Bemiddeling voor iedereen

Bemiddeling voor iedereen

Rudy Vandamme en Diana Evers

Entos V.O.F. Deventer www.entos.nl info@entos.nl

Redactie: Anja Coppens Lay-out en omslag: Walda Verbaenen

CIP-gegevens ISBN 978-90-77458-05-1 NUR 740, 808 2de druk Trefwoorden: bemiddeling, mediation, relaties, coaching

Š 2008 Uitgeverij Entos VOF, Deventer Š Uit deze uitgave mag uitsluitend iets verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, opnamen, of op welke andere wijze ook, hetzij chemisch, elektronisch of mechanisch, na voorafgaande, schriftelijke toestemming van de uitgever

VOORWOORD Eerst schreef ik ‘Coaching voor Iedereen’. Het is een voltreffer. Mensen zijn enthousiast over dit soort ‘voor iedereen’-boekjes. Ik weet waarom. Het is eenvoudige taal. Het is een mooie boodschap. Je kunt er direct mee aan de slag.

Het is geschreven in één beweging. Schrijven is net zoals spreken: soms vloeit het, soms niet. Maar door te oefenen, ben ik niet zo afhankelijk van het toeval. Dat is ook zo voor gesprekken. Er valt iets te leren.

Oefenen helpt om bedachtzaam met woorden om te gaan. Het helpt om te beseffen hoe belangrijk het ontmoetingsaspect is overal waar mensen iets met elkaar willen gaan doen.

Diana Evers is mijn collega. We praten vaak over relaties, over ontwikkeling en over verschillen. Steeds opnieuw krijgen we contact met wat er volgens ons nodig is om gelukkig te zijn in relaties en samenwerking. Voor ons is dat geen technische zaak. Het gaat niet over dé methode, wel over een keuze. Het is de keuze om steeds in dialoog te gaan en te vertrouwen dat de verbinding veerkrachtig genoeg is om haar gepaste vorm te vinden.

Om onze visie uit te drukken, hebben wij gekozen om een woord te gebruiken dat tegenwoordig een beetje vreemd klinkt. Vroeger werd het echter veel gebruikt. Het woord is ‘middelen’, ‘wij middelen’. Middelen is een gesprek waarin je samen over een verschilpunt praat.

Daarbij maak je de keuze om elkaars standpunt, gevoel, belang en inzet te erkennen. Als die erkenning goed gebeurt, is er meer kans dat je er samen uitkomt. Eerst wederzijdse erkenning van de standpunten en dan praten over oplossingen!

Met deze methode kun je zelf aan de slag gaan met partners, familie, jongeren, buren, collega’s, leidinggevenden, medewerkers, enzovoort.

Dat is ons doel: om de schoonheid en de kracht van het middelen on-

der zoveel mogelijk mensen te verspreiden. We hopen dat het dan preventief werkt. Als het dan toch gebeurt dat je verschilpunt een conflict wordt en leidt tot het stoppen van een relatie of samenwerking, dan hopen we dat dit in vrede kan gebeuren.

Bemiddelen, ook wel mediation genoemd, is een gesprek onder leiding van een geschoold iemand. De bemiddelaar of mediator, helpt je middelen over een verschilpunt. Daarom is middelen de basis van elke bemiddeling.

Om dit boek tot stand te brengen, hebben we intensief ‘gemiddeld’. Er is heel wat heen en weer gegaan. Welk lettertype past bij het boekje?

Welke cover is geschikt? Hoe gaan we het verspreiden? Je kunt je niet voorstellen hoe intensief dit teamgebeuren is: de auteurs, het redigeren van Anja Coppens, de lay-out van Walda Verbaenen, de productie en distributie van Siebren van Hoog. Wat onze beoordeling achteraf ook moge zijn, terwijl ik dit schrijf, kan ik alleen maar constateren hoe we onder elkaar leren om meningen uit te wisselen, naar elkaar luisteren, feedback geven en feedback ontvangen.

Het is altijd mooi om die mensen te eren die noodzakelijk waren voor het realiseren van dit product. Elkaar eren en op basis daarvan dialogiseren, dat is de essentie van met elkaar middelen.

