JCK Magazine

jck

magazine TIJDSCHRIFT VAN HET JOODS CULTUREEL KWARTIER

1 JANUARI - 30 APRIL 2018

FOTOGRAAF MARIA AUSTRIA

Passie en perfectie INTERVIEW MET HANS VAN MANEN CHRISTIAN BOLTANSKI ODE AAN DE JEUGD ONDERTUSSEN IN DE KWEEKSCHOOL WERKPLAATS VAN EN VOOR KUNSTENAARS

advertentiepagina

inhoud

en verder 5 Voorwoord Emile Schrijver 6 Plein Bijblijven met nieuwtjes in en rondom het Joods Cultureel Kwartier 14 Mijn favoriet Een medewerker vertelt over een favoriet object 17 Interview Hans van Manen 23 Portret Hanny Michaelis 24 Portugese Synagoge Kaarslichtconcerten 34 Museumshop Boeken en cadeautjes 37 Agenda Joods Cultureel Kwartier Concerten en lezingen 40 Verwacht Verwachte exposities 41 Recept en Vrienden Hamansoren en Ruud van Empel 42 Kinderpagina Over Poeriem en de agenda

Overzichtstentoonstelling Maria Austria

Christian Boltanski

Een overzichtstentoonstelling van Maria Austria (1915-1975), een van de belangrijkste fotografen van Nederland in de vorige eeuw.

De Franse Christian Boltanski (1944) is een internationaal gevierd kunstenaar.

In 2018 is zijn kunstwerk Monument (1989) te zien in het Kunstkabinet.

8

18

26

30

Stichting Ondertussen

Buren van het Joods Historisch Museum

Zo’n dertig kunstenaars werken op de drie etages boven het Nationaal Holocaust Museum.

Hier biedt Stichting Ondertussen (gevluchte) kunstenaars een ‘tussenruimte’ om samen te werken.

Woningbouwcomplex de Halve Wereld grenst al ruim dertig jaar aan het Joods Historisch Museum. Door de jaren heen is er een bijzondere band ontstaan.

JCK magazine

3

vrienden

JCK Magazine 1, jaargang 27 Januari-april 2018 Dit magazine is een uitgave van het Joods Cultureel Kwartier in samenwerking met Uitgeverij Intermed in Groningen.

Redactieadres Joods Historisch Museum Postbus 16737, 1001 RE Amsterdam info@jck.nl Hoofdredactie Barbara Reuten Aan dit nummer werkten mee Moncef Beekhof, Hetty Berg, Daniël Bertina, Liesbeth Bijvoet, Anne-Maaike Ekkelkamp, Suzanne Grünfeld, Steffan Haans, Jacqueline Hartgers, Sara Jacobs, Anton Kras, Marije van der Laan, Peter Lange, Kemal Rijken, Emile Schrijver, Deborah van der Schaaf, Caspar Stalenhoef, Sara Tas, Margreet Udo, Roland Vos, Eric Wendel, Bernadette van Woerkom Basisontwerp Marinka Reuten Vormgeving Marinka Reuten, Coby Joustra Fotografie Monique Kooijmans, Peter Lange, Michiel van Nieuwkerk Oplage 13.000 Uitgever Uitgeverij Intermed Groningen Johan van Zwedenlaan 11 9744 DX Groningen 050-3120042 info@intermed.nu / www.intermed.nu advertentieverkoop/opmaak: verkoop@intermed.nu, studio@intermed.nu Druk Nieuwsdruk Nederland De uitgever is op geen enkele wijze aansprakelijk voor zetfouten, redactionele fouten of voor de werkzaamheden van de drukker. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Al vanaf € 25,- kunt u vriend worden van het Joods Historisch Museum. U krijgt gratis toegang tot het Joods Cultureel Kwartier en ontvangt drie keer per jaar het JCK Magazine. U kunt ook op andere manieren steunen, o.a. via een periodieke uitkering of een fonds op naam. Meer informatie: (020) 5310315 vrienden@jck.nl.

Rekeningnummer Stichting Vrienden JHM: ABN-Amro Bank: NL17ABNA0416079814.

Bic: ABNANL2A Foundation for the Jewish Historical Museum in Amsterdam, Inc. Capital One Bank, USA account-number 3124-04530-7 Tax exempt-number of the Foundation: 13-3329464

ISSN 2468-760X © 2018

De Stichting Vrienden is door de belastingdienst aangewezen als algemeen nut beogende instelling.

De fondsen op naam die door de Stichting Vrienden van het JCK worden beheerd: Aankoopfonds Fotografie – Joël Cahen Kunstkabinet Fonds - Familiefonds Gompen – Ankie Hak Fonds - Van Hessen Fonds Marcelle Hertzdahl Fonds - Hans & Elly Jaffé Fonds – Fonds Kattenburg 826 - Fonds ter nagedachtenis van Socher Kirzner, Fania Kirzner-Shusterman en Leo Shuman Helmuth Mainz & Lore Bachararch Fonds - Prof. dr. Herman Musaph Fonds - Inge & Alfred Nijkerk-von der Laden Fonds – Nora Salomons Fonds Margot Rehfisch en Fiep Westendorp Fonds – Tim Uppelschoten Fonds - Johanna Rebecca Wolff Fonds - Het Joshua, Mila, Sari, Badu, Isi en Mace de Swaan Fonds Met dank aan Edli Foundation - Stichting Dorodarte Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum

Beeld omslag Ellen Edinoff, 1965.

Collectie Joods Historisch Museum.

Gekocht met steun Moos Cohenfonds © Maria Austria / MAI

Rectificatie In het vorige JCK Magazine (sept-dec) stond een verkeerde afbeelding bij een beschrijving van het schilderij Dorpsstraat in de zon (1912) van Mommie Schwarz.

Dit is de juiste afbeelding.

voorwoord

Foto: Monique Kooijmans

advertentiepagina

colofon

Ode aan de jeugd Terwijl het publiek in de rij staat om naar het grandioze Leven? of Theater? van Charlotte Salomon te kijken, openen we op 26 januari een overzichtstentoonstelling met het werk van fotograaf Maria Austria. Een van de trekpleisters in deze tentoonstelling is een serie foto’s van het Achterhuis, gemaakt in de jaren vijftig toen het pand nog in aanmerking leek te komen voor sloop en er nog geen rijen toeristen voor de deur stonden. Maar ook haar andere foto’s zijn zeer de moeite waard. Choreograaf Hans van Manen vertelt in dit magazine over hoe het was om voor haar te poseren.

Internationaal gevierd kunstenaar Christian Boltanski heeft de komende maanden een solotentoonstelling in de Oude Kerk in Amsterdam.

Tegelijkertijd laten wij in het Kunstkabinet zijn kunstwerk Monument zien; een ode aan de jeugd en een reflectie op zijn eigen complexe jeugd.

Lees er verder over in dit magazine.

Niet alleen binnen de muren van het Joods Cultureel Kwartier is er veel moois, ook om ons heen worden interessante dingen gemaakt.

Zo werkt Stichting Ondertussen op de etages boven het Nationaal Holocaust Museum i.o. aan bijzondere projecten die verleden en heden verbinden. Het is een bonte verzameling van kunstenaars die een verhaal hebben en dat op creatieve wijze delen.

Komt u zoveel als u kunt en zo vaak als u wilt, dan zorgen wij dat u zich elke keer weer zult verbazen.

Emile Schrijver algemeen directeur

plein

Alice Cohn

Jewish Rescuer’s Citation

Emanuel de Witte

Meester van het licht

Amsterdam Machzor, ca. 1250

Amsterdamse Machzor

Bijzonder cultureel erfgoed In 2017 is het Joods Cultureel Kwartier de trotse gedeelde eigenaar geworden van het Amsterdamse Machzor. Dit verluchte middeleeuwse gebedenboek is rond 1250 in Keulen geschreven en bevat gebeden en gezangen voor bijzondere sjabbatvieringen en een groot aantal feestdagen.

Het is met hulp van de over­ heid, fondsen en particulieren gekocht van de Hoogduitsjoodse gemeente van Amster­ dam. Het handschrift was sinds in 1669 in het bezit van de joodse gemeente en in gebruik in de Grote Synagoge.

Vanaf 1955 was het al in bruikleen gegeven aan het Joods Historisch Museum.

Het handschrift is verworven samen met MiQua: LVR-Jüdi­ sches Museum im Archäolo­ gischen Quartier in Keulen en zal het ene jaar in Amsterdam en het andere jaar in Keulen getoond worden.

In het Stedelijk Museum Alkmaar is nog tot en met 21 januari de tentoonstelling Meester van het licht te zien, met het werk van Emanuel de Witte (1617-1692).

De Witte was een bekende Nederlandse kunstenaar in de Gouden Eeuw die vele kerkinterieurs schilderde. In 1680 voltooide De Witte het schilderij Interieur van de Portugese Synagoge te Amsterdam. De Portugese Synagoge, nog steeds herkenbaar door het onveranderde zeventiendeeeuwse interieur, is gebouwd in een sobere classicistische stijl, vergelijkbaar met die van de protestantse kerken uit die periode.

De banken binnen zijn in de lengterichting geplaatst en de grenenhouten vloer wordt nog altijd bestrooid met fijn zand om stof, vocht en vuil op te nemen en loopgeluiden te dempen. Er is geen verwarming en honderden kaarsen op de banken en in de kroonluchters zorgen tot op de dag van vandaag voor licht, warmte en sfeer.

