België Tsjechië
Van Afghanistan tot Zwitserland
Trinidad en Tobago
Tsjaad
Divers
Antwerpen
Bijlagereeks over de 160 verschillende nationaliteiten die in Antwerpen vertegenwoordigd zijn
donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010 www.gva.be
Trinidad en Tobago
Tsjaad
Tsjechië
“Vlamingen hebben
“In Tsjaad
“Ik wil
blz. 2 - 3
blz. 4 - 5
blz. 6 - 7 - 8
La Toya Sanowar
vaak hoge verwachtingen over het eten”
Dadi Tahir
ben ik een rijke madam”
Michaela Bůžková
een perfecte Belg zijn”
Teksten: Liesbeth Baeten, Marc De Swert, Stijn Janssen Coördinatie: Kris Vanmarsenille Eindredactie: Carine Tollenaere Foto’s: Bert Hulselmans, Dirk Kerstens, Patrick De Roo, Rudi Van Beek, Koen Fasseur, Jules Van Paesschen, Guy Thuwis, Livea McLeod, Tsjechisch Bureau voor Toerisme, Reuters, GPD, EPA, AP
.DIVERS ANTWERPEN
donderdag 31 december 009 en vrijdag 1 januari 010
Cijfers .BSUJOJRVF
$ " 3 * # # * 4 $ ) & ; & &
'3
45 -6$*" "SVCB /-
45 7*/$&/5
/FEFSMBOETF "OUJMMFT
%& (3&/"%*/&4
/-
#"3#"%04
(3&/"%"
.BSBDBJCP
7BMFODJB $PSP $BSBDBT
MM Officieel: Republiek
*TMB EF .BSHBSJUB
.BSBDBJCP -BLF
#BSRVJTJNFUP $ 7BMFSB #BSJOBT VSF
FT
4BO Q $SJTUPCBM "
53*/*%"% 50#"(0
FE PK
0SJOPDP
$JVEBE #PMJWBS
4BO 'FSOBOEP
7&/&;6&-" P $BS
(6:"/"
OJ
1VFSUP "ZBDVDIP
SB $BV
$0-0.#*&
$JVEBE (VBZBOB
JO 0S
Trinidad en Tobago
.FSJEB
PD P
Bounty-eiland
Trinidad bezit grootste bron van natuurlijk asfalt
#3";*-*&
LN
ÂĽ (3"1)*$ /&84
van Trinidad en Tobago MM Hoofdstad: Port of Spain MM Oppervlakte: 5.128 km² MM Aantal inwoners: 1,23 miljoen MM Levensverwachting: 68 jaar (mannen), 73,8 jaar (vrouwen) MM Talen: Engels (officieel), Caribisch Hindu-
stani (een Hindi-dialect), Frans, Spaans, Chinees MM Religie: rooms-katholiek 26%, hindu 22,5%, anglicaans 7,8%, baptist 7,2%, pinksterkerk 6,8%, moslim 5,8%, zevendedagsadventisten 4%, andere christenen 5,8% MM Regeringsvorm: republiek MM Staatshoofd: president George Maxwell Richards MM Regeringsleider: ministerpresident Patrick Manning
MM Munteenheid: Trinidad
and Tobago dollars MM Landcode telefoon: - 1-868 MM Landcode internet: .tt MM Bevolking: Indiaas (ZuidAziatisch) 40%, Afrikaans 37,5%, gemengd 20,5% MM Export: petroleum en petroleumproducten, vloeibaar natuurlijk gas, methanol, ammonia, ureum, staalproducten, graan en graanproducten, suiker, cacao, koffie, citrusvruchten, groenten, bloemen MM Plaats op lijst rijkste landen: 59/177
“Vlamingen hebben vaak hoge verwachtingen over het etenâ€? Op de vraag wat BelgiĂŤ meer te bieden heeft dan het prachtige Trinidad en Tobago moet La Toya Sanowar (39) een tijdje nadenken. “Als ik opnieuw de keuze zou hebben, zou ik langer aarzelen om de oversteek te makenâ€?, zegt ze uiteindelijk. “Maar als ik denk aan teruggaan, weet ik snel waarom ik het niet doe.â€? De goede scholen en de sociale zekerheid zijn redenen waarom La Toya niet teruggaat naar haar thuisland. Maar ook de vaste bakker en slager om de hoek bepalen mee die keuze.
