Faza 1 dhe 2; për më shumë informacion shih tek www.dldp.al

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

3.1

Organizimi i shërbimeve dhe operacioneve të MM-së

Autoriteti vendor ka për detyrë të mundësojë ofrimin e shërbimit të grumbullimit të mbetjeve, pastrimin e rrugëve, riciklimin dhe depozitimin e mbetjeve urbane. Funksioni i ofrimit të shërbimit të mbetjeve dhe operacioneve përkatëse klasifikohet në tri nënkategori, të cilat janë si më poshtë: 1. Organizim nga vetë institucioni (sipërmarrje publike). 2. Organizim i deleguar i shërbimit (sipërmarrje private). 3. Organizim i përbashkët i shërbimit (publik-publik). 4. Organizim i përbashkët publik-privat. Organizimi i shërbimit të grumbullimit, transportit, trajtimit apo depozitimit të mbetjeve në rang vendor, fillon me vendimin se kush do të veprojë:  delegimin e këtyre shërbimeve tek strukturat bashkiake (ndërmarrjet publike) apo  dhënien me kontratë tek kompanitë e specializuara, ose  bashkimi në një partneritet të përbashkët (partneriteti publik-privat,  bashkëpunim ndërvendor ose rajonal mes njësive të qeverisjes vendore etj. Objektivi është të përzgjidhet organizim i mirë i shërbimeve, që siguron efektivitet (profesionalizëm, cilësi dhe kosto të ulët), që mundëson apo redukton kërkesat për investime (zakonisht autoritetet vendore në Shqipëri kanë kapacitet të ulët për të kryer financimin e investimeve kapitale) etj. Kur ëshrë marrë një vendim për mënyrën e organizimit të shërbimit, autoritetet vendore duhet të marrin masat e duhura për të përmirësuar më tej modelin organizativ të përzgjedhur, p.sh., duke përmirësuar më tej sipërmarrjen publike (manaxhimin, infrastrukturën, detyrat dhe kërkesën e llogarisë) ose duke përmirësuar shërbimet e kontraktuara (më shumë konkurrencë, kontrata më të mira, kontrolle dhe zbatime efikase). Gjatë procesit të hartimit të planit të manaxhimit të mbetjeve të ngurta urbane, autoritetet vendore vlerësojnë alternativat e mundshme dhe japin rekomandimet përkatëse, që lidhen me çështjet e mëposhtme:10 a) Përzgjedhjen e opsionit publik apo privat. b) Si të përmirësohet organizimi publik i shërbimeve. c) Si të përmirësohet organizimi privat i shërbimeve. 3.1.1

Përzgjedhja midis alternativave: Publike ose Private

Autoritetet vendore janë përgjegjëse për të siguruar ofrimin e shërbimeve dhe përmbushjen e standarteve të kërkuara, në drejtim të besueshmërisë, qëndrueshmërisë, efikasitetit, marrëdhënieve me klientin dhe mbrojtjes së mjedisit. Pyetja që ngrihet këtu është se për çfarë do të vendosë autoriteti vendor: t’ia japë sektorit privat apo ta mbajë atë publik? Është e rëndësishme që të merren parasysh dhe të shqyrtohen çështjet e mëposhtme gjatë procesit të marrjes së një vendimi. Konsideratat e dhëna në vijim do të ndihmojnë NjQV-të të vendosin se si të përfshijnë sektorin privat apo të lejojnë konkurrencën midis sektorit publik dhe atij privat, apo të shkohet me ofrimin e shërbimit nga një sipërmarrje publike – të gjitha këto shtjellohen në analizën e mëposhtme. 28

Për të cilat Këshilli Drejtues merr vendim gjatë procesit të planifikimit

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Popullsia e NjQV-ve dhe efiçienca e shërbimeve

Pjesa më e madhe e komunave nuk ka popullsi të mjaftueshme për një përdorim të pandërprerë të makinave për grumbullimin e mbetjeve dhe të personelit të tyre. Kjo do të thotë, që të kemi një kosto sa më korrekte dhe përdorim efektiv të kamionëve,duhet që mjeti të përdoret 7 ditë në javë dhe 8 orë në ditë.

Nëse sasia e mbetjeve që gjenerohen në një komunë nuk është e mjaftueshme për të përdorur kapacitetin e kamionit, kostoja totale e shërbimit do të jetë shumë e lartë. Ky mund të jetë rasti p.sh., kur kemi komuna që kanë më pak se 15’000 banorë. Në këto raste, organizimi ndërvendor bëhet i domosdoshëm për të reduktuar koston e shërbimeve apo ndoshta delegimi i shërbimit tek operatorët privatë. Konkurrenca e lartë, që mund të arrihet në qytetet e mëdha11, mund të ulë koston e shërbimeve dhe të rrisë efektivitetin në qoftë se shoqërohet me një procedurë efikase të prokurimit publik dhe zbatim rigoroz të kontratave (të monitorimit dhe kontrollit të kushteve të kontratës). Nga ana tjetër, organizimi publik i shërbimeve duket më i lirë, sepse ai përjashtohet nga fitimi i mundshëm dhe taksat, por që ka shpenzime të fshehura të shkaktuara nga mungesa e motivimit dhe llogaridhënies. Prandaj, pyetjet e rëndësishme që kërkojnë përgjigje në këtë rast janë: A ka konkurrencë të mjaftueshme për të ulur kostot e shërbimeve? A janë në gjendje autoritetet vendore të sigurojnë procedura të përshtatshme kontraktuese dhe zbatimin efektiv të kontratës? A ka konkurrencë të mjaftueshme?

Aksesimi më i lartë ndaj teknologjisë12 dhe zotërimi i një personeli të kualifikuar mendohet se shton arsyet pse sektori privat ka më shumë avantazhe ndaj atij publik. Përvojat aktuale në Shqipëri kanë treguar se ka pak shembuj të njësive të qeverisjes vendore në Shqipëri që janë në gjendje të sigurojnë investimet e përshtatshme dhe të shpërblejnë më mirë modelet, që motivojnë punën e mirë dhe personelin e kualifikuar. Por, këto kufizime mund të zgjidhen nga organizimi publik, nëse autoritetet vendore do të kenë burime të mjaftueshme financiare për të bërë investimet e përshtatshme dhe për të punësuar personel të kualifikuar. Për shembull, kompanitë publike e kanë më të lehtë të marrin donacione ndërkombëtare për investimet e tyre. Nga ana tjetër, sigurisht që ka raste të tjera ku sektori privat shfrytëzon mjete shumë të papërshtatshme. Kjo ndodh për shkak se afati i marrëveshjes /kontratave është tepër i shkurtër që t’i lejojë kompanisë të marrë kredi dhe të paguajë për blerjen e automjeteve të përshtatshme, ose sepse marrëveshjet nuk specifikojnë kërkesat apo kërkesat nuk zbatohen siç duhet. Teknologjia dhe kualifikimi i personelit

Rreziqet dhe siguria

Ekziston rreziku i dështimit financiar (falimentimit) të kompanisë që ofron shërbimin, veçanërisht nëse çmimet e shërbimeve janë shumë të ulëta, ose nëse pagesat e shërbimit nuk janë bërë, apo nëse konfliktet kontraktuale janë të pazgjidhura. Kjo mund të sjellë një ndërprerje të shërbimit për një periudhë të

11 P.sh., për ofrimin e shërbimeve të grumbullimit të mbetjeve dhe shërbimeve të tjera të pastrimit 12 Më shumë fleksibilitet dhe akses tek burimet financiare.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

pacaktuar dhe rrjedhimisht probleme me higjienën publike dhe mjedisin urban. Ndonjëherë, kompanitë private kanë frikë të marrin pjesë, për shembull, në komuna të vogla, për shkak të mosmarrjes së pagesave rregullisht apo mospagesës së tarifave vendore. Për më tepër, këto rreziqe mund të dekurajojnë përfshirjen e sektorit privat dhe për pasojë të ndikojnë në cilësinë e shërbimit, apo edhe më keq akoma, autoriteti vendor nuk mund të sigurojë shërbimin bazë të grumbullimit të mbetjeve. Si përfundim, në fund të analizës jepen një sërë rekomandimesh për qeveritë tipike vendore në aspektin e kapaciteteve, madhësisë apo vendit, si dhe për llojin e shërbimit. Gjithsesi, eksperienca e mëparshme lidhur me nivelin e konkurrencës, zbatimin e kontratave për shërbime publike dhe, nëse është e mundur, krahasimi me koston e shërbimeve për raste tipike dhe të ngjashme (për nga madhësia ose kapaciteti) – private apo publike – mund t’i ndihmojë autoritetet vendore të marrin vendimin përfundimtar. Në kutizën e mëposhtme jepen disa rekomandime tipike për organizimin publik dhe privat të shërbimit:  Si për organizimin publik, ashtu edhe për atë privat, është shumë e rëndësishme të sigurohet një kontroll i mirë i cilësisë (treguesit, standardet) dhe efikasitetit (kostoja, koha) të këtyre shërbimeve.  Për bashkitë e mëdha, ka mundësi të mira përfitimi (ulje e kostos) nga konkurrenca në shërbime, si grumbullimi dhe transportimi i mbetjeve, nëse prokurimi është transparent dhe efektiv.  Madhësia e njësisë së qeverisjes vendore dhe vendndodhja e saj kanë ndikim shumë të madh në interesin e sektorit privat. Për njësitë e vogla të qeverisjes vendore në zonat e largëta (për shembull, qyteti i Pukës apo Fushë-Arrëzit) organizimi publik i shërbimeve bazë (p.sh., grumbullimi i mbetjeve) duket se ka më shumë avantazhe se ai privat. Por gjithsesi, mbetet për t’u zgjidhur çështja e blerjes së makinerive dhe pajisjeve teknologjike.

3.1.2

Si të përmirësohet organizimi publik i shërbimeve?

Pas marrjes së vendimit për të organizuar një shërbim publik, autoritetet vendore duhet të planifikojnë masat e duhura për përmirësimin e efiçiencës dhe cilësisë së shërbimeve, siç janë: Mbështetje e jashtme për investimet

13 14

Mbështetja e jashtme për financimin e investimeve është thelbësore, sidomos për njësitë e vogla vendore. Për shembull, në saje të një ndihme financiare të marrë nga Programi DLDP Faza -1, komuna e Fushë-Arrëzit ishte në gjendje të krijonte një organizim të suksesshëm publik të shërbimeve bazë13. Ndihmat e tjera financiare për blerjen e kamionëve dhe kazanëve i mundësuan komunës Guri i Zi14 ose ndërkomunales së Zadrimës të prezantonte për herë të parë grumbullimin e mbetjeve në një zonë rurale.

Rritja e mbledhjes së tarifave deri në 60. Programi dldp Faza 1.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Struktura organizative duhet të jetë e thjeshtë, me sa më pak shtresa ndërmjetëse midis ekipit të grumbullimit të mbetjeve dhe drejtuesve të manaxhimit. Për shembull, organizimi i strukturës operative në Bashkinë e Fushë-Arrëzit ka në përbërje një drejtues, një shofer dhe 10 punëtorë.

Struktura dhe personeli

Punonjësit duhet të kenë një përcaktim shumë të qartë rreth sasisë dhe cilësisë së punës: oraret e punës, treguesit për kontrollin e cilësinë e punës etj. Përshkrimi i punës: Personeli duhet të ketë përgjegjësi dhe përshkrim të qartë të punës që duhet të kryejë. Kjo do të thotë se, së pari, duhet të përgatitet një përshkrim (metodologjia dhe përshkrim i proceseve) i punës dhe të hartohen dokumente specifike (grafik pune) për orarin e punës për secilin aktivitet apo shërbim të planifikuar. Modele të detajuara të përshkrimit të punës për strukturën administrative dhe operative jepen në Aneksin 2 të këtij manuali. Një përshkrim i përgjithshëm i tipave të personelit dhe përshkrimi i punës për shërbimet publike Pozicioni

Nr. i personelit

Manaxher

Mbikëqyrës

Shofer

Mekanik

Punëtor

Përshkrimi i punës Administron dhe kontrollon në përgjithësi operacionet dhe burimet njerëzore dhe mbikëqyr drejtpërdrejt mbikëqyrësit; planifikon dhe projekton shërbimet, investimet, llogarit kostot, merr masat e sigurisë dhe shëndetit etj. Kontrollon operacionet e përditshme të punës, afatet, mirëmbajtjen dhe riparimin e pajisjeve, mbikëqyr drejtpërdrejt personelin dhe kontrollon drejtpërdrejt procedurat e sigurisë etj. I ngarkuar për grumbullimin dhe transportin e mbetjeve; mbikëqyr operacionet e punëtorëve, siguron përmbushjen e afatit, procedurave dhe rregullave etj. Mirëmban automjetin dhe pajisjet, ndjek procedurat dhe rregullat e mirëmbajtjes dhe të riparimeve. Operon për mbledhjen e mbetjeve si dhe vë në punë agregatin e ngarkimit në kamion, ndjek afatet, procedurat dhe rregullat e grumbullimit të mbetjeve etj.

Mjedisi i punës: është e rëndësishme të sigurohet një mjedis i sigurt pune: si p.sh., të bëhet sigurimi i punonjësve (shoqërore dhe shëndetësore), të mundësohet zgjidhja e problemeve me pjesëmarrje si dhe të ofrohen pagesat stimuluese për punëtorët (të miratohen shpërblime për punë të mirë). Përdorimi i rrobave të punës dhe pajisjeve të përshtatshme dhe të sigurta është po aq i rëndësishëm për të zhvilluar një imazh dhe një shpirt skuadre në shërbimet e mbetjeve. Komercializimi i operacioneve të sektorit publik

Prezantimi i principeve komerciale në manaxhimin dhe supervizimin e shërbimeve: heqja e kufizimeve që pengojnë vlerësimin dhe nxitjen e punonjësve për një performancë më të mirë (aplikimi i shëprblimeve) ose e kundërta (e gjobave). 31

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Kostot dhe shpenzimet e shërbimeve duhet të kontrollohen rregullisht në një sistem transparent kontabiliteti me qëllim që të garantohet puna me kosto të efektshme dhe për të reduktuar shpenzimet e tepërta. Ka rëndësi që të përpilohen raporte të qarta që përshkruajnë monitorimin dhe matjen e kohës së punës dhe të shpenzimeve për aktivitetet kryesore të shërbimeve të mbetjeve, të tilla si nisja e punës, koha e një rruge apo e një turni, koha efektive dhe humbjet, numri i personelit, karburanti dhe materialet e konsumit, kilometrat, mirëmbajtja, tonazhi apo vëllimi i mbetjeve të grumbulluara etj. Të sigurohet përdorimi efektiv i pajisjeve dhe kamionëve të mbetjeve: ofrimi i shërbimeve të mirëmbajtjes periodike dhe riparimeve të specializuara të mjeteve të pastrimit, arritja e nivelit të përdorimit të këtyre mjeteve, duke ofruar shërbimin e grumbullimit të mbetjeve për komunat fqinje etj. Kontrolli i shërbimeve

3.1.3

Autoriteti vendor duhet të sigurojë ndarjen e ‘funksionit të mbikëqyrjes’ për të kontrolluar cilësinë e shërbimeve nga struktura që ofron shërbimet e mbetjeve. Ofrimi i shërbimeve të planifikuara duhet të kontrollohet dhe të sigurohet nga një mbikëqyrës i pavarur. (Shiko Aneksin 2, termat e referencës për supervizorin).

Përmirësimi i Organizimit Privat për shërbimet e mbetjeve

Kur autoritetet vendore vendosin që një shërbim i caktuar mbetjesh duhet të kontraktohet apo të jepet me koncesion, përpjekjet dhe burimet duhet të përqendrohen drejt monitorimit dhe kontrollit të shërbimeve. Të rritet konkurrenca

Konkurrenca çon drejt efikasitetit, motivimit dhe përgjegjshmërisë së ofruesit të shërbimeve. Ajo ofron një standart mbi të cilin krahasohet dhe vlerësohet performanca. Për të siguruar përfitime nga efikasiteti kur shërbimi jepet me kontratë, ka shumë rëndësi që autoritetet vendore të zhvillojnë ekspertizën e tyre si klientë.

1. Kërkesa e llogarisë, Sigurimi që kontrata funksionon: duhet të përmbushet një numër kriteresh bazë që kontratat me sektorin privat të japin përmirësimet e vërteta për sa i përket efikasitetit dhe efektivitetit të shërbimit të ofruar. Këto kritere janë si më poshtë:  Përcaktimi i indikatorëve të qartë për matjen e performancës (si treguesit sasiorë dhe cilësorë)  Sanksione të zbatueshme dhe efektive për mosrespektim të kontratave, (p.sh., disa herë më të larta sesa çmimi i shërbimeve);  Struktura e proçedura vigjilente dhe transparente të monitorimit. 2. Transparenca: Marrëveshjet dhe vendimet financiare duhet të bëhen transparente, veçanërisht gjatë proçedurave të prokurimit, të cilat rrisin sigurinë dhe konkurrencën dhe ulin çmimet e kontratave. 32

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

3. Afate të përshtatshme të marrëveshjeve dhe ofrimi i pajisjeve: Kontratat që përfshijnë edhe investime në automjete duhet të kenë një afat kohor të paktën prej pesë vjetësh, ndërsa për investimet në objekte të patundshme kontratat duhet të kenë një afat prej dhjetë vjetësh. Periudhat më të shkurtra çojnë në çmime më të larta, sepse kontraktorët detyrohen t’i amortizojnë (të mbulojnë) investimet e tyre për periudha më të shkurtra kohore sesa jeta normale ekonomike e makinerive apo objekteve të patundshme. Për shembull, rekomandohet që për një stacion transferimi apo landfill sanitar, marrëveshjet e koncesionit të kenë një afat prej 7-15 vjet për t’u përputhur me periudhën e amortizimit të investimit të ri.15 Ka shumë rëndësi që autoritetet vendore të bëjnë të gjitha përTë garantohet pjekjet për të siguruar zbatimin me rigorozitet të kontratave Të sigurohet cilësia e besueshmëria e sidomos për kryerjen e rregullt të pagesave të shërbimit për shërbimit të ulen rreziqet punën e bërë për të siguruar qëndrueshmërinë e shërbimit. Të sigurohet cilësia e shërbimit

Ka disa masa që mundësojnë rritjen e cilësisë së shërbimeve të kontraktuara:

1. Të përmirësohen procedurat e parakualifikimit: për të eliminuar kompanitë që nuk disponojnë burime të mjaftueshme financiare ose nuk kanë përvojën e duhur. 2. Të fuqizohen strukturat vendore për mbikëqyrjen e kontraktorëve (p.sh., në inspektimin e punimeve dhe në miratimin e pagesave të kontraktorëve). 3. Të përmirësohen modelet e kontratave, veçanërisht specifikimet e performancës dhe metodologjia, klauzolat e gjobave dhe preventivëve; ka shembuj të mirë të kontratave të pastrimit në Shqipëri, që mund të përdoren si modele nga autoritetet vendore. 4. Të rekomandohet që kontratat e shërbimeve të mbetjeve të përfshijnë të gjitha shërbimet e pastrimit brenda zonës së kontraktuar (si grumbullimi i mbetjeve, fshirja e rrugëve, pastrime të tjera etj.), për të shmangur mbivendosjen dhe konfliktet e mundshme lidhur me përgjegjësitë për shërbime paralele apo që ndikohen nga njëra-tjera. 5. Të këmbëngulet që kontraktorët të përmirësojnë imazhin tyre (p.sh., duke përdorur uniforma) me qëllim që publiku të dallojë me lehtësi shërbimin e kontraktuar nga një firmë private. Të përzgjidhet tipi i duhur i kontratave

Një tjetër çështje e rëndësishme është përzgjedhja e tipave të përshtatshme të kontratave për shërbime të caktuara që lidhen me mbetjet. Sektori privat mund të përfshihet në manaxhimin e mbetjeve të ngurta urbane në cilëndo nga veprimtaritë e renditura më poshtë:

15 Sandra Cointreau Levine dhe Adrian Coad, 2000, ‘Pjesëmarrja e Sektorit Privat në Manaxhimin e Mbetjeve të Ngurta Pjesa II’

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Grumbullimi i mbetjeve urbane nga lagjet/ qyteti – kontratë shërbimi.

Operimi i një impianti për depozitimin e mbetjeve– me kontratë shërbimi ose koncesion. Shembull: kontrata e koncesionit të Landfillit të Bushatit.

Fshirja apo pastrimi i rrugëve dhe zonave të hapura – kontratë shërbimi.

Operimi i një impianti kompostimi – me kontratë shërbimi ose koncesion.

Mirëmbajtja, pastrimi dhe riparimi i pajisjeve të mbetjeve urbane – kontratë shërbimi.

Operimi i një stacioni të transferimit – me kontratë shërbimi ose koncesion.

Vjelja e tarifave të konsumatorëve për mbetjet – p.sh., agjentë të vjeljes së tarifave, ndërmarrja e ujësjellësit, apo ndërmarrja e energjisë elektrike. E re: grumbullimi i mbetjeve inerte … grumbullimi i mbetjeve të tregut ose grumbullimin i ndarë i mbetjeve, p.sh., vetëm letër, ose plastike etj. Ofrimi i automjeteve apo pajisjeve teknologjike – me marrëveshje/ kontrate qiraje.

1. Shërbime të përshtatshme me kontratë shërbimi: përfshijnë aktivitete, grumbullimin dhe transportimin e mbetjeve, pastrimin e rrugëve, marrjen me qira apo riparimin e automjeteve etj. Kontraktimi është një nga modelet më të përshtashme. 2. Koncesionet: janë të përshtatshme kryesisht për ndërtimin dhe operimin e impianteve të transferimit, trajtimit dhe asgjësimit të mbetjeve që kërkojnë investime të konsiderueshme dhe profesionalizëm. Përfshirja e sektorit privat konsiderohet më e favorshme zakonisht nëpërmjet një konsorciumi të kompanive vendore dhe ndërkombëtare nëse këta të fundit sigurojnë financimin e investimeve dhe ofrojnë njohuri teknike dhe përvojën e nevojshme. Çdo njësi e qeverisjes vendore ka të drejtë të veprojë si autoritet kontraktues për dhënien me koncesion, dhe rrjedhimisht, edhe për projektet e koncesionit mbi mbetjet16. Koncesionet vendore jepen për ato veprimtari ekonomike dhe që janë kompetencë e autoriteteve vendore (Neni 3 / 10 të Ligjit për Koncesionet). Në rastet kur autoritetet vendore veprojnë së bashku (si ndërvendore), e drejta e konçesionit është kompetencë e Këshillit të Ministrave, i cili ka autoritetin përfundimtar për të përcaktuar autoritetin kontraktues. 3.1.4

Bashkëpunimi ndërvendor dhe organizimi rajonal

a) Përqasja rajonale për MM-në Është arritur një konsensus dhe kuptim i përbashkët,17 që trajtimi përfundimtar i mbetjeve (p.sh., nëpër landfille), të bëhet nëpër impiante rajonale apo ndërrajonale, që përfshijnë disa zona të mbetjeve (disa njësi të qeverisjes vendore). Manaxhimi i përbashkët do të sjellë disa përfitime në manaxhimin dhe organizimin e aktiviteteve të ndryshme të mbetjeve, si përfitimin i përdorimit të ekonomisë së shkallës (kostoja e landfillit do të ulet 2-3 herë për një zonë me popullsi mbi 200,000 banorë). Për më tepër, bashkëpunimi ndërvendor do të

16 Neni 5 i Ligjit nr. 9663. 17 Rekomanduar nga politika përfundimtare kombëtare për mbetjet.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

ulë koston e grumbullimit të mbetjeve, duke rritur nivelin e përdorimit të kamionëve. Shpesh herë ky bashkëpunim mund të jetë e vetmja mundësi për njësitë e vogla të qeverisjes vendore (komunat) për të organizuar skemat bazë të grumbullimit të mbetjeve. Impiantet për manaxhimin e mbetjeve dhe landfilleve do të jenë në pronësi dhe do të drejtohen nga autoritetet menaxhuese (apo kompanitë) rajonale të krijuara si bashkim i njësive kryesore vendore. Specifikat në lidhje me krijimin dhe manaxhimin e këtyre kompanive menaxhuese do të përcaktohen nga këshillat drejtues të përbërë nga përfaqësues të autoriteteve vendore, që marrin pjesë në këtë sipërmarrje. Këshilli i qarkut do të jetë autoriteti bashkërendues dhe koordinues për veprimtaritë e zonës së mbetjeve dhe përgjegjës për mbledhjen e të dhënave nga raportet e bashkive dhe të komunave. b) Si mund të organizohet një bashkëpunim ndërvendor? Organizimi i përbashkët

Ekzistojnë mundësitë që dy ose më shumë njësi të qeverisjes vendore të hartojnë së bashku një projekt të manaxhimit të mbetjeve. Ky do të ishte rasti ku dy ose më shumë autoritete të qeverisjes vendore bien dakord të zhvillojnë skema të përbashkëta të grumbullimit të mbetjeve (si rasti i ndërkomunales Zadrima) për të ndërtuar dhe operuar një stacion transferimi, që do të jetë i nevojshëm në të ardhmen.

Për të operuar një landfill, ku do të menaxhohen mbetjet e ngurta të prodhuara në territoret nën juridiksionin e këtyre njësive të qeverisjes vendore. Ka disa mënyrë për të nisur dhe formalizuar një organizim ndërvendor për mbetjet, si për shembull,duke krijuar një organizëm të përbashkët (jofitimprurëse), apo duke kaluar tek krijimi i kompanive të mirëfillta me shumicë aksionesh publike, nga organizma të krijuar nga një numër i vogël bashkish, deri tek organizma me përfaqësim të drejtpërdrejtë të të gjitha njësive vendore të një rajoni të caktuar. Arritja e konsensusit

Nuk është e detyrueshme që të gjitha njësitë e qeverisjes vendore brenda një zone të shërbimit të marrin pjesë në mënyrë të drejtpërdrejt në operimin apo manaxhimin e një sipërmarrjeje rajonale.

Rekomandim 2: Fillo duke arritur një konsesus midis NJQV-ve më të interesuara Përvoja ndërkombëtare tregon se arritja e konsensusit mes një grupi të gjerë njësish të autoriteve lokale mund të jetë proces i vështirë, që kërkon shumë kohë, ndaj shpesh është më e lehtë të fillohet me organizimin e bashkive që janë më të interesuara. Marrëveshjet e përbashkëta dhe strukturat ligjore

Kuadri aktual ligjor për çështjet e qeverisjes vendore lejon që dy ose më shumë autoritete të qeverisjes vendore, të krijojnë një bashkëpunim ndërvendor për shërbimet publike, duke përfshirë edhe aktivitetet e manaxhimit të mbetjeve. Për rregullimin e bashkëpunimit të tyre nevojitet një marrëveshje e përbashkët mes gjithë organeve të përfshira të qeverisjes vendore. 35

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Një marrëveshje e përbashkët përbëhet nga:  Qëllimi dhe funksionet që do të realizohen bashkërisht.  Metodat dhe mënyrat që do të përdoren për realizimin e qëllimit.  Procesi i organizimit për marrjen e vendimeve dhe delegimin e përgjegjësive.  Shkalla dhe afati i delegimit të kompetencave.  Mënyra dhe sasia e kontributeve dhe ndarja e fitimeve (Neni 14 i Ligjit për Qeverisjen Vendore). Bashkimi i autoriteteve të qeverisjes vendore mund të identifikohet si një autoritet kontraktues. Më pas ata mund të ngrenë një bord sipas një marrëveshjeje bashkëpunimi ndërvendor, vetëm për të realizuar objektin e kontratës së shërbimit apo koncesionit. Me anë të kësaj marrëveshjeje autoritetet pjesëmarrëse mund të përcaktojnë:  Personat përgjegjës nga secili autoritet i qeverisjes vendore.  Proçedurat për prokurimin, nënshkrimin e kontratës, mbikëqyrjen gjatë zbatimit të kontratës.  Përfitimet dhe detyrimet që rrjedhin nga të kontrata. Disa autoritete vendore në Shqipëri kanë nisur të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në realizimin e funksioneve publike për manaxhimin e mbetjeve në territorin nën juridiksionin e tyre.

3.2

Sistemet e Grumbullimit dhe Transportit të Mbetjeve

Duke iu referuar situatës aktuale të shumë prej NjQV-ve në Shqipëri, grumbullimi i mbetjeve zë pjesën më të madhe të kostove aktuale të manaxhimit të mbetjeve. Prandaj, ky aspekt ka një ndikim të madh në përmirësimin e efikasitetit dhe efektivitetit të MM-së, d.m.th., të bëhet më e mira me sasinë e parave që është në dispozicion, si dhe në përmirësimin e cilësisë së shërbimit. Objektivat vendorë, burimet njerëzore, teknike dhe financiare si dhe konsideratat e mëposhtme për trajtimin e mbetjeve ndikojnë në Sistemin e Grumbullimit të Mbetjeve (SGM) në tërësinë e vet, d.m.th., te elementet, kompleksiteti dhe kostoja e tij. Elemente të rëndësishme për t’u marrë parasysh për planifikimin e SGM-së, janë si më poshtë:  Informacioni i përgjithshëm dhe teknik për zonën e mbetjeve.  Skemat e grumbullimit dhe të transportimit të mbetjeve.  Skemat e ndarjes së mbetjeve. 3.2.1

Informacioni i Përgjithshëm dhe Teknik për Zonën e Mbetjeve

Në fazën fillestare të planifikimit të një skeme të re të grumbullimit të mbetjeve apo për përmirësimin e sistemit aktual, kërkohet të merret parasysh në mënyrë të veçantë sistemi i mëparshëm apo ai ekzistues i grumbullimit të mbetjeve. Gjithashtu është e rëndësishme të analizohet mënyra se si publiku sillet (hedh mbetjet e tij) kundrejt sistemit aktual apo në mungesë të një shërbimi të vazhdueshëm të grumbullimit të mbetjeve. 36

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Prandaj, autoritetet duket të mbledhin informacion të hollësishëm mbi të cilin të planifikojnë, të analizojnë dhe të marrin vendimet bazë për elementet kryesore të skemës së grumbullimit të mbetjeve. Informacioni i nevojshëm duhet të përfshijë: a) Karakteristikat e zonës së mbetjeve.18 b) Prodhimin e mbetjeve dhe përbërjen e tyre. a) Karakteristikat e zonës së mbetjeve Karakteristikat e zonës së mbetjeve përfshijnë informacionin e nevojshëm rreth zonës së mbetjeve, si p.sh., kufijtë administrativë apo NjQV-të fqinje, përgjegjësitë brenda apo jashtë zonës së mbetjeve, informacioni për konsumatorët dhe infrastrukturën urbane. Kufijtë e zonës së mbetjeve

Që në fillim është e rëndësishme të përcaktohet zona e shërbimit të grumbullimit të mbetjeve ku autoriteti vendor planifikon të ofrojë ose të përmirësojë këtë shërbim. Përcaktimi i zonës lokale ose ndërlokale19 të shërbimit të mbetjeve ndihmon për të qartësuar zonën, ku kontraktori (kompania private) ose ndërmarrja e bashkiake do të kryejë veprimtarinë e të grumbullimit të mbetjeve apo shërbime të tjera të mbetjeve, siç janë përcaktuar në kontratë dhe në të njëjtën kohë të përcaktojë zonën e shërbimit nën përgjegjësinë vendore.

Në kontekstin shqiptar, autoritetet vendore synojnë të zgjerojnë kufijtë e zonës së shërbimit drejt kufijve administrativë të qyteteve të tyre. Megjithatë jo gjithmonë është kështu, ndonjëherë, autoritetet vendore nuk arrijnë të ofrojnë shërbim të rregullt brenda kufijve të tyre administrativë dhe zgjedhin një zonë më të vogël sipas mundësive teknike dhe financiare. Në vazhdim, kur përcaktohet zona e mbetjeve merret në konsideratë edhe rrjeti rrugor. Bazuar në kufijtë administrativë të zonës së mbetjeve, është e rëndësishme të përcaktohen zonat e përgjegjësisë, për të Përgjegjësitë sqaruar kush është përgjegjës për grumbullimin e mbetjeve dhe mbi zonën e pse. Përcaktimi i përgjegjësive për MM-së është specifikisht mbetjeve i rëndësishëm veçanërisht në zonat kufitare midis njësive vendore, ku paqartësitë dhe konfliktet hasen më shpesh, si dhe kur njëra palë nuk ofron fare shërbim. Të tilla konflikte dhe paqartësi mund të parandalohen ose minimizohen, duke mbledhur informacion të nevojshëm për autoritetet fqinje rreth shërbimeve të mbetjeve që ofrojnë, apo nëse kanë marrëveshje apo partneritete ekzistuese në fushën e mbetjeve (p.sh., ndonjë marrveshje ndër-vendore). Ky informacion ndihmon në evidentimin e problemeve dhe mundësive, si dhe për gjetjen e zgjidhjeve të përshtatshme.

18 19

Zona lokale e mbetjeve, ku autoritetet vendore planifikojnë ose ofrojnë shërbime për grumbullimin e mbetjeve. Autoritetet vendore veprojnë së bashku në një organizim/ iniciativë të përbashkët.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Prodhuesit e mbetjeve dhe veçoritë e tyre

Informacioni për prodhuesit e mbetjeve përfshin të dhënat në lidhje me popullsinë të cilës do t’i shërbehet. Gjithashtu ky informacion ndihmon për të llogaritur vëllimin e mbetjeve që do të menaxhohet, si dhe karakteristikat e tyre. Ky informacion përmbledh të dhënat mbi të tashmen dhe të shkuarën (në një periudhë 5-8 vjeçare) rreth popullsisë brenda zonës së mbetjeve dhe veçorive të saj, numrit dhe karakteristikave të familjeve, biznesit, industrisë dhe institucioneve (numri i godinave vendore, godinave të edukimit, apo social-kulturore, mjekësisë dhe shëndetit publik.

Informacioni shtesë i nevojshëm mund të përfshijë shqyrtimin më tej të të dhënave rreth llojeve të banesave apo kohën e përdorimit të tyre (banesa të përkohshme apo të përhershme) për shtëpitë dhe bizneset në zonat informale brenda apo përreth kufijve të qytetit etj.

Infrastruktura publike dhe problemet mjedisore

Infrastruktura publike përbën një kategori tjetër të dhënash specifike. Kjo kategori i shërben drejtpërdrejt parashikimit të shërbimeve të grumbullimit të mbetjeve, dhe përfshin infrastrukturën rrugore, numrin dhe venddodhjen e parqeve publike, zonave çlodhëse dhe hapësirës së lirë. Të gjitha këto të dhëna duhet të përmblidhen në harta, që përshkruajnë gjithë komponentët e infrastrukturës. Identifikimi i problemeve mjedisore dhe origjina e tyre brenda zonës së mbetjeve, si dhe përreth saj është e rëndësishme për përcaktimin e karakteristikave të zonës së mbetjeve.

Rekomandim 3: Informacion specifik i kërkuar për përcaktimin e infrastrukturës urbane  Tipat e rrugëve, gjatësitë dhe rrugët ku kamioni e mbetjeve ka akses.  Tipat e banesave (me një apo shumë familje) dhe vendndodhja e tyre (me hartë).  Harta të zonave të banimit sipas të ardhurave (të larta, mesatare, te ulëta), si dhe niveli i këtyre të ardhurave për familje (Lek/familje/muaj).  Vendndodhja dhe tipat e njësive tregtare (duke përfshirë edhe njësitë e mëdha).  Venddodhja dhe tipat e institucioneve (shkollat, libraritë, spitalet, objektet fetare, etj);  Vendndodhja dhe tipat e industrisë, fabrikat etj.  Pengesat urbane në drejtim të grumbullimit të mbetjeve, si dhe të qarkullimit të kamionit të mbetjeve. Për parashikimin dhe organizimin më të mirë të skemave dhe sistemeve të përshtatshme të grumbullimit të mbetjeve, rekomandohet që gjithë zona e mbetjeve të ndahet në nënzona, bazuar në tipologji të ndryshme urbane dhe sipas tipit të konsumatorit. Kjo është e rëndësishme për planifikimin e një infrastrukture të përbashkët të mbledhjes së mbetjeve, për uniformitetin në ofrimin e shërbimit apo edhe në aspektin e organizimit të programeve të përbashkëta për minimizimin e mbetjeve. 38

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Zonat dhe nënzonat e mbetjeve të qytetit të Koplikut (Co-PLAN, 2011) Në figurën e mëposhtme ilustrohet ndarja e zonës së mbetjeve të qytetit të Koplikut në zona me karakteristika të ngjashme urbane, për planifikimin e shërbimeve të përshtatshme për grumbullimin dhe ndarjen e mbetjeve.

Figure 2: Nënzonat e mbetjeve të qytetit të Koplikut

b) Prodhimi i mbetjeve dhe karakteristikat e tyre Për të parashikuar të ardhmen e administrimit të mbetjeve për një NjQV të caktuar, duhet të vlerësojmë prodhimin aktual të mbetjeve dhe të parashikojmë ecurinë e tij për një periudhë afatmesme (p.sh., 5-7 vite). Të dhëna të sakta për prodhimin e mbetjeve nevojiten për përgatitjen e planit (për vlerësimin e gjendjes ekzistuese dhe përcaktimin e objektivave mbi rrymat e mbetjeve) si dhe për procesin e monitorimit të tij. Për më tepër, ka po aq rëndësi të përcaktohen cilat lloje mbetjesh janë nën përgjegjësinë vendore ose jo, të klasifikohen mbetjet sipas burimit të origjinës, nëse janë të dëmshme (të rrezikshme) apo jo dhe në lidhje me kushtet e trajtimit/përpunimit të mbetjeve dhe metodat, që disponohen apo do të sigurohen në të ardhmen. Ka dy mënyra për përcaktimin e karakteristikave të mbetjeve:  Duke iu referuar normativave dhe studimeve kombëtare etj.  Duke matur dhe analizuar në mënyrë të drejtpërdrejtë mbetjet lokale. Referuar normave dhe studimeve etj.

Referimi tek normativat/ të dhënat kombëtare për normën e prodhimit të mbetjeve për frymë apo për përbërjen e tyre, sipas planit kombëtar, planit rajonal, apo duke iu referuar të dhënave dhe studimeve të kryera në të tjera njësi të qeverisjes vendore, që kanë ngjashmëri për sa i përket madhësisë dhe zhvillimin shoqëror-ekonomik.

Për këtë qëllim, PKMM-ja ka prezantuar disa norma të përafërta për prodhimin e mbetjeve për qytete të ndryshme të vendit, në varësi të madhësisë së tyre (numrit të banorëve). Për

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

shkak të një sërë kufizimesh që rezultojnë nga këto shifra (nuk janë marrë parasysh disa faktorë që mund të ndikojnë në prodhimin e mbetjeve) rekomandohet kryerja matjeve në terren nëse kërkohet saktësi më e madhe rreth sasisë së mbetjeve, që prodhohen (duke matur drejtpërdrejtë kamionët e mbetjeve para depozitimit). Prodhimi i mbetjeve (për frymë)në disa qytete në Shqipëri20 (INPAEL, 2010) Qyteti

Nr. i banorëve

Koplik Klos Rreshen Billisht Vau Dejes Fushe-Kruje Lezhe Pogradec Kavaje Lushnje Fier Korce Shkoder Elbasan

3,569 4,344 4,498 7,966 10,240 12,154 21,150 27,104 28193 29,649 51,773 56,593 75,097 78,446

Durres

127,851

Tirana

468,718

Klasifikimi i autoriteteve vendore Rurale Komunat

Koeficienti i mbetjeve kg/ person/ditë

< 25,000 banorë

0.7

>25,000 but < 100,000 banorë

1.0

>100,000 but < 200,000 banorë > 200,000 but < 750,000 banorë

0.4

1.1 1.5

Shembujt e mëposhtëm ilustrojnë llojin e informacionit të kërkuar nga autoritetet vendore lidhur me sasinë e mbetjeve dhe tendencën e ndryshimit të tyre, si dhe për përbërjen e tyre. Këto të dhëna mund të mblidhen drejtpërdrejt nga autoritetet vendore ose duke përdorur si referencë studimet e mëparshme të qyteteve apo komunave të ngjashme për të përcaktuar përbërjen e mbetjeve të NjQV-ve në studim. Informacioni i kërkuar rreth popullsisë dhe mbetjeve të gjeneruara, Bashkia Koplik (Co-PLAN, 2011) Viti Popullsia Norma e rritjes së popullsisë Sasia e mbetjeve urbane të grumbulluara (ton/ vit) Norma e prodhimit për frymë/në ditë (kg/banor/ditë) Rritja e normës së mbetjeve për frymë Mbetje inerte dhe vëlliminoze të grumbulluara (ton/vit) 40

2006 11,239

2007 10,991

2008 11,043

2009 11,275

2010 11,427

2011 11,427

-2.2%

0.5%

2.1%

1.3%

2,600

2,750

2,800

2,880

0.63

0.65

0.68

0.67

0.69

-2%

1,500

1,700

1,500

Shifrat referencë nga Plani Kombëtar i Manaxhimit të Mbetjeve, 2011.

,900

,800

,700

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

2006 2007 2008 2009 2010 2011*

Numri i popullsise

Sasia e mbetjeve urbane (ne ton/ vit) 2,950

11,500

2,900

11,400

2,850

11,300

2,800

11,200

2,750

Sasia e mbetjeve 11,100 urbane qe grumbullohen-‐ 11,000 (ne ton/ vit)

Trendi i prodhimit të mbetjeve Waste (ton/vit) Production

2,700 2,650 2,600 2,550 2,500 2,450

2006

2007

2008

2009

2010 2011*

trend (ton/yr.)

Trendi i i popullsise Numri rritjes së popullPopulation sisëtrendnr. i banorëve (no. of

10,900 10,800 10,700

2006 2007 2008 2009 2010 2011*

inhabitants)

Përdorimi i të dhënave referencë nga studime të19 mbetjeve të mëparshme të kryera në The usetë ofngjashme, reference data from previous waste audits of (Co-PLAN, similar cities2011) to determine waste qytete PVMMNU të Bashkisë Koplik21 characterization ﬁgures for the Municipality of Koplik (Co-PLAN, 2011) Waste composi8on Përbërja e mbetjeveCityQyteti Qyteti Përbërja Waste fractions of Vorei City ofi Average Sasia eMunicipality mbetjeve uorbane f Koplik (ne ton/ vi (sipas peshës) (by weight) Organike Organic Paper cardboard Letërand dhe karbon Plastics Plastike Glass Xham Textile Tekstile Metal-iron/non-iron Metal-hekur/jometale Inert Inerte Others

Të tjera

Vorës

51% 51% 13% 13% 11% 11% 4% 4% 6% 6% 1% 1% 10% 10% 5% 5%

F.Krujës F.Kruje 51% 51% 9% 9% 11% 11% 6% 6% 4% 4% 1% 1% 10% 10% 8% 8%

mesatatre composition 51% 51%1%

11% 11% 5% 11% 11% 5% 5% 5% 5% 11% 5% 1% 1% 10% 10% 6% 6%

6% 2,950

10%

2,900

Waste composi8on Organike Municipality of Koplik Leter+karton Organike

10%

2,850

Leter+karton PlasLke

5% 2,800 5%

PlasLke

Qelq

51%

2,750

51%

2,700

Qelq

TeksLl

Sasia e urban grumb (ne to

TeksLl

Hekur Hekur

11%

2,650

Inerte Inerte

11% 2,600 11% 2,550

Tjere

2,500 2,450

Matja e drejtpërdrejtë

2006

2007

2008

2009

2010 2011*

Për të siguruar një saktësi më të lartë të të dhënave në përputhje me realitetin vendor, është e rekomandueshme të bëhet një analizë në terren i mbetjeve, me anë të së cilës të përcaktohet realisht sasia dhe përbërja e mbetjeve urbane.

Është e nevojshme të theksohet se përbërja e mbetjeve ndikohet nga struktura sociale (karakteristikat e familjeve, të ardhurat etj.),nga llojet e aktiviteteve (tregjet, bizneset, karakteri turistik, industrial) të një zone mbeteje ashtu dhe nga stinët e vitit. Për të pasur një ide më të afërt me realitetin këto të dhëna duhet të merren në konsideratë kur mendojmë të analizojmë sasitë dhe përbërjen e mbetjeve. Ekzistojnë dy metoda kryesore për kryerjen e një analize të plotë për përbërjen e mbetjeve: 1. Duke marrë mostra drejtpërdrejtë nga konsumatori (mbledhja e mostrave derë më derë). 2. Duke marrë mostra nga kamioni i grumbullimit të mbetjeve ose drejtpërsëdrejti në vendin e depozitimit të tyre (duke përdorur metodën e konimit dhe marrjen e ¼ pjesë të tij).

INPAEL& Co-PLAN, 2009, Waste Characterization Survey in Albania.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Rekomandim 4: Mbi metodën e duhur për studimin e përbërjes së mbetjeve Nga pikëpamja ekonomike si dhe nga nevoja për një numër të lartë punonjësish, metoda derë më derë duket e pafavorshme në krahasim me metodën tjetër; ndërsa ofron më shumë saktësi në rezultate. Përzgjedhja më e mirë varet nga objektivat dhe nga saktësia që kërkohet. Për shembull, në rast se kërkohet të kemi të dhëna të sakta për një tip konsumatori specifik, ose kur kërkohet informacion vetëm për disa komponentë të rrymës së mbetjeve (të riciklueshme ose të kompostueshme), atëherë rekomandohet përdorimi i metodës derë më derë. Këto metodologji për kryerjen e matjeve direkte konsistojnë në kryerjen e katër hapave kryesorë:  Vlerësimi paraprak i zonave në studim dhe përcaktimi i madhësisë së mostrës.  Grumbullimi i mostrës.  Ndarja e mbetjeve sipas komponentëve përbërës dhe matja e tyre.  Analiza e rezultateve, përfundimet dhe gjetjet. Realizimi i këtij studimi për herë të parë do të kërkojë mbështetje nga një ekspertizë e kualifikuar dhe më pas autoritetet vendore mund ta kryejnë vetë këtë studim. 3.2.2

Skemat e Grumbullimit dhe të Transportimit të Mbetjeve

Skemat e grumbullimit dhe të transportimit të mbetjeve (SGTM) lidhen zakonisht me aktivitetet vendore për grumbullimin dhe transportimin e mbetjeve urbane, por që mund të përfshijë edhe veprimtari të tjera si ndarja, përpunimi, transferimi i mbetjeve etj. Në shumë prej NjQV-ve në Shqipëri procesi fillon me hedhjen e mbetjeve nga konsumatorët, vazhdon me vendosjen e kontenierëve për grumbullimin (ruajtjen e përkohshme) e tyre, mbledhjen dhe transportimin e mbetjeve, dhe përfundon me shkarkimin e tyre në pikën përfundimtare të depozitimit në landfill. Të gjitha këto procese mund të organizohen në mënyra të ndryshme (alternativa), që varen nga tipologjia urbane, përshtatshmëria me kontekstin urban, si dhe nga burimet financiare të NjQV-së. Këto alternativa parashtrohen si mundësi reale për t’u marrë në konsideratë dhe më pas analizohen në funksion të nivelit të zbatueshmërisë së tyre në nivel vendor apo në secilën nënzonë specifike të zonës së mbetjeve. Cilësia, efektiviteti dhe prakticiteti dhe kostoja e skemave të grumbullimit të mbetjeve përcaktohen nga supozimet e bëra mbi bazën e aspekteve të ndryshme të këtyre skemave. Komponentët e mëposhtëm duhet të merren në konsideratë kur autoritetet vendore vendosin të fillojnë një shërbim të ri apo të përmirësojnë shërbimet aktuale për grumbullimin dhe transportimin e mbetjeve: a) Pikat e Grumbullimit të Mbetjeve. b) Shpeshtësia e Ri-grumbullimit të Mbetjeve. c) Kontenierët dhe kamionët e mbetjeve. d) Optimizimi i përdorimit të kamionëve teknologjikë. e) Burimet njerëzore. 42

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

a) Pikat e grumbullimit të mbetjeve (PGM) Pikat e grumbullimit të mbetjeve(PGM) mund të përmbajnë një ose disa kontenierë. Vendndodhja e PGM-ve përbën një çështje të rëndësishme për SGTM-në, pasi ndikon tek disa nga komponentët e saj, si madhësia e personelit, numri dhe kapaciteti i kontenierëve dhe kamionit të mbetjeve. Këto komponentë kanë lidhje të drejtpërdrejtë me koston e grumbullimit të mbetjeve. Zakonisht këto pika caktohen në vende të veçanta pranë rrugëve kryesore dhe dytësore (pranë kryqëzimeve apo trotuareve) ose pranë konsumatorëve (brenda zonave të banimit, njësive pranë tregjeve, zonave tregtare, restoranteve etj).

Rekomandim 5: Zgjidhjet fillestare për NjQV pa eksperiencë Rekomandohet që komunat me fonde të pamjaftueshme dhe pa eksperienca të mëparshme në administrimin e mbetjeve, të fillojnë me vendosjen e pikave të grumbullimit vetëm në rrugët kryesore. Kur nevojitet të përcaktohet sistemi i duhur i grumbullimit të mbetjeve, ekzistojnë dy çështje kryesore, për të cilat autoritetet vendore duhet të vendosin: tipi i PGM-ve (i përbashkët apo individual) dhe frekuenca e vendosjes së PGM-ve (largësia mes tyre). Si pjesë e procesit të përzgjedhjes, për të pranuar alternativën më të mirë, duhet të marrin parasysh dhe të analizojmë elementet e mëposhtme: Realizuesh- mëria/prakticiteti

Realizueshmërinë/prakticiteti: p.sh., ato që janë më shumë të përshtatshme me kushtet dhe realitetin vendor (infrastruktura, tipologjia urbane dhe karakteristikat e hapësirës urbane).

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Rekomandim 6: Vendosja/vendndodhja e PGM Ka shumë rëndësi që pikat e grumbullimit të jenë në vende që arrihen lehtë, p.sh., në rrugët kryesore ose pranë kryqëzimeve, ku është e lehtë për kamionin e mbetjeve të grumbullojë mbetjet pa probleme dhe pa lëvizje të kota. Këto probleme mund të jenë burim i humbjes së kohës së punës dhe rritje e kostos, rrezik i lartë për aksidente si dhe kosto shtesë për riparimet.

Standardet dhe rregullat vendore

Standartet dhe rregullat vendore janë elemente të rëndësishme që mundësojnë akses të njëjtë për banorët, si dhe në të njëjtën kohë shmangin ndryshimet e paligjshme të pikave të grumbullimit.

Pronësia dhe përgjegjësia

Përcaktimi i të drejtave/ të pronësisë mbi PGM-të dhe vendet e vendosjes së tyre është një element i rëndësishëm. Gjithashtu duhet përcaktuar dhe sqaruar përgjegjësia për pastrimin dhe mirëmbajtjen e PGM-ve.

Konsiderata të shëndetit dhe sigurisë

Konsiderata të shëndetit dhe sigurisë: duhen për të përcaktuar pozicionin e pikave të grumbullimit në mënyrë të atillë, që të zvogëlojë largësinë nga banorët tek pika e grumbullimit, të ulë mundësitë për depozitim të paligjshëm, apo të dekurajojë tek konsumatorët përdorimin e papërshtatshëm të sistemit të grumbullimit të mbetjeve:

Rekomandim 7: Përcaktimi i distancave të lejuara për vendosjen e PGM-ve Autoritetet vendore mund të përcaktojnë dhe miratojnë distanca/ kufizime (nëpërmjet rregullave lokale) për distancat e lejuara për vendosjen e PGM-ve nga bizneset dhe njësitë e banimit, apo për distancat midis PGM-ve. (Për më shumë informacion shih kutinë e Rekomandimit 9).

Kostot, mundësia financiare vendore dhe efektiviteti

Zakonisht, pasja e një numri të madh të PGM-ve, rezulton në koston më të lartë të shërbimit. Prandaj, ndërsa vendosim për skemën e duhur të grumbullimit të mbetjeve, autoritetet vendore duhet të marrin në konsideratë nëse këto skema mund të mbulohen financiarisht nga buxheti lokal apo nga tarifat e komunitetit.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Rekomandim 8: Reduktimi i numrit të PGM-ve për komunat e vogla Në mënyrë që të ndërtohen skema të përballueshme për grumbullimin e mbetjeve dhe të reduktojë koston e shërbimit, komunat e vogla duhet të konsiderojnë një numër të vogël të PGM-ve dhe të përdorin skemat publike në vend të skemave individuale. Përmbushja e objektivave vendorë

Kur autoritetet vendore kanë objektiva të tillë, si: reduktimi i sasisë së mbetjeve, ata duhet të përzgjedhin një sistem të grumbullimit të mbetjeve në funksion të këtij objektivi. Një skemë efektive e ndarjes së mbetjeve bazohet në sistemin individual të grumbullimit apo atë derë më derë sesa në skemat e përbashkëta; kjo vlen akoma më shumë për rastet kur ofrohet shërbimi i personalizuar për grumbullimin e mbetjeve veçanërisht për konsumatorët e mëdhenj.

Konsiderata të tjera

Në vijim të faktorëve të lartpërmendur, faktorët në vijim duhet të merren në konsideratë kur përcaktohen vendet e PGM-ve, të tilla si:

1. Densiteti urban- densiteti i PGM-ve ndikohet shumë nga densiteti urban (i banorëve dhe bizneseve) për një zonë të caktuar. 2. Pastrimi i rrugëve- ndikon në pozicionin e PGM pasi është më mirë të planifikohet vendosja e PGM-ve pranë rrugëve që do të pastrohen, për lehtësimin dhe mbledhjen e hedhurinave të pastrimit. 3. Rrjeti ekzistues i PGM-ve- ndihmon dhe ndikon në vendosjen e PGM të rejapër të shtuar PGM apo kontenierë të rinj duhet të bazohemi fillimisht në skemën ekzistuese. Tabela e mëposhtme rekomandon disa standarte mesatare për distancat mesatare të PGM-ve për tipa të ndryshëm të zonave urbane: Rekomandim 9: Distancat mesatare midis PGM për zona të ndryshme urbane Lloji i zonës (m)

Shumë i dendur

I dendur

Mesatar

I rrallë

Distancat mesatare (m)

100

100-150

150-250

250-400

Është e rekomandueshme, që për komunat me financa të pamjaftueshme dhe që nuk kanë eksperiencë në MM, të fillojnë shërbimin me një rrjet jo të dendur të PGMve (distancat midis PGM-ve prej 400 m ose më shumë). Ndërsa sistemi fillon të funksionojë dhe të fitojë eksperiencë, në një fazë të dytë mund të rritet numri i PGM-ve dhe kontenierëve sipas nevojave. Edhe pse janë njësoj të rëndësishme, në përgjithësi është e vështirë të plotësohen të gjitha këto elemente: 45

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Rekomandim 10: Konsideratat për vendimin final të PGM-ve Vendimi përfundimtar duhet të respektojë dispozitat ligjore dhe të përpiqet të gjejë sistemin më të mirë ekonomik (me kosto më të ulët), që përputhet me realitetin vendor si dhe të përmbushë kushtet për sigurinë dhe shëndetin, si dhe të jetë në përputhje me objektivat vendorë për minimizimin e mbetjeve. b) Frekuenca e grumbullimit të mbetjeve Që shërbimi i grumbullimit të mbetjeve të funksionojë në mënyrë efektive duhet që edhe frekuenca e grumbullimit të mbetjeve të zgjidhet me kujdes. Frekuenca e grumbullimit të mbetjeve lidhet dhe ndikon në vendimin që merret për PGM-të, në numrin e kontenierëve dhe kamionëve të mbetjeve, koston dhe efektivitetin e tyre. Zakonisht, NjQV-të apo kompanitë e kontraktuara prej tyre përdorin skema ditore të grumbullimit të mbetjeve (madje edhe dy herë në ditë në zonat e dendura tregtare dhe të banimit), gjë që sjell rritjen e mëtejshme të kostos së shërbimit. Për zgjedhjen e frekuencës së duhur të grumbullimit të mbetjeve, duhet të bëhet analiza e mëposhtme: Supozohet se duhet të jetë e lehtë për autoritetet vendore apo kompanitë e kontraktuara për grumbullimin çdo ditë të mbetjeve Numri i (7 ditë në javë), për të cilën nevojitet një numër i vogël kazanësh. kontenierëve Ndërkohë, që zgjidhja më e lirë është të kesh një frekuencë më të vogël shërbimi me një numër më të madh kazanësh. Kjo do ta ulë koston e operimit disa herë përderisa ulet frekuenca e grumbullimit. Ndonjëherë, frekuenca e rigrumbullimit përzgjidhet për një numër të caktuar kontenierësh, që në fakt nuk është qasja e duhur. Rekomandohet pikërisht e kundërta: zgjidhni shpeshtësinë më ekonomike të rigrumbullimit, që përmbush kushtet e mëposhtme dhe pastaj vlerësoni numrin e kontenierëve. Kushtet specifike

Kushtet klimaterike dhe kërkesat specifike të zonës së mbetjeve (p.sh., për konsumatorë të veçantë, si tregjet etj.), si dhe gjendja e kontenierëve, mund të ndikojnë në vendimin për frekuencën e grumbullimit të mbetjeve. Rekomandimet e mëposhtme duhet të konsiderohen sipas rethanave specifike.

Rekomandim 11: Frekuencat e grumbullimit të mbetjeve sipas kushteve klimatike dhe tipave të kontenierëve Duke pasur parasysh klimën shqiptare, me kushte të nxehta dhe të lagështa, mbetjet e ngurta urbane duhet të grumbullohen të paktën dy herë në javë, pasi dekompozimi i tyre shkakton erë të keqe dhe ndotje nga rrjedhjet nga shllami. Për më tepër, për vende të veçanta, si tregje, plazhe, qendra tregtare etj., rekomandohet që mbetjet të largohen dhe të pastrohen detyrimisht çdo ditë. Kontenierët e mbyllur apo hermetikë mundësojnë largimin e mbetjeve deri një herë në tri ditë, ndërsa kontenierët e hapur apo johermetikë kërkojnë pastrim të përditshëm të mbetjeve. 46

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Konsiderata të tjera

Efikasiteti i grumbullimit të mbetjeve varet më së shumti nga demografia dhe të ardhurat e zonës (si p.sh., grupet me të ardhura të ndryshme brenda komunitetit). Prandaj, në përcaktimin e frekuencës së grumbullimit, duhet të merren parasysh elementet e mëposhtme:

1. Kostoja, p.sh., frekuenca optimale e grumbullimit të mbetjeve ul koston, përsa kohë kërkon më pak kamionë mbetjesh, apo punonjës si dhe redukton distancën totale të rrugëve të grumbullimit. 2. Kapaciteti grumbullues, p.sh., sa më e rrallë të jetë frekuenca e grumbullimit të mbetjeve, aq më shumë kazanë duhen në zonë. 3. Kushtet higjieni-sanitare, p.sh., grumbullimi i shpeshtë i mbetjeve minimizon shqetësimet lidhur me shëndetin, sigurinë dhe telashet, që hasen më së shumti kur mbetjet qëndrojnë për një kohë të gjatë pa u larguar. c) Kontenierët dhe kamionët e mbetjeve Infrastruktura e grumbullimit të mbetjeve (kazanët dhe koshat), si dhe kamionët e transportit të mbetjeve janë komponentë të rëndësishëm të skemës së grumbullimit. Standardizimi, cilësia dhe sasia e kazanëve dhe kamionëve të mbetjeve janë elemente kyç në uljen e kostos së grumbullimit dhe të garantimit të një shërbimi cilësor dhe të qëndrueshëm. Ka dy elementë të rëndësishm që ndikojnë në përzgjedhjen e kontenierëve dhe kamionëve:  Zgjedhja e tipit të përshtatshëm (duhur).  Përcaktimi i kapacitetit të duhur për grumbullim.  Përcaktimi i nevojës për kamionë mbetjesh. Zgjedhja e tipit të përshtatshëm

Kontenierët duhet të jetë funksionalë për sasinë dhe llojin e mbetjeve që grumbullojnë, si dhe të përshtatshëm për kamionët e mbetjeve që përdoren. Ata duhet të jenë të qëndrueshëm nga dëmtimet, të lehtë për t’u përdorur, ekonomikë si dhe të rezistueshëm ndaj gërryerjes, motit dhe kafshëve etj.

Rekomandim 12: Përzgjedhja e tipit të duhur të kontenierëve Për shembull, në realitetin shqiptar, kontenierët metalikë të standardizuar janë më të preferuar sesa ata plastikë, sepse janë më të fortë (p.sh., janë më rezistueshëm duke pasur parasysh faktin se ka një rrezik të lartë të dëmtimit të tyre apo të zjarrvënies); po ashtu, janë të lehtë për t’u përdorur si nga banorët, ashtu edhe nga punonjësit e grumbullimin e mbetjeve. Ndërsa planifikohen për përdorim të brendshëm, atëherë kazanët plastikë janë më të parapëlqyer, sepse janë më të lehtë në peshë dhe mund të administrohen më me lehtësi. 47

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Kontenierët me vëllim 1.1 m3 përdoren më gjerësisht nga NJQV-të në Shqipëri, sepse janë më të përshtatshëm për modelin ekzistues të PGM-ve, për shembull, administrohen më lehtë për distanca të shkurtra,(sesa kontenierët më të mëdhenj me vëllim 1.7 m3, 2.4 m3 apo 3.2 m3); ndërsa njëkohësisht janë më të efektshëm pasi grumbullojnë më shumë mbetje (se sa koshat me përmasa më të vogla (nga 0.7-0.15 m3). Megjithatë këta kontenierë duhet të përshtaten me mekanizimin e ngarkimit të kamionëve të mbetjeve. Megjithëse çështjet e shëndetit dhe të sigurisë publike janë të rëndësishme, fatkeqësisht si ofruesit (operatorët) e shërbimit, ashtu dhe familjet apo bizneset i kushtojnë pak vëmendje mbajtjes së pastër të PGM, dhe mbylljes së kapakut të kontenierëve. Mbyllja e kapakut të kazanëve do të parandalonte përhapjen e erës së keqe, si dhe do të siguronte standarde më të mira të shëndetit publik dhe sigurisë së përdorimit të tyre. Duke gjykuar nga gjendja e tanishme, duket se palët kanë rënë dakord në heshtje për t’i mbajtur kazanët të hapur, çka në fakt, vjen si pasojë e mungesës së ndërgjegjësimit të konsumatorëve, mungesës së rregullave dhe zbatimit të tyre. Rekomandim 13: Sigurimi I higjenës së kontenierëve

Kërkohet që kazanët të jenë më higjienik (të lahen rregullisht 2-3 herë në muaj), duke përfshirë këtu edhe zbatimin korrekt të kontratës, më shumë veprimtari ndërgjegjësimi, rregulla të qarta dhe zbatim korrekt të tyre;

Përcaktimi i kapacitetit të duhur të kontenierëve

Për të përcaktuar numrin e nevojshëm të kontenierëve për skemën e grumbullimit të mbetjeve duhet të evidentojmë dhe të vlerësojmë më parë normën e prodhimit të mbetjeve për gjithë zonën e mbetjeve apo të pjesëve të saj, ose për ndonjë konsumator të caktuar.