Emanuel de Witte, Interieur van de Portugese Synagoge van Amsterdam, ca. 1680. Joods Historisch Museum, bruikleen Rijksmuseum

Eenakter van Ida Simons

Opera Ludmilla

Tulpenvazen, ca. 1690, Collectie Museum Prinsenhof Delft. Foto Tom Haartsen

Openluchtmuseum

Canon van Nederland In het Nederlands Openlucht­ museum in Arnhem is de Canon van Nederland te zien: een overzicht van de hele geschiedenis van ons land, van ‘hunebed tot heden’. Deze nieuwe presentatie toont hoogte- en dieptepunten uit de Nederlandse geschiedenis aan de hand van historische personen, gebeurtenissen en onderwerpen. Digitale media worden afgewisseld met authentieke, historische objecten uit eigen collectie en bruiklenen. In de canon wordt ook aandacht besteed aan de Jodenvervolging en aan Anne Frank en haar familie.

Onlangs is in de nalatenschap van schrijfster Ida Simons (1911-1960) het libretto en de partituur gevonden van de korte opera Ludmilla.

Deze eenakter kwam na de pauze in het laatste avondvul­ lende programma van Gruppe Bühne, een theatergezel­ schap dat tussen juli 1943 en juni 1944 zes keer optrad in Westerbork. Optreden in revue of cabaret betekende tijdelijk uitstel van deportatie, maar uiteindelijk zijn alle artiesten uit Westerbork weggevoerd.

Punto Arte biedt met de herop­ voering van Ludmilla een bij­ zondere inkijk in de praktijk van Kamp Westerbork en is een confrontatie met het verleden.

De opera is begin mei in het Nationaal Holocaust Museum i.o. te zien. Informatie over de opera en kaartverkoop: jck.nl/ agenda

Huwelijkscontract tussen Isaac de Pinto en Rachel Rovigo, Amsterdam, 1654. Collectie Ets Haim

Topstukken Ets Haim

in Museum of the Bible Het recent geopende Museum of the Bible in Washington D.C. toont topstukken van de Amsterdamse bibliotheek Ets Haim – Livraria Montezinos, de oudste functionerende joodse bibliotheek ter wereld. Het museum laat bezoekers kennis maken met de geschiedenis, het verhaal en de impact van heilige geschriften. In de tijdelijke tentoonstelling Amsterdam: a City of Jewish Books ligt de nadruk op de joodse boekdrukken uit de zeventiende eeuw. Het geschreven woord heeft in de joodse wcultuur een bijzondere status. Het doorgeven van traditie, het boek en de Hebreeuwse taal zijn verbindende factoren tussen joden in de hele wereld.

Op 29 oktober 2017 is Alice Cohn (1914-2000) postuum onderscheiden met de ‘Jewish Rescuer’s Citation’. Deze internationale onderscheiding wordt uitgereikt aan joden die tijdens de Holocaust andere joden hebben gered. Inmid­ dels zijn 171 joodse verzets­ strijders in acht landen geëerd.

Cohn krijgt de erkenning voor het redden van een driejarig meisje uit de Crèche aan de Plantage Middenlaan en voor haar jarenlange verzetswerk in vervalsingsbureau Utrecht.

Honderden persoonsbewijzen en andere zogenaamde ‘wilde papieren’ vervalste zij terwijl ze zelf ondergedoken zat. Ze redde daarmee vele levens.

De dochter en zoon van Alice Cohn namen de onderschei­ ding in ontvangst. Momenteel staat Alice Cohn centraal in de tentoonstelling Persoonsbewijzen & Vervalsingen in het NHM i.o.

Alice Cohn kort na de bevrijding, mei 1945

6

JCK magazine

JCK magazine

7

maria austria

Fotograaf Maria Austria

‘Ze schilderde met licht’ In het Joods Historisch Museum (jhm) is vanaf 26 januari een nieuwe overzichtstentoonstelling te zien van de Amsterdamsjoodse fotograaf Maria Austria (1915-1975), een van de belangrijkste fotografen van Nederland in de vorige eeuw.

Een beeldend levensverhaal met nieuwe ontdekkingen.

Tekst Daniël Bertina

Zomer, 1955 © Maria Austria / MAI

8

JCK magazine

JCK magazine

9

De harpist Rosa Spier (1891-1967), 1950 © Maria Austria / MAI

Z

e heeft ogen als een uiltje. Fotograaf Maria Austria houdt met twee handen haar Rolleiflex-camera vast en maakt een zelfportret in de spiegel. Ze heeft een mager lijf met pezige armen, toch straalt ze een en al kracht uit. In een houding van opperste concentratie kijkt ze naar een verdwijnpunt net achter de toeschouwer. Het is een intense foto, niet verwonderlijk de omslag van het nieuwe boek Maria Austria, fotografe (2018). Een overzichtstentoonstelling van haar werk is te zien in het JHM.

Vlijmscherp Martien Frijns van AFdH Uitgevers was als onderzoeker, vormgever en auteur drie jaar lang bezig om dit boek te realiseren. Frijns: ‘Ik leerde het werk van Maria kennen via haar nicht, kunstenares Helly Oestreicher. Zij had me benaderd voor een uitgeefklus: een gedichtenbundel van haar vader over zijn ervaringen in het concentratiekamp. Het oeuvre van Maria kende ik nauwelijks. Maar toen ik haar werk onder ogen kreeg, werd ik gelijk gegrepen.

Ze maakte dit zelfportret tijdens haar tweede reis naar Israël, ongeveer een maand voordat de Jom Kipoeroorlog uitbrak. Haar blik is heel intrigerend.

Je ziet een fotograaf die volledig met haar werk bezig is, en zichzelf helemaal lijkt te zijn vergeten. De camera is het meest in focus.’

Het JHM presenteerde al twee keer eerder

10

JCK magazine

Theatre Unlimited, Kampala, Oeganda; Ama Virikiti van Robert Serumaga (Mickery Theater), 1974 © Maria Austria / MAI

‘Toen ik haar werk zag, werd ik gelijk gegrepen’

tentoonstellingen met werk van Maria Austria, gericht op haar invloedrijke theaterfotografie (1989) en haar reportages over de Wederopbouw (2001). Frijns: ‘Helly verwonderde zich over het feit dat er nog geen totaaloverzicht van haar werk was vertoond, omdat er zó veel variatie in zit. Maria’s werk valt uiteen in vier verschillende thema’s: portretten, semivrij werk, verslaglegging van de podiumkunsten, en documentaireen reportagefotografie.’

Oestreicher

Maria Austria tussen twee mannequins bij een modeshow, 1958 © Maria Austria / MAI

Binnenlandse Strijdkrachten. Ze ging gelijk aan de slag. Haar eerste reportages toonden de gruwelijke fysieke gevolgen van de Hongerwinter, de kapotgeschoten spoorbruggen, en terugkerende joden uit Westerbork. Ze heeft sindsdien vrijwel non-stop gewerkt. Maria Austria is uniek. Ze is de enige vrouwelijke fotograaf die vanaf het eind van de oorlog tot aan haar dood in 1975 het hele politieke, maatschappelijke en culturele veld in Nederland heeft vastgelegd.’

Maria Austria (echte naam: Marie Karoline Oestreicher) werd in 1915 geboren in Karlsbad, het huidige Karlovy Vary in Tsjechië. Ze groeide op in een geassimileerd joods milieu en volgde een fotografieopleiding aan de Graphische Lehr- und Versuchsanstalt in Wenen. Op de vlucht voor het nazisme kwam ze in 1937 in Amsterdam, en begon daar met haar zus Lisbeth (die aan het Bauhaus geschoold was als textielontwerpster) een bedrijf voor breipatronen en fotografie: Model en Foto Austria. Sindsdien noemde ze zich Maria Austria. In 1943 dook zij onder en werd actief in het verzet. Haar moeder, haar broer en zijn vrouw werden vermoord in de vernietigingskampen.

Levensschets

Vliegende start

Frijns: ‘Bij het grotere publiek is Maria Austria bekend geworden dankzij haar portretten en podiumkunstfoto’s, onder andere gepubliceerd in het Algemeen Handelsblad, De Spiegel, Libelle,

Frijns: ‘Direct na de oorlog maakte Maria een vliegende start. Ze kreeg al op 8 mei 1945 als een van de eersten een perskaart én een reisvergunning van de

Frijns dook in de archieven om het oeuvre van Austria uit te zoeken. Op basis van de collectie in het Maria Austria Instituut - waar alle negatieven te vinden zijn - stuitte hij ook op foto’s van Austria in collecties van het Stedelijk Museum, het Stadsarchief, het Concertgebouw, het voormalige Theaterinstituut en het JHM. Frijns: ‘Ik heb al het opgeslagen materiaal verzameld en chronologisch uitgeplozen. Met haar foto’s vertelde ze beeldverhalen, aan de hand daarvan probeer ik haar leven te schetsen.’

Alchemie

Wim Sonneveld in de kleedkamer bij een repetitie van de musical My Fair Lady, 1960 © Maria Austria / MAI

‘Met haar foto’s vertelde ze beeld­ verhalen.’

Revue en talloze programmabrochures. Maar het was bijzonder om te ontdekken dat veel van deze (schijnbaar) opzichzelfstaande foto’s deel uitmaakten van uitgekiende fotoreeksen. Korte verhalen met geen foto teveel. Bij het bekijken voel je haar focus en gedrevenheid. Veel collega’s herinneren zich dat ze bijna obsessief te werk ging in de donkere kamer. Haar toenmalige assistent Vincent Mentzel vertelde hoe ze altijd in diepe concentratie het licht van de belichtingskoker manipuleerde.

Alsof ze met licht schilderde. Het had bijna iets van alchemie.’

Ongemak Het onderzoek van Frijns leverde een aantal bijzondere ontdekkingen op, waarin het gevoel van ontheemding vlak na de oorlog tot uiting komt.

Daarnaast komt in het boek en de tentoonstelling ook voor het eerst het joodse aspect in haar werk naar voren. Zoals Austria’s eerdergenoemde reportage over joden die in december 1945 uit Westerbork terugkeerden, om tijdelijk te worden ondergebracht in het Huis van Repatiëring in Amsterdam. Frijns: ‘Het zijn slechts tien foto’s, maar het is een uitgedacht en afgebakend beeldverhaal met een heel eigen ritme. Net als in al haar andere werk staat de menselijke emotie centraal.