we allebei. Hij voor grote commerciĂŤle klanten, ik voor particulieren.â€? “Ik vind het wel erg dat ik mijn familie moet missen. Mijn zus woont in Schotland, dus dat is wat dichterbij. Maar ik ben heel dankbaar dat Skype en Facebook bestaan. Zo houden we de relaties met onze vrienden levend. Als de band met mijn ouders niet zo sterk geweest was, dan had ik dit niet kunnen doen. Mijn ouders steunen mij altijd. We bezoeken hen meestal ĂŠĂŠn keer
“Ik woon heel graag in Kontichâ€?, zegt La Toya. “Teruggaan zou betekenen dat ik helemaal opnieuw moet beginnen. Dat wil ik niet.â€? Ruim 20 jaar geleden leerde La Toya Ward Van Damme (49) kennen in Miami, waar beiden studeerden en werkten. Samen De Lente/Z-Store bvba kwamen ze naar Mechelsesteenweg 56 BelgiĂŤ om de inKontich terieurwinkel van Wards ouders www.delente.com over te nemen. “Oorspronkelijk wilden we dat 5 jaar doenâ€?, vertelt Ward. “In die tijd zouden we geld sparen om terug te gaan. Maar kijk, we zijn al 20 jaar verder.â€? Het koppel spreekt nog steeds Engels met elkaar, de taal waarin het elkaar leerde kennen. Dat doet het ook met dochter Demi. Nederlands spreken doet La Toya onder andere in de winkel waar ze samen met Ward werkt. “Het is niet evident om elke dag samen te werken, maar het gaat goedâ€?, zegt Ward. “We hebben wel aparte jobsâ€?, vult La Toya aan. “Ik doe de verkoop en begeleid het personeel. Ward doet alles achter de schermen. Interieurontwerp doen M
Interieurzaak
MM
“Ik ben heel dankbaar dat Skype en Facebook bestaan� la toya sanowar zelfstandige
per jaar in Trinidad. Ik ga dan vooral om mijn familie te zien. Alles wat ik extra doe, is mooi meegenomen.â€? “We gaan altijd een maand naar Trinidad. In die tijd kan ik veel doen. Ik combineer de reis dus graag met een interieurjob. Zo deed ik het interieur van het productiebedrijf van mijn nicht. Het is voornamelijk om contacten te onderhouden, maar de uitdaging is ook fijn. Af en toe heb ik een nieuw project nodig.â€? Na 20 jaar voelt La Toya zich gedeeltelijk Belg. “Mijn thuis is nog steeds Trinidad, maar politiek voel ik me meer betrokken bij BelgiĂŤ. Ik heb mijn hele volwassen leven hier doorgebracht.â€? “Op het vlak van onderwijs begin ik nu het verschil
7
mensen uit Trinidad en Tobago wonen in Antwerpen
te voelen. Demi zit in het tweede middelbaar, en ik kan haar niet helpen met schoolwerk omdat het systeem zo anders is. Een tijd geleden deden we mee met moeder en dochter, een internationale wedstrijd van het kledingmerk Comptoir des Cotonniers. We hebben toen gewonnen voor BelgiĂŤ en onze foto hing een heel jaar in de winkels. Toen voelde ik me ook Belgâ€?, knipoogt ze. Uiteraard zijn er heel wat verschillen tussen Belgen en mensen uit Trinidad . “Mijn landgenoten kan je sneller leren kennenâ€?, vindt La Toya. “We maken gemakkelijker afspraken en zijn nonchalanter in de omgang. Belgen zijn trager. Je moet afspraken lang op voorhand vastleggen en de verwachtingen op het vlak van eten zijn vaak hoog gespannen. Ik vind het leuker als iedereen iets meebrengt. Met de barbecues in de zomer is het eenvoudiger.â€?
Boekenclub M M In de fitnessclub vonden
La Toya Sanowar, Ward Van Damme en Demi spreken Engels met elkaar.
enkele vrouwen elkaar. Dat gebeurde op initiatief van een Indonesische. De Indonesische, twee Belgische, een Japanse, Braziliaanse, Colombiaanse, Amerikaanse en een vrouw uit Trinidad startten samen een boekenclub. “We zien elkaar ĂŠĂŠn keer om de twee maanden. In die tijd moet je natuurlijk een boek (proberen te) lezen. Bij de keuze laten we ons leiden door de verschillende culturen van onze groep. Nu lees ik bijvoorbeeld The Samurai’s Garden van Gail Tsukiyama. Maar ik moet toegeven dat we zelden nog aan een bespreking toekomen. Het draait vooral om etenâ€?, lacht La Toya. “Iedereen brengt iets typisch mee. Sushi, guacamole... heerlijk om alles te proeven.â€?