Më pas, është e rëndësishme të merret në konsideratë variacioni vjetor, ku kemi prodhim shtesë të mbetjeve, p.sh., kemi rreth 10% më shumë mbetje gjatë verës sesa nga pjesa tjetër e vitit. Për sa theksuam më lart, është e nevojshme të përzgjidhet frekuenca e përshtatshme e grumbullimit të mbetjeve në mënyrë që të mbulojë nevojat për grumbullimin e mbetjeve sipas nevojave të zonës së mbetjeve. Nëse mbetjet nuk grumbullohen çdo ditë (7ditë në javë), çdo grumbullim vijues duhet të grumbullojë dyfishin ose trefishin e sasisë vjetore; kjo do të sillte ndryshim të infrastrukturës, pra, do të kërkonte kapacitet kontenierësh dhe kapacitet kamionësh më të madh. 48

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Pasi kemi përcaktuar prodhimin ditor të mbetjeve për zonën e mbetjeve, hapi tjetër është llogaritja e vëllimit të kontenierëve, duke marrë në konsideratë densitetin e mbetjeve në kontenierë dhe sigurimin, që kontenierët të mos tejmbushen. Matja e prodhimit të mbetjeve në qytetin e Shkodrës (për vitin 2010), tregoi se densiteti i mbetjeve varion kryesisht nga 0.075-0.16 ton/m3 në kontenierët 1100 litra, me një mesatare prej 0.112 ton/m3. Kjo normë e densitetit kushtëzohet nga përmbajtja e mbetjeve dhe kryesisht nga kartonat dhe komponentët organikë. Rekomandim 14: Si të llogaritet nevoja për kontenierë?  Një normë mesatare prej 0.1 ton/m3 rekomandohet për zonat urbane, ndërsa një normë prej 0.15 ton/m3 i përshtatet zonave rurale.  Duke vijuar me llogaritjen e numrit total të kontenierëve që kërkohen në nivel qyteti, duhen marrë në konsideratë tipi i kontenierit (vëllimi) dhe një koefiçent i mbushjes prej 85%, për të shmangur tejmbushjen: Total i numrit të kontenierëve = sasia ditore/densiteti (in ton/m3)/vëllime i kontenierit/0.85.  Zakonisht në Shqipëri kontenierët me vëllim 1.1 m3 përdoren më gjerësisht për skemat e grumbullimit të mbetjeve, ndërsa tipat më të vegjël (0.1-0.24m3) përdoren kryesisht për skemat individuale.

Megjithatë numri i përcaktuar i kontenierëve mund të mos përputhet menjëherë me gjendjen ekzituese për shumë arsye dhe një periudhë eksperimentimi prej një ose dy muajsh është e nevojshme për verifikim. Gjatë kësaj periudhe eksperimentimi, është e nevojshme të kontrollohet përqindja e mbushjes së kontenierëve dhe të llogaritet nevoja për kontenierë shtesë ose për ndryshimin e vendit të tyre. Vlerësimi i saktë i kapacitetit grumbullues të kontenierëve do të minimizojë hedhjen e mbetjeve jashtë kontenierëve dhe do të mundësojë efiçiencë të lartë të shërbimit. Rekomandim 15:Proçedura e kontrollit dhe vlerësimit të nevojës për kontenierë të rinj  Numëro kontenierët që janë të mbushur plot 100%;  Vlerëso në çfarë mase janë mbushur kontenierët (në %), shënjo dhe përcakto numrin e tyre;  Ngarko në kamion të gjithë kontenierët e shënjuar;  Hidh në kontenierë bosh të gjithë mbetjet që ndodhen jashtë kontenierëve, duke vijuar me me vlerësimin se sa u mbushën kontenierët dhe më pas i ngarko në kamion edhe këto;  Shtesa e vëllimit total të ngarkuar pjesëtuar me vëllimin e një kontenieri, do të japë numrin e nevojshëm të kontenierëve: Nr. i nevojshëm i kontenierëve = Total i mbetjeve të ngarkuara/ vëllimin e 1-kontenieri. 49

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Përcaktimi i nevojës për kamionët e mbetjeve

Për të përcaktuar numrin e nevojshëm të kamionëve të mbetjeve, duhet të vlerësojmë në fillim normën e prodhimit të mbetjeve (në ton dhe densitetin e mbetjeve në kamion, që ndryshon nga densiteti i mbetjeve në kontenierë). Në vijim parazgjedhim kamionët e përshtatshëm të mbetjeve, që të përputhen me skemën e mbetjeve (duke pasur parasysh aksesin në rrjetin rrugor, karakteristikat e zonës së mbetjeve, si dhe llojin e kontenierëve); të llogarisim kohën mesatare që duhet për një rrugë të plotë (i gjithë cikli: grumbullimi, transporti dhe kthimi) dhe rrjedhimisht numrin e rrugëve të plota për kamion.

Bazuar në këtë llogaritje ne mund të përcaktojmë numrin e rrugëve dhe kohën e plotë për çdo kamion. Ka rrethana ku numri i kamionëve ndikohet nga koha e transportit për në landfill ose në stacionin e transferimit (p.sh., për distanca më shumë se 5 km nga zona e mbetjeve ku nuk përdoret një stacion transferimi). Shpesh preferohet një kamion i madh (kapacitet mbi 8 ton) për grumbullimin dhe transportimin direkt të mbetjeve urbane kur distanca për në landfill ka një largësi të konsiderueshme (kjo do të reduktonte numrin e rrugëve dhe rrjedhimisht një kosto transporti më të ulët). Skema e mëposhtme paraqet hapat bazë për të përcaktuar numrin dhe karakteristikat e kamionëve të mbetjeve: Përcaktimi i numrit të kamionëve të mbetjeve Përcakto sasinë që do të grumbullohet në ditë

Kontrollo nëse bëjnë për të mbuluar një distancë të caktuar deri në vendin e depozitimit

Kontrollo nëse përshtaten me karakteristikat e zonës

Përcakto makineritë që përshtaten me skemën e grumbullimit

Llogaritja e numrit të kontenierëve dhe kamionëve për Komunën e Milotit 22

Hapi 1: Vlerëso prodhimin e mbetjeve.

Banorë Biznesi i vogël

Numri i konsumatorëve

Koeficienti i prodhimit

Sasia ditore

Sasia vjetore

nr.

kg/banor/ditë

ton/ditë

ton/vit

11000

0.6

6.6

2409

135

8.5

1.2

421

Biznesi i madh Institucionet Gjithsej

0.0

1.1

416

8.9

3246

Brenda kufijve të komunës prodhohen 3,246 tonë/vit;

Hap 2: Përcakto kohën efektive të grumbullimit të mbetjeve

Në realitet, koha mesatare e nevojshme për të grumbulluar mbetjet në një PGM me 2-kontenierë dhe vajtja deri tek pika pasardhëse varion nga 3-5 minuta (në kontekst qyteti); koha totale që nevojitet për të ngarkuar një kamion teknologjik mbetjesh që shërben në 40 PGM me rreth 80 kontenierë, shkon nga 2-3.3 orë.

22 Rast studimor zhvilluar gjatë seksioneve të konsultimit me qendrën e kompetencës, në kuadër të zbatimit të programit dldp-2.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Hap 3: Përcakto numrin e kontenierëve.

Sasia vjetore (2010)

Sasia ditore

Orari i propozuar

Dendësia e mbetjeve urbane

Kapaciteti i Koeficienti i kazanëve mbushjes

Nevoja për kazanë

ton/vit

ton/ditë

ditë/javë

ton/m3

nr.

Banorë

2409

6.6

0.15

1.1

Biznesi i vogël

421

1.2

0.15

1.1

Biznesi i madh

0.0

0.15

1.1

416

1.1

0.15

1.1

3246

8.9

Institucionet

8 62

Rezultate: Komuna ka nevojë për 62 kazanë me kapacitet 1.1 m3; Hap 4: Përcakto numrin e kamionëve të mbetjeve.

Per te gjithe konsumatoret

Sasia vjetore (2010)

Sasia ditore

Numri i rrugëve në ditë

ton/vit

ton/ditë

3246

8.9

Kapaciteti i makinerisë

Numri i duhur i transporteve

Numri i duhur i makinave

rrugë/ditë

ton

Trsp./vit

trsp./ dit.

nr.

324.6

0.9

Rezultate: Komuna ka nevojë për një kamion me kapacitet 10 tonësh, që mund të përdoret në 90% të kapacitetit të tij.

d) Optimizimi i përdorimit të kamionëve të mbetjeve Optimizimi i përdorimit të kamionëve mund të arrihet përmes përzgjedhjes se rrugëve efektive, si dhe duke siguruar mirëmbajtjen dhe riparimin e kamionëve dhe të kontenierëve. Ekzistojnë disa çështje të rëndësishme, që duhet të merren në konsideratë për të optimizuar përdorimin e kamionëve dhe reduktimin e kostos së operimit: Siç theksuam më parë, nevojitet 1-3 minuta për të shkarkuar në kamion një kontenier me vëllim 1.1 m3 që mban rreth 150 kg23. Nevojitet 5-10 herë më shumë kohë nëse duhet të mbledhim të njëjtën sasi mbetjesh, që gjendet në tokë dhe që duhet ngarkuar në mënyrë manuale. Kjo sjell reduktimin në maksimum të efiçiencës së grumbullimit të mbetjeve. Kjo do të thotë që është e shumë rëndësishme të adoptojmë numrin e nevojshëm të kontenierëve për të mënjanuar që mbetjet të grumbullohen poshtë kontenierëve apo ekzistencën e PGM-ve të hapura. Ndërkohë, në qytetet e mëdha paraqitet një problem serioz me pamundësinë për vendosjen e numrit të nevojshëm të kontenierëve në zonat me dendësi të lartë urbane apo komerciale (vendosja e tyre kundërshtohet nga banorët dhe bizneset), dhe ku ofruesi i shërbimit nuk i lihet asnjë zgjidhje tjetër veçse të ofrojë shërbime shtesë (2-herë në ditë) shumë të kushtueshme- kryesisht gjatë orëve të pikut, duke u përballuar me pengesa të shumta urbane (p.sh., trafiku). Grumbullimi i mbetjeve në kontenierë

Rekomandim 16: Si të shmangim zbrazjen e shpeshtë të kontenierëve në zonat me dendësi komerciale Për të shmangur zbrazjen e shpeshtë të kontenierëve brenda ditës, nevojiten hartimi i programeve specifike të grumbullimit dhe informimit, që konsumatorët të nxjerrin mbetjet pak para se vijë kamioni (1-2 orë para orarit të grumbullimit të mbetjeve). Për këtë është e nevojshme të kemi mirëkuptimin dhe bashkëpunimin e tyre, si dhe të kemi një seri rregullash dhe të mundësojmë zbatimin e tyre. 23

Mbështetja teknike për Bashkinë Shkodër (CSD, 2008).

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Aksesi i mirë ndaj PGM-ve dhe shmangia e parkimit

Kontenierët duhet të vendosen në një mënyrë të tillë që të jenë të aksesueshëm nga kamioni i mbetjeve. Është gjithashtu e rëndësishme të shmangen barrierat urbane, siç janë parkingjet përpara PGM-ve etj.

E GABUAR

E SAKTE

4 Adequate of the WCP FigureFigure 4: Vendosja e duhur e placement PGM-ve përgjatë akseve rrugore Grumbullimi efektiv i kontenierëve

Kontenierët duhet të grupohen në PGM të caktuara sesa të shpërndahen gjatë gjithë rrugës. Kjo do të kursente kamionin nga kryerja e një numri të madh procesesh NDALO dhe EC, që do të sillte rritjen e kohës së operimit dhe kostos së punës.

Rekomandim 17: Zgjidhja fillestare e organizimit të grumbullimit të mbetjeve dhe zgjerimi gradual i tij Zgjidhja më e favorshme nga pikëpamja e përballueshmërisë është të fokusohemi vetëm në rrugët kryesore. Por ndërkohë, kjo do të dekurajonte banorët të dërgonin mbetjet në distanca të largëta, duke sjellë hedhjen e tyre në pika ilegale në zona të hapura. Kështu, si zgjidhje, rekomandohet aplikimi i një skeme të thjeshtë që funksionon dhe është i zbatueshëm financiarisht dhe njëkohësisht të bëhet zgjerimi i skemës gradualisht sipas nevojave që lindin nga konsumatorët.

Ngarkimi i plotë i kamionëve

Kamionët duhet të jenë të mbushur (85-100%) në fund të ciklit të grumbullimit të mbetjeve, që të reduktojnë koston e transportimit të mbetjeve për në vendin e depozitimit. Kjo do të thotë se rrugët e grumbullimit duhen planifikuar që të grumbullojnë sasinë e mbetjeve në një kamion dhe jo të kërkojnë rrugë shtesë. Në këtë mënyrë, është e rëndësishme të shmangen rrugët gjysmë të mbushura për në landfill.

Zakonisht në qytete të vogla apo komuna, kamionët me kapacitet të madh përdoren për grumbullimin e sasive të vogla mbetjesh, që do të thotë se këta kamionë përdoren në mënyrë jo-produktive.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Rekomandim 18: Maksimizo përdorimin e kamionëve të mbetjeve Zgjidhja më ekonomike është përdorimi i kamionit në kohë të plotë brenda ditës (duke bërë 2 ose 3 rrugë në ditë dhe mundësisht deri në 2 turne në ditë). Kjo do të kërkonte organizim më të mirë të rrugëve të grumbullimit për secilin kamion. Gjithashtu, të shikohet mundësia e përdorimit të përbashkët të kamionit nga dy ose më shumë NQV, që do të reduktonte koston e punës.

Shmang pengesat urbane

Trafiku i dendur mund të reduktojë efiçiencën e shërbimit. Ekzistojnë disa mënyra për të shmangur pengesat urbane. Oraret e grumbullimit janë një aspekt i rëndësishëm për t’u marrë në konsideratë kur planifikojmë grumbullimin e mbetjeve dhe që influencon shumë në efektivitetin e përdorimit të kamionit. Duke përzgjedhur kohën e përshtatshme të grumbullimit mund të reduktojmë mbase edhe numrin e kamionëve që nevojiten.

Rekomandim 19: Organizimi i orareve të përshtatshme të grumbullimit për qytetet e mëdha Është më mirë që grumbullimi i mbetjeve nga zonat në qendër apo përgjatë akseve kryesore të bëhet kryesisht gjatë orëve të natës ose herët në mëngjes (nga ora 5-7:30), para se të fillojë trafiku dhe më pas të vazhdohet gjatë ditës me zonat periferike ku ka më pak trafik.

Ka edhe elemente të tjera që përmirësojnë itenerarët e kamionëve, të tilla si planifikimi me kujdes i itenerarëve (në nivel mikro e makro), duke marrë parasysh rregullat/parimet e planifikimit të tyre, duke synuar shmangien e pengesave natyrale dhe urbane dhe për optimizimin e qarkullimit NDAL dhe EC të kamionit të mbetjeve. Gjendja dhe mirëmbajtja e kontenierëve

Kushtet dhe mirëmbajtja e pajisjeve dhe kamionëve

Gjendja e kazanëve është një faktor shumë i rëndësishëm, që ndikon në efektivitetin, koston dhe efikasitetin e gjithë shërbimit të grumbullimit të mbetjeve. Gjithë kontenierët në përdorim duhet të jenë në kushte të mira: p.sh., ndërkohë që një punëtor do të mund të zhvendosë një kontenier 1.1m3 tek kamioni për shkarkim, por nuk do të ishin të mjaftueshëm 2-3 punëtorë të kryenin të njëtën proces nëse kontenieri do të ishte i dëmtuar (trupi i deformuar ose rrota të dëmtuara). Nga eksperienca dihet që kamionët e mbetjeve, në përgjithësi,vuajnë më shumë se kamionët normalë për shkak të ndalesave dhe ecjeve të shpeshta, gërryerjes nga mbetjet urbane, nevojave të veçanta për shërbimin që kërkon sistemi hidraulik i kamionit etj. 53

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Kur cikli i zbrazjes nuk funksionon siç duhet për shkak të dëmtimit të kazanit apo rrotave të tij, apo të daljes jashtë funksionit të kazanëve, shërbimi mund të vonohet (me 2-5 minuta për ndalesë ose më shumë) ose mund të bllokohet plotësisht, duke sjellë kështu rritje të madhe të kostos dhe numrit të personelit të nevojshëm. Po ashtu, për sa kohë që kamionët teknologjikë mbahen ndezur gjatë kohës së grumbullimit dhe ngarkimit të mbetjeve, vonesat e shkaktuara nga kushtet e papërshtatshme të makinave dhe kazanëve apo prania e sasive të mëdha të mbetjeve jashtë kontenierit përkthehen drejtpërdrejt në rritje të kostos së shërbimit të mbetjeve.

Rekomandim 20: Nevoja për mirëmbajtjen e kamionëve dhe të kontenierëve Është e rëndësishme që operatori i shërbimit dhe autoritetet vendore t’i kushtojnë më shumë vëmendje nevojës për zbatimin e një regjimi të rreptë për mirëmbajtjen dhe riparimin e kamionëve dhe kontenierëve, si dhe të vlerësojnë kostot që rrjedhin nga operimi me kamionë dhe kontenierë të dëmtuar.

e) Burimet Njerëzore për Grumbullimin e Mbetjeve (personeli dhe stafi administrativ) Një nga faktorët kryesorë të kostos së shërbimit është numri i punëtorëve dhe orët tyre të punës. Për këtë qëllim, është e nevojshme të përcaktohet numri optimal i personelit; është gjithashtu të rëndësishëm kualifikimi dhe përvoja e tij, të kemi një mjedis të mirë dhe të sigurtë që nxit punën me cilësi dhe me efektivitet. Për më tepër, nevojitet të kemi një përshkrim të qartë të punës, të kemi një shpërndarja efektive të kohës së personelit dhe të kontrollit të tij. Madhësia optimale e personelit është dy punëtorë për çdo makinë, por ndërkohë operatorët e shërbimit përdorin grupe me më shumë personel (nga 3-4 punëtorë për kamion). Arsyet që bëjnë të mundur përdorimin e grupeve të punës me shumë apo me pak punëtorë, përmblidhen në tabelën e mëposhtme:

Elementet që çojnë në rritjen e numrit të personelit

Masat e duhura për reduktimin e numrit të personelit

Mungesa e kontenierëve: Një pjesë e mbetjeve depozitohet në tokë dhe kërkon më shumë kohë për mbledhjen dhe grumbullimin e tyre

Verifiko mbushjen e kontenierëve dhe numrin e nevojshëm të kontenierëve për çdo PGM-ve.

Kontenierët jo të përshtatshëm ose jo uniformë: Nëse kapaciteti I kontenierëve nuk është i përshtatshëm, (të vegjël), ose ndryshojnë sipas formës apo kapacitetit, atëherë do të duhet më shumë kohë dhe ndoshta kamion shtesë për grumbullimin e mbetjeve.

Përdor vetëm kontenierë të standartizuar dhe me kapacitet prej 1100 litra

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Kamion jo i përshtatshëm: Vëtëm përdorimi i kamionëve teknologjikë me sistem hidraulik ngjeshje ofron efiçiencen e nevojshme për grumbullimin e mbetjeve.

Përdor kamion teknologjik për grumbullimin e mbetjeve urbane; përdorimi I kamionëve të hapur rrit shumë koston e operimit.

Mungesa e mirëmbatjes së kamionëve: Nëse sistemi i ngarkimit të kamionit ose vetë kamioni nuk funksionojnë mirë atëherë koha e punës do të jetë më e gjatë.

Mirëmbajtja rregullt dhe periodike e kamionëve.

Mungesa e mirëmbatjes së kontenierëve: Nëse kontenierët nuk funksionojnë mirë (rrota të dëmtuara), atëherë kërkohet më shumë kohë për kryerjen e shërbimit.

Mirëmbajtja sistematike e kontenierëve.

Organizim i dobët ose moskordinim midis pastrimit të PGM-ve dhe i shërbimit të pastrimit të rrugës: Nëse stafit që merret me grumbullimin e mbetjeve i kërkohet të pastrojë edhe rrugën, do të kërkojë më shumë kohë.

PGM-të duhet të jenë të pastruara përreth, në mënyrë që kamioni të ndalojë vetëm për të ngarkuar kontenierët.

Mungesa e mjeteve ose ato janë jo të përshtatshëm: Personelit do t’i duhet më shumë kohë për të kryer punën nëse nuk përdor mjetet e duhura të punës.

Mundëso pajisjen e personelit me pajisje dhe mjete të përshtatshme pune.

Mungesa e mjeteve dhe e rregullave të sigurisë në punë: Aksidentet, të cilat çojnë në rritjen e kostos së personelit.

Mundëso pajisjen e personelit me pajisje dhe mjete të përshtatshme për sigurinë në punë dhe rregulla të rrepta. Kur shoferi shkon në landfill, punëtorët duhet të angazhohen me ndonjë tjetër operacion. p.sh., fshirjen e vendit rreth PGM-së etj.

Manaxhimi i mirë i kohës së punës: Personeli nuk angazhohet në mënyrë efektive, p.sh., Kur kamioni shkon të shkarkojë në landfill.

Optimizimi i punës së personelit për përdorimin e kamionit24 Në bazë të praktikave aktuale në rajon apo në një kontekst më të gjerë shqiptar, ka një tendencë të vazhdueshme të autoriteteve vendore për të ulur koston e grumbullimit të mbetjeve, nëpërmjet:  Duke reduktuar frekuencën e grumbullimit, p.sh., rasti i qytetit të Koplikut ku zbatohet një shërbim me frekuencë një herë në dy ditë për zonat e largëta, ndërsa në pjesën tjetër të qytetit çdo ditë.  Duke rritur shkallën e automatizimit të përdorur në procesin e grumbullimit; p.sh., Bashkia Pukë dhe Komuna Velipojë kërkojnë të shmangin përdorimin e kamionit të hapur për grumbullimin e mbetjeve urbane dhe ta zëvendësojnë me një kamion teknologjik, çka do të sjellë zvogëlimin e numrit të personelit dhe uljen e kostos së largimit të mbetjeve. 24

PVMMN-të të Bashkive Koplik, Pukë dhe në Komunën e Velipojës (Co-PLAN, 2011)

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Megjithatë, një vëmendje më e madhe i duhet kushtuar metodave, kostoja e të cilëve rezulton në shpenzime më të ulëta për grumbullimin të mbetjeve. Ne duhet të krahasojmë rritjen e kostos sipas dy opsioneve të mëposhtme:  Operimi me më shumë personel (më shumë punëtorë dhe kosto të lartë personeli) por kursen kohën e operimit.  Operime me më pak punëtorë, por që sjell vonesën e kohës së shërbimit dhe kosto më të lartë të shpenzimeve nga karburanti. 3.2.3

Stacionet e Transferimit të Mbetjeve

a) Rëndësia e Stacioneve të Transferimit Manaxhimi i ardhshëm i mbetjeve urbane në nivel vendor do të shoqërohet me një rritje të vëllimit të punës për transportin e mbetjeve urbane, të materialeve të riciklueshme etj, për në impiantet ndërvendore, rajonale apo ndërrajonale të përpunimit të këtyre mbetjeve. Këto impiante mund të ndodhen në një largësi të konsiderueshme nga vendet e gjenerimit dhe të grumbullimit të mbetjeve urbane duke rritur koston e transportimit të tyre. Për materialet e ripërdorshme dhe të riciklueshme do të nevojitet vende për grumbullimin dhe ndarjen e tyre, duke përfshirë edhe ngjeshjen dhe paketimin e tyre. Për më tepër, nevoja për të transportuar mbetjet në një distancë të madhe dhe me kosto sa më efektive, do të kërkojë nevojën e këtyre vendeve apo impianteve të transferimit të mbetjeve ose ndryshe stacione transferimi (ST). b) Vlerësimi i nevojës për Stacionet e Transferimit Për të vlerësuar nevojën për këto impiante është e nevojshme të bëhen llogaritje dhe vlerësime për të përcaktuar nëse këto investime janë të zbatueshme dhe sjellin përfitime ekonomike. Elementet kyç që përcaktojnë nevojën për një stacion transferimi, bazohen në ekonominë e kohës së udhëtimit25 dhe distanca për depozitim direkt të kamionit për në impiantin e depozitimit përfundimtar. Grumbullimi i mbetjeve kryhet zakonisht me kamionë të vegjël me kapacitet që varion nga 5-7 ton, përsa kohë janë më të përshtatshëm të operojnë në zona urbane. Kostoja e transportit të mbetjeve nga zona e mbetjeve për në landfill është pak a shumë njësoj për tipa të ndryshëm kamionësh. Konsumi i karburantit dhe koha për transportin me kamionë 5, 7 apo 10 ton është pak a shumë e njëjtë me atë të kamionëve 20 apo 30 ton. Prandaj, kostoja e transportit për ton është deri 6 herë më lartë për kamionët e vegjël në krahasim me kamionët e mëdhenj. Kosto bëhet akoma më e madhe nëse kamionët nuk janë të mbushur 100% në fund të rrugës së grumbullimit (që në realitet ndodh shpesh). Ky është shkaku kryesor pse është me e lirë të bëhet transporti me kamion të mëdhenj dhe të rritet interesi për ST-ën; sa më e largët distanca për në landfill, aq më i lartë është interesi për ST-ën. Për më shumë informacion shikoni Aneksin 2 të manualit.

Përfitim ekonomik nga I cili vjen shmangia e transportit direkt për në landfill për distanca të largëta

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Për momentin, në vendin tonë nuk është ngritur ende një stacion lokal për transferimin e mbetjeve, po që nevoja për këto stacionë do të rritet me ndërtimin në vend të impianteve rajonale për trajtimin e mbetjeve dhe të nevojës për të reduktuar kostot e transportit për në këto impiante apo për depozitimin final të mbetjeve. Ndërkohë, stacionet për ngjeshjen dhe paketimin e mbetjeve, mund të jenë me interes për komunitetet e izoluara apo kur kemi variacione të mëdha sezonale të gjenerimit të mbetjeve (si p.sh., kur influencon turizmi). Ekzistojnë impiante të tilla që bëjnë të mundur paketimin, ngjeshjen e mbetjeve dhe njëkohësisht ruatjen e tyre në mënyrë të sigurtë, suke shmangur erërat e këqija dhe rrjedhjet e shllamit.Kufizimi kryesor për ndërtimin e tyre mbetet kostoja e lartë e ndërtimit dhe funksionimit të tyre. Standartet ndërkombëtare për vlerësimin e nevojës për Stacionet e Transferimit Bazuar në disa standarte të Bankës Botërore6 për vendet në zhvillim, është e nevojshme të ndërtohet një stacion transferimi nëse koha e udhëtimit drejt zonës së depozitimi është më pak se 30 minuta (vetëm vajtje) për një kamion që mban deri në 5 ton dhe jo më shumë se 45 minuta për kamionë që mbajnë deri në 8 tonë. Distanca të tjera referuese prej 30-40 km mund të gjenden në literaturë si pika/pragu i leverdishmërisë për ndërtimin e stacioneve të transferimit të mbetjeve, por kjo do të ishte e saktë vetëm për sasi të mëdha mbetjesh. Për distanca që i tejkalojnë pragun e mësipërm, është e domosdoshme përdorimi i stacioneve të transferimit. (Për më shumë informacion shikoni Aneksin 2)

Analiza e ekonomike e alternativave të depozitimit të mbetjeve, Bashkia Koplik (Co-PLAN, 2011) Në rastin e PVMMNU-ve për qytetin e Koplikut, distanca e rrugës për transportimin e mbetjeve urbane nga qyteti i Koplikut në landfillin e Bushatit është 36 km dhe koha e udhëtimit është rreth 43 minuta (nëse marrim parasysh se shpejtësia mesatare e lëvizjes është 50 km/orë). Duke iu referuar pragut të kohës së udhëtimit prej 45 minutash (shih kutizën e mësipërme), rezulton se jemi në kufirin e vlerësimit të nevojës/leverdishmërisë për një stacion transferimi. Prandaj, nëse autoritetet vendore vendosin të transportojnë mbetjet e tyre drejtpërdrejt në landfillin e Bushatit, ata duhet të zëvendësojnë kamionin aktual të mbetjeve (nga ai ekzistues me kapacitet prej 5 tonë me një tjetër me kapacitet deri në 10 ton), ose duhet shikojnë nevojën për një stacion transferimi për të ulur koston e transportit. Kostoja totale e një stacioni ndërvendor transferimi (përfshirë këtu të gjitha njësitë e qeverisjes vendore të Malësisë së Madhe) shkon deri në 660 lekë/ton. c) Tipat dhe Projektimi i Stacioneve të Transferimit Faktorë të rëndësishëm për t’u marrë parasysh në projektimin e stacioneve të transferimit përfshijnë: 26 IBRD/World Bank, 2000, Strategic Planning Guide for Municipal Solid Waste Management.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

   

Tipat/mënyra e transferimit që aplikohet. Kapaciteti i kërkuar për transferim. Kërkesat për pajisjet dhe mjetet ndihmëse. Kërkesat mjedisore.

Stacionet e transferimit duhet të ndërtohen sa më pranë zonave të gjenerimit të mbetjeve, në zona që kanë akses të mirë me rrugët kryesore, që shmangin apo minimizojnë kundërshtimet nga publiku, që nuk shkaktojnë çështje mjedisore, si dhe që rezultojnë me kosto optimale për ndërtimin dhe operimin e tyre. Në varësi të metodës së ngarkimit të mjeteve të transportit, stacionet e transferimit mund të klasifikohen në tri lloje të ndryshme:  Shkarkim i drejtpërdrejtë (në kamionë më të mëdhenj).  Shkarkim dhe magazinim (mbetjet transferohen dhe ruhen në zona të posaçme brenda stacionit, për tu transportuar në një kohë tjetër). d) Organizimi dhe Operimi i Stacioneve të Transferimit Stacionet e transferimit kërkojnë një sasi (minimum) të domosdoshëm të sasisë së mbetjeve, që në kontekstin shqiptar korrespondon nga 20’000 deri 30’000 banorë. Kështu, në pjesën më të madhe të rasteve ato mund të organizohen në nivel ndërvendor ose rajonal, ku një stacion transferimi mund të përdoret nga disa NjQV në rajon; operimi për transferimin dhe transportimin për në landfillet rajonale mund të menaxhohen nga bashkime ndërvendore ose nga privatët. Në drejtim të operimit në një stacion të drejtpërdrejtë transferimi, mbetjet shkarkohen nga kamionët e grumbullimit të mbetjeve drejtpërdrejt në një makinë më të madhe, që do t’i transferojë këto mbetje në një largësi më të madhe drejt destinacionit përfundimtar të tyre. Për këtë qëllim, ndërtohet një platformë me dy nivele që lejon transferimin e mbetjeve pa kosto shtesë. Në një stacion transferimi me magazinim, mbetjet shkarkohen dhe dërgohen në një zonë të caktuar të stacionit, për t’u përpunuar (ndarje, selektim, shtypje, paketimin e mbetjeve të riciklueshme etj) ose mund të ruhen përkohësisht derisa të ngarkohen në kamionët e mëdhenj të transportit. Mbetjet urbane më pas shtyhen drejt rimorkiuesve (kamionëve të mëdhenj) zakonisht me makineritë e ngarkimit me pirunj, fadroma etj.

Në disa stacione transferimi përdoren pajisje kompaktimi për të rritur dendësinë e mbetjeve para se të transferohen. Zakonisht, këto tipe ST krijojnë probleme me erën e keqe, rrjedhjet e shllamit, rreziqet për zjarr, duke e bërë këtë alternativë jo shumë të rekomandueshme në kontekstin shqiptar.

Figure 5 Foto ilustrative të një stacioni transferimi vendor (modeli me shkarkim dhe magazinim)

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

3.2.4 Ndarja e mbetjeve Një element i rëndësishëm për t’u marrë parasysh gjatë planifikimit të sistemit të grumbullimit të mbetjeve është planifikimi i skemave për ndarjen e mbetjeve, të cilat duhet të ndërthuren me skemat ekzistuese të grumbullimit të mbetjeve dhe të jenë pjesë e sistemit të përgjithshëm të MM. Edhe pse si fillim këto skema shihen si faktorë që rrisin koston në skemat ekzistuese apo si programe të ndërlikuara për ofruesin e shërbimeve dhe për publikun për t’i zbatuar, ato duhet të shihen si detyrime të së ardhmes dhe si masa thelbësore për t’u përqafuar nga autoritetet vendore në përputhje me politikat kombëtare për manaxhimin e mbetjeve. Planifikimi dhe zhvillimi i skemave për ndarjen e mbetjeve duhet të marrë në konsideratë dhe të bazohet në çështjet e mëposhtme: a) Sa e rëndëshme është ndarja e mbetjeve për prioritetet vendore? b) Çfarë mbetjesh, sa mbetje, cila është përbërja e tyre, apo ku mund të gjendet sasia e duhur e fraksioneve të dëshiruara të mbetjeve? c) Cilat janë skemat më të përshtatshme dhe efektive që përshtaten me realitetin vendor? a) Rëndësia e ndarjes së mbetjeve për prioritetet vendore Kryesisht prioritetet dhe objektivat për ndarjen e mbetjeve duhet qartësohen nga autoritetet vendore që në fillim. Çështjet e mëposhtme janë të rëndësishme për t’u marrë në konsideratë: Duke synuar këtë objektiv fokusi duhet të jetë në largimin nga Mbrojtja e rryma e mbetjeve urbane të fraksioneve të rrezikshme për shëndetit dhe shëndetin publik dhe për mjedisin. Kostot e agjësimit të tyre mjedisit duhet të kihen parasysh. Disa nga llojet më të zakonshme të mbetjeve të rrezikshme përfshijnë: Bateritë (makinat) Bateri (pilat) Medikamentet Mbetjet spitalore

Metalet e rënda Hidrokarbure Kimikatet Lubrifikantët e përdorur të makinave etj.

Këta komponentë të mbetjeve megjithëse përfaqësojnë vetëm një pjesë të vogël të rrymës së mbetjeve urbane, trajtimi dhe asgjesimi i tyre sjell një kosto shtesë për autoritetet vendore. Ndarja dhe maksimizimi i mbetjeve të riciklueshme apo të komMaksimizimi postueshme, si dhe reduktimi i vëllimit të mbetjeve urbane, janë Iindarjes së mbeobjektiva afatmesëm dhe afatgjatë për autoritetet vendore në tjeve dhe reduktimi përputhje me politikën kombëtare dhe prioritetet vendore. Disa i vëllimit të mbe- nga komponentët kryesorë që gjenden në rrymën e mbetjeve tjeve urbane janë: 1. Mbetje organike/ të tregjeve/të kopshteve: mbetje të perimeve, frutave, etc; Falë përqindjes së lartë të këtij lloji mbetjesh në Shqipëri, efekti që mund të ketë në reduktimin e sasisë së mbetjeve është shumë i lartë. Kjo metodë mund të aplikohet 59

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

në shtëpi, ose në impiante ndërvendore ose rajonale dhe kërkon një treg për kompostin e prodhuar. 2. Letra dhe kartoni: potenciali për reduktimin e peshës dhe sidomos të vëllimit të këtyre llojeve materialesh është i lartë, diku tek 20-25% në total, si dhe ekziston një treg i interesuar për për ripërdorimin dhe përpunimin e tyre. Megjithatë kërkon një sistem të veçantë për grumbullimin e mbetjeve. 3. Materiale inerte: eksperienca tregon se prezenca e inerteve dhe materialeve të tjera të ndërtimet dhe shkatërrimet (N&P) në rrymën e mbetjeve, mund të jetë problematike për higjenën e PGM-ve, pengesë për grumbullimin e mbetjeve urbane dhe një kosto shtesë për largimin e tyre. Nëse këto llojeve mbetjesh janë grumbulluar të ndara nga mbetjet urbane, ato mund të riciklohen ose përdoren si lëndë e parë në industrinë e ndërtimit. Reduktimi i kostos së MM-së

Nëse reduktimi i kostos së MM-së është objektivi i autoriteteve vendore, ato duhet të marrin në konsideratë materialet e vlefshme që gjenden brenda rrymës së mbetjeve. Materialet që kanë vlerë më shumë në treg janë: metalet, alumini, kanaçet, plastika (PET dhe të tjera). Metalet dhe kanaçet mblidhen kryesisht nga tregu informal i mbetjeve.

Në vijim, autoritetet vendore duhet të marrin gjithashtu në analizë edhe kostot, që lindin nga grumbullimi i veçuar, transporti dhe trajtimi i tyre, si dhe të vlerësojnë kursimet, që mund të vijnë nga devijimi i mbetjeve për në landfill. A mundet që kostoja e përfitimit nga këto materiale plus kursimet të jetë aq e lartë sa të bëjë të zbatueshme apo të mbulojë kostot e grumbullimit dhe transportimit të tyre? Po në rast se kostoja e përfitimit dhe kursimet është e ulët, atëherë ulja e kostos së plotë përmes ndarjes së mbetjeve do të kthehej në një sfidë për autoritetet vendore.

Rekomandim 21: Prezantim i sistemit të ndarjes së mbetjeve Edhe pse ndarja e materialeve të rrezikshme nga mbetjet e e tjera urbane është ende larg nga objektivat emergjentë të njësive vendore në Shqipëri, nevoja për të ndarë materialet e riciklueshme është bërë një përparësi në rritje për to. Prezantimi i skemave të përshtatshme të ndarjes duhet të shihet si e vetmja mënyrë për të përgatitur mbetjet për fazat e përpunimit dhe riciklimit, duke synuar minimizimin e mbetjeve të ngurta urbane. b) Specifikime për mbetjet që duhet mbledhur në mënyrë të diferencuar Para se të planifikohet skema e ndarjes, ka rëndësi që të gjenden përgjigje për disa nga pyetjet e mëposhtme:  Çfarë të ndahet dhe në çfarë sasie nevojitet? A ka ndonjë interes të mundshëm për materiale të caktuara? 60

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

 Ku mund të gjejmë pjesën më të madhe të materialeve të synuara- identifikimi i konsumatorëve që prodhojnë këto materiale, me qëllim që të përfshihen në skemat e ndarjes së mbetjeve? Autoritetet vendore duhet të dinë fillimisht se çfarë duhet të ndajnë, që do të thotë se ato duhet të përqendrohen tek materialet e riciklueshme kryesore (si plastika, letra, kartoni, metalet etj.) apo edhe tek materialet e kompostueshme (organike). Më pas, këto autoritete mund ta kthejnë këtë nisëm në një objektiv. Autoritet vendore mund të vendosin objektiva vendorë për ndarjen e rrymave të caktuara të mbetjeve ose në funksion të arritjes së objektivit të përgjithshëm për të ulur sasinë e mbetjeve që depozitohet në landfill. Në realitetin shqiptar, pjesa më e madhe e komunave dhe zonave periferike të qyteteve prodhojnë më shumë mbetje organike (mbi 50-60%), ndërkohë që zonat e urbanizuara prodhojnë më shumë materiale të riciklueshme (deri në 40%) në krahasim me komponentët e tjerë. Gjithsesi, autoritetet vendore duhet të dinë se sa është sasia e materialeve të riciklueshme apo të kompostueshme që gjendet brenda rrymës së mbetjeve urbane27. Këto të dhëna do të ndihmojnë për të indentifikuar saktësisht potencialet që mund të ndahen. Më pas, ka rëndësi që të përcaktohen fraksionet specifike të mbetjeve urbane, që paraqesin interes më të madh për biznesin e riciklimit, pasi kanë çmim të lartë shitjeje në treg. Për shembull, kohët e fundit në Shqipëri është rritur interesi për grumbullimin e materialeve plastike dhe metaleve, gjë që e bën ekonomikisht të realizueshëm grumbullimin e veçuar dhe transportimin e këtyre materialeve. Por aktualisht ky rast nuk vlen për materialet e letrës dhe të kartonit, ku për momentin çmimi i këtyre materialeve nuk mund të mbulojë kostot e drejtpërdrejta të grumbullimit dhe të transportit për distanca të mëdha. Çfarë të ndahet, sa duhet, a ka ndonjë interes për to?

Ku gjendet pjesa më e madhe e këtyre materialeve?

E rëndësishme është të evidentohen prodhuesit më të mëdhenj të këtyre mbetjeve specifike dhe lloji i mbetjeve që ata prodhojnë. Në tabelën e mëposhtme jepen prodhuesit kryesorë të llojeve të caktuara të mbetjeve (për riciklim dhe kompostim). Ndonjëherë informacioni organizohet në lidhje me vendndodhjen: ku mund ta gjejmë pjesën më të madhe të materialeve për të cilat jemi të interesuar apo ku është me e lehtë ose më e lirë për të grumbulluar atë veçmas?

Prodhuesit dhe vendet e duhura

Llojet e mbetjeve të synuara

Tregjet Zonat tregtare Restorantet, zonat turistike Veprimtaritë administrative Qendra e qytetit Periferitë, komunat, kopshtet bimore Industria

Karton, plastikë Karton, letër, plastikë mbetjet organike Mbetjet organike, qelqi Letra Letra, kartoni, plastika Mbetjet organike Mbetje specifike sipas prodhimit specifik

Siç është prezantuar më parë në këtë manual.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Të përzgjidhen skemat efektive që përshtaten me realitetin vendor

Për të parashtruar përsëri diskutimin lidhur me përzgjedhjen e sistemeve (skemave) të përshtatshme dhe efektive të ndarjes së mbetjeve urbane, që përshtaten më mirë me kushtet vendore dhe karakteristikat e konsumatorëve, ia vlen të prezantohen alternativat e mundshme të ndarjes së mbetjeve, në nivele të ndryshme, dhe të vlerësohet zbatueshmëria e tyre në kontekstin vendor shqiptar. Për të evidentuar dhe vlerësuar skemat më të përshtatshme të ndarjes së mbetjeve duhet të merren në konsideratë elementet e mëposhtme:  Madhësia e projektit/skemës.  Numri i rrymave të mbetjeve.  Caktimi i metodologjisë së duhur që përshtatet në nivel vendor. Madhësia e projekteve/ skemave të grumbullimit

Përvojat e deritanishme të prezantuara në disa qytete në Shqipëri kanë treguar se zbatimi i menjëhershëm i projekteve të mëdha për ndarjen e mbetjeve, kanë rezultuar të pasuksesshme për arritjen e objektivave.

Ka disa faktorë që ndikojnë në suksesin e zbatimit të projekteve të mëdha për ndarjen e mbetjeve, ku ato më të rëndësishme lidhen me mungesën e ndërgjegjësimit publik, organizimit të dobët dhe mungesës së përvojës nga ofruesit e këtij shërbimi. Rekomandim 22: Hapat për ngritjen e një skeme pilot për ndarjen e mbetjeve  Është më mirë të fillohet me projekte të vogla, sepse është më e lehtë për të krahasuar dhe vlerësuar programet dhe teknikat, si dhe për të përfituar përvojën e nevojshme për hartimin dhe zbatimin e programeve të mëdha.  Përzgjidh një zonë pilot, e cila mund të përmbajë një grup të vogël konsumatorësh, një rrugë ose një grup rrugësh (p.sh., rrugët tregtare), një apo disa lagje të qytetit (duke synuar familje të veçanta).  Rekomandohet të hartohen plane të sakta biznesi, studime të fizibilitetit apo analiza midis kostove dhe përfitimeve, para se të ndërmerren nisma të mëdha apo programe në shkallë të gjerë për ndarjen e mbetjeve.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Aplikimi i skemave pilot të ndarjes së mbetjeve brenda qytetit, Bashkia Lezhë (2011) dhe Bashkia Shkodër (2011)

Zona Pilot Pikat e ndarjes d j së mbetjeve

Projekti për ndarjen e mbetjeve në qytetin e Shkodrës: Bashkia Shkodër ka zbatuar skemën për ndarjen e mbetjeve të riciklueshme në një lagje pilot (Rr.Mark Lula), duke synuar 200 familje. Zbatimi i skemës së ndarjes së mbetjeve në qytetin e Lezhës: ku 46 % e familjeve kanë mundësi të ndajnë mbetjet në burim në dy rryma kryesore: organike dhe të riciklueshme (RC). Mbetjet e riciklueshme mblidhen dhe largohen të diferencuara nëpër kontenierë të veçantë, dhe depozitohen të veçuara në qendrën e grumbullimit të tyre (RËSC) tri herë në javë. Numri i rrymave të mbetjeve për t’u ndarë

Zakonisht, autoritetet vendore dhe industritë e riciklimit janë të interesuara në më shumë se një kategori mbetjesh. Por, ndarja e rrymës urbane të mbetjeve në disa komponentë do të sillte më shumë paqartësi dhe rezultate të dobëta.

Gjithsesi, ndarja e mbetjeve urbane në dy kategori (nënrryma) mbetjesh: duke zbatuar një skemë me dy kontenierë do të paraqiste alternativën më të mirë. Nëse ka interes të madh për disa nënkategori të caktuara mbetjesh (p.sh., vetëm për disa nga materialet e thata), atëherë rekomandohet që të përdoret sistemi dytësor i ndarjes së mbetjeve28. Kombinime të ndryshme mund të përzgjidhen për t’u veçuar nga skemat e ndarjes, ku më të përdorurat janë:  Ndarja e materialeve të riciklueshme nga ato jo të riciklueshme, ose  Fraksionet e lagështa (organike) ndahen nga materialet e thata (p.sh., letra, plastika, qelqi etj.). 28 Përfshin impiantet e shkarkimit, stacionet e riciklimit etj, ku mbetjet ndahen akoma më shumë sipas nënkategorive të kërkuara.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Rekomandim 23: Sistemet e preferuara për ndarjen e mbetjeve (sipas numrit të rrymave të mbetjeve) Ka raste kur autoritetet vendore janë të interesuara në më shumë se dy kategori mbetjesh. Kështu, për shembull, nëse një autoritet vendor ka planifikuar se përveç praktikave të riciklimit dhe groposjes do të aplikojë edhe trajtimin biologjik të mbetjeve urbane (me anë të kompostimit apo metodave të tjera të trajtimit biologjik), atëherë rekomandohet përdorimi i sistemit me 3 kontenierë (ose kosha). Në këtë fazë, është e rëndësishme të vlerësohet në ç’mënyrë dhe ku do të prezantohen skemat efektive të ndarjes së mbetjeve? A mjaftojnë skemat parësore të ndarjes së mbetjeve për të veçuar fraksionet e kërkuara nga rryma e mbetjeve urbane? 1. Skemat parësore të ndarjes së mbetjeve përbëhen nga infrastruktura parësore e grumbullimit të veçuar të mbetjeve, me anë të së cilës synohet ndarja e mbetjeve të riciklueshme, apo fraksioneve të rrezikshme nga rrjedha e mbetjeve vendore. Skemat më të përdorshme janë: Ndarja e mbetjeve në burim, e cila përbëhet nga grumbullimi i materialeve të veçuara drejtpërdrejt në burim (shtëpitë dhe/ose njësitë e biznesit); dhe Ndarja në anë të rrugës, që përfaqëson grumbullimin e materialeve të veçuara në pikat publike të grumbullimit të mbetjeve që ndodhen në anë të rrugëve, në kryqëzime, brenda lagjeve apo pranë qendrave tregtare; Për të përcaktuar skemën më të përshtatshme të ndarjes së mbetjeve në realitetin vendor, të dyja skemat parësore duhet të prezantohen dhe të vlerësohen gjatë procesit të planifikimit.  Skemat e ndarjes së mbetjeve në burim: Kontenierët e mbetjeve (ku shpesh përdoren edhe qese plastike) mund të instalohen brenda shtëpive apo pranë hyrjes së pallateve. Kjo është një zgjidhje e kushtueshme që ka nevojë për një partneritet të fortë me publikun. Gjithashtu, kërkon një bashkëpunim të ngushtë me biznesin dhe industrinë e riciklimit për të ndarë kostot dhe për ta bërë atë sa më efektive. Në lidhje me organizimin, kjo metodë paraqitet e ndërlikuar dhe komplekse, ku kamioni duhet të përshkojë distanca të mëdha për të grumbuluar materialet nga shtëpia në shtëpi, kërkon një koordinim të mirë mes operatorit dhe konsumatorëve për oraret e grumbullimit dhe frekuencën e përshtatshme të rigrumbullimit. Gjithashtu, kjo metodë ka nevojë për pranimin dhe bashkëpunimin e publikut (ata duhet të bëjnë ndarjen e mbetjeve të tyre dhe të nxjerrin jashtë koshat apo qeset plastike sipas një orari të përcaktuar). Përcaktimi i metodologjisë së përshtatshme në nivel vendor

 Skemat e ndarjes në burim duken29 shumë të përshtatshme dhe efektive në nivel rural dhe suburban, dhe sidomos në zonat tregtare dhe industriale. Në rajonin e Tiranës dhe të Durrësit, kompanitë e riciklimit aktualisht grumbullojnë materiale riciklues (plastike dhe letër) drejtpërdrejt nga industritë pranë tyre.  Sensibilizimi, rregullat vendore dhe stimulimet financiare janë elementet kryesore për funksionimin me sukses të këtyre skemave. 64

29 Ato ende nuk janë prezantuar zyrtarisht në Shqipëri, përveç në ndonjë projekti të vogël pilot të zbatuara në Tiranë, Shkodër, etj.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

@$+/A &BCC&

&'"*A%#%&

Skemat e grumbullimit dhe të ndarjes në burim, parashikuar për Komunën Velipojë (Co-PLAN, 2011) Grupet e synuara: 100 ndërtesa në zonën e plazhit; 100 pika individuale të grumbullimit (kontenierë 2–ngjyrësh me kapacitet 50 litra). Shërbimi: 3 herë në javë për mbetjet organike dhe 1-2 herë në javë për mbetjet e ricikluara; Përfitimet: Ofrohet shërbim i grumbullimit të mbetjeve në një zonë me rrugë të ngushta; përgatiten për riciklimin rreth 20% të rrjedhës aktuale të mbetjeve; Kufizimet: Rritja me 4.5% e kostos totale vjetore; Mungesa e njohurive dhe sensibilizimit; skema funksionon vetëm një pjesë të vitit, gjatë verës.

Zona veriore e vilave në zonën e plazhit të Komunës së Velipojës

rruga e kalimit të kamionit

pikë grumbullimi në burim

 Skema e ndarjes në PGM në anë të rrugës: Vendosja e sistemeve/pikave të ndarjes së mbetjeve në anë të rrugëve mbetet një skemë e zakonshme për zonat urbane, ku mbetjet grumbullohen në pika publike të përbashkëta. Kjo metodë është më pak e komplikuar, më pak e kushtueshme sesa alternativa e parë. Megjithatë, ajo nuk është dhe aq efektive sa skema e ndarjes në burim. Edhe pse nismat aktuale në Shqipëri kanë rezultuar të pasuksesshme deri tani, kjo skemë mbetet më praktike për përdorim në nivel qyteti. Për sa kohë që bizneset dhe qytetarët janë të familjarizuar më këtë lloj sistemi, ata mund të përshtaten lehtësisht me ndryshimet mbi këtë sistem.

Skema është financiarisht e realizueshme për buxhetin e njësive vendore, por kërkon një sensibilizim të vazhdueshëm, njohuri dhe edukim të opinionit publik. Për më tepër, kjo skemë është në përputhje me rekomandimet kombëtare për ndarjen e mbetjeve për zonat e mbetjeve vendore.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Zbatimi i sistemit me 3-kosha në Bashkinë Fier (Co-PLAN, 2010) Grupi i synuar: Njësitë e biznesit, shtëpitë që jetojnë pranë rrugëve kryesore, një lagje pilot si dhe 8 shkolla. Zona pilot: rrugët kryesore, 8 shkolla, një lagje. Ofruesi i shërbimit: Ndërmarrja bashkiake e pastrimit të qytetit të Fierit. Infrastruktura: 35 pika të përbashkëta të ndarjes (105 kazanë me ngjyra). Grumbullimi dhe organizimi: çdo ditë për mbetjet organike (kazanët e gjelbër) dhe mbetjet e tjera (kazanët gri) dhe 3 herë në javë për mbetjet e riciklueshme (kazanët blu).

“On side” në waste “Pikatthe e ndarjes” anë tëseparation rrugës points Rrugët e zgjedhura të ndarjes së mbetjeve Selected waste segregation roads

2. Sistemi dytësor i ndarjes së mbetjeve: stacionet apo qendrat e riciklimit mund të shërbejnë si sisteme plotësuese të sistemit parësor të ndarjes së materialeve të riciklueshme (pranimi, ruajtja e përkohshme dhe ndarja e mëtejshme e tyre). Për shembull, ngritja e qendrave të riciklimit merr një rëndësi të veçantë në zonat e largëta apo në qytetet e vogla, (p.sh., qyteti i Fushë-Arrëzit dhe qyteti i Pukës). Kështu duke siguruar magazinimin e materialeve të riciklueshme deri në grumbullimin e një sasie të caktuar, do t’ibënte këto materiale ekonomikisht të leverdishme për t’u transportuar dhe shitur në tregjet rajonale të riciklimit. Këto objekte mund të jenë të dobishme për të depozituar dhe ndarë një gamë të gjerë të mbetjeve të veçanta (si mbetje të rrezikshme të familjeve, mbetje vëllimore apo mbetje të llojeve të tjera). Rekomandim 24 : Vendndodhja e impianteve dytësore të ndarjes së mbetjeve Përvojat ndërkombëtare tregojnë se sa më pranë zonave të banuara të jenë qendrat e riciklimit, aq më i lartë është koeficienti i ndarjes së mbetjeve. Kjo do t’i mundësonte autoriteteve vendore të ulin koston e grumbullimit dhe të transportit, si dhe të vënë në funksionim zbatimin me sukses të skemave të tjera të grumbullimit, siç janë skemat me porosi ose me telefonatë’ dhe në të njëjtën kohë do të inkurajonte komunitetin dhe biznesin për të sjellë materialet e tyre të riciklueshme drejtpërdrejt në këto qendra. Rekomandohet që sistemet dytësore të ndarjes së mbetjeve të ndërtohen brenda apo pranë zonave të banuara, në periferi të qyteteve. Së fundi, ka disa nisma dhe projekte vendore që mbështeten nga donatorë/programe30 të huaja për ndërtimin e qëndrave të riciklimit. Shqetësimet kryesore për tu adresuar nga stacionet dytësore të ndarjes së mbetjeve lidhen me efektivitetin dhe dobishmërine e tyre

30 Vetëm gjatë dldp Faza -2 është financuar ndërtimi i dy impianteve për ndarjen e mbetjeve në qytetin e Lezhës dhe në Komunën e Dajçit, në Lezhë.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

për sistemin parësor të ndarjes së mbetjeve dhe për të përmbushur nevojat e tregut (me qëllim që të sigurohet cilësia dhe sasia e dëshiruar e materialeve të riciklueshme), si dhe për të siguruar administrimin me efektivitet dhe financimin e qëndrueshëm të këtyre veprimtarive. Për sa kohë që NjQV-të janë të papërgatitura, pa përvojë dhe me probleme financiare; por në të njëtën kohë, sektori privat ka krijuar disa praktika të mira në këtë sektor dhe po shfaq interes në rritje për mbetjet e riciklueshme, prandaj kërkohet privatizimi apo përfshirja aktive e sektorit privat në këto iniciativa private. Rekomandim 25: Manaxhimi i qendrave të riciklimit Prandaj, është shumë e rekomandueshme që qendrat e riciklimit të menaxhohen nga sipërmarrjet private ose partneritete publik-privat, me një pjesëmarrje proaktive të industrisë së riciklimit.

Zbatimi i qendrës së riciklimit në qytetin e Fierit, Bashkia Fier (Co-PLAN, 2010) Mbetjet e synuara: mbetjet e ndara, që vijnë nga sistemi me 3 kosha, duke përfshirë mbetjet e ndara nga shkollat dhe burime te tjera. Vendi: Landfilli i Bashkisë të qytetit të Fierit. Ofruesi i shërbimit: Ndërmarrja e pastrimit e qytetit të Fierit; vullnetarë të komunitetit rom, një sipërmarrës privat. Cikli i mbetjeve: mbetjet pranohen, ndahen dhe magazinohen në katër kategori kryesore (letër, plastika e hollë dhe ajo e trashë, metalet si dhe komponentë të tjerë të vegjël, si qelqi, tekstilet, bateritë etj.). Ështe e rëndësishme të merren në konsideratë edhe veprimtaritë informale31 për grumbullimin e materialeve të riciklueshme, të shtrira gjerësisht në qytete kryesore. Këto veprimtari konsistojnë në ndarjen e mbetjeve (gërmimi nëpër kazanë apo në vendet e depozitimit të mbetjeve) dhe më pas i shesin tek bizneset e riciklimit.

Të menaxhuara nga grupe të popullsisë rome.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Në fakt, këto veprimtari informale po shkaktojnë disa probleme për skemat e grumbullimit në shumë qytetet dhe që në vetvete po krijojnë një imazh të keq për vetë qytetin. Prandaj, nga njëra anë, këto veprimtari duhet të shmangen nga rrugët dhe nga pikat e grumbullimit të mbetjeve dhe, nga ana tjetër, ky sektor informal mund të mbështetet, duke gjetur skema të tjera të përshtatshme për grumbullimin e materialeve të riciklueshme. Objektivi është që ky sektor të përfshihet brenda skemës vendore të ndarjes së mbetjeve deri sa të formalizohet gjithë sektori i riciklimit. Masat e propozuara për këtë sektor kanë të bëjnë me formalizimin e këtyre veprimtarive, ngritjen e ndërmarrjeve të vogla dhe më pas me ofrimin e asistencës ekonomike për to. Rekomandim 26: Masat e rekomanduara për mbështetjen e sektorit informal të riciklimit  Formalizimi i veprimtarive të tyre dhe caktimi i fushave/vendeve të duhura për operacionet e tyre (caktimi i rregullave dhe standardeve; kontrolli dhe zbatimi i tyre; caktimi i vendeve specifike).  Dhënie e mbështetjes së drejtpërdrejtë për veprimtaritë e tyre (përmirësimi i kushteve të punës, dhe prezantimi i masave mbrojtëse dhe shëndetësore (pajisje, rroba etj.) edukimi në vendin e punës si dhe asistencë përfshirë këtu edhe mbështetjen financiare.

Fomalizimi i sektorit informal të riciklimit, Bashkia Korçë (2005-2008) Një shembull i mirë është ngritur në qytetin e Korçës vitet e fundit, ku sektori informal i mbetjeve është formalizuar (i regjistruar zyrtarisht dhe konsideruar partner për autoritetet vendore). I është dhënë vend për ushtrimin e aktivitetit si dhe infrastruktura e nevojshme për ndarjen dhe magazinimin e materialeve të riciklueshme (pajisje për ngjeshjen dhe paketimin). 3. Sistemet e Rikuperimit të Materialeve (QRM): ngritja e stacioneve te automatizuara për ndarjen e mbetjeve (me konvejer mekanik) aplikojnë metoda efektive dhe cilësore për ndarjen dhe rikuperimin e materialeve, por në të njëjtën kohë janë një alternativë shumë e shtrenjtë për administrimin e mbetjeve në nivel vendor. Këto stacione shërbejnë për dy qëllime kryesore:  Të përmirësojnë ndarjen e metëjshme të materialeve nëpër nënkategori.  Të përgatisin, përmirësojnë rrymën e mbetjeve sipas metodës së trajtimit të përzgjedhur (kompostim, mbetjeve për energji etj).

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Këto objekte zakonisht ngrihen kur industria është e interesuar për komponentë të caktuar të mbetjeve, që kërkojnë ndarjen e materialeve në fraksione specifike, nëpërmjet proceseve e ndarjes manuale apo/dhe mekanike. Aktualisht në vendin tonë ekzistojnë disa impiante për ndarjen e mbetjeve, të ndërtuara kryesisht nga industria e riciklimit në rajonin Tiranë-Durrës. Në këto impiante janë instaluar sisteme të ndarjes mekanike të mbetjeve për përpunimin e mëtejshëm të tyre për riciklim. Burimi kryesor i mbetjeve që përpunohet në këto impiante janë kryesisht materiale, që vijnë nga importi dhe shumë pak mbetje vijnë nga tregu i brendshëm. Edhe pse instalimi i një impianti për ndarjen mekanike të mbetjeve mund të jetë alternativë e së ardhmes, instalimi i stacioneve të thjeshta për ndarjen manuale të mbetjeve për momentin mund të rezultojnë më efikase dhe mbështetëse për skemat e reja pilote të grumbullimit të diferencuar të mbetjeve. Objektivi dhe sfidat kryesore të autoriteteve vendore në Shqipëri është të krijojnë partneritete të përshtatshme me industrinë e riciklimit, për t’i përfshirë ata në skemat e ndarjes së mbetjeve brenda qyteteve, për shembull, për t’u caktuar apo deleguar atyre objekte vendore si stacione riciklimi, apo ndofta për të lidhur kontrata afatgjate për grumbullimin e mbetjeve për riciklimin apo përpunimin e tyre.