In een van de foto’s zie je een jonge man, die plotseling in de gaten heeft dat Maria hem fotografeert.

JCK magazine

11

teksten worden een aantal thema’s aangestipt.’

Eigengereid In de theater-, dans- en podiumkunstwereld werd Maria Austria op handen gedragen, omdat ze vanaf het prille begin elke editie van het Holland Festival vastgelegde. Frijns: ‘Ze was een van de weinige fotografen die zich zo intensief met die wereld bemoeide. Toch beslaat deze podiumkunstfotografie slechts 10 procent van haar hele oeuvre. Veel van haar andere foto’s zijn wel bekend, maar worden zelden aan haar persoonlijk gekoppeld. Veel van haar mannelijke tijdgenoten deden meer aan zelfpromotie – Maria was vooral bezig met het runnen van haar fotobureau Particam. Ja, ze stond erom bekend dat ze behoorlijk stuurs en eigengereid te werk ging, maar ik denk dat zulke dingen nooit over een mannelijke fotograaf zouden zijn gezegd. Ze was gewoon énorm doelgericht en productief. Gemiddeld deed ze zo’n 230 opdrachten per jaar, dertig jaar lang.

Dat is uitzonderlijk.’

Verlies

Het Achterhuis, De kamer van Hermann en Auguste van Pels, 1954 © Maria Austria / MAI

In zijn blik lees je angst en ongemak: hij weet dat hij is vastgelegd. Opeens is hij zich heel bewust van zijn kwetsbaarheid.’

Heropleving Frijns: ‘Een andere vondst is Austria’s indringende reportage over het Kinderdorp Ilaniah in het voormalige gesticht Het Apeldoornsche Bosch. Vóór de oorlog huisde daar een inrichting voor geestelijk gehandicapte joodse kinderen. In de oorlogsjaren werden die weggevoerd en vermoord. Na de bevrijding diende het complex als opvangplek voor joodse oorlogswezen uit Roemenië, die in twee jaar tijd werden voorbereid op een nieuw bestaan in Israël. Maria maakte daar een momentopname van.

Het zijn hele ontwapende beelden. Daarnaast legde ze de gevolgen van de Watersnoodramp van 1953 vast. Je ziet de totale verwoesting, de verslagenheid van de mensen, dood vee op straat. Tegelijkertijd voel je ook iets van heropleving. Ook bijzonder zijn haar twee reportages uit Israël, waarin ze de

12

JCK magazine

Maria ontdekte een van haar eigen foto’s aan de muur van Annes kamer

De zolder van het Achterhuis, 1954 © Maria Austria / MAI

verschillende volken laat zien die naast elkaar leefden. Het zijn echt iconische beelden.’

een foto van – dat moet een bizarre ervaring zijn geweest.’

Het Achterhuis

Beeldenstroom

In Maria Austria’s oeuvre neemt de serie over het Achterhuis, de onderduikplaats van de familie Frank, een speciale plek in. Een aantal van deze foto’s is bekend, maar de hele serie is nog nooit vertoond. Frijns: ‘Otto Frank werd in de vroege jaren vijftig benaderd door twee Amerikaanse toneelschrijvers die van plan waren om een toneelstuk over Anne Frank te maken. Op hun verzoek gaf hij ze een rondleiding door het Achterhuis. Maria en haar echtgenoot Henk Jonker werden gevraagd om foto’s te maken. Het pand stond namelijk op de slooplijst. Tussen Otto en Maria is een bijzondere band ontstaan. Dat Otto zich vertrouwd voelde bij Maria is goed zien in een van haar portretten, waarop hij zijn Auschwitz-tatoeage toont. Tijdens de reportage ontdekte Maria ook een van haar éigen foto’s aan de muur van Annes kamer. Daar maakte ze weer

Frijns: ‘In samenspraak met fotoconservator Bernadette van Woerkom en tentoonstellingsvormgever Victor Levie hebben we ervoor gekozen om de chronologische volgorde van het boek aan te houden. We tonen vrijwel alle foto’s uit de periode 1945-1975 heel dicht naast elkaar, langs de hele wand. Als één grote beeldenstroom. De fotoserie van het Achterhuis wordt in een aparte vitrine geplaatst, en we tonen nog een aantal vroege vintage prints uit de jaren ’30-’45 en foto’s uit de collectie van het JHM. Zo hebben we geprobeerd om puur met beelden een biografie te vertellen.

Dat is nieuw. Vaak hebben fototentoonstellingen en -boeken een biografisch verhaal opgehangen aan tekst, en dienen de foto’s als thematische voorbeelden. Dat is in deze tentoonstelling omgedraaid. De foto’s zélf zijn de biografie, en in de

Frijns: ‘Maria Austria heeft nooit gesproken over haar ervaringen in de oorlog en haar persoonlijk verlies – zelfs niet met vrienden. Maar ik denk dat ze door bepaalde onderwerpen op te zoeken tóch haar eigen manier heeft gevonden om ermee om te gaan. Ze is betrekkelijk jong gestorven. Niet verwonderlijk, want ze rookte als een ketter, werkte keihard en leefde allesbehalve gezond. Met haar fotografie gaf zij het verleden een plek in het heden, en omgekeerd. Dat wil ik laten zien.’ •

De tentoonstelling is te zien van 26 januari tot en met 2 september 2018 en kwam tot stand in nauwe samenwerking met Martien Frijns, het Maria Austria Instituut en Helly Oestreicher. Het MAI bewaart, beheert en exploiteert het archief van Maria Austria en van vele andere bekende fotografen.

Het boek Maria Austria, fotografe is verkrijgbaar bij de Museumshop (zie p. 35)

JCK magazine 13

mijn favoriet

Wat zijn de favoriete objecten van museummedewerkers? Van welk schilderij, beeld of foto gaat hun hart sneller kloppen? In deze rubriek laten we iemand aan het woord die vertelt over een van zijn of haar favoriete voorwerpen. Deze keer is dat Jacqueline Hartgers, hoofd Personeel & Organisatie.

Een geschenk van medewerkers A

ls hoofd Personeel & Organisatie vind ik natuurlijk dat het personeel het meest waardevol is van alles wat het JCK in huis heeft. Zonder hen gaat het museum niet open, is er niets te zien en komt er niets van de grond.

Maar als ik iets uit de collectie kan kiezen dat mij dierbaar is, dan zijn het eigenlijk twee dingen die bij elkaar horen, vind ik: het tegeltableau dat leden van het personeel schonken aan hun directeur bij de officiële opening van de Hollandia Fabriek in Amsterdam-Noord op 15 januari 1917 en het Boek der Tranen, het gedenkboek van de razzia van 11 november 1942 bij de Hollandia Fabriek.

14

JCK magazine

joodse medewerkers en hun gezinnen door de nazi’s werden opgepakt en afgevoerd. 818 van hen werden in de vernietigingskampen vermoord. Slechts acht personen hebben het overleefd.

De portretfoto’s van alle vermoorde medewerkers zijn samengebracht in het Boek der Tranen dat de herinnering aan hen levend houdt. Dit boek wordt ieder jaar op 11 november vanuit het Joods Historisch Museum naar de plek gebracht waar vroeger de Hollandia Kattenburg Fabriek stond, voor de herdenking van de razzia. Ieder jaar ligt dat indrukwekkende boek er weer en wordt het door oud-collega’s, familieleden en andere betrokkenen met eerbied bekeken. Er ontstaan gesprekken en herinneringen worden doorgegeven. Afgelopen november was het 75 jaar geleden dat de razzia plaatsvond.

Een tegeltableau als geschenk van medewerkers aan de directeur getuigt van een hechte werkgemeenschap, en dat was Hollandia ook. De fabriek was een familiebedrijf van de joodse familie Kattenburg, oorspronkelijk afkomstig uit de Elzas.

De familie had in Amsterdam een moderne en succesvolle fabriek opgezet voor waterdichte regenjassen, ‘gummies’. De wederzijdse betrokkenheid van het bedrijf en de medewerkers was groot en het was niet uitzonderlijk dat meerdere leden van hetzelfde gezin bij de fabriek werkten. In 1940 was ongeveer de helft van de 740 medewerkers joods.

Ik denk dan ook aan mijn lieve vriend Willem (Willy) Salomon Kattenburg, die eerder in 1942 naar Manchester was vertrokken om daar een fabriek op te zetten. Hij heeft zijn familie van de Amsterdamse vestiging, onder wie zijn vader en moeder, nooit meer teruggezien. Willy heeft onder de vleugels van de Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum het Fonds 826 opgericht ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de razzia. In 2012 is hij gestorven, drie maanden voor zijn honderdste verjaardag. •

Deze hechte werkgemeenschap werd ruw verstoord door de razzia van 11 november 1942, waarbij de

Huldeblyk ter Gelegenheid van de Opening der Hollandia Fabrieken, tegeltableau, 1917 Collectie Joods Historisch Museum

JCK magazine 15

interview

advertentiepagina

Hans van Manen tijdens een repetitie, Amsterdam, 1966 © Maria Austria / MAI

Interview Daniël Bertina

Een pittige tante ‘De foto hierboven heb ik nog nooit gezien, maar wát een ongelooflijk leuk portret! Een sigaretje in de hand, een keurig double breasted pak aan, en mijn schoenen zijn gepoetst. Je ziet dat ik m’n best heb gedaan om goed voor de dag te komen. De foto stamt uit 1966, toen was ik 34 jaar oud en directeur van het Nederlands Dans Theater. Nee, er komt niet gelijk een herinnering bovendrijven. Ik weet wel dat het een grote eer was om door Maria Austria gefotografeerd te worden.