DIVERS ANTWERPEN.3
donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010
Toen en nu
Ontdekt door Christoffel Columbus in 1498 MM Trinidad en Tobago liggen
in de Caraïbische Zee, voor de kust van Venezuela. De republiek bestaat uit Trinidad en het kleinere Tobago en enkele mini-eilandjes. Zowel Trinidad als Tobago maken deel uit van de Bovenwindse Eilanden van de Kleine Antillen.
Geschiedenis
Economie
Calypso en soca
jaarden kwamen de eilanden vroeg 19de eeuw onder Britse controle. De emancipatie van de slaven in 1834 bracht de suikerindustrie zware klappen toe. Mankracht werd vervangen door contractwerkers uit India. Van 1845 tot 1917 zorgde deze immigratie weer voor een boost in zowel de suikerproductie als de cacaoindustrie. De ontdekking van olie in 1910 voegde een belangrijke factor toe aan de export. De eilanden werden onafhankelijk in 1962.
king van petroleum en natuurlijke gassen is het land een van de welvarendste in de Caraïben. Het toerisme zit in de lift op Tobago, het noordelijkste en kleinste eiland met paradijselijke stranden.
soorten zijn te herkennen in de calypso die op Trinidad vroeger de functie had van een krant: in de teksten passeerden politieke en sociale gebeurtenissen de revue. Onder invloed van de Amerikaanse soul en dansmuziek ontstond soul-calypso, beter bekend als soca. Toevoeging van discodrum, stevige bas en elektrische gitaar maakten de muziek belangrijker dan de teksten.
MM Na kolonisatie door de Span-
MM Door productie en verwer-
Carnaval
MM In het vroege voorjaar maken
indrukwekkende stoeten zich op voor misschien wel de grootste show ter wereld. De carnavalstraditie gaat terug tot het einde van de slavernij. Het is een explosie van kleuren, pompende muziek en onstopbaar feestgedruis.
MM Een mengelmoes van muziek-
Antilliaanse Feesten
MM Trinidad en Tobago kom je in
België wel eens tegen op de
Antilliaanse feesten. De socasinger/songwriter Destra Garcia was er in 2009, de bekendste artiest uit Trinidad en Tobago Machel Montano twee jaar eerder.
Steelpan
MM Het land is de geboorteplaats
van de steelpan of -drum, een slaginstrument dat meestal in groep (steelband) wordt bespeeld.
Vogels
MM Met tropische savanne, re-
genwoud, bossen en mangrovemoerassen is Trinidad een paradijs voor vogelliefhebbers. Je kan er meer dan 430 soorten spotten.
“Met Kerstmis halen we het hele huis overhoop”
Livea McLeod (31) en Stefan Poppe (36) ontmoetten elkaar in december 2005 in Trinidad. Het was een leuke periode waarin zij hem het eiland toonde. Overwegen om de sprong naar België te wagen, deed Livea pas toen Stefan zich een tweede keer liet zien in de Caraïben. Het begin van een groot avontuur.
“Tijdens een vakantie in België zou ik mij een idee vormen over het leven hier”, begint Livea. “Vooraf wist ik het echt niet. Ik voelde me zelfs een beetje geïntimideerd. Maar op een avond waren we uitgeweest tot een uur of twee en we zouden te voet naar Stefans huis in de Tabaksvest in Antwerpen gaan. Ik vroeg hem of het wel veilig was zo laat op straat. ‘Natuurlijk’, zei hij. Dat was voor mij zo ongelooflijk dat ik wist dat ik wilde blijven.” In december vorig jaar trouwde het koppel voor de wet op het Schoon Verdiep, en in januari op een bountystrand van Tobago. “Ik was toen al zwanger van Yara, die nu vijf maanden is. Dat Yara in België is geboren betekent dat mijn en haar wortels en leven hier liggen. Ik wil haar graag mijn land tonen, maar pas als ze het kan appreciëren. Voorlopig blijf ik thuis, bij Yara.” “Vroeger was ik freelance webdesigner, maar dat is nu op de lange baan geschoven. Ik heb wel weer de tijd gevonden om te schilderen. Het blijft gewoon een hobby hoor en het meeste is zelf geleerd.” M
MM
“De mensen van Trinidad houden van een smaakontploffing”
Haddaway (Trinidad) Zanger die de hitlijsten in 1993 domineerde met de hit What Is Love. Dwight Yorke (Tobago) Voetballer die onder andere speelde bij Manchester United en met zijn land naar de Wereldcup 2006 trok. Billy Ocean (Trinidad) Zanger bekend van hits When the going gets tough, the tough get going (1986) en Get outta my dreams, get into my car (1988)
livea mcleod webdesigner
“Ik begrijp niet dat mensen naar hier komen en verwachten dat het hier is zoals in hun land. ‘When in Rome, do as the Romans’, is mijn credo. Pas op, ik verlies mezelf niet, ik ben van Trinidad. Maar ik ‘maak’ me hier wel thuis. Ook al is de taal een beetje een strijd, ik oefen elke dag een beetje.” “Ik mis mijn ouders wel. Ook de warmte, de blauwe luchten, de vogels, maar dat is alles. Antwerpen is zo charmant met zijn mooie gebouwen, de kathedraal, de klokken. En alles werkt op tijd. Ik hoor veel mensen klagen, maar ze weten niet waar ze het over hebben. Het leven is hier zo gemakkelijk. Toen ik zwanger was kon ik nauwelijks geloven over hoeveel informatie ik beschikte, zelfs zonder iets te moeten vragen.” “In het begin was ik wel een beetje bezorgd dat ik met racisme zou worden geconfronteerd, maar het is me in die drie jaar, waarvan één jaar in Ekeren, nooit overkomen. Mensen kijken wel eens raar als ik zeg waar ik vandaan kom. Meestal weten ze niet waar Trinidad en Tobago liggen. De meeste Belgen vind ik erg gereserveerd maar behulpzaam en stil maar met een subtiel gevoel voor
Wereldberoemd
Livea McLeod, Stefan Poppe en de vijf maanden jonge Yara.