Figure 6 Shembuj të qëndrave të Ndarjes së Mbetjeve të Riciklueshme në Hercegnovi, Montenegro dhe në Landfillin e Bushatit.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Ndërtimi i Qendrës për Ndarjen e Mbetjeve të Riciklueshme (QNMR), Bashkia Lezhë33 (URI, 2011) QNMR është një qendër për ndarjen e mbetjeve të riciklueshme, që operon si plotësuese e sistemit parësor të ndarjes dhe grumbullimit të mbetjeve në qytetin e Lezhës. Ndërtimi: një qendër e ndërtuar në një sipërfaqe prej 500 m2, projektuar dhe vënë në dispozicion nga Bashkia Lezhë. Për ndërtimin e këtij impianti u hartua një studim fizibiliteti për ndërtimin e tij ashtu si edhe për tregun e riciklimit; këto u pasuan nga një projekt për ndërtimin dhe operimin e qendrës. Ndërtesa kërkon punime për rikonstruksionin e saj dhe instalimin e pajisjeve dhe mjeteve të nevojshme për të ndarë mbetjet. Në vijim, u analizuan opsionet ligjore lidhur me manaxhimit të shërbimit në këtë qëndër, dhe alternativave, që ngriheshin për manaxhimin e saj. U vendos për dhënien me qera të objektit tek një kompani e specializuar nëpërmjet një kontrate emphyteusis. Nëpërmjet kësaj kontrate u parashikua ofrimi i shërbimeve të ndarjes së mbetjeve të riciklueshme. Funksionimi i skemës (proceset e ndarjes dhe të magazinimit të mbetjeve): mbetjet e riciklueshme do të mblidhen dhe transportohen në mënyrë të diferencuar për në QNMR nga një sipërmarrës i kontraktuar (për grumbullimin dhe transportin e mbetjeve). Shërbimi mbulon 1/3 e zonës së mbetjeve dhe pritet të shtrihet në gjithë qytetin në vitet në vijim, siç është parashikuar në Planin e Manaxhimit të Mbetjeve. Kostoja e manaxhimit (investimet shtesë, operimi dhe mirëmbajtja) do të mbulohen nga një entitet privat që menaxhon shërbimin. Hyrjet dhe daljet e mbetjeve në qendër do të monitorohen dhe të dhënat do të regjistrohen çdo ditë. Përfitimet e Bashkisë Lezhë nga QNMR-ja: gjatë vitit të parë QNMR pritet të ndajë rreth 1516 ton mbetje të riciklueshme, si letër, plastikë, qelq dhe metal. Përdorimi i mbetjeve të riciklueshme do të reduktojë sasinë dhe vëllimin e mbetjeve që shkojnë në landfillin e Bushatit. Vetëm gjatë vitit të parë, pritet të reduktohet deri në 17% të mbetjeve të destinuara për në landfill. Në terma financiarë: Përfitimet nga QNMR-ja mund të përmblidhen si më poshtë: 1. Të ardhurat vjetore të kontratës së qerasë paguhen nga operatori privat që menaxhon QNMR-në. Të ardhurat e bashkisë priten të rriten çdo vit me 1,687,650 Lekë. 2. Kosto e transportimit të mbetjeve për në landfill është reduktuar në sajë të ndryshimit të destinacionit të mbetjeve të riciklueshme. 3. Kostoja e trajtimit të mbetjeve për në landfillin e Bushatit do të reduktohet gjithashtu si rezultat i ndryshimit të destinacionit të mbetjeve të riciklueshme.

32 Në kuadër të Projektit Plani i Manaxhimit të Mbetjeve (PMM) në Bashkinë Lezhë, bashkëfinancim i Ambasadës së Mbretërisë së Holandës/ dldp/ Bashkia Lezhë.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

3.3

Trajtimi i Mbetjeve

Ekzistojnë argumente të ndryshme në favor apo kundër nismave vendore për minimizimin e mbetjeve dhe më specifikisht për riciklimin dhe kompostimin e tyre. Këto metoda duhet të analizohen në kontekstin vendor, duke filluar që nga vlerësimi i përgjithshëm e deri tek aplikimi i tij në terren. Kërkesa për minimizimin e mbetjeve nuk lidhet vetëm me përmbushjen e objektivave kombëtare; por shihet edhe si mënyra e vetme për të ulur barrën financiare të shkaktuar nga rritja e tarifave të groposjes së mbetjeve në landfill. Sipas Planit Kombëtar të Manaxhimit të Mbetjeve, duke filluar nga viti 2015 ose ndoshta më herët, NjQV-të nuk do të lejohen të përdorin vendgrumbullimet e pakontrolluara lokale33, ndërsa alternativa e ardhshme do të jetë depozitimi në një landfill rajonal. Këto kufizime për depozitimin përfundimtar të mbetjeve do t’i nxisin autoritetet vendore të gjejnë zgjidhje të tjera për minimizimin e peshës së mbetjeve, të tilla si riciklimi dhe kompostimi, sesa t’i dërgojnë ato në landfillin rajonal. Pengesa kryesore për nisjen e aktiviteteve të riciklimit dhe kompostimit lidhen me kostot shtesë që NjQV-të duhet të përballojnë për të ngritur një sistem të ndarjes së mbetjeve. Rrjedhimisht, kostoja e grumbullimit dhe transportit të mbetjeve do të rritet me 25-30%, vetëm duke kaluar nga një sistem i zakonshëm, në atë me 3 kosha.9

3.3.1

Riciklimi

a) Rëndësia e riciklimit Riciklimi është një nga elementet themelore të minimizimit të mbetjeve. Edhe pse i vetëm riciklimi nuk mund t’i zgjidhë problemet e administrimit të mbetjeve për komunitetet vendore, ai mund të devijojë një pjesë të mirë të rrymës së mbetjeve nga transporti dhe depozitimi në landfillet rajonale. Kohët e fundit janë evidentuar zhvillime të rëndësishme dhe një rritje e interesit për materialet e riciklimit, si metale dhe plastikë, por më pak për letër, karton apo qelq etj., kryesisht në qytetet e mëdha në Shqipëri. Në nivel strategjik, duke iu referuar politikës kombëtare të mbetjeve, zhvillimi i këtij sektori do të kërkojë një përpjekje të përbashkët dhe të koordinuar të të gjithë aktorëve kombëtarë, rajonalë dhe lokalë në mënyrë që të arrihen objektivat specifikë të përcaktuar nga kjo politikë. Për më tepër, riciklimi mund të kthehet në një zgjidhje tërheqëse për NjQV-të nëse autoritetet marrin në konsideratë dhe shfrytëzojnë avantazhet financiare, p.sh., reduktimi i kostos së trajtimit të mbetjeve dhe mundësisht shfrytëzimi i përfitimeve financiare nga shitja e materialeve të riciklueshme.

33 34

Nëse nuk përmbushin kriteret për depozitimin e kontrolluar të mbetjeve urbane. PVMMNU për qytetin e Fierit,fq. 71.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Rekomandim 27: Aktivitetet vendore për të mbështetur/nxitur riciklimin Në zbatimin të politikës kombëtare për mbetjet, autoritetet rajonale dhe vendore duhet të përfshijnë në planet e tyre rajonale dhe vendore veprimtaritë e mëposhtme:  Hartimin dhe realizimin e fushatave vendore të ndërgjegjësimit të komunitetit.  Zbatimin e skemave alternative pilot për grumbullimin e diferencuar të mbetjeve, që përshtaten më mirë me lagjet e qytetit apo me zonat ndërurbane, apo për konsumatorë të veçantë, p.sh., për grumbullimin e mbetjeve tregtare.  Hartimin dhe nxitjen e nismave të komunitetit për ndarjen dhe riciklimin e rrymave specifike të mbetjeve, si drusore, mbetje ndërtimore dhe të shkatërrimit, plastikë, letër, alumin etj, duke ofruar mundësi për bizneset lokale në këtë sektor.  Nxitja e zhvillimit të tregut për materiale të riciklueshme, duke përfshirë zhvillimin e përdorimeve dhe tregjeve për produktet e ricikluara, dhe masave për të përmirësuar cilësinë dhe sasinë e materialeve të riciklueshme për ripërpunim.  Nxitjen dhe zhvillimin e tregut të riciklimit në nivel vendor, për të reduktuar distancën e transportimit të materialeve të riciklueshme para ripërpunimit, duke mbështetur biznesin lokal dhe mundësitë për punësim.  Kryerjen e analizës merceologjike të mbetjeve urbane.

b) Si ta bëjmë të funksionojë? Riciklimi nuk është një proces ku autoritetet vendore mund të veprojnë vetë në mënyrë të pavarur; por ka nevojë për përfshirjen dhe pjesëmarrjen aktive të industrisë së riciklimit dhe të komunitetit vendor. Detyra e autoriteteve vendore është të krijojnë një mjedis të favorshëm për zhvillimin e këtij sektori në nivel vendor; të krijojnë dhe zbatojnë skema të ndarjes së mbetjeve; të nxisin investimet e biznesit të riciklimit dhe pjesëmarrjen aktive të tij. Është gjithashtu përgjegjësia e autoriteteve vendore të rrisin ndërgjegjësimin publik dhe edukimin e komunitetit për parandalimin e mbetjeve, ripërdorimin, riciklimin, kompostimin e tyre etj. Ideja nuk është vetëm të prezantohen këto skema të ndarjes dhe riciklimit të mbetjeve si një detyrim ndaj politikës kombëtare në këtë sektor, dhe që më pas mund të kthehen në një barrë organizative dhe financiare për administratën vendore. Qëllimi është që të planifikohen dhe zbatohen skema me kosto efektive, do të cilat do të mund të gjenerojnë materiale cilësore në një sasi të konsiderueshme, në përgjigje të kërkesave të industrisë së riciklimit. Hapat e mëposhtëm jepen si rekomandime për t’u marrë në konsideratë në fazën e planifikimit të skemave të riciklimit, për arritjen e objektivave në këtë sektor. Për përmbushjen e këtyre hapave dhe për realizimin e veprimtarive të domosdoshme mund të jetë e nevojshme një ekspertizë e jashtme.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

1 Masat përgatitore

Ndërgjegjësimi i komunitetit, inkurajimi dhe përfshirja aktive e aktorëve për riciklim

5 Të sigurohen burimet financiare

Të sigurohet afërsia me tregun e riciklimit

4 Të analizohen përfitimet ekonomike / realizueshmëria

Të sigurohet cilësia e produkteve

Figure 7: Hapat për planifikimin e një programi riciklimi

Masat përgatitore

Në këtë fazë përcaktohen aktorët e mundshëm që mund të përfshihen, përcaktohen llojet e mbetjeve që kanë vlerë për tregun e riciklimit dhe origjinën e tyre: së pari, është mirë të kemi informacion të hollësishëm për aktorët e riciklimit dhe mbledhësit e mbetjeve, që veprojnë në qytet, rajon apo më gjerë, si dhe për çmimet e materialeve të riciklueshme.

Analiza e sasisë dhe përbërjes së mbetjeve, do të ndihmojë të përcaktoni dhe vlerësoni vlerën e materialeve të riciklueshme dhe burimet e prodhimit të tyre. Ka rëndësi që të evidentohet dhe të fillohet nga prodhuesit më të mëdhenj të mbetjeve të riciklueshme dhe përcaktimin e llojit të mbetjeve që ata prodhojnë. Të sigurohet afërsia me tregun e riciklimit

Afërsia me tregun e riciklimit është një tregues i rëndësishëm, që rrit përfshirjen dhe interesin e industrisë dhe të bizneseve të riciklimit, për shkak të kostove të ulëta të transportit. Pyetja që bëhet zakonisht është: Ku janë tregjet? Sa është largësia nga tregjet? Kush do t’i mbledhë materialet e riciklueshme? Ku dhe nga kush do të ndahen dhe presohen materialet e riciklueshme? Si do të transportohen materialet e riciklueshme dhe nga kush? Sa do të jetë kostoja e transportit?

Objektivi nuk është thjesht të gjejmë dhe analizojmë sa afër janë tregjet e riciklimit dhe sa i lartë është interesi në materialet e riciklueshme që prodhon qyteti, por gjithashtu për të afruar dhe rritur interesin e tregut. 73

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Të analizohen përfitimet ekonomike

Vlerësimi ekonomik i riciklimit të mbetjeve është një detyrë e vështirë, sepse shumë nga ndikimet e përfituara në mjedis dhe në aspektin social nga riciklimi janë afatgjata ose në disa raste jo shumë të matshëm. Kjo rrjedhimisht bën të vështirë për të përcaktuar përfitimet sasiore direkte apo financiare nga riciklimi.

Balanca (krahasimi) midis përfitimeve (përfshirë këtu ato ekonomike nga shitja e materialeve të riciklueshme apo kursimeve nga depozitimi i më pak mbetjeve në landfill) dhe kostos së drejtpërdrejtë për grumbullimin e ndarë dhe transportimin e mbetjeve, është një faktor i rëndësishëm për të qenë në favor apo kundër aplikimit të riciklimit në një shkallë më të gjerë. Riciklimi është një biznes konkurrues, ku çmimet që paguhen për materialet e riciklueshme ndryshojnë vazhdimisht sipas kërkesës dhe ofertës në treg. Nëse nuk ka treg për materialet e riciklueshme apo nëse publiku nuk është ende gati për të blerë produkte të bëra nga materiale të ricikluara, atëherë edhe riciklimi në fund do të dështojë. Është e rëndësishme që të vlerësohet me një sy kritik kostoja dhe zbatueshmëria e çdo skemë të madhe riciklimi, para fillimit të ndonjë programi të madh dhe të kushtueshëm për riciklimin e mbetjeve. Një analizë e hollësishme e kostove dhe përfitimeve për një skemë riciklimi përmbledh identifikimin dhe analizimin e të gjitha kostove dhe përfitimeve të brendshme dhe të jashtme.

kostot KOSTOT E BRENDSHME: Pajisjet, pagat, dhe kostot e tjera operative, etj.;

KOSTOT SHTESË: Nivel i lartë fiskal për të mbuluar kostot shtesë, dekurajimi i publikut për të paguar; për depozitim nëse materialet e riciklueshme nuk përmbushin kërkesat e tregut, etj,;

përfitimet PËRFITIMET E BRENDSHME: Të riciklueshmet ndahen dhe ngjishen, e më pas shiten me fitim. Ulet kostoja e transferimit dhe e depozitimit në landfillet rajonale, etj.;

PËRFITIME TË JASHTME: Përfitime mjedisore, krijimi i vendeve të punës, kursehet hapësira e landfillit, etj.

Figure 8: Kostot dhe përfitimet nga aktivitetet e riciklimit

Është e rëndësishme që kostot duhet të mbahen më të vogla se përfitimet, në mënyrë që të realizohen përfitime ekonomike dhe që aktiviteti të mbetet ekonomikisht i qëndrueshëm; përjashtime bëhen kur riciklimi ka nevojë të subvencionohet nëse përfitimet mjedisore apo përfitime të tjera sociale janë të rëndësishme për autoritetet vendore.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Të sigurohet cilësia e produktit

Blerësit e materialeve të riciklueshme do të jenë të interesuar si për sasinë ashtu edhe cilësinë e materialeve, ndaj ia vlen të merren në konsideratë përcaktimet e mëposhtme:

• Mbledhja e sasive të mjaftueshme të materialeve të riciklueshme ka rëndësi me qëllim që ta bëjë administrimin dhe transportimin e tyre të leverdisshëm; • Për të adresuar këtë çështje synohet: zgjerimi i skemës së ndarjes së mbetjeve; apo ruajtjen dhe magazinimi i përkohshem i materialeve të riciklueshme deri sa të sigurojë sasinë e nevojshme për transportimin me leverdi drejt impiantit përfundimtar.

KONSIDERATAT MBI SASINË

• Çështja e dytë kryesore për shitjen e materialeve të riciklueshme është përmbushje e kërkesave të blerësit lidhur me cilësinë. Cilësia ka të bëjë me shkallën e pastërtisë, fortësisë dhe mungesës së lëndëve helmuese brenda rrymës së materialeve të riciklueshme, për të siguruar dhe ruajtur vlerën e tyre në treg. • Ndërgjegjësimi dhe edukimi janë procese të rëndësishme, që duhet të ndjekin dhe mbështesin vazhdimisht zbatimin e skemave të ndarjes së mbetjeve.

KONSIDERATAT MBI CILËSINË

Figure 9: Konsideratat për sasinë dhe cilësinë

Të sigurohen burimet financiare

Edhe pse mendohet se është një aktivitet që mund të rikuperojë koston e vet, zakonisht çdo program apo projekt riciklimi ka nevojë për subvencione, pasi disa nga përfitimet e riciklimit nuk mund të përkthehen direkt në përfitime ekonomike.

Gjithsesi, ka rëndësi që autoritetet vendore të caktojnë fondet e duhura ose/dhe të sigurojnë burime të qëndrueshme financiare për të mbështetur programet e riciklimit. Pavarësisht financimeve nga jashtë (nga qeveria qendrore apo donatorë të ndryshëm), njësitë vendore duhet të planifikojnë fonde nga buxheti i tyre vendor për mbështetjen e skemave të ndarjes së mbetjeve apo të objekteve për ndarjen dhe përgatitjen e tyre, si dhe për nxitjen e veprimtarive ndërgjegjësuese. Fondi Strategjik i Mbetjeve Sipas PKMM-së, për të bërë progres në ndarjen dhe riciklimin e mbetjeve nga familjet në Shqipëri, kërkohet një rritje në përfshirjen e publikut si dhe promovimin e impianteve dhe shërbimeve të riciklimit. Këto të fundit do të financohen kryesisht nga një Fond Strategjik Qeveritar i Mbetjeve. Kjo do të kërkojë që NjQV-të duhet të përgatisin projekte/ programe të përshtatshme dhe të kërkojnë mbështetje për financim nga ky fond. Shënim: Fondi Strategjik Qeveritar për Mbetjet lidhet edhe me krijimin e infrastrukturës së mbetjeve, siç parashikohet në SKM (Mbështetje Financiare për Infrastrukturën Mjedisore).

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Gjithsesi, përfshirja e financimeve nga industria dhe biznesi i riciklimit do të sigurojë qëndrueshmëri dhe sukses për skemat vendore të riciklimit. Inkurajimi dhe ngritja e partneriteteve të mira publik-privat shtjellohen më në hollësi në pjesët e tjera të këtij manuali. Ndërgjegjësimi i publikut, edukimi, nxitja dhe stimujt përkatës

Përfshirja dhe inkurajimi i mëtejshëm i palëve të interesuara për riciklimin (stimujt, nxitja, ndërgjegjësimi dhe edukimi etj.) do të sjellë më shumë sukses për programin e riciklimit. Publiku ka të drejtën të njohë dhe kuptojë koston e plotë dhe përgjegjësitë rreth manaxhimit të mbetjeve që prodhon.

Në vijim, nevojiten përdorimi i stimujve të tjerë ekonomikë dhe ligjorë, si dhe përpjekje për sensibilizimin dhe edukimin e publikut, për mbështetjen dhe rritjen e cilësisë dhe shkallës së përfshirjes së komunitetit. 35 Rekomandim 28: Instrumentet/ nxitësit për mbështetjen e riciklimit Disa nga instrumentet ekonomike për mbështjetjen e skemave të riciklimit të mbetjeve, mund të përmendim:

 Ofrimi i stimujve ekonomikë (p.sh., tarifa më të ulëta për mbetjet) për familjet dhe bizneset, që përfshihen në mënyrë aktive në skemat e ndarjes së mbetjeve apo për ata që prodhojnë më pak mbetje.  Duke prezantuar parimin tarifat të mbulojnë koston e plotë për mbetjet e prodhuara nga secili prodhues mbetjesh (veçanërisht biznesi dhe industria), për të ballafaquar prodhuesit e mbetjeve me koston e vërtetë të mbetjeve.  Prezantimin e tarifave të diferencuara për trajtimin e mbetjeve dhe për depozitimin në landfill, që të inkurajojë riciklimin dhe ripërdorimin e mbetjeve në vend të përdorimit të landfillit.

Fushatat e ndërgjegjësimit dhe të edukimit të komunitetit (rast i aplikuar në Bashkinë Lezhë)35 A. Hartimi dhe zbatimi i programit edukues në shkolla : i fokusuar në edukimin e nxënësve dhe të familjeve të tyre, duke rritur dhe shpërndarë njohuritë për riciklimin. 1. Seksione edukative të dedikuara: Nxënës, prindër, dhe mësues të shkollave të mesme përfituan njohuri për mjedisin dhe rreth sjelljes mjedisore, për llojet e mbetjeve urbane dhe përbërjes së tyre, për mbetjet e riciklueshme dhe skemën e re për manaxhimin e tyre.

35 Në kuadër të projektit “Pastrimi me pjesëmarrje i plastikës dhe manaxhimi i mbetjeve në Bashkinë Lezhë, 2011, URI/ Municpality of Lezha.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Shfaqjen e një filmi 20-minutësh “Jeta e një çante plastike” etj. 3. Diskutim me pjesëmarrësit rreth broshurës “Mbledhja e diferencuar e mbetjeve në dy rryma dhe riciklimi i tyre”, dhe shpërndarja tek çdo nxënës. B. Organizimi i ditëve të pastrimit me pjesëmarrjen e komunitetit, që kishin për qëllim jo vetëm pastrimin e qytetit, por edhe rritjen e ndërgjegjësimit të komunitetit lidhur me hedhjen e mbetjeve në pikat e përcaktuara. Në bashkëpunim me institucionet e edukimit, krerët e shkollave dhe ndërmarrjen e pastrimit, u organizuan 4 ditë për pastrimin e pikave informale në katër zona të ndryshme të qytetit. Afërsisht në këto aktivitete morën pjesë rreth 400 nxënës (ose 11% i të gjithë nxënësve në qytet). Tenda promovuese u ngritën për shpërndarjen e materialeve promovues dhe të veglave të pastrimit, si bluza, doreza, kapele, çanta, qese, fshesa dhe lopata. C. Promovimi i ndarjes së mbetjeve në burim për familjet: kishte për qëllim rritjen e numrit të familjeve që do të ndajnë mbetjet në burim. Në kuadër të planit të manaxhimit të mbetjeve, gjatë vitit të parë, Zona A do të pajiset me të gjithë kontenierët e nevojshëm për ndarjen e mbetjeve në dy rryma: të riciklueshme dhe jo të riciklueshme. Vendosja e kontenierëve u shoqërua me një sërë materialesh promovuese të vendosura kudo, si postera të tillë, si: Për një mjedis pa plastikë, gjithçka fillon nga shtëpia jote; Mediat lokale (TV, gazeta, radio) u bënë partnerë të rëndësishëm për komunikimin me publikun, nëpërmjet spoteve dhe kronikave që shoqëronin aktivitete të veçanta të projektit. D. Rezulatate e fushatës: 1. Rreth 50% e nxënësve të shkollave u informuan për mbetjet plastike dhe ndarjen e tyre. 2. Rreth 30% e familjeve u informuan nga fëmijët e tyre gjatë orëve të informacionit edukativ dhe ditëve të pastrimit me komunitetin. 3. Rreth 1700 brushura u shpërndanë mes nxënësve. 4. Rreth 1 ton mbetje u largua nga zonat informale ose rreth 4.2% e sasisë ditore të mbetjeve të qytetit. 3.3.2

Kompostimi

Siç rekomandohet edhe në Planin Kombëtar të Manaxhimit të Mbetjeve, NjQV-të inkurajohen të marrin në konsideratë zbatimin e kompostimit të komponentëve të caktuar të mbetjeve të biodegradueshme (organike) si një alternativë e rëndësishme për trajtimin e mbetjeve të tyre. Kompostimi rrallë gjeneron përfitime nga vetvetja. Megjithatë, kur shikohet si një komponent i një programin për manaxhimin e integruar të mbetjeve të ngurta, kompostimi mund ofrojë përfitime ekonomike në një shkallë të gjerë. Kur konsiderojmë sasinë e madhe të fraksionit organik që gjenerohet në vendet në zhvillim, qeveritë mund të kursejnë para’, duke reduktuar sasinë e mbetjeve që duhet të grumbullohet, transportohet dhe depozitohet. (Hoornweg, et Thomas, Otten 1999). Në Shqipëri, kompostimi përfaqëson një metodë ekonomike dhe mjedisore për trajtimin e mbetjeve, që mund të shmangë deri në 50-60% të rrymës së mbetjeve urbane nga depozitimi në landfill. 77

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Siç tregojnë faktet, ende nuk është ndërtuar në Shqipëri ndonjë objekt apo impiant lokal ose privat për kompostimin e mbetjeve. Autoritetet vendore nuk kanë qenë të interesuara më parë për të kompostuar mbetjet, për sa kohë që kanë pasur një alternativë më të lirë për trajtimin e mbetjeve – duke i hedhur dhe shkarkuar falas në vendgrumbullimet e tyre lokale ose duke i hedhur në mënyrë ilegale anës rrugëve, në kanale ujitjeje, shtrate lumenjsh etj. Kufizimet e mëtejshme për depozitimin e mbetjeve do të nxisin interesin vendor për kompostimin e mbetjeve organike, kryesisht për zonat rurale dhe ndërurbane. Iniciativa informale të kompostimit janë identifikuar në vend, kryesisht nga një numër banorësh që jetojnë në komunat e largëta, të cilët përdorin mbetjet e tyre organike për ushqim për kafshët, ose për qëllime të tjera. Në të njëtën kohë, kërkesa për plehra organike ka ardhur në rritje, duke u përdorur gjerësisht në sektorët e bujqësisë dhe pemtarisë. Kur kjo pjesë organike e rrymës së mbetjeve urbane të mblidhet veçmas, atëherë pjesa më e madhe e këtij materiali mund të kompostohet dhe të kthehet në një produkt të përshtatshëm për përdorim të plehut organik dhe përmirësimin e pjellorisë së tokës. Në rang ndërkombëtar, janë zhvilluar disa metodologji për kompostimin e mbetjeve, por kompostimi në shtëpi dhe ai i centralizuar (në nivel komuniteti, qyteti apo nivel rajonal), përbëjnë dy nga metodat më të mundshme dhe më të realizueshme në të ardhmen, në saje të thjeshtësisë dhe kostove të ulëta që kanë. Rekomandim 29: Përqasja rajonale për ndërtimin impianteve të kompostimit Impianti i kompostimit në nivel qyteti apo ndërurban rekomandohet si një iniciativë urbane, që kërkon partneritet midis disa bashkive apo disa komunave. Për një komunë të vetme, alternativa më e mirë mund të jetë inkurajimi i bujqve lokalë për kompostimin e mbetjeve në nivel familjesh apo fshatrash.

Kompostimi në shtëpi

Kompostimi në shtëpi përfaqëson një nga metodat më të parapëlqyera të trajtimit të mbetjeve veçanërisht në nivel fshati dhe zonat ndërurbane, pasi kërkon hapësirën e nevojshme dhe përkujdesje.

Kjo metodë është më pak e kushtueshme dhe më efikase sesa transferimi i mbetjeve organike në një landfill apo ndonjëherë edhe sesa në impiantet e kompostimit të centralizuar, sidomos në zonat rurale. Nga pikëpamja mjedisore, kjo metodë mbetet e avantazhuar, mund të bëhet kudo (sidomos në zonat rurale) dhe i jep mundësi familjeve të reduktojnë në mënyrë të konsiderueshme mbetjet e tyre. Kompostimi në shtëpi nuk është i vështirë dhe nuk kërkon shumë kohë. Një përparësi kryesore e kompostimit në shtëpi është se ai përbën një zgjidhje lokale që kërkon përfshirjen drejtpërdrejt të komunitetin në trajtimin e mbetjeve të veta. 78

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Shpejtësia e kompostimit varet nga lloji i materialeve që shtoni në pirg dhe sasinë e kohës që dëshironi t’i kushtoni kësaj metode. Bazuar në metodologji, kemi dy mënyra për të realizuar kompostimin në shtëpi: • Është një nga mënyrat më të lehta për të dekompozuar mbetjet organike, sepse nuk kërkohet punë krahu përveç vendosjes së mbejtjeve në një kosh, marrjes së plehut nga fundi i pirgut pas një periudhe 8-12 muajsh.

• Pirgu përzihet herë pas here apo vendoset në një kosh tjetër, gjë që siguron oksigjen për organizmat duke i mundësuar atyre të shpërbëjnë më shpejt plehun. Ajrosja e përjavshme sjell si rezultat pleh të gatshëm për më pak se dy muaj.

Kompostimi pasiv

Kompostimi aktiv

Në përgjithësi, investimi fillestar për ngritjen e një kontenieri për kompostimin në shtëpi (për një familje) kushton rreth 40-60 Euro36.

Mundësitë për komunitetin rural- Kompostimi në shtëpi në Komunën Shënkoll37 Grupi i synuar: 20 familje Zona pilot: një lagje e fshatit Ofruesi i shërbimit: Komuna dhe banorët Infrastruktura: Kosha druri për dekompozimin e mbetjeve(përmasat 1.5 m x 1,5 m x 1.5 m) Kosto e përafërt: 800-1000 Euro38 Hapat e parë: Udhëzime dhe ndërgjegjësim për familjet e zgjedhura në projektin pilot.

Kompostimi lokal ose në komunitet

36 37 38

Kompostimi lokal ose në komunitet (i centralizuar) përfaqëson një alternativë rajonale apo vendore për dekompozimin e mbetjeve organike. Kompostimi me rreshta (windrow) është metoda më e lirë dhe më e thjeshtë, e cila mund të jetë një alternativë e përshtatshme për kontekstin vendor shqiptar.

IBRD/World Bank, 2000, Strategic Planning Guide for Municipal Solid Waste Management. Rast studimor zhvilluar gjatë seksioneve të konsultimit, në kuadër të programit dldp-2. Llogaritja e përafërt e kostos së investimeve për rastin e zhvilluar në Komunën Shënkoll.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Është një metodë e ngadaltë, që përdoret gjerësisht për të prodhuar pleh organik. Mund të përdoret për të përpunuar mbetjet e kopshtit të shtëpive, ushqimet, letrën, dhe mbeturinat nga kanalizimet. Është e vështirë të arrijmë në një përgjithësim të kostove kapitale dhe operative për këtë metodë, pasi kompostimi me këtë metodë varet shumë nga cilësia e materialit organik që futet, nga kërkesat dhe afërsia e tregut për këto materiale etj. Kompostimi me rreshta është i thjeshtë dhe ka një kosto të ulët krahasuar me metodat e tjera të ngjashme të trajtimit, si dhe mund të përdoret nga bujqit, NjQV-të, dhe kompanitë e përpunimit të mbetjeve. Në përgjithësi, kostoja e kësaj metode mund të ndryshojë midis 10-20 Euro39 për ton mbetje, që përfshin shpenzimet kapitale, operative dhe të mirëmbajtjes. Kostoja e kompostimit mund të minimizohet duke prodhuar një material (pleh organik) të cilësisë së mirë që mund të shitet në treg me një çmim të arsyeshëm. Kjo do ta bënte këtë metodë të leverdishme dhe më pak të kushtueshme sesa alternativa e landfillit (më lirë se kostoja e transportit dhe depozitimit në një landfill, p.sh., në landfillin e Bushatit). Zgjidhjet e mundshme për aplikimin e kompostimit në komunitet; Vlerësim i kryer në kuadër të PVMMNU-së të Bashkisë Pukë (Co-PLAN, 2011)

vorable favorable option option to deal to deal withwith ALL/ton ALL/ton (transport (transport and and disposal disposal fee).fee). The The composting compos Alternativa e depozitimit të mbetjeve në land37 37 Kompostimi me urban rreshta në rang is fillin is e Bushatit do tëcheaper kërkonte shpenzime nrban waste waste for for remote remote urban alternative alternative significantly significantly cheaper than than the the land-fil land apo mund të jetëfortëfor mëdha e cost tyre vendore nga reas like like the the citykomuniteti city of Puka, of Puka, the vendor the city city alternative, alternative, as long as për long asbuxhetet its as its cost ranges ranges from from 1400-1600 1400një and alternativë e favorshme për without të without 2,000-2,400 lekë/ton (kosto e transportit dhe benefits ushe-Arrez, f Fushe-Arrez, and all communes all communes ALL/ton, ALL/ton, taking taking intointo account account the the economic economic ben trajtuar mbetjet urbane në zonat e tarifa e depozitimit), të cilat rezultojnë më të by. earby. fromfrom selling selling the compost. the compost. largëta dhe të veçuara urbane si larta se kostoja e trajtimit në një impiant komqyteti i Pukës apo Fushë-Arrëzit dhe postimi në komunitet40, që varion nga 1,400të komunave përreth. 1,600 lekë/ton, pa përfshirë këtu përfitimet ekonomike nga shitja e plehut organik.

Figure 10 : Disa nga pajisjet më të zakonshme që përdoren në kompostimin me rreshta

janë grirëset, përzierësit, kamionçinat vinç, traktorët mee.g. pajisjet përkatëse etj. rotating Figure Figure 10: 10: Various Various auxiliary auxiliary equipments equipments areme are normally normally used, used, e.g. grinders, grinders, rotating loaders screens, screens, mixers, windrow turners and and front-end front-end 39 mixers, IBRD/windrow WORLDturners BANK(1999), Composting and It’sloaders Applicability in Developing Countries. 80

Një impiant me kapacitet deri në 5,000 ton/vit.

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Planifikimi dhe ngritja e një impianti për kompostimin me rreshta duhet të marrë në konsideratë elementet e mëposhtme: Vendi

Duhet të jetë pranë zonave të banimit për të ulur koston e transportit.

Kushtet specifike41

Normalisht mund të vendoset në mjedis të hapur, por shpesh mund të mbulohet për shkak të kushteve klimatike, apo për të parandaluar erën e keqe, lagështirën dhe për të kontrolluar temperaturën etj.

Koha e nevojshme

Plehu është gati pas një periudhe 6 deri në 8 muajsh.

Koeficienti i pranimit

Normalisht, materialet hyrëse konsistojnë në rreth 90% të rrymës të mbetjeve organike.

Produktiviteti i metodës

Pas dekompozimit, plehu i përgatitur përbën vetëm 40% të masës së mëparshme për shkak të avullimit të ujit. Nga kjo, rreth 5-10% shkon për depozitim në landfill (p.sh., gurë apo materiale që nuk janë ndarë në rregull).

3.3.3

Depozitimi i mbetjeve dhe landfilli

a) Politika kombëtare aktuale për landfillet Për të progresuar në hierarkinë e mbetjeve42, hapi i parë konsiton në kalimin nga depozitimi i mbetjeve në vendgrumbullime të paligjshme apo të pakontrolluara drejt landfilleve sanitare, që plotësojnë të gjitha standardet e kërkuara. Për këtë qëllim, është e nevojshme të ndërtohen disa landfille të reja rajonale për të siguruar depozitimin e sigurtë të mbetjeve urbane në to; njëkohësisht, autoritetet vendore duhet të realizojnë mbylljen mjedisore të vendgrumbullimeve të pakontrolluara lokale. Në zbatim të politikës kombëtare për mbetjet43, rekomandohet që autoritetet rajonale dhe vendore të përfshijnë në planet44 e tyre rajonale dhe vendore masat e mëposhtme, me qëllim që të sigurohet depozitimi i sigurt i mbetjeve të ngurta urbane. Rekomandim 30: Masat specifike dhe veprimet e propozuara për depozitimin e mbetjeve  Krijimi ose pjesëmarrja në ndonjë bashkëpunim rajonal ose ndërvendor, që të ketë përgjegjësi për përzgjedhjen e vendit, projektin, zbatimin e tij, financimin dhe manaxhimin e landfillit.  Organizo zgjidhje rajonale ose ndërvendore për transportimin e mbetjeve në landfill.

41 42 43 44

Hoornweg D., Thomas L., Otten L. (1999): Composting and It’s Applicability in Developing Countries, Hierarkia e prioriteteve të trajtimit të mbetjeve. PKMM dhe SKM. Apo planet rajonale për manaxhimin e mbetjeve.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

b) Rehabilitimi i vendgrumbullimeve aktuale Autoritetet vendore, të cilat kanë nën përgjegjësinë e tyre një vendshkarkim lokal, duhet të ndjekin zbatimin e kërkesave ligjore për Rehabilitimin e vendeve ekzistuese të depozitimit të mbetjeve, dhe të zbatojnë masat e mëposhtme: • Mbylljen e fushës së depozitimit dhe ndalimi i shkarkimeve në të. • Mbulimin me dhé (ose më mirë mbetjet inerte nga aktivitetet e ndërtimit) dhe ngjeshjen e tokës. • Hapjen e kanaleve të veçanta për shiun, ujërat tokësorë dhe për grumbullimin e shllamit të mbetjeve në basenë të izoluar. • Mbrojtjen nga zjarri. • Ndalimin e hyrjes së personave të paautorizuar dhe kafshëve. • Mbulimin me dhe’ si dhe mbjelljen e bimëve në pjesët e vendgrumbullimit që nuk përdoren më për groposje. Rekomandim 31: Mbyllja e venddepozitimeve lokale Një zgjidhje vendore nuk është një zgjidhje afatmesme apo afatgjatë për depozitimin e mbetjeve, për sa kohë që jetëgjatësia e vendgrumbullimit është e kufizuar dhe kur kushtet e tij nuk përmbushin kërkesat teknike për landfille sanitare. Megjithatë, autoritetet vendore duhet të parashikojnë hartimin e studimeve të fizibilitetit për mbylljen mjedisore të vendgrumbullimeve në përputhje me dispozitat ligjore për të siguruar mbrojtjen mjedisore të zonave të ndjeshme dhe të shëndetit të njerëzve.

c) Mbyllja e vendgrumbullimeve aktuale dhe shkarkimeve të paligjshme Një nga objektivat afatmesëm është mbyllja e të gjithë venddepozitimet vendore dhe krijimi i landfilleve rajonale dhe të impianteve të ndarjes së mbetjeve. Qëllimi është që gjithë rryma e mbetjeve të menaxhohet në mënyrë profesionale me ndikim minimal mjedisor. Mbyllja e venddepozitimeve është një parakusht për suksesin e impianteve të trajtimit rajonal. Është e qartë që impiantet rajonale nuk do të funksionojnë nëse alternativa për të depozituar mbetjet në venddepozitimet vendore vazhdon të ekzistojë. Prandaj, zbatimi i zgjidhjeve rajonale të trajtimit do të kërkojë rehabilirimin dhe mbylljen e venddepozitimeve vendore. Aktualisht, autoritetet vendore po përballen me një presion në rritje nga autoritetet qendrore për kushtet e këqija në venddepozitimet vendore, apo për shkak të shumë mangësive dhe të keqmanaxhimit për shumë vite të MM-ve. Për më tepër, shumë NjQV nuk disponojnë ose nuk alokojnë fondet e mjaftueshme për te paguar tarifat e reja për depozitim në landfillët e kontrolluar rajonalë. (p.sh., në landfillin e Bushatit). Mbyllja e vendepozitimeve dhe zbatimi i alternativave rajonale do të kërkojnë një vendim dhe mbështetje politike. Kështu, NjQV-të duhet të parashikojnë fonde lokale të mjaftueshme për përdorimin e impianteve rajonale si dhe për organizimin e transportit në këto vende. 82

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Rekomandim 32: Përdorimi i venddepozitimeve ekzistuese vendore për depozitimin e mbetjeve inerte Disa nga vendepozitimet vendore në varësi të gjendjes së tyre teknike dhe mjedisore mund të transformohen në vendshkarkime ideale për mbetjet inerte (tokë, gurë etj nga aktivitetet e ndërtimit). Ky opsion mund të kërkojë zgjidhjet e mëposhtme:  Ofron një zgjidhje specifike vendore për mbetjet inerte, që gjenerohen nga aktivitetet e ndërtimit;  Ndarja e komponentëve të mbetjeve inerte nga rryma e mbetjeve urbane (gjatë grumbullimit, transportit dhe depozitimit të tyre);  Përdorimi i mbetjeve inerte dhe dherave për të mbuluar dhe rehabilituar venddepozitimet ekzistuese të mbetjeve urbane. Në mënyrë që vendepozitimet vendore të transformohen në vendshkarkime për mbetjet inerte, nevojitet krijimi i rregullave të reja dhe masa kontrolli për zbatimin e tyre. Rregullat duhet të përcaktojnë: detyrimin e prodhuesve të mbetjeve inerte të depozitojnë këto materiale në vendet e depozitimit, të paguajnë kostot për shërbimet ndaj tyre; ndërkohë duhen aplikuar penalitete për përdorim jo të duhur të këtyre vendeve ose për hedhjen pa kriter të këtyre mbetjeve. Sipas përvojës së huaj në rajon45, vlerësohet se kërkesat për investime për mbylljen mjedisore dhe për masat e rehabilitimit të një vendshkarkimi mund të shkojnë nga 34,00078,000 Euro/ha deri në 260,000-360,000 Euro/ha në varësi të shkallës së rrezikut dhe amortizimit të fushës. Hedhja e paligjshme e mbetjeve është një tjetër problem vendor, që mund të përkeqësohet si pasojë e mbylljes së vendshkarkimeve vendore dhe kostos së lartë të depozitimit në landfillet rajonale. Hedhja e pakontrolluar e mbetjeve është simptomë e dobësisë institucionale dhe nëse nuk bëhen ndryshime të menjëhershme, mund të pritet një përkeqësim i situatës ekzistuese. Rekomandim 33: Përdorimi I rregullave dhe penaliteteve vendore Krijimi i një kuadri të qartë dhe gjithëpërfshirës rregullator vendor (rregullorja vendore dhe penalitetet për zbatimin e saj), forcimi strukturave dhe procedurave detyruese, janë për momentin masat kryesore për të parandaluar hedhjen e paligjshme dhe të pakontrolluar të mbetjeve.

45 Karagiannidis, A. Antonopoulos, I, Tsatsarelis (2000), Analiza statistikore dhe vlerësimi i rrezikut për vendshkarkimet e hapura në prefekturën bregdetare të Jakonias’, Artikull i Departamentit të Inxhinierisë Mekanike, Universiteti Aristoteli i Selanikut.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

a) Djegia e mbetjeve: një alternativë e rrezikshme Një nga metodat më të zakonshme që përdoret sot për të eliminuar mbetjet urbane dhe mbetjet e kopshtit, është djegia e hapur e tyre. Kjo metodë bën të mundur reduktimin e peshës dhe vëllimit të mbetjeve, por prodhon tym dhe dhe erë të keqe. Përveç erës së keqe, djegia e mbetjeve çliron ndotës me toksicitet të lartë, si toksina, që shumë kancerogjene edhe në porcione të vogla. Për këto arsye, djegia e hapur e mbetjeve urbane duhet dekurajuar dhe ndaluar rreptësisht. b) Projektimi dhe Manaxhimi i një Landfilli Sanitar Procesi i përzgjedhjes së vendit të ndërtimit

Është e rëndësishme të mbetemi realistë kur projektojmë ndërtimin e një landfilli të ri në përputhje me realitetin shqiptar. Kuadri ekzistues ligjor u jep fuqi autoriteteve vendore të projektojnë vendet e ndërtimit të landfilleve edhe në rast se territori gjendet jashtë kufijve të tyre administrativë.

Kjo kërkon bashkëpunimin dhe miratimin e autoriteteve vendore që administrojnë tokën apo edhe miratimin e autoriteteve rajonale dhe kombëtare (p.sh., si në në rastin e landfillit të Bushatit). Zgjedhja e vendit është ndofta pengesa më e vështirë për t’u kapërcyer në ngritjen e një landfilli sanitar. Kundërshtimi nga banorët vendës mund të eliminojë shumë vende potenciale për këtë qëllim. Faktorët për t’u marrë në konsideratë gjatë vlerësimit të vendeve të mundshme për ndërtimin e një landfilli sanitar, janë: • • • • • • • • • • •

Zona apo toka e disponueshme. Distanca për transport. Kushtet dhe topografia e tokës. Kushtet klimatike. Prezenca lokale e materialeve të nevojshme për landfillët (material mbulues, izolues, ngjeshës etj). Hidrologjia e ujërave sipërfaqësore. Kushtet gjeologjike dhe hidrologjike. Kushtet mjedisore lokale (p.sh., zhurmat, pluhuri, era, estetika). Kundërshtimi i publikut. Kërkesat e zonimit, planifikimit. Ndërtesat historike, ligatinat, tokat e mbrojtura etj.

Ka disa faktorë të tjerë që duhet të merren në konsideratë në lidhje me vendndodhjen e landfillit, si p.sh., afërsia me rrugët ose linjat hekurudhore, çështje të përdorimit ose pronësisë mbi tokën, dhe planet e zhvillimit rajonal. Për më tepër, meqenëse landfillet ndikohen fuqishëm nga ekonomia e shkallës, landfillet rajonale duket se janë të përshtatshëm dhe ekonomikisht më të favorshëm në krahasim me zgjidhjet lokale. 84

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Përqasja rajonale

Në kuadër të një vendimi përfundimtar për ndërtimin e vendeve për depozitimin e mbetjeve, politika kombëtare duket më e interesuar për ndërtimin e një landfilli rajonal sesa për inkurajimin e zgjidhjeve lokale për të administruar në mënyrë të integruar mbetjet urbane për 20 vitet e ardhshme.

Landfillet dhe vlerësimi i ekonomisë së shkallës46

€35 €30 €25 Kosto/copë

Kostot kapitale dhe kostot operative të landfillit lidhen drejtpërdrejt me numrin e popullsisë, për të cilën planifikohet dhe sasia e mbetjeve të prodhuara. Duke analizuar grafikun në krah, kostoja e përpunimit të mbetjeve në një landfill që i shërben një popullsie me rreth 90,000 banorë, është rreth 2 herë më e lartë se ajo e një landfilli të planifikuar për një popullsi me 230,000 banorë.

€20 €15 €10 €05 €0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

Population Kosto përr ton

Kosto për banorë

Figura 11: Ndryshimi i kostos së landfillit sipas popullsisë

Autoritetet vendore duhet të sigurojnë dhe të organizojnë transportin efektiv në këto landfille duke përfshirë përdorimin e stacioneve të transferimit. Zgjedhja përfundimtare e vendit të depozitimit zakonisht bazohet në rezultatet e një studimi paraprak në terren, në rezultatet e projektimit inxhinierik dhe në studimet e kostos, si dhe në vlerësimin e ndikimit në mjedis. Standardet teknike për landfillet

Landfilli sanitar ndërtohet sipas kuadrit ligjor shqiptar dhe standardeve teknike për një landfill modern, të përcaktuara nga Direktiva e Bashkimit Europian (Direktiva e Këshillit 1999/31/EC).

Disa nga elementet teknike të përgjithshme që duhet të ketë një landfill, janë: Shtresa mbrojtëse e landfillit (gjeomembrana, veshja minerale) Manaxhimi i ujërave të reshjeve dhe stabilitetit të landfillit. Grumbullimi dhe trajtimi i kullimeve (shllamit). Kapja, grumbullimi, djegia apo përdorimi i biogazit. Kontrolli/monitorimi i sasisë së mbetjeve që depozitohet në landfill (peshimi, ruajtja dhe raportimi i statistikave). • Ngjeshja dhe kompaktimi i mbetjeve (përdorimi i makinerive të rënda teknologjike). • Mbulimi ditor i mbetjeve etj. • • • • •

46 Co-Plan (2008) Përpunimi dhe Sistemimi i Mbetjeve të Ngurta Urbane - A Mundet Shqipëria të Përballojë Kostot e Manaxhimit Mjedisor të Mbetjeve të Ngurta Urbane.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Treguesit për vlerësimin e procesit të depozitimit të mbetjeve si dhe të aspekteve të tjera si mjedisore, shëndetësore dhe të sigurisë në punë janë: A. MADHËSIA DHE PERIUDHA E MBETUR E JETËS SË LANDFILLIT B. SASITË E MBETJEVE QË DEPOZITOHEN ÇDO DITË C. ADMINISTRIMI I IMPIANTIT:  Manaxhim i përgjithshëm dhe profesional i impiantit.  Personeli operativ i trajnuar dhe kualifikuar.  Shëndeti dhe siguria e punonjësve.  Matjet (peshimi) i mbetjeve që hyjnë.  Inspektimi dhe kontrolli i impiantit dhe vendit përreth.  Aksesi i mirë i rrugëve të brendshme dhe atyre brenda në fushë.  Respektimi i procesit të punës (operimit)në qeliza të vogla e paracaktuara.  Kompaktësim i mbetjeve sipas nivelit të parashikuar.  Mbulim i përditshëm me dhe’.  Komunikimi brenda dhe jashtë landfillit.

3.4

Skenarët e Manaxhimit të Mbetjeve Urbane 3.4.1

Identifikimi dhe Vlerësimi i Skenarëve

a) Përmbledhja e Alternativave Teknike në Skenarë të MM-së Të gjitha elementet e zinxhirit të manaxhimit të mbetjeve urbane (që fillon nga grumbullimi i mbetjeve dhe që përfundon me depozitimin final të tyre) ndërlidhen dhe/ose janë rrjedhojë e njëri-tjetrit. Për shembull, përzgjedhja e llojit të kontenierëve apo të PGM-ve për të grumbulluar mbetjet që hedhin familjet, përcakton zgjedhjen e kamionit të grumbullimit të mbetjeve. Zgjedhja e alternativave rajonale për trajtimin mbetjeve apo dhe përcaktimi i vendndodhjes së tyre, përcakton nevojën apo jo për stacion transferimi apo mbi mënyrën se si duhet të grumbullohen mbetjet (p.sh., të ndara apo bashkë). Prezantimi i ndarjes në burim të mbetjeve do të kërkojë grumbullimin e veçuar të tyre, transportimin, magazinimin dhe shitjen e këtyre produkteve. b) Identifikimi dhe vlerësimi i skenarëve Në kuadër të identifikimit dhe vlerësimit të alternativave të mundshme për secilin element të manaxhimit të mbetjeve, ne duhet të analizojmë këto aternativa sipas aspekteve ekonomike, mjedisore, të fizibilitetit, si dhe të pranueshmërisë shoqërore. Më pas, qëllimi është që të gjitha alternativat e vlerësuara në çdo fazë të zinxhirit të manaxhimit të mbetjeve të shihen të ndërlidhura dhe të gërshetuara në një sistem të përbashkët, që quhen skenarë të manaxhimit të mbetjeve. Produktet dhe rezultatet e pritshme të këtyre skenarëve krahasohen dhe vlerësohen midis tyre në funksion të arritjes së objektivave vendorë, kostos, realizueshmërisë, efektivitetit dhe efikasitet, si dhe nga prespektiva mjedisore dhe sociale e tyre. 86

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Skema ilustrative e skenarit 2 të MM-së të PVMMNU-së të Komunës Velipojë (Co-PLAN, 2011) Mbetjet nga pastrimi i plazit dhe i rrugëve

Mbetje nga banorët dhe bizneset

500 Familje & 100 hotele &Biznese

( në burim te sistemit të mbeturinave)

Iniciativat pilot të kompostimit Mbetje organike

Pikat publike të mbledhjes së mbetjeve

Riciklim (për shitje)

Venddepozitimi lokal

Landfilli i Bushatit

Për secilin skenar janë vlerësuar kostot e plota të operimit dhe investimet e nevojshme, të cilat shërbejnë për të krahasuar aspektet e tyre ekonomike; për planifikimin e politikave të rikuperimit të kostos; dhe për përcaktimin e planit të investimeve në të ardhmen. Vlerësimi i skenarëve do të konsistojë në vlerësimin e sistemeve (alternativave, metodologjive, skemave etj), nëse këta skenarë do të na mundësonin të arrinim objektivat vendorë. Më tej vlerësohen avantazhet dhe dobësitë respektive të skenarëve në lidhje me realizueshmërinë dhe parametrat ekonomikë, mjedisorë dhe socialë. Parametrat vlerësues për krahasimin e skenarëve duhet të përcaktohen nga autoritetet vendore, bazuar në kriteret në vazhdim:  Përputhshmëria me rregullat dhe standartet kombëtare dhe vendore.  Hierarkia e prioriteteve të kërkuara nga komuniteti (pastrami i rrugëve, pastrami i plazhit, imazhi i qytetit, etc.).  Hierarkia e prioriteteve të shprehura nga autoritetet: zgjidhje private apo publike, ndërvendore apo zgjidhje vetëm lokale, zgjidhje afatshkurtër apo vizion afatgjatë, vëmendja dhe efektet e pritshme në zhvillimin ekonomik të zonës (turizmi, industria, zonat tregtare, tregjet) etj.  Kosto vjetore, kosto totale për banor në vit, kosto për investimeve etj.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

3.5

Pastrimi i Rrugëve

a) Planifikimi Autoritetet vendore shpesh kryejnë një sërë shërbimesh publike pastrimi krahas grumbullimit të mbetjeve. Pastrimi i rrugëve është një shërbim i rëndësishëm publik, që karakterizohet nga përfshirja në mënyrë intensive e fuqisë punëtore, shpenzime të mëdha dhe njëkohësisht ka rëndësi thelbësore për pastërtinë e qytetit. Brenda shërbimit të pastrimit përfshihen operacionet që vijojnë: fshirja e rrugëve me mjete mekanike dhe me dorë, larja e rrugëve, mirëmbajtja me pastrim i rrugëve (mbledhja e hedhurinave dhe mbetjeve), zbrazja e koshave të vegjël të hedhurinave etj. Pastrimi i rrugëve lidhet drejtpërdrejt me sistemin e grumbullimit të mbetjeve, pasi mbetjet e prodhuara nga pastrimi i rrugëve duhet të largohen, pra lind e nevojshme integrimi i këtij shërbimi në sistemin e grumbullimit të mbetjeve. Koordinimi midis shërbimit të grumbullimit të mbetjeve dhe pastrimit të rrugëve duhet të marrë në konsideratë elementë të rëndësishme të organizimit si: kush do të jetë përgjegjës për pastrimin e rrugëve dhe kush për largimin mbetjeve (e preferueshme të kryheshin nga i njëjti operator); ose koordinimi i orareve të shërbimit (pastrimi i rrugëve duhet bërë para grumbullimit të mbetjeve) etj. Në skemën e mëposhtme jepen hapat kryesorë për planifikimin e një shërbimi efektiv të pastrimit të rrugëve: HAPI I PARË: konsiston në identifikimin e rrugëve dhe trotuareve, shesheve dhe hapësirave publike brenda zonës së mbetjeve dhe vlerësimi i vëllimit të punës (sipërfaqja në m2, gjatësia dhe gjerësia e rrugëve);

HAPI I DYTË: lidhet me identifikimin e nevojave për shërbimin e pastrimit, që konsiston në përcaktimin se sa shpesh dhe cilat shërbime pastrimi nevojiten për rrugët tona për sa i përket pastrimit të ndotjes dhe mbeturinave urbane nga veprimtaritë e banorëve;

HAPI I TRETË: ka të bëjë me metodat e përshtatshme për të siguruar cilësinë dhe efektivitetin e kostos në varësi të infrastrukturës së rrugëve, nëse rrugët nuk kanë parking apo pengesa të tjera urbane, etj. Në këtë aspekt, nevojitet një vlerësim dhe klasifikim i rrugëve urbane për sa i përket ndotjes dhe aksesit në shërbim

Figure Hapat kryesorë përpër planifikimin e shërbimeve efektive të pastrimit të rrugëve Figure12: 12: Hapat kryesorë planifikimin e shërbimeve efektive të pastrimit të rrugëve

Frekuencat e dhe oraret e pastrimit të rrugëve si dhe klasifikimi i tyre sipas nevojave për pastrim do të përcaktohen nga secila NjQV sipas monitorimeve dhe vëzhgimeve në terren. Përveç frekuencës së shërbimit, koha e pastrimit duhet të përcaktohet me kujdes për të shmangur trafikun, makinat e parkuara dhe këmbësorët. Orët e natës apo orët e para të mëngjesit, veçanërisht në zonat e pabanuara, duket se janë oraret më të përshtatshme për pastrimin e rrugëve kryesore, ndërsa pastrimi i rrugëve brenda lagjeve është më i përshtatshëm gjatë ditës. Shpeshtësia e pastrimit të rrugëve caktohet nga niveli i ndotjes apo papastërtisë urbane, që lidhet drejtpërdrejt me faktin sa të zëna dhe ngarkuara janë rrugët, ajo lidhet gjithashtu me sjelljen e banorëve në lidhje me ndotjen dhe hedhjen e mbeturinave jashtë koshave. 88

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Në tabelën e mëposhtme jepet një shembull se si autoritetet vendore mund t’i klasifikojnë rrugët në kategori dhe të përcaktojnë shërbimin e nevojshëm të pastrimit: KATEGORIA E PARË:

përfshin rrugët kryesore: mbushur me njësi tregtare dhe me qarkullim të dendur këmbësorësh; nevojitet pastrim i përditshëm (preferohet shërbimi mekanik nëse rrugët janë të lira apo parkimi është i harmonizuar),kërkohet mirëmbajtje e pastërtisë veçanërisht gjatë ditës, (orëve të pikut); instalim i koshave rrugorë dhe pastrim i përditshëm i tyre,pastrim i përditshëm dhe larje e rrugëve në stinën e verës;

KATEGORIA E TRETË:

përfshin rrugët dytësore dhe rrugët e lagjeve brenda qytetit dhe që janë në gjendje të mirë fshirje me dorë 1-2 herë në javë;

KATEGORIA E DYTË:

përfshin rrugët kryesore me veprimtari të pakët tregtare dhe me pak qarkullim këmbësorësh, pastrim i rrugëvë rreth 3 herë në javë, preferohet pastrimi mekanik, koshat e vegjël rrugore vendosen në distanca të largëta dhe larja e rrugëve bëhet tre herë në javë në stinën e verës;

KATEGORIA E KATËRT:

përfshin rrugët periferike dhe rrugët e brendshme brenda lagjeve të qytetit, por në gjendje të dëmtuar, të pashtruara, etj.; shërbimi i pastrimit thjesht një herë në javë ose në dy herë në javë (fshirje ose thjesht mbledhje mbeturinash nga toka).

Figure 13: Klasifikimi i rrugëve sipas kategorive të shërbimeve të pastrimit që nevojiten

b) Pastrimi me mjete mekanike përkundër pastrimit me dorë Për pastrimin dhe fshirjen e rrugëve përdoren si metoda mekanike (përdorimi i makinave teknologjike fshesë) ashtu edhe metoda manuale (fshirje me dorë). Rekomandim 34: Përdorimi i metodave të përshtatshme të fshirjes së rrugëve  Metoda manuale është më e avantazhuar nga pikëpamja sociale (punësimi i më shumë punonjësve) dhe është më efiçente në rrugë të dëmtuara, të pashtruara, apo me bllokime nga parkimi.  Metoda mekanike është më efiçiente dhe ka cilësi më të lartë të pastrimit në rrugët e shtruara dhe të lira nga parkimet, largon pluhurin nga rrugët etj.  Metodat mekanike dhe manuale mund të kombinohen, p.sh., trotuaret dhe rrugicat mund të pastrohen me punëtorë, ndërsa rrugët kryesore apo rrugët e këmbësorëve mund të pastrohen me makinë fshesë. Për momentin, metoda manuale e fshirjes duket se është më e përshtatshme për kontekstin shqiptar. Argumenti i fortë kundër pastrimit me mjete mekanike mbështetet në papërshtatshmërinë e infrastrukturës së rrugëve, në pjesën më të madhe të qyteteve kemi rrugë të dëmtuara dhe të bllokuara (më së shumti nga automjetet e parkuara pa rregull). Së dyti, diskutimi për kostot, ku metoda mekanike kërkon kapital të lartë dhe shpenzime për mirëmbajtjen e makinave teknologjike, të cilat shpesh nuk përballohen dot nga buxhetet vendore të pastrimit.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Në lidhje me shpenzimet kapitale, vetëm kostoja e blerjes së një makinerie teknologjike pastrimi mund të shkojë nga 40,000 Euro për automjet të dorës së dytë, dhe deri në 120,000 Euro për një mjet të ri. Në lidhje me kostot operative, mund të themi se kostot mekanike variojnë nga 0.4-0.6 lekë/m2, ndërkohë që fshirja me dorë varion nga 0.2-0.4 lekë/m2. Nëse minimizohen pengesat/kufizimet urbane, atëherë është e mundur të bëjmë një vlerësim më të saktë mbi avantazhet dhe dobësitë e seciles metodë, si dhe kostot që shoqërojnë ato. Është vërtetuar se fshirja mekanike siguron një shërbim të cilësisë së mirë dhe mundet që në raste të veçanta të jetë më pak e kushtueshme në krahasim me shërbimin manual të fshirjes. c) Numri i nevojshëm i personelit Një element i rëndësishëm i planifikimit të pastrimit të rrugëve është përcaktimi i numrit të nevojshëm të personelit për një vëllim ditor të caktuar pune. Zakonisht norma e punës për punëtorët varet nga niveli i ndotjes apo papastërtisë urbane, të cilat lidhen me llojin e rrugëve dhe veprimtaritë urbane në to. Norma e punës varion nga 8,000-12,000 m2/person/ditë (turn me 8 orë) për rrugët e kategorisë së parë dhe të dytë; 16,000-20,000 m2/person/ditë për rrugët e kategorisë së tretë dhe të katërt dhe rreth 20,000-25,000 m2/person/ditë për mirëmbajtjen e pastërtisë në rrugë.

d) Si të përmirësojmë performancën e pastrimit të rrugëve Synimi i autoriteteve vendore qëndron në përmirësimin e vazhdueshëm të cilësisë së shërbimeve të ofruara, si dhe në rritjen e zonës së mbulimit të shërbimit. Pavarësisht disa pengesave urbane, siç u përmend më sipër, dhe kufizimeve aktuale financiare, autoritetet vendore përpiqen të sigurojnë shërbime më të mira në përputhje me realitetin vendor. Planifikimi operativ dhe detyrat e caktuara nga drejtuesit janë të rëndësishme për funksionimin e suksesshëm të këtij shërbimi si dhe për mbikëqyrjen e mirë dhe funksionimin efektiv të tij. Është shumë e rëndësishme të ushtrojmë një kontroll efektiv të cilësisë, sasisë, kohës dhe efiçiencës së punës të personelit, bazuar në norma, indikatorë, metodologji dhe urdhëresa të mirëpërcaktuara. Për më tepër, për të rritur efikasitetin dhe efektivitetin e shërbimit të pastrimit, nevojiten përpjekje të tjera lidhur me përmirësimin e produktivitetit në punë, për të modernizuar dhe zëvendësuar infrastrukturën ekzistuese të pastrimit etj. Praktikat ndërkombëtare tregojnë se është më e efektshme të organizohet një kontroll sistematik i efiçiencës dhe cilësisë së pastrimit të rrugëve, por që njëkohësisht kontrollon edhe grumbullimin e mbetjeve urbane apo shërbimeve të tjera të mbetjeve. Një person i vetëm mund të jetë përgjegjës për një zonë urbane të caktuar, për kontrollin e gjithë shërbimeve që kryen në këtë zonë. 90

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Përmirësimi i kushteve të punës dhe sigurisë ndërlidhen me stimujt financiarë, të tillë si paga më të mira, shpërblime për punën jashtë orarit etj., që duhet marrë parasysh. Fushatat ndërgjegjësuese gjithëpërfshirëse, krijimi dhe zbatimi i rregullave vendore janë instrumente të rëndësishme për minimizimin e ndotjes urbane dhe hedhjes pa kriter të hedhurinave në mjedise publike, duke rezultuar kështu në kosto më të vogla për pastrimin e qytetit. Në këtë aspekt, autoritetet vendore duhet të ndërmarrin masat e mëposhtme: • Parandalimin e hedhjes pa kriter të hedhurinave si dhe pastërtia e qytetit, duhet të marrin një rëndësi të veçantë në fushatat ndërgjegjësuese dhe programet edukative vendore. • Të lidhin kontrata/marrëveshje efektive me njësitë tregtare, duke sqaruar përgjegjësitë dhe detyrimet e secilës palë. • Të hartojnë rregulla vendore për pastërtinë e rrugëve dhe parandalimin e ndotjes, të përcaktojë sanksione dhe masa shtrënguese për mosplotësimin e tyre, të organizojnë grup pune apo inspektorë të pastrimit për detyrimin e zbatimit të këtyre rregullave vendorë.