Maria Austria kwam vaak fotograferen bij onze generale repetities. Vanaf het eerste moment viel het me op dat ze een hele eigenzinnige blik had. Daarbij maakte ze ook slim gebruik van het aanwezige theaterlicht. Als wij haar foto’s soms niet helemaal ballet-technisch correct vonden, dan had zij daar gewoon maling aan. Er was echt geen speld tussen te krijgen. Daar heb ik altijd vreselijk om moeten lachen.

Maria Austria was een pittige tante. Ik vond haar erg leuk. Toch waren er een hoop mensen die haar onsympathiek vonden, omdat ze altijd zéér to-the-point aan het werk ging.

We hebben nooit lange gesprekken gevoerd, maar ik voelde dat ze een goed mens was. Ze had natuurlijk het nodige meegemaakt in de oorlog. Mijn moeder kwam (net als zij) ook uit Duitsland, dus dat zorgde voor een gevoel van herkenning.

Ze vond mij ook wel aardig. Ik was natuurlijk een klein brutaal kreng dat altijd overal commentaar op had. Als er tijdens de repetities ook maar éven iets niet goed ging, dan riep ik dat keihard uit. Mijn directheid sprak haar aan, en ik vermoed dat ze daarom portretten van me wilde maken. Haar fotosessies verliepen altijd reuze vlot. Ik had grote bewondering voor haar houding en manier van werken.

Ik ben in de loop der jaren vaak gefotografeerd en ik heb zelf als fotograaf in diverse prestigieuze musea mogen exposeren. Wat haar onderscheidde? Heel eenvoudig: ze was de beste van haar tijd. Haar werk is zó geweldig persoonlijk en eigengereid. Wat ze maakte was altijd bijzonder – je zit nooit naar cliché’s te kijken. Zij legde vast wat ze zélf interessant vond.’

Hans van Manen (1932) is balletdanser, choreograaf en fotograaf. Hij is een van de meest gerenommeerde dansvernieuwers van ons land. Momenteel is hij huischoreograaf bij Het Nationale Ballet.

JCK magazine

17

in beeld

Christian Boltanski in de Oude Kerk, 2017 Foto: Maarten Nauw

Christian Boltanski

Ode aan de jeugd Al sinds de jaren tachtig is Christian Boltanski (Parijs, 1944) een internationaal gevierd kunstenaar. Deze winter heeft hij een grote tentoonstelling in de Oude Kerk in Amsterdam en tegelijkertijd toont het Joods Historisch Museum van 20 januari tot 29 april 2018 werk van hem uit de collectie van Museum Voorlinden in het Kunstkabinet. Tekst Sara Tas

D

e wonderlijke omstandigheden waarin Christian Boltanski werd geboren en opgroeide hebben nog altijd grote invloed op het oeuvre van de kunstenaar. Je jeugd is iets dat je als volwassene kwijt bent geraakt, iets dat enkel nog in je eigen hoofd bestaat, aldus Boltanski. Het bewaren van resten of sporen van de jeugd als tegenhanger voor de angst voor de dood komt vaak terug in zijn werk. Het gaat de kunstenaar niet specifiek om zijn eigen jeugd, maar hij probeert door zijn kunst juist individu en collectief met elkaar te verbinden. In zijn werk staat ieder kind symbool voor alle kinderen. Hij benadrukt keer op keer dat zijn kunstwerken geen waargebeurde verhalen verbeelden, maar dat het hem te doen is om het verhaal dat ontstaat in het hoofd van de persoon die zijn werk bekijkt en het kunstwerk afmaakt door diens eigen associaties en interpretaties.

Boltanski werd tijdens de Tweede Wereldoorlog geboren in Parijs. Zijn joodse vader, die zich tot het katholicisme had bekeerd, moest onderduiken en

18

JCK magazine

deed dit in zijn eigen huis. Voor de vorm waren zijn ouders – zijn moeder was niet joods – in die periode gescheiden. Na de oorlog was er in het gezin een groot wantrouwen ten opzichte van de buitenwereld en hoewel zijn ouders als katholieken verder leefden, verkeerden zij het liefst in joodse kringen. Zelf zegt Boltanski dat zijn werk voor altijd verbonden is met de naoorlogse periode waarin hij opgroeide. Zijn werk gaat niet over de oorlog en de Sjoa, benadrukt hij, maar wel de tijd ná de oorlog, waarin de redelijkheid en de reden zijn verslagen.

In het Kunstkabinet van het Joods Historisch Museum wordt Monument (1989) getoond, dat op een bijna iconische manier een ode en een herinnering aan kinderen is; niet aan specifieke kinderen in een specifieke context, maar aan de jeugd in het algemeen. Ook te zien is Vitrine de Réference (1974), een vroeg werk van Boltanski waarin hij een fictieve jeugd in een vitrine plaatst, samengesteld uit foto’s en objecten die van iedereen hadden kunnen zijn. •

JCK magazine

19

Christian Boltanski, La salle des pendus Š Ph. De Gobert

Christian Boltanski, Attente, 1994 Oude Kerk Amsterdam, 2017 Foto: Gert Jan van Rooij

Christian Boltanski, Monument, 1989.

Collectie Museum Voorlinden, Wassenaar

Christian Boltanski, Monument, 1989 Collectie Museum Voorlinden, Wassenaar

JCK magazine

21

portret

HANNY MICHAELIS Bekende en minder bekende personen van joodse afkomst staan centraal in deze rubriek. Ze hebben allemaal hun stempel gedrukt op de Nederlandse cultuur. tekst & illustratie Deborah van der Schaaf

Christian Boltanski, CrĂŠpuscule, 2015 Oude Kerk, 2017 Foto: Gert Jan van Rooij

JCK magazine jhmmagazine

23

kaarslichtconcerten

Veel bezoekers van de kaarslichtconcerten in de Portugese Synagoge vallen stil als ze het gebouw binnenlopen. In het donker met alle kaarsen aan is de synagoge op zijn mooist. En dan moet het concert nog beginnen. De concerten zijn de laatste tien jaar uitgegroeid tot een succesvol maandelijks evenement.

Tekst Caspar Stalenhoef Foto Berlinda van Dam

E

r zijn maar weinig gelegenheden waarbij in de Portugese Synagoge alle kaarsen worden aangestoken. Dat gebeurt vooral in besloten kring, tijdens de diensten van de PortugeesIsraëlietische Gemeente. De kaarslichtconcerten zijn daarom voor bezoekers de enige gelegenheid om de sfeervolle ruimte in kaarslicht te zien: een indrukwekkende manier om met dit monumentale gebouw uit 1675 kennis te maken.

Al bijna 350 jaar is hier nagenoeg niets veranderd. In deze synagoge, die gebouwd is in de Gouden Eeuw, is nog steeds geen verwarming en elektriciteit. De concerten zijn meestal akoestisch, slechts enkele keren wordt er gebruik gemaakt van een verlengsnoer of versterker.

In het gebouw is een behoorlijk lange galm, waardoor het geluid van de instrumenten zowel heel klein als heel groot ingezet kan worden. Musici maken dankbaar gebruik van deze prachtige akoestiek.

Verrassend programma Het programma van 2018 is verrassend en divers, varierend van een strijkensemble of een pianoconcert tot aan kamermuziek of klezmer. Alle concerten hebben een link met de joodse cultuur. Soms zijn de musici zelf joods, of heeft een muziekstuk een joodse geschiedenis. Op 18 januari treedt de groep Ancient Groove op.

Roy Zakai en Ofer Ronen, twee gitaristen uit Israël ontdekten op latere leeftijd de joods-religieuze muziek.

Ze zijn de muziekstijl gaan mengen met hedendaagse invloeden, klassieke muziek, jazz en flamenco.

Soms sluiten de kaarslichtconcerten aan bij de tentoonstellingen in het Joods Cultureel Kwartier. Zo speelt het Trio Benzaiten op 22 februari muziek van Bach, Beethoven en Schubert, bewerkt voor mandoline en piano. Composities die Charlotte Salomon verwerkte in haar geschilderde levenswerk Leven? of Theater?, tot en met 25 maart te zien in het Joods Historisch Museum.

Salomon noemde haar werk een zangspel, muzikaal en theatraal, en die beide aspecten komen op het podium van de synagoge bij kaarslicht tot hun recht. •

Concerten bij kaarslicht in de Portugese Synagoge

Kijk op pagina 37 of op www.jck.nl voor actuele concertdata.

24

JCK magazine

JCK magazine

25

NHM

Begin Dawod

Atelier van Ondertussen

‘We lenen geen vluchtelingen uit’ Zo’n dertig kunstenaars, architecten, fotografen en filmmakers werken sinds anderhalf jaar op de drie etages boven het Nationaal Holocaust Museum i.o. (NHM). Hier biedt Stichting Ondertussen (gevluchte) kunstenaars een ‘tussenruimte’ om samen te werken, te exposeren en nieuwe inspiratie op te doen.

Tekst Eric Wendel Foto’s Michiel van Nieuwkerk

26

JCK magazine

I

n mei 2016 verrichtte toenmalig wethouder Kajsa Ollongren de feestelijke opening van broedplaats Ondertussen in de voormalige Hervormde Kweekschool. Het is een werkplaats en ontmoetingsruimte waar talentvolle kunstenaars van over de hele wereld samenwerken en nieuw werk maken. Een soort ‘refugee Rijksakademie’, stelde de gemeente Amsterdam, maar medeoprichter Bengin Dawod (35) wil niks weten van een ruimte voor ‘vluchtelingen’.

‘Het woord ‘vluchteling’ vind ik een beledigende term. Het suggereert dat mensen bij ons werken omdat ze geholpen moeten worden, en dat ze een afwachtende en passieve houding hebben. Stichting Ondertussen is juist opgericht om een plek te creëren waar mensen hun talenten en kennis kunnen delen en kunnen tonen wat ze in huis hebben. Wij bieden kansen.’