humor. Op school heb ik een internationale groep vrienden gemaakt met wie ik in contact blijf. En dan zijn er natuurlijk de vrienden en familie van Stefan, die me met open armen hebben ontvangen.” Qua typische gewoontes denkt Livea vooral aan het eten van haar thuiseiland: gemene deler is pikant. “Wij houden van een smaakontploffing”, zegt ze lachend. Voor de gemiddelde Belg waarschijnlijk een brug te ver, maar echtgenoot Stefan vindt het fantastisch. Koffiekoeken en filet américain voor ontbijt zoals Belgen doen, vindt ze een beetje raar. “In Trinidad houden we van een hartig ontbijt en wij hebben ons vlees graag gebakken. ‘Saltfish buljol’ bijvoorbeeld. Dat is
als haring maar dan gebakken. We serveren het met ‘coconut bake’, een soort kokosnootbrood.” “Met Kerstmis hebben we rumcake. We laten de ingrediënten dan zo lang mogelijk in rum weken. Jaja, wij hebben een rumcultuur.” (lacht) Eén hap en je bent ondersteboven. Maar Kerstmis is ook een feest waarbij het hele huis overhoop wordt gehaald: nieuwe gordijnen, muren verven, overal lichtjes. “En dan maken we veel eten en feesten we met muziek, en we zingen en dansen. In België vind ik het eerlijk gezegd een beetje saai”, voegt ze er een beetje verontschuldigend aan toe. Livea McLeod krijgt een simpakket van Ortel Mobile toegestuurd om naar het thuisland te bellen.
i
V.S. Naipaul (Trinidad) Deze auteur kreeg in 2001 de Nobelprijs Literatuur voor zijn oeuvre. In 2008 verscheen een biografie over zijn bewogen leven, geschreven door Patrick French en getiteld The World is What it Is.
Recept
Curry van geit Ingrediënten (6 personen)
1 kg mager geitenvlees (vind je bij een Marokkaanse slager) M 1 tl zout M 1/2 tl zwarte peper M 1/2 kopje gehakte ui M 2 tl geperste knoflook M 3 tl groene kruiden (tijm, koriander, lenteui, salie) M 2 tl olie M 3 tl currypoeder M 2 laurierbladeren M 1 1/2 kopje heet water M
Bereiding M Maak het vlees schoon en snij het in hapklare stukjes. Kruid met zout, zwarte peper, ui, look en groene kruiden. (Tip: laat het vlees nu enkele uren tot een nacht marineren in de koelkast voor een hartiger effect) M Verwarm de olie in een zware pot. Mix currypoeder en laurierbladeren in 1/4 kop water. Voeg toe aan de hete olie en bak een minuutje. Voeg vlees toe en sauteer 10 minuten. Roer af en toe om alle kanten van het vlees te laten dichtschroeien. Voeg de rest van het water toe en laat aan de kook komen. Dek af en laat verder pruttelen op een laag vuurtje tot het vlees gaar is. Kruid af met zout en hete peper naar smaak. Serveer met rijst.