3.6

Mbetjet Inerte nga Ndërtimi dhe Shkatërrimi

a) Rëndësia Fraksionet inerte të mbetjeve të ndërtimit dhe shkatërrimit, përbëhen nga gurët, dheu, betoni, tulla etj., që kanë mbetur nga veprimtaria e ndërtimit, rindërtimit, riparimit dhe shkatërrimit të ndërtesave, shtëpive dhe strukturave të tjera. Pjesa më e madhe e autoriteteve vendore nuk organizojnë shërbime publike për grumbullimin e mbetjeve inerte, duke rezultuar në grumbullime mbetjesh inerte dhe vëllimore, të hedhura në mënyrë informale pranë pikave të grumbullimit të mbetjeve apo në disa venddepozitime ilegale, brenda ose jashtë zonës së qytetit. Autoritetet vendore pretendojnë se në qytet ka sasi të mëdha materialesh inertesh e vëllimore, të prodhuara dhe të hedhura ilegalisht në hapësira publike, duke shkaktuar një problem serioz për mjedisin urban, si dhe një kosto shtesë për administrimin e mbetjeve. Këto mbetje, kur hidhen në kontenierë ose kamionë, shkaktojnë dëme për shkak të karakteristikave të tyre, si pesha dhe aftësia gërryese. Prania e mbetjeve inerte në rrjedhën e mbetjeve urbane do të rrisë ndjeshëm koston e manaxhimit të mbetjeve, si gjatë transportimit ashtu dhe kur depozitohet në landfill. Këto janë arsyet se pse është shumë e rëndësishme të organizohet i ndarë grumbullimi i materialeve inerte.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Mbetjet nga ndërtimi dhe shkatërrimi janë një nga rrymat e mbetjeve më të rënda dhe vëllimore, që gjenerohen në BE. Llogaritet se zë me përafërsi 25%-30% të të gjithë mbetjeve të prodhuara në BE 47. Sipas Strategjisë Kombëtare të Mbetjeve, komponenti i mbetjeve inerte përbën 7.2% të rrymës së mbetjeve bashkiake në Shqipëri, ndërkohë që ka materiale shtesë inerte dhe ndërtimi dhe shkatërrimi të prodhuara dhe grumbulluara veçmas nga rryma e mbetjeve bashkiake. Për shembull, sipas burimeve bashkiake,48 sasia e mbetjeve inerte të depozituara veçmas në landfillin e Sharrës në vitin 2010, përbën 21% të sasisë totale të mbetjeve të depozituara.

Ekzistojnë disa mundësi për riciklimin dhe ripërdorimin e mbetjeve të ndërtimit dhe shkatërrimit, përsa kohë disa nga komponentët e tij kanë një vlerë të lartë burimore. Në veçanti, ka një treg ripërdorimi për agregatet, që përftohen nga mbetjet e ndërtimit dhe shkatërrimit në projektet e rrugëve, kullimit dhe projekte të tjera ndërtimi.

Megjithatë, nëse nuk ndahet në burim apo të sillen veçmas, këto mbetje mund të përmbajnë sasi të vogla materialesh të rrezikshme, përzierja e të cilave mund të përbëjë rrezik për mjedisin dhe të pengojë riciklimin.

b) Kuadri Ligjor dhe Përgjegjësitë Duke iu referuar kuadrit aktual ligjor për manaxhimin e mbetjeve inerte, rregullat kryesore jepen nga rregullorja (Nr. 1, datë 30.7.2007)49 Për trajtimin e mbetjeve të ndërtimit/inerte që nga krijimi i tyre, transportimi deri tek asgjësimi i tyre. Qëllimi i kësaj rregulloreje është të disiplinojë procesin e manaxhimit të mbetjeve në fushën e ndërtimit, duke vendosur rregulla dhe kushte konkrete për të gjitha subjektet që veprojnë në fushën e ndërtimit dhe trajtimit të mbetjeve të prodhuara nga aktiviteti i ndërtimit (neni 1). Kjo rregullore zbatohet për (a) adoptimin dhe zbatimin e punimeve të ndërtimit, rindërtimin ose shkatërrimin e objekteve, (b) adoptimin dhe ngritjen e impianteve e zonave për ruajtjen e përkohshme të mbetjeve të ndërtimit, (c) trajtimin dhe transportin e mbetjeve të ndërtimit; (d) funksionimin e impianteve dhe zonave të depozitimit të mbeturinave për ndërtim (neni 2).

Përgjegjësia e prodhuesit

Sipas legjislacionit shqiptar, transportimi i mbetjeve të ndërtimit dhe shkatërrimit, drejtpërdrejt në vendet e caktuara nga bashkia për këtë qëllim, është përgjegjësi e prodhuesit të këtyre mbetjeve.

47 48 49

Strategjia Kombëtare e Mbetjeve. Bashkia e Tiranës. Lëshuar nga Ministria e Mjedisit dhe Ministria e Punëve Publike

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Për më tepër, sipas rregullores së mësipërme, çdo person fizik apo juridik veprimtaria e të cilit prodhon, posedon, transporton dhe menaxhon mbetje të ndërtimit ose kryen përpunimin paraprak, përzierjen ose procese të tjera që ndryshojnë natyrën ose përbërjen e këtyre mbetjeve, është i detyruar t’i mbajë, depozitojë, transportojë dhe dërgojë ato në impiantet e përcaktuara, në përputhje me kërkesat e kësaj rregulloreje (neni 4-5). Çdo person fizik ose juridik, përpara marrjes së lejes së ndërtimit apo prishjes, duhet të depozitojë tek autoritetet e qeverisjes vendore një garanci financiare në vlerë së paku deri në 5% të vlerës së ndërtesës ose strukturave të tjera. Kjo depozitë do t’i kthehet pronarit me përmbushjen e kritereve të kësaj rregulloreje nga zhvilluesi (neni 10, 11). Të caktohen vende specifike për inertet

Roli i autoriteteve vendore në lidhje me ligjin është ai i autoriteteve përgjegjëse për të përcaktuar vendet e përshtatshme të depozitimit për mbetjet e ndërtimit, si dhe për marrjen e pagesës së garancisë së bërë nga ndërtuesit, gjatë marrjes së lejes së ndërtimit apo prishjes.

Rekomandim 35: Përcaktimi i vendeve për depozitimin e mbetjeve inerte. Çdo komunë dhe bashki duhet të përcaktojë në planet e veta vendore dhe të komunikojë vendet specifike për përpunimin dhe depozitimin e mbetjeve të ndërtimit (neni 8). Impiantet për ruajtjen, përpunimin ose riciklimin e mbetjeve të ndërtimit, ndër të tjera, duhet të plotësojnë disa kushte themelore, të tilla, si pajisja me një sistem të përshtatshëm për grumbullimin dhe kullimin e ujërave sipërfaqësore për parandalimin e ndotjes së ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore, përcaktimin e një zone ku do të depozitohen mbetjet e pazgjedhura etj., (neni 9). Dhe në përfundim, autoritetet vendore mund të përdorin venddepozitimin e vjetër për depozitimin e mbetjeve inerte ose t’i përdorin mbetjet inerte për të mbuluar apo rehabilituar venddepozitimin. Caktimi i rregullave për administrimin e mbetjeve inerte

Çdo autoritet vendor duhet të zbatojë të gjitha rregullat dhe detyrimet kombëtare në nivel vendor, përmes krijimit të rregulloreve vendore për manaxhimin e mbetjeve inerte ose të mbetjeve të ngurta bashkiake. Ky dokument do të lehtësojë zbatimin e kërkesave kombëtare në nivel vendor.

Rekomandim 36: Financimi i manaxhimit të mbetjeve inerte. Autoritetet vendore duhet të përcaktojnë një taksë ose tarifë mbi mbetjet inerte (ose mbi mbetjet e prodhuara nga aktivitete ndërtimi ose shkatërrimi), për të financuar kontrollin, shërbimin e pastrimit dhe eliminimit të grumbullimit, si dhe operacionet e eliminimit të “pikave të zeza” të mbetjeve inerte brenda qytetit. Përveç kësaj, autoritet vendore duhet të përcaktojnë dhe aplikojnë penalitet për pronarët ose kompanitë, që kryejnë aktivitete të papërshtatshme të lidhura më mbetjet inerte. 93

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

c) Zgjidhja Teknike Është e rëndësishme që autoritetet vendore të sigurojnë një zgjidhje për mbledhjen e ndarë të mbetjeve inerte, ruajtjen e sigurt dhe trajtimin mjedisor të tyre, duke synuar ripërdorimin, riciklimin, ose ndonjë metodë tjetër. Edhe në qoftë se grumbullimi dhe transportimi i mbetjeve inerte është përgjegjësi e prodhuesit, bashkia ose komuna duhet të ofrojnëshpesh kundrejt pagesës - shërbimet e duhura dhe krijimin e infrastrukturës për grumbullimin e mbetjeve inerte me origjinë nga komuniteti (familjet) dhe ruajtjen e sigurt, drejt trajtimit përfundimtar të tyre. Për këtë qëllim rekomandohet që autoritetet vendore duhet të ofrojnë një zgjidhje në organizimin e grumbullimit dhe pranimit të tyre – kundrejt pagesës - bazuar në rregullat dhe rregulloret, si dhe duhet të vendosin një tarifë të drejtë dhe të drejtpërdrejtë për shpenzimet e tyre të manaxhimit. Skemat bazë të grumbullimit:  Skema e sjelljes: nënkupton që njerëzit të sjellin mbetjet e tyre në stacionet e grumbullimit, ose skema e telefonatës ku njerëzit kontaktojnë autoritetet përgjegjëse kur kanë mbetje inerte apo vëllimore për të hedhur.  Skema e hedhjes: ku autoritetet vendore apo kompanitë e mbetjeve të kontraktuara nga furnitorët ofrojnë vende ku shkarkohen mbetjet (pika grumbullimi brenda kufijve të bashkisë) për t’u përdorur nga komuniteti dhe që boshatisen rregullisht nga vetë kompania. Të dyja skemat janë alternativa efektive dhe të realizueshme për mbledhjen e mbetjeve në nivel vendor. Autoritetet vendore, fillimisht duhet të synojnë për skemën e parë, e cila ka të ngjarë të dalë shumë më e lirë dhe më e lehtë për t’u zbatuar nga ofruesi i shërbimit. Ky i fundit do të ketë nevojë për bashkëpunim aktiv të publikut për të sjellë mbetjet inerte në vendet e caktuara. Për më tepër, zbatimi i skemës së parë do t’i mundësojë autoritetet vendore të lidhin koston e mbledhjes së mbetjeve inerte dhe trajtimin e tyre me tarifat e drejtpërdrejta për thirrje ose pagesën tek porta e vendshkarkimit. Megjithatë, duke iu referuar praktikave ekzistuese të grumbullimit të mbetjeve inerte, niveli aktual i ndërgjegjësimit të publikut dhe situata e zbatimit të dobët të rregullave vendore (nëse ka), do ta bëjnë të vështirë zbatimin e menjëhershëm të skemës sille vetë, për autoritetet lokale dhe ofruesit e shërbimit. Prandaj, skema e hedhjes mund të rezultojë në fillim më e favorshme deri sa autoritetet të jenë në gjendje të kontrollojnë ndotjen urbane dhe të rrisin sensibilizimin mjedisor të publikut.

Figure 14 Grumbullimi i inerteve dhe pikat vendore të grumbullimit

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

d) Monitorimi dhe Masat e Zbatimit Detyrimet e autoriteteve lokale mbështeten në kontrollin e ndotjes urbane nga këto materiale, në caktimin e vendeve të veçanta për depozitimin e tyre. Në fillim, autoritetet vendore duhet të kontrollojnë depozitimin abuziv të këtyre materialeve në hapësirën publike ose pranë pikave të grumbullimit. Kjo e fundit mund të arrihet duke përcaktuar rregulla të qarta dhe gjoba, duke komunikuar me komunitetin, si dhe duke ndërmarrë masa efektive për zbatimin (duke angazhuar policinë bashkiake apo inspektorët urbanë, si dhe duke aplikuar procedura të efektshme për mbledhjen e gjobave). e) Inkurajimi Industrisë së Riciklimit Shumica e materialeve mund të ripërdoret para se të depozitohen apo riciklohen. Në tabelën e mëposhtme jepen shembuj të materialeve të ndërtimeve dhe shkatërrimeve, që mund të ripërdoren apo riciklohen. ‘Mbetjet që ja vlejnë të ndahen për ripërdoim dhe riciklim50 Mbetjet e ndërtimeve dhe shkatërrimeve

Trajtimi

Përdorimet dhe destinacioni për materialet e rikuperuara

Betoni

Riciklim

Asfalti

Riciklim

Mbetjet e gërmimeve: shtresat e sipërme

Ripërdorim

Zbukurime

Druri

Ripërdorim / Riciklim

Dritare e kanata/ rrethim me gardh; pllakë zdrukthi

Metalet

Ripërdorim / Riciklim

Shkrirje

Tulla, tjegulla, argjila. Blloqet

Ripërdorim

Paketimi dhe plastika

Ripërdorim / Riciklim

Bojëra, vajra dhe kimikate

Ripërdorim

Agregat në rrugë, mbushje ose beton i ri Shtresa e fundit e rrugës/ mbushje masive; shtrimi me asfalt i komplekseve; rrugët provizore

Palete

Përfshirja e sektorit privat duhet të shihet si një përparësi për të ngritur sistemin, ose për ta përmirësuar atë. Përfshirja e sektorit privat, përmes koncesionit apo partneriteti publik privat, duhet të inkurajohet si një mekanizëm për sigurimin e një zgjidhjeje optimale ekonomike, që do të jetë e pranueshme edhe nga pikëpamja mjedisore. Disa alternativa për përfshirjen e sektorit privat përfshijnë dhënien me qira ose me koncesion të qendrave vendore të depozitimit të përkohshëm, apo dhënia e të drejtave juridike për mbledhjen e mbetjeve inerte të vlefshme, drejtpërdrejt në burimin e krijimit të tyre. 50

FAS and NDP,(2002), “Construction and demolition waste management- Handbook”,

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Instrumente tipike që mund të përdoren për të nxitur tregjet janë si më poshtë: • Kufizime ose ndalime për disa materiale për landfillet (tarifë hyrjeje, taksa, rregulla vendore etj.). • Kontrolli mjedisor ose planifikimi i kontrolleve në landfille për mbetje inerte. • Subvencione për proceset dhe bizneset e riciklimit. • Masa pozitive për planifikimin e mbetjeve – kërkesat që duhen marrë parasysh. • Kapaciteti i riciklimit të mbetjeve të ndërtimit dhe shkatërrimit sipas planeve rajonale të manaxhimit të mbetjeve. • Edukimi dhe trajnimi. • Përdorimi i agregateve të ricikluara në projekte publike, d.m.th., politikat e prokurimit në qeverisjen vendore. • Zhvillimi i produkteve të ricikluara që mund të zëvendësojnë lëndën e parë natyrale sa më shumë që të jetë e mundur. • Autoritetet vendore të planifikimit t’i kërkojnë zhvilluesve të paraqesin një plan të integruar të shkatërrimit dhe të administrimit të mbetjeve inerte si pjesë e aplikimit të tyre, e cila do të gjykohet sipas aftësisë së zhvilluesit për të realizuar një nivel të arsyeshëm rikuperimi materialesh si në objekt apo kantier ndërtimi ashtu edhe jashtë tij.

3.7

Mirëmbajtja

a) Rëndësia e Mirëmbajtjes së Kamionëve të Grumbullimit Kamionët e grumbullimit të mbetjeve hasin më shumë probleme se kamionët e tjerë, për shkak të procesit shumë frekuent EC dhe NDALO dhe efektit të gërryerjes dhe konsumimit nga mbetjet. Pjesa më e madhe e kamionëve gjysmë të automatizuar dhe plotësisht të automatizuar të grumbullimit të mbetjeve kanë sisteme të ndërlikuara hidraulike që kërkojnë mirëmbajtje dhe riparim të specializuar. Caktimi i grafikëve specifikë për mirëmbajtjen e kamionëve dhe ngritja/ ose kontraktimi i kompanive (garazheve) cilësore (për të kryer si mirëmbajtjen rutinë, ashtu dhe riparimin e tyre), mund të kontribuojnë ndjeshëm në rritjen e produktivitetit dhe përdorimit afatgjatë të automjeteve. Për arsye higjienike, si dhe për të shtuar jetëgjatësinë e tyre, kamionët e grumbullimit duhet të pastrohen dhe lahen përditë. Mundësia e NjQV-ve për të ndërmarrë vetë riparime të vogla dhe për të kontraktuar firma private të specializuara për shërbime mirëmbajtjeje apo riparime të mëdha apo ndonjë alternativë tjetër, duhet vlerësuar. Eksperienca ndërkombëtare tregon se për shërbimet e manaxhimit të mbetjeve urbane në popullata, që kalojnë 300,000 banorë, mund të jetë me leverdi ngritja dhe operimi i një ofiçine të specializuar nga vetë autoritetet vendore (ose mund t’ia japë me kontratë operimin e saj sektorit privat). 96

Planifikimi Operacional i Manaxhimit të mbetjeve

Gjithashtu, në qendrat e servisit kryhen një sërë operacionesh dhe procesesh, që mund të dëmtojnë apo ndotin mjedisin. Këtu përfshihet pastrimi i automjeteve të mëdha, ruajtja, përdorimi dhe shkarkimi i lëndëve të dëmshme, si vajra, bojëra, hollues, lëngje kundër ngrirjes, vajra frenash etj., si dhe mbetje të ngurta si filtra vaji, marmita, bateri dhe goma. Kujdes i duhet kushtuar trajtimit të materialeve, të tilla, si antingrirës, bateritë dhe acidi i baterive, holluesve, dhe vajrave për të shmangur helmimin e kanaleve të ujërave sipërfaqësore. b) Procedura e mirëmbajtjes Është e rëndësishme të bëhen përpjekje për të standardizuar dhe garantuar punën e kamionëve, duke siguruar magazinimin e pjesëve të këmbimit rezervë ose duke siguruar të dhëna paraprake për gjetjen e tyre në kohë. Autoritetet vendore duhet të synojnë që kur blejnë kamionë teknologjikë, të interesohen edhe për mundësinë e gjetjes së pjesëve të këmbimit, sidomos për sistemin hidraulik. Eksperienca ndërkombëtare tregon se mirëmbajtja zë rreth 10 deri 20% të kostos së përgjithshme vjetore të përdorimit të kamionëve të grumbullimit të mbetjeve.51 Rekomandim 37: Masat e duhura për funksionimin dhe mirëmbajtjen e kamionëve të mbetjeve.  Të caktohen përgjegjësi të qarta për drejtuesit e automjeteve (jo më shumë se një ose dy shoferë), të cilët duhet të inkurajohen për të qenë përgjegjës dhe për t’u kujdesur për automjetin.  Të garantohet përdorimi i sigurtë i kamionit, duke vërtetuar se çertifikata e operatorit dhe certifikatat e testimit të pajisjes janë të përditësuara; të kontrollohet periodikisht kamioni sipas standarteve të kontrollit.  Të sigurohet regjimi i mirëmbajtjes rutinë, që mund të përmirësojë sigurinë dhe të ulë humbjet në punë. Të kryhen rregullisht dhe sipas afateve pastrimi, vajosja, kontrolli dhe mirëmbajtja, të cilat janë të rëndësishme për funksionimin e rregullt të automjetit.  Të sigurohet se kontratat e pastrimit përfshijnë edhe shërbimin e mirëmbajtjes, veçanërisht kur automjetet dhe pajisjet janë në pronësi të bashkisë apo komunës.  Të mbahen regjistra dhe proces verbale për mirëmbajtjen dhe konsumin: çdo makinë duhet të ketë regjistrin e saj individual të mirëmbajtjes (ku të shënohen defektet, konsumi, orët apo km e punës etj.  Të sigurohen pjesët e këmbimit në kohën e duhur: të ketë rezerva të pjesëve të këmbimit (rripat e transmisionit, të motorit, akset etj.); rezervat e pjesëve të këmbimit mundësojnë zëvendësimin e pjesëve të dëmtuara/prishura menjëherë dhe kjo ul kohën që makina qëndron në servis.

IBRD/ WORLD BANK(1999), Composting and It’s Applicability in Developing Countries

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

c) Pse ka rëndësi mirëmbajtja e kontenierëve? Gjendja e kontenierëve është një faktor shumë i rëndësishëm që ndikon në efektivitetin, kostot dhe efikasitetin e gjithë shërbimit të grumbullimit të mbetjeve. Kur cikli i zbrazjes nuk funksionon siç duhet për shkak të prishjes apo dëmtimit të rrotave të kontenierëve, operacioni bllokohet ose vonohet, duke kërkuar më shumë personel dhe kamiona. Përveç kësaj, një gjë e tillë ndikon edhe tek kostot e tjera, p.sh., kostoja e riparimit të kamionit apo të vetë kontenierit. Djegia e kontenierëve përveç dëmtimit estetik të kontenierit, sjell deformimin e tyre (sidomos kur është i mbushur me mbetje) apo dëmtimin e kapakëve, rrotave ose pedaleve. Kjo mund të shkaktojë mosfunksionimin teknik, higjienik apo edhe estetik të kontenierit deri në daljen jashtë përdorimit. d) Mirëmbajtja dhe masat e riparimit Kontrollet e planifikuara dhe rutinë të kontenierëve në shërbim janë të rëndësishme për të identifikuar kontenierët që kanë nevojë për riparim ose zëvendësim. Për riparimet dhe mirëmbajtjen e kontenierëve duhet të përdoren pjesë dhe materiale të specifikuara në udhëzimet e prodhuesit apo që janë në përputhje me specifikimet origjinale të tyre. Të gjithë kontenierët e përdorur duhet të mbahen pastër, në gjendje të mirë teknike dhe të kenë të njëjtën ngjyrë. Një element i rëndësishëm për ruajtjen dhe jetëgjatësinë e kontenierëve është vendi i vendosjes së kontenierëve. Nevojitet që vendi të jetë i shtruar (preferohet asfalt ose i betonuar), në një pjerrësi jo më të madhe se 5%. Përgjegjësia teknike dhe financiare për riparimin e kontenierëve duhet të përcaktohet qartë dhe të integrohet në buxhet, për të krijuar kushtet e një qëndrueshmërie për gjithë sistemin. Duhet të bëhen marrëveshje për zëvendësimin e shpejtë të kontenierëve menjëherë pas raportimit apo evidentimit të dëmtimeve apo defekteve. Zakonisht, këto marrëveshje janë pjesë e kontratave kryesore të shërbimeve, por ka raste kur nevojitet shërbim i specializuar.

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

PLANIFIKIMI FINANCIAR I MANAXHIMIT TE MBETJEVE Manaxhimi financiar i administrimit vendor është një çështje e rëndësishme e planifikimit të manaxhimit të mbetjeve, në nivel vendor. Ky seksion i manualit ofron udhëzime të dobishme dhe rekomandime në lidhje me manaxhimin financiar të çështjeve vendore të mbetjeve, të tilla si vlerësimi i kostos dhe reflektimi i saj në buxhetin vendor, dhe rrugët për të përcaktuar një politikë vendore efektive mbi rekuperimin e kostos.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

4.1

Financimi Vendor Aktual i MM dhe Perspektiva e tij

Çdo vit, të gjitha bashkitë dhe komunat në Shqipëri parashikojnë fonde vendore për të mbuluar shërbimet për mbetjet që kanë nën administrimin. Këto fonde zakonisht përbëjnë nga 5% deri në 20%52 të buxhetit të tyre vjetor. Grafiku i mëposhtëm53 jep (në përqindje) pjesën e buxhetit të përcaktuar për pastrimin, në krahasim me buxhetin total të NjQV-ve. Edhe pse shumica e bashkive dhe komunave në rajonin e Shkodrës dhe Lezhës, njësoj si në gjithë vendin, deklarojnë se administrimi i mbetjeve është një përparësi e rëndësishme në rang vendor, ata pranojnë se buxheti i akorduar për shërbimin e mbetjeve është gjithmonë i pamjaftueshëm.

Pjesë e buxhetit vendor

% e buxhetit për MM/ nga buxheti total vendor 30% 20% 10% 0%

5-10% 10-15% % e NjQV-ve

15-20%

20%

Figura 15: Çfarë pjese (%) e buxheteve vendore të NjQV-ve në Shqipëri shkon për manaxhimin e mbetjeve

Në shumë vende në zhvillim, duke përfshirë edhe Shqipërinë, rreth 80-95% e fondeve për manaxhimin e mbetjeve të ngurta urbane caktohen për grumbullimin e mbetjeve dhe pastrimit publik. Ndryshe ndodh në vendet e zhvilluara, ku rreth 50-70% e fondeve për manaxhimin e mbetjeve të ngurta urbane i shkojnë përpunimit dhe trajtimit të mbetjeve, përfshirë këtu edhe kostot mjedisore. Kjo vjen ngaqë autoritetet vendore në Shqipëri nuk kanë menduar të caktojnë fonde të mjaftueshme për proceset e trajtimit të mbetjeve, pasi ata ende po përdorin venddepozitimet ekzistuese, në të cilat mungon çdo lloj standarti. Pjesa më e madhe e sistemit financiar bazohet në qasjen e subvencionimit të shërbimeve (përdoren të ardhurat e tjera vendore), përsa kohë NjQV-të, deri më tani, nuk kanë mundur të lidhin koston e administrimit të mbetjeve me sistemin e të ardhurave vendore nga mbetjet dhe me konceptin e përgjegjësisë së prodhuesit të mbetjeve. Përvojat në Shqipëri dhe jashtë vendit tregojnë se kostot e depozitimit do të shtohen, përsa kohë autoritetet lokale janë të detyruara të zëvendësojnë metodën e tyre të depozitimit, dhe të dërgojnë mbetjet e tyre në një landfill sanitar rajonal. Kjo do të kërkojë që autoritetet vendore të akordojnë fonde shtesë për të mbuluar koston e transportit dhe depozitimin e mbetjeve në landfillin rajonal. Përveç kësaj, ata gjithashtu duhet të modernizojnë sistemin e tyre të grumbullimit drejt një sistemi grumbullimi që mundëson ndarjen e mbetjeve, i cili do të rrisë akoma më shumë koston e MM-së. Duke marrë në konsideratë kostot e rritura, autoritetet vendore do të duhet të gjejnë mënyra për furnizuar buxhetin e tyre, për të siguruar që MM-të të funksionojë në mënyrë të qëndrueshme. Kjo çështje do të shqyrtohet më me detaje në vijim të këtij manuali – strategjia për rekuperimin e kostos.

100

52 53

Co-Plan, 2010, Politika e Mbulimit të Kostos në Sherbimin e Manaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Urbane Co-Plan, 2010, Politika e Mbulimit të Kostos në Sherbimin e Manaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Urbane

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

4.2

Vlerësimi i Kostos së Plotë për Manaxhimin e Mbetjeve

Për të vlerësuar koston e plotë të MM-së duhet të llogariten kostot reale që rezultojnë nga nevojat për shërbimet e mbetjeve, investimet e nevojshme dhe objektivat vendore për MMtë. Këto do të shërbejnë si bazë mbi të cilat autoritetet vendore do të hartojnë buxhete të efektshme dhe të përshtatshme për MM-të. Gjithashtu, kjo do t’i ndihmojë këto NjQV në hartimin e strategjive efektive për rikuperimin e kostove dhe në vendosjen e tarifave të përshtatshme. Proçedura e vlerësimit të kostos së plotë të manaxhimit të mbetjeve përbëhet nga hapat e mëposhtëm: • Faza përgatitore. • Përcaktimi i investimeve. • Llogaritja e kostos së manaxhimit të mbetjeve. • Rishikim/monitorim. 4.2.1

Faza Përgatitore

Faza përgatitore përfshin hapat fillestarë, që në vetvete përbëhen nga mbledhja e informacionit të nevojshëm për zonat e mbetjeve, për konsumatorët, për shërbimet/veprimtaritë ekzistuese dhe ato të reja, njohja e kostove të MM-ve dhe komponentëve e tyre, si dhe përcaktimi i metodologjisë së duhur për llogaritjen e kostos. a) Vlerësimi i të dhënave bazë Njohja e zonës së mbetjeve

Pikë së pari autoritetet vendore kanë nevojë për informacion të përgjithshëm për profilin e zonës së mbetjeve. Pjesa më e madhe e informacionit identifikohet dhe analizohet gjatë fazës fillestare kur mblidhen të dhëna të nevojshme, të tilla si karakteristikat e zonës së mbetjeve, profili i konsumatorëve dhe prodhimi (sasia) i(e) mbetjeve.

Ky informacion do të ndihmojë në: llogaritjen e saktë të kostos, vlerësimin e mundshëm të vëllimit të përgjithshëm të mbetjeve të prodhuara, si dhe në përcaktimin e një perspektive për vlerësimin e të ardhurave të pritshme nga tarifat e mbetjeve. Të dhënat më të nevojshme përfshijnë:  Popullsinë dhe trendin e rritjes së saj, përmasat e familjes dhe vendndodhjen administrative të banorëve.  Njësitë e biznesit (numri dhe klasifikimi sipas natyrës, madhësisë dhe karakteristikave të tjera).  Industrinë, institucionet dhe llojet e tjera të konsumatorëve, prodhimi i mbetjeve dhe prespektivën e tyre (për mbetjet urbane dhe inerte).  Distancat për në impiantet vendore dhe rajonale të mbetjeve. 101

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Njohja e operacioneve ekzistuese dhe atyre që priten

Para se të fillohet me aplikimin e metodologjisë për llogaritjen e kostos, ka rëndësi që të njihen dhe kuptohen të gjitha operacionet dhe shërbimet ekzistuese, duke përfshirë vëllimin e punës, oraret etj., që janë pjesë e sistemit të MM-ve, si dhe operacionet dhe shërbimet e reja (p.sh., prezantimi i sistemit të ndarjes së mbetjeve) apo zgjerimi i skemës ekzistuese (në aspektin e vëllimit të punës, apo shtrirjes së shërbimit në zona të reja).

Për më tepër, ka rëndësi të sqarohet infrastruktura aktuale e mbetjeve (kamionët e mbetjeve, kontenierët, koshat rrugorë etj.), gjendja dhe përdorimi i tyre si dhe nevoja për kamionë dhe pajisje të reja, (p.sh., më shumë kaminonë për mbetjet, më shumë pika grumbullimi, apo kontenierë). Operacionet dhe shërbimet tipike që kryejnë autoritetet vendore në Shqipëri, përfshijnë:  Grumbullim dhe transportim të mbetjeve.  Pastrim të rrugëve.  Depozitim të mbetjeve në vend-depozitimet vendore.  Grumbullim dhe transportim të materialeve inerte dhe vëlliminoze etj. Dhe operacionet e reja që pritet të bëhen pjesë e gjithë sistemit të administrimit të mbetjeve, të tilla si:  Transportim në distanca më të mëdha, për në landfillet rajonale apo impiantet e tjera të trajtimit të mbetjeve.  Depozitim të mbetjeve në landfillet sanitare rajonale.  Ndarje të mbetjeve, grumbullim të diferencuar dhe ruajtje e përkohshme e tyre.  Përpunim të mbetjeve (përgatitja për trajtim të mëtejshëm).  Kompostimi dhe riciklimi etj. b) Njohja dhe kuptimi i kostove vjetore për manaxhimin e mbetjeve Kostoja e manaxhimit të mbetjeve konsiston në fondet, që duhen çdo vit për të kryer dhe mirëmbajtur shërbimet e mbetjeve. Kostot mund të specifikohen apo klasifikohen sipas operacioneve apo shërbimeve të ndryshme, pjesë e sistemit të përgjithshëm të MM-ve, dhe në drejtim të komponentëve të kostos. Planet rajonale dhe vendore të MM-ve duhet të përmbajnë informacion të detajuar mbi kostot aktuale të grumbullimit, transportimit, ndarjes, trajtimit dhe depozitimit përfundimtar të mbetjeve. Disa nga të dhënat kyçe që duhen analizuar janë:  Kostoja e grumbullimit të një toni mbetjeje.  Kostoja e transportit të një toni mbetjeje për një km (nëse vendi i depozitimit ndodhet në një largësi të caktuar nga qyteti).  Kostoja e pastrimit të një metri katror rrugë.  Çmimi i trajtimit të një toni mbetje në impiantet e ndryshme të trajtimit (venddepozitime vendore, landfill rajonal, ose kompostim). 102

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

Llogaritja e kostove njësi për metoda të ndryshme operacionale, do t’i ndihmojë autoritetet vendore të vlerësojnë dhe zgjedhin alternativën më ekonomike dhe opsionin më të leverdishëm për një fazë të caktuar të manaxhimit të mbetjeve. c) Përcaktimi metodologjisë së llogaritjes së kostos së plotë Shumica e buxheteve/llogarive vendore në Shqipëri, janë përgatitur tradicionalisht në përputhje me metodën e llogaritjes së shpenzimeve rrjedhëse vjetore (Cash Flow Basis ose CFB), ku shpenzimet kapitale për kamionët e grumbullimit të mbetjeve regjistrohen dhe llogariten totalisht në vitin e blerjes së tyre. Ndërkohë, ekziston edhe një metodë tjetër përllogaritjeje që konsiston në llogaritjen e kostos së plotë (Full Cost Account ose FCA), e cila ka veçori se shpërndan shpenzimet në gjithë periudhën kohore të përdorimit të mallit/shërbimit/investimit të blerë. Sipas metodës FCA, autoritetet vendore akordojnë fonde të caktuara, vit pas viti, për të mundësuar zëvendësimin e kamionit pas 7-10 vjetësh; ose për të blerë një kamion të ri të grumbullimit të mbetjeve, marrin hua dhe e shlyejnë atë gradualisht, me këste vjetore, duke përfshirë edhe interesat. Rekomandim 38: Përdorimi i FCA-së për llogaritjen e kostove të MM-së Përdorimi i modelit FCA, rekomandohet për llogaritjen e kostove vjetore të MM, të cilat marrin në konsideratë dhe llogarisin koston kapitale vjetore të investimeve të ndryshme, duke e shtrirë për gjithë periudhën e jetës së automjetit apo impiantit. Por edhe metoda e FCA-së, ashtu si edhe metoda parë, ka kufizimet e veta, për sa kohë që ajo nuk merr parasysh kostot mjedisore, shëndetësore dhe sociale. Këta komponentë të kostos nuk mund të maten apo të vlerësohen lehtësisht në treg. Shqyrtimi i spektrit të plotë të shpenzimeve është quajtur shpesh përllogaritja e vërtetë e kostos ose përllogaritja mjedisore, është përtej qëllimit dhe fushës së aplikimit të metodës FCA-së.

4.2.2

Përcaktimi i investimeve

a) Përcaktimi i investimeve të nevojshme Gjatë procesit të planifikimit teknik, autoritetet vendore kanë përcaktuar investimet e nevojshme duke marrë parasysh nevojën urgjente për të përmirësuar infrastrukturën ekzistuese të shërbimeve të pastrimit dhe MM-së (rinovimin apo shtimin e kamionëve të rinj) si dhe për të përmbushur nevojat për përmirësime në drejtim të shërbimeve të reja, zgjerimin ose përmirësimin e operacioneve/shërbimeve ekzistuese. Përgatitja e planit të investimeve është një proces i komplikuar, i cili përfshin jo vetëm nevojat (qofshin emergjente ose jo), por edhe burimet e vlefshme financiare, prioritetet politike dhe financiare si dhe marrëveshjet politike mbi këto investime. Për më tepër, autoritetet vendore duhet të kontrollojnë dhe prioritizojnë çështjet e mëposhtme në lidhje me gjininë dhe grupet e tjera të margjinalizuara: 103

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

 Maksimizojnë impaktin mbi institucionet arsimore dhe grupet e margjinalizuara: ata duhet të planifikojnë dhe lehtësojnë shërbimet e pastrimit dhe itinerarët e grumbullimit të mbetjeve pranë shkollave, kopshteve dhe godinave të tjera sociale në komunitet. Këto godina duhet të jenë pajisur, mundësisht, me kontenierë mbetjesh.  Konsultim me gratë, të cilat duhet të përfshihen dhe konsultohen kur planifikohen investimet, inteneraret e grumbullimit të mbetjeve dhe shërbimet e tjera.  Komunitetet e largëta duhet të kenë një fokus të veçantë dhe më shumë vëmendje në lidhje me investimet dhe në gjetjen e alternativave të përshtatshme për shërbimet bazë të grumbullimit të mbetjeve. Për më tepër, ndërsa hartohet një plan i ri i MM-së, autoritetet vendore duhet të parashikojnë shpërndarjen e investimeve të nevojshme përgjatë viteve (nga 1-5 vjet). Prandaj, plani i investimeve përfshin kërkesat afatshkurtra dhe ato afatmesme për kamionë të rinj, pajisje dhe impiante etj. Zakonisht, investimet konsistojnë në blerjen e kamionëve teknologjikë, koshave dhe kazanëve(kontenierëve) të rinj, përfshirë edhe mjetet e pajisjet për zbatimin skemave pilot për minimizimin e mbetjeve. Justifikimi dhe specifikimet teknike për këto investime analizohen në hollësi në seksionin e planifikimit teknik të këtij manuali. Plani i Investimeve, për një periudhë 5-vjeçare (PVMMNU i Komunës Velipojë Co-PLAN, 2011) Viti ose periudha e investimit 2012- 2015 2012-2013

Lloji i investimit Rinovimi i 60 kontenierëve ekzistues (1.1 m3); Blerja e 80 koshave të rinj me ngjyrë (0.24 m3)

Fondet kapitale (000 LEKË) 500/vit 280/ vit

2012- 2013

Blerja e 190 kontenierëve të rinj

2,850/ vit

2012- 2013

Blerja e një kamioni të ri (10 ton)

2,000/ vit

2012 2013-…. 2012-2013 2013-2015

Kosha për kompostim për zonën pilot Rinovimi i kamionit (në 10 vjet) dhe kontenierëve (në 5 vjet) Rehabilitimi dhe mbyllja e venddepozitimit

Për t’u përcaktuar 50,000-100,000 (EUR)

Infrastrukturë e plotë riciklimi (kontenierë me ngjyrë)

Për t’u përcaktuar

115

b) Çmimet e mjeteve dhe pajisjeve të MM Hapi i tjetër përfshin llogaritjen e investimeve në vlera monetare, e cila do të ndihmojë në planifikimin e fondeve të nevojshme financiare. Prandaj, autoritetet duhet të kontrollojnë çmimet e tregut për pajisjet dhe kamionët e mbetjeve, për produkte të reja ose të dorës së dytë (të përdorura), si dhe koston kapitale për ndërtimin e impianteve etj. 104

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

Megjithatë, një tjetër çështje e rëndësishme qëndron tek vlerësimi i periudhës së dobishme (të mbetur) të punës për secilin kamion apo pajisje; i cili mund të ndihmojë gjithashtu edhe për shpërndarjen e kostos kapitale në vite. Ndonjëherë, për investimet e mëdha (impiante apo objekte), informacioni për koston kapitale jepet si një kosto kapitale vjetore, që përfaqëson shpenzimet vjetore për blerje, përfshirë këtu edhe interesat e kredisë etj., të shpërndara gjatë gjithë periudhës të përdorimit. Tabela e mëposhtme përmbledh çmimet mesatare (të vitit 2011) për pjesën më të madhe të investimeve në manaxhimin e mbetjeve vendore. Përshkrimi 3 Kontenierë (1.1 m ) Kosha plastikë (0.1 m3- 0.24 m3) Kosha rrugorë (30 litërsh)

Çmimet e përafërta Leke 26,000-40,000 10,000-15,000 7000-10,000

Kamionë teknologjikë të përdorur (10 vjeçare)

4,000,000-6,000,000

Kamonionë të rinj teknologjike për mbetjet Kamionë të hapur mbetjesh Qendër Riciklimi 54 Kompaktor Mbetjesh – letër, plastikë

14,000,000-17,000,000 2,000,000-3,000,000 3,000,000-4,000,000 500,000-600,000

c) Vlerësimi i investimeve vendore Gjatë procesit të identifikimit dhe vlerësimit të zgjidhjes më të mirë për investimet e nevojshme, autoritetet vendore duhet të analizojnë dhe sqarojnë disa paqartësi apo pyetje që lindin, si p.sh., dilema: A është më mirë të blihet apo të merret me qira një kamion teknologjik? apo Kur duhet të bëhen këto investime? Apo: Të privatizohet ose jo shërbimi?55. A ka mundësi për bashkëpunim ndër-vendor në ndarjen e investimeve? Përgjigja për këto pyetje mund ta ndryshojë listën e planit të investimeve apo t’i shtyjë këto investime për më vonë. Niveli i përdorimit mjeteve

Zakonisht, dilema të blej apo të marr me qira qartësohet nga planifikimi teknik i kamionëve të nevojshme për mbetjet, ku përveç justifikimit të nevojës për blerjen, merr në analizë nivelin/ shkallën e përdorimit të tyre.

Për raste të veçanta, kur përdorimi i makinës teknologjike është poshtë nivelit të caktuar të përdorimit (p.sh., le të themi, nën 60% të kapacitetit të tij, apo për një periudhë të përkohshme të vitit) mund të jetë ekonomikisht më e leverdishme, që kamioni teknologjik të merret me qera, sesa të blihet, ose një alternative e përshtatshme do ishte privatizimi i shërbimit. 54 Qendër e vogël riciklimi, e ngjashme me Qendrën e Riciklimit të Komunës Dajç (Lezhë) ose Qendrën e Riciklimit të Fierit. 55 Debati mbi çështjen Privat vs.Publik diskutohet me detaje, më vonë, në këtë dokument.

105

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Rekomandimi 39: Kur është më mirë të merret me qira një kamion mbetjesh?56 Në përgjithësi, kur një kamion teknologjik përdoret për një periudhë të kufizuar kohe (p.sh., 3 muaj në vit, si në rastin e Komunës së Velipojës, ose për 1-2 orë/ditë si ndonjë komunë tjetër), këshillohet që kamioni të merret me qera dhe jo të blihet. Analiza e nevojës duhet të përfshijë nivelin e përdorimit dhe ofertat ekonomike për ta marrë atë me qira në tregun vendës.

Kushtet specifike

Përballueshmëria lokale

Gjithsesi, nevojat për investime duhet të analizohen rast pas rasti ku të merren në konsideratë edhe faktorë të tjerë, si: vendndodhja gjeografike e zonave të mbetjes (p.sh., për zonat e largëta ka pak mundësi për të marrë me qira kamionë teknologjikë me çmim të favorshëm), mundësia e tregut vendës apo mundësia e përfshirjes së sektorit privat. Ndërsa planifikohen investime të reja për zbatimin e PVMMNU, autoritetet vendore duhet të marrin në konsideratë kapacitetin financiar vendor për të realizuar investimet në kohë.

Analizimi i historikut të investimeve dhe kapacitetit financiar (duke përfshirë edhe burimet jashtme) duhet të kontrollojë mundësinë e autoriteteve vendore për të realizuar investimet. Rekomandim 40: Vlerësimi i përballueshmërisë financiare për investimet Në të gjitha rastet është e rëndësishme të evitohen akordimet e fondeve për investime, deri sa të jetë kontrolluar se kostot vjetore për funksionimin e impianteve të reja, mund të mbulohen.

4.2.3

Llogaritja e Kostos së Plotë të Manaxhimit të Mbetjeve

Përbërja e kostos për secilin operacion/ shërbim zbërthehet në komponentët bazë të kostos, si: a) Kosto operative, (përfshirë koston e përdorimit të kamionëve dhe kosto të tjera të mirëmbajtjes së pajisjeve, kosto e punës etj.). b) Kosto Kapitale. c) Kosto Administrative. d) Kosto të tjera.

106

56 Për më shumë detaje shih Aneksin 2 Model vlerësimi: efiçienca e grumbullimit të mbetjeve dhe transportit. vs. numrit të popullsisë.

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

a) Kostot Operative Kategoria e kostove operative konsiston në kostot e operimit dhe të mirëmbatjes së operacioneve ose shërbimeve të MM. Për shembull, kostot operative që përfshihen në shërbimin e grumbullimit të mbetjeve ka të ngjarë të përfshijë: kostot e drejtpërdrejta operative të kamionëve si karburanti, riparimin dhe mirëmbajtjen e kamionëve dhe kontenierëve, si dhe kostot e punës (që përfshijnë pagesat për drejtuesin e mjetit dhe punëtorët). Kostot operative përbëhen nga: • Kostoja e materialeve, duke përfshirë kostot e mirëmbajtjes. • Kostoja e punës.

Kostoja e materialeve

Kostoja e materialeve përfshin shpenzimet e përdorimit të materialeve të nevojshme për funksionimin dhe mirëmbajtjen e kamionëve teknologjikë, pajisjeve, makinerive etj.

Shpenzimet për materialet përfshijnë: • Koston e materialeve të konsumit për grumbullimin dhe transportin (si karburant, vajra makine etj.). • Koston e materialeve të tjera të konsumit si kontenierë, dezinfektues, ujë etj. • Koston e mirëmbajtjes së makinave dhe pajisjeve (përfshirë koston e gomave, pjesëve të këmbimit si dhe koston e shërbimit të riparimit dhe mirëmbajtjes). • Koston e mirëmbajtjes së koshave dhe pajisjeve (përfshirë këtu koston e lyerjes së kontenierëve, të pjesëve të këmbimit si dhe kostot e shërbimit të riparimit dhe të mirëmbajtjes). Tabela e mëposhtme përmbledh hapat e nevojshëm si dhe informacionin e nevojshëm në lidhje me kostot e materialeve:

Hapat, matjet e nevojshme

Informacioni i nevojshëm, referenca, këshilla etj.

Regjistrimi i të gjitha pajisjeve dhe kamionëve që janë në përdorim dhe/ose pronë e njësisë vendore apo i përkasin ofruesit të shërbimit.

A. Data e blerjes dhe më pas mosha e tyre, modeli; të verifikohet kapaciteti i vërtetë i kamionit; të përcaktohet kosto sikur blihet si produkt i ri si dhe parashikimi i periudhës së përdorimit në të ardhmen.

Të kontrollohet orari ekzistues i punës ose periudha e planifikuar e punës për secilin kamion.

B. Orari i punës për secilin automjet, numri i orëve të grumbullimit, transportit dhe depozitimit në vit, distanca në km që bën zakonisht në muaj apo vit për secilin proces (p.sh., për grumbullimin dhe për transportimin etj.); C. Ose orët e punës për mjetet mekanike. 107

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Të kontrollohet ose të matet konsumi i karburantit për kamionët ekzistues dhe nëse nuk ka mundësi për matje të saktë, referojuni koeficientit të konsumit të karburantit (për naftë dhe lubrifikantët si në kolonën e djathtë). Të kontrollohet historia e mirëmbajtjes dhe riparimit të kamionit. Të kontrollohen të gjitha pagesat në lidhje me siguracionin dhe taksat e automjetit.

108

D. Konsumi i karburantit për orë pune (p.sh., 1 rrugë vajtje-ardhje), për km ose 100 km transport; E. Konsumi i lubrifikantëve bazuar në standardet e automjeteve; F. Koeficienti i konsumit për secilin lloj automjeti: (rreth 7-9 litra/orë për makineritë teknologjike me kapacitet 6-10 ton) G. Për lubrifikantët: 5% e kostos së konsumit të naftës;. H. Numri i shërbimeve të riparimit dhe mirëmbajtjes, dhe hollësi të tjera si numri i orëve në servis, pjesët e këmbimit që janë përdorur; I. Kostot mujore ose vjetore të mirëmbajtjes dhe riparimit të mjeteve dhe pajisjeve; J. Siguracioni, regjistrimi dhe taksat e tjera.

Referojuni standardeve të kostos së riparimit dhe mirëmbajtjes (nëse planifikoni për kamionë të rinj që nuk janë të njejtë me kamionët ekzistues).

K. Kostot e mirëmbajtjes dhe riparimit: 7% e kostos vjetore të karburantit (naftë dhe lubrifikantë).

Të regjistrohet numri i pajisjeve dhe pajisjeve ekzistuese si dhe gjendja e tyre.

L. Numri dhe gjendja e kontenierëve (sa kazanë janë pjesërisht të dëmtuar apo jashtë shërbimit), mjetet e pastrimit, karrocat e dorës etj. M. Periudha e përdorimit të objekteve (koefiçienti i konsumit apo koha për zëvendësimin e tyre), (për kazanët, përdorimi mesatar është 4-6 vjet dhe për karrocat e dorës çdo 2 vjet).

Të kontrollohet historiku i kostove të riparimit dhe mirëmbajtjes për kontenierët dhe pajiset e tjera. Në të kundërt, të përdoren referencat.

N. Për referencë: kostoja vjetore për riparimin dhe mirëmbajtjes për kontenierët është 7% e kostos së blerjes (çmimi i kontenierëve varion nga 28,000 -45,000 lekë) O. Çmimi i karrocave të dorës varion 5,0007,000 lekë.

Të kontrollohet përdorimi i dezinfektuesve, sasia e ujit të përdorur për larjen e rrugëve etj; dhe të kontrollohen çmimet e këtyre materialeve në treg.

P. Koeficienti i konsumit dhe çmimi i dezinfektuesve janë respektivisht: 10 lekë/kg dhe 0.7 kg/pikë grumbullimi; Q. Koeficienti i konsumit të ujit: 0.8 litra/m2.

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

Llogaritja e kostos së materialeve, rasti i PVMMNU të Bashkisë së Koplikut (Co-PLAN, 2011) Materialet

Nr.

Grumbullimi dhe transporti i mbetjeve

Nr.

Materiale konsumi Karburant

Kamion teknologjik (6 ton)

Kontenierë 1.1 m3

Orët e punës

Raporti i konsumit

Shuma e shpenzuar

kosto për nësi

Vlefta

orë/vit

litra/orë

litra

lekë/njësi

lekë

1022

8176

160

1,308,160

Lubrifikantë

65,408

Mirëmbajtja (7% e kostos vjetore të karburantit)

91,571

Taksat dhe sigurimet

85,000

Nr. 80

Mirëmbajtja (7% e kostos së blerjes)

Nr. Pika grumbullimi

kg/ njësi Gëlqere, dezinfektues

Fshirja dhe larja e rrugeve Nr. Kamioni i Larjes se rrugeve

Kosha trotuari 30 lit. Grumbullimi i mbetjeve inerte

Kamion me vinç

1,800,000

7,300

36,500

Shuma e shpenzuar

kosto për nësi

Vlefta

Orët e punës orë/vit

litra/orë

litra

lekë/njësi

lekë

Karburant

225

1800

160

288,000

Lubrifikantë

14,400

Mirëmbajtja (7% e kostos vjetore të karburantit)

20,160

Taksat dhe sigurimet

85,000

lekë/njësi

lekë

0.09

129,600

lit./m2

litra

0.8

1,440,000

Uje

Mirëmbajtja (7% e kostos së blerjes)

Llogaritja e kostos së punës

Leke

350

8,750

orë/vit

litra/orë

litra

lekë/njësi

lekë

Karburant

208

1456

160

232,960

Lubrifikantë

11,648

Mirëmbajtja (7% e kostos vjetore të karburantit)

16,307

Nr. 7

lekë/njësi Materiale konsumi

Taksat dhe sigurimet Konteniere 5.5 m3

lekë/njësi

Materiale konsumi

168,000

0.5

Nr. Nr.

Leke

2100

Raporti i konsumit

m2/vit Uji i perdorur per larje

lekë/njësi

Mirëmbajtja (7% e kostos së blerjes)

85,000

Leke/unit

Leke

10,500

73,500

Llogaritja e kostos së punës përbën koston direkte dhe indirekte të personelit (shoferët, punëtorët, operatorët dhe ndihmësit) të përfshirë drejtpërdrejt në operacionet dhe shërbimet e mbetjeve. Komponentët e shpenzimeve të punës përshijnë elementet e mëposhtme:

 Paga bazë, sigurimet shoqërore dhe shëndetësore.  Kosto specifike për personelin (puna jashtë orarit, kompensimi për detyra specifike).  Kosto të tjera të personelit, si veshje dhe pajisje të punës dhe sigurisë etj.

109

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Tabela e mëposhtme përmbledh aktivitetet dhe matjet e propozuara si dhe informacionin e nevojshëm për llogaritjen e kostos së punës: Hapat, matjet e nevojshme Të kontrollohet numri i fuqisë punëtore në secilin operacion dhe shërbim dhe të klasifikohen kushtet e tyre të punës; Të mblidhen hollësi për të gjithë personelit. Të vlerësohet nevoja për personel të ri sipas procedurës së planifikimit teknik. Të kontrollohet struktura aktuale e pagës dhe raporti i sigurimeve shoqërore, duke pasur parasysh dispozitat ligjore dhe vendimet përkatëse të këshillit bashkiak/ komunal.

Informacioni i nevojshëm, referenca, këshilla etj. A. Numri total i punonjësve që punojnë me kohë të plotë, me kohë të pjesshme (ose sezonalë); B. Numri i orëve të punës në javë, muaj dhe vit; C. Periudha zyrtare e kohës së plotë: 174 orë në muaj. D. Numri i personelit, kategoria e punës dhe orët e punës që nevojiten. E. Klasifikimi i pagave dhe sigurimeve shoqërore (16.7%) kontribute për secilin anëtar të personelit F. Dispozitat ligjore dhe aktet nënligjore vendore G. Sigurime të tjera të detyrueshme ose vullnetare.

Të kontrollohen shpenzimet aktuale dhe ato të planifikuara për të ardhmen për kompensime specifike; Të konsultohet Kodi i Punës për trajtime/ kompensime specifike për profesione të caktuara.

H. Dispozitat ligjore për punën jashtë orarit, punën gjatë natës apo punë të rëndë.

Të kontrollohen kushtet aktuale dhe nevojat për pajisjet për sigurinë në punë.

I. Nevoja për veshje, pajisje sigurie; J. Çmimet për njësi në tregun vendës (p.sh., 4,000-6,000 lekë/person/ vit).

Duhet patur parasysh se në procesin e grumbullimit të mbetjeve, kostot e punës (personelit) janë të larta dhe direkt të varuara në efiçiencën teknike të sistemit. Nëse, sistemi është i mirë planifikuar, kostot e personelit do të reduktohen në minimum. Nëse jo, për shembull, nëse nuk ka mjaftueshëm kontenierë, ose nëse numri i pikave të grumbullimit nuk është i lartë, nëse kushtet (rrotat) e kontenierëve nuk janë të mira, ose nëse kamionët nuk janë të përshtatshëm, statistikat ndërkombëtare tregojnë se kostoja e kohës dhe personelit mund të shumëfishohet me një faktor prej 2 deri 7 herë, për të njëjtën sasi mbetjesh ose banorësh.

110

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

Llogaritja e kostove të punës, PVMMNU për Bashkinë e Koplik (Co-PLAN, 2011) Fuqia punetore

Grumbullimi I mbetjeve

Paga mujore

% e kohes qe perdoret per sherbim**

Muaj

Leke

nr.

Leke

d=ax bxc

e+d

Pajisje Pagesa Pagesa Sigurime Sigurime te Kompensime Veshje pune dhe te vjetore totale shoqerore tjera sigurise Leke

Leke

Shofer

28,500

70%

239,400

44,716

284,116

47,447

2000

Punetore

22,800

70%

191,520

23,896

215,416

35,974

2000

1000

499,532

83,422

4000

1000

Nentotali 1 a

d=ax bxc

Shofer

28,500

15%

51,300

8,567

Punetore

22,800

100%

273,600

45,691

2000

3000

324,900

54,258

2000

3000

Larja dhe fshirja e rrugeve

Nentotali 2

e+d

d=ax bxc

Shofer

28,500

15%

51,300

8567

Punetore

22,800

15%

27,255

4552

78,555

13,119

Grumbullimi I mbetjeve inerte

Nentotali 3

e+d

* Kosto totale e cdo kategorie llogaritet nga shumezimi i kostos se kategorise me numrin e punonjesve te perfshire

Përmbledhje e kostos operative

Të gjitha elementet e kostos operative janë përmbledhur për një shërbim të caktuar mbetjesh apo aktivitet mbetjesh, dhe për funksionimin e plotë vendor të sistemit të manaxhimit të mbetjeve.

Kostot operative njësi (për m3, ton, apo m2) të secilit shërbim llogariten, duke ndarë kostot përkatëse sipas vëllimit të punës. Në tabelën e mëposhtme ilustrohet rishikimi i kostove operative dhe kostove njësi, në lidhje me operacionet e manaxhimit të mbetjeve, për një PVMMNU.

111

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Llogaritja e kostove operative , PVMMNU të Bashkisë së Koplik (Co-PLAN, 2011) Veprimtaritë e mbetjeve KOSTOJA E PUNËS Numri I shofereve te perhershem Numri I punetoreve te perhershem Totali i pagesave për punonjësit e përhershëm Sigurimet shoqërore për punonjësit e përhershëm Totali i shpenzimeve për punonjësit e përhershëm Numri I shofereve te perkohshem Numri I punetoreve te perkohshem Totali i pagesave për punonjësit e përkohshëm Sigurimet shoqërore për punonjësit e përkohshëm Totali i shpenzimeve për punonjësit e përkohshëm Uniformat Pajisje pune dhe të sigurisë Kosto të tjera pune (sigurime të tjera, veshjet e punës, pajisjet, etj.) Totali i kostos së punës KOSTOJA E MATERIALEVE DHE AUTOMJETEVE Karburanti Lubrifikantë Gëlqere, dezinfektues Mirëmbajtja e automjeteve Mirëmbajtja e kontenierëve Taksat dhe siguracioni i makinës Kostoja e materialeve dhe të automjeteve KOSTOT OPERATIVE Volumi vjetor i punes (ton) Kosto per ton * Paga dhe sigurime shoqerore

Grumbullimi e transportimi i mbetjeve 1 2 331,563 251,390 834,344

0 6,000 2,000

Grumbullimi i mbetjeve inerte

Fshirja dhe larja Totali i kostove e rrugëve

0 1 2 59,867 31,807 123,480

319,291 957,874 1

1,792,218

59,867 59,867 6,000 9,000

183,347

8,000

15,000

23,000

842,344

123,480

1,032,741

1,998,565

1,308,160 65,408 36,500 91,571 168,000 85,000 1,754,639 2,596,984 3700 702

232,960 11,648

288,000 14,400

16,307 73,500 85,000 419,415 542,895 1700 319

20,160 8,750 85,000 416,310 1,449,051

1,829,120 91,456 36,500 128,038 250,250 255,000 2,590,364 4,588,929

b) Kostoja kapitale Kostoja kapitale ka të bëjë me koston e blerjes së kamionëve të rinj, kontenierëve apo me investimet për impiante të reja të përpunimit dhe trajtimit të mbetjeve, si dhe me koston e amortizimit të infrastrukturës aktuale të mbetjeve. Është e rëndësishme që çdo kosto kapitale të lidhet me operacionin përkatës apo shërbimin e ofruar. Për këtë qëllim, duke iu referuar metodës së FCA-së, kostoja vjetore e amortizimit të pajisjeve ekzistuese dhe pjesa vjetore e kostos së përcaktuar për blerjen e automjeteve të reja duhet të përfshihet në buxhetin vjetor të manaxhimit të mbetjeve. Shuma financiare e mbledhur vit pas viti do të shërbejë për të zëvendësuar kamionët dhe kontenierët ekzistues pa shumë sforcim financiar për buxhetin vendor. Të llogariten kostot e amortizimit 112

Të dhënat specifike, të tilla si mosha dhe jetëgjatësia e pritshme e kamionëve dhe pajisjeve të tjera, çmimi për automjetet e dorës së dytë (përdorur) apo të rinj do të shërbejë si bazë për llogaritjen e kostos vjetore të amortizimit për secilin automjet, shërbim, si dhe për gjithë sistemin apo skemën e administrimit të mbetjeve.

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

Tabela e mëposhtme jep një ilustrim të llogaritjes së shpenzimeve vjetore në funksion të planit vendor të manaxhimit të mbetjeve: Llogaritja e kostove të amortizimit Pajisjet, automjetet

Kontenierët 1.1 m

Numri

Kostoja e blerjes

Nr.

Lekë/njësi

Lekë

30,000

4,000,000

Makinë teknologjike (6 ton)

Kostoja totale Koha maksimale e e blerjes perdorimit te mjeteve

Vite te mbetura per perdorim

Kostoja vjetore e amortizimit

Vite

Lekë

2,400,000

400,000

4,000,000

400,000

6,400,000

800,000

E njëjta përqasje ndiqet edhe për llogaritjen e kostove kapitale për investimet e reja. Çështja e vetme, lidhur me koston kapitale për një kamion të ri qëndron se me sa shpejtësi do të duhet të bëhen këto investime, p.sh. për kamionët e mbetjeve ose kontenierët e mbetjeve. Qëllimi është të bëhet lidhja midis periudhës kohore të nevojshme për të bërë investime me objektivat specifikë sipas përparësive të përcaktuara në plan, p.sh., për të nisur një shërbim të ri të grumbullimit të mbetjeve brenda dy vitesh, është e nevojshme të blihet një kamion brenda kësaj periudhe. Tabela e mëposhtme ilustron llogaritjen e kostos vjetore të kapitalit për financimin e kamionëve të rinj: Llogaritja e kostove vjetore për blerjen e një kamioni të ri

Llogaritja e kostos për blerjen e kamionëve të rinj dhe pajisjeve, PVMMNU i Bashkisë së Koplik (Co-PLAN, 2011) Pajisjet, automjetet Kontenierët 1.1 m3 Kosha trotuarësh 1.1 m3 Kontenierët 5.5 m3 Makinë teknologjike (6 ton) Kamion me vinç

Numri Nr. 30 25 5 1

Kostoja e blerjes Lekë/njësi 30,000 7,000 150,000 3,000,000

Kostoja totale e blerjes Lekë 900,000 175,000 750,000 3,000,000

Periudha e blerjes Vite 3 1 2 2

Kostoja vjetore e amortizimit Lekë 300,000 175,000 375,000 1,500,000 2,350,000

c) Kostot administrative Kostot administrative zakonisht përfaqësojnë kostot e personelit administrativ, i cili kryen administrimin e përgjithshëm dhe supervizimin e kostove të të gjitha shërbimeve ose operacioneve (personeli administrativ i ofruesit të shërbimit, si dhe zyrtarët bashkiakë të përfshirë direkt ose indirekt në manaxhimin e mbetjeve bashkiake). Ndonjëherë, kostot administrative mund të ndahen/përpjesëtohen për një sërë veprimtarish të manaxhimit të mbetjeve, për shembull, për manaxhimin e një landfilli, për stacionet e transferimit, apo impiantet e kompostimit. Në rastet kur stafi administrativ është përgjegjës për më shumë se një operacion apo shërbim, shpenzimet administrative mund të ndahen midis këtyre operacioneve sipas orëve së punës, që i caktohen secilit shërbim.