Rudy Vandamme

Inhoud Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 I

De essentie van het middelen. . . . . . . . . . . . . . . . . 18

II

DE METHODEN VAN HET MIDDELEN. . . . . . . . . . . . . . . 39

III

DE HOUDING VAN HET MIDDELEN . . . . . . . . . . . . . . . . 76

IV

HET WERK VAN DE BEMIDDELAAR .

. . . . . . . . . . . . . . .

95

BIJLAGE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Het verhaal van Diana en Rudy .

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

121

Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

Inleiding Hou je van verschillen?

Maak je graag verbinding met anderen via een gesprek?

Hou je van omgaan met conflicten en ruzies?

Ben je zelf ook al eens in een vervelend conflict verwikkeld geweest?

Weet je van jezelf dat je anderen soms kwetst omdat je niet bekwaam bent om met verschillen om te gaan?

Ons uitgangspunt is dat iedereen de methode van het middelen kan toepassen. We gaan ervan uit dat je autodidactisch bent en de hier voorgestelde methode wilt leren toepassen. Met een beetje goede wil kun je zelf aan de slag om de kwaliteit van de ontmoeting met anderen en het omgaan met verschillen adequaat aan te pakken. Een handleiding hierbij kan nuttig zijn.

Deze introductie tot middelen en bemiddelen gaat in de eerste plaats over hoe je de principes zelf kunt toepassen. Lukt dat niet, dan kun je de hulp van een bemiddelaar inroepen.

Middelen doe je onder elkaar. Bemiddelen doe je in aanwezigheid van een bemiddelaar.

De inzichten en methoden die we hier naar voren brengen, worden gestaafd door wat er in de praktijk van de bemiddelaar werkt, door wat er in relatietrainingen gebeurt en door wat we in ons leven ervaren.

1 I Een

nieuwe betekenis, een nieuw woordgebruik Middelen en bemiddelen zijn oude woorden die een nieuwe betekenis hebben gekregen. Het zijn nu werkwoorden die een specifiek soort gesprek aanduiden. Deze gesprekken zijn bedoeld om verschillen en conflicten aan te pakken door er samen over te praten. Het is een manier van spreken die een resultaat heeft: er gebeurt iets positiefs met de verschillen en met het conflict. Verschillen worden niet weggewerkt of opgelost, maar krijgen een plek. Met een beetje goede wil van de betrokkenen leiden deze gesprekken tot een constructief en leerrijk gebruik van de verschillen. Het samenleven en de samenwerking worden rijker en vlotter.

Middelen en bemiddelen zijn iets anders dan onderhandelen, oplossen, conflicten hanteren of coachen. Evenmin is de bemiddelaar een tussenpersoon die je helpt om iets te bereiken.

Dit boekje is bedoeld om in eenvoudige taal zowel het idee als de methode van het middelen en bemiddelen uit te leggen.

We maken bewust een onderscheid tussen middelen en bemiddelen.

Bemiddelen impliceert een derde persoon, de bemiddelaar, die anderen helpt om het gesprek te voeren. ‘Be-‘ is daarbij het voorvoegsel dat zegt dat de be-middelaar iets doet. Hij of zij creëert een gespreksruimte waarin de partners actief met elkaar aan de slag kunnen gaan. De term ‘middelen’ wordt in ons taalgebruik nog niet als werkwoord gehanteerd. Toch is het onderscheid met bemiddelen helder: middelen doe je als je de methode toepast zonder tussenkomst van een derde.

We zullen in de tekst de schrijfwijze be-/middelen gebruiken als we het hebben over beide vormen: zowel met een derde, als zonder derde persoon. In de andere gevallen hebben we het specifiek over middelen of over bemiddelen.

Het middelen en bemiddelen kan in tal van situaties toegepast worden. Relaties, samenwerking, samenleven vind je immers overal. Met relaties bedoelen we niet alleen privé-relaties. Het gaat ook over hoe je samenwerkt met collega’s, hoe je leidinggeeft, hoe je omgaat met je familie, met je buren, enzovoort. Als je in de tekst het woord ‘relatie’ leest, dan gaat het over de ruimste zin van het woord. Indien het enkel gaat over intieme relaties, dan hebben we het over een ‘liefdesrelatie’.