.DIVERS ANTWERPEN
donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010
Droogtes en sprinkhanen
&(:15&
Cijfers -*#*&
"-(&3*+&
"P[PV
4
"
)
"
3
"
MM Officieel: RĂŠpublique du
5 4 + " " % /*(&3
#JMUJOF
5TKBBE NFFS .BP
"CFDIF
#PM
"UJ
4
"
)
/ %KBNFOB $IB
#BUIB
40&%"/
-
"N 5JNBO SJ
#POHPS -BJ
,".&30&/
&
.POHP
F
/*(&3*"
-PHPOF
Een van de armste landen ter wereld
'BZB -BSHFBV LN
SJC
Tsjaad
Tchad (Frans), JumhurÏyat Tashad (Arabisch) MM Hoofdstad: N’Djamena MM Oppervlakte: 1.290.000 km² MM Aantal inwoners: bijna tien miljoen MM Bevolking: meer dan 200 etnische groepen. De Sara zijn met 20% de grootste groep MM Landcode telefoon: + 236
B S , #BI
L PV
4BSI #BIS "
%PCB .PVOEPV
$&/53"""'3*,""/4& 3&1
MM Landcode internet: .td MM Klimaat: tropisch. Het hele
jaar door temperaturen tussen 25 en 35 graden Celsius MM Onafhankelijk: sinds 1960, voormalige Franse kolonie MM Alfabetisme: helft van de bevolking is analfabeet MM Levensverwachting: 55 jaar MM Inkomen: 80% leeft onder de armoedegrens MM Kindersterfte: bijna 20% MM Talen: Frans, Arabisch MM Godsdienst: 50% moslim,
25% christen en lokale religies MM Munt: frank (CFA). Een euro is ongeveer 700 frank waard MM Regeringsvorm: republiek MM President: Idriss DĂŠby MM Export: olie, katoen, aardnoten en Arabische gom MM Reisadvies: reizen naar Tsjaad wordt afgeraden omdat het er vaak onrustig is. Geldautomaten vind je er nauwelijks, creditcards worden bijna nergens aanvaard MM Plaats op lijst rijkste landen: 170/177
ÂĽ (3"1)*$ /&84
“Iedereen was blank en ik zag nergens zand� Dadi Tahir (29) werd geboren in Tsjaad, in een stadje in het centrum van het land. Ze woont nu al bijna 20 jaar in Antwerpen en merkt nog dagelijks de verschillen. Dadi is een vrolijke dame met een ontwapenende lach. Een gesprek met haar gaat nooit vervelen. “Hier lacht bijna niemand. Dat vind ik wel raar�, zegt ze. “Als je de mensen toelacht, trekken ze meestal een zuur gezicht of draaien zich gewoon om.�
De ouders van Dadi kwamen naar BelgiĂŤ toen ze een meisje van tien was. Haar grootvader was dokter en apotheker, haar vader werkte voor Artsen Zonder Grenzen en leerde zo haar moeder kennen. Er kwamen zeven kinderen. “Ik herinner het me nog goed hoe we hier aankwamenâ€?, vertelt Dadi. “Iedereen was hier blank en nergens zag ik zand. In Tsjaad leefden we in hutten en hier zag ik niets anders dan huizen.â€? M
MM
“Hier lacht bijna niemand. Dat vind ik raar� DaDi Tahir Verpleegkundige
Boven: een benzineverkoper wacht op klanten. Onder: het leven in het dorp El Jebel.
De integratie verliep verrassend vlot. “Dat is misschien wel wat overdreven gesteld, maar blijkbaar leer ik nogal gemakkelijk. Na een jaar sprak ik al goed Nederlands. In het begin behielp ik me hoofdzakelijk met gebarentaal, maar ik werd ook
geholpen door mijn grootouders. officiĂŤle instanties te maken krijgt, Ook van de kinderboekjes stak ik is het bijzonder lastig als ze je niet veel op.â€? moeten. Je ziet het gewoon aan de Dadi deed het prima op school en manier van lachen. Het gebeurt dat werkt nu als verpleegkunik zie dat ze me ogenschijndige in het Universilijk vriendelijk toelatair Ziekenhuis chen, maar dat er Antwerpen. achter die lach iets “Studeren heel anders schuilging me goed gaat. Als man heb af. Meestal je er waarschijnword ik goed lijk meer last van TsjadiĂŤrs aanvaard en dan als vrouw.â€? heb ik weinig En er komt ook wonen in last van rawel eens geweld Antwerpen cisme. Of misbij kijken. “Mijn schien welâ€?, mijmoeder vliegt soms mert ze. “De meesbuiten in cafĂŠs, mijn te opmerkingen zulbroer werd al zonder relen waarschijnlijk wel den afgeranseld. Eigenlijk is uit domheid zijn. Nu nog vragen het triestig, we zijn nergens meer mensen me wel eens hoe het komt thuis. Ik ben geen Belg, maar voel dat mijn handpalmen blank zijn, me ook niet meer thuis in mijn eiof waarom ik dikke lippen heb. Het gen land. Daar horen ze mijn acgebeurt ook dat ze vragen of ze nu cent.