113

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Tabela e mëposhtme tregon se si mund të llogariten kostot administrative për ofruesin e shërbimit dhe personelin e bashkisë apo të komunës. % e kohës e caktuar për një shërbim të caktuar apo për gjithë sistemin e administrimit të mbetjeve

Pagasa e plotë

Nga 20% - 100%

Si specifikohet

Ofruesi i shërbimit Personeli administrativ Mbikëqyrës i ofruesit të shërbimit

100%

-//-

Stafi i bashkisë/komunës (sipas përfshirjes së drejtpërdrejtë apo të tërthortë të personelit bashkiak) Mbikëqyrësi i bashkisë

100%

-//-

Shënim: Sidoqoftë, zakonisht një supervizor bashkiak është plotësisht i mjaftueshëm d) Kostot shtesë Ka kosto shtesë që lidhen me manaxhimin e mbetjeve, të cilat zakonisht nuk lidhen drejtpërdrejt me ndonjë operacion apo shërbim, por që përmbajnë shpenzime për mirëmbajtjen e ndërtesës, pagesën e faturave të ndryshme (energji elektrike, uji, taksat vendore) si dhe tatimi mbi të ardhurat. Këto kosto duhet të kuptohen dhe të regjistrohen për aq kohë sa kontribuojnë në koston totale të shërbimit të mbetjeve të ngurta urbane. Në rastet e manaxhimit të impianteve të mbetjeve, të tilla si: impiante, vend-depozitime etj., kostot duhet të merren në konsideratë dhe të akordohen, mundësisht, për operacione apo shërbimet përkatëse, në mënyrë që të përfshihen në çmimin njësi (për landfillet, stacionet e transferimit, ose faciliteteve të tjera). Interesat dhe tarifat e kapitalit, gjithashtu konsiderohen si kosto shtesë. Kostot për huamarrje për blerjet kapitale nuk janë të zakonshme në realitetin shqiptar, por mund të aplikohen në të ardhmen. Këto kosto duhet të regjistrohen dhe alokohen tek komponenti në funksion të të cilit është kryer investimi. e) Kostoja e disa veprimtarive të përpunimit dhe trajtimit Plani vendor i manaxhimit të mbetjeve merr në konsideratë të gjitha aktivitetet për përpunimin dhe trajtimin e mbetjeve, që kanë mundësi për t’u zbatuar në nivel vendor. Tabela e mëposhtme jep disa ilustrime kosto/çmim për disa nga aktivitetet kryesore të trajtimit të mbetjeve.

Proceset Depozitimi në landfill57 Kompostimi (windrow)58 Transferimi i mbetjeve59 Ndarja e mbetjeve (O&M)60

114

57 58 59 60 61

Kostoja totale vjetore 6-12 €/ton 10-30 €/ton 3-5 €/ton, në varësi të sasisë dhe distancës 11 €/ton61

Sipas çmimeve në treg, për landfillin e Bushatit për vitin 2011 është 6.5 €/ton. Dekompozimi dhe zbatimi i tij në vendet në zhvillim. Sipas Planit Vendor të Manaxhimit të Mbetjeve të Ngurta për qytetin e Koplikut dhe planit të qytetit të Fierit. Kostot operative dhe të mirëmbajtjes. Kostoja e përpunimit të mbetjeve të ndara në (QRMN) në Bashkinë e Lezhës.

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

4.3

Si ndërtohet Buxheti Vjetor për Mbetjet?

Shanset janë që kostoja e MM do të tejkalojë fondet e parashikuara për të (të tejkalojë buxhetin e mëparshëm vendor ose dhe pritshmëritë më entuziaste rreth tij). Ka rëndësi që elementet e sistemit financiar të vlerësohen para se të merren vendime për strategjitë (uljen e kostos, përqasja për depozitim të ri ose edhe aplikimi i politikës së mbulimit të kostos). Megjithatë, ka rëndësi të merret në konsideratë se nëse autoritetet vendore nuk janë të sigurta, atëherë do të ishte mirë të bëhet ajo që është e nevojshme (e domosdoshme) dhe më e arritshme financiarisht për momentin, ndërsa pjesa tjetër të shtyhet për të ardhmen. Për hartimin e buxhetit dhe planeve vjetore për një periudhë 5-vjeçare, rekomandohen hapat e mëposhtëm: a) Përmbledhja e Kostove Para se të hartohet buxheti vjetor për manaxhimin e mbetjeve, duhet të përmblidhen kostot e analizuara më sipër sipas aktiviteteve ose operacioneve përkatëse për manaxhimin e mbetjeve. Gjithë buxheti përbëhet nga kostot vjetore operative dhe kapitale, kostot administrative dhe kosto të tjera. Përsa i përket kostos financiare të planit vendor të manaxhimit të mbetjeve, vlerësimi financiar përfshin kostot vjetore për gjithë periudhën e planifikuar, p.sh., nga 2012-201662. b) Politika Vendore për Investimet Siç e ka treguar edhe praktika, synimi i autoriteteve vendore qëndron në përmbushjen e menjëhershme të kërkesave urgjente, brenda një ose dy viteve të zbatimit të planit. Për shembull, blerja e kamionëve të rinj si dhe e një numri të caktuar kazanësh konsiderohet si infrastrukturë bazë për ofrimin e shërbimit; për këtë qëllim, duhet financuar brenda një kohe të shkurtër. Më pas, modernizimi i mëtejshëm i infrastrukturës së mbetjeve, prezantimi i skemave të ndarjes së mbetjeve (do të ishte mirë të fillohej me skemat pilot) apo nismat e kompostimit në shtëpi mund të kërkojnë një periudhë më të gjatë kohe për t’u arritur (deri në tre vjet). Investimet kryesore si p.sh., ndërtimi i infrastrukturës, rehabilitimi i venddepozitimeve apo ndërtimi i impianteve të riciklimit/përpunimit, do të varen nga burimet financiare që janë në dispozicion (donatorët apo qeveria qendrore) dhe/ose shkalla e interesit dhe niveli i përfshirjes së biznesit të riciklimit. Në këtë kontekst, qeveria qendrore inkurajon rehabilitimin dhe mbylljen e vend-depozitimeve ekzistuese me anë të skemave të drejtpërdrejta të financimit. Si investimet urgjente ashtu edhe ato në vazhdim, duhet të mbështeten nga burimet financiare vendore dhe kombëtare, donatorët e huaj, bankat e zhvillimit, sektori privat apo një kombinim mes tyre. Ekzistojnë gjithashtu edhe investime të tjera strategjike, si p.sh., ndërtimi i stacionit vendor të transferimit të mbetjeve, që mund të bëhet një nevojë e rëndësishme dhe urgjente për shkak të ndryshimit të politikave për depozitimin e mbetjeve (përqasje rajonale) dhe kursimet e mundshme që mund të sjellë kjo zgjidhje.

Tri vitet e para të gjithë periudhës planifikuese janë pjesë e Buxhetit Afat-Mesëm.

115

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

4.4 Strategjia për rikuperimin (mbulimin) e kostos Bazat për qëndrueshmërinë financiare të shërbimeve të mbetjeve mund të arrihen nëpërmjet sigurimit të shërbimeve efektive dhe me kosto efiçiente, si dhe me sigurimin e një sistemi të qëndrueshëm financiar të bazuar në një politikë të drejtë dhe efektive të rikuperimit të kostos. Zgjedhja e opsioneve më të mira dhe të skenarëve të manaxhimit të mbetjeve siguron alternativën më të mirë ekonomike e me kosto efektive që të përmbushë kërkesat e zbatueshmërisë, kushtet mjedisore dhe sociale. Nga ana tjetër, aftësia e autoriteteve vendore për të krijuar një sistem të qëndrueshëm financiar kërkon burime financiare në dispozicion sipas nevojave dhe krijimin e një sistemi të ndershëm dhe efektiv për mbledhjen e të ardhurave. Tarifat e shërbimit të mbetjeve

Baza e tarifave Biznesi

Kërkesat finaciare

Bashkia / Komuna/ këshilli bashkiak

Drejtoria bashkiake e pastrimit

Familjet

Buxheti i caktuar

Tarifa të drejtpërdrejta

Figure 16: Skema e Manaxhimit Financiar dhe KuadriPolitik Politik ii MMNB MMNB 63 Figure 16: Skema e Manaxhimit Financiar dhe Kuadri

E drejta dhe aftësia e autoriteteve vendore për të ngritur një sistem të drejtë dhe efektiv të mbledhjes të të ardhurave (tarifa e shërbimit të mbetjeve dhe tarifat e drejtpërdrejta) përbëjnë bazën e qëndrueshmërisë financiare të shërbimeve të mbetjeve. Ngritja e një sistemi efektiv të të ardhurave përfshin: • Ngritjen e një sistemi të drejtë dhe të drejtpërdrejt të mbledhjes së të ardhurave për rikuperimin e kostos. • Ngritjen e një skeme efektive për vjeljen e tarifave.

116

WORLD BANK/SDC (1999) Strengthening Financial Sustainability- Planning Guide for MSWM

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

4.4.1

Vendosja e një Sistemi të Drejtë dhe të Drejtëpërdrejtë për Rekuperimin e Kostos

Planifikimi i një sistemi financiar të qëndrueshëm të MM kërkon që procesi i alokimit të kostove, caktimit të tarifave dhe planifikimit të të ardhurave, të përmbushin parimet kryesore, si më poshtë vijojnë: 1. Parimi “Ndotësi paguan” dhe “Proporcionalitetit”: shuma që përdoruesi paguan duhet të jetë në përpjesëtim me përdorimin apo përfitimin nga shërbimet e pastrimit; 2. “Rikuperimi i kostos”: tarifat duhet të pasqyrojnë kostot totale lidhur me ofrimin e shërbimit, duke përfshirë kostot operative dhe të mirëmbajtjes, kapitale, kostot e zëvendësimit dhe financimit64. Ky është parakusht për qëndrueshmërinë financiare afatgjatë të sektorit të administrimit të mbetjeve në nivel vendor. 3. “Barazia vertikale” dhe “zbutja e varfërisë”65: familjet e varfra duhet të paguajnë në mënyrë proporcionale më pak për shërbimet. Familjet e varfra mund të paguajnë tarifa të cilat vetëm mbulojnë kostot operative dhe të mirëmbajtjes, apo të paguajnë tarifa minimale ose të subvencionuara në mënyrë të atillë, që të kenë mundësi të përfitojnë shërbimet bazë. 4. “Realizueshmëria financiare”: tarifat duhet të mundësojnë qëndrueshmërinë financiare të shërbimit, ku çdokush duhet të paguajë kontributin e tij, dhe ku të ardhurat nga mbetjet duhet rriten në mënyrë progresive (vit pas viti) për të siguruar qëndrueshmërinë financiare të veprimtarive vendore për manaxhimin e mbetjeve. Procesi i caktimit të tarifave të mbetjeve dhe i planifikimit të të ardhurave kalon në këto hapa kryesorë:  Të përmblidhen të gjitha kostot respektive sipas kategorive të aktiviteteve/ shërbimit të mbetjeve, përbërjes së tyre dhe progresin e kostos për një periudhë 5-vjeçare.  Të akordohen kostot sipas konsumatorëve/caktimi i tarifave të mbetjeve.  Të shqyrtohet efektshmëria e sistemit të mbulimit të kostos kundrejt objektivit kryesor (rikuperimit të kostos) dhe të ndërmerren veprime korrigjuese. HAPI 1: Shqyrtimi i kostove

Të gjitha kostot e llogaritura shpërndahen sipas përbërjes së tyre (komponentë operativë, kapital, administrativ) për secilën veprimtari/ shërbim të mbetjeve, për një periudhë 5-vjeçare.

Rekomandohet që të gjithë objektivat dhe vendimet e rëndësishme në lidhje me manaxhimin e mbetjeve dhe mundësisht ato që ndikojnë në nivelin e kostove, të nënvizohen dhe të mbahen në krye të tabelës. Në tabelën që vijon ilustrohet procesi i paraqitjes së kostove.

64 65

DANCED, (2002) Solid Waste Tariff Setting Guidelines for Local Authorities Shiko Shënimin 46

117

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Alokimi i kostove për gjithë periudhën e planifikimit, PVMMNU i Bashkisë së Pukës (Co-PLAN, 2011) Kosto Operative

2012

2013

2014

2015

2016

Grumbullimi i Mbetjeve urbane

1,637,120

1,686,234

1,736,821

1,788,925

1,842,593

Pastrimit te Rrugeve

1,077,614

1,109,942

1,143,241

1,177,538

1,212,864

572,091

589,254

606,931

625,139

643,893

2,721,316

2,802,955

D: Kosto Totale

3,286,825

3,385,430

6,208,309

6,394,558

6,502,306

Kosto Kapitale

2,012

2,013

2,014

2,015

2,016

2,635,000

2,714,050

714,000

735,420

757,483

150,000

154,500

30,000

30,900

31,827

1,250,000

1,287,500

250,000

257,500

265,225

4,035,000

4,156,050

994,000

1,023,820

1,054,535

Totali i Mbledhjes se Mbetjeve voluminoze Depozitimi i mbetjeve **

Grumbullimi i Mbetjeve urbane Pastrimit te Rrugeve Totali i Mbledhjes se Mbetjeve voluminoze Depozitimi i mbetjeve ** D: Kosto Totale

(*): parashikim I rritjes se kostove operative me 3% ne vit per shkak te iflacionit dhe faktore te tjere (psh, rritja e lehte e popullsise, etj) (**): duke filluar me vitin 2014 mbetjet trajtohen ne landfillin lokal

HAPI 2: Të caktohet pesha (%) e çdo konsumatori për të mbuluar koston

Tarifat e manaxhimit të mbetjeve për konsumatorët duhet të vendosen duke u bazuar në një llogjikë financiare. Përmbushja e parimit “ndotësi paguan” nënkupton që prodhuesit e mbetjeve duhet të paguajnë koston e plotë të administrimit të mbetjeve të tyre. Pra, akordimi i kostove në përputhje me prodhimin e mbetjeve për secilin konsumator dhe ndarja e kostove që çdo konsumator duhet të mbulojë.

Teorikisht, konsumatorët pritet të mbulojnë gjithë koston e plotë të manaxhimit të mbetjeve për mbetjet që ata prodhojnë dhe për shërbimin që përfitojnë. Kështu, tarifat ose pagesat bazohen në:  Sasinë mesatare të mbetjeve të prodhuara. HAPI 3: Përcaktimi i subvencioneve

Në praktikë, zbatimi i rreptë i parimit të mësipërm do të kërkojë vendosjen e menjëherëshme të tarifave më të larta për familjet, i cili për pasojë do të dekurajojë ata të paguajnë kontributin e tyre. Prandaj, kushtet/ndërhyrjet e mëposhtme të subvencionimit janë ato që duhen aplikuar:

1. Sub._1: Të reduktohet pesha (%) e mbulimit të kostos për kategoritë e familjeve, duke marrë parasysh ndarjen aktuale të kostos (të ruhet në pragun 50-60%). 2. Sub._2: Të ulet barra për konsumatorët e varfër që duhet të paguajnë proporcionalisht më pak për shërbimet e mbetjeve (të aplikohet niveli i reduktuar i tarifës, p.sh., 5075% e tarifës së familjeve). 118

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

3. Sub._3: Të ulet barra e pagesës për familjet, p.sh., të përjashtohen nga pagimi i shpenzimeve kapitale, që mund të jenë të nevojshme brenda një kohe të shkurtër (1-2 vjet); këto investime mund të mbulohen nga burime të tjera vendore ose nga burime të jashtme. 4. Sub._4: Të ulet barra për konsumatorë të caktuar, siç kërkohet nga dispozita të caktuara ligjore, p.sh., kufizimet për nivelin e tarifave për biznesin e vogël, apo sipas zgjedhjes politike vendore (të caktuar nga këshilli bashkiak/komunal). 5. Sub._5: Të subvencionohen konsumatorë të caktuar (p.sh., familjet) për shkak të rritjes së madhe të kostos. 6. Sub._6: Të bëhen subvencionime në rastet kur autoritetet vendore nuk mund të arrijnë vjeljen e tarifave në përqindjet e dëshiruara, për konsumatorë të caktuar (p.sh., familjet). Rekomandohet që ky subvencion të shkojnë drejt zeros, pasi autoritetet vendore duhet të përmirësojnë performancën e mëtejshme në vjeljen e tarifave. Akordimi i kostos midis konsumatorëve, PVMMNU i Bashkisë Pukë (Co-PLAN, 2011)

(ton/y) 1281 353 110

Raporti (%) sipas prodhimit të mbetjeve 72% 20% 6%

Prodhimi i mbetjeve

Banorët Bizneset e vogla Bizneset e mëdha Institucionet

HAPI 4: Përcaktimi i nivelit të tarifave

2012-2013 55% 30% 12%

% e rekomanduar (duke marrë parasysh Subv. 5) 2014-2016 52% 30% 15%

% e rekomanduar (duke marrë parasysh Subv. 1)

I tërë sistemi i financimit duhet të bazohet në të ardhurat vendore nga mbetjet (nga tarifat e mbetjeve), të cilat fillimisht synojnë të arrijnë mbulimin e kostove operative, përfshirë këtu shpenzimet për depozitimin në landfill, në impiantet rajonale, përfshirë dhe shpenzimet për impiantet rajonale të landfillit, koston e amortizimit për zëvendësimin e infrastrukturës ekzistuese të mbetjeve, si kamionët dhe kontenierët e mbetjeve, duke përjashtuar vetëm kategoritë dhe nivelet e subvencioneve të paraqitura më sipër.

Në këtë kuadër, mund të përcaktojmë nivelin e tarifave për secilin lloj konsumatori, duke ndarë koston e alokuar me numrin e konsumatorëve. Shembulli i mëposhtëm ilustron këtë hap:

119

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Përcaktimi i tarifave për konsumatorët, PVMMNU i Bashkisë Pukë (Co-PLAN, 2011) Permiresimi i sherbimeve

Permiresimi i praktikave per minimizimin dhe trajtimin e mbetjeve

Tarifa e familjeve (per koston operative dhe kapitale)

2012*

2013*

2014**

2015**

Numri i familjeve

1,587

1,541

1,496

1,452

1,410

1,807,754

1,861,986

3,745,200

3,857,557

3,929,557

Tarife vjetore per familjet (Leke)

1,200

2,500

2,700

2,800

Numri i bizneseve te vogla (BV)

161

166

171

176

181

986,048

1,015,629

2,160,693

2,225,513

2,267,052

6,200

12,600

878,619

904,978

1,194,923

1,230,771

1,255,081

44,000

56,000

219,655

226,244

238,985

246,154

251,016

11,000

11,500

12,000

12,300

12,500

Pjesa e kostos operative per familjet rezidente (000-Leke)

Pjesa e kostos operative + kapitale per BV (000-leke) Tarife vjetore per bizneset e vogla(Leke) Numri i bizneseve te medha (BM) Pjesa e kostos operative + apitale per BV (000-Leke) Tarife vjetore per bizneset e medha (Leke) Numri i institucioneve Pjesa e kostos operative + kapitale institucionet (000-Leke) Tarife vjetore per institucionet (Leke)

2016**

* Per vitet 2012-2013: Tarifat nga familjet dhe BV synohet te mbulojne vetem koston operative te detyrimit te tyre ** Tarifat nga familjet dhe BV duhet te mbulojne koston e plote (operacionale dhe kapitale) : Për shkak të kufizimeve ligjore (Nr. 10117 datë 23.04.2009) për tarifat vendore për kategorinë e biznesit të vogël; në këtë rast, barra financiare i është transferuar biznesit të madh dhe subvencionohet me burime të tjera vendore.

HAPI 5: Planifikimi i të ardhurave

Për të mundësuar një parashikim realist të të ardhurave nga tarifat e mbetjeve për konsumatorët, autoritetet vendore duhet të marrin parasysh edhe faktorë të tjerë, që kufizojnë aftësinë e tyre për të arritur objektivat mbi këto të ardhura.

Pranohet se ka disa faktorë socialë (të përmendur më sipër), të tillë si paaftësia për të paguar (për shembull, ekzistenca e familjeve me të ardhura të pakta) apo se disa konsumatorë nuk janë mësuar të paguajnë tarifa për mbetjet, apo autoritetet vendore nuk janë në gjendje të vjelin këto tarifa. Prandaj, autoritetet vendore duhet të marrin në konsideratë këta faktorë si dhe historikun e mbledhjes së tarifave në të shkuarën, kur planifikojnë të ardhurat vjetore nga tarifa e pastrimit. Tabela e mëposhtme ilustron planifikimin e të ardhurave: Planifikimi i të ardhurave për kategorinë e familjarëve, PVMMNU i Bashkisë Pukë (Co-PLAN, 2011) 2012

2013

2014

2015

2016

100% e Kostos qe I alokohet familjeve (000 Leke)

1,807,754

1,861,986

3,745,200

3,857,557

3,929,557

Plani i te ardhurave 1 (000 Leke)

1,446,203

1,489,589

2,996,160

3,086,046

3,143,646

Plani i te ardhurave 2 (000 Leke)

723,102

1,191,671

2,696,544

3,086,046

3,143,646

100% e Kostos qe I alokohet bizneseve (000 leke)

1,864,667

1,920,607

3,355,616

3,456,284

3,522,133

Plani i te ardhurave 1 (000 Leke)

1,864,667

1,920,607

3,355,616

3,456,284

3,522,133

Plani i te ardhurave 2 (000 Leke)

1,491,734

1,728,546

3,355,616

3,456,284

3,522,133

100% e Kostos qe I alokohet institucioneve (000 Leke)

219,655

226,244

238,985

246,154

251,016

Plani I te ardhurave 1 (000 Leke)

219,655

226,244

238,985

246,154

251,016

Plani I te ardhurave 2 (000 Leke)

175,724

226,244

238,985

246,154

251,016

% e familjeve jane ne gjendje te paguajne % e familjeve qe do te paguajne

% e bizneseve jane ne gjendje te paguajne % e bizneseve qe do te paguajne

% e institucioneve jane ne gjendje te paguajne % e institucioneve qe do te paguajne

80% 50%

100% 80%

80% 80%

100% 90%

100%

80% 90%

100%

80%

100%

80%

100%

Të ardhurat e planifikuara ‘1’: përfaqësojnë të ardhurat nga mbetjet të cilat marrin në konsideratë konsumatorët që nuk kanë mundësi të paguajnë; Të ardhurat e planifikuara ‘2’: merr në konsideratë konsumatorët që nuk duan të paguajnë / paaftësinë e autoriteteve vendore për të vjelur tarifat e planifikuara;

120

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

HAPI 6: Shqyrtimi i efektivitetit të sistemit

4.4.2

Së fundmi, për të finalizuar procesin e planifikimit drejt objektivave për rikuperimin e kostos, të ardhurat e planifikuara për secilin konsumator, përmblidhen së bashku dhe krahasohen me totalin e kostove operative dhe kapitale. Nëse përqindja e rikuperimit (mbulimit) të kostos e tejkalon atë, vitet e ardhshme do të jetë më e lartë dhe do ketë progres drejt mbulimit total deri në 2016. Nëse jo, analiza duhet të përsëritet për të rivlerësuar nivelin e tarifave ose politikat vendore për subvencionimin e tarifave.

Ngritja e një Skeme Efektive për Vjeljen e Tarifave

Siç u përmend edhe më lart, ngritja e një sistemi efektiv për të ardhurat kërkon një skemë efikase të vjeljes së të ardhurave, e cila siguron që tarifat e pastrimit të mblidhen në nivelin më të lartë të mundshëm. Skema e vjeljes së tarifave përfshin krijimin e mjeteve të nevojshme, të paraqitura si më poshtë: a) Kuadri ligjor. b) Faturimi dhe zbatimi i vjeljes. c) Fushata Informimi. a) Përmirësimi i kuadrit ligjor vendor Një masë e rëndësishme për të ndihmuar në përmirësimin e të ardhurave nga mbetjet ka të bëjë me krijimin e një kuadri ligjor që mbështet dhe përkrah funksionimin e gjithë sistemit financiar. Në këtë aspekt rekomandohen instrumentet e mëposhtme: Aktet nënligjore në nivel vendore

Politika vendore për tarifat

Zbatimi i politikës tarifore

Pasi tarifat janë finalizuar, ato duhet të shoqërohen me hartimin e akteve nënligjore në nivel vendor, për një zbatim efektiv. Ngritja dhe zbatimi i një sistemi të organizuar të vjeljes së tarifave të pastrimit/mbetjeve kërkon miratimin ligjor (të paketës fiskale vjetore) nga këshilli bashkiak. Çdo bashki apo komunë duhet të adoptojë dhe zbatojë një politikë tarifore në arkëtimin e tarifave për shërbimet komunale të ofruara nga vetë komuna, ose me anë të marrëveshjeve të ofrimit të shërbimit”. Autoritetet vendore mund të hartojnë një rregullore për të ardhurat nga MM. Kjo rregullore do të përcaktonte politikën vendore tarifore ashtu dhe rregulla të qarta per personelin e punësuar ose agjentët e kontraktuar, të cilët duhet t’i respektojnë këto rregulla ashtu si dhe konsumatorët. Rregullat e përmendura më lart duhet të shoqërohen me sanksione për rastet e moszbatimit të tyre. Duhet të arrihen marrëveshje edhe për mënyrën e detyrimit në rast të mospagimit të tarifave, duke marrë parasysh gjithmonë kufizimet për familjet e varfra.

121

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Për këtë arsye, autoritetet vendore mund të përdorin mekanizmat e duhur për t’i detyruar banorët që nuk paguajnë për shërbimet e ofruara, si:  Sanksione të drejtpërdrejta në rast të mospagimit apo kamatë për pagesat e vonuara  Lidhjen e pagesës së tarifave të mbetjeve me faturat e tjera vendore apo kombëtare (p.sh., fatura e energjisë elektrike, taksa mbi pronën etj.)  Përjashtimi nga shërbimet administrative etj. b) Faturimi dhe vjelja e tarifave Hapi i parë i sistemit të faturimit është të evidentohen të gjithë konsumatorët dhe të kategorizohen ata sipas karakteristikave (tipi, madhësia, natyra etj), dhe të ngrihet një bazë e përditësuar të dhënash, brenda kufijve administrativë. Kjo listë duhet të kontrollohet rregullisht, të paktën një herë në vit, për të siguruar se të gjitha lëvizjet e popullsisë si dhe ndryshimet e bizneseve të pasqyrohen saktësisht. Pjesa më e madhe e autoriteteve vendore në Shqipëri e kryejnë vetë procesin e vjeljes së tarifave nëpërmjet zyrave të tyre vendore të taksave apo drejtorisë vendore të taksave dhe tarifave. Ndonjëherë, ata i vendosin tarifat e mbetjeve së bashku me tarifat e tjera vendore (të tilla si fatura e furnizimit me ujë66) apo taksa të tjera vendore (tatimi mbi pronën67) brenda së njëjtës faturë. Autoritetet vendore mund t’i mbledhin vetë tarifat e mbetjeve me anë të procedurave normale (siç veprohet sot) ose, mund t’ia caktojnë përgjegjësinë e mbledhjes së tarifave një agjenti të jashtëm publik ose privat. Aktualisht, ka disa alternativa për vjeljen e tarifave të manaxhimit të mbetjeve nga familjet, të cilat janë si më poshtë vijon:

Bashkia i mbledh vetë tarifat

Në këtë sistem, bashkia prezanton një tarifë të detyrueshme të manaxhimit të mbetjeve, që në fakt do të kthehet në një tarifë të veçantë të NJQV-së për familjet. Tarifa mund të mblidhet së bashku me të ardhurat e tjera të NJQV-së, të tilla si taksa mbi pronën ose veçmas nga vjelja e taksave të tjera.

Baza për zbatimin e suksesshëm të mënyrës së vjeljes së tarifave është krijimi i një detyrimi ligjor për qytetarët që të paguajnë tarifën e pastrimit pa pasur nevojë për një marrëveshje të veçantë ose kontratë. Me ndryshimin e duhur të bazës ligjore sipas rekomandimeve, autoritetet vendore mund të ushtrojnë më shumë trysni ndaj familjeve në rast të mospagesës së tarifave. Vjelja e tarifave me anë të faturimit të përbashkët me shërbimet e tjera

122

66 67

Përfshirja e tarifës së grumbullimit të mbetjeve në faturat e energjisë elektrike apo atë të ujit. Në lidhje me alternativën e parë (faturimi i përbashkët me shërbim tjetër), kjo do të thotë se faturimi dhe vjelja e të ardhurave për mbetjet që përdoruesit prodhojnë kryhen së bashku me shërbime të tjera infrastrukturore (si p.sh., në rastin e Bashkisë së Korçës).

Rasti i Bashkisë së Korçës. Bashkia e Lezhës dhe Bashkia e Lushnjës.

Planifikimi Financiar i Manaxhimit të Mbetjeve

Si shërbime publike bazë, për të aplikuar një faturim të kombinuar mund të jenë: p.sh.: energjia elektrike ose telefonia, ose ujësjellësi; faturat e dërguara tek konsumatori përfshijnë dy zëra detyrimi për të paguar, një për shërbimin e infrastrukturës të ofruar nga shoqëria e shërbimeve “bazë” dhe zëri tjetër për tarifën e mbetjeve. Për të siguruar qëndrueshmërinë e sistemit është e rëndësishme që të hartohen edhe disa mekanizma të rëndësishëm, duke filluar me mjetet e njoftimit për t’i bërë konsumatorët më të vetëdijshëm për përgjegjësinë ose detyrimin për të paguar, deri në aplikimin e mjeteve të zbatimit të tilla si sanksionet, gjobat etj.

4.4.3

Rekomandimet përfundimtare

 Të sigurohet qëndrueshmëria financiare në një periudhë afatgjatë: Kostot operative, të mirëmbajtjes, amortizimit dhe ato kapitale duhet të mbulohen nga tarifat e konsumatorëve brenda 5 viteve nga fillimi i zbatimit të planit.  Të rishqyrtohet strategjia e tarifave: Çdo vit, autoritetet vendore duhet të shqyrtojnë strategjinë e rikuperimit të kostos dhe rritjes së tarifave bazuar në analizat e propozuara, të cilat do të marrin në konsideratë performancën e mëparshme të vjeljes së tarifave, kostot dhe objektivat, si dhe të propozojnë ndryshime në paketën fiskale.  Stimuj për reduktimin, riciklimin dhe kompostimin e mbetjeve: Autoritetet vendore duhet të aplikojnë nivele të ulëta tarifash apo shërbime falas për konsumatorë që përfshihen në programet pilot për minimizimin e mbetjeve. Kjo do të ndihmojë në nxitjen dhe ndryshimin e sjelljes së konsumatorit për reduktimin e sasisë së mbetjeve të prodhuara.  Matja e aftësisë së konsumatorëve për të paguar: Autoritetet vendore duhet të sigurojnë llogaritjen e kapacitetit të vërtetë të konsumatorëve për të paguar tarifat e mbetjeve, në mënyrë që të subvencionojë skemën e manaxhimit të mbetjeve për të mbuluar boshllëkun e të ardhurave nga konsumatorët që nuk kanë mundësi të paguajnë ( familjet me asistencë sociale ose të ardhura të ulëta); Duhet të merret në konsideratë, hartimi i një plani masash zbutës, se si grupet e margjinalizuara do të asistohen me pagesën e taksave dhe tarifave të shërbimit të pastrimit, për të evituar çështjen e përjashtimit social.  Transparenca dhe komunikimi: procesi i caktimit të tarifave duhet të jetë transparent dhe duhet t’u komunikohet siç duhet të gjitha palëve të prekuara. Informacioni mbi shërbimet dhe kostot aktuale të manaxhimit të mbetjeve të ngurta urbane, duhet t’i shpjegohet banorëve. Autoritetet vendore duhet të ndërmarrin një fushatë të fuqishme sensibilizimi për të gjithë konsumatorët, veçanërisht për banorët, duke reklamuar shërbimin e grumbullimit të mbetjeve, rregullat dhe përgjegjësitë.  Autoriteti vendor duhet të sigurojë cilësinë e shërbimit me kosto të ulët: Kjo do të siguronte qëndrueshmëri financiare për autoritetet vendore për një financim më të mirë të shërbimeve të mbetjeve.

123

4.4.4

Monitorimi, raportimi dhe treguesit financiarë

Aspektet financiare janë thelbësore për shërbimet dhe për qëndrueshmërinë. Performanca financiare është e lidhur me përmbushjen e objektivave mbi çështjet financiare dhe matet nëpërmjet disa treguesve financiarë, që shqyrtohen përmes pyetjeve të mëposhtme:  Sa i mbulon buxheti vjetor shpenzimet që rezultojnë nga nevojat (përkatësisht kostot operative, kostot e amortizimit apo të kostove kapitale)?  Sa të ndryshme janë tarifat e miratuara në krahasim me ato që janë parashikuar në planin vendor të mbetjeve?  Sa faturohet dhe sa është pjesa që paguhet (kostoja e rekuperimit)?  Sa nga buxheti mbulohet prej pagesave – rekuperim kostoje (të ardhurat nga tarifat)?  Cili është niveli i mbulimit të shpenzimeve nga tarifat e mbetjeve dhe të ardhurat specifike bashkiake?  Sa të predispozuar janë konsumatorët (banorët, bizneset etj.) për të paguar për një shërbim më të mirë? Zakonisht, të dhënat financiare grumbullohen rregullisht, nga departamentet financiare dhe të të ardhurave/taksave, brenda NJQV-ve. Çdo muaj, këto departamente duhet të ofrojnë të dhëna dhe informacion tek Kryetari i Bashkisë/Komunës dhe çdo tre muaj (përfshirë edhe raport vjetor) duhet të raportojnë zyrtarisht, për ofrimin e plotë të informacionit lidhur me arritjet dhe dështimet financiare dhe të të ardhurave, referuar indikatorëve të mësipërm. Departamentet e manaxhimit të mbetjeve dhe grupet e jashtme të interesuara duhet të kryejnë vrojtime publike mbi çështjen e dëshirës për të paguar.

I. 124

ANEKSET

125

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

ANEKSI 1: Strukturat Organizative dhe Administrative Strukturat Administrative dhe Rolet e tyre Një organizim efektiv i manaxhimit të mbetjeve ne nivel vendor kërkon që të kemi struktura vendore efektive, role, detyra, përgjegjësi dhe të drejta ligjore dhe administrative të qarta; kërkon organizim efektiv të ofrimit të shërbimeve dhe operaconeve të tjera që lidhen me mbetjet.

a) Strukturat në Nivel Kombëtar dhe Rajonal Qartësimi i strukturave dhe përgjegjësive në nivel kombëtar dhe rajonal i ndihmon autoritetet vendore të identifikojnë dhe të rrisin bashkëpunimin mes tyre me qëllim trajtimin e disa çështjeve vendore për manaxhimin e mbetjeve. Për shembull, organizimi i kontrollit të përbashkët dhe zbatimit të rregullave lidhur me higjienën publike, për mbetjet e braktisura dhe të prodhuara, ose për veprimtari të tjera të manaxhimit të mbetjeve specifike68, mund t’i ndihmojë autoritetet vendore të shmangin ndotjen mjedisore nga mbetjet e ngurta brenda territorit të tyre. Në tabelën e mëposhtme69 jepet një përmbledhje e institucioneve kryesore, përgjegjësive të tyre dhe disa shembuj se ku mund të bashkëpunohet me organet kombëtare dhe rajonale në fushën e ruajtjes së mjedisit dhe manaxhimit të mbetjeve. Institucionet

Rolet dhe përgjegjësitë

Kombëtar

Përgjegjës për hartimin e politikave të manaxhimit të mbetjeve, legjislacionit dhe rregulloreve dhe zbatimin e tyre nëpërmjet institucioneve në varësi të tyre71.

MPPTT72 (Drejtoria e Mbetjeve Urbane)

Kombëtar

Hartimi dhe zbatimi i politikave kombëtare, normave, rregullave, standarteve, teknikave dhe metodave për shërbimet publike në fushën e mbetjeve urbane apo mbetjeve të tjera. Përgjegjësia kombëtare për planifikimin, financimin, zbatimin dhe monitorimin e investimeve publike në fushën e manaxhimit të mbetjeve, rehabilitimin e zonave të depozitave, rritjen e landfilleve etj. Autoriteti kontraktues për dhënien me koncesion të veprimtarive ekonomike nën përgjegjësinë e tij, përfshirë këtu edhe fushën e shërbimeve publike, ku përfshihet edhe manaxhimi i mbetjeve;

Ministria e Shëndetësisë

Kombëtar

Harton dhe zbaton rregullore për mbetjet mjekësore dhe spitalore (Udhëzimi nr. 6, datë 30.11.2007).

MMPAU70,

126

Niveli

68 69 70 71 72

P.sh., mbetjet e rrezikshme dhe spitalore, për të cilat autoritetet vendore nuk kanë përgjegjësi të drejtpërdrejtë për manaxhimin e tyre. Bazuar në kuadrin aktual ligjor dhe institucional në Shqipëri. Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave Inspektorati Mjedisor (IM) dhe Agjencia Rajonale e Mjedisit (ARM). Ministria e Punëve Publike dhe Transportit.

Anekset

Inspektorati Mjedisor (IM)

Kombëtar

Përgjegjës për të siguruar mbrojtjen e mjedisit në nivel qendror dhe për të kontrolluar zbatimin e legjislacionit mjedisor (përfshirë këtu mbetjet); të informojë rregullisht autoritetet vendore për situatën aktuale të mjedisit, ligjet e miratuara dhe projektet e miratuara; të regjistrojë kontrollet dhe inspektimet për ndotjet dhe ndotësit (përfshirë këtu mbetjet); të bashkëpunojë me autoritetet vendore në nivel qendror, rajonale dhe vendor, të tilla si agjencia rajonale e mjedisit, inspektorati shtetëror sanitar, policia e ndërtimit, policia bashkiake etj. për performancën e këtij të fundit.

Qarku

Duhet të adoptojë një plan për manaxhimin e mbetjeve konsistent me Planin Kombëtar të Manaxhimit të Mbetjeve.  Aprovon rregulla për kontrollin e manaxhimit specifik të rrymave lokale të mbetjeve.  Duhet të raportojë çdo vit Ministrisë mbi zbatimin e Planit Rajonal dhe Planeve Vendore brenda territorit administrativ të tyre.  Duhet të publikojë një draft të Planeve dhe t’i vërë në dispozicion të publikut në faqet e internetit të këshillave vendor dhe rajonal respektiv.  Duhet të aprovojë Planin e përshtashëm, por njësitë vendore duhet të marrin në konsideratë rezultatet e çdo Vlerësimi Strategjik Mjedisor përpara se ai të aprovohet.  Të aprovojë Planet Vendore të Manaxhimit të Mbetjeve.

Agjencia Rajonale e Mjedisit (ARM)

Monitoron dhe siguron mbrojtjen e mjedisit dhe procedurat e manaxhimit të mbetjeve në nivel rajonal; bashkëpunon me autoritetet vendore në hartimin e planeve të veprimit, projekteve apo fushatave të ndërgjegjësimit në nivel vendor; miraton në bashkëpunim me autoritetet vendore vendet e pikave të grumbullimit të mbetjeve, lejet mjedisore për impiantet e mbetjeve apo veprimtarive të tjera mjedisore.

Rajonale

Monitoron dhe ndërmerr veprime për të siguruar kushtet e nevojshme për higjienën publike të veprimtarive të ndryshme; ka për detyrë të vendosë gjoba për moskryerjen e pastrimit të zonave urbane apo kur grumbullimi dhe ruajtja e mbetjeve nuk bëhen ashtu siç duhet dhe bëhen të rrezikshme për popullsinë; përcaktimin e vendeve të depozitimit të mbetjeve.

Inspektorati Shtetëror Sanitar (ISHS) Shërbimet spitalore dhe sanitare

Rajonale, Vendore

METE73

Kombëtar

MBUMM74

Kombëtar

Ministria e Financave

Kombëtar

73 74

Përgjegjës për administrimin e mbetjeve spitalore dhe për skemat për projektimin e manaxhimit të mbetjeve të tyre. Përgjegjës për hartimin e rregulloreve për: mbetjet industriale (kjo rregullore nuk është hartuar ende), mbetjet minerare (edhe kjo rregullore nuk është hartuar ende), rehabilitimi i landfilleve etj. Përgjegjës për hartimin e rregulloreve për mbetjet bujqësore dhe shtazore (kjo rregullore nuk është hartuar ende). Përgjegjës për hartimin e legjislacionit për prezantimin e taksave mjedisore në nivel kombëtar.

Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës. Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit.

127

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Në këtë kuadër, autoritetet vendore mund të bashkëpunojnë me agjencitë rajonale dhe kombëtare, të tilla si ARM, IM, ISHS etj.:  Për organizimin e monitorimit dhe kontrollit të përbashkët të proceseve të manaxhimit të mbetjeve (që nga grumbullimi deri tek depozitimi përfundimtar), inspektimin e “mbajtësit të mbetjeve” etj., për të forcuar zbatimin standardeve mjedisore dhe teknike, rregullave etj., si dhe për vendosjen e sanksioneve në rast shkeljesh.  Për dhënien e lejeve mjedisore për personat fizikë dhe juridikë për veprimtaritë e tyre në lidhje me proceset e manaxhimit të mbetjeve.  Për realizimin e nismave të përbashkëta për fushatat e sensibilizimit të opinionit publik. Për më tepër, autoritetet vendore mund të kërkojnë që autoritetet përgjegjëse të zbatojnë ligjin për administrimin ose mënjanimin e disa mbetjeve të veçanta, të tilla si mbetjet spitalore, mbetjet e rrezikshme, për të cilat autoritet vendore nuk ka përgjegjësi të drejtpërdrejtë etj.

b) Grupet e reja Këshillimore Në zhvillimet më të fundit të politikës kombëtare për mbetjet përcaktohet ngritja dhe organizimi i disa strukturave shtesë në nivel kombëtar: si “Komiteti Ndërministror për Mbetjet” (KNM) si dhe “Grupi Kombëtar Këshillimor për Mbetjet (GKKM), ndërsa në nivel rajonal Grupet e Zonave të Mbetjeve (GZM) Këto organizma të rinj do të kenë kompetenca teknike për të këshilluar autoritetet kombëtare, rajonale dhe vendore në aspekte të ndryshme të manaxhimit të mbetjeve. Për shembull, GZM do të jetë përgjegjës, në nivel rajonal, për këshillimin e autoriteteve rajonale dhe vendore në çështjet e manaxhimit të mbetjeve si dhe për të garantuar që planet rajonale dhe vendore ofrojnë qëndrueshmëri, janë efektive, efikase dhe të bashkërenduara mes tyre, si dhe në përputhje me politikat kombëtare. Përfshirja e ekspertëve të GZM do t’i ndihmojë autoritetet vendore në procesin e planifikimit të manaxhimit të mbetjeve urbane.

c) Strukturat vendore dhe përgjegjësitë e tyre Të drejtat dhe detyrimet e organeve të qeverisjes vendore për manaxhimin e mbetjeve janë të përcaktuara në legjislacionin shqiptar. Siç shtjellohet edhe në këtë manual, autoritetet vendore kanë të drejtën dhe përgjegjësinë për të planifikuar (funksioni i planifikimit), rregulluar (funsksioni rregullator) dhe siguruar financimin e shërbimeve të mbetjeve (funksionet e financimit dhe të sigurimit të të ardhurave), si dhe për të siguruar që shërbimet dhe operacionet e nevojshme organizohen në përputhje me standardet kombëtare, me kërkesat publike dhe ato mjedisore (funksioni i klientit). NjQV-të zotërojnë gjithashtu edhe funksionet e “operatorit” dhe të “kontrollit”, të cilat sigurojnë se shërbimet dhe operacionet e mbetjeve kryhen në cilësinë dhe sasinë e përcaktuar në kontratë si dhe në rregulloret vendore të mbetjeve. Më figurën e mëposhtme janë përmbledhur të gjitha funksionet kryesore, aktorët dhe çështjet të manaxhimin vendor të mbetjeve. 128

Anekset

Funksioni i ‘Planifikimit’ – Autoriteti politik

Funksioni i ‘Klienti’

Aktorët kryesorë të përfshirë: Kryetari i bashkisë dhe këshilli bashkiak si dhe niveli i përgjegjësisë së drejtpërdrejtë dhe niveli administrativ dhe mbështetës; Çështjet kryesore: Përcaktimi i nevojave dhe përparësive dhe veprimet e nevojshme për hartimin e praktikave të menaxhimit të mbetjeve në bashkëpunim me palët e interesuara

Aktorët kryesorë: Kryetari i bashkisë dhe këshilli bashkiak si dhe niveli i përgjegjësisë së drejtpërdrejtë, (sektori i shërbimeve publike) dhe sektori i marrëdhënieve me publikun; Çështjet kryesore: të sigurojë se shërbimet që ofrohen përmbushin standardet e kërkuara për besueshmërinë, efikasitetin, marrëdhëniet me konsumatorin dhe mbrojtjen e mjedisit.;

Funiksioni i “Financave dhe të Ardhurave’: autoriteti vendor siguron financimin e MM

Funksioni i ‘Kontrollit’

Aktorët kryesorë të përfshirë: Kryetari i bashkisë dhe këshilli bashkiak si dhe niveli i përgjegjësisë së drejtpërdrejtë dhe niveli administrativ dhe mbështetës; Çështjet kryesore: Sigurimi i burimeve të duhura financiare, caktimi dhe vjelja e tarifave;

Aktorët kryesorë: Kryetari i bashkisë, mbikëqyrësi, sektori i financave dhe ai juridik, sektori i marrëdhënieve me publikun, etj.; Çështjet kryesore: të kontrollojë zbatimin e funksionit të operatorit, ofrimin e shërbimit, kontratat, etj.;

Funksioni ‘Regullator‘ : autoriteti rajonal e vendor vendosin e zbatojnë rregulloret;

Funksioni i ‘Operatorit’ Ofrimi i shërbimeve

Aktorët kryesorë të përfshirë: agjencitë rajonale, strukturat vendore të monitorimit, niveli vendimmarrës; Çështjet kryesore: të sigurojë që përmbushen standardet ligjore, rregullatore dhe mjedisore. Në përgjithësi, ata janë përgjegjës për vendosjen e rregullave për menaxhimin e mbetjeve vendore, për autorizimin dhe dhënien e lejeve për trajtimin e mbetjeve/objektet e depozitimit, etj.;

Aktorët kryesorë: Ofruesi i shërbimit (kompani publike ose private); Çështjet kryesore: përgjegjësia për ofrimin e shërbimeve; funksioni i “operacionit” konsiston në ofrimin e shërbimit të menaxhimit të mbetjeve të ngurta vendore. Kjo do të thotë kryerjen e shërbimit të menaxhimit të mbetjeve të ngurta vendore çdo ditë;

Për të përmbushur këto funksione, njësitë e qeverisjes vendore ndahen në struktura vendimmarrëse, në struktura të manaxhimit dhe administrative, në struktura të financimit dhe të investimeve, në struktura rregullatore si dhe në struktura të shërbimit dhe kontrollit. Në këtë aspekt, sqarimi i strukturave dhe përgjegjësive të tyre analizohen në planin e manaxhimit të mbetjeve të ngurta urbane, nëpërmjet krijimit të një organigrame institucionale në lidhje me përgjegjësitë në sistemin e manaxhimit të mbetjeve të ngurta urbane.

129

Kryetari i

Këshilli

bashkisë

bashkiak

Niveli ekzekutiv

Niveli i Niveli i përgjegjësisë kontrollit së drejtpërdrejtë

Niveli adminitrativ dhe mbështetjes

Niveli vendimmarrës

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Sektori juridik

Sektori i tatimeve

Sektori i Policia financave dhe bashkiake buxhetit

Sektori i marrëdhënieve me publikun

Sektori i shërbimeve publike

Mbikëqyrës Ofruesi i shërbimit (kompani publike ose private)

Figure Shembull i një organograme institucionale të një në NjQV-je në Shqipëri. Figure 17 17 :: Shembull i një organograme institucionale të një NjQV-je Shqipëri.

Shembuj të Bashkëpunimit Ndërvendor për Shërbimet e Menaxhimit të Mbetjeve Në Komunën e Bushatit është ndërtuar një landfill rajonal, që supozohet se do të shërbejë për depozitimin e mbetjeve nga njësitë vendore në rajonin e Shkodrës dhe të Lezhës ose si në rastin e një bashkëpunimi ndërvendor për manaxhimin e mbetjeve në rajonin e Korçës (qyteti i Korçës, qyteti i Pogradecit dhe komunat përreth) apo skema e përbashkët e grumbullimit të mbetjeve e ngritur nga komunat në rajonin e Zadrimës (Shkodër dhe Lezhë).

130

Anekset

Bashkëpunimi Ndërvendor në Rajonin Juglindor të Vendit Në kuadër të një projektit të KfË, Bashkia e Korçës, Bashkia e Pogradecit dhe rreth 26 bashki e komuna të rajonit kanë ngritur një kompani rajonale të manaxhimit të mbetjeve, me emrin ‘Manaxhimi i Mbetjeve i Rajonit të Korçës (MMRK)– SHA’. Objekti i veprimtarisë është grumbullimi, transportimi, dhe depozitimi i mbetjeve në një landfill rajonal. Qëllimi i projektit është të mundësojë bashkëpunimin midis autoriteteve vendore për të mundësur ofrimin e shërbimit të manaxhimit të mbetjeve në të gjithë NJQV-të e rajonit, sipas standardeve të kërkuara me kosto sa më të ulët. Pritet që MMRK do t’ia japë me kontratë kompanive private disa nga përgjegjësitë e saj si dhe do të mundësojë ndërtimin e një landfilli rajonal, do të organizojë monitorimin dhe kontrollin e shërbimeve të kontraktuara.

Landfilli i Bushatit

Landfill i Bushatit Fondet për ndërtimin e landfillit të Bushatit u dhanë nga qeveria shqiptare. Duke pasur parasysh sa më sipër dhe në përputhje me Vendimin Nr. 41, datë 23.12.2005 të Këshillit të Komunës së Bushatit për Landfillin e Bushatit, Komuna ngriti më 28.08.2008 një kompani ndërkomunale (Ndërmarrja Ndërkomunale Bushat SH.A.) që është përgjegjëse për manaxhimin (trajtimin) e mbetjeve të ngurta urbane për rajonet e Shkodrës dhe Lezhës, nëpërmjet një landfilli të ndërtuar në territorin nën juridiksionin e Komunës së Bushatit. Për më tepër, bashkitë dhe komunat e rajonit të Shkodrës dhe Lezhës kanë rënë dakord në parim për të depozituar mbetjet e tyre të ngurta sipas një kontrate me Ndërmarrjen Ndërkomunale Bushat SH.A. Në këtë kuadër është nënshkruar kohët e fundit një marrëveshje mirëkuptimi nga përfaqësuesit përkatës të Ministrisë së Punëve Publike, Ministrisë së Mjedisit, Komunës Bushat, Bashkisë Shkodër, Bashkisë Lezhë etj. Po ashtu, është ngritur një bord mbikëqyrës për ndërmarrjen ndërkomunale me pjesëmarrjen e njësive kryesore të qeverisjes vendore. Ata kanë rënë dakord të negociojnë, sipas një marrëveshjeje ndërvendore, kushtet e shërbimit dhe kushtet financiare që lidhen me depozitimin e mbetjeve të ngurta në landfill. Aktualisht, manaxhimi i landfillit i është dhënë një kompanie gjermane sipas një kontrate koncesioni. 131

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Ndërkomunalja Zadrima 75 (siç është shtjelluar si rast studimor) Në rajonin e Shkodrës dhe të Lezhës u ndërmor një bashkëpunim ndërvendor me pjesëmarrjen e komunave Bushat, Blinisht, Hajmel, Dajç dhe Bashkia e Vaut të Dejë me mbështetjen e Projektit COSPE, i financuar nga qeveria italiane. Marrëveshja u firmos në vitin 2006 dhe u finalizua me krijimin e një shoqate ndërkomunale Zadrima. Skema e bashkëpunimit jepet më poshtë si ilustrim. Rezultatet kryesore të bashkëpunimit: Skema e manaxhimit të mbetjeve e ngritur atje i mundësoi autoriteteve vendore të organizojnë për herë të parë shërbime për grumbullimin e mbetjeve për zonat rurale (ku përfshihen 21 fshatra) dhe ngritjen e një qendre riciklimi në Gjadër. Investimet u mundësuan me mbështetjen e vetë projektit dhe më pas nga një grant financiar i Programit dldp Faza 2, kurse komunat mbulojnë vetëm kostot operative (nëpërmjet një sistemi të ri tarifor). Aktualisht, problemet kryesore të kësaj skeme lidhen me koston e lartë të shërbimit, vështirësitë në vjeljen e tarifave nga familjet dhe në pagesat e parregullta nga autoritetet vendore. Zgjerimi i mëtejshëm i skemës do të jetë i rëndësishëm për uljen e kostos dhe qëndrueshmërinë e financimit të saj.

Ndërkomunale Zadrima

Projekti COSPE

Presidenti 5 mbikëqyrës nga komunat

Komuna Dajç (Lezhë)

132

Komuna Bushat

Koordinatori

Bashkia Vau i Dejës

Gjatë seancave të këshillimit, të Programit dldp Faza 2

Komuna Blinisht

Komuna Hajmel

Anekset

ANEKSI 2: Protokolli i Monitorimit dhe Vlerësimit Konsiderata të Monitorimit dhe Vlerësimit a) Rëndësia e kontrollit dhe monitorimit Në kuadër të funksionit si ‘klient’, autoritetet vendore duhet të sigurojnë që shërbimet ofrohen sipas standardeve të kërkuara, që ato përmbushin pritshmëritë e publikut dhe se janë në përputhje me parimet mjedisore. Zbatimi i funksionit të kontrollit do të kërkojë monitorim dhe kontroll të cilësisë dhe sasisë së shërbimeve, kontratave apo marrëveshjeve të tjera si dhe do të garantojë përmbushjen e standardeve dhe kushteve nga ana e operatorit të shërbimeve. Nga ana tjetër, monitorimi i shërbimeve dhe aktiviteteve të tjera të mbetjeve do t’i mundësojë autoriteteve vendore të njohin shpenzimet, burimet njerëzore dhe përdorshmëria e pajisjeve, të përshtatin dhe përmirësojnë sistemin sipas nevojave të vërteta dhe të arrijnë një përparim të vazhdueshëm (për sa i përket cilësisë dhe efikasitetit), si dhe të planifikojnë impiantet dhe pajisjet e nevojshme për organizmin e shërbimeve dhe aktiviteteve të mbetjeve në të ardhmen. b) Kontrolli i shërbimit të pastrimit dhe mbetjeve Organizimi dhe struktura

Zakonisht, autoritetet vendore në Shqipëri caktojnë inspektorë brenda drejtorisë së shërbimeve publike, të kryejnë kontrollin e zbatimit të kontratave të shërbimeve të mbetjeve.

Numri i personelit varet nga madhësia e zonës së shërbimit me qëllim që supervizori (mbikëqyrësi) të jetë në gjendje të monitorojë në terren të gjitha shërbimet e mbetjeve (p.sh., një mbikëqyrës për një zonë mbetjesh me deri në 100,000 banorë). Në varësi të madhësisë të numrit të shërbimeve që mbulohen, autoritetet vendore mund të organizojnë skudrat e kontrollit si më poshtë:

133

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Indikatorët e kontrollit dhe penalitetet etj.

Kontrolli i shërbimeve dhe operimeve të mbetjeve fokusohet në kontrollin e cilësisë dhe sasisë të performancave të tyre, duke përfshirë çmimet në raport me specifikimet e kontratave.

Çdo kontratë duhet të përmbajë specifikimet në lidhje me sasinë e shërbimeve, kërkesat e cilësisë bazuar në metodologjinë e shërbimeve dhe standartet. Për më tepër, termat e referencës përcaktohen në përputhje me kërkesat e mirëmbajtjes, organizimin dhe burimet njerëzore etj. (për më shumë informacion shiko tabelën poshtë dhe Aneksin 2). Duhet të përcaktohet një paketë penalitetesh për të siguruar përputhjen me kërkesat më të rëndësishme të kontratës. Kutia më poshtë propozon konsideratat e një kontrate për të siguruar që shërbimet ofrohen në sajë të disa kërkesave cilësore dhe sasiore, kërkesat për kontroll më të zakonshmet dhe penalitete nga moszbatimi. Konsideratat e kontratës

134

Indikatorët e kontrollit

Penalitete nga moszbatimi

Konsideratat sasiore

Vëllimi i punës: numri i kontenierëve të zbrazur në ditë ose metra katrorë rrugë të pastruara në ditë etj. Nr. i pikave të hapura, frekuenca e grumbullimit në javë etj.

Për kontenierët e dëmtuar më shumë se 5 ditë pas evidentimit.

Konsideratat e cilësisë (të specifikuara në kontratë)

Niveli i pastërtisë së pikave të grumbullimit/ kontenierëve. Niveli i pastërtisë të rrugëve parësore, dytësore, dhe tretësore; Nr. i kontenierëve të tejmbushur ose i pikave publike të grumbullimit edhe nëse operojnë rregullisht. Cilësia e kontenierëve.

Kontenierët e pazbrazur. Rrugët e pafshira. Depozitimi i mbetjeve në vendet e gabuara. Mungesa e shërbimit etj.

Konsideratat për burimet dhe mirëmbajtjen

Burimet fizike (lista e pajisjeve); mirëmbajtja e kamionave dhe kontenierëve, numri i kontenierëve; mirëmbajtja e kontenierëve

Mos përputhja me burimet fizike.

Konsideratat organizative

Numri i personelit për çdo shërbim, kalendari, kohëzgjatja, nevoja për të informuar dhe raportuar, kapacitetet profesionale.

Mungesa ose raportim të duhur; mos përputhje me me burimet njerëzore të kërkuara, kohëzgjatja etj.

Anekset

Për kontratat e manaxhimit të fushave të depozitimit ose landfillet, inspektorët e NJQVve që kanë në pronësinë e tyre vendin, ose persona të autorizuar nga NJQV-ja, duhet të kontrollojnë dhe mbikqyrin mënyrën e zbatimit të kërkesave teknike dhe të higjienës të venddepozitimit, në përputhje me termat kushtet e parashikuara në kontratë. Në sajë të disa kushteve për ofrimin e shërbimeve të grumbullimit të mbetjeve, personeli i manaxhimit të mbetjeve ose departamenti i shërbimeve publike ofron rekomandime ose mund të vendosë për sa më poshtë:  Zgjedhjen e vendosjes së pikave publike të grumbullimit.  Për shtimin/ zhvendosjen/ lëvizjen e koshave/ PGP ose zhvendosjen e tyre.  Propozimin e të gjitha mundësive për përmirësimin e shërbimeve etj.76 c) Monitorimi i shërbimeve të pastrimit dhe të aktiviteteve të tjera që lidhen me mbetjet Monitorimi dhe dokumentimi (mbajtja e regjistrave të të dhënave) janë instrumente shumë të rëndësishme për të përmirësuar sistemin apo për ta adoptuar atë. Pa pasur të dhëna nuk mund të analizohen dhe të përcaktohen kriteret e performancës për shërbimet e mbetjeve. Një regjistër vendor duhet mbajtur për gjenerimin apo specifika të tjera të mbetjeve dhe rifreskuar rregullisht nga autoritetet. Mbledhja dhe rregjistrimi i të dhënave

Autoritetet vendore nëpërmjet drejtorive përkatëse në bashki duhet të monitorojnë prodhimin e mbetjeve, të mbajnë të dhëna (për llojet, sasitë e mbetjeve që gjenerohen, ruhen, transportohen, depozitohen, riciklohen etj.).Mbledhja e të dhënave të nevojshme duhet të kryhet me anë të një përpjekjeje të të gjithë aktorëve vendorë, si krerët e lagjeve, inspektorët, stafi bashkiak, nga operatorët e shërbimeve dhe inspektorët e impianteve të trajtimit të mbetjeve.

Mbledhja e informacionit të nevojshëm, regjistrimi dhe dokumentimi  Një peshore mund të instalohet në hyrjen e një vendshkarkimi/depozitimi të mbetjeve urbane për matjen e peshës së kamionëve që shkarkojnë mbetje.  Kur shërbimi ofrohet nga kompani private, detyrimi për mbajtjen dhe regjistrimin e të dhënave duhet të përcaktohet në kontratë, me qëllim që autoriteteve vendore t’u jepet informacion i hollësishëm, p.sh., statistika mujore.  Mjetet e monitorimit dhe raportimit (të tilla si formularë, formate raportimi, fletë kontrolli etj.) duhet t’u kërkohet për tu plotësuar nga ndërmarrjet publike, zyrat e financës, zyrat e marrëdhënieve me publikun etj.

Për më shumë detaje shiko Aneks 6.

135

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Të dhëna që duhet të mundësohen nga komapanitë e mbetjeve, Bashkia Shkodër (CSD, 2008):  Numri ditor i kontenierëve të zbrazur në ditë në një rrugë.  Orët reale të grumbullimit të mbetjeve: koha ditore e nisjes së kamionave, koha e zbrazjes së tyre në landfill, koha e kthimit mbrapsht në garazhd.  Km ditorë të çdo kamioni.  Numri ditor i itinerave të kamionave.  Lista e fshirjeve dhe larjeve ditore, orët ditore të fshirjes mekanike dhe larjes.  Inventari mujor i kontenierëve në çdo rrugë, kodi i tyre dhe gjendja.  Zhvendosja, mirëmbajtja ose mungesa e kontenierëve, larja e tyre; lista e kontenierëve me problem (rruga ku ndodhen dhe kodi i tyre), riparime specifike, data.  Komentet mbi kërkesat nga zyrat qendrore ose supervizore në lidhje me mungesën e cilësisë dhe sasisë.

Detyrat kryesore të inspektorëve në fushën e depozitimit, Bashkia Shkodër (CSD, 2008): Kontrollon dhe mbledh informacionet për cilësinë e e shërbimeve.  Raporton për çdo kamion: kodi i kamionit, orët, pronari, kategoria e mbetjeve (nëse janë specifike).  Raporton për orët e makinave.  Raporton për çdo lloj eventi special që ndodh në fushën e depozitimit: zjarre, incidente të tjera etj. Kontrollon cilësinë e mbetjeve:  Informon supervizorët nëse depozitimi i mbetjeve nuk përputhet me rregullat e caktuara pritëse. Përgatit raport javor për supervizorin.