Zeker, een deel van de kunstenaars is gevlucht uit landen als Syrië en Somalië.

Er werkt iemand die al meer dan twintig jaar geleden de oorlog in Bosnië is ontvlucht. In het collectief zit een fotograaf uit Irak, maar ook een jonge vrouw uit Rusland die in haar eigen land haar kunst niet mag tonen. Dawod is zelf architect en afkomstig uit Syrië. Hij kwam in 2013 naar Nederland en is hier als stedenbouwkundige betrokken bij talloze projecten.

Wisselwerking De helft van het collectief bestaat uit mensen die in Nederland zijn geboren.

‘Het gaat juist om de wisselwerking tussen nieuwe en ‘oude’ Nederlanders’, zegt coördinator Marthe Singelenberg (27).

‘Ze werken met elkaar samen om talenten te behouden. Het idee is dat veel talent wordt weggegooid als je hier nieuw bent, omdat je nergens terecht kunt.’ Door de aanwezigheid van gevluchte kunstenaars is er veel belangstelling vanuit de culturele sector, merkt ze. ‘We krijgen weleens de vraag of we “een vluchteling te leen”

hebben voor een tentoonstelling. Dat is natuurlijk niet de bedoeling.’

Samenwerken is een belangrijk doel binnen het collectief. Dat gebeurt volgens het principe van ‘buurman en buurman’, afgeleid van de populaire animatiefilmpjes van twee ietwat onhandige buurmannen die elkaar helpen bij een probleem.

Dawod: ‘Zoals bij elk proces gaat het samenwerken met ups en downs. Het zit in ons dna om voor een probleem eerst zelf een oplossing te vinden, in plaats van te overleggen. En er zijn soms confrontaties tussen de vele verschillende culturen.

Daar leren we van.’

Het nhm heeft de bovenste etages tot 2019 ter beschikking gesteld aan de kunstenaars. Maar het museum is meer dan een huisbaas. Een deel van de gevluchte kunstenaars had (of heeft nog steeds) te maken met kwesties die regelmatig in tentoonstellingen op de begane grond aan de orde komen.

Sinds eind oktober is er een expositie te zien over het persoonsbewijs dat

JCK magazine

27

NHM

advertentiepagina installatie Soul of the City, een studie over de wederopbouw van een verwoeste stad.

Daarnaast zijn er vier evenementen in het jaar onder de titel ‘NHM verbindt’ waarin de kunstenaars van de broedplaats zich in het museum laten zien. Zij geven dan hun visie op actuele tentoonstellingen of laten nieuw werk zien dat hierop inspeelt.

De ruimte van Stichting Ondertussen op de bovenste etages is daarnaast open voor het publiek. Mensen kunnen er exposities bekijken, maar er wordt ook gewerkt aan een breder programma. ‘In 2018 willen we concerten geven en avonden storytelling organiseren’, zegt Singelenberg. ‘We werken aan de bouw van een studio voor het muzikantencollectief Sound of Sabr. ‘Sabr’ is het Arabische woord voor geduld, volharding en kracht.’

Atelier van Ondertussen

Permanente plek

Marthe Singelenberg

men tijdens de Tweede Wereldoorlog verplicht bij zich moesten dragen. Het identiteitsbewijs roept bij sommige kunstenaars wrange gevoelens op, zoals bij de 22-jarige Hussein uit Syrië. Toen de oorlog in zijn land uitbrak, studeerde de kunstenaar in Koeweit. Omdat hij niet naar Syrië kon terugkeren, vluchtte hij naar Nederland. Hier kreeg hij te horen dat hij terug moest naar Koeweit, maar daar was hij niet meer welkom omdat zijn visum was verlopen. Hij zat klem en verbeeldde dat in een werk: een maquette van een oneindige witte tunnel waarin hij zit opgesloten. ‘De eigen ervaringen met identiteitsbewijzen greep het kunstenaarscollectief aan voor een feest tijdens de Museumnacht begin november’, vertelt Singelenberg. ‘Mensen mochten alleen

28

JCK magazine

naar binnen als ze konden bewijzen wie ze waren en moesten met een identiteitsboekje overal stempels halen.’

Ook een eerdere tentoonstelling in 2017 over het Duitse fotografenechtpaar Annemie en Helmuth Wolff ontroerde een kunstenaar. In het museum waren honderden bijzondere portretten te zien die Annemie Wolff in 1943 maakte van Amsterdammers. Onder hen waren vele joden[De Syrische fotograaf Giath Taha raakte geëmotioneerd toen hij de foto’s zag, vertelt Dawod. ‘Hij besloot foto’s te maken van mensen die een oorlog hebben overleefd. Ook begon hij een zoektocht naar de mensen die zeventig jaar geleden door Annemie Wolff waren geportretteerd. Enkelen leven nog, die heeft hij ook gefotografeerd.’ Zelf maakte Dawod de

In 2019 moet het kunstenaarscollectief de ruimte dus verlaten, maar Ondertussen heeft niet stilgezeten en nieuwe plekken gecreëerd waar kunstenaars en creatieve ondernemers kunnen samenwerken. Er is een ‘tussenruimte’ gevonden in het asielzoekerscentrum in de voormalige Bijlmerbajes en een in de Houthavens in Amsterdam-West, waar in 2018 een nieuw asielzoekerscentrum open gaat.

In de Houthavens krijgt Stichting Ondertussen een permanente plek, waar nog meer activiteiten zullen plaatsvinden.

‘Daar maken mensen ook ambachtelijk werk en dragen ze ambachten over’, zegt Dawod. ‘We gaan er bijvoorbeeld kookcursussen en taallessen aanbieden. En we blijven ons inzetten voor mensen die hun thuisland zijn ontvlucht en een nieuw leven proberen op te bouwen met hun artistieke talenten. We leren ze om entrepreneur te worden, zodat ze sociaal en economisch zelfstandig kunnen zijn.’ •

Op 25 februari vindt een evenement plaats met kunstenaars van Stichting Ondertussen (zie p. 38) JCK magazine

29

joods erfgoed

‘We zijn altijd goede buren gebleven’

Rondom het Joods Historisch Museum staan de woningen van bewonersvereniging de Halve Wereld. Het is een uniek buurtje, omdat de bewoners een verregaande zeggenschap hebben over hun huurwoningen en woonomgeving. Een bewoner van het eerste uur vertelt.

Tekst Kemal Rijken Foto’s Marijke Storm

‘O Luchtfoto uit 1985 met de net opgeleverde woningen rondom het synagogencomplex die nu het Joods Historisch Museum vormt.

30

JCK magazine

nze kinderen zijn nu volwassen. Ze groeiden hier op in een ruw stadsmilieu, maar in een sociaal veilige omgeving. Het zijn echte Amsterdammers en zeggen over onze buurt: het voelt als een dorpje middenin de stad, want wij kennen elkaar’, vertelt Marijke Storm. Zij woont hier al 32 jaar en is oud-bestuurslid van bewonersvereniging de Halve Wereld. In deze buurt rond het Joods Historisch Museum hebben veel bewoners een hechte band met elkaar. ‘Er woont hier een boeiende mix aan mensen zoals een bioloog, een kassière, kunstenaars, juristen en musici. Als we iets organiseren voor de buurt kunnen we op verschillende mensen een beroep doen.’

Storm is trots op het zelfbeheer van de vereniging; de Halve Wereld huurt het complex van Ymere en voert eigenhandig alle taken van de woningcorporatie uit.

‘Dat is veel werk, maar levert ook veel op’, zegt Storm.

‘We innen de huren, doen het klachtenonderhoud en

JCK magazine

31

Nieuwe Amstelstraat

Buurtfeest

verzorgen het groen. Ook hebben we een grote algemene ruimte waar we dingen organiseren en waar we zelf een buurtrestaurant runnen. Eigenlijk doen wij praktisch alles wat een woningcorporatie doet.’

Joods Historisch Museum. En er lopen bezoekers en schoolklassen in de Nieuwe Amstelstraat op weg naar het museum.’

Ontstaan

Storm benadrukt dat het museum en de woningen samen een eilandje vormen in de stad. ‘In de afgelopen dertig jaar hebben we als buren een goede relatie opgebouwd. Met elkaar zijn wij de ogen en oren die samen de veiligheid en kwaliteit van onze omgeving bewaken en verbeteren’, aldus de bewoner. Zelf woont ze vier hoog boven het metrostation en kijkt ze uit op de Nieuwe Amstelstraat. De Halve Wereld heeft onder meer eenkamerwoningen, atelier- en groepswoningen en woningen voor invaliden. Het zelfbeheer van de bewoners is vrij uniek. ‘We verzetten veel werk en dat gebeurt in werkgroepen. Er is een groep voor het groen en de beplanting, een groep voor contacten met de omgeving en er is een commissie onderhoud en administratie. Ook hebben we een groep voor de toewijzing van woningen, en een werkgroepje dat sociale bijeenkomsten en festiviteiten organiseert’, zegt Storm. Uit het

Het wooncomplex met 118 woningen is midden jaren tachtig gebouwd. Voordat de eerste heipalen de grond in gingen, is er veel strijd gevoerd. ‘In de jaren zeventig begon de afbraak van woningen om de Oostlijn van de metro aan te leggen. Vanaf de Nieuwe Herengracht trok er een spoor van kaalslag door de Nieuwmarktbuurt.

Gelukkig bleven de synagogen en het arsenaal bij het Waterlooplein gespaard, maar de bebouwing ernaast moest verdwijnen’, vertelt Storm. Voor de afbraak werd door de toenmalige Actiegroep Nieuwmarkt een felle strijd gevoerd tegen de grootschalige plannen voor de binnenstad, zoals verkeersdoorbraken, het slopen van wijken en bouwen van kantoren. ‘De activisten wilden vooral bereiken dat de fijnmazige stad bleef bestaan en dat het oude stratenpatroon werd hersteld. Een stad met een mix van bewoners en functies, en met straten en trottoirs waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.’