â€? ‛negerin’ of ‛zwarte’ moeten zeg“Het klinkt misschien allemaal gen. Is het racisme of domheid? Ik wat negatief, maar zo mag je het weet het niet en stel me er ook niet niet opvatten. Elke mens heeft te veel vragen bij. Als je er niet op zijn problemen. Toch hebben we ingaat, is het meestal snel over. Dat het hier naar onze zinâ€?, gaat Dadi lijkt me nog het beste, al doet het verder. “Ik besef wel dat ik het goed soms wel pijn.â€? heb en dat een mens in BelgiĂŤ meer Dadi brengt een vriend mee naar kansen krijgt dan in Tsjaad. Dat het interview. Sesay Sheka (30) geldt ook voor Sesay. kwam zeven jaar geleden uit Sier“Je moet gewoon leren leven met ra Leone naar BelgiĂŤ. Hij werd al de gewoontes en als anderen je dan wel met meer extreme vormen van aanvaarden zoals je bent, lukt het racisme geconfronteerd. “Maar hij allemaal wel. Ik doe mijn best, prodetecteert het ook veel sneller dan beer aan het werk te blijven en me ikâ€?, vult Dadi aan. “Voor vijftig pro- zo goed mogelijk te integreren. Het cent van de Belgen maakt je ras of is niet altijd even gemakkelijk om kleur niets uitâ€?, zegt Sesay. “Dertig je weg te vinden in het administraprocent wil per definitie niets we- tieve kluwen, maar stap voor stap ten van kleurlingen. Als je dan met kom ik er wel.â€?
23
DIVERS ANTWERPEN.
donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010
Toen en nu
Woelig land MM Tsjaad wordt onafhankelijk in
1960. Dictator Tombalbaye grijpt al snel de macht. In april 1975 maken militairen een einde aan zijn regime, waarbij Tombalbeye zelf om het leven komt. MM Van 1973 tot 1994 bezet Libië een strook in het noorden. Vrede komt er pas nadat het Internationale Gerechtshof de grond weer heeft toegewezen aan Tsjaad.
Keuken MM Tussen 1979 en 1996 woeden
er burgeroorlogen. Vanaf 1996 komt het democratiseringsproces op gang. Idiss Déby wordt verkozen tot president en er komt een nieuwe grondwet. MM Bij de presidentsverkiezingen van 2001 wordt Déby opnieuw verkozen met meer dan 60% van de stemmen. Om herkozen te kunnen worden, had hij eerst de wet laten aanpassen, waardoor meer dan één ambtstermijn mogelijk wordt.
Over sharmoed, kawal en foufou
met de handen gegeten wordt MM Kawal: soort kruid dat volgens sommigen stinkt, anderen vinden het een delicatesse MM Droge vis wordt er amper gegeten, sla daarentegen staat vaak op het menu, afhankelijk van de streek MM Van een dier gaat niets verloren. Ook de darmen worden verwerkt in bepaalde gerechten MM Tsjaadse restaurants of specialiteitenwinkels zijn er niet in Antwerpen.
MM Er bestaan nauwelijks
gerechten die echt typisch zijn voor Tsjaad. De bevolking eet wel veel vlees. Verder is het vaak behelpen met wat voor handen is.
Begrippen uit de keuken:
MM Sharmoed: rundsvlees dat
wordt klaargemaakt in een saus MM Foufou: (foto) soort pap die
“De mensen in Tsjaad zijn straatarm maar o zo fier” Ook al zijn ze straatarm, een vrouw in Tsjaad moet zo veel mogelijk goud hebben om als echte vrouw beschouwd te worden.
“Het lijkt wel een geweldige contradictie, maar zo is de cultuur in Tsjaad nu eenmaal”, legt Dadi uit. “Vrouwen moeten mooie kleren dragen en liefst zo veel mogelijk goud. Maar vrouwen worden nog wel uitM
Dadi en Sesay hebben het best naar hun zin in Antwerpen.
gehuwelijkt en er komt een bruidsschat aan te pas.” “Hoe jonger de meisjes uitgehuwelijkt worden, hoe beter. De kans dat ze dan nog maagd zijn, is dan veel groter.” Met wie ze trouwen, maakt weinig uit. “In de praktijk zijn het wel altijd armen die met armen trouwen. Vaak loopt het toch mis en hertrouwen is bijna onbegonnen werk voor een vrouw.”