Është e rëndësishme që supervizori përgjegjës i ngarkuar nga NjQV-ja të kontrollojë korrektësinë e të dhënave që mundëson operatori privat. Këto përgjegjësi dhe detyra duhen përcaktuar qartësisht në termat e referencës së supervizorit, dhe në rast shkeljesh, duhen marrë masa direkt ndaj supervizorit. Të kontrollohet performanca e shërbimeve të mbetjeve dhe standartet mjedisore

Autoritetet vendore duhet të fillojnë të monitorojnë të dhëna në lidhje me grumbullimin ilegal të mbetjeve, hedhjen e mbetjeve dhe ndotjen urbane, e cila gjenerohet nga ekspozimi i papërshtashëm i mbetjeve. Për këtë arsye autoritet vendore duhet të kontrollojnë dhe identifikojnë ndotjet mjedisore urbane dhe problemet e shkaktuara nga gjenerimi i mbetjeve, nga mungesa e shërbimeve dhe nga mungesa e trajtimit të duhur, p.sh., hedhjet informale të mbetjeve, djegia e mbetjeve etj.

Më pas ato duhet të kujdesen për dokumentimin e të gjitha problemeve mjedisore, të cilat më pas duhet të raportohen dhe t’u jepet zgjidhje. Monitorimi i kostos së shërbimeve

136

Grumbullimi, transporti dhe stabilimentet e transferimit duhet të zhvillohen dhe mbajnë një sistem efektiv të kostos dhe raportim mbi performancën. Të dhënat e mbledhura duhet të përdoren për parashikimin e ngarkesës së punës, shpenzimet për kamionët, për gjurmimin e origjinës së materialeve problematike të mbetjeve, për të vlerësuar performancën e personelit si dhe për të kontrolluar/shmangur vjedhjen e karburantit apo vonesat e kohës së punës.

Anekset

Secili grup i grumbullimit të mbetjeve duhet të plotësojë një raport ditor me informacionin e mëposhtëm:  Sasia totale e mbetjeve të ngarkuara (numri i ngarkesave).  Koha e daljes nga autoparku, fillimi i grumbullimit të mbetjeve, arritja dhe dalja nga landfilli, koha e kthimit në autopark.  Koha totale e transportit, distanca totale e realizuar atë ditë.  Sasia e mbetjeve e dorëzuar/shkarkuar në çdo vend shkarkimi, stacion transferimi, apo përpunimi.  Koha e pritjes në objekt.  Sasia e karburantit të konsumuar.  Mirëmbajtja e kamionit, automjetit apo problemet operative, ose operacionet që kanë nevojë për më shumë vëmendje etj. Këto të dhëna kryesisht përdoren për të përmirësuar shërbimet ekzistuese, për të verifikuar nëse shërbimet janë përmirësuar, nëse konsumi i karburantit është i qëndrueshëm dhe nuk shpërdorohet etj. Këto të dhëna përdoren edhe për të krahasuar efikasitetin e një grupi pune me një tjetër ose një njësie të qeverisjes vendore me një njësi tjetër. Nëse organizimi i shërbimeve është publik, ky informacion shërben për të vlerësuar efikasitetin, sasinë dhe cilësinë e punës së kryer nga punonjësit. Nëse shërbimi është privat, kjo mundëson kontrollin e efikasitetit, evidentimin e deformimeve në marrëdhëniet kontraktuale, në cilësi dhe sasi, kontrollin e faturave dhe vendosjen e gjobave. Indikatorët e Monitorimit

Çdo njësi e qeverisjes vendore duhet të zhvillojë një paketë indikatorësh monitorimi, në mënyrë që të masë dhe vlerësojë performancën e shërbimeve të mbetjeve. Kutia më poshtë rekomandon indikatorët e monitorimit në funksion të qëllimit të monitorimit.

Rekomandim 41: Indikatorët e monitorimit dhe përgjegjësitë Qëllimi

Kontrolli i cilësisë dhe sasisë së shërbimeve Lidhur me përmbushjen e standardeve të cilësisë dhe sasisë

Indikatorët Mbulimi dhe niveli i standardizimit: %-të zonave lokale të mbuluara me shërbim (sipas popullsisë, banesave, zonave etj.); numri i kontenierëve dhe pikave të grumbullimit për person; % pikave të hapura, frekuenca e grumbullimit në javë; % e kontenierëve të tejmbushur ose pikat e grumbullimit publik të mbingarkuara (PGP); % e pastërtisë së pikave të grumbullimit dhe niveli i pastërtisë; Km ose m2 rrugë të pastruara; Numri i PGM dhe e kamioneve të standardizuar që përdoren; Popullsia (nr) që mbulohet me shërbim nga kamioni i mbetjeve; nr. i banesave që mbulohen me shërbim për punëtor. Minimizimi i mbetjeve: Numri i iniciativave të reja të kompostimit (për familje); Numri i konsumatorëve të rinj që ndajnë mbetjet në burim; Nr. ose % e PGP që kanë kontenierë për ndarjen e mbetjeve ose numri i pikave për grumbullimin e mbetjeve sipas kategorive; Sasia (% dhe ton) i materialeve për riciklim ose ripërdorim; % e mbetjeve të ricikluara, kompostuara. Depozitimi i mbetjeve: Ton ose % e mbetjeve që shkojnë në landfill; % ose kapaciteti në ton i impianteve të trajtimit; nr. i kamioneve që depozitojnë mbetjet, kategoritë e mbetjeve.

Kush duhet të monitorojë dhe raportojë? Departamenti i manaxhimit të mbetjeve; Inspektorët, supervizorët e shërbimit. Manaxheri për programet e riciklimit etj. Manaxheri/ supervizori etj.

137

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Kontrolli i rreziqeve mjedisore urbane dhe problemet: të shkatuara nga gjenerimi i mbetjeve dhe nga mungesa e shërbimeve

138

Ton dhe % e mbetjeve që depozitohen në vende të paautorizuara; Ton dhe % e mbetjeve të depozituara ilegalisht etj. Nr. pikave ilegale brenda qytetit. Nr. i vend depozitimeve të mbetjeve të rrezikshme, pikave brenda zonës së qytetit. Nr. i penaliteteve të marrë në sajë të depozitimeve informale të mbetjeve, dhe nga burime të tjera ndotëse nga banorët, firmat etj. Nr. inspektorëve mjedisorë (p.sh. për 10,000 banorë, ose për hapësirë urbane).

Inpsektorët mjedisorë, zyrtarët e njësive vendore . Punonjësit e manaxhimit të mbetjeve.

Kontrolli i eficiencës: të kontrollojë eficiencën e shërbimeve

Kostoja e grumbullimit të mbetjeve, transporti dhe depozitimi (për ton ose për m3). Orët e punës (osë ditët e punës) për grumbullimin e mbetjeve dhe pastrimin e rrugëve. Ditët e punës për banorë. % e përdorimit të kamionëve; Koha e grumbullimit, transporti, orët e punës të traktori i fushës (buldozier) etj. % e kohës është përdorur garazhi për riparim.

Manaxherët e opem. Mbikqyrësit e shërbimit mirëmbajtjes së mjeteve

Të kontrollojë kënaqësinë qytetare

Kënaqësia në raport me nivelin e shërbimit, pastërtia e lagjes ose qytetit etj. Ankesat për shërbimin e mbetjeve. Nr ose % e banorëve, bizneseve që kanë vullnet për të paguar. Nr. i personave që marrin pjesë aktivisht në iniciativat lokale. informuese, minimizimi i mbetjeve etj;

Departamenti i manaxhimit të mbetjeve, zyra e ankesave, OJF-të, përfaqësuesit e komunitetit.

Model i zhvilluar për PVMMNU Bashkia Fier (Co-PLAN, 2010)

Një model për monitorimin dhe vlerësimin të PVMMNU- Matrica e Vlerësimit të Objektivave77

Anekset

139

140

Model i zhvilluar për Bashkisë Shkodër (CSD, 2008)

Një Model për Monitorimin dhe Raportimin e Shërbimeve të Pastrimit nga Përfaqësuesit e Rajoneve të Qytetit78

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Anekset

Modele të përshkrimit të detyrave dhe përgjegjësive për stafin vendor të MM-së Detyrat dhe përgjegjësitë e Specialistit të Sektorit të Urbanizimit, Sigurimit të Shërbimeve dhe të Pastrimit79 Bashkitë (Kryebashkiaku apo Këshilli Bashkiak) duhet të miratojnë detyrat dhe përgjegjësitë e sektorit të shërbimeve në lidhje me administrimin e mbetjeve dhe të specialistit përgjegjës për zbatimin e skemës së grumbullimit të mbetjeve. Detyrat e Sektorit Përgjegjës: 1. Përgjegjës për organizimin e punës së Sektorit Përgjegjës. 2. Koordinim i drejtpërdrejt me sektorët e administrimit dhe planifikimit urban si dhe me aktorët vendimmarrës; raportim periodik, sipas kërkesës, në formë të shkruar ose me gojë për ecurinë e punës, kërkesat dhe hartimin e propozimeve konkrete për përmirësimin e situatës së sektorit. 3. Mbajtja e vazhdueshme e kontakteve me organet e sektorit dhe brigadat e pastrimit nëpërmjet marrjes së informacionit të vazhdueshëm, mbikëqyrjes direkt, dhe caktimit të detyrave në përputhje me vendin e punës. 4. Shqyrtime, përgjigje dhe dhënie zgjidhjeje ankesave të banorëve. 5. Në bashkëpunim me sektorët e Buxhetit dhe të Financës, të hartojnë dhe të ndjekin ecurinë e zbatimit, dhe në bashkëpunim me Sektorin e Taksave të hartojnë tarifat dhe të ndjekin ecurinë e vjeljes së tyre. 6. Hartimi i grafikut të shërbimeve, puna e çdo sektori të pastrimit dhe marrja e vendimeve dhe zgjidhjeve për përmirësimin e shërbimit. 7. Hartimi i projektvendimeve, urdhrave, rregulloreve dhe propozimi i tyre për miratim te Kryebashkiaku apo te Këshilli Bashkiak. 8. Kryerja e studimeve dhe analizave për situatën ekzistuese dhe perspektivat e shërbimit. 9. Ndjekja në mënyrë rigoroze e aplikimit dhe zbatimit të ligjit në fuqi dhe vendimeve të Këshillit Bashkiak. 10. Ngritja dhe shqyrtimi i problematikave të lidhura me ndotjen e mjedisit dhe kontributi në zgjidhjen e tyre. 11. Hartimi i projekteve në kuadër të pastrimit dhe mbrojtjes së mjedisit nga ndotjet dhe ndërgjegjësimi i komunitetit. Detyrat operative të Specialistit të Shërbimit: 1. Bazuar në grafikun e punës, rregullores bashkiake të administrimit të mbetjeve, të marrjes së vendimeve dhe zbatimit të tyre, është detyrë e mbikëqyrësit të kontrollojë ecurinë e procesit të pastrimit, frekuencën dhe cilësinë e punimeve. 2. Kryerja e kontrolleve ditore për çdo zë pune, identifikimi i defekteve dhe përgatitja e procesverbaleve për çdo zë punimi të pakryer. 3. Shqyrtimi i të gjitha ankesave dhe vlerësimi i tyre në kooperim me brigadën e pastrimit, sektorët e tjerë të planifikimit urban, të moshuarit, qytetarët dhe bizneset dhe dhënia e zgjidhjeve. 4. Hartimi i raporteve me shkrim apo me gojë për sektorët e shërbimeve apo sektorët e tjerë. 79 Shembulli i marrë nga “programi mbështetës” për zbatimin e Ligjit për Administrimin dhe Manaxhimin e Mbetjeve të Ngurta në Komunën Gur i Zi.

141

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

5. Hartimi i raporteve mujore mbi ecurinë e punës dhe shpenzimeve, raportet për mbikëqyrësit, vendimmarrësit dhe stafit manaxhues. 6. Pjesëmarrje në hartimin e projekteve mjedisore. 7. Të gjitha detyrat e përgjegjësitë e lartpërmendura bëhen mbi të gjitha për të pasur një qytet sa më të pastër. Termat e Referencës për mbikëqyrësin/t80 Në vijim të profilit bazë (kërkesave ligjore, licencimit), mbikëqyrësi duhet të ketë aftësinë e mbledhjes dhe përpunimit të dhënave (statistika, përmbledhje) në programin Excel. Mbikëqyrësi duhet të ketë aftësi të përpunojë të dhëna hartografike në GIS (identifikimi dhe vendndodhja e kazanëve, itinerarit të mjeteve etj.). Nëse nuk është ky rasti, atëherë mbikëqyrësi duhet të kërkojë ndihmën e specialistit të GIS-it në Bashki. Mbikëqyrësi është përgjegjës për monitorimin e kontratës Ai punon (është kontraktuar) për Bashkinë, nën përgjegjësinë e Departamentit të Shërbimeve Publike (dhe nëse është e mundur, brenda ambienteve të Bashkisë). Më poshtë po paraqesim në mënyrë më të detajuar detyrat kryesore të mbikëqyrësit: 1. Koordinimin midis zyrave qendrore, Bashkisë dhe Operatorit Ekonomik për implementimin dhe funksionimin e sistemit të ri:  Vendosja e kazanëve.  Shpjegimi i punës që duhet të kryejë Operatori Ekonomik (pikat e grumbullimit, sipërfaqet/rrugët që do të pastrohen, lahen, grafiku etj.).  Verifikimi nëse grafiku i punës i Operatorit Ekonomik përmbush në çdo kohë kërkesat dhe nevojat e popullatës.  Verifikimi i plotësimit nga ana e Operatorit Ekonomik të specifikimeve teknike dhe kërkesave ligjore.  Organizimi i takimeve me të gjithë aktorët (zyrat qendrore, departamentin e Shërbimeve Publike dhe të përfaqësuesve të Operatorit Ekonomik) kurdoherë del e nevojshme. 2. Mbajtja e të dhënave dhe kontrolli i sasisë së punimeve (dokumente + skedarë excel):  Përpunimi i të dhënave të siguruara nga Operatori Ekonomik (shih poshtë: të dhënat e siguruara nga Operatori Ekonomik); mbi baza mujore.  Përpunimi i të dhënave të siguruara nga zyrat qendrore dhe kontrolli javor i vend grumbullimeve.  Kontrolli i të dhënave; mbi baza javore.  Kryerja e kontrolleve në terren, organizimi i takimeve me zyrat qendrore dhe kërkimi i sqarimeve shtesë; ditore apo kur del e nevojshme. 3. Hartimi i raporteve javore dhe mujore për Bashkinë, bazuar në raportet e zyrave qendrore dhe të statistikave:  Numri i shërbimeve: kontrolli dhe likuidimi i faturës.  Mungesa e cilësisë: kazanët nuk mblidhen, rrugët nuk fshihen, vendgrumbullimet nuk pastrohen, kazanë të dëmtuar, depozitime mbeturinash jashtë landfillit.  Hartimi i dispozitave për vendosje penalitetesh për Bashkinë, nëse del e nevojshme: bazuar në kontratë, raportet e zyrave qendrore dhe të statistikave. 4. Kërkesa speciale për Operatorin Ekonomik në kuadër të kontratës dhe buxhetit  Grumbullimi i mbeturinave inerte apo vëllimore.  Punime pastrimi (grumbullimi i mbetjeve, fshirja, larja) në rast ngjarjesh të veçanta. 142

Për kontrollin e shërbimit të pastrimit të kontraktuar, shembulli i marrë nga Bashkia e Shkodrës (CSD, 2008).

Anekset

 Vendimi për reduktimin apo lëvizjen e kazanëve në raport të drejtë me rritjen e numrit të tyre, nëse del e nevojshme.  Informacion imediat për Operatorin Ekonomik dhe vonesat për korrigjimin e defekteve të cilësisë. Kontroll mbi zgjidhjet efektive të problemeve. 5. Hartimi i dispozitave për adaptimin/përmirësimin e sistemit:  Në bashkëpunim me të gjithë partnerët.  Bazuar në dispozitat e vlefshme për Operatorin Ekonomik. 6. Hartimi i dispozitave për shpenzimet e veçanta dhe asistencë në përgatitjen e buxhetit vjetor për Bashkinë:  Adaptimin/përmirësimin e punës;  shpenzime të veçanta jashtë buxhetit (inerte, pika të hapura,…);  blerja e kazanëve të rinj;  modifikimi i buxhetit vjetor;  dispozita për fushatat shtesë të komunikimit për rritjen e ndërgjegjësimit publik. Të dhëna të siguruara nga Operatori Ekonomik: Operatori Ekonomik (Kontraktori) duhet të mbajë të dhëna ditore dhe t’i raportojë ato në raporte mujore, në letër apo në mënyrë dixhitale, dhe t’i vërë ato në dispozicion të mbikëqyrësit:  Numri i kazanëve të mbushur në ditë për çdo itinerar;  orët e grumbullimit: orari ditor i nisjes së kamionëve, koha e ngarkimit në landfill, koha e kthimit në parkim.  Kilometrat e përshkruara në çdo ditë.  Konsumi i karburantit dhe vajit për çdo mjet, mirëmbajtja dhe datat.  Numri ditor dhe itinerari i kamionëve.  Lista e rrugëve që do të fshihen dhe lahen, orët e fshirjes dhe larjes të mekanizuar.  Lista e punonjësve dhe oraret.  Inventari mujor i kazanëve, rrugëve, me adresa.  Zhvendosja, mirëmbajtja e humbja e kazanëve: lista e kazanëve (rruga, adresa), punimet specifike për riparim, data.  Sigurimi i të dhënave për zyrat qendrore apo për mbikëqyrësit në lidhje me defektet sasiore dhe cilësore. Propozime nga Operatori Ekonomik për mbikëqyrësin (raporte mujoret) :  Propozim për shtim numri kazanësh, aty ku del e nevojshme.  Propozim për reduktim numri kazanësh apo zhvendosje, aty ku del e nevojshme.  Propozim për shtim numri të pikave të grumbullimit. Propozim për të gjitha mundësitë për përmirësimin e shërbimit, rikuperimin e mbetjeve etj.

143

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Një model vlerësimi për efiçiencën e shërbimit të grumbullimit dhe transportimit të mbetjeve në varësi të numrit të popullsisë dhe distancës së transportit a) Supozime Teknike dhe Financiare Vëreni se të gjitha llogaritjet janë vlerësuar për të treguar ndryshime të mundshme të kostos. Çdo rast specifik ka nevojë për një analizë më të detajuar. Llogaritja e kostos (vetëm kamionët, jo pagat)

Kostoja Njësi

Sasia

LEK

Euro

11,360,000

82,319 82,319

Investimi Kamioni i grumbullimit të mbetjeve 10t

11,360,000

LEK

Investimi total

11,360,000

Kostot Operative Siguracioni i kamionit + taksa e kamionit

100,000

LEK/kamion/vit

100,000

Vajra + filtra

75,000

LEK/kamion/vit

75,000

Goma

180,000

LEK/kamion/vit

180,000

Mirëmbajtje mekanike

150,000

LEK/kamion/vit

150,000

50,000

LEK/kamion/vit

Parkimi Totali 1rë

50,000 555,000

725 543 1,304 1,087 362 4,022

Amortizimi Amortizimi i kamionit në 10 vjet

1,136,000

LEK/vit

Totali i 2të

1,136,000 1,691,000

Administrata

të totalit 2të

Të ardhurat neto

të totalit 2të

152,190 67,640

Totali (vjetor, përveç TVSH, përveç karburantit)

1,910,830

8,232 12,254 1,103 490 13,847

1 EUR = 138 Lekë

b) Grumbullimi dhe transportimi i mbetjeve urbane Supozime Teknike dhe Financiare Vëreni se të gjitha llogaritjet janë vlerësuar për të treguar ndryshime të mundshme të kostos. Çdo rast specifik ka nevojë për një analizë më të detajuar. Grumbullimi dhe Transportimi i mbetjeve urbane Supozime dhe vlerësime teknike

Sasia

Prodhimi i mbetjeve urbane

Njësia

Komente

t/ditë

0.5 kg/ inh/ditë

Koha e vlerësuar për ngarkimin e kamionit: 10 t Shpejtësia e kamionit: transporti në rrugë Distanca e mbuluar gjatë transportit Konsumi i karburantit gjatë grumbullimit për kamion 10 t

l/orë

Konsumi i karburantit gjatë transportit për kamion 10 t Koha e vlerësuar për shkarkimin e kamionit Ditë punë për javë Ditë pune për javë dhe për kamion

orë

km/orë

l në turn

0.7

l/km

0.25

orë/turn

ditë/javë

orë/javë/kamion

Orë në rrugë

orë/ditë

Orë pregatitje dhe mirëmbajtje

orë/ditë

orë

Turni i plotë Konsumi total i karburantit në ditë

175 LEK / l

* Varet nga distanca për në landfill këtu përdorur 10km

c) Prodhimi i mbetjeve urbane në Bashki Popullsia (ban.) Prodhimi i mbetjeve urbane (t / ditë ) Përqindja e mbushjes së kamionit ( 1 rrugë )

144

5,000

10,000

20,000

30,000

40,000

30%

60%

120%

180%

240%

Koha e nevojshme për të mbushur kamionin ( orë )

0.9

1.8

3.6

5.4

7.2

Nr. i rrugëve të bëra nga çdo kamion (dite e vetme )

60,000 36 360% 10.8 8

Anekset

d) Norma ditore e përdorimit të kamionit ( % ) Distanca në landfillin rajonal ( km ) 0 10 20 30 40 50 60

16% 21% 26% 31% 35% 40% 45%

29% 34% 39% 44% 48% 53% 58%

59% 68% 78% 87% 97% 106% 116%

84% 94% 103% 113% 122% 132% 141%

114% 128% 142% 156% 171% 185% 199%

169% 188% 207% 226% 245% 264% 283%

e) Vlerësimi i nevojës për makina dhe stacion transferimi Kosto vjetore 0 km

Kostoja e karburantit ( LEK ) për transport Kostoja e karburantit ( LEK ) për grumbullim Kostoja totale për ton (LEK/ton, vetëm kamioni, jo pagat) Kostoja totale për ton (€/ton, vetëm kamioni, jo pagat)

91,064

182,000

364,000

546,000

728,000

1,092,000 -

1,828

607

519

607

519

91,000

182,000

364,000

546,000

728,000

1,092,000

472,000

943,000

1,415,000

1,887,000

2,259

822

735

750

768

663

91,000

182,000

364,000

546,000

728,000

1,092,000

943,000

1,887,000

2,830,000

3,874,000

2,689

1,037

950

894

930

807

91,000

182,000

364,000

546,000

728,000

1,092,000

1,415,000

2,830,000

4,246,000

5,661,000

3,120

1,253

1,165

1,037

1,091

950

91,000

182,000

364,000

546,000

728,000

1,092,000

1,887,000

3,874,000

5,661,000

7,548,000

3,551

1,468

1,599

1,181

1,253

1,094

91,000

182,000

364,000

546,000

728,000

1,092,000

2,359,000

4,717,000

7,076,000

9,435,000

3,982

1,684

1,814

1,325

1,414

1,237

91,000

182,000

364,000

546,000

728,000

1,092,000

2,830,000

5,661,000

8,491,000

11,322,000

4,413

1,889

2,030

1,468

1,576

1,381

Kostoja totale për ton (€/ton, vetëm kamioni, jo pagat)

Nr. I kamionëve

10 km Kostoja e karburantit ( LEK ) për transport Kostoja e karburantit ( LEK ) për grumbullim Kostoja totale për ton (LEK/ton, vetëm kamioni, jo pagat) Kostoja totale për ton (€/ton, vetëm kamioni, jo pagat) 20 km Kostoja e karburantit ( LEK ) për transport Kostoja e karburantit ( LEK ) për grumbullim Kostoja totale për ton (LEK/ton, vetëm kamioni, jo pagat) Kostoja totale për ton (€/ton, vetëm kamioni, jo pagat) 30 km Kostoja e karburantit ( LEK ) për transport Kostoja e karburantit ( LEK ) për grumbullim Kostoja totale për ton (LEK/ton, vetëm kamioni, jo pagat) Kostoja totale për ton (€/ton, vetëm kamioni, jo pagat) 40 km Kostoja e karburantit ( LEK ) për transport Kostoja e karburantit ( LEK ) për grumbullim Kostoja totale për ton (LEK/ton, vetëm kamioni, jo pagat) Kostoja totale për ton (€/ton, vetëm kamioni, jo pagat) 50 km Kostoja e karburantit ( LEK ) për transport Kostoja e karburantit ( LEK ) për grumbullim Kostoja totale për ton (LEK/ton, vetëm kamioni, jo pagat) Kostoja totale për ton (€/ton, vetëm kamioni, jo pagat) 60 km Kostoja e karburantit ( LEK ) për transport Kostoja e karburantit ( LEK ) për grumbullim Kostoja totale për ton (LEK/ton, vetëm kamioni, jo pagat)

*1 ose 2

Komente Kosto për ton mund të reduktohet duke bërë më shumë se 1 rrugë-grumbullim në ditë për kamion; ose duke punuar më shumë se 7 orë në ditë, p.sh., duke bërë dy turne në ditë. f) Konkluzionet (referoju rezultateve në tabelën e mësipërme) Përdorim i pamjaftueshëm i kamionit, kosto e lartë, nevojë për kontraktim të sektorit privat ose bashkëpunim ndër-vendor Ka nevojë për më shumë se 1 kamion ose qendër transferimi Transporti shumë i shtrenjtë, ka nevojë për një qendër transferimi

145

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

ANEKSI 3: Protokolli i Sensibilizimit, Informimit dhe Përfshirjes së Publikut Ndërgjegjësimi, Informimi dhe Pjesëmarrja Publike a) Rëndësia Për të pasur një sistem të efektshëm dhe një mbarëvajtje të kënaqshme të manaxhimit të mbetjeve, është e rëndësishme që publiku ta kuptojë sistemin dhe ta mbështesë atë. Për shembull, suksesi i çdo skeme grumbullimi riciklimi bazohet në mbështetjen e përdoruesve të tij, p.sh., familjet, bizneset apo banorët mund të ndikojnë shumë në punën e sistemit të grumbullimit (koston, cilësinë, dhe kohën e punës). b) Të kryhen veprimtari informimi dhe sensibilizimi Ka disa mënyrë për të rritur ndërgjegjësimin publik për çështjet e mbetjeve dhe për të dhënë informacion se si mund të trajtohen ato. Masat me kosto relativisht të ulët mund të kenë efikasitet të konsiderueshëm për të rritur ndërgjegjësimin publik dhe për të ndikuar në sjelljen e komunitetit ndaj shërbimeve publike dhe ruajtjes së mjedisit urban. Në mënyrë të veçantë, vëmendje i duhet kushtuar masave, që:  Ofrojnë informacion për publikun në nivel vendor.  Rrisin ndërgjegjësimin për njohjen e detyrimeve ligjore, rregullave, sanksioneve etj.  Nxisin një qëndrim miqësor ndaj mjedisit, p.sh., nxitja për pjesëmarrjen në iniciativa të riciklimit apo kompostimit. Metoda të zakonshme të komunikimit dhe informimit

Materialet komunikuese mund të përdoren për të informuar dhe për të ndihmuar banorët të kuptojnë sfidat e komunitetit për administrimin e mbetjeve, si dhe të mundësojnë progresin drejt zgjidhjes së këtyre sfidave. Ndër metodat më të zakonshme të komunikimit të informacionit janë broshurat, artikujt në gazetat lokale, njoftimet, shpalljet, reklamat në radiot dhe televizionet lokale, si dhe në fletushkat informative që shpërndahen nëpër shkolla. internet Workshop/ takime tematike

Media televizive

Masat e komunikimit

Qendrat e Ndërgjegjësimit Mjedisor Takime derë-më-derë

146

Media e shkruar

Figura 18: Mënyrat e ndryshme të komunikimit81

United Nations Environment Programme, 2009, Developing Integrated Solid Waste Management Plan,Training manual, volume 4.

Anekset

Në tabelën e mëposhtme jepet një listë e metodave dhe aktiviteteve kryesore, të klasifikuara sipas nivelit të kostos: Rekomandim: Metodat e publicitetit82 Me kosto të ulët

Me kosto mesatare

Njoftim për shtyp Deklaratë shtypi Njoftime të shërbimit publik Njoftime për komunitetin Letër redaktorit Artikull lajmi Artikuj gazetash Fjalime Spote të ftuarish në radio, TV Konkurs posteri Përfshirja e rinisë dhe grupeve të manifestimit

Fletëpalosje Postera Fletë faktesh Fletushka informative Ngjarje mediatike

Me kosto të lartë Reklama, T.V., radio Tabela të mëdha Ngjarje mediatike Kalendarë Reklama Firma të marrëdhënieve me publikun

Fushatat sensibilizuese duhet të organizohen që të rrisin ndërgjegjësimin e rinisë për manaxhimin e mbetjeve dhe mjedisin natyror. Duhet të organizohen aktivitete të përbashkëta me shkollat dhe institucione të tjera të edukimit për të përfshirë rininë në projektet apo iniciativat bashkiake.

Aktivitete të efektshme ndërgjegjësuese me nxënësit Organizimi i ditëve të pastrimit (në ditë të rëndësishme mjedisore) i konkurseve dhe ekspozitave me nxënësit dhe studentët janë disa nga aktivitete te rekomanduara për ndërgjegjësimin e brezit të ri, duke i nxitur pjesëmarrjen e tyre aktive në nismat vendore. Metoda ‘derë më derë’

Të përdoren kamionët dhe koshat për informim

Metoda Derë më derë: është metoda më e rekomanduar për të ftuar familjet dhe bizneset në nismat e riciklimit dhe kompostimit, për të rritur njohuritë e tyre dhe përmirësuar qëndrimin e tyre ndaj ndarjes së mbetjeve, respektimin e rregullave dhe Të afateve. Banorët dhe bizneset marrin një material informimi për llojet e mbetjeve që riciklohen, metodologjinë e kompostimit në shtëpi, dhe specifikime të tjera rreth tyre etj. Në të gjitha kamionët e mbetjeve dhe nëse ka mundësi në të gjithë kazanët të afishohen reklama apo informacione specifike për shërbimet e mbetjeve, ku p.sh., të shkruhet “Të mbajmë të pastër qytetin tonë, ose numra telefoni të ofruesit të shërbimit dhe numri i gjelbër (falas) i caktuar nga autoriteti vendor, sipas një formati të miratuar më parë.

Përveç kësaj, tek të gjitha makinat dhe kazanët mund të jepen shpjegime të qarta për llojin e mbetjeve që mblidhen, oraret e grumbullimit të mbetjeve si dhe mesazhet e ndërgjegjësimit mjedisor. 82 EPA Decision Maker’s Guide to Easte Management-Volume 2.

147

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Si të minimizojmë kundërshtimin publik (nga paragjykimet)

Ka shumë diskutime për faktin se çfarë duhet të bëjnë autoritetet vendore për të shmangur kundërshtimin publik ndaj një iniciative vendore për manaxhimin e mbetjeve, p.sh., të ndërtojë një qEndër riciklimi, stacion transferimi apo një landfill. Një sugjerim për këtë çështje mund të jetë që qytetarët duhet të përfshihen që në fazat e para të procesit të vendimmarrjes dhe të bëhet e mundur që çështjet të sqarohen dhe diskutohen në mënyrën e duhur.

Siç u përmend më parë, ka rëndësi të jashtëzakonshme që kostot e shërbimeve të mbetjeve dhe procesi i përcaktimit të tarifave të jenë transparente dhe të kuptueshme për të gjithë. Në mënyrë të veçantë, nëse do të promovohet një element (skemë) i/e ri/e vjeljes së tarifave vendore për shërbimin e manaxhimit të mbetjeve, çelësi i suksesit është përfshirja aktive e popullsisë lokale. Kjo mund të organizohet duke krijuar komitete mjedisore lokale apo në nivel lagjeje, duke kryer fushata ndërgjegjësimi, si dhe duke dhënë informacion të gjithanshëm për detyrat e qytetarëve dhe nevojën për të paguar. Si të stimulojmë publikun të paguaj detyrimet vendore për mbetjet

Mekanizmat e marrjes së komenteve nga publiku

Marrja e komenteve dhe sugjerimeve nga publiku ndihmon në organizimin e shërbimeve të mbetjeve për të bërë përmirësime në shërbim, dhe nga ana tjetër për të krijuar besim të mjaftueshëm tek banorët se mendimi dhe idetë e tyre merren parasysh.

Dy janë metodat për të marrë mendimin e publikut:  Dhënia e mundësisë së ankimit për publikun: Autoriteti vendor dhe operatori i shërbimit duhet të kenë një ‘zyrë kontakti’ për të komunikuar me publikun dhe për marrjen e ankesave.  Kryerja e pyetësorëve, sondazheve, vlerësimi i kërkesave e nevojave: Për të vlerësuar kërkesën, dëshirën dhe mundësinë e konsumatorëve për të paguar, ku del në pah gjithashtu nevoja për të komunikuar me publikun në lidhje me aspekte të ndryshme të shërbimeve të mbetjeve dhe alternativave e tij, kostot e tyre si dhe skenarët e pagesës. Për secilin tip komuniteti apo zone ku do të bëhet sondazhi, kampioni i rekomanduar mund të jetë nga 100 deri në 200 të anketuar. Përdorimi i internetit për marrjen e komenteve dhe sygjerimeve nga publiku  Faqet interaktive të internetit mund të jenë një metodë shumë e efektshme komunikimi veçanërisht për të përcjellë mesazhin tek fëmijët, universitetet, komunitetet, por edhe mund të jetë një mjet shumë i efektshëm për marrjen e komenteve/ankesave nga publiku, kryerjen e sondazheve etj.  Faqja e internetit duhet të përfshijë elementet e mëposhtme: - Pyetje që ngrihen më shpesh dhe përgjigjet. - Pranimi i komenteve ose pyetjeve. - Mundësimi i informacionit në lidhje me aktivitete të ndryshme që ndodhin në qytet për manaxhimin e mbetjeve. - Komanda apo link që informojnë në lidhje me rregulloret ekzistuese për mbetjet me një gjuhë më të kuptueshme nga komuniteti. - Mundësi për hedhjen e ankesave. 148

Anekset

Një Model i Procesit me Pjesëmarrje për Hartimin e Strategjisë Vendore për MM-së Procesi me pjesëmarrje për zhvillimin e Strategjisë të Manaxhimi të Mbetjeve në Komunën Ana e Malit (REC, 2011) 83 Manaxhimi i mbetjeve është një shërbim vendor dhe si pjesë e qeverisjes vendore është kësisoj, gjithmonë e më shumë më pranë qytetarit. Parë nga ky këndvështrim, qytetari si zgjedhës i drejtpërdrejtë, por dhe si përfitues i tillë merr një peshë shumë të madhe për sigurimin e shërbimit të qëndrueshëm. Bazuar në këtë arsyetim dhe analizë konkrete, REC Shqipëri ndërmori procesin e mbështetjes teknike për Komunën Ana e Malit në Shkodër për hartimin e planit të manaxhimit. Që në fillim të punës, u analizuan me kujdes grupet e interesit në këtë sipërmarrje dhe u përcaktuan grupet, me të cilët do të komunikohej hap pas hapi dhe merrej mendimi konkret: grupi i administratës, këshillit dhe të zgjedhurve në fshatra, grupi i bizneseve, grupi i grave dhe vajzave, grupi i të rinjve dhe grupi i autoriteteve që ushtrojnë veprimtari në komunë. Veç kësaj, u ndërtua skema e komunikimit dhe ndërgjegjësimit, bazuar në mjete të thjeshta komunikimi, por mbi të gjitha mjetet e të nxënit, që u shtrinë në gjithë komunitetin. Grupet e interesit morën pjesë aktive në takime të ngushta dhe të gjera, ndërkohë që mjetet e komunikimit dhe të të nxënit synuan të mësuarit në proces. Rëndësi e veçantë iu kushtua përgatitjes dhe shpërndarjes së fletëve informative për qytetarët që të kuptonin “çfarë janë mbetjet dhe si ndahen ato”, “rrezikun që shkaktojnë në mjedis dhe shëndet”, etj. Nevojat për informim dolën drejtpërdrejt nga diskutimi me banorët, të cilët parashtruan idetë e tyre, hap pas hapi, në përgjigje të nevojës për të ditur më shumë dhe për t’iu përgjigjur më mirë. Puna në komunën Ana e Malit, u konceptua sipas skemës së mëposhtme. Ajo dha rezultatet e veta shumë të vlefshme, sidomos në të kuptuarit e nivelit të perceptimit vendor, nevojës së drejtpërdrejtë dhe të vertetë dhe angazhimit të vetë qytetarit, i cili e kupton dhe përkrah këtë nismë. G. administratës, këshilli, kryepleqtë Council, Takime, shkëmbim materialesh teknike

G. grave group

Takime, ndërgjegjësim

G. të rinjve dhe shkollave

Takime, edukim

G. biznesit group

Takime teknike, ndërgjegjësim

G.autoriteteve

Takime teknike pranë biznesit, ndërgjegjësim

Stafi teknik Pyetësor për gadishmërinë për të paguar

Mjete edukimi dhe ndërgjegjësimi

Poster për përfshirje takime komunitare

Takime informale

Konsensus dhe vendimmarrje

Skema e përfshirjes dhe komunikimit me komunitetin

Në përfundim të hartimit të planit u pa e qartë vlera që ka procesi me pjesëmarrje. Vetë qytetarët mësuan të shprehin qartë dhe të kuptojnë drejt pjesën teknike dhe ekonomike të tij. Nga ana tjetërstafit të komunës iu dha mundësia të kuptojë vlerën e përballjes me qytetarët e vet, shpeshherë me nivel shumë të lartë si grupi i grave, i cili kontribuoi me ide, risi në riciklimin dhe ripërdorimin e mbetjeve. Mësimi më i mirë i nxjerrë nga procesi është se kur qytetarët ndihen të përfshirë, kanë mundësi të shprehen dhe dëgjohen, janë të gatshëm jo vetëm të mbështesin një nismë, por edhe ta çojnë atë një hap më përpara sesa vetë planifikuesit. 83

REC dhe Komuna Ana e Malit (2011), StrategjiaVendore e Manaxhimit të Mbetjeve

149

KOSTOT E SHËRBIMIT

STANDARTET E SHËRBIMIT

30.675 mijë lek/vit është Kosto Operative Totale e shërbimit për pastrimin dhe largimin e mbetjeve. 8.266 mijë lek/vit kosto për pastrimin dhe larjen e sipërfaqeve; 7.826 mijë lek /vit mbledhja dhe transporti i mbetjeve në destinacionet përkatëse; 2.175 mijë lek /vit pastrimi ,dizinfektimi i pikave dhe larja e kontenierëve; 6.730 mijë lek/vit trajtimi i mbetjeve në landfill 5.678 mijë të tjera, supervisor,tvsh. 8.070 mijë lek është Kostoja Kapitale që do të financohet nga donatorët 1.825 mijë lek për blerjen dhe zëvendësimin e 39 kontenierëve te zones A. 1.355 mijë lek për rikonstruksionin e QNMR.

28 % e totalit të rrugëve fshihen; 24 % e totalit të rrugëve lahen; 100% e familjeve përfitojnë shërbim periodik për largimin e mbetjeve; 75 % e qytetit është e mbuluar me kontenierë; 86 % e qytetit është e kompletuar me PGM 2+1 kontenierë për secilën pikë; 46 % e familjeve kanë mundësi të ndajnë mbetjet e tyre në burim; 17% më pak mbetje dërgohen në landfillin e Bushatit, ndërsa kosto e transportit ulet me 3%; 13 % e mbetjeve që ndahen në QNMR ka treg të sigurtë për riciklimin (letër/karton dhe plastikë) e pastrimit 43% e kostos operative është mbuluar nga tarifat e familjeve; 72 % e qytetarëve janë të kënaqur me shërbimet e reja të pastrimit;

104.223 m2 e rrugëve fshihen; 89.928 m2 e rrugëve lahen me makinë gjatë verës; 234 Kontenierë zbrazen nga mbetjet; 73 kontenierë të rinj janë shtuar në Zonën A të qytetit, dhe në total kemi 234 Kontenierë: Zonë A=143, Zonë B=67, Zonë C=24; 13 pika të reja do të vendosen me 2+1 kontenierë të shtuar në Zonën A and B të qytetit, në një total pikash prej 90: Zonë A=48, Zonë B=22, Zonë C=20; 3561 familje të Zonës A, ndajnë mbetjet në dy rryma: organike dhe inorganike (të riciklueshme); 1516 ton mbetje të grumbullohen dhe transportohen nga kontenierët e riciklueshme të zonës A, largohen për në qëndrën e ndarjes së mbetjeve të riciklueshme (QNMR); QNMR është ngritur dhe vënë në funksionim, duke përgatitur mbetjet për riciklim, rreth (in ton): 573-letër, 628-plastikë, 263-qelq, 52-metal; 3680 familje paguajnë tarifën e pastrimit; si rezultat të ardhurat arrijnë në 13,216 mijë Lekë/vit; Anketimi i qytetarëve për cilësinë e shërbimit;

Pastrimi dhe larja e sipërfaqeve Çdo ditë, një herë në 24 orë : Fshihen rrugët, sheshet dhe trotuaret.Ne periudhen maj-tetor : Lahen me makinë sipërfaqet që fshihen Largimi i mbetjeve Cdo dite : Largohen mbetjet organike (të pariciklueshme) nga kontenierët përkatës dhe depozitohen në Bushat. Një herë në dy ditë: Largohen mbetjet e riciklueshme nga kontenierët përkatës dhe depozitohen në QNMR. Dizinfektimi i pikave dhe larja e kontenierëve Cdo ditë : Pastrohet vendi rreth kontenierëve. Dy herë në javë : Çdo pikë dezinfektohet me gëlqere dhe klor në një sipërfaqe prej 6m2 .Dy herë në muaj : Çdo kontenier lahet me solucion larës. Standarti 1 pika për 100 familje ku do të vendosen 2+1 kontenierë në çdo pikë. Niveli tarifës sipas paketes fiskale: Familjet : Zona A 1300 lek/vit, Zona B 650 lek/vit dhe Zona C 400 lek/vit. Familjet me ndihmë ekonomike, të paaftë, invalidë etj. 300 lek/vit .

REZULTATET E PRITSHME PER VITIN E PARË

SHËRBIMET E PASTRIMIT QË OFROHEN

84 Ëaste Management Plan of Municipality of Lezha.

150

Modeli se si Kryerari i Bashkisë së Lezhës informon qytetarët për indikatorët e performancës, shërbimet që ofrohen, kostot dhe standartet në zbatim të PVMMNU84

Model i Paketës Informuese për Qytetarët

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Të Riciklueshme

Shishe dhe kavanoza qelqi.

Gazeta, revista, letra, zarfe libra, katalogje,

Të Riciklueshme

Jo Qese plasike ose polisteroli.

Kartona qumështi, lengjesh.

Shishet plastike, qumësht lëngjesh, detergjentësh

Kuti kartoni (të palosura)

Tasa, gota, kavanoza, plastike etj.

Materiale metalike, alumini kanace, konserva, etj.

Vetëm këto artikuj duhet të hidhen ne koshin blu.

85 86

Zhvilluar gjatë seksioneve të konsultimit të dldp-2. Ilustrimet janë marrë nga materialet e sensibilizimit të përdorura në qytetet Shkodër, Lezhë dhe Fier.

HAPI 3- VLERËSIMI DHE PERMIRËSIMI: Në këtë fazë, drejtuesit e programeve si dhe individët duhet të vlerësojnë programin dhe rezultatet e tij të deritanishme, nëse ai është i qartë, i realizueshëm, i përshtatshëm dhe i financueshëm, efektiv dhe efikas, për të përmbushur mjaftueshmërisht pritshmëritë dhe objektivat. Falë vlerësimit mund të përmirësohen aktivitetet, grafikët ose rrugët e operimit, të merren vendime nëse do të vazhdohet me programin, apo merren vendime për përmirësimin dhe mbështetjen e tij etj. Nga ana tjetër, autoritetet vendore synojnë të përfshijnë njerëzit më pranë programit, të rrisin pjesëmarrjen dhe kontributin e tyre.

HAPI 2- RRITJA E INTERESIT: Një fazë të dytë, individët që tashmë janë informuar dhe ndërgjegjësuar për çështjet e MM-it, si dhe për idetë apo programet e reja, do të kërkojnë informacione të tjera shtesë. Qëllimi është që tii bëjnë ata më shumë me dije p.sh., për praktikat e kompostimit dhe të riciklimit të mbetjeve ose për praktikat e ndarjes së mbetjeve. Gjatë kësaj jave, hartuesit e programeve mund të kenë nevojë për një sërë metodash për të shpjeguar në hollësi programin tek këta konsumatorë, si dhe për të rritur interesin e tyre; autoritetet vendore mund të organizojnë takime, seminare, vizita në terren, në impiantet e mbetjeve apo të riciklimit etj., me pjesëmarrjen e individëve dhe grupeve të interesit, duke përfshirë profesionistë dhe menaxherë të mbetjeve.

HAPI 1- VEPRIMTARITË PARAPRAKE TË NDËRGJEGJËSIMIT: Autoritetet vendore përpiqen të promovojnë në komunitet apo në zonat pilot, ide dhe mënyra të reja të të bërit të gjërave, të tilla si skemë e re për grumbullimin e mbetjeve (në burim), ndarja e mbetjeve, ripërdorimi i mbetjeve, metodat alternative të dorëzimit të mbetjeve etj., duke ndërmarrë fushata ndërgjegjësimi për publikun e gjerë, të fokusuara për disa konsumatorë apo në një zonë pilot. Synimi për këtë fazë është t’i informojë njerëzit se është marrë një vendim për aplikimin e një skeme të re; apo se ekziston një mënyrë tjetër më e preferueshme për manaxhimin e mbetjeve në krahasim me mënyrën tradicionale; dhe se ekzistojnë arsye të mira për të ndërmarrë një ndryshim në praktikat aktuale të manaxhimit të mbetjeve. Fushatat më të preferuara të ndërgjegjësimit publik përfshijnë format kryesore të metodave të publicitetit, metodat derë më derë me konsumatorin, studentët apo vullnetarët etj. (shih metodat në tabelën/ “Rekomandim 46” e Metodave të Publicitetit).86

Hapat e zhvillimit te një programi për ndërgjegjësimin dhe informimin e komunitetit485

Një model “Si zhvillohet një program për ndërgjegjësimin dhe informimin e komunitetit për MM-në”

Anekset

151

152

HAPI 5- VAZHDIMI DHE STIMUJT: Kjo fazë njihet si faza “pasuese” ose faza e vazhdimësisë, ku autoritetet vendore përpiqen të rrisin nivelin e pjesëmarrjes dhe zgjerimit të skemës, të përmirësojnë kontributin e njerëzve duke përdorur stimuj të ndryshëm (si financiar, fiskal etj.). Autoritetet vendore i përcaktojnë dhe miratojnë këto stimuj dhe organizojnë veprimtari të ndryshme promovimi për publikun. Këto stimuj mund të shoqërohen nga rregulla dhe detyrime të qarta dhe të gjithanshme, si dhe veprimtari të vazhdueshme komunikimi dhe informimi të komunitetit.

HAPI 4- TË TESTOHET QËNDRUESHMËRIA E PROGRAMIT: Gjatë kësaj faze, si autoritetet, ashtu edhe konsumatorët do të kërkojnë prova të qëndrueshmërisë nga partneriteti i tyre i deritanishëm, me qëllim që palët të sigurohen se kontributi i gjithëecilit ka vlerë dhe se pala tjetër tregon përkushtimin e duhur. Në këtë fazë rekomandohen intervistat, takimet publike dhe seminaret për të treguar rezultatet dhe për të prezantuar hapat për të ardhmen.

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Anekset

ANEKSI 4: Protokolli i Rregullave dhe Kontratave për Manaxhimin e Mbetjeve Konsiderata për rregullat Vendore për MM-në a) Rëndësia e rregullave dhe rregulloreve Për të përmbushur funksionin si “rregullator”, autoritetet vendore synojnë përmbushjen e standardeve ligjore, rregullatore dhe mjedisore. Në këtë aspekt, ato janë përgjegjse për vendosjen dhe miratimin e rregulloreve për manaxhimin vendor të mbetjeve të ngurta urbane, për autorizimin dhe dhënien e lejeve për veprimtaritë e manaxhimit të mbetjeve etj., të cilat të sigurojnë një manaxhim të suksesshëm të mbetjeve brenda territorit të tyre administrativ. Me anë të këtyre instrumenteve rregullatore, autoritetet vendore mundësojnë vendosjen e rregullave dhe detyrimeve për banorët, për njësitë tregtare dhe ato institucionale, duke përcaktuar rolin e operatorëve të mbetjeve, metodologjitë, si dhe përgjegjësinë për kontrollin dhe vendosjen e sanksioneve. Në këto rregulla mund të përfshihen dispozita kundër hedhjes së paligjshme (abuzive) të mbetjeve apo ndotjen e mjedisit, tarifat që duhet të paguhen për shërbimin e manaxhimit të mbetjeve ose dispozita për hedhjen e hedhurinave dhe mbetjeve në një mënyrë të caktuar në pikat e grumbullimit. Në rregullore mund të përcaktohen edhe niveli i gjobave për hedhje të paligjshme apo ndotje të mjedisit.

b) Të përgatitet një rregullore e manaxhimit të mbetjeve Në rregulloren e manaxhimit të mbetjeve mund të përfshihet: Rregullat dhe detyrimet e prodhuesve të mbetjeve  Të mos dëmtohen kazanët dhe koshat, të mos ndryshohet destinacioni i koshave, të mos dëmtohet dhe të mos ndryshohet vendi i pikave të përcaktuara (miratuara) të grumbullimit.  Hedhja e mbetjeve; të mos digjen mbetjet në kazanë, të mos hidhen hedhurinat dhe mbetje në kanalet e kullimit, të mos hidhen mbetje në territore publike.  Të shmanget dhe parandalohet hedhja abuzive e mbetjeve vëllimore apo mbetjeve të rrezikshme; të mos hidhen kafshët e ngordhura apo materialet me erë të keqe.  Të shmanget parkimi i makinave pranë ose përballë pikave të grumbullimit të mbetjeve për të lehtësuar shërbimin e mbledhjes së mbetjeve.  Të pastrohen vendet pranë dyqaneve apo pikave ambulatore të shitjes; të pastrohen dhe dezinfektohen kontenierët dhe vendet e mbetjeve.  Të paguhen tarifat dhe taksat vendore për pastrimin dhe mbetjet.  Çështje të tjera të shëndetit publik. 153

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Të drejtat dhe detyrimet e grumbulluesve dhe operatorëve të mbetjeve (kompanitë e mbetjeve, industria e përpunimit të mbetjeve)  Operacionet e shërbimeve të mbetjeve të kryhen vetëm nga kontraktorët e licencuar.  Procedura administrative për dhënien dhe pezullimin e lejes.  Pagesa e detyrimeve (tarifave dhe taksave) të vendosura nga autoritetet vendore.  Përdorimi i automjeteve dhe kontenierëve të përshtatshëm.  Përdorimi i vendeve të liçencuara të depozitimit dhe shkarkimit .  Regjistrimi i konsumatorëve të cilëve iu shërbehet.  Mbajtja e dokumentacionit për mbetjet.  Shmangia e dëmeve për shëndetin publik dhe mjedisin urban.  Çështje të tjera të shëndetit publik, si procedurat e shëndetit, sigurisë dhe emergjencës në punë. c) Zbatimi dhe sanksionet Në kuadër të zbatimit të rregulloreve vendore për manaxhimin e mbetjeve87, autoritetet vendore duhet të përcaktojnë disa gjoba dhe sanksione, të cilat duhet të miratohen nga këshilli bashkiak apo komunal. Niveli i gjobave dhe sanksioneve duhet të bazohet në koston e ofrimit të shërbimit dhe në parimin “ndotësi paguan”, në mënyrë që shkelja të ndëshkohet dhe të kompesojë kostot shtesë për pastrimin e tyre, grumbullimin dhe asgjesimin e mbetjeve, koston mjedisore, si dhe për më tepër, të ofrojë një sistem të drejtë ku të dekurajohen dhe të parandalohen ndotësit. Gjobat vendore duhet të vendosen nga inspektorët e bashkiakë të mjedisit, të cilët janë nën juridiksionin e autoritetit vendor.

154

Rregullore vendore për manaxhimin e mbetjeve

Anekset

Një model rregulloreje vendore për MM-në RREGULLORE KOMUNALE PËR ADMINISTRIMIN E MBETJEVE88 KREU I DISPOZITA TË PËRGJITHSHME Neni 1 Qëllimi 1) Duke detajuar të drejtat dhe detyrat e gjithë palëve që marrin pjesë në procesin e administrimit të mbetjeve të ngurta urbane, rregullorja synon të lehtësojë zbatimin e kërkesave të legjislacionit të kësaj fushe dhe të mundësojë një kontroll efektiv e të vazhdueshëm në zbatimin e tyre. Neni 2 Objekti i rregullores 2) Kjo rregullore përcakton mënyrën e administrimit mjedisor të mbetjeve urbane në territorin e Komunës së Gurit të Zi duke saktësuar rregullat, teknikat e metodat e administrimit të tyre në çdo fazë të këtij administrimi, pa përfshirë trajtimin e mbetjeve, për mbrojtjen e mjedisit urban nga ndotja me mbetje dhe mbajtjen e një mjedisi të shëndetshëm për banorët e komunës. Neni 3 Përcaktimi i termave

Në kuptimin e kësaj rregulloreje: 3) ”mbetje e ngurtë”: janë lëndët ose objektet që dalin nga veprimtaria njerëzore ose ciklet natyrore të destinuara për braktisje. 4) “administrim”: grumbullimi, transporti, rekuperimi dhe trajtimi i mbetjeve, duke përfshirë edhe kontrollin e këtyre operacioneve, për më tepër edhe kontrollin e fushave të shkarkimit dhe impianteve të trajtimit mbas mbylljes së aktivitetit. 5) “prodhuesi i mbetjeve”: është personi fizik dhe juridik, veprimtaria e të cilit krijon, prodhon mbetje. 6) “grumbullimi i mbetjeve urbane” quhet procesi i pranimit, seleksionimit dhe rigrupimit të mbetjeve në vende të caktuara. 7) “grumbullim i diferencuar”: grumbullimi i përshtatshëm për rigrupimin e mbetjeve urbane në fraksione merceologjike homogjene, duke përfshirë fraksionin organik të lagësht, të destinuara për ripërdorim, për riciklim dhe rekuperim të lëndës së parë. 8) “dorëzimi” quhet nxjerrja dhe hedhja e mbetjeve urbane nga prodhuesit e tyre në vendet e mbledhjes së mbetjeve urbane, 9) “largimi publik i mbetjeve urbane” quhet procesi i dorëzimit, mbledhjes,transportimit dhe grumbullimit të mbetjeve urbane. 10)“administrator i mbetjeve”: Shoqëria/ndërmarrja, së cilës nëpërmjet kontratave të shërbimit, liçencave (leje), Komuna i beson dhe/ose lejon administrimin e mbetjeve. 11)“mbetje të papranueshme”, janë mbetjet e rrezikshme a të vëllimshme, të cilat administrohen me ligje të veçanta. 12)“mbetjet e rrezikshme” janë mbetjet toksike gërryese, ngacmuese, shpërthyese, të përflakshme, kancerogjene, infektive dhe radioaktive, që kanë vetinë të prishin gjendjen natyrore të ujit, tokës dhe ajrit, me pasoja në shëndetin e njeriut dhe në ekosistemet natyrore. 13)“vendepozitimi” i mbetjeve është një sipërfaqe toke e caktuar nga organet e qeverisjes vendore për përpunimet dhe manipulimet që do të realizohen. 14)“groposje përfundimtare (asgjesim) : përfshin proceset, pas të cilave nuk parashikohet përpunim tjetër i mbetjes dhe që mbyllen me groposjen e hedhurinës. 15)“përpunim i mbetjes”: është ndryshimi i vetive ose i përbërjes së mbetjes duke e transformuar 88

Hartuar në Komunën Guri i ZI, Shkodër, në kuadër të dldp-1 (Co-PLAN, 2009).

155

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

atë në produkt përfundimtar ose në lëndë të parë apo ndihmëse për prodhimin e produkteve përfundimtare. 16)“rikuperim”: operacionet për të siguruar shfrytëzimin e mbetjeve për përftimin e produkteve, lëndëve të para ose prodhimin e energjisë. 17)“riciklim i mbetjes”: ripërtëritja ose rinovimi i vetive të mbetjes për t’u përdorur më pas si lëndë e parë ose si material ndihmës. 18)“stokimi i mbetjeve”: quhet procesi i ruajtjes (depozitimit) të produktit pas përpunimit të mbetjes deri në destinacionin përfundimtar. 19)“zonë e kontratës” quhet zona brenda kufijve të vijës së verdhë, ku kontraktuesi do të sigurojë shërbimin e administrimit të mbeturinave ndaj konsumatorëve ekzistues, si dhe atyre që mund të shtohen gjatë kohështrirjes së kontratës brenda së njëjtës zonë. Kufijtë e zonës së kontratës përcaktohen nga bashkia ose komuna. 20) “zonë e larjes” quhet shërbimi i larjes së rrugëve dhe në disa raste të trotuareve. Neni 4 Procesi i administrimit të mbetjeve urbane 21) Procesi i administrimit të mbetjeve synon që: • Të rezultojnë sa më pak mbetje nga veprimtaritë prodhuese. • Në mbetjet e krijuara, ta zënë vendin kryesor mbeturinat e degradueshme, të riciklueshme e të përpunueshme. • Të përdoren vetëm teknikat dhe metodat më të mira të mundshme të bazuara në kritere mjedisore për ndarjen, grumbullimin, transportimin, ruajtjen, përpunimin dhe asgjësimin e mbetjeve. • Të realizohet një cikël sa më i shkurtër për administrimin e mbetjeve me qëllim që të zvogëlohet koha e ekspozimit të tyre në mjedis. • Mbetjet t’i nënshtrohen sa më shumë riciklimit dhe përpunimit. • Të grumbullohen dhe të trajtohen të ndara mbetjet në të gjitha fazat e administrimit të tyre dhe të mos përzihen me mbetjet e rrezikshme. • Të mos pengohet përdorimi i mëtejshëm i mbetjeve nga trajtimi i tyre në një fazë të mëparshme; • Të pakësohet sa më shumë lëvizja dhe transporti i mbetjeve dhe asgjësimi i tyre të kryhet në impiantin më të afërt. • Të parandalohet ndotja nga mbetjet dhe t’i kufizohet ndikimi kur ajo ndodh. • Të ruhen sidomos burimet natyrore nga ndikimet e mbetjeve. • Të dëmshpërblehet dhe të rehabilitohet nga personat fizike dhe juridikë ndotja dhe dëmtimi që shkaktohet prej tyre nga keqadministrimi i mbetjeve. • Të kryhet groposje e sigurtë për hedhurinat që rezultojnë pas përpunimit të mbetjeve. • Të mënjanohet çdo dëm a rrezik për shëndetin, mirëqenien dhe sigurinë e jetës së personit. • Të garantohen kërkesat higjieniko-shëndetësore dhe të mënjanohet çdo rrezik për ndotjen e mjediseve urbane. • Të ruhet fauna dhe flora, mjedisi e peisazhi nga degradimi. 22) Të gjitha llojet e mbetjeve, sipas përcaktimit të bërë në këtë rregullore, pas dorëzimit të tyre nga krijuesit janë pronë shtetërore.

156

Neni 5 Fazat e procesit të administrimit të mbetjeve urbane 23) Procesi i administrimit të mbetjeve përfshin krijimin, grumbullimin, ruajtjen dhe sistemimin e tyre nga krijuesi, dorëzimin sistematik në kazan, transportimin nga kazanët për në vendepozitimin, ndarjen, riciklimin, përpunimin dhe asgjesimin përfundimtar në vendepozitim. Neni 6 Klasifikimi i mbetjeve 24) Në funksion të kësaj rregulloreje mbetjet ndahen në kategoritë e mëposhtme: • Mbetje urbane;

Anekset

• • • • • •

Mbetje industriale; Mbetje të vëllimshme; Mbetje bujqësore; Mbetje spitalore; Mbetje të ndërtimit; Mbetje në sistemin e kanalizimeve të ujërave të zeza etj.