Na veel praten en discussies ging het beleid ‘om’: in plaats van cityvorming zouden er voortaan woningen komen. Bovenop het metrostation Waterlooplein werd in de tachtiger jaren een wooncomplex gebouwd. Ook werd begonnen met de restauratie en nieuwbouw bij het Joods Historisch Museum, dat in 1987 open ging.

Achter het museum is een pleintje ontwikkeld. Storm: ‘Nu zie je in onze buurt spelende kinderen naast het

32

JCK magazine

Samenwerken

Het museum en de woningen vormen samen een eilandje in de stad

Planten verzorgen in Nieuwe Amstelstraat

hele land komen bewonersgroepen naar het complex om meer te leren over zelfbeheer. Bepaalde bewoners van de Halve Wereld zijn niet alleen actief in hun eigen buurt. ‘Een jaar of tien geleden hebben we besloten om ons meer te engageren met de omgeving. Het gaat om zaken die spelen in de binnenstad zoals schone lucht, meer groen in de Weesperstraat en de herinrichting van het Waterlooplein. We zitten in allerlei overleggen en reageren op gebiedsplannen. Op die manier willen we een bijdrage leveren aan de leefbaarheid.’

Goede buren Nog steeds hebben de bewoners regelmatig contact met het museum. ‘De lijntjes zijn kort’, zegt Storm, ‘even bellen en met elkaar spreken, en waar mogelijk samen optrekken.’ De eerste overleggen gingen over het ontwerp en de inrichting van de openbare ruimte, en over de aansluiting van de gebouwen. ‘Vrij kort na de oplevering van de woningen begon de bouw bij het museum, met overlast. Maar bij het slaan van de eerste paal stond de directie klaar met gemberbolussen, als kleine geste voor die overlast. Dat waardeerden wij zeer.

We zijn altijd goede buren gebleven.’ In de afgelopen vijf jaar was vooral de herinrichting van de Nieuwe Amstelstraat het gespreksonderwerp tussen het Joods Historisch Museum en de Halve Wereld. ‘Met meer groen, minder fietsverkeer en de aanleg van geveltuinen moest de straat een betere uitstraling krijgen. Na overleg hebben we nu een groenere straat, een prettige wandel- en verkeersstraat, en een veelgebruikte looproute tussen de binnenstad en de Plantagebuurt.’ In aanloop

naar de herinrichting van de straat spraken de buren veel over het straatje voor het museum. Hoe kon op deze plek goede informatie komen over de tramrails en over het Joods Cultureel Kwartier? Storm: ‘Voor ons was het korte stukje tramrails een herinnering aan vroeger, toen lijn 9 nog door de straat reed. En voor het museum was het belangrijk om duidelijk te maken dat de tramrails er niet ligt vanwege de deportaties uit de Tweede Wereldoorlog. We kwamen tot een oplossing: een beetje verschuiven van de tramrails en een mooi informatiebord aan de gevel. Dagelijks zie je nu mensen voor het bord staan lezen.’

Toekomst Momenteel denken de Halve Wereld en het Joods Historisch Museum aan vervolgstappen voor een betere inrichting van de straat. Storm: ‘Steeds vaker worden er lukraak allerlei voorwerpen en verkeersborden en camera’s op het pleintje gezet. Het is daarom hoog tijd om met elkaar en stadsdeel Centrum in te zetten op verbetering. De eerste gesprekken zijn al gestart.

Als goede buren gaan we voortvarend verder.’ Ook de drukte en commercialisering in de binnenstad baart haar zorgen, de balans tussen wonen, werken en recreëren is verstoord. ‘Ik hoop dat de binnenstad van Amsterdam die sociale, gemengde stad kan blijven waar we zo trots op waren. Wij van de Halve Wereld willen daaraan bijdragen. In de jaren zeventig hebben we de Nieuwmarktstrijd gehad, maar nu moeten wij opnieuw hard vechten voor een leefbare stad. Dat doen we dan ook’. •

JCK magazine

33

museumshop shop

boeken Wie trouwt er nou met een jood? Frans Polak

Maria Austria Fotografe Martien Frijns

De Museumshops van het Joods Cultureel Kwartier hebben een groot assortiment moderne joodse literatuur, boeken over het jodendom, cd’s met joodse muziek en cadeautjes.

Frans Polak reconstrueerde het gemengde huwelijk van zijn ouders met behulp van zijn babyboek, citaten uit boeken van anderen, stamboomonderzoek, foto’s, herinneringen en veronderstellingen. Dit persoonlijke verhaal gaf hij uit in eigen beheer. € 22,50

Maria Austria was een eigenzinnige gepassioneerde vakvrouw die leefde voor de fotografie. Dit boek toont in 700 foto’s haar fascinerende verhaal.

€ 34,50

Poolse sporen in Amsterdam Krzysztof Dobrowolski-Onclin, Bozena Kopczynska en Els ter Horst

Topstukken Ewoud Sanders

Kaarsen

De feestdagen zijn voorbij, maar de avonden nog lang en donker. Met kaarsen van Alusi is het voor je het weet weer zomertijd. € 9,95 en € 16,95

Het Joods Cultureel Kwartier herbergt een grote verzameling objecten, schilderijen, foto’s en films die een overzicht geven van de geschiedenis van de Nederlandse joden.

De geselecteerde topstukken zijn door Ewoud Sanders voorzien van prikkelende teksten.

In Amsterdam zijn veel zichtbare sporen te vinden van Poolse immigranten. Dit tweetalige boekje belicht hun geschiedenis hier. € 9,50

€ 9,95

Kaartenmapje Charlotte Salomon

Charlotte Salomon. Berlijn als inspiratie Katja Reichenfeld

Beste fanatici Amos Oz Eerst was er het pamflet ‘Hoe genees je een fanaticus?’, waarin Oz de wortels van het fanatisme onderzoekt en afrekent met clichés over het Palestijns-Israëlische conflict. In drie nieuwe essays blikt hij terug en pleit voor een tweestatenoplossing.

Charlotte Salomons Leven? of Theater? is filmisch, muzikaal en expressief. Katja Reichenfeld onderzoekt het culturele klimaat in Berlijn vlak voor Salomon naar Frankrijk vluchtte en laat zien dat de kunstenaar rijkelijk putte uit herinneringen aan die tijd. € 19,95

Het JCK heeft in samenwerking met Bekking & Blitz een kaartenmapje gemaakt met tien verschillende afbeeldingen uit Charlotte Salomons Leven? of Theater? Het zijn dubbele kaarten met envelop. € 8,90

€ 14,99

On Friendship / (Collateral Damage) II Joseph Semah

Fiddler on the Roof Zijden sjaal

Exclusief voor het Joods Cultureel Kwartier ontwierp Atelier Blue drie verschillende superzachte 100% zijden shawls. Ze zijn geproduceerd in Turkije. De intense tinten maken het echte eyecatchers.

130x130 cm € 145,00

Grappige mannetjes met viool voor op de koelkast.

Ze zijn in drie varianten verkrijgbaar. € 3,95

Spinoza beeldje

Het is prettig tijdens studie of na gedane zaken even de ogen te laten rusten op dit porseleinen beeldje van Baruch de Spinoza.

Kunstenaar Saskia Pfaeltzer heeft het zo ontworpen dat hij aan de muur kan hangen. € 19,95

JHM is elke dag open van 11.00 tot 17.00 uur. Contact, informatie en bestellingen T (020) 5 310 333 of E museumshop@jck.nl

De geschiedenis van de joden. Deel 2 Simon Schama In deel 2 van een driedelige serie, vertelt Simon Schama over bekende en minder bekende joden in de periode 1492 tot 1900.

De geschiedenis ontvouwt zich over de hele wereld, van India naar Galilea, van Colombia tot Istanbul. € 49,99

In het project ‘On Friendship / (Collateral Damage) II - The Guardians of the Door’ wordt door kunstenaar Joseph Sassoon Semah (1948) artistiek gereflecteerd op vijfhonderd jaar reformatie die begon met Maarten Luther. € 21,99

RAMSJ Wie niet weg is, is gezien.

Joods Nederland na 1945 red.

Hetty Berg en Bart Wallet Na de Tweede Wereldoorlog vertrokken veel Nederlandse joden naar Amerika en Israël. Over de blijvers, de wederopbouw van het joodse leven in Nederland en de uiteenlopende aspecten ervan, gaat deze oude tentoonstellingscatalogus. € 4,95

CD Faith in Song Cantors In afwachting van de registratie van het concert ‘The New York Cantors’ van afgelopen december in de Portugese Synagoge, vragen we aandacht voor een gouwe ouwe: Faith in Song, met de magnifieke stemmen van de drie cantors Mizrahi, Miller en Herstik. € 16,95

advertentiepagina

agenda

Joods Cultureel Kwartier januari t/m april 2018

Tentoonstellingen & presentaties t/m 14 januari Joseph Semah t/m 25 maart Charlotte Salomon t/m 4 maart Persoonsbewijzen & vervalsingen Maart t/m augustus Kunst om niet te vergeten 25 januari t/m 2 september Maria Austria 20 januari t/m 29 april Christian Boltanski 17 april t/m 30 september Joden en het Huis van Oranje Semipermanent Kom vanavond met verhalen

Evenementen Joods Historisch Museum Zondag 7 januari 11.30-16.30 uur Vinylmarkt In het kader van de tentoonstelling The Jewish Jukebox wordt het Museumcafé omgetoverd tot platenbeurs met tweedehands vinyl. Diverse standhouders bieden een ruim en gevarieerd aanbod tweedehands vinyl aan. Kom grasduinen in de bakken vol elpees en singletjes; alle muzikale genres zijn er te vinden. Ook is er een lezing door muziekspecialist en geluidsarchivaris Maarten Eilander over de geschiedenis van de grammofoonplaat en andere geluidsdragers.