Gezondheidszorg bijna onbestaande Dadi gaat om de twee jaar naar haar thuisland, maar er gaan wonen is geen optie. “Met mijn kennis zou ik er wel nuttig werk kunnen verrichten.”
“Het is echt schrijnend”, zucht ze. “Eigenlijk is er nauwelijks medische verzorging.” “Als er al een operatiekamer is in een ziekenhuis, zijn alle materialen verroest. Handschoenen worden na een operatie niet weggegooid, maar gewoon opnieuw gebruikt. Een baxter wordt soms gebruikt voor drie verschillende patiënten. Uiteindelijk sterven er meer mensen aan infecties die ze oplopen in het ziekenhuis dan aan de reden waarom ze er werden opgenomen. Goede wil is er genoeg, maar de middelen ontbreken. Er is dus nog veel werk aan de winkel voor organisaties zoals Artsen Zonder Grenzen.” Waarschijnlijk gaat Dadi er ooit M
“In Tsjaad ben ik een rijke madam” Om de twee jaar gaat Dadi terug naar haar geboorteland. “Ze beschouwen me er als een rijke madam.”
“Het is altijd weer even aanpassen als ik ginder aankom”, vertelt Dadi. “Het leven in Tsjaad is moeilijk. Er is geen werk en de mensen hebben geen geld. Vaak is het improviseren om aan eten te geraken.” “Ik neem altijd kleren mee en wat geld voor de familie. Ze denken echt dat ik rijk ben en vergeleken met wat de mensen daar hebben, is dat misschien ook wel zo.” “Slechts een kleine minderheid van de bevolking werkt. De rest probeert creatief aan de kost te komen als ‛verkoper’. Dat zijn dan meestal de vrouwen. Mannen werken niet, ze drinken de hele dag thee. Niet dat ze niet willen werken, maar er is gewoon geen werk.” Toch zijn de mensen in Tsjaad bijzonder gastvrij. “Het verschil met hier is onmenselijk groot. Tsjadiërs eten maximum twee keer per dag. En meestal eten ze niet veel. Iets eetbaar weggooien is volledig uit den boze.” “Maar als er gasten zijn, dan moet er eten op tafel komen. Ze gaan dan eten zoeken en als ze echt niets vinden, slachten ze desnoods hun laatste schaap. Het maakt dan allemaal niets uit. Als gast moet je ook mee M
MM
“Als je hier sla koopt, moet je die nauwelijks wassen” aanschuiven, anders durft de gastheer zich wel eens beledigd voelen. Het klinkt misschien wat raar en ongeloofwaardig, maar de mensen in Tsjaad eten wel veel vlees.” Het contrast met Antwerpen kan nauwelijks groter zijn. “Als je hier sla koopt, moet je die eigenlijk niet meer wassen. In Tsjaad moet je in theorie wel alles wassen, maar er is nauwelijks zuiver water. Dat leidt dan weer tot infecties en ziektes. Er wordt aan gewerkt en het verbetert stilaan, maar de weg is nog lang, heel lang.”
een tijdje in de gezondheidszorg werken. “Maar ook dat is niet zo evident. Naar ginder reizen kost veel geld en eigenlijk moet je nog geld meehebben om er iets nuttigs te kunnen doen.” Dadi zou het er ook niet meer gewoon worden. “Het comfort dat ik hier heb, wil ik niet meer missen.” Ook het cultuurverschil kan problemen geven. “Als er in Tsjaad al mogelijkheden zijn om uit te gaan, moeten meisjes dat stiekem doen. Ze worden al snel als hoeren beschouwd.” “Ik ga graag uit, maar wat dat betreft is het verschil met België niet zo groot. Meestal ga ik in Brussel of in Afrikaanse dancings uit. Onze manier van dansen is toch wat uitbundiger dan jullie gewoon zijn. Ach, ook hier is het oppassen. Als ik wat te hard met mijn gat schud, denken de mannen al snel de verkeerde dingen. ”
(
Tien voor taal Hallo. Salaam.
Alstublieft. Allahikallik.
Help. Aoenini.
Dag. Lalé.
Dankjewel. Shoekràn.
Blanke. Nasara.
Ja. Ajé.
Geen dank. Affoean.
Zwarte. Zarga.
Nee. Mafi.
Sorry. Sàmini.
Eten. Akoel.
.DIVERS ANTWERPEN
donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010
Cijfers
Eenderde van het landschap is bos
%FDJO
LN
MM Officieel: Tsjechische Repu-
1SBBH
1M[FO
)
.