25) Sipas origjinës së prodhimit mbetjet ndahen në: Mbetje Urbane dhe Mbetje Speciale dhe sipas karakteristikave të rrezikshmërisë, në: Mbetje të rrezikshme dhe Mbetje jo të rrezikshme. 26) ”Mbetje Urbane”: quhen mbetjet e shtëpive, të ndërtesave administrative, sociale dhe publike. Në këtë emërtim përfshihen edhe mbetjet që vijnë si rezultat i veprimtarive tregtare dhe shërbimit, vendeve të pushimit dhe argëtimit, sasitë dhe përbërjet e të cilave nuk pengojnë administrimin e tyre bashkë me mbetjet urbane. 27) Mbetje speciale janë: mbetje nga aktivitete industriale, ku përfshihen edhe mbetjet e vëllimshme nga këto aktivitete; “mbetjet nga aktivitetet bujqësore”; ”mbetje spitalore”; mbetjet e krijuara nga ”aktivitete ndërtimi” ose prishjesh”; mbetje jo urbane nga ”aktivitete artizanale”, ”tregtare” apo ”shërbimi”. 28) ‘Mbetje Industriale’: quhen mbetjet e ngurta të krijuara si rezultat i prodhimit apo proceseve industriale, dhe që nuk bën pjesë në Mbetjet e rrezikshme. Mbetje të tilla mund të përfshijnë mbetjet që gjenerohen nga linjat prodhuese për: energjinë elektrike; hekurin dhe çelikun; plastikat dhe rezinat; letrën; produkte gome; produkte guri, qelqi dhe qeramike; prodhime tekstile; mjete transporti, por nuk janë të kufizuara nga to. Ky term, në këtë rregullore, nuk përfshin mbetjet e industrisë minerare dhe asaj të naftës dhe gazit. 29) “Mbetje të vëllimshme” quhen objektet e mëdha, të mirat me konsumim të qëndrueshëm si, elektroshtëpiake, pajisje informatike, mobilje, pjesë autoveturash, penobetone, metale dhe mbeturina të tjera të vëllimshme, përmasat e të cilave pengojnë përdorimin e metodave të zakonshme të mbledhjes, transferimit ose hedhjes së tyre. 30) ”Mbetje Bujqësore”: quhen mbetjet e krijuara nga kultivimi i bimëve dhe mbarështimi /mbajtja e kafshëve. 31) ”Mbetje Spitalore” quhen: “mbeturinat patologjike” antropogjene, që dalin nga operacionet e autopsitë;“mbeturinat mikrobiologjike”, që përfshijnë kulturat e mbjella me agjentë të ndryshëm mikrobiologjikë. Këtu përfshihen edhe kulturat e laboratorëve mjekësore, patologjike, farmaceutike, kërkimore - shkencore, industriale dhe të bizneseve; “mbeturinat e mprehta” që përfshijnë gjilpërat, shiringat, thikat e operacioneve. 32) “Hedhurinë (mbetje të fundme) nga aktivitetet e rekuperimit dhe trajtimit të mbetjeve, baltat e prodhuara nga procesi i pastrimit dhe trajtimeve të tjera për ujin dhe filtrimin e ujërave të turbullta dhe nga shembja e shtretërve të lumenjve. 33) “Mbetjet të rrezikshme”: nga përdorimi shtëpiak, janë: Bojëra për lyerje, bojra shkrimi, ngjitës, tretës, produkte fotokimike, pesticide, mbajtës bosh të etiketuar “T”, “C” dhe/ose “F” dhe bombula spray, bateri dhe pila, bateri makinash, ilaçe, shiringa, aksesorë për informatikën, vajra mineralë, vajra vegjetalë, tuba fluorishent dhe çdo lloj mbetjeje me përmbajte mërkuri. Neni 7 Mbetjet objekt i rregullores 34) Objekt i kësaj rregulloreje janë Mbetjet Urbane. 35) Në funksion të kësaj rregulloreje, Mbetjet Urbane i ndajmë në dy kategori: 157

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

•

Mbeturina Urbane të Riciklueshme – të cilat përfshijnë mbeturina që mund të ripërdoren ose riciklohen (mund të përpunohen duke u vënë në përdorim si lëndë e parë). Në këtë kategori përfshihen: - Mbetjet metalike; - Mbetjet e lulishteve, kopshteve; - Mbetjet plastike; - Letrat dhe kartonat; - Shishet e qelqit (qelqurinat) etj. Mbetje Urbane të Pariciklueshme – si p.sh., mbetje ushqimore dhe kuzhine me përbërje të fermentueshme etj, të cilat përmbledhin të gjitha mbetjet urbane, që nuk përfshihen në kategorinë e Mbetjeve Urbane të Riciklueshme.

Neni 8 36) Mbetjet që prodhohen nga ekonomitë familjare, por që nuk përfshihen në Mbetjet Urbane, si për shembull: mbetjet e rrezikshme, mbetjet ndërtimore dhe objektet e vëllimshme, transportohen nga vetë prodhuesit e tyre në fushat përkatëse të depozitimit, që specifikohen nga Komuna përkatësisht për secilën prej mbetjeve. Komuna mund të ofrojë pika alternative për grumbullimin e tyre pranë zonave të banimit. KREU II PASTRIMI I RRUGËVE, SHESHEVE DHE TROTUAREVE Neni 9 Të përgjithshme 37) Autoritetet e komunës, me asistencën apo bashkëpunimin e strukturave përkatëse rajonale, si përfaqësuesit e inspektoriatit sanitar shtetëror të rrethit, përfaqësuesit e inspektoriatit të mbrojtjes së mjedisit dhe ata të ndërmarrjes/sipërmarrjes së pastrimit, përcaktojnë dhe publikojnë grafikun e pastrimit të rrugëve, shesheve dhe trotuareve. 38) Pastrimi i rrugëve, shesheve dhe trotuarëve bëhet përgjithësisht një herë në 24 orë, herët në mëngjes ose në orët e mbrëmjes, kur është ulur ndjeshëm aktiviteti urban. Gjatë ditës pastërtia sigurohet duke grumbulluar dhe larguar nga sheshet, rrugët e trotuaret, hedhurinat e ngurta të kalimtarëve si dhe ndotjet e tjera. Neni 10 Pastrimi i territoreve 39) Hapësirat dhe territoret private pastrohen nga vetë pronarët e tyre. 40) Hapësirat e zbuluara publike që nuk janë të përfshira në skemën e pastrimit të qytetit pastrohen nga institucionet, apo banorët që janë përdorues të kësaj hapësire. 41) Gjithë personat fizikë dhe juridikë që kryejnë veprimtari stacionare ose ambulatore dhe ata që kryejnë veprimtari transporti, detyrohen të mbajnë pastër territorin përreth lokalit apo vendit të punës në gjerësi 5 m. 42) Hapësirat e zbuluara publike që përfshihen në skemën e pastrimit pastrohen nga komuna. 43) Sheshet e tregtimit pastrohen çdo ditë pas përfundimit të aktiviteteve nga administratorët apo përdoruesit e tyre. Neni 11 Pastrimi dhe larja e rrugëve 44) Pastrimi dhe larja e rrugëve realizohet nga komuna, ose nga një palë e tretë e ngarkuar prej saj apo e kontraktuar për të kryer këtë shërbim. 45) Pastrimit i nënshtrohen të gjitha rrugët e asfaltuara, rrugët me kalldrëm, sheshet si dhe trotuaret e komunes dhe të qendrës së banuar. 46) Komuna parashikon të administrojë të gjitha sipërfaqet e gjelbra publike, të kryejë mirëmbajtjen, ruajtjen dhe pastrimin e territorit nga mbetjet. 158

Anekset

47) Përdorimi i uniformave për punëtorët dhe i trajtimit special në përputhje me normat higjienosanitare është rigorozisht i detyrueshëm. 48) Frekuenca e shërbimit të pastrimit përcaktohet nga komuna sipas nivelit të ndotjes që shkaktohet. Neni 12 49) Mbeturinat që dalin nga pastrimi i rrugëve, trotuareve dhe shesheve hidhen në pikat më të afërta të grumbullimit të mbeturinave sipas llojit të mbetjeve që prodhohen. 50) Ndalohet kategorikisht hedhja e mbeturinave që dalin nga pastrimi i rrugëve, trotuareve dhe shesheve në pusetat e elektrikut, në pusetat e telefonisë, në pusetat e ujësjellësit, në pusetat e ujërave të zeza, në pusetat e hidranteve, në zgarat e pusetave të ujrave atmosferike, në shtretërit e ujërave rrjedhëse, në basenet ujore natyrale apo artificiale. Neni 13 Koshat rrugorë 51) Me qëllimin për të garantuar mbajtjen pastër të hapësiravë publike mund të vendosen dhe të administrohen, nën kujdesin e komunës, kosha rrugorë për mbetje të dimensioneve të reduktuara të prodhuara nga kalimtarët. 52) Kalimtarët, mbeturinat e çastit, si amballazhe të ndryshme, i dorëzojnë vetëm në koshat e vendosur në qytet ose që ndodhen para dyqaneve. Ndalohet hedhja e tyre në rrugë, në trotuare apo në ambiente të tjera publike. Neni 14 Pastrimi i pusetave dhe dorëzimi i mbeturinave të pastrimit 53) Zhbllokimi dhe pastrimi i pusetave të rrugëve, bëhet vetëm nga punonjësit e subjektit të ngarkuar me administrimin e tyre. 54) Përpara sezonit të shirave kryhet pastrimi i të gjitha pusetave të ujërave atmosferike, për të siguruar në vazhdimësi trasportimin e tyre. Mbas çdo pastrimi, hiqen menjëherë mbeturinat që dalin nga pastrimi dhe kryhet dezinfektimi përreth pusetës me lëndë dezinfektuese ose pluhur gëlqereje me 5% përmbajtje klori. 55) Mbeturinat e nxjerra nga pastrimi i pusetave largohen menjëherë nga subjekti përgjegjës dhe depozitohen në vendet e përcaktuara nga komuna. Neni 15 Ndotja e hapësirave publike 56) Kush kryen operacione ose/dhe aktivitete, të cilat mund të sjellin ndotjen e hapësirave publike është i detyruar në mënyrë konstante të mbajë të pastër ato çka përmendëm më sipër, në çdo rast , dhe të mos lërë asnjë mbetje të çfarëdo lloji. 57) Ndalohet hedhja dhe derdhja në trotuar, rrugë e sheshe të qendrave të banuara e mbeturinave dhe ujërave që dalin nga pastrimi ose larja e lokaleve të shërbimit publik. KREU III VEÇIMI, SISTEMIMI DHE DORËZIMI I MBETJEVE URBANE Neni 16 Veçimi dhe sistemimi i mbetjeve 58) Ne rastet kur komuna ofron shërbimin e mbledhjes së diferencuar të mbetjeve, familjet si dhe subjektet publike a private që gjatë veprimtarisë së tyre krijojnë mbetje, i veçojnë ato në grupe si: a. mbeturina ushqimore, b. amballazhe (plastike, qelq, letër, karton), c. mbeturina ndërtimore (llaç, tulla, beton, dhera), d. objekte të vëllimshme ( karrige, tavolina, kolltuqe etj). 159

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

59) Secili grup trajtohet e amballazhohet më vete, në qeska a kosha të veçantë. 60) Mbeturinat e vëllimshme (si automjete, makineri, pajisje), çohen nga pronarët në vendin e posaçëm për depozitimin dhe përpunimin e tyre. Braktisja e tyre jashtë vendeve të përcaktuara, përbën shkelje dhe ndëshkohet si e tillë. Neni 17 61) Të gjitha subjektet që në përputhje me natyrën e veprimtarisë së tyre krijojnë lloje të ndryshme mbeturinash, janë të detyruara të kenë më shumë se një kosh për grumbullimin e ndarë të tyre. 62) Koshat janë me ngjyra të ndryshme ose me mbishkrime të dukshme që orientojnë hedhjen e veçuar të mbeturinave. Koshat vendosen në vende të dukshme dhe lehtësisht të përdorshme. 63) Spitalet, ambulancat, qendrat shëndetësore, laboratorët farmacitë, klinikat stomatologjike, shtetërore a private, detyrohen të përdorin sistemin e disa koshave për mbeturinat, njëri prej të cilëve është për mbeturinat e rrezikshme spitalore që i nënshtrohen një trajtimi të veçantë. 64) Çerdhet, kopshtet dhe shkollat, publike e private, mund të përdorin sistemin e disa koshave për të edukuar nxënësit me normat e rregullat bashkëkohore të trajtimit të ndarë të mbeturinave. Neni 18 Dorëzimi i mbetjeve urbane 65) Sistemimi dhe dorëzimi i mbeturinave nga familjaret dhe nga të gjitha subjektet e tjera, bëhet vetëm në vendet publike të mbledhjes së mbeturinave që ka caktuar komuna ose me kontenierë individualë që përcaktohen sipas llojit të prodhuesit, sasisë së mbetjeve dhe infrastrukturës. Dorëzimi i tyre jashtë rregullave të përcaktuara nga komuna, është shkelje dhe ndëshkohet si e tillë. 66) Tregtarët dhe persona të tjerë që ushtrojnë shërbime ambulante, duhet të jenë të pajisur me kosh të posaçëm për grumbullimin e mbeturinave, që u krijohen gjatë tregtimit e shërbimit që u ofrojnë qytetarëve. Neni 19 Përdorimi i kontenierëve publikë 67) Mbështetur në Ligjin Nr. 8094 dt.21.03.1996, kanë të drejtë të përdorin kontenierët publikë: -Familjet, brenda vijës së verdhë të komunës. -Bizneset, të llojit tregtar, artizanal apo shërbimesh, që prodhojnë mbetje urbane, ku prodhimi ditor i çdo subjekti nuk kalon sasinë prej ¼ e vëllimit të një kontenieri publik, përcaktuar në Nenin 12 të ligjit Nr.8094 dt.21.03.1996. 68) Të gjithë bizneset apo institucionet private apo shtetërore që prodhojnë mbetje mbi kufizimin e mësipërm, duhet të kenë detyrimisht kontenierë individualë brenda territorit të tyre. Neni 20 Kufizimiet për dorëzimin e mbetjeve urbane 69) Dorëzimi i mbetjeve është një detyrim i prodhuesit dhe duhet të kryhet sipas mënyrave, ditëve dhe orareve të përcakuara nga Komuna si dhe mbështetur në kategorizimin e mbetjeve dhe prodhuesve të përcaktuar në këtë rregullore. 70) Dorëzimi i mbetjeve industriale, ndërtimore, mbeturinave të zanatit, mbeturinave të vajrave lubrifikante, si dhe mbeturina të tjera që nuk konsiderohen si mbetje urbane nga ligji nr.8094, datë 21.03.1996 “Për largimin publik të mbeturinave” dhe nga kjo rregullore, do të bëhet në pikat e veçanta të caktuara nga Komuna për këtë qëllim. 71) Dorëzimi i tyre në vendet e mbledhjes së mbeturinave të caktuara në qytet për mbeturinat urbane, është e ndaluar dhe ndëshkohet. Neni 21 72) Mbetjet ndërtimore dorëzohen në vendet e caktuara nga komuna për këtë qëllim. Gjatë procesit të ndërtimit, riparimit apo prishjes, qytetarët, investitorët dhe subjektet ndërtues, marrin masa për 160

Anekset

largimin e vazhdueshëm të mbeturinave ndërtimore. 73) Hedhja e mbetjeve ndërtimore në rrugë, në trotuare, në çdo mjedis publik, si dhe në pikat që ka caktuar komuna për mbeturinat urbane, është e ndaluar dhe përbën shkelje që ndëshkohet si e tillë. Neni 22 74) Mbetjet që dalin nga krasitja e pemëve, e hardhive, nga punimet në oborre, në lulishte e parqe, para se të çohen në vendet e mbledhjes së këtyre mbeturinave, priten në pjesë të vogla e palosen për të mos bllokuar kazanët dhe vështirësuar transportin. KREU IV GRUMBULLIMI, LARGIMI E TRANSPORTIMI I MBETJEVE Neni 23 Grumbullimi i mbetjeve 75) Vendet e grumbullimit të mbetjeve (VMM)-të janë sipërfaqe të vogla që shërbejnë për dorëzimin e mbetjeve nga prodhuesit e tyre. VMM-të duhet të jenë të betonuara ose të asfaltuara. 76) VMM-të ku vendosen kontenierët, kazanët apo stacionet e betonuara për grumbullimin e mbetjeve, caktohen nga Komuna. 77) Këshilli Komunal, miraton dhe publikon skemën konkrete të vendndodhjes së VMM-ve dhe strukturën e përmasat e secilës. Ndryshimi i vendndodhjes së VMM-ve, pa miratim të komunës, përbën shkelje dhe ndëshkohet si e tillë. 78) Ofrimi dhe pranimi i shërbimit është i detyrueshëm në të gjithë territorin komunal, duke mos përjashtuar askënd, vetëm në rastet kur Kryetari i Komunës autorizon forma të përkohshme eksperimentale të grumbullimit të diferencuar të mbetjeve. Neni 24 79) Shërbimi i grumbullimit të mbetjeve në mënyrë jo të diferencuar ofrohet nga Bashkia në një ose disa mënyra specifike, si: a. Grumbullimi nëpërmjet kontenierëve publikë; b. grumbullimi nëpërmjet qeseve; derë më derë; c. grumbullimi nëpërmjet dorëzimit në platforma (sheshe) komunale; d. grumbullimi nëpërmjet kontenierëve për hapësira private dhe të përmasave të ndryshme. 80) Prodhuesi i mbetjeve mund të depozitojë mbetjet në mënyrë individuale direkt në fushën e grumbullimit, në përputhje me këtë rregullore. 81) Shërbimi duhet të garantojë grumbullimin e të gjithA mbetjeve që për çfarëdolloj motivi gjenden jashtë kontenitorëve, në pikat ku shërbimi kryhet “derë më derë”, si edhe grumbullimin e mbetjeve që gjenden të shpërndara në hapësirat publike. Neni 25 Grumbullimi me kontenierë 82) Grumbullimi nëpërmjet kontenierëve kryhet në hapësirat publike komunale të banimit, bizneseve ose në oborre të shoqërive private a publike dhe në përgjithësi në të gjithA vendet ku është parashikuar një prodhim i konsiderueshëm mbetjesh. 83) Zbrazja e kontenierëve kryhet sipas një grafiku të caktuar në bazë të një kalendari operativ e që i komunikohen paraprakisht përdoruesit nën kujdesin e operatorit. 84) Menjëherë mbas largimit të mbeturinave territori përreth sheshit të konteinerëve pastrohet në një sipërfaqe 20-25 m2. Kontenierët dezinfektohet me gëlqere të kloruar (deri 5% klor aktiv) ose lëndë dezinfektuese pas zbrazjes së mbeturinave. 85) Për asnjë rast nuk do të lejohen kazanë të tejmbushur me mbeturina, të patransportuara dhe mbeturina të lëna në zonËn përreth kontenierëve ose në vendet e përcaktuara. Në të gjitha rastet kur evidentohen bllokime apo pengesa nga faktorë të jashtëm, operatori duhet të njoftojë 161

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

menjëherë dhe të marrë masa për pastrimin e tyre. 86) Përdoruesi është i detyruar të përdorë kontenierin e disponueshëm, më të afërt dhe të mbyllë kapakun nëse kontenieri ka një të tillë; në rastet kur kontenieri është i tejmbushur nga qeset, mbetjet duhet të dorëzohen në kontenierin tjetër disponibël dhe nuk duhet të lihen asnjëherë në tokë. 87) Kontenierët lahen dhe dezifektohen sipas një grafiku të miratuar nga Bashkia me lëndë dezifektuese, desinsektante dhe deratizuese: - Për kontenierët publikë minimalisht një herë në javë. - Për kontenierët që qëndrojnë në ambIente të brendshme, publike apo private minimalisht një herë në muaj. 88) Lëndët dezifektante, dezinsektante dhe deratizuese që përdoren për kontenierët dhe vendin përrreth tyre, miratohen nga Ministria e Shëndetësisë apo institucione të varura prej saj, duke iu nënshtruar proCedurave të përcaktuara nga Ministria e Shëndetësisë dhe ajo e AmbIentit, në zbatim të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr.415 dt.01.08.1993. Neni 26 Grumbullimi me qese 89) Komuna, në pamundësi të kryerjes së shërbimit me kontenierë publikë mund të ofrojë shërbim alternativ të grumbullimit me qese të mbetjeve në zona të caktuara urbane. 90) Përdoruesi familjar ka detyrimin të nxjerrë jashtë banesës së tij, pranë derës ose në një vend të përcaktuar në hapësirën publike, qeset në mënyrë të dukshme, të mbyllura (lidhura), në mënyrë të rregullt, për të mos krijuar pengesa apo rreziqe për kalimtarët në orare të përcaktuara paraprakisht. 91) Mund të aplikohen pika grumbullimi të lëvizshme që janë mjete vetëshkarkuese të hapura të tonazhit të vogël gjithmonë me orare dhe frekuencë të përcaktuar. 92) Frekuenca dhe ora e grumbullimit përcaktohet nga operatori me miratimin e KomunËs, kurse lajmërimi i orarit bëhet nga operatori i shërbimit. 93) Qeset duhet të jenë të të njëjtit lloj dhe i shpërndahen përdoruesit nga operatori në proporcion me konsumin.Qeset duhet të jenë në peshë jo më të madhe se 20 kg dhe nuk duhet të kenë objekte që presin, me majë, gjithsesi materiale të rrezikshme për përsonin përgjegjës për shërbimin manual të grumbullimit. Neni 27 Grumbullimi me kontenierë të palëvizshëm 94) Mbetjet e vëllimshme dhe të ndërtimit, të prodhuara nga ekonomitë familjare, mund të dorëzohen dhe grumbullohen, me mënyrat e përcaktuara nga Bashkia, si më poshtë vijojnë: a. Nëpërmjet dorëzimit në kontenierët e palëvizshëm, me dimensione të mëdha; b. nëpërmjet grumbullimit pranë ish përdoruesit, me anë të telefonimit të administratorit; c. nëpërmjet dorëzimit pranë Qendrave të Multigrumbullimit. 95) Në ditën e parashikuar për grumbullim, materiali duhet të nxirret jashtë nga ish përdoruesi, në pikën më të afërt të grumbullimit, në mënyrë që të evitojë çdo pengesë ndaj lëvizjes së mjeteve dhe/ose këmbësore. Neni 28 Shërbimi i pastrimit në tregje 96) Administratorët e tregjeve, persona të veçantë apo grup personash tregtarë që zënë vendet e shitjes në tregjet privatë apo publikë, të organizuar në hapësirat publike ose private, duhet të administrojnë vetë pastrimin e territorit të tregut menjëherë pas mbylljes së aktivitetit ditor. Për sa i përket administrimit të mbetjeve që dalin këto tregje duhet të operohet si më poshtë vijon: a) Administratori i tregut privat apo përfaqësuesi i tregtarëve është përgjegjës për mbledhjen dhe largimin e mbetjeve për në fushën e depozitimit, duke lidhur detyrimisht kontrata të veçanta me Komunën ose operatorë privatë, që të garantojnë zbatimin e kushteve higjienosanitare të kësaj rregulloreje. b) Në rastet e tregjeve publikë që administrohen nga Komuna, ky shërbim përfshihet në 162

Anekset

shërbimet e tjera të pastrimit që administron Komuna. c) Detyrimisht çdo treg duhet të ketë të miratuar nga Komuna “VMM” të përkohshëm ose të përhershëm, brenda territorit të tregut, për të mundësuar vendosjen e kontenierëve. 97) Të gjithë shitësat e tregut të prodhimeve bujqësore e blegtorale, mbeturinat që krijojnë gjatë tregëtimit të produkteve vetjake, i grumbullojnë dhe i hedhin në pikat e përcaktuara nga Komuna. Largimi nga tregu pa bërë këtë sistemim të mbeturinave është shkelje, që ndëshkohet me moslejimin për të tregtuar përsëri në treg. Neni 29 Grumbullimi i mbetjeve të imëta bimore 98) Grumbullimi i mbetjeve të imëta bimore kryhet nëpërmjet dorëzimit pranë vendeve të përcaktuara nga Komuna, në kontenierët publikë të mbeturinave urbane ose me shërbim grumbullimi “derë më derë”. Neni 30 Vendosja dhe karakteristikat e kontenierëve 99) Kontenierët parashikohen në numër të tillë, që të sigurojnë grumbullimin në kohë dhe në sasi, midis flukseve të çdo cikli dorëzimi. 100) Caktimi i VMM-ve, duhet bërë duke respektuar kriteret e higjienës, aty ku është e mundur në një distancë prej 10 metrash, largësi (vijë) ajrore nga dyert dhe dritaret, në harmoni me infrastrukturën urbane, për më tepër me qëllim lehtësimin e operacionit të zbrazjes dhe tërheqjes. 101) Për të gjitha ndërtimet e reja, projektet e rikonstruksioneve apo zonave të reja urbane përcaktimi dhe miratimi i vendeve të grumbullimit të mbetjeve është i detyrueshëm dhe bëhet në përputhje me Nenin 29 të Ligjit 8094 dt. 21.03.1996. 102) Kontenierët mund të vendosen brenda hapësirave private, brenda dyqaneve, tregjeve dhe pikave të shitjes me pakicë ose shumicë, apo brenda institucioneve publikë, shkollave dhe qendrave sportive etj. me pëlqimin/ose jo të pronarit ose administratorit, si dhe miratimin e Komunës, në rastet e mëposhtme: a) Në zonat ku struktura urbanistike e bën të pamundur vendosjen e kontenierëve në hapësira publike. b) Në raste të veçanta nevojash të shërbimit të grumbullimit, që lidhen me: - dëshirën e konsumatorit për të pasur pikë të pavarur; - sasinë dhe llojin e mbetjeve që prodhon, ku përfshihen edhe mbetjet jo urbane; - llojin e aktivitetit etj. Në këto raste mund të ketë shtesë për tarifën e shërbimit që përfiton. c) Në rastet kur konsumatori nuk ofron pëlqimin për të pasur kontenierë të pavarur, ai detyrohet të depozitojë mbetjet në pikën më të afërt të grumbullimit kur është në përputhje me kriterin e vendosuar në nenin 20 “Përdorimi i kontenierëve publikë”, ose në të kundërt, duhet të bëjë vetë depozitimin e mbetjeve në fushën e depozitimit të tyre në përputhje me normat e përcaktuara në këtë rregullore. 103) Grumbullimi i mbeturinave që krijohen nga bisnesi (i vogël, i mesëm, i madh), por që nuk përfshihen në kategorinë “mbeturinat të bizneseve” (si p.sh., tallash, xham etj.), bëhet me kontenierë privatë të vendosur brenda sipërfaqes ku kryhet aktiviteti. Kontenierët privatë duhet të kenë të njëjtat parametra, si edhe ata publikë. 104) Kontenierët duhet të kenë sipërfaqe të lëmuara, material me qëndrueshmëri të lartë dhe të papërshkueshëm nga uji, material metalik (trashësi të llamarinës=1.5-2 mm) apo plastik, të pajisura me kapak dhe me rrota (ose këmbë fikse), të kapaciteteve të ndryshme. 105) Kontenierët mbahen gjithmonë në kushte optimale pune nga subjekti që është angazhuar me shërbimin e mbledhjes dhe transporit të mbetjeve. 106)Kontenierët mund të jenë të llojeve, si më poshtë vijojnë: a) Kontenierë të brendshëm, me kapacitet vëllimetrik prej 120 / 240 / 360 litër, kontenierë publikë urban, me kapacitet vëllimetrik prej 1.100, 2.400, 3200 litra, për qëndrim jashtë. b) Kontenierë për mbetje të vëllimshme, të palëvizshëm, pa rrota, me kapacitet vëllimetrik mbi 5.500 litra, për qëndrime fikse dhe procesi i zbrazjes kryhet në mënyrë mekanike.

163

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

c) Kontenierë me kompaktim, të palëvizshëm, pa rrota, me kapacitet vëllimetrik të madh, me vetëkompaktim (të pajisura me sistem hidraulik apo mekanik të pavarur). Neni 31 Ruajtja higjieno-sanitare për punonjësit e shërbimit 107) Për ruajtjen higjieno-sanitare të punonjësve të shërbimit të administrimit të mbetjeve zbatohen normat në dispozicion për sigurinë dhe higjienën e punës. Punonjësit duhet të jenë të pajisur me veshje të përshtatshme dhe me mekanizma apo pajisje për mbojtje personale, dhe duhet t’i nënshtrohen trajtimeve për kontrolle sanitare të parashikuara në ligj. Neni 32 Transporti i mbeturinave 108) Transporti i mbeturinave për në vendet e depozitimit bëhet nga Komuna ose nga një palë e ngarkuar prej saj. 109) Transporti organizohet e funksionon në orët e mbrëmjes apo gjatë dites. Neni 33 110) Transportimi i mbeturinave nga pikat e grumbullimit për në vendet e depozitimit e të përpunimit të tyre, bëhet me mjete teknologjike të posaçme dhe të mbuluara, ngarkesa e të cilave nuk rrezikon derdhjen apo rishpërndarjen e mbeturinave. 111) Kamionët që transportojnë lëndë dhe materiale ndërtimi ose që çojnë mbeturinat ndërtimore në vendet e depozitimit të tyre, marrin masa që gjatë lëvizjes të mos ketë derdhje apo rrjedhje të materialeve që transportojnë. 112) Kamionët, autoveturat etj., kur hyjnë në rrugët e Komunës nga kantierët e ndërtimit dhe nga rrugë dytësore të paasfaltuara, janë të detyruar të pastrojnë gomat nga balta, llaçet, betonet e çdo papastërti tjetër që ndot Komunën. KREU V TARIFAT Neni 34 Vjelja e tarifës 113) Tarifa e pastrimit vilet nga autoritetet e Komunës për mbulimin e shpenzimeve të mbledhjes, largimit e trajtimit të mbetjeve dhe pastrimin e qytetit. 114) Autoritetet e Komunës duhet të përcaktojnë vetë ose mund të ngarkojnë një palë të tretë, me përllogaritjen e tarifave, hartimin dhe dërgimin e njoftimeve për këto tarifa, marrjen dhe transferimin e tyre, lëshimin e vërtetimeve për autoritetet e Komunës, përpunimin e të dhënave të kërkuara dhe vënien në dijeni të autoriteteve. Neni 35 Objekti i tarifës 115) Tarifat vilen për pastrimin e Komunës, për vënie në gjendje pune dhe përdorimin e impianteve për largimin, transportin, depozitimin dhe përpunimin e mbetjeve. Neni 36 Taksapaguesit 116) Niveli i tarifës përcaktohet me një vendim të veçantë të Këshillit Komunal. 117) Vendosja e tarifës së pastrimit, pagesa dhe vjelja e saj kryhen sipas vendimit te Këshillit Komunal për tarifën e pastrimit. 118) Komuna mund të aplikojë tarifa të ndryshme sipas llojeve të ndryshme të prodhuesve, duke u bazuar në shërbimin që përfitojnë, sasisë dhe llojit të mbetjeve që gjenerojnë. Mund të aplikohen gjithashtu pagesa shtesë mbi tarifat për biznese të veçantë ku lloji dhe sasia e mbetjeve, që prodhojnë nuk mund të përballohet nga shërbimi publik i mbledhjes së mbetjeve. 164

Anekset

119) Për këto biznese mund të aplikohen zbritje të tarifës nëse marrin vetë përsipër largimin e mbetjeve. Në këtë rast mund të aplikohet vetëm tarifa për depozitimin e mbetjeve në fushat e trajtimit të tyre. 120) Për çdo ndryshim të masës së taksave shpallet një vendim ndryshimi. Afati i tarifës së re përcaktohet në vendimin e ndryshimit. Mbipagesat trashëgohen. KREU VI NDALIMET, KONTROLLI DHE SAKSIONET Neni 37 Ndalime dhe Detyrime 121) Shkeljet ndaj Rregullores ndërshkohen sipas normave e ligjeve në fuqi dhe siç është përcaktuar në Rregullore. 122) Përveç ndalimeve të shpehura qartë në nenet e Rregullores: • Është e ndaluar hedhja, derdhja dhe depozitimi në hapësirat publike, në të gjithë territorin komunal, në tregjet publike të hapura apo të mbuluara, çdo lloj mbetje, papastërti, hedhurinë e ngurta, gjysmë të ngurta, e lëngët dhe në përgjithësi materiale mbetjesh dhe hedhurinash të çdo lloji, natyre dhe dimensioni, edhe pse e mbyllur me qese. Ky ndalim është në fuqi për sipërfaqet ujore, lumenjtë, kanalet, burimet e ujit, gropat, brigjet, anët e rrugëve etj; • është i ndaluar dorëzimi i mbeturinave në vendet e zbuluara të hapsirave private, në trojet e sheshet, prona të rikthyera, të rrethuara ose jo, në të cilat nuk ka filluar ndonjë veprimtari ndërtimore apo e çdo natyre tjetër. Pronarët e tyre janë të detyruar të kujdesen për mbajtjen pastër të tyre dhe të mos lejojnë kthimin e tyre në vende të depozitimit të mbeturinave. • cilido që shkel ndalimet e përmendura më sipër është i detyruar të kryej largimin e mbetjeve. Ky veprime duhet të kryhet nga pronari apo personi me të drejta të deleguara mbi hapësirën e ndotur. Kryetari i Komunës cakton nëpërmjet një urdhërese, operacionet e nevojshme dhe afatet brenda të cilave duhet të veprohet, si dhe periudhën kohore për shlyerjen e dëmit monetar; • është e ndaluar për qytetarët dhe për këdo person të pautorizuar, të kryej çdo lloj selektimi manual të mbetjeve të dorëzuara brenda kontenierëve, gërmimi apo marrje të mbetjeve të dorëzuara në kontenierë, ose pranë impianteve të rekuperimit dhe përpunimit final; • në rastet e shërbimit të grumbullimit “derë më derë” është i ndaluar ekspozimi i qeseve dhe/ose kontenierëve shtëpiakë që kanë mbetje, përgjatë rrugës së grumbullimit, në ditë të ndryshme dhe jashtë orareve të përcaktuara nga Bashkia; • është e ndaluar hedhja në kontenierë apo në pajisjet e përdorura për shërbimin e grumbullimit të mbetjeve, të mbetjeve të lëngta, me qese të zgjidhura apo të palidhura mirë, të substancave të ngrohta apo ndezëse, për më tepër mbetje të forta që mund të dëmtojnë kontenierin ose përbëjnë rrezik; • është e ndaluar hedhja e mbetjeve të ndryshme, nga ato për të cilat janë vendosur kontenierët ose është caktuar shërbimi i grumbullimit; • është i ndaluar dorëzimi i mbetjeve vëllimore që nuk janë reduktuar më parë, si për nga dimensioni, përbërja dhe karakteristika të tjera, që mund t’i shkaktojnë dëmtime kontenierit ose mjeteve të grumbullimit, për më tepër, mund të shkaktojnë rreziqe për qytetarët apo personat përgjegjës për shërbimin; • është e detyrueshme për të gjithë llojet e prodhuesve dhe mbajtësve të mbetjeve urbane, objekt i grumbullimit të ndarë me qëllim rekuperimin e materialeve dhe energjisë, të dorëzojnë këto materiale në përputhje me mënyrat e caktuara në shërbimet respektive; • është i ndaluar spostimi i kontenierëve apo pikave të grumbullimit, pajisjeve të përdoruara për shërbimin e grumbullimit, dëmtimi apo pëmbysja; • janë të ndaluara sjelljet që shkaktojnë pengesa apo vonesa në kryerjen e shërbimit, duke përfshirë edhe parkimin e mjeteve pranë kontenierëve apo në hapësirat e manovrimit të mjeteve për shërbimin e grumbullimit të mbetjeve apo shërbimit të fshirjes; • është e ndaluar hedhja e mbetjeve të vogla në hapësira publike apo për përdorim publik (lëkura frutash, letra apo copa letrash, cigare, kuti, shishe dhe të ngjashme); 165

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

• • • • •

është i ndaluar dorëzimi, tek shërbimi i grumbullimit, i kafshëve të ngordhura; është i ndaluar dorëzimi tek shërbimi i grumbullimit të mbetjeve special, për të cilat nuk është lidhur një marrëveshje e përshtatshme; djegia e mbeturinave në kazan, rreth tyre dhe në çdo ambient tjetër, është kategorikisht e ndaluar dhe ndëshkohet si shkelje e rëndë sepse gazrat e tymrat e djegies rrezikojnë shëndetin e njeriut; ndalohet kullotja e kafshëve barngrënëse në mbeturinat e kazanëve e në pikat e grumbullimit të tyre, si dhe marrja prej mbeturinave e ushqimeve për kafshët si mbeturina buke etj.; nuk pranohet e drejta për kërkuar përjashtimin nga shërbimi i zakonshëm pa miratimin e Komunës.

Neni 38 Kontrolli 123) Përveç kompetencave të organizmave përgjegjës me ligj për kontroll, Komuna aktivizon mbikëqyrjen për të respektuar Rregulloren, duke aplikuar sanksione administrative të parashikuara nga normativat në fuqi. 124) Autoritetet e caktuara për kontroll janë të autorizuara të kryejnë të gjitha inspektimet, që mendojnë të nevojshme për të vërtetuar respektimin e normave të caktuara në rregullore. 125) Komuna ka të drejtën të kërkojë nga prodhuesit e mbetjeve speciale të paraqesin dokumentacionin vërtetues të përpunimit që kryhet. 126) Në rastet e vërtetimit për mos respektim të rregullores, Komuna nëpërmjet një urdhërese të motivuar nga arsye sanitare, higjienike dhe mjedisore, vendos kryerjen e punimeve të nevojshme, barrë kjo në ngarkim të subjektit përgjegjës për ndotje. Gjithashtu urdhëron adaptimin e masave oportune për të parandaluar përsëritjen e mosrespektimit të rregullores, si dhe marrjen e masave penalizuese sipas normativave në fuqi. 127) Në rastet e lënies së mbetjeve në hapësirat publike ose për përdorim publik, ku nuk është identifikuar subjekti përgjegjës për ndotje, Komuna kryen me shpenzimet vetjake grumbullimin e mbetjeve dhe përpunimin e mëtejshëm. Neni 39 Sanksionet 128) Ndaj personave fizikë dhe juridikë që nuk respektojnë kërkesat e kësaj rregulloreje, zbatohen sanksionet e ligjit Nr.8094, datë 21.3.1996, ‘Për largimin publik të mbeturinave’. 129) Mosrespektimi i kësaj rregulloreje dënohet sipas URDHËRESËS PUBLIKE Nr.______ Datë _____________________. KREU VII MARRËDHËNIET ME PUBLIKUN Neni 40 Detyrimi për informim 130) Komuna bën publike skemën e pastrimit, oraret e pastrimit dhe oraret e preferueshme për dorëzimin dhe largimin publik të mbeturinave. 131) Në procesin e vendimmarrjes për caktimin e vendepozitimeve për njësi kompostimi dhe për shfrytëzimin e tyre, ftohen të marrin pjesë OJF-të mjedisore dhe publiku i interesuar. 132) Kushdo ka të drejtë të kërkojë të informohet për ecurinë e procesit të largimit publik të mbeturinave sipas rregullave dhe procedurave të parashikuara për këtë çështje. 133) Personat fizikë e juridikë që janë angazhuar në largimin publik të mbeturinave, që kanë dhe përdorin vendepozitime apo njësi të kompostimit, publikojnë të dhënat që u rezultojnë nga monitorimi i vazhdueshëm i veprimtarive të tyre, jo më rrallë se një herë në tre muaj. Neni 41 Procedurat e ankimimit dhe ekzekutimi A. Marrja e Ankesës dhe Shqyrtimi 134) Çdo konsumator ka të drejtën e ankimimit me gojë ose me shkrim mbi procesin e largimit publik të mbeturinave. 166

Anekset

135) Fillimisht të gjitha ankesat e klientëve depozitohen tek zyra e informacionit në Komunë dhe adresohen për tek drejtuesi i seksionit të shërbimeve publike. 136) Pala që kryen shërbimin merr çdo ditë nga seksioni i shërbimeve listën e ankesave, e cila përmban llojin dhe burimin e ankesës. 137) Ajo detyrohet të ndreqë shkakun e ankesës brenda 24 orësh. Në rast mosndreqjeje ajo detyrohet të japë shpjegime pranë drejtuesit të seksionit të shërbimeve brenda ketij afati, lidhur me arsyet e mosndreqjes së shkakut të ankesës. B. Zgjidhja e Ankesës 138) Komuna ka të drejtën të dërgojë një supervizor për të kontrolluar zgjidhjen e ankesës. Në qoftë se supervizori vëren mangësi, ai duhet të njoftojë palën që kryen shërbimin për këto mangësi. Pala duhet të njoftojë Komunën kur këto mangësi janë plotësuar. Pala duhet të rikontrollojë punën për të parë nëse gjithçka është plotësuar në mënyrë të kënaqshme. Neni 42 Manifestimet publike, panairet, spektaklet lëvizëse dhe veprimtari të stinës 139) Veprimtaritë e stinës, Entet Publike ose Fetare, Fondacionet apo Shoqatat, Cirqet, Partitë Politike, apo çfarëdolloj grupi qytetarësh që ka për qëllim organizimin e iniciativave si, festa, panaire, festime popullore, vrapime, spektakleve lëvizëse ose manifestime edhe të llojit kulturor apo sportiv etj., në rrugë, sheshe dhe hapësira publike apo për përdorim publik, janë të detyruar të sigurojnë direkt, ose nëpërmjet marrëveshjeve të veçanta me Komunen, mbajtjen pastër të hapësirave, që i janë dhënë atyre për përdorim, si gjatë ashtu edhe në fund të iniciativës, duke dorëzuar në kontenierët e përshtatshëm të vendosur nga administratori, si mbetjet e prodhuara direkt nga aktiviteti i tyre, ashtu edhe ato të prodhuara nga frekuentimi i manifestimit prej qytetarëve. 140) Detyrimet suplementare të dala nga kryerja e shërbimit publik do t’i ngarkohen organizuesve të manifestimeve. Neni 43 Fushatat sensibilizuese dhe informuese 141) Komuna kujdeset për fushatat e nevojshme të edukimit, sensibilizimit dhe stimulimit për bashkëpunimin me komunitetin. 142) Në mënyrë periodike kryhet një reklamim në masë të gjerë, nëpërmjet materialeve gjithëpërfshirëse, i rezultateve cilësore dhe sasiore të arritura gjatë viteve paraardhës, në veçanti për grumbullimin në mënyrë të diferencuar të mbetjeve, me qëllim pjesëmarrjen aktive të komunitetit. 143) Në mënyrë periodike shpërndahet falas një broshurë me orientime, udhëzues për dorëzimin e duhur të materialeve të ndryshme, për përdorimin e kontenierëve dhe vendndodhjen e tyre; ndër të tjera do të jepen edhe orientime mbi fraksionet që grumbullohen, mënyrat e dorëzimit, destinacionet e tyre, mbi arsyet, nevojat dhe pretendimet e bashkëpunimit të qytetarëve. 144) Duhet të promovohen, nga drejtoritë përkatëse në Komune, sipas rastit në bashkëpunim me personat juridikë të përfshirë, fushata edukimi dhe informimi drejtuar qytetarëve me synim specifikimin: • Llojet e mbetjeve për të cilat është aktivizuar shërbimi i diferencuar; • qëllimin dhe mënyrat e kryerjes së shërbimeve; • destinacionet e fraksioneve që rekuperohen; • detyrimet dhe detyrat për dorëzimin në mënyrën e duhur të mbetjeve. 145) Në mënyrë të veçantë promovimi mund të realizohet: • Nëpërmjet tabelave pranë pikave të grumbullimit; • nëpërmjet komunikimeve në shtyp; • nëpërmjet fletëpalosjeve të shpërndara tek pëdoruesit e interesuar; • nëpërmjet formave të tjera të shpërndarjes së materialeve informuese; 146) Personi juridik, si administrator i shërbimit të grumbullimit është i detyruar të komunikojë çdo lloj ndryshimi në lidhje me mënyrat e kryerjes së shërbimit tek përdoruesit e interesuar me një paralajmërim verbal, minimumi 7 ditë. 167

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Neni 44 Bashkëpunimi me organizma joqeveritarë 147) Në aktivitetin e administrimit të mbetjeve urbane Komuna mund të shfrytëzoje bashkëpunimin e shoqatave të vullnetarizmit, OJQ-ve, pjesëmarrjes së publikut etj. 148) Organizatat joqeveritare kryejnë kontribute të nevojshme, me qëllim ndihmën në grumbullimin në mënyrën e duhur të mbetjeve, që frymëzohen nga qëllime mjedisore, pa qëllime përfitimi duke përdorur aktivitete vullnetarizmi. 149) Organizatat joqeveritare që operojnë pa përfitime mund të përfshihen edhe në grumbullimin e fraksioneve specifike të rekuperueshme të mbetjeve urbane, pas nënshkrimit të marrëveshjeve me Komunën, me paraqitjen e kërkesave të nevojshme që tregojnë mënyrat e kryerjes së grumbullimit, llojet e materialeve që grumbullohen dhe destinacioni i tyre, për më tepër, edhe mjetet që do të përdoren për kryerjen e shërbimit për garantimin e higjienës dhe sigurisë së punës që do të kryhet. 150) Organizatat joqeveritare autorizohen nga Komuna, e cila përcakton vendin dhe mënyrat e ndërhyrjes etj. KREU VIII Neni 45 Zbatimi i rregullores 151) Zbatimit të kësaj rregulloreje i nënshtrohen: • Organet shtetërore dhe organizatat vendore. • gjithë individët, banorë të qytetit e të zonës, kalimtarë të rastësishëm, turistë e pushues, shtetas të huaj rezident në komunë, punonjës në organe e organizma publikë e privatë. • gjithë subjektet që ushtrojnë veprimtari ekonomike, tregtare, shoqërore, arsimore, kulturore, artistike, shëndetësore, turistike. • personat juridikë e fizikë, publikë dhe privatë, vendës apo të huaj, të angazhuar me kontratë dhe të licensuar për grumbullimin, depozitimin, transportimin, riciklimin, përpunimin dhe asgjësimin e mbeturinave. Neni 46 Hyrja në fuqi 152) Kjo rregullore hyn në fuqi një muaj pas shpalljes dhe publikimit lokal të saj. PËR KËSHILLIN KOMUNAL TË KOMUNËS SË GURIT TE ZI ________________________ KRYETARI (………………………………)

168

Anekset

Një Model Kontrate për Shërbimin e Pastrimit të Qytetit “REALIZIMI I SHERBIMIT TË PASTRIMIT NË QYTETIN E SHKODRËS ZONA B (PJESA VERIORE)” E lidhur sot me datë_____________, midis Autoritetit Kontraktor Bashkia Shkodër, e përfaqësuar nga Kryetari ________________, dhe Operatorit Ekonomik: ________________ sh.p.k, e rregjistruar me Vendimin e Gjykatës për Rregjistrim si Person Juridik Nr.______, datë_________. e pajisur me licensën__________.Shoqëria ____________ sh.p.k me administrator ___________, me tagër dhe kompetencë të plotë për të vepruar dhe përfaqësuar shoqërinë në të gjitha marrëdhëniet me investitorin Bashkia Shkodër për realizimin e objektit të kontratës. 1.1

Neni 1 BAZA LIGJORE Kodi Civil ligji nr.7850, date 29.07.1994 me ndryshimet perkatëse, pjesa V-të,”KONTRATAT”titulli I-rë (kreu I-rë deri tek kreu III-të),titulli II-të (kreu VII-të), nenet 850 e vijim. a. Ligji Nr.9643 datë 20.11.2006, “Për Prokurimin Publik”. b. VKM nr.1 datë10.01.2007 “Për Miratimin e rregullave të prokurimit publik”. c. Ligjit Nr.8094, datë 21-03-1996 “Për Largimin Publik të Mbeturinave”. d. Ligji nr.8402, datë 10.09.1998 “Për Kontrollin dhe Disiplinimin e Punimeve të Ndërtimit”, Udhëzimi i K.M nr.2 , datë 13.05.2005 “Për zbatimin e punimeve të ndërtimit”. e. Kontrata fillestare e lidhur me dt. 09-07-2008 mes investitorit Bashkia Shkodër dhe Shoqërisë________Sh.p.k, nr. Rep 3341 dhe nr.kol. 1145. f. Udhëzimi i KM Nr.1, datë 20.01.2010 “Për zbatimin e buxhetit”, kap.4, nënkap.4.1, pika 74 “Për përdorimin e buxhetit vendor”.

Neni 2 OBJEKTI I KONTRATËS 1.1 Objekt i kësaj aneks kontrate është ”REALIZIMI I SHERBIMIT TE PASTRIMIT NE QYTETIN E SHKODRËS ZONA B (PJESA VERIORE)” 1.2 Bashkia Shkoder ka si qellim mbledhjen e mbetjeve urbane me nivel të lartë cilësie. Në këtë shërbim është përfshirë mbledhja e plehrave solide urbane si mbetjet organike e jo-organike shtëpiake dhe transportimi i tyre në gropën e plehrave. Përjashtohen nga ky shërbim mbetjet industriale dhe ato spitalore. Neni 3 VLEFTA E KONTRATËS Kontrata lidhet për vlerën ________ lekë (pa T.V.SH) dhe me vlerën ______ lekë (me T.V.SH). Vlera e aneks kontratës është nxjerrë nga buxheti i Bashkisë Shkodër me VKB nr.____, datë ________. 1.2 Çmimet e kontraktorit për shërbimet e kryera sipas aneks kontratës nuk duhet te ndryshojnë nga cmimet e ofruara nga kontraktori në ofertën e tij. Kjo ankesë kontratë financohet nga buxheti i Bashkisë Shkodër. 1.1

Neni 4 AFATI I KONTRATËS Kjo aneks- kontratë lidhet për periudhën 01.03.2010 deri me 31.12.2010 dhe është pjesë integrale e kontratës themelore, nënshkruar nga palët në Korrik 2008. Neni 5 GJUHA E KONTRATËS 1.1 Gjuha e kontratës është gjuha shqipe.

169

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

1.1 1.2

1.3

1.4 1.5 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

1.1 1.2

Neni 6 QËLLIMI Këto kushte të përgjithshme të kontratës (KPK) do të zbatohen për blerjen e Shërbimeve të prokuruara me anë të tenderit procedure me negociim. Ligji për Prokurimin Publik në Republikën e Shqipërise parashikon se dispozitat e Kodit Civil Shqiptar do të zbatohen për kontratat e prokurimit publik. Disa dispozita të Kodit Civil janë rishprehur në KPK me qëllim që të rrisin transparencën e kushteve të kontratës. Megjithatë, citimi i disa dispozitave këtu nuk mohon në asnjë mënyrë zbatimin e dispozitave të tjera të Kodit Civil të kësaj kontrate. Në mënyrë të ngjashme, disa dispozita të Ligjit mbi Prokurimin Publik janë rishprehur në KPK me qëllim që të rrisin transparencën e ligjit që rregullon prokurimin publik. Megjithatë, citimi i disa dispozitave këtu nuk mohon në asnjë mënyrë zbatimin e dispozitave të tjera të Ligjit mbi Prokurimin Publik mbi të drejtat, detyrat dhe detyrimet e palëve. KPK do të zbatohen deri në atë masë që të mos lënë mënjanë kushtet ose dispozitat e paraqitura në pjesë të tjera të kontratës. Kushtet e kontratës, përfshijnë gjithashtu Kushtet e Veçanta të Kontratës (KVK). Në rast se ka një konflikt midis KPK dhe KVK, KVK do të mbizotërojnë mbi KPK. Neni 7 PËRKUFIZIME “Kontratë” do të thotë marrveshja e shkruar e lidhur midis Blerësit Publik dhe Kontraktuesit që përbëhet nga dokumentet e tenderit, duke përfshirë KPK dhe KVK, të gjitha bashkangjitjet dhe formularët e plotësuar dhe të gjitha dokumentet e tjera, që përfshihen në referimin e çdo dokumenti. “Çmim kontrate” do të thotë çmimi që i paguhet Kontraktuesit sipas kontratës për zbatimin e plotë dhe të përpiktë të detyrimeve të tij kontaktore. “Objekt i kontratës” do të thotë të gjitha Shërbimet që Kontraktuesi do të sigurojë sipas kushteve të kontratës. “Palë (t)” do të thotë nënshkruesit e kontratës. “Autoriteti Kontraktor” do të thotë Autoriteti Kontraktor që është pjesë e kësaj kontrate dhe sipas dispozitave të kësaj kontrate blen shërbimin. Ky term kudo që përdoret ka kuptim të njëjtë me atë te perkufizuar në ligj. “Kontraktues” do të thotë personi fizik ose juridik që është palë e kësaj kontrate dhe sipas dispozitave të kësaj kontrate shet Shërbimet. “Shërbime” do të thotë të gjitha detyrat që do të kryhen nga Kontraktuesi sipas kontratës. “Termat e Referencës” shprehin objektin dhe qëllimin e kontratës, përcaktojnë detyrat, kërkesat, objektivat, shpërndarjen, vendin dhe dorëzimin e Shërbimeve që do të sigurohen. Neni 8 HARTIMI I KONTRATËS Shpallja e fituesit do të sherbejë për hartimin e kontratës midis palëve, e cila duhet të firmoset brenda afatit të shprehur në dokumentet e tenderit. Ekzistenca e kontratës do të konfirmohet me nënshkrimin e dokumentit të kontratës, duke materializuar të gjitha marrëveshjet midis palëve. Neni 9

1.1 1.2 170

PRAKTIKAT KORRUPTIVE, KONFLIKTI I INTERESIT DHE KONTROLLI I PROCESVERBALEVE Autortiteti Kontraktues mund t’i kërkojë Gjykatës të deklarojë të paligjshme kontratën në se zbulon se Kontraktuesi ka kryer veprime korruptive. Veprimet korruptive përfshijnë veprimet e përshkruara në Nenin 26 të Ligjit mbi Prokurimin Publik. Kontraktuesi nuk duhet të ketë lidhje (të tashme ose të shkuara) me asnjë konsulent ose njësi që ka marrë pjesë në pregatitjen e dokumenteve të tenderit për këtë prokurim.

Anekset

1.3 1.4

1.1 1.2

1.3 1.4

1.1 • • • • • • 1.2 1.3

Kontraktuesi është dakord që të përjashtojë veten e tij nga prokurimi i mallrave, shërbimeve ose ndertimeve që mund të pasojnë si rezultat i ose në lidhje me këtë kontratë. Kontraktuesi duhet të lejojë Autoritetin Kontraktues të inspektojë llogaritë dhe procesverbalet që kanë lidhje me zbatimin e kontratës ose t’i kontrollojë ato me anë të kontrollorëve të emëruar nga Autoriteti Kontraktues. Neni 10 INFORMACIONI KONFIDENCIAL Kontraktuesi dhe Autoriteti Kontraktor duhet të mbajnë në konfidencë të gjitha dokumentet, të dhënat dhe informacionet e tjera të dhëna nga pala tjetër në lidhje me kontratën. Kontraktuesi mund t’i japë nenkontraktuesit dokumente të tilla, të dhëna ose informacione të tjera që merr nga Autoriteti Kontraktues deri në masën e kërkuar për nën-kontraktuesin në mënyrë që ai të kryejë punën e tij sipas kontratës. Në rast të tillë, Kontraktuesi duhet të përfshijë në kontratën e tij me nënkontraktuesin një dispozitë, që premton ruajtjen e konfidencës, siç thuhet në Paragrafin 5.1 më sipër. Neni 11 PRONA INTELEKTUALE Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në kontratë, të gjitha të drejtat e pronës intelektuale të siguruara nga Kontraktuesi gjatë Kontratës do t’i përkasin Autoritetit Kontraktues, i cili mund t’i përdorë ato sipas gjykimit të tij. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në kontratë, Furnizuesi, pas përfundimit të kontratës, duhet t’i dorëzojë Autoriteti Kontraktues të gjitha raportet dhe të dhënat, si hartat, diagramet, skicimet, specifikimet, planet, statistikat, llogaritjet dhe regjistrat mbështetës ose materialet e fituara, mbledhura ose pregatitura nga Kontraktuesi gjatë kontratës. Kontraktuesi mund të mbajë kopje të këtyre dokumenteve dhe të të dhënave, por nuk duhet t’i përdori për qëllime që s’kanë lidhje me kontratën pa leje paraprake me shkrim nga Autoriteti Kontraktues. Kontraktuesi duhet të sigurojë Autoritetin Kontraktues nga mospërgjegjësia për shkelje të të drejtave të pronës intelektuale, që mund të dalin nga prodhimi ose kryerja e Shërbimeve sipas kontratës. Në rast se ngrihet ndonjë pretendim ose padi kundër Autoriteti Kontraktues në lidhje më ndonjë shkelje të pronës intelektuale të shkaktuar nga zbatimi i kontratës ose nga përdorimi i gjërave të furnizuara sipas kontratës, Kontraktuesi duhet t’i japë Autoritetit Kontraktues të gjitha provat dhe informacionin në posedim të Kontraktuesit, që kanë të bëjnë me këtë padi apo pretendim. Neni 12 DETYRIMET E PERGJITHSHME TE AUTORITETIT KONTRAKTOR Bashkia Shkoder vë në dispozicion të Operatorit Ekonomik këtë dokumentacion i cili është pjesë përbërëse e kësaj kontrate (aneksi nr.1) Hartën e zonave me shpeshtësi të ndryshme mbledhjeje, me tregues të tregjeve dhe gropës së hedhjes. Harta e rrugëve që do të shërbejë për mbledhjen e plehrave dhe mirëmbajtjen. Harta e pikave aktuale të grumbullimit. Hartat dhe lista e rrugëve për fshirje dhe larje. Harta e pikave të ardhshme të grumbullimit, e hartuar nga Departamenti i Shërbimeve Publike në bashkëpunim me kryetarët e Rajoneve . Harta e pjesës jugore të qytetit. Bashkia Shkodër ka në pronësi 600 kazana të rinj dhe të identifikuar me numrat përkatës të cilët do të vendosen sipas hartave që cituam më lartë. Për zonën veriore, Bashkia vë në dispozicion 240 kosha me kapacitet 1.110 litra për zëvendësimin e sistemit aktual. Gjatësia e përgjithshme e rrugëve në zonën jugore ku do të pastrohen koshat është rreth 36 km. Vendi i koshave do të përcaktohet nga bashkia në mënyrë të tillë që largësia maksimale

171

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

1.4 1.5

1.6 1.7 1.8 1.9

1.1 1.2 1.3 1.4

1.5

172

e shërbimit për popullësine të jetë 200 m (në vijë të drejtë ajrore). Meqenëse nuk është e mundur të kemi një peshore, gjithë kontrolli i punës së kryerjes së pagesave për shërbimin e grumbullimit të mbeturinave do të bazohet në nr. e kazanësve të mbledhur dhe jo në ton mbeturina të grumbulluara. Vendi aktual i plehrave gjendet në territorin e Komunës së Gurit të Zi, në një largësi prej 3 km nga qendra e qytetit (fshati Rrenc). Bashkia Shkodër në çdo moment do të jetë e gatshme për të pajisur me autorizim përkatës për depozitimin dhe transportimin e plehrave në gropën aktuale kontraktuesin. Depozitimi i mbetjeve Brenda viteve të ardhshme do të ndërtohet në komunën e Bushatit një gropë e re e kontrolluar plehrash. Sapo të jetë në veprim kjo gropë, mbetjet e ngurta urbane nuk do të hidhen më në gropën e tashme apo në ndonjë vend tjetër përveç se në të renë. Ngaqë gropa e re është 15 km nga qendra e qytetit, (vendi actual është 3 km larg, dallimi është 12 km) nga firma duhet dhënë një kosto shtesë për transportin e plehrave për këtë diferencë dhe ajo llogaritet sipas çmimit lek/ton e dhënë në ofertën fituese. Kostot e mundshme shtesë që kërkohen nga gropa e re do të përcaktohen nga Bashkia. Ato do t’i shtohen tenderit aktual dhe do të zëvendësojnë kostot për gropën aktuale. Riciklimi, mbledhje përzgjedhëse Do të nxiten praktikat novatore, si mbledhje e veçantë dhe riciklimi. Ato mund të ndërmerren nga kontraktori gjatë kontratës. Këto praktika i duhen paraqitur bashkisë për miratim dhe janë në përgjegjësinë, rrezikun dhe përfitimin e kontraktorit. Neni 13 DETYRIMET E PËRGJITHSHME TË KONTRAKTUESIT Kontraktuesi duhet t’i kryejë Shërbimet dhe përmbushi detyrimet e tij me të gjitha përpjekjet, efiçiente dhe ekonomike në pajtim me teknikat dhe praktikat profesionale te pranuara ne përgjithsi. Kontraktuesi duhet të ndjekë praktika të shëndosha të biznesit dhe të përdorë teknologji të avancuar dhe të përshtatshme si dhe metoda të sigurta. Në se kontrata kërkon kryerjen e shërbimeve këshillimore profesionale, Kontraktuesi duhet të veprojë gjithmonë si një këshillues besnik i Autoriteti Kontraktues, në pajtim me rregullat dhe kodin e sjelljes të profesionit të tij dhe duhet që të mbështesë dhe ruajë gjithmonë interesin publik. Në se kontrata kërkon kryerjen e shërbimeve këshillimore profesionale, Kontraktuesi duhet të ushtrojë kujdes të plotë në marrëdhëniet me palët e treat, duke përfshirë median dhe nuk duhet të marrë pjesë në veprime që janë jashtë kompetencës së tij në përfaqësimin e Autoritetit Kontraktues. Kontraktuesi vë në zbatim të kësaj kontrate 3 (tri) makina plehrash me kapacitet 10 ton sipas specifikemeve teknike të kërkuara nga Autoriteti Kontraktor me vit prodhimi pas vitit 1998 dhe 1 (një) makinë fshirje rrugesh me efikasitet të lartë për heqjen e plehrave, gjetheve, baltës e pluhurit si dhe me kapacitet fshirjeje 130.000 m2/ditë e pajisur me sistem të pengimit të shpërndarjes së pluhurit në ajër (sprucium uji),me gjerësi minimale pune 2 m me vit prodhimi pas vitit 1998.

Neni 14 DETYRIMET E VEÇANTA TË KONTRAKTUESIT 1.1 Kontraktuesi duhet të kryejë të gjitha Shërbimet siç specifikohet tek Termat e References. 1.2 Kontraktuesi duhet t’i paraqesë Autoritetit Kontraktues të gjitha sherbimet, në sasitë e përcaktuara, siç kërkohen nga kontrata duke përfshirë, por jo të kufizuara nga, të gjitha raportet, dokumentet, studimet, skicimet dhe planimetritë. 1.3 Kontraktuesi duhet të sigurojë raportet e lidhura me zbatimin e Shërbimeve, siç kërkohet në kontratë.