Zo gebruiken we ook liever de woorden ‘partner’, ‘betrokkenen’ of ‘deelnemer’ dan het woord ‘partijen’. Een partij roept het beeld op dat je gescheiden bent. Het woord heeft iets hards. Je merkt het al: wij zijn taalgevoelig. We gebruiken graag constructieve taal die drager is van een inspiratie.

Nog een laatste term: we gebruiken het woord ‘kwestie’ om het onderwerp te benoemen waarover het gaat. Be-/middelen gaat altijd over een bepaalde zaak waarover geen eensgezindheid is.

Begrip

Omschrijving

Be-/middelen

middelen en bemiddelen

Middelen

zonder aanwezigheid van een derde een gesprek voeren over een onderwerp waarover je verschilt van mening, gevoel of gedrag.

Bemiddelen

een onafhankelijke buitenstaander stimuleert het middelen.

Relatie

elke vorm van verbinding, dus ook samenwerkende collega’s, familieleden onder elkaar, buren, klant-leverancier, enz.

Betrokkenen

zij die met elkaar een conflict hebben.

Kwestie

het onderwerp waarover je van mening verschilt.

2 I Historische

oorsprong

De bemiddelingsmethode kende tijdens de jaren zestig een echte opleving. Toen liep het werk van de rechters in Amerika een grote achterstand op. Dossiers stapelden zich op. Er was behoefte aan een alternatief. Het werk van de rechters moest verlicht worden. Voortaan mochten ‘mediators’ zaken beslechten. Vandaar ook de naam ‘Alternative Dispute Resolution’, afgekort ADR en vertaald als ‘buitengerechtelijke geschiloplossing’. Kortom, op een alternatieve manier conflicten oplossen; niet langer via gerechtsprocedures.

De mensen die veertig jaar geleden mediation promootten en de experts die we nu kennen, vertrekken in hun gedachtegang steeds vanuit het feit dat er een conflict is dat weggewerkt moet worden. Het is begrijpelijk dat, als je met een conflict zit, je een methode zoekt om dat conflict op te lossen.

Veel boeken over bemiddelen gaan uitsluitend over conflicten. De specialisten terzake stellen een methode voor om iets op te lossen.

Daarin onderscheidt bemiddeling zich van andere manieren van oplossen, zoals naar de advocaat stappen, de rechter laten oordelen, er een adviseur bij halen, naar een relatietherapeut gaan. In de bemiddelingen van het eerste uur ging het vooral over ‘problem solving’. Het is de aanpak om de betrokken mensen te engageren om op een rationele wijze naar het conflict te kijken en er zelf oplossingen voor te verzinnen.

10

3 I Ons

vertrekpunt: een ontmoetingsgesprek

Onze visie is dat de bemiddeling bij een conflict van dezelfde orde is als een diepgaand ontmoetingsgesprek. In een dergelijk gesprek sta je open om de ander in zijn anderszijn te leren kennen. We zeggen het met de volgende stelling: een bemiddelingsgesprek is geen oplossingsgesprek, maar een ontmoetingsgesprek. Door te ontmoeten, leer je de ander kennen in zijn belangen en verlangens. Bovendien ontstaat er door de attitude van het ontmoeten een sfeer van welwillendheid. Dat maakt het mogelijk dat er oplossingen gevonden KUNNEN worden. Wie al bemiddeld heeft, weet dat de oplossing soms voor de hand ligt. Maar vanuit een emotionele reactie en door de harde opstelling KAN men de oplossing niet zien of aanvaarden. Kortom: eerst ontmoeten, dan oplossen.

Een ontmoetingsgesprek is een gesprek waarin je elkaar zonder oordeel begrijpt. Een be-/middelingsgesprek is net hetzelfde, maar het onderwerp verschilt: het gaat over iets dat gevoelig ligt. De bedoeling van bemiddeling is om dat wat moeilijk ligt in een normaal gesprek te behandelen. Wij stellen dat het be-/middelingsgesprek een variant van het ontmoetingsgesprek is.

Middelen is het inzetten van de kracht van een authentieke ontmoeting om verschillen een plek te geven in de relatie.