Zondag 14 januari 14.30-16.00 uur Schilderworkshop Charlotte Salomon Benieuwd hoe je een herinnering verwerkt in een schilderij? Tijdens deze schilderworkshop voor volwassenen onderzoekt u de stijl van Charlotte Salomon, gaat u aan de slag met primaire kleuren en maakt u zelf een eigen gouache.

Zondag 21 januari 14.30-15.30 uur Gallery Walk Charlotte Salomon Leven? of Theater? van Charlotte Salomon bestaat uit honderden gouaches en heeft een dramatische ontstaansgeschiedenis. Het vervaardigen van het veelomvattende kunstwerk was een ‘totaal waanzinnig project’.

Mirjam Knotter, de conservator van

de tentoonstelling, vertelt tijdens deze rondleiding bijzonderheden over het leven en werk van Charlotte Salomon. (maximaal 18 personen) Zondag 11 februari 14.30 uur Table Ronde Charlotte Salomon Leven? of Theater? werd in 1947 in Zuid-Frankrijk aangetroffen door Salomons ouders, die het in 1971 aan het Joods Historisch Museum schonken. Al decennialang zijn delen van het werk te zien in musea wereldwijd.

Salomons levenswerk heeft altijd intense reacties opgeroepen bij het publiek en inspireerde kunstenaars, filmers, schrijvers en choreografen.

Mensen die met het werk te maken hebben (gehad) spreken over de culturele en artistieke erfenis van Charlotte Salomon.

Zondag 11 maart 14.30-16.00 uur Schilderworkshop Charlotte Salomon Benieuwd hoe je een herinnering verwerkt in een schilderij? Tijdens deze schilderworkshop voor volwassen onderzoekt u de stijl van Charlotte Salomon, gaat u aan de slag met primaire kleuren en maakt u zelf een eigen gouache.

Zondag 18 maart 14.30-15.30 uur Close-looking met fotograaf Vincent Mentzel Tijdens Close Looking wordt de bezoeker uitgenodigd om stil te staan bij foto’s uit een actuele tentoonstelling om daarover in gesprek te gaan met een bekende fotograaf.

Zo vallen elementen op die niet meteen de aandacht vragen, maar

Lezing over fotograaf Maria Austria

M

artien Frijns (1960), oprichter van uitgeverij AFdH, heeft twee jaar onderzoek gedaan naar leven en werk van fotograaf Maria Austria.

Gelijktijdig met de tentoonstelling in het Joods Historisch Museum verschijnt zijn boek over haar.

De tentoonstelling is grotendeels gebaseerd op zijn onderzoek.

Zondag 4 februari 14.30-15.30 uur

Maria Austria met camera, 1946 © Henk Jonker / MAI

JCK magazine

37

agenda

wel de gelaagdheid van een foto bepalen. Vincent Mentzel (1945) werkte sinds het begin van de jaren ‘70 als staffotograaf voor NRC Handelsblad en ontwikkelde zich tot een van de bekendste Nederlandse fotojournalisten.

Mentzel gold als de ‘fotograaf van de macht’; hij portretteerde ministers, staatshoofden en dictators, in binnen en buitenland. Tussen 1967 en 1969 was hij assistent van Maria Austria en leerde hij van haar afdrukken in de doka.

Zondag 8 april 14.30-16.00 uur Themamiddag Het Achterhuis In 1954 maakte Maria Austria een serie foto’s van het verlaten en onttakelde Achterhuis. Deze foto’s zijn gemaakt als researchmateriaal voor de decorontwerper van het theaterstuk over Anne Frank dat in 1955 in Amerika in première ging.

Later werden de foto’s onmisbaar bij de restauratie van het Achterhuis.

Naar aanleiding van de presentatie van deze unieke foto’s praten we tijdens de themamiddag over de musealisering van Het Achterhuis en de manier waarop o.a. door films en toneelstukken Anne Frank wereldwijd het symbool is geworden voor de Jodenvervolging.

Evenementen Portugese Synagoge Donderdag 18 januari 19.30-20.30 uur Kaarslichtconcert Ancient Groove De Israëlische gitaristen Roy Zakai en

38

JCK magazine

Ofer Ronen doken tijdens hun studie musicologie in de geschiedenis van religieus-joodse muziek en combineren die met klassieke muziek, jazz en flamenco. In de Portugese Synagoge worden ze begeleid door percussionist Amir Wahba. Kaarten € 14.50.

Donderdag 29 maart 19.30-20.30 uur Kaarslichtconcert Duo Kalinowsky Bella en Semjon Kaliwsky (piano en altviool) komen uit Oekraïne, maar wonen al enige jaren in Duitsland.

Met Viola danses! spelen ze een gevarieerd programma met muziek uit drie eeuwen, van barok tot modern, met een speciale focus op klezmer.

Kaarten kosten € 14,50.

Evenementen Nationaal Holocaust Museum i.o.

Zondag 14 januari 14.00-16.00 uur Privacy en identiteit In hoeverre bepaalt een document, een foto of een internetpagina een identiteit? En hoe zit het met onze privacy als een systeem onze identiteit bepaalt? Experts op dit gebied spreken hierover.

Zondag 21 januari 12.00-14.00 uur Vluchtelingen Toen en Nu In de documentaire Vluchtelingen Toen en Nu legde documentairemaakster Marion Huisinga de

geschiedenis vast van haar familie, de bewoners van het huis met het oorlogsmonument ‘Het Portaal’ in de Folkingestraat in Groningen. De filmmaakster vertelt de vluchtelingen van nu wat wij in Nederland op 4 mei herdenken en op 5 mei vieren. Zij wil Syriërs hoop en moed meegeven en het vertrouwen dat je ondanks alles weer een nieuw leven kunt opbouwen.

Zondag 28 januari 13.30-16.00 uur Film: Bogdan’s journey (2016) Na de Nationale Holocaust Herdenking wordt in het NHM i.o. een film vertoond over het open debat dat Bogdan Białek in Polen probeerde aan te gaan over de pogrom in Kielce van 1946. Met een inleiding en

Kaarslichtconcert Trio Benzaiten

I

n haar gouaches verwijst kunstenaar Charlotte Salomon naar muziek van Bach, Beethoven en Schubert. Het internationale Trio Benzaiten heeft met die verwijzingen een muzikaal programma samengesteld, uitgevoerd op twee mandolines en piano.

Kaarten € 14,50.

Donderdag 22 februari in de Portugese Synagoge 19.30-20.30 uur

nagesprek in samenwerking met Joods Maatschappelijk Werk.

Zondag 11 februari 14.00-15.30 uur Lezing: Evelyne Bermann over haar moeder Alice Cohn Evelyne Bermann vertelt over het leven en werk van haar moeder Alice Cohn (1914-2000) tijdens haar tijd in Nederland van 1936-1947. Evelyne Bermann werkt al twee jaar aan de nalatenschap van haar moeder en organiseerde onder andere een tentoonstelling in Liechtenstein. Voertaal Engels.

Zondag 25 februari 12.00-14.00 uur Ondertussen Op de etages boven het NHM i.o. is tijdelijk de broedplaats ‘Ondertussen in de Kweekschool’ gevestigd, waar nu kunstenaars en creatief ondernemers werken, sommigen van hen zijn ooit gevlucht. Elk kwartaal ‘manifesteren’ zij zich in de Studio van het museum.

Op 25 februari gaat het over de Februaristaking.

Door de nacht klinkt een lied

H

et muzikale theaterprogramma Door de nacht klinkt een lied gaat over drie zangeressen, die driestemmig zingen vanuit verschillende perspectieven. Jetty Pearl, Conny Stuart en Jetty Cantor kwamen op zeer uiteenlopende manieren zingend de Tweede Wereldoorlog door. Hun persoonlijke verhalen en de liedjes uit de jaren veertig bieden een bijzondere blik op de geschiedenis van amusement tijdens de oorlogsjaren. Zware onderwerpen op luchthartige toon bezongen. Uitgevoerd door Mirjam van Dam, Monique de Adelhart Toorop en Jetta Starreveld.

Zondag 11 maart in het Nationaal Holocaust Museum i.o.

20.15-21.30 uur

Zondag 4 maart 14.00-15.00 uur Gallery Walk Annemiek Gringold Op de laatste dag van de tentoonstelling neemt conservator Annemiek Gringold u mee over de tentoonstelling Persoonsbewijzen & Vervalsingen en vertelt hoe de verhalen van Jacob Lentz en Alice Cohn bij elkaar komen.

De documentaire uit 2013 vertelt het aangrijpende verhaal van het zware leven van Manja Croiset (1946) en haar levenslange gang door de psychiatrie. Haar problemen als tweede generatie Holocaust-overlevende werden nooit begrepen. Maker en filmer Willy Lindwer (1946) zat bij Manja Croiset op school en ontdekte vijftig jaar later haar trieste levensloop.

Samen besloten ze haar verhaal te verfilmen.

Zondag 22 april 12.00 uur Filmvertoning: Manja, een leven achter onzichtbare tralies

Zondag 18 februari, Zondag 18 maart, Zondag 15 april 12.00 uur NHM vertelt

Elke maand een ooggetuige aan het woord.

Evenementen Hollandsche Schouwburg Donderdag 12 april 19.00-21.00 uur Jom Hasjoa herdenking Op Jom Hasjoa herdenkt de joodse gemeenschap over de hele wereld de slachtoffers van de naziterreur.

Algemene informatie: Data onder voorbehoud. Check de website. Tenzij anders vermeld geldt

voor alle evenementen: toegang gratis op vertoon van entreebewijs.

Reserveren evenementen@jck.nl Concerten in PS: entree € 14,50. Geen kortingen, deuren open een half uur voor aanvang. Reserveren niet nodig.