Anekset

A - Shpeshtësia e mbledhjes së mbetjeve 1.4 Zona B paraqitet në hartë, përkufizohet në varësi të dendësisë së popullsisë: • Qendra e qytetit: 2/3 e koshave do të vendosen në qendër të qytetit dhe do të pastrohen një herë në ditë, 6 ditë në javë, nga e hëna në të shtunë. • Rrethinat: 1/3 e koshave do të vendosen në rrethina dhe do të pastrohen 3 herë në javë, nga e hëna në të shtunë. 1.5 Në këtë bazë, do të mblidhet një numër mesatar prej 200 koshash çdo ditë, 6 ditë në javë. Zonat e tregjeve do të duhet të pastrohen përditë. Këto zona janë: • Tregu Rus fruta perime me pakicë (markata mish-peshk). • Tregu me shumicë rrugës për Koplik 6 km nga Shkodra. Orari: 1.6 Pastrimi i qendrës do të bëhet gjatë natës (22.00-05.00) për të shmangur trafikun dhe për të mundësuar grumbullimin e plehrave krijuar gjatë ditës. Pastrimi i rrethinave mund të bëhet edhe gjatë ditës. Për qendrën, orari mund të zgjatet gjatë ditës, vetëm në pajtim me bashkinë, për të kryer shërbimin ose në raste të veçanta (si tregjet). Mund të merret parasysh përdorimi i makinave me dy turne. B- fshirja dhe mirëmbajtja e rrugëve Qëllimi i shërbimit 1.7 Qëllimi i këtij shërbimi është pastrimi (fshirja dhe mirëmbajtja) e rrugëve me nivel të lartë cilësie. Shërbimi ndahet si vijon: • Fshirje mekanike e rrugëve, natën. • Fshirje manuale e trotuareve dhe shesheve, natën. • Mirëmbajte e rrugëve, ditën. Fshirje mekanike e rrugëve 1.8 Zona e përgjithshme e qytetit mbuluar nga fshirja mekanike e rrugëve është 260.000 m2 rrugë të asfaltuara, në të cilat llogaritet se 60% janë në zonën jugore dhe 40% në atë të veriut. 1.9 Zona e përgjithshme e përcaktuar nga lista e rrugëve dhe harta qe vihen ne dispozicion nga Bashkia duhet fshirë në dy ditë. Prandaj, shpeshtësia e fshirjes mekanike është 3 herë në javë, 6 ditë në javë, nga e hëna në të shtunë. Orët e fshirjes mekanike do të jenë natën, nga 22.00 në 06.00. 1.10 Fshirja e sipërfaqeve të vështira përgjatë trotuareve, ku parkohen makinat, do të organizohet rregullisht në bashkëpunim me Bashkinë. Ndërkohë, fshirja e zonave të tilla do të bëhet manualisht. 1.11 Fshirja mekanike duhet bërë nga një makinë për fshirje rrugësh (makinë me vakuum): • Makina duhet të ketë efikasitet të lartë për heqjen e plehrave, gjetheve, baltës dhe pluhurit. • Makina duhet pajisur me system për shmangien e shpërndarjes së pluhurit në ajër (spruc uji). • Gjerësia minimale e punës së makinës duhet të jetë 2 metra. • Makinat s’duhet të jenë më të vjetra se 10 vjet (viti i prodhimit 1998) në fillim të kontratës. Fshirja manuale e trotuareve dhe shesheve 1.12 Fshirja manuale konsiston në largimin e plehrave, gjetheve, baltës dhe pluhurit. Materiali i mbledhur duhet çuar në koshat e plehrave. 1.13 Zona e përgjithshme e qytetit mbuluar nga fshirja mekanike e rrugëve është 116.000 m2 rrugë të asfaltuara, sipas listës së rrugëve dhe hartës, përfshi 80.000 m2 trotuare dhe 36.000 m2, ku llogaritet se 60% janë në zonën jugore dhe 40% në zonën e veriut. 1.14 Zonat e vështira të rrugëve për makinën e fshirjes janë të përfshira. Për këto zona, fshirja manuale duhet bërë në bashkërendim me fshirjen mekanike, duke e hedhur plehun në makinë ose manualisht. 1.15 Zona e përgjithshme duhet fshirë në dy ditë. Prandaj, shpeshtësia e fshirjes mekanike është

173

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

174

3 herë në javë, 6 ditë në javë, nga e hëna në të shtunë. 1.16 Secili punëtor duhet pajisur me vegla të përshtatshme, si karrocë dore, fshesë, lopatë dhe kapëse plehrash. Punëtorët duhet të veshin veshje të përshtatshme me logon e firmës. Mirëmbajta e rrugëve 1.17 Mirëmbajtja e rrugëve konsiston në largimin e plehrave dhe pastrimin e pikave të grumbullimit përgjatë 36 km rrugë ku gjenden koshat. 1.18 Shpeshtësia e mirëmbajtjes është ditore, 7 dit në javë. 1.19 Mirëmbajtja duhet kryer në bashkërendim me mbledhjen e plehrave, kështu që mbetjet të hidhen në kosha para se të arrijnë makinat e plehrave. 1.20 Pagesa për këtë shërbim do të bazohet në sipërfaqet efektive të pastruara e të mirëmbajtuara. C- Shërbimi i larjes së rrugëve 1.21 Qëllimi i këtij shërbimi është freskimi i rrugëve në verë, paraqitur në listë dhe në hartë. 1.22 Zona e përgjithshme e qytetit mbuluar nga larja e rrugëve është 200.000 m2 rrugë të asfaltuara, sipas listës së rrugëve dhe hartës, ku llogaritet se 60% janë në zonën jugore. 1.23 Shpeshtësia e larjes është dy herë në ditë, 200 ditë në vit (nga data 1 Prill- 31 Tetor), nga 4.00 në 8.00 dhe 17.00 në 20.00. 1.24 Duhet përdorur vetëm ujë i pastër për larjen e rrugëve. Larja duhet kryer nga një makinë larjeje: • Makina duhet pajisur me një rezervuar prej 10 metër kub kapacitet • Makina duhet pajisurë me sprucimin e ujit mbi rrugë me gjerësi minimale pune prej 2 metrash • Konsumi i ujit duhet të jetë afërsisht 0.5 litër/m2, i ngarkohet firmës. 1.25 Pagesa për këtë shërbim do të bazohet në sipërfaqet efektive të lara. D-Funksionimi efikas i këtij sherbimi 1.26 Firma duhet të ketë dhe të tregojë se çdo gjë është në rregull për funksion dhe për të dhënë një shërbim të plotë: makinat dhe makineritë, koshat në vendet e duhura, personeli etj. Në këtë kohë do të bëhet një kontroll dhe marrje në dorëzim formale. 1.27 Ngaqë sistemi është i ri, ka nevojë për përmirësim dhe përshtatje në numrin e koshave të pastruar, vendin e koshave dhe shpeshtësinë e mbledhjes për të mundësuar një shërbim me cilësi të lartë për popullsinë. 1.28 Për këtë qëllim, bashkia duhet të marrë vendim për: • Të shtuar kosha dhe/ose për të rritur shpeshtësinë e mbledhjes në vendet ku ka mungesë koshash (në rast të pranisë së rregullt të plehrave të shpërndarë në mjedisin rreth koshave). • Të heqë koshat dhe/ose për të ulur shpeshtësinë e mbledhjes në vendet ku koshat s’mbushen plot asnjëherë. 1.29 Në rast të pranisë së rregullt të mbetjeve anash koshave për shkak se numri i tyre s’mjafton në disa vende, firma mund t’i propozojë ekipit monitorues lëvizjen e koshave nga një vend tjetër ku ka me tepricë. Nëse nuk mjaftojnë koshat, Bashkia do të duhet të blejë të tjerë. Para se të bëhet kjo, firma duhet të rrisë shpeshtësinë dhe do të paguhet për këtë, në pajtim paraprak me Bashkinë. 1.30 Lëvizja e koshave dhe mirëmbajtja e tyre janë detyra të kontraktorit dhe të përfshira në çmim. 1.31 Ngaqë llogaritja e sasisë dhe pagesa për shërbimin do të mbështetet në numrin e koshave të pastruar, çdo ndryshim më i lartë se 10% i koshave të pastruar në ditë, në bazë të një mesatareje mujore, do të përfshijë ndryshimin e pagesës. E-Manaxhimi i vendit të depozitimit të mbetjeve 1.32 Manaxhimi i gropës aktuale të plehrave është detyrë e kontraktorit dhe konsiston në: • Shmangien e zjarreve, • sheshimin e sipërfaqes, • mbulimin e sipërfaqes me material inert për të mundësuar lëvizjen e makinave, • shmangien e zgjerimit të shtratit të lumit, • kufizimin e hyrjes së kafshëve dhe njerëzve,

Anekset

• kufizimin e hyrjes dhe largimin e çdo plehu që prodhohet nga rrethinat ose/edhe nga qyteti ose që prodohet nga burime industriale apo spitalore. 1.33 Manaxhimi i gropës aktuale do të bëhet nga firma përgjegjëse për zonën e veriut të qytetit.Për këtë qëllim, kontraktori duhet të përdorë një makinë të përshtatshme (ngarkues ose buldozer) dhe të punësojë një roje për gropën e mbetjeve. Vëllimi i punës për makinën llogaritet në 3 orë në ditë, 6 ditë në javë mesatarisht. 1.34 Ekipi monitories (Departamenti i Shëerbimeve Publike) do të ketë një person të pranishëm në gropën e plehrave gjatë kohës së mbledhjes së plehrave, përgjegjës për kontrollimin e arritjeve, orarit, llojit dhe të dhënave të tjera mbi makinat dhe mbetjet, si mjet kontrolli dhe vëzhgimi për të dhënat e firmës. Prandaj, kontraktori i pjesës veriore të qytetit duhet të krijojë një dhomë/zyrë (container) në hyrje të gropës së plehrave për stafin e Bashkisë. 1.35 Pagesa e këtij shërbimi do të bazohet në orët për makinën dhe në një shumë totale për sigurimin e një ambienti (dhome ose kontenier për kontrollorin në landfill+ pagesën e kontrollorit). Orët e makinës për secilën javë do të transmetohen çdo muaj nga kompania dhe do të kontrollohen nga ekipi monitorues. Sapo të fillojë punën gropa e re, manaxhimi i gropës së plehrave do të rishikohet. F- Manaxhimi dhe mirëmbajtja e koshave 1.36 Manaxhimi dhe mirëmbajtja e koshave janë detyrë e kontraktorit. Manaxhimi i koshave: 1.37 Zbatimi i sistemit: Në fillim të kontratës, kontraktori do t’i çojë koshat në një vend ruajtjeje të përcaktuar nga Bashkia dhe t’i vendosë 355 koshat e rinj në territorin e Qytetit Shkodër bazuar në planin e Bashkisë. 5 kosha do të vendosen te firma si rezervë në depon e kontraktorit për zëvendësimin e koshave të dëmtuar gjatë riparimit të tyre. 1.38 Përmirësimi i sistemit: Gjatë kontratës, kontraktori do të duhet të shtojë ose të heqë kosha, blejë nga Bashkia dhe me kërkesë të saj. Krejt lëvizjet e koshave janë të përfshira në çmim. Firma duhet të ketë makinë për këtë qëllim. Mirëmbajtja e koshave: 1.39 Koshat janë dhe mbesin pronë e Bashkisë. Koshat e dëmtuar duhen ndrequr rregullisht nga kontraktori. Firma është përgjegjëse për kontrollimin e përhershëm dhe për inventarin e krejt koshave të dëmtuar, zëvendësimin, largimin, ndreqjen dhe rivendosjen e koshave të dëmtuar. Për këtë detyrë, ai duhet të ketë një makinë dhe stafin e kërkuar për të siguruar transportimin e koshave për ndreqje dhe ndryshim vendi. Firma do të mbajë një stok prej 5 koshash për t’i zëvendësuar në rast se ka nevojë për ndreqje. Dëmtimet kryesore që merren parasysh janë ato që lidhen me rrotat, kapakët dhe shtrembërimet e mëdha në trup. Ngaqë koshat janë bërë për përdorim intensiv, nuk do të kenë nëvojë për ndreqje nëse trajtohen si duhet. 1.40 Kontraktori duhet të ketë në dispozicion materialin dhe stafin e duhur për ta kryer këtë shërbim. Ai mund të jetë nënkontraktor.Pagesa për këtë shërbim është globale (mujore). Larja e koshave 1.41 Secili kosh duhet të lahet e fshihet çdo muaj. Për këtë qëllim, kontraktori duhet të ketë personelin dhe materialin e kërkuar. Raporti për larjen do të përfshihet në raportin mujor. 1.1 1.2

Neni 15 SPECIFIKIME DHE SKICIME Nëse kontrata kërkon shërbime skicimi, Kontraktuesi duhet të pregatisë të gjitha specifikimet dhe skicimet, duke përdorur sisteme të pranuara dhe të njohura në përgjithësi të pranueshme për Autoritetet Kontraktuese dhe të marr parasysh standartet më të fundit. Nëse kontrata kërkon shërbime skicimi, Kontraktuesi duhet të sigurojë se të gjitha specifikimet, skicimet dhe kërkesat e tjera janë pregatitur në bazë asnjanëse përsa i përket nxitjes së konkurrencës në prokurimin e objekteve të skicimit. 175

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

1.1

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9

Neni 16 LEJET DHE LIÇENSAT Kontraktuesi do të jetë përgjegjës për sigurimin e lejeve ose liçensave sipas kërkesave të Ligjeve të Republikës së Shqipërisë për kryerjen e Shërbimeve në këtë kontratë veç rastit kur palët bien dakord ndryshe. Neni 17 HEQJA DHE ZËVENDËSIMI I PERSONELIT KRYESOR Kontraktuesi duhet të sigurojë aprovim paraprak me shkrim nga Autoriteti Kontraktues përpara heqjes ose zëvendësimit të personelit kryesor, siç përshkruhet në ofertën e Kontraktuesit. Kontraktuesi do të zëvendësojë çdo punonjës në se Autoriteti Kontraktues zbulon se personi ka kryer veprime të jashtëligjshme ose Autoriteti Kontraktues është mjaft i pakënaqur nga puna e personit. Nëse bëhet e nevojshme të zëvendësohet ndonjë nga personeli kryesor, Kontraktuesi duhet të sigurojë si zëvendësues një person me kualifikime ekuivalente ose më të mira. Kontraktuesi do të paguajë kosto shtesë për zëvendësimin e personelit kryesor me përjashtim kur shkaku i zëvendësimit ka ardhur nga moskokëçarja ose mungesa e kujdesit të Autoritetit Kontraktues. Kontraktori punëson me shpenzimet e veta stafin e kualifikuar me minimum një shofer dhe dy punëtorë (ngarkues) për makinë. Në rast mungesash, ai është përgjegjës për punësimin e stafit shtesë. Kushtet e punës duhet të jenë në përputhje me legjislacionin aktual. Kontraktori përgjigjet për marrjen e të gjitha masave për parandalimin e aksidenteve dhe sëmundjeve. Stafi i kontraktorit duhet të pajiset në mënyrë të përhershme e të përshtatshme me veshje pune e doreza me logon e firmës dhe sinjalizim të përshtatshëm për sigurinë e punës gjatë natës. Koshat duhen trajtuar me kujdes nga stafi i kontraktorit, të zbrazen krejtësisht dhe të vendosen si duhet në vendet e caktuara. Ndreqja e koshave të dëmtuar është në anën e firmës. Ekipi monitorues i Bashkisë është kompetent t’i japë udhëzime kreut të stafit të kontraktorit.

Neni 18 VENDNDODHJA 1.1 Shërbimet duhet të kryhen në vendin ose vendet e specifikuara në kontratë. 1.2 Në se nuk është specifikuar vendi, Autoriteti Kontraktues rezervon të drejtën të aprovojë vendin ose vendet e kryerjes së shërbimeve, megjithatë, aprovimi nuk duhet të vonohet ne mënyrë të paarsyeshme. 1.1 1.2

1.1 1.2 176

Neni 19 SIGURACIONI I PËRGJEGJËSISË PROFESIONALE Kontraktuesi duhet të mbajë siguracion për përgjegjësi profesionale sipas rregullave dhe praktikave të njohura në përgjithsi për profesionin për ta zhdëmtuar Autoritetin Kontraktues për dëme të rezultuara nga pakujdesia, gabimet ose mangësitë, në kryerjen e shërbimeve. Nëse nuk është përcaktuar në kontratë shuma minimale e siguracionit, Kontraktuesi duhet të sigurojë siguracion në shumën e njohur në përgjithsi si të mjaftueshme nën rrethanat e shërbimeve që po sigurohen. Neni 20 AFATET E PAGESËS Çmimi i kontratës, duke përfshirë çdo pagesë paraprake, duhet të paguhet në kohë, siç specifikohet në kontratë. Me përjashtim kur parashikohet nga një dispozitë tjetër në kontratë, pagesa duhet bërë në monedhë shqiptare. Kursi i shkëmbimit i monedhave të ndryshme do të jetë kursi i Bankës së Shqipërisë në ditën kur është dërguar njoftimi i kontratës për botim.

Anekset

1.3

1.4 1.5

Me përjashtim kur parashikohet nga një dispozitë tjetër në kontratë, kërkesa e Kontraktuesit për pagesë duhet t’i bëhet Autoriteti Kontraktues me shkrim. Për çdo kërkesë, Kontraktuesi duhet të paraqesë origjinalin dhe kopjen së bashku me një listë të sendeve që përshkruan shërbimet e kryera, për të cilat duhet paguar. Me përjashtim kur parashikohet nga një dispozitë tjetër në kontratë, pagesa për shërbimet do të bëhet brenda 30 ditëve kalendarike nga dita që janë kryer shërbimet, dorëzimi është paraqitur ose arritur, ose nga dita e marrjes së kërkesës për pagesë cilado të jetë më e vonë. Data e pagesës do të jëte dita që fondet debitohen nga llogaria e Autoritetit Kontraktues.

Neni 21 VONESA NË BËRJEN E PAGESËS 21.1 Dëmet e llogaritura, të shkaktuara si rezultat i vonesës në pagesë, konsistojnë në kamatën që fillon nga data e vonesës së debitorit (Autoritetit Kontraktues), në monedhën zyrtare të vendit ku do të bëhet pagesa. Përqindja e kamatës parashikohet me ligj. Në fund të çdo viti, interesi i maturuar i shtohet shumës totale, mbi të cilën është llogaritur interesi i maturuar. 21.2 Kamata ligjore paguhet pa detyruar kreditorin (Kontraktuesin) të provojë ndonjë dëm. Nëse kreditori (Kontraktuesi) provon se ka pësuar një dëm më të madh se kamata ligjore, debitori (Autoriteti Kontraktues) duhet të paguajë pjesën e mbetur të dëmit. Metodat e pagesave: 1.3 Brenda një rangu prej 200 koshash të pastruar në ditë ± 10% të pastruar mesatarisht në ditë në bazë mujore, 6 ditë në javë, përshtatjet e numrit të koshave të mbledhur nuk do të shkaktojnë ndryshim në vlerën e kontratës. 1.4 Jashtë këtij rangu, kostot do të lëvizin në varësi të numrit efektiv të koshave të pastruar. Çmimi për njësi i diferencës (lart ose poshtë) do të jetë 50% e çmimit për njësi për ngarkimin e 1 koshi. 1.5 Kostot e futjes së koshave në sistem si dhe lëvizja e mirëmbajtja e tyre gjatë kohës së kontratës janë përfshirë në pikën 4, “manaxhimi dhe mirëmbajtja e koshave”. 1.6 Kostot e mbledhjes së plehrave dhe transporti nga pikat aktuale të grumbullimit gjatë periudhës tranzitore janë përfshirë plotësisht në shërbimin e mbledhjes dhe transportimit të plehrave. 1.1

1.1

1.2

1.3

Neni 22 NRYSHIMI I LIGJEVE DHE RREGULLOREVE Nëse pas datës së nënshkrimit të kontratës, ndonjë ligj, rregullore, urdhëresë, urdhër ose procedurë me efektin e ligjit në Republikën e Shqipërisë hyn në fuqi, nxirret ose ndryshon dhe ndikon kushtet, duke përfshirë datën e dorëzimit, ose çmimin e kontratës, kushtet ose çmimi i kontratës do të rregullohen në atë masë sa kontraktuesi është ndikuar në përmbushjen e detyrimeve të tij sipas kontratës. Neni 23 FORCA MADHORE Kontraktuesi nuk duhet të mbajë përgjegjësi për humbjen e depozitës së kontratës, dëmet e likuiduara ose ndërprerjen për mosplotësim nëse dhe deri në masën që vonesa në zbatim ose ndonjë dështim tjetër në zbatimin e detyrimeve të tij sipas kontratës vijnë si rezultat i ndodhjes së Forcës Madhore. Për qëllimet e këtij neni “Forcë Madhore” do të thotë një ngjarje e paparashikueshme jashtë kontrollit të Kontraktuesit mbi fajin ose pakujdesinë. Ngjarje të tilla mund të përfshijnë, por nuk janë të limituara nga veprimet e Autoritetit Kontraktues qoftë në kapacitetin e tij sovran ose kontraktual, lufta ose revolucionet, zjarri, përmbytja, tërmeti, epidemitë, shtrëngime të karantinës dhe embargo tranziti. Në se ndodh ndonjë situatë e Forcës Madhore, Kontraktuesi duhet të njoftojë menjëherë Autoritetin Kontraktues. Me përjashtim kur Autoriteti Kontraktues jep direktiva të ndryshme,

177

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

Kontraktuesi duhet të vazhdojë të zbatojë detyrimet e tij sipas kontratës në masën praktikisht të arsyeshme dhe duhet të kërkojë të gjitha mjetet e arsyeshme për zbatimin që nuk pengohet nga Forca Madhore. 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

1.1

1.1 1.2 1.3

1.1

178

Neni 24 VONESA NË ZBATIM DHE ZGJATJA E AFATIT Me përjashtim kur parashikohet ndryshe, Kontraktuesi duhet të fillojë zbatimin e kontratës menjëherë pas nënshkrimit të saj. Me përjashtim të rastit kur Autoriteti Kontraktues është dakord për zgjatje të afatit të kontratës, Autoriteti Kontraktues ka të drejtë të likuidojë dëmet për vonesën në zbatim nëse Kontraktuesi dështon në kryerjen e shërbimeve brenda periudhës së Kontratës. Autoriteti Kontraktues mund të zbresë shumën e dëmeve të likuiduara që duhet paguar nga shuma e pagesës ndaj Kontraktuesit. Në rast të tillë Autoriteti Kontraktues duhet t’i japë kontraktuesit njoftim me shkrim për shumën dhe arsyen e zbritjes. Autoriteti Kontraktues do të jetë dakort për një zgjatje të afatit në rastin e Forcës Madhore. Autoriteti Kontraktues mund të jetë dakord për zgjatje të afatit edhe në rrethana të tjera nëse është në interesin publik për ta bërë këtë. Ne rast se Autoriteti Kontraktor ndeshet me kushte që pengojnë zbatimin në kohë, Kontraktuesi duhet të njoftojë menjëherë Autoritetin Kontraktor me shkrim për vonesën, shkakun dhe datën e propozuar të përfundimit të shërbimeve. Autoriteti Kontraktor duhet të vlerësojë kërkesën. Nëse Autoriteti Kontraktor është dakord me vonesën, zgjatja do të hyjë në fuqi me një amendament me shkrim të kontratës të nënshkruar nga Autoriteti Kontraktor dhe Kontraktuesi. Neni 25 LIKUIDIMI I DËMEVE PËR DORËZIMIN E VONUAR Dëmet e likuidueshme për kryerjen e vonuar të shërbimeve do të llogariten me tarifat e mëposhtme ditore: a) Për kontratat me periudhë zbatimi më shumë se 12 muaj, tarifa ditore do të jetë 1/1000 të vlerës koresponduese të mbetur pa u zbatuar nga çmimi total i kontratës por jo më pak se 25% të vlerës së saj. Neni 26 NEGOCIATAT DHE AMENDAMENTET Palët nuk do të negociojnë ndryshime ose amendamente të asnjë elementi të kontratës që do të ndryshonte mjaftueshëm kushtet, që përbëjnë bazën e përzgjedhjes së Kontraktuesit. Asnjë amendament ose variacion tjetër i kontratës nuk do të jetë i vlefshëm pa qenë me shkrim, me datë, t’i referohet shprehimisht kontratës dhe nënshkruhet nga një përfaqësues i autorizuar i Kontraktuesit dhe Autoritetit Kontraktor. Çdo heqje dore nga të drejtat, pushtetet ose ndreqjet që mund të bëhen nga palët sipas kontratës duhet të bëhet me shkrim, të ketë datë dhe të firmoset nga një përfaqësues i autorizuar i palës që bën këtë dorëheqje dhe duhet të specifikojë të drejtën dhe masën në të cilën ajo lëshohet. Neni 27 NDRYSHIMI I POROSISË Autoriteti Kontraktor rezervon të drejtën të porosisë shërbime shtesë deri në një sasi, që nuk i kalon 20% të çmimit total të kontratës. Çdo porosi shtesë duhet të bëhet në mënyrë konsistente me rregullat dhe procedurat e parashikuara në Ligjin mbi Prokurimin Publik.

Neni 28 NDËRPRERJA PËR MOSPLOTËSIM 1.1 Autoriteti Kontraktor mund të ndërpresë kontratën në tërësi ose pjesërisht nëse: a) Kontraktuesi dështon të kryejë Shërbimet brenda periudhës së specifikuar në kontratë

Anekset

1.2

1.1 1.2 1.1 1.2 1.3

1.1 1.2

1.3 1.4 1.5

1.1

ose brenda zgjatjes së dhënë; ose, b) Kontraktuesi dështon të zbatojë ndonjë detyrim tjetër të kontratës. Autoriteti Kontraktor duhet t’i japi Kontraktuesit njoftim me shkrim për ndërprerjen për mosplotësim dhe t’i japi Kontraktuesit 15 ditë të ndreqë mosplotësimin me përjashtim kur ndërprerja është bërë për veprime korruptive ose të paligjshme, rast në të cilin ndërprerja do të jetë e menjëhershme. Neni 29 NDËRPRERJA PËR SHKAK TË FALIMENTIMIT Autoriteti Kontraktor mund të ndërpresë kontratën në çdo kohë nëse Kontraktuesi falimenton ose bëhet i paaftë të paguajë. Autoriteti Kontraktor duhet t’i japi Kontraktuesit njoftim me shkrim për ndërprerjen. Neni 30 NDËRPRERJA PËR SHKAK TË INTERESIT PUBLIK Autoriteti Kontraktor mund të ndërpresë kontratën në çdo kohë nëse gjykon se ky veprim duhet ndërmarrë për t’i shërbyer sa më mirë interesit publik. Autoriteti Kontraktor duhet t’i japi Kontraktuesit lajmërim me shkrim për ndërprerjen. Autoriteti Kontraktor duhet të paguajë Kontraktuesin për të gjitha shërbimet e kryera përpara ndërprerjes dhe duhet t’i paguajë Kontraktuesit dëmet e shkaktuara për kryerjen e pjesshme të shërbimeve. Në llogaritjen e shumës së dëmeve, Kontraktuesi do të kërkohet të ndërmarrë të gjitha veprimet e nevojshme për të minimizuar dëmet. Neni 31 NËNKONTRATA Një nënkontratë do të jetë e vlefshme vetëm nëse është në formën e një marrveshjeje të shkruar, me anë të së cilës kontraktori i beson kryerjen e një pjese të detyrimeve të kontratës së tij një pale të tretë. Kontraktori nuk duhet të nënkontraktojë pa aprovimin paraprak me shkrim të Autoritetit Kontraktor dhe jo më shumë se 40% të vlerës së kontratës. Kontraktori duhet të njoftojë Autoritetin Kontraktor për elementet e kontratës që nënkontraktohet dhe dokumentacionin që provon aftësinë e nënkontraktorit. Autoriteti Kontraktor duhet të lajmërojë kontraktorin për vendimin e tij, brenda 5 ditëve nga marrja e njoftimit, duke shprehur arsyet nëse e aprovon apo jo atë. Çdo nënkontraktor duhet të ketë të drejtë të marrë pjesë në prokurimin publik sipas Ligjit mbi Prokurimin Publik. Autoriteti mund të parashikojë pagesa direkte tek nënkontraktori për shërbimet që do të furnizojë. Kur Kontraktuesi ka ndër mend të realizoje një pjesë të punimeve me nënkontraktues, duhet të paraqesë në ofertë, sipas dokumenteve të tenderit, gjithë dokumentacionin e kerkuar per nenkontraktuesin si dhe punimet konkrete qe do te jape me nensipermarrje. Kontraktori mbetet plotësisht përgjegjës për zbatimin e kontratës pamvarësisht nga sjellja e nënkontraktorit. Neni 32 TRANSFERIMI I TË DREJTAVE Kontraktuesi nuk duhet të transferojë, tërësisht ose pjesërisht, detyrimet e tij sipas kontratës me përjashtim kur jepet miratimi paraprak i Autoritetit Kontraktor. Neni 33 SIGURIMI I KONTRATËS Brenda 30 ditëve nga marrja e njoftimit për fitimin e kontratës, Kontraktuesi duhet t’i japi Autoritetit Kontraktor sigurimin e kontratës në shumën dhe formën e pranueshme, siç specifikohet në kontratë. Dështimi për të dhënë sigurimin e kontratës në formën dhe në shumën e kërkuar brenda 30 ditëve do të rezultojë në anulimin e kontratës dhe konfiskimin e

179

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

1.2 1.3

sigurimit të ofertës së Kontraktuesit. Shuma e sigurimit të kontrates duhet t’i paguhet Autoritetit Kontraktor si kompensim për çdo humbje të rezultuar nga dështimi i Kontraktuesit në plotësimin e detyrimeve të tij sipas kontratës. Sigurimi i kontratës do t’i kthehet Kontraktuesit jo më vonë se 30 ditë pas datës së kryerjes së shërbimeve.

Neni 34 BAZA LIGJORE 1.1 Kontrata do të qeveriset nga dhe interpretohet sipas ligjeve të Republikës së Shqipërisë. 1.1 1.2

1.1 1.2 1.3

1.1 1.2

Neni 35 ZGJIDHJA E MOSMARRVESHJEVE Autoriteti Kontraktor dhe Kontraktuesi duhet të bëjnë çdo përpjekje të zgjidhin mosmarrveshjet ose konfliktet e ndodhura midis tyre ose në lidhje me këtë marrëveshje me negociata direkte. Nëse palët dështojnë në zgjidhjen e mosmarrveshjes ose konfliktit, problemet do të konsiderohen me anë të zgjidhjes së marrëveshjeve sipas kontratës dhe procedurave juridike në fuqi sipas legjislacionit të Republikës së Shqipërisë. Neni 36 PËRFAQËSIMI I PALËVE Çdo palë duhet të emërojë me shkrim një person ose post organizativ, që do të jetë përgjegjës, në emër të palës, për marrjen e komunikatave dhe për përfaqësimin e palës në çështjet e lidhura me ekzekutimin e kontratës. Secila palë duhet të lajmërojë palën tjetër menjëherë për ndonjë ndryshim në emërimin e përfaqësuesit të palës. Nëse njëra palë dështon të lajmërojë, duhet të marrë përsipër çdo humbje të shkaktuar nga dështimi për të dhënë njoftim të mjaftueshëm. Palët mund të emërojnë persona ose njësi organizative shtesë për të përfaqsuar palën në veprime ose veprimtari të veçanta njoftimi me shkrim, në të cilin rast duhet dhënë dhe duhet të përcaktojë shtrirjen e autoritetit të përfaqësuesit. Neni 37 LAJMËRIMET Çdo lajmërim i dhënë nga njëra palë tjetrës sipas kontratës duhet të bëhet me shkrim në adresën e specifikuar në kontratë. Njoftimi do të ketë efekt sapo të dorëzohet.

Neni 38 LLOGARITJA E AFATEVE 1.1 Të gjitha referencat e ditëve do të jenë ditë kalendarike. 1.1 1.2 1.3 1.1

180

Neni 39 DETYRIMET E VEÇANTA TË KONTRAKTUESIT Kontraktuesi duhet t’i paraqesë Autoritetit Kontraktues të gjitha shërbimet, në sasitë e përcaktuara, siç kërkohen nga kontrata duke përfshirë, por jo të kufizuara nga, të gjitha raportet, dokumentet, studimet, skicimet dhe planimetritë. Kontraktuesi duhet të sigurojë raportet e lidhura me zbatimin e shërbimeve siç kërkohet në kontratë. Kontraktuesi duhet të kryejë të gjitha shërbimet siç janë të përcaktuara në specifikimet teknike. Neni 40 SPECIFIKIMET TEKNIKE Kontrata bazohet ne specifikimet teknike të hartuara nga autoriteti kontraktor (Departamenti i Shërbimeve Publike) dhe që pranohen shprehimisht nga palët në kontratë. Specifikimet teknike janë pjesë përbërëse, aneks i kësaj kontrate. Neni 41 SIGURIMI TEKNIK

Anekset

1.2

1.3 • • • • •

Operatori ekonomik është përgjegjësi për të gjitha veprimtaritë në sherbimin që ofron, duke zbatuar masat korigjuese teknike për të gjithë personelin. Operatori ekonomik është përgjegjës për kontrollin dhe respektimin e kërkesave të kontratës për cilësinë e shërbimeve. Ai është i detyruar të kryejë të gjitha provat dhe inspektimet në punimet e ndryshme, të detyrueshme nga kushtet teknike ne fuqi. Operatori ekonomik detyrohet të sigurojë ndër të tjera: punëmarrës të aftë, të kontrolluar për shendetin, me leje për ushtrim profesionesh të veçanta (dëshmi, leje, autorizime) nga organet e autorizuara me ligj. materiale, pajisje, mjete mbrojtëse, kolektive e individuale. mirëmbajtjen dhe kontrollin periodik të makinerive e të mekanizmave që përdoren për shërbimin e ofruar. Rregullore, urdhra e udhëzime në fuqi, për sigurimin teknik dhe mbrojtjen në punë. Librin e instruktimit për sigurimin teknik dhe mbrojtjen në punë të punëmarrësve.

Neni 42 NDALESAT, PENALITETET DHE GJOBAT 1.1 Operatori ekonomik do ta zhdëmtojë Bashkinë për çdo dëmtim të shkaktuar për shkak të tij. 1.2 Operatori ekonomik i nënshtrohet ndalesave dhe penalitetetve për punë të pakryer si më poshtë: 1 Në raste kur identifikohen zëra të shebimit së pakryer, të parshikuar nga preventivi i kontratës nga Bashkia, atëherë përveç ndalesës për punë të pakryer, Operatori ekonomik do të penalizohet me 5-fishin e vlerës së zërit përkatës. 2 Në rastin kur Operatori ekonomik nuk kryen me cilësinë e kërkuar nga specifikimet teknike të kontratës shërbimin e proceseve të parashikuara për ndonjë zë pune, përveç ndalesës për zërin e punës, Operatori ekonomik do të penalizohet me 2-fishin e vlerës së zërit përkatës. 3 Sipërmarrësi është i detyruar që të mos angazhojë punëtorë të tjerë jo të shoqërisë. Punonjësit e tij operatori ekonomik detyrohet t’i pajisë me uniforma, në të cilat të jenë vendosur qartë shenjat dalluese të shoqërisë sipërmarrëse (operatori ekonomik). Në rastin e mosrespektimit të një detyrimi të tillë Supervizori i bën njoftim për respektimin e detyrimit. Nëse operatori ekonomik nuk merr masa brenda 5 ditëve nga marrja e njoftimit, Supervizori aplikon gjobë në masën 50.000 deri 200.000 lekë. a. Dënimet 1.3 Ekipi monitorues (Departamenti i Shërbimeve Publike)do të ngarkohet me kontrollimin e cilësisë dhe sasisë së shërbimeve. Elementet kryesor të penaliteteve te parashikuara ne këtë kontratë janë: Dënimet 1, për kosha të dëmtuar Qëllimi: shmangia e zvogëlimit të efikasitetit të mbledhjes për shkak të koshave të dëmtuar: jo kosha të dëmtuar në rrugë. Përgjegjësia: firma duhet t’i identifikojë dhe t’i ndreqë krejt koshat e dëmtuar. Firma duhet t’i lajë koshat secilin muaj. Kontrolli: kreu i lagjes do t’i kontrollojë krejt koshat e dëmtuar apo të palarë. Firma duhet ta zëvendësojë koshin me një tjetër dhe ka 5 ditë për t’i ndrequr koshat e dëmtuar. Ajo i jep mbikëqyrësit listën e koshave të dëmtuar që po ndreqen dhe listën e koshave të larë në raportin mujor. Kriteret: më shumë se 3% e koshave të dëmtuar apo të palarë (raportuar në rrugë ose në ndreqje) duhen raportuar në muaj. Dënimi: zvogëlim 5% i çmimit mujor për mbledhjen e plehrave për çdo 3% të koshave të dëmtuar. Dënimet 2, për kosha të papastruara Qëllimet: sigurimi i cilësisë së plotë të mbledhjes, detyrimi i firmës të japë zgjidhje alternative

181

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

1.4 1.5

182

në rast problemesh (mekanike, personale...) Përgjegjësia: firma duhet ta pastrojë secilin kosh në shpeshtësinë e kërkuar. Kontrolli: kreu i lagjes do të kontrollojë dhe do t’i raportojë firmës, me informacion për mbikëqyrësin, nëse nuk është bërë pastrimi, duke treguar vendin, numrin, datën dhe orën e vëzhgimit. Kriteret: dënim nëse përmenden më shumë se 10 kosha të papastruar në muaj. Dënimi: zvogëlim 150% të çmimit për pastrimin e 1 koshi për çdo kosh të papastruar. Dënimet 3, për rrugë të pafshira Qëllimet: sigurimi i cilësisë së plotë të fshirjes, për ta detyruar firmën të gjejë zgjidhje alternative në rast problemesh (mekanike, personale....). Përgjegjësia: firma duhet të fshijë çdo rrugë në programin dhe shpeshtësinë e kërkuar, si dhe të gjejë zgjidhje alternative nëse nevojitet. Kontrolli: kreu i lagjes do të kontrollojë dhe do të raportojë nëse fshirja nuk është bërë. Kriteret: dënim nëse më shumë se 2% e sipërfaqes nuk është fshirë në muaj apo 10 ditë në muaj pa makinë funksionale. Dënimi: zvogëlim i 150% të çmimit për sipërfaqen e papastruar të rrugëve. Dënimet 4, për hedhje në vend të gabuar Qëllimi: detyrim i rreptë që firma të mos i hedhë mbetjet në vend të gabuar pa pajtim paraprak e zyrtar të Bashkisë. Përgjegjësia: firma duhet t’i hedhë mbetjet aty ku kërkohet Kontrolli: kreu i lagjes, mbikëqyrësi apo ndonjë zyrtar tjetër do të kontrollojë dhe do të raportojë hedhjen në vend të gabuar Kriteret: dënim për secilën hedhje të gabuar nga një makinë e firmës. Dënimi: zvogëlim me 5% të çmimit mujor total për mbledhjen e plehrave për secilën makinë në fjalë. Detyrim për firmën t’i heqë prap mbetjet dhe ta pastrojë vendin me shpenzimet e veta. Dënimet 5 për fazën e zbatimit Qëllimet: shmangien e mungesës së shërbimit gjatë transferimit të detyrave nga firma e vjetër tek e reja, detyrimi i firmës së re të marrë masat e nevojshme për të qenë gati në kohë me materialin e kërkuar. Përgjegjësia: firma duhet të sigurojë një nivel të mjaftueshëm cilësie nga dita e parë dhe t’i gjejë materialet e nevojshme në më pak se dy muaj. Kontrolli: Në çdo kohë në periudhën e parë prej dy muajsh, mbikëqyrësi mund të kontrollojë që cilësia e mbledhjes së plehrave, pastrimit dhe larjes janë në të njëjtin nivel si më parë. Nëse ka mungesë të dukshme shërbimi, Bashkia informon firmën dhe i jep 2 ditë për ta ndrequr gjendjen. Në fund të dy muajve të parë, Bashkia dhe mbikëqyrësi organizojnë marrjen e makinave, makinerive dhe materialit për të verifikuar, që materiali i kërkuar është në gjendje pune: makinat të pajisura me sistem ngritjeje, makinat për zëvendësimin e koshave, makinat për fshirjen dhe larjen, dhe për vend depozitimin, ofiçinën për ndreqjen e makinave dhe koshave, paisjen për larjen e koshave, pajisjet për stafin personal. Kriteret: për çdo ditë mungese të dukshme shërbimi apo për çdo ditë pamundshmërie të materialit të kërkuar dhe funksional pas 2 muajve të zbatimit. Dënimi: 300% e vlerës së shërbimit të padhënë në rast mungese cilësie. 3% e vlerës mujore të shërbimit në rast të mungesës së materialit të kërkuar. Dënimet 6, për mosdhënie ose raportim i gabuar; Qëllimet: për të siguruar që kompania jep gjatë gjithë muajit raportet dhe të dhënat statistikore të kërkuara, dhe që ato i korrespondojën realitetit. Përgjegjësia: kompania duhet të japë çdo muaj, deri me 15 të muajit pasardhës, të dhënat

Anekset

dhe raportet e kërkuara te supervizori, me të dhëna korrekte dhe reale. Kontrolli: Supervizori do të kontrollojë, datën e marrjes së raportit, dhe do të kontrollojë dhe verifikojë bazueshmërinë e të dhënave, me ndihmën e Kryetarëve të Rajoneve dhe të kontrollorit në vendepozitim; Kriteret: gjobë grumbulluese për çdo javë, ose pjesë të javës vonese. Gjobë e dyfishtë nëse të dhënat janë të gabuara dhe të gjitha pasojat ligjore merren në konsiderate; Dënimi: zbritje me 2%, pastaj 4 % pas javës së ardhshme e kështu me rradhë në faturën mujore që plotësohet muajin në vijim. 1.1

1.2 1.3 1.4

Neni 43 MONITORIMI I KONTRATËS Autoriteti kontraktor në kuptimin e nenit 62, të ligjit 9643 dt.20-11-2006 ”Për prokurimin publik” dhe Kreut III, pika 2 të VKM 1 dt. 10-01-2007 ”Mbi rregullat e prokurimit publik” në çdo rast mund të ushtrojë kontrolle për zbatimin e kontratës, ose lëvrimet, dhe në rast të shkeljes së kushteve të kërkuara, zbaton penalitetet e parashikuara në kontratë. Ekipi monitorues do të për bëhet nga Departamenti i Shërbimeve Publike nga mbikqyrësi i punimeve dhe nga administratorët e rajoneve. Gjatë kryerjes së kontrolleve Autoriteti Kontraktor mban procesverbal me shkrim.Në përfundim të kontratës, Autoriteti Kontraktor përgatit një raport përmbledhës për korrektësinë dhe cilësinë e zbatimit të kontratës. Një kopje e këtij raporti i jepet edhe kontraktorit me kërkesë të tij. Drejtues i projektit është Ing._____________________emëruar nga Bashkia me liçensën nr._____datë___________, të drejtat dhe detyrimet që i lindin këtij do të rregullohen me kontratën e supervizimit të lidhur nga Bashkia Shkodër.

Neni 44 RAPORTIMI DHE MONITORIMI Ekipi monitorues i Bashkisë do të ketë si detyrë monitorimin e cilësisë dhe sasisë së shërbimit. Organizimi dhe detyrat e ekipit të monitorimit do të jenë si vijon: A. Bashkia • Përcakton përparësitë, bazat e tenderave, planin e manaxhimit të plehrave; • përcakton strategjinë e komunikimit mbi mbledhjen e plehrave, fshirjen dhe larjen e rrugëve; • përcakton buxhetet, miraton faturat, përfshi dënimet; • blen materiale të reja (kosha) dhe përcakton tendera nëse është e nevojshme; • negocion me firmën në rast mosmarrveshjeje. B. Kryetarët e rajoneve (+inspektorët) Roli: kontrollim i shërbimit ndaj popullsisë dhe raportim: • Verifikim i cilësisë dhe sasive të shërbimit: koshat e papastruar, rrugët e pafshira, pikat e grumbullimit të papastruara, koshat e dëmtuar; • verifikim dhe përshtatje e nevojave për kosha: ku ka shumë kosha (janë bosh): propozon heqjen ku ka mungesë koshash (koshat plot dhe plehra nëpër rrugë): propozon rritjen propozon zhvendosjen apo shtimin e pikave të grumbullimit; • identifikim i nevojave të veçanta: plehra inerte, ngjarje dhe propozime mbikqyrësit; • i jep informacion. Kompanisë+mbikëqyrësit, menjëherë për çdo mungesë cilësie/sasie: • Kosha të papastruar (ID e koshit, rruga, dita dhe ora e vëzhgimit); • rrugë të pafshira (rrugët, dita dhe ora e vëzhgimit); • kosha të dëmtuar (ID e koshit, rruga, lloji i dëmtimit, dita dhe ora e vëzhgimit); • kosha që s’lahen çdo muaj. 2. Mbikëqyrësit, çdo muaj: sintezë të mungesave të cilësisë raport mujor, si bazë e raportit për Bashkinë, dëmshpërblime dhe dënime.

1.1

183

Planifikimi i Manaxhimit Lokal të Mbetjeve

• • •

• •

1.2 • • • • • • • • • • • • • • 1.1

1.2 184

C. Mbikëqyrësi Roli: kontrollim i respektimit të kontratës, verifikim i faturave dhe propozim i pagesave ndaj firmës si dhe dënimet: Punon në zyrën e Bashkisë nën përgjegjësinë e Departamentit të Shërbimeve Publike, përcakton përparësi dhe i parashtron nevoja të veçanta firmës (inerte, ngjarje, zhvendosje koshash...) në kornizë të buxhetit; përcakton statistika dhe kontrollon sasitë (shabllone(template) të reja + file excel) të dhëna mbi firmën (mirëmbajtja e koshave, orët e mbledhjes, rrugët, km, punonjësit etj) të dhënat e kryetarit të lagjes dhe kontrolluesit në gropën e plehrave; përgatit raporte javore e mujore për Bashkinë, mbështetet në raportet e kryetarit të lagjes, dhe statistika. Sasitë e shërbimit: kontrollimi dhe vërtetimi i faturave. Mungesa e cilësisë: kosha të papastruar, rrugë të pafshira, pika grumbullimi të papastruara, kosha të dëmtuar, hedhje jashtë gropës Propozon dënime para bashkisë, nëse është e nevojshme, mbështetë në kontratë, i raportet e kryetarit të lagjet dhe statistikë. vendos zvogëlimin a zhvendosjen e koshave, ose propozon rritjen e numrit nëse ka nevojë; përcakton propozimet e shpenzimeve të veçanta dhe ndihmon përgatitjen e buxhetit vjetor për Bashkinë, shpenzimet e veçanta nga buxheti (inertet, pikat e hapura...), blerje e koshave të rinj ndryshim i buxhetit vjetor. Statistikat Kontraktori duhet të mbajë një ditar për pikat e mëposhtme dhe t’i raportojë çdo muaj, në mënyrë shkresore dhe në mënyrë kompjuterike, mbikëqyrësit: Numrin e koshave të ngarkuar në secilën rrugë; orët e vërteta të grumbullimit, kohën ditore të nisjes së makinave, kohën e shkarkimit në gropë, kohën e kthimit në garazh; kilometrazhin ditor të secilës makinë; konsumin e karburantit dhe vajit për secilën makinë, veprimet e mirëmbajtjes dhe datat; numrin dhe itinerarin e rrugëve të makinave; listën e rrugëve të pastruara dhe të lara, orët në ditë të pastrimit e larjes mekanike; listën e punëtorëve dhe orarin e punës; inventarin mujor të koshave, rrugë për rrugë, me numër ID dhe gjendjen e tyre; zhvendosjen, mirëmbajtjen e koshave ose mungesën e tyre, koshat e larë: listën e koshave në fjalë (rruga, ID, numri), ndreqje të caktuara, data; raport sipas kërkesës tek kryetari i lagjes apo mbikqyrësi mbi mungesat e cilësisë apo sasisë. Në raportin mujor, kontraktori ia propozon ndryshimet mbikëqyrësit: Propozon shtimin e koshave ku duhet; propozon zvogëlimin e koshave ku duhet ose zhvendosjen e tyre; propozon shtimin e pikave të reja të grumbullimit; propozon gjithë mundësitë e përmirësimit të shërbimeve, rikuperimin e plehrave etj. Neni 45 KOMUNIKIMI DHE INFORMIMI I PUBLIKUT Bashkia Shkodër ka të drejtën dhe detyrimin të informojë publikun në lidhje me gjendjen e pastrimit, ecurinë e tij dhe të ndërmarrë me grupet e interesit inciativa monitoruese. Ajo ka detyrimin që të informojë publikun me anë të shtypit të shkruar dhe atij elektronik, si dhe të shpërndajë qytetarëve një dokumnet informativ, mbi mënyrën e funksionimit të këtij sistemi. Kontraktuesi në çdo moment duhet të informojë Bashkinë Shkodër me shkrim dhe të raportojë për situatën e pastrimit për zonën”B”, duke dhënë të gjitha hollësirat e nevojshme për

Anekset

këtë sistem shërbimi. 1.1

1.2

1.1

1.1 1.2

Neni 46 NEGOCIATAT PERIODIKE PËR KONTRATËN PAS ÇDO VITI Për vlerën që do të miratohet çdo vit, e korrektuar në bazë të inflacionit dhe në raste të negociimit për kushtet e reja që mund të lindin, të cilat do të përfshijnë reflektimin e çmimit të karburantit, dhe pagat minimale. Vlefta e kontratës mund të pësojë ndryshime nga viti në vit sipas vëllimeve të punës që shtohen ose zbriten. Transportimi i plehrave në vendin e ri të grumbullimit të mbetjeve në distancë rreth 15 km, e cila mund të realizohet në të ardhmen. Neni 47 ZGJIDHJA E MOSMARRËVESHJEVE Autoriteti Kontraktor dhe Operatori Ekonomik do të zgjidhin me mirëkuptim çdo mosmarrëveshje, që do të lind gjatë realizimit të kësaj kontrate. Në rast se nuk bien dakord atëherë do t’i drejtohen Gjykatës së Rrethit Shkodër. Neni 48 ADMINISTRIMI I ANEKS KONTRATËS Kontrata hartohet, admnistrohet dhe interpretohet sipas ligjeve të RSH. Kjo aneks kontrate bazohet në kontratën themelore të nënshkruar pas tenderit të dt.14.06.2008. Të dhënat për Operatorin Ekonomik, afatin, vlerën, burimin e financimit dhe periudhën e garancisë janë siguruar nga Njësia e Prokurimit, e cila ka ndjekur procedurën e zhvillimit të tenderit. Neni 49 VLEFSHMËRIA E ANEKS-KONTRATËS Kjo kontratë do të quhet e vlefshme duke filluar nga momenti i nënshkrimit nga palët. Kjo kontatë u hartua në pesë kopje, nga dy kopje për palët dhe një kopje për drejtuesin e projektit. PËR AUTORITETIN KONTRAKTOR Bashkia Shkoder Kryetari i Bashkisë PER OPERATORIN EKONOMIK Sipërmarrësi

185

FJALORI I TERMAVE Edukimi dhe Ndërgjegjësimi Publik – fushatat publike informuese për publikun ose përpjekje për informimin e tij; Depozitimi – depozitimi final i mbetjeve të ngurta urbane, të cilat nuk riciklohen apo ripërdoren, në landfille apo vendhedhje mbeturinash; Depozitim i përkohshëm – depozitimi i mbetjeve për një periudhë më të vogël se 1 vit, pa patur procese që ndryshojnë natyrën e mbetjes; Djegie e hapur – praktika e djegies së mbetjeve në vende të hapura; Depozitimi – depozitim i përkohshëm në varësi të grumbullimit; Grumbullim i diferencuar – grumbullimi bëhet i diferencuar në bazë të llojit dhe natyrës së mbetjes si dhe në funksion të specifikave të trajtimit; Grumbullimi – mbledhja e mbetjeve, përfshi depozitimin paraprak për qëllim transporti drejt impianteve të trajtimit të mbetjeve; Grupi i Zonës së Mbetjes – përfshin aktorët përgjegjës për koordinimin e aktiviteteve në rang rajonal; Grumbullimi në anë të rrugës – metoda e grumbullimit të mbetjeve shtëpiake, ku banorët apo bizneset i vendosin mbetjet në thasë/qese apo kontenierë jashtë pronës së tyre; Hierarkia e Manaxhimit të Mbetjeve – strategji ndërkombëtare për manaxhimin e mbetjeve të ngurta bashkiake duke venë theksin te strategjitë dhe programet për reduktimin e mbetjeve, rikuperimin dhe ripërdorimin e materialeve dhe trajtimin e mbetjeve; Impiante rikuperimi – çdo impiant apo facilitet që merret me trajtimin e mbetjeve për t’i përdorur ato si lëndë burimi për energji, riciklim, material dekompozues etj.; Impiantet e rekuperimit të materialit – një impiant apo sistem mekanik për ndarjen e mbetjeve; Operator - çdo person apo kompani që është përgjegjës për grumbullimin, transportimin, trajtimin ose depozitimin e mbetjeve; 186

Kosto Kapitale – (kosto e investimit) nënkupton të gjitha ato kosto direkte që nevojiten për zotërimin e pronave të patundshme, si toka, godina, përmirësime të vendit, makinerisë e pajisjeve; Kamion (teknologjik) - një mjet teknologjik që përdoret për grumbullimin dhe kompaktimin e mbetjeve të ngurta me densitet të ulët (urbane); Kompostimi– dekompozimi biologjik i materialeve organike si gjethe, barishte, mbetje ushqimore për përmirësimin e tokës; Kosto operative– është kosto direkte, që lidhen me operimin dhe mirëmbajtjen, programe apo impiante; Kamion transferimi – një kamion me kapacitet të madh për transportimin e mbetjeve nga stacioni i transferimit drejt vendit final të depozitimit; Kontrolli i mbetjeve – një proces i strukturuar zyrtar për përcaktimin e sasisë dhe llojit të mbetjes që prodhohet brenda një zone, lagjeje apo numri konsumatorësh; Kosh hedhurinash (rrugorë) – kosh i vogël, që vendoset për gjatë trotuareve,vendeve publike për grumbullimin e mbetjeve shtëpiake; Konsultime publike – procesi i informimit të personave të interesuar dhe diskutime të detajuara me ta me objektivin e sigurimit të mbështetjes nga ana e tyre; Presë – Një makinë/pajisje që shërben për kompresimin e mbetjeve të riciklueshme apo materialeve të tjera; Privatizimi – procesi i transferimit të shërbimeve ekzistuese nga sektori publik te ai privat; Partneriteti Publik/Privat – një jont-venture (bashkëpunim) midis sektorit publik dhe atij privat; Parandalimi – masa që duhen marrë para se një substancë apo produkt të kthehet në mbetje; Paketimi (ambalazhi) – të gjitha produktet të çdo lloj materiali apo forme të paketuara për mbrojtje nga kontaminimi, shpërndarja, nga lënda e parë deri te mallrat e përpunuara, nga prodhuesi deri te konsumatori; Parandalimi i Mbetjeve – programe, strategji dhe aktivitete, që parandalojnë materialet të kthehen në mbetje; Prodhuesi i mbetjes – çdo person, aktiviteti i të cilit prodhon mbetje (prodhuesi i parë i mbetjes) ose një person i cili kryen parapërpunimin, duke kombinuar aktivitetin e tij edhe me veprime që ndryshojnë natyrën e mbetjes. Landfill Sanitar – një vend grumbullimi mbetjesh të ngurta ku përdoren teknikat sanitare (ngjeshja e mbetjeve dhe mbulimi); Landfill – Një vend depozitimi për mbetjet duke i groposur ato në tokë; Mbetje të biodegradueshme (organike) – përfshin mbetje nga kopshtet e parqet, mbetje ushqimore nga shtëpitë, restorantet, hotele apo supermarkata që prodhojnë mbetje ushqimore; Mbetje Industriale – mbetje e ngurtë me prejardhje nga aktivitetet industriale; Manaxhim i Integruar i Mbetjeve të Ngurta – procesi i manaxhimit të mbetjeve të ngurta ku përfshihen të gjitha etapat, nga gjenerimi deri te depozitimi; Mbetje të ndërtimit dhe shkatërrimit – mbetje të ngurta që rezultojnë nga veprimtari ndërtimi dhe shkatërrimi; Mbetje inerte – përfshihet çdo mbetje e ngurtë, e cila nuk pëson ndonjë transformim të dukshëm kimik apo biologjik; Mbetje tregtare – mbetje e prodhuar nga aktivitete tregtare nga dyqane, zyra, restorante etj. Manaxhimi i mbetjes – grumbullimi, transporti, rikuperimi i mbetjes, përfshi mbikëqyrjen e operacioneve për trajtimin e mbetjeve dhe vendgrumbullimeve; përfshi veprimtaritë financiare; Manaxhimi i Mbetjeve të Ngurta – kontrolli sistematik mbi gjenerimin, grumbullimin, depozitimin, ndarjen, përpunimin, riciklimin, rikuperimin dhe depozitimin final të mbetjeve;

187

Mbetje të Ngurta Bashkiake – mbetje e ngurtë nga aktivitetet komerciale apo rezidenciale e gjeneruar brenda një komuniteti; Mbetje Shtëpiake (nga familjet) – çdo mbetje shtëpiake që vjen nga familjet; Mënjanim – Programe, strategji dhe aktivitete, të cilat mënjanjojnë materialet për t’u shndërruar në mbetje; Minimizimi i Mbetjeve – veprime të ndërmarra për reduktimin e sasisë së materialeve përpara se ato të trajtohen si mbetje; Materiali mbetës – ajo pjesë e mbetjes, e cila mbetet pas procesit të trajtimit të mbetjes, p.sh., pjesa e materialit që mbetet pas dekompozimit të mbetjes; Mbetje të rrezikshme – çdo mbetje e cila paraqet rrezikshmëri për shëndetin publik dhe mjedisin; Ndarja e mbetjeve në burim- Sistem apo skemë e grumbullimit të materialeve të ndara që në burim (shtëpi dhe/ose njësi biznesi); Ndarja në anë të rrugëve– përfaqëson grumbullimin e materialeve të veçuara te pikat e grumbullimit të mbetjeve, të cilat ndodhen në anë të rrugëve, udhëkryqeve, brenda lagjeve apo qendrave komerciale; Rikuperimi – çdo aktivitet, qëllimi primar i të cilit është përdorimi i mbetjes për një aktivitet të dobishëm, duke zëvendësuar materiale që do të kryenin të njëjtin funksion; Riciklimi – procesi, sipas të cilit, mbetjet transformohen në produkte të reja; çdo aktivitet nëpërmjet të cilit mbetjet përpunohen në produkte, materiale apo substanca që përdoren për qëllimin fillestar apo qëllime të tjera; Ripërdorimi – çdo aktivitet, nga i cili mbetjet apo përbërje të tyre ripërdoren për të njëjtin qëllim që ishin krijuar; STOP & GO – një proces i përsëritur i grumbullimit të mbetjeve- stop për të zbrazur kontenierët dhe vazhdimi më pas drejt pikave të grumbullimit; Stacionet e Transferimit – një impiant/stacion ku mjetet e grumbullimit lëshojnë mbetjet dhe më pas ngarkimi i tyre në mjete të tonazhit më të madh, duke vazhduar drejt vendeve të depozitimit final; Skemat e Ndarjes Parësore të Mbetjeve – konsistojnë në sistemin e ndarjes dhe grumbullimit të mbetjeve dhe në infrastrukturën e grumbullimit të mbetjeve të diferencuara që në burim apo afër vendgrumbullimeve publike të mbetjeve; Shllami – Likuid që gjenerohet pasi mbetja bie në kontakt me ujin ose me ndonjë likuid, që depërton në kontenier apo në landfill; Sistemet sekondare të grumbullimit – qendra grumbullimi apo riciklimi, të cilat shërbejnë si ndihmëse të sistemit kryesor të grumbullimit (pranimi, depozitimi i përkohshëm dhe ndarja e mëtejshme); Transporti – e gjithë gama e aktiviteteve përfshi ngarkimin, transportin, shkarkimin dhe shërbimet për mirëmbajtjen dhe operimin e mjeteve të transportit; Të riciklueshme – komponentë të mbetjeve të ngurta, të cilat vazhdojnë të ruajnë veti fiziko-kimike të cilat i bëjnë ato të ripërdorshme; Trajtimi – rikuperimi i mbetjeve, përfshi përgatitjen për rikuperim apo depozitim; Tarifa e shkarkimit – një tarifë që aplikohet për shkarkimin e mbetjeve në stacionin e transferimit, te impianti i trajtimit dhe vendi i depozitimit; Vendshkarkimi (vende të dorëzimit)- një vend i caktuar nga NjQV-të për depozitimin e mbetjeve të veçanta si të riciklueshme, inerte etj., këto mbetje sillen nga konsumatorët drejtpërdrejt në këto qendra; Vend grumbulli mbetjesh i hapur – një metodë e pakontrolluar depozitimi mbetjesh; Qelizë – sipërfaqe e landfillit sanitar që përdoret për depozitimin e mbetjeve të ngurta urbane; 188

REFERENCAT DHE BURIMET European Commission Environment DG (2003): Preparing a Waste Management Plan- A methodological guidance note, 2003, European Topic Centre on Waste and Material Floës Co-Plan, (2010): Politika e Mbulimit te Kostos ne Sherbimin e Manaxhimit te Mbetjeve te Ngurta Urbane. Politikendjekes apo Politikeberes! Co-PLAN dhe POLIS 2010 Cointreau Levine S. and Coad, A. (2000);]: ‘Private Sector Participation in Municipal Solid Ëaste Management Part II’ SKAT, 2000 Co-PLAN dhe Bashkia Fier (2010): Plani i Lokal i Manaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Urbane, Bashkia Fier Co-PLAN dhe Bashkia Koplik (2011): Plani Lokal i Manaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Urbane, Bashkia Koplik Co-PLAN dhe Bashkia Puke (2011): Plani Lokal i Manaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Urbane, Bashkia Pukë Co-PLAN dhe Komuna Velipoje (2011): Plani Lokal i Manaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Urbane për zonën e Plazhit, Komuna Velipojë EPA (1995): Public Education and Involvement– Decision Maker’s Guide to Waste ManagementVolume 2 FAS and NDP, (2002): Construction and demolition waste management- Handbook. http://www. ncdëc.ie/html/documents/FAS_CIFHandbookonConstructionandDemolitionWasteManagement.pdf Hoornweg D., Thomas L., Otten L. (1999): Composting and It’s Applicability in Developing Countries, The International Bank for Reconstruction and Development/THE WORLD BANK 189

INPAEL dhe MMPAU (2011): Strategjia Kombëtare e Mbetjeve, Publikuar në Fletoren Zyrtare me 17 January, 2011 INPAEL dhe MMPAU (2011): Ligji për Manaxhimin e Integruar të Mbetjeve, Publikuar në Fletoren Zyrtare (No. 10463 Date 22.09.2011) Karagiannidis, A. Antonopoulos, I, Tsatsarelis, T. (2000): Statistical analysis and risk assessment of open dumps in the Hellenic coastal prefecture of Iaconia’, Article of the Department of Mechanical Engineering, Aristotle University of Thessaloniki Schübeler P.(1996): Conceptual Framework for Municipal Solid Waste Management In Low-Income Countries, Working Paper No. 9, SKAT (Swiss Centre for Development Cooperation) The Urban Institute (2003): Manuali për Kostot dhe Tarifat për Pastrimin e Rrugëve dhe Mbledhjen e Mbeturinave, USAID-Asistenca Teknike per Pushtetin Vendor në Shqipëri, Projekti i UI 06901-013, Tetor 2003 The Danish Co-operation for Environment and Development (DANCED), (2002): Solid Waste Tariff Setting Guidelines for Local Authorities Wilson D., Whiteman A., Tormin A. (2000): Strategic Planning Guide for Municipal Solid Waste Management, 2000 International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank URI/HSIC/ Bashkia Lezhë (2011): Plani për Manaxhimin e Qendrës së Ndarjes të Mbetjeve të Riciklueshme (QNMR), në Bashkinë Lezhë, 2011 Zurbrügg C. (2003): Municipal Solid Waste Management Defining the Baseline, SANDEC

190

191

192