De uitdaging is om met een zo groot mogelijke ‘normaalheid’ een gesprek te voeren over een pijnlijk conflict. Dat is een uitdaging. In een conflict ben je gekwetst. Je voelt je niet erkend. Je bent ontgoocheld of kwaad. Je verdedigt je standpunt waardoor je nog moeilijk kunt luisteren. Je emoties nemen het over. Je durft geen feedback geven, je bent bang om te kwetsen, je staat op scherp, enz.

11

Middelen is met elkaar praten. We proberen elkaar te begrijpen, praten bij, leren elkaar kennen. Je kunt het een gesprek noemen om dingen duidelijk te maken. Het is een ontmoetingsgesprek over verschillen.

12

4 I Draagkracht

ontwikkelen

De meeste mensen willen leren middelen op een moment waarop dat noodzakelijk is, namelijk wanneer ze betrokken zijn bij een conflict. Ze hebben dan het gevoel dat het de beste keuze is om in dialoog te gaan, eerder dan er een derde bij te roepen of te doen alsof er niets aan de hand is.

Vaak verzamelt iemand dan moed om het gesprek op een constructieve manier aan te gaan. Soms valt dit gesprek mee. Vaak valt het ook op een pijnlijke manier tegen. Soms kan het gesprek binnen enkele seconden bijzonder emotioneel worden. De ander reageert niet zoals je verwacht had of je weet niet goed wat je moet zeggen. Er is vaak voldoende goede wil, maar meestal ontbreekt het aan vaardigheden.

Soms wordt er van een bemiddelaar verwacht dat hij/zij de betrokkenen met elkaar in gesprek brengt, terwijl de betrokkenen zelf nog nauwelijks over hun gevoeligheden gepraat hebben. Op dat moment verwacht je wel heel veel van een buitenstaander.

De les: wacht niet om te leren middelen tot je in een geĂŤscaleerd conflict verwikkeld bent. Hoe verder het conflict escaleert, hoe moeilijker het is om de communicatieve dialoog aan te gaan. Het enige wat werkt, is dat je zelf dingen leert, liefst lang voordat er zich een moeilijke situatie voordoet. We koesteren hetzelfde idee rond fysieke gezondheid: beter anticiperen en preventief werken, dan naar de dokter te moeten gaan. Je hebt meer kans op genezing en herstel als je een stevige draagkracht hebt opgebouwd. Sterker nog: je zult veel minder snel ziek worden. Wat voor lichamelijke gezondheid geldt, gaat ook op voor relaties. Er is draagkracht nodig. Vaardigheden en een juiste attitude zullen je aanzienlijk helpen.

13

Hoe onderbouw jij je relatie? Wat doe jij om je relatie in een vermogende stemming te brengen en te houden? Vaak wordt gedacht dat het volstaat om verdraagzaam en liefdevol te zijn om moeilijke momenten te overwinnen. Of je draagt zorg voor je relatie door samen dingen te doen, samen kinderen te hebben, een huis te bouwen...

Je kunt echter ook draagkracht ontwikkelen door in gesprek te gaan.

Daarover gaat het in dit boekje. Op rustige momenten is het makkelijker om te oefenen in de vaardigheden van het ontmoetingsgesprek en meer specifiek in het omgaan met verschillen. Lang voordat iets escaleert, kun je het ontmoetingsgesprek een plek geven in je relatie.

Het is bij gewone verschillen dat je nieuwsgierig kunt worden naar hoe de ander in elkaar zit. Je hebt dan een basis gelegd, zowel in de kennis van elkaar, als in je bekwaamheid om dit soort gesprekken te kunnen voeren.

Naast gespreksvaardigheden, is er de attitude. Heb je al samen nagedacht over verschillen en conflicten? Heb je al met je partner gesproken over wat je zult doen als het eens moeilijk gaat of als jullie wegen uit elkaar gaan? We hebben het hier niet zozeer over juridische contracten, maar over het belang van een samenspraak in hoe je dingen ziet en welke spelregels je hanteert. Je kunt bijvoorbeeld stellen dat je verschillen niet uit de weg zult gaan, maar dat je verschillen creatief wilt inzetten om de relatie boeiend te maken.