Volg ons op Facebook of abonneer u op de digitale nieuwsbrief.

Zie jck.nl en facebook.com/ joodscultureelkwartier.

JCK magazine

39

Kunst om niet te vergeten

Stilleven Ruud van Empel

In tentoonstelling Kunst om niet te vergeten zijn kunstwerken te zien van na 1945, voornamelijk uit de eigen collectie van onder anderen Eli Content, Ed van der Elsken, Jeroen Krabbé en Esther Zilversmit / Appie Bood. Kunstenaars die de Holocaust overleefden en kunstenaars van de naoorlogse generaties maakten zeer uiteenlopend werk waarin de oorlog een thema is.

Ruud van Empel, fotograaf en beeldend kunstenaar, maakte voor de het Joods Cultureel Kwartier een stilleven met voorwerpen afkomstig uit de eigen collectie. Het kunstwerk drukt uit waar de organisatie voor staat. Van Empel begon met het maken van foto’s en schetsen geïnspireerd op de collectie van het Joods Cultureel Kwartier wat resulteerde in dit beeld. Historische en hedendaagse voorwerpen, zoals het HEMA logo, Bambi en dokter Spock zijn onderwerpen die terug te vinden zijn. Een interessant zoekplaatje dat de nieuwsgierigheid prikkelt.

Portret Don Franciscus Lopes Suasso, baron van Avernas le Gras, 1688.

Ruud van Empel

verwacht

Bruikleen: Amsterdam Museum

Appeltje van oranje

Hendrik Valk, ‘Deportatie’ (de Schuldelozen) (Opus 79), 1960.

Collectie Joods Historisch Museum

Gebeurtenissen in beeld Het Nationaal Holocaust Museum i.o.

(NHM) is gevestigd op een historische locatie, in de voormalige Hervormde Kweekschool, aan de Plantage Middenlaan. Samen met de tegenovergelegen Hollandsche Schouwburg vertegenwoordigt het gebouw een belangrijk deel van het oorlogsverleden van Amsterdam, Nederland en Europa.

40

JCK magazine

De Hollandsche Schouwburg is een symbool van onvermogen, uitsluiting en genocide. De voormalige Hervormde Kweekschool staat voor hoop, redding en moed. In de overkapping op het schoolplein van het NHM i.o. is nu een tijdlijn te zien met de ontwikkeling van beide locaties voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Franciscus Lopes Suasso is hier afgebeeld met een sinaasappel in zijn rechterhand. Hij behoorde tot de Portugees-joodse elite waarmee de Oranjes een nauwe band ontwikkelden. De joodse gemeenschap was trots op die band, die de basis zou vormen voor het joodse orangisme van Hofjoden lieten latere eeuwen. zich graag Hofjoden, zoals afbeelden met Lopes Suasso, een sinaasappel lieten zich in de hand graag afbeelden met een sinaasappel in de hand om hun loyaliteit aan de stadhouders te tonen. De tentoonstelling Joden en het Huis van Oranje. 400 bewogen jaren belicht de relatie tussen de joodse gemeenschap in Nederland en het Huis van Oranje. Van 17 april tot en met 30 september in het Joods Historisch Museum.

recept

Hamansoren Op 1 maart is het Poeriem. Een traditionele lekkernij zijn Hamansoren.

Dit heb je nodig Voor de vulling: • 150 gr maanzaad, • 2 theelepels boter • 110 gr gehakte noten • 110 gr rozijnen • 2 eetlepels stroop

1 dl melk 4 gr citroensap • 1 theelepel vanille-extract

2 theelepels bakpoeder 100 gr suiker • ½ dl gesmolten boter • 1 ei • ½ dl melk

•

•

•

•

Voor het deeg: • 250 gr meel

Zo maak je het • Het deeg: 1. Meng alle ingrediënten goed door elkaar, kneed zorgvuldig.

2. Rol het deeg uit op een met meel bestoven plank en steek rondjes van 5 cm doorsnee.

3. Leg op elk rondje een lepeltje van de vulling en vouw het rondje zo dat er een driehoekje ontstaat.

4. Plaats de driehoekjes op een beboterd bakblik en bak ze op circa 170 graden tot ze mooi bruin zijn. (tijd afhankelijk van type oven, dus houd ze in de gaten!)

• De vulling:

1. Maal of vijzel het maanzaad fijn en meng alle ingrediënten, behalve de vanille, erdoor.

2. Breng het mengsel op laag vuur al roerend aan de kook tot het dik is.

3. Laat afkoelen en roer het vanille-extract erdoor.

JCK magazine

41

kinderpagina

advertentiepagina

1 maart 2018

P

oeriem, het Lotenfeest, lijkt een beetje op carnaval. Het is een joods voorjaarsfeest en wordt vrolijk en uitbundig gevierd. De naam verwijst naar de nieuwe takjes en bloempjes die in de lente aan bomen en struiken groeien. Poeriem draait om het verhaal van koningin Ester.

Haman, een minister, wil alle joden uitroeien en koningin Ester wil dat voorkomen. Samen met haar oom Mordechai redt zij de joden. Tijdens het voorlezen van het verhaal van Ester en Haman in de synagoge gillen, fluiten en zwaaien kinderen met ratels als ze de naam van slechterik Haman horen. Iedereen mag verkleed naar de synagoge komen en na afloop wordt er samen gegeten en gedronken. Op tafel staan Hamansoren en kiesjeliesj. Op pagina 41 vind je een recept van Hamansoren, dan kan je ze zelf maken!

INTERVIEW MET MATS Mats (9) is samen met zijn ouders en zus in het Joods Historisch Museum.

Hij vindt het leuk dat je hier een hoop te weten komt over hoe het vroeger was. ‘Je ziet allemaal oude, mooie en luxe dingen terug.’ Vooral de geschiedenis interesseert hem.

Hij stelt graag vragen om meer te leren. En wat vindt hij van het Kindermuseum? ‘Je ziet heel veel, maar je kunt vooral van alles zelf maken en doen. Dat vind ik leuk.’

kinderagenda woensdag 3 januari PINDAKAAS EN HUMMUS MAKEN Waarmee besmeer jij Max de Matze of Benny de Bagel? Maak het zelf in het Kindermuseum en laat ze thuis proeven.

Locatie Atelier Kindermuseum Toegang gratis + entreekaartje Tijd 13.00-16.00 Leeftijd voor iedereen dinsdag 2 januari, zondag 4 februari, 25 februari, 25 maart SCHILDEREN IN DE STIJL VAN CHARLOTTE SALOMON Denk aan vroeger en schilder een herinnering in de stijl van Charlotte Salomon.

Locatie Atelier Kindermuseum Toegang gratis + entreekaartje

42

JCK magazine

Tijd 14.00-15.30 uur. Ouders zijn welkom bij de uitleg op de tentoonstelling aan het begin van het atelier.

Leeftijd 6-12 jaar Reserveren kinderevenementen@jck.nl woensdag 28 februari HAMAN-KOEKJES BAKKEN Heel lang geleden leefde er in Perzië een joodse koningin die Ester heette…

Terwijl je koekjes worden gebakken in de oven, hoor je in het Poeriem-verhaal wat Ester en Haman met elkaar te maken hebben.

Locatie Atelier Kindermuseum Toegang gratis + entreekaartje Tijd 14.00-15.30 uur Leeftijd 6-12 jaar

Algemene informatie Tenzij anders vermeld geldt voor de ateliers: Locatie: Atelier Kindermuseum Toegang: gratis met entreekaartje Tijd: 14.00-15.30 uur Leeftijd: 6-12 jaar Reserveren: kinderevenementen@jck.nl of in desbetreffend weekend 020-5310331 Check voor de meest recente informatie jck.nl/agenda

Dit is een uitgave van het Joods Cultureel Kwartier

Joods Historisch Museum Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam Open: dagelijks van 11.00-17.00 uur Kindermuseum Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam Open: dagelijks van 11.00-17.00 uur Schoolbezoek: maandag t/m vrijdag 10.00-12.00 uur en 13.00-15.00 uur (behalve woensdagmiddag) Portugese Synagoge Mr. Visserplein 3, Amsterdam Open: Zondag t/m donderdag februari-november: 10.00-17.00 uur december-januari: 10.00-16.00 Vrijdag: maart-oktober: 10.00-16.00 uur november-februari: 10.00-14.00 uur Zaterdag gesloten Hollandsche Schouwburg Plantage Middenlaan 24 Amsterdam Open: dagelijks van 11.00-17.00 uur Nationaal Holocaust Museum i.o.

Plantage Middenlaan 27, Amsterdam Open: dagelijks 11.00-17.00 uur Rondleidingen en groepsbezoek Informatie over rondleidingen, wandelingen, verjaardagspartijtjes en schoolgroepen: Sales en evenementen T (020) 5 310 380 www.jck.nl Kenniscentrum Open van dinsdag t/m vrijdag 13.00-17.00 uur; ’s ochtends op afspraak.

T (020) 5 310 320 Museumcafé Het Museumcafé serveert joodse specialiteiten, zoals gember- of amandelbolus en bagel met zalm.

Museumshops Voor o.a. joodse literatuur, cadeautjes en muziek.

Toegangsprijzen Entree Joods Cultureel Kwartier: € 15,Entreekaartjes zijn één maand geldig in Joods Historisch Museum, Kindermuseum, Portugese Synagoge, Hollandsche Schouwburg en Nationaal Holocaust Museum i.o.

Voor kortingen zie: www.jck.nl.

Openingstijden Het JCK is gesloten op Joods Nieuwjaar, Grote Verzoendag en Koningsdag.

Raadpleeg jck.nl voor andere afwijkende openingstijden. foto Peter Lange Detail uit nieuwe vaste tentoonstelling Geschiedenis 1600-1900