Als je op die manier preventief te werk gaat, dan doe je iets wat veel mensen niet doen. Meestal zijn we geneigd het niet over falen te hebben wanneer alles goed gaat. We genieten meestal van gelijkenissen of van verschillen die we leuk vinden. De minder leuke dingen negeren we omdat dit ons geen prettig gevoel heeft. We stellen weinig vragen aan elkaar, we geven weinig feedback, we zijn niet assertief, we durven niet benoemen op welke manier de ander anders is, we nemen geen tijd voor een gesprek rond gevoelens, enz.

Middelen is daarom in essentie de keuze om niet voor verschillen te vluchten. Het is de keuze om verschillen in te voeren als een gewoonte

14

in het samenleven. De kern van onze bemiddelingsfilosofie herken je hier al: het aanvaarden en constructief gebruiken van verschillen. Het maakt niet uit of er rond een verschil een geschil of conflict is. Je kiest ervoor om verschillen te zien, ze boeiend te vinden en ze je te laten uitdagen, creatief te zoeken welk effect ze hebben. Vandaar dat het middelen voor de volgende drie dingen ingezet kan worden: 1. Het oplossen van conflicten en geschillen.

2. Het constructief gebruik maken van verschillen.

3. Elkaar in het anders zijn leren kennen.

Waar het hier dus over gaat, is de relationele draagkracht die opgebouwd wordt via gesprek en ontmoeting. Deze bestaat uit de draagkracht van de individuen en de draagkracht van het Wij. Niet door samen dingen te doen, maar vooral door samen in gesprek te gaan, door elkaar te zien en te erkennen. Dat is erg nieuw. Onze boodschap is daarom: leer de gespreksvaardigheden en reactiewijzen om allerlei gebeurtenissen van het leven op te vangen zodat de verschillen de relatie verrijken in plaats van bedreigen.

De uitdagingen van het middelen Hoe kunnen we zo spreken dat verschillen een bron van rijkdom worden?

Hoe kunnen we conflicten een plaats geven binnen ons denken over liefde?

Hoe kunnen we, zonder tussenkomst van een derde, een gesprekstijl aanleren die verschillen positief gebruikt?

15

5 I De

opbouw van dit boek

De opbouw van dit boek is een weerspiegeling van onze visie: we hebben het eerst uitvoerig over middelen, pas daarna over bemiddelen.

Hoofdstuk I: De essentie van het middelen.

Hier ontwikkelen we onze visie over middelen. Het gaat over een diepe betekenis en een specifiek soort doel.

Hoofdstuk II: De methoden van het middelen.

In dit hoofdstuk vind je de belangrijkste opsomming van de verschillende dingen die je kunt doen om te middelen. Pas als deze verschillende methoden samenkomen, ontstaat er een ontmoetingsgesprek rond verschillen.

Hoofdstuk III: De houding van het middelen.

Methoden werken niet als je niet tegelijk een nieuwe houding aanneemt rond omgaan met verschillen. In dit hoofdstuk vind je de overtuigingen en aannames om het goed te doen. Ze bieden meteen een stuk inspiratie om een levensfilosofie uit te bouwen.

Hoofdstuk IV: Het werk van de bemiddelaar.

Vanuit onze visie over middelen volgt een visie over het beroep van bemiddelaar. Hier vind je essentiĂŤle competenties die een bemiddelaar inzet om mensen te helpen middelen.

In de bijlage vind je twee toepassingen: de ScheidingsSchool en bemiddelen in arbeidsrelaties.

16

Besluit: startpunten 1. Je kunt middelen zonder bemiddelaar erbij.

2. Middelen is een ontmoetinggesprek met verschillen als onderwerp.

3. Middelen doe je in een relatie of samenwerking, liefst vanaf het begin.

4. Bij voorkeur leer je middelen in situaties waarin de verschillen nog niet geĂŤscaleerd zijn tot conflicten.

5. Middelen is toepasbaar in privĂŠ-relaties, maar ook op het werk, in gemeenschap en familie.

6. Een bemiddelaar kan helpen bij het middelen.

17