0MPNPVD
. ;OPKNP
&
#SOP
B
"7*
BW .PS
7M U
03
0TUSBWB
4WJUBWZ
B
54+&$)*¯
$FTLF #VEFKPWJDF %6*54-"/%
)SBEFD ,SBMPWF B SU L
#0
&
&/
B BW
Land van vele kastelen
$IFC
6TUJ OBE -BCFN $IPNVUPW ,BSMPWZ 7BSZ &MCF
MM Talen: Tsjechisch (97%).
10-&/
4W
Tsjechië
bliek (Ceska Republika) MM Hoofdstad: Praag MM Oppervlakte: 78.866 km ² MM Aantal inwoners: 10,2 miljoen MM Levensverwachting: 77 jaar, vrouwen: 80 jaar, mannen: 73,5 jaar MM Godsdiensten: niet-religieus (59%) , katholiek (27%)
-JCFSFD
;MJO
#SFDMBW
0045&/3*+,
4-07",*+& ¥ (3"1)*$ /&84
“Ik wil een perfecte Belg zijn” “Met het geld dat ik hier kan sparen, bouw ik later een huis in de nog prachtige Tsjechische natuur”, zegt muzikante Michaela Bužková (32). “Grapje! Nee, ik ben voorlopig niet van plan om België te verlaten.” Drie jaar geleden ruilde de talentrijke Michaela haar zitje als hoornspeelster bij de Filharmonie van Praag in voor een plaatsje als eerste soliste bij de Antwerpse Filharmonie.
“Nochtans is Tsjechië een paradijs voor muzikanten”, oppert Michaela. “We hebben wereldberoemde componisten voortgebracht zoals Smetana en Dvorák. En in Praag zijn erg veel goede orkesten.” “Waarom ik dan uit dat paradijs ben weggegaan? Eerlijk gezegd: ik weet het niet. Ik vermoed dat het mijn hang naar avontuur was. Ik wilde absoluut ooit mijn kans wagen in het buitenland.” Het avontuur begon voor Michaela in de lente van 2007. Samen met een vriendin arriveerde ze met de bus in Antwerpen, waar ze een paar dagen een kamer in een bed and breakfast had geboekt. “Ik had op het internet gelezen dat de Antwerpse Filharmonie een hoornspeler zocht. Ik dacht: als ik niet slaag voor de auditie, beschouw ik dit als een citytrip. We waren met zestien kandidaten. Ik ben het uiteindelijk geworden. Dolgelukkig was ik. Wellicht kon Antwerpen me daardoor ook onmiddellijk bekoren. De stad is niet zo groot en rijk als Praag, maar juist dat spreekt me erg aan. Ik woon in Hoboken en kan hier alles met de fiets doen!” België was zeker geen cultuurschok voor Michaela. “Absoluut niet”, zegt ze. “Vroeger, toen Tsjechië nog een Oostblokland was, was dat misschien wel zo geweest. Maar nu het land deel uitmaakt van de Europese Gemeenschap, zijn de verschillen niet meer zo groot.” “België en Tsjechië hebben ook veel met elkaar gemeen. Het vroegere Tsjecho-Slowakije was ook een land waar twee gemeenschappen, Tsjechen en Slowaken, samenleefden, zoals Vlamingen en Walen. Jullie willen nu ook splitsen. Je kan stellen dat we jullie een stap voor zijn geweest: we zijn al M
gesplitst !” (lacht) “Ik streef ernaar om een perfecte Belg te zijn. Ik heb privélessen Nederlands gevolgd omdat ik de taal perfect wilde spreken. En nu volg ik ook Franse lessen. Als je in België woont, moet je toch tweetalig zijn.” “Het enige wat ik hier mis, is de natuur”, zegt Michaela. “België is volgebouwd terwijl Tsjechië nog veel uitgestrekte bossen en ongerepte landschappen heeft.” “Ik mis ook de Tsjechische muziek. Die prachtige muziek wordt hier nog te weinig gespeeld. Ik heb onze dirigent al een paar keer kunnen overhalen om werk van een Tsjech op het programma te zetten.” “Wat voor mij het belangrijkste is? Dat ik in het orkest gelukkig ben. Mijn werk is mijn hobby en eigenlijk mijn hele leven. Voor al de andere zaken moet ik zelf werken”, beseft Michaela.
163
Tsjechen wonen in Antwerpen
MM
“Nu volg ik ook Franse lessen. Als je in België woont, moet je toch tweetalig zijn” michaela bŮŽkovÁ muzikante
Antwerpse Filharmonie is een smeltkroes M M De Filharmonie van Ant-
werpen is een smeltkroes van verschillende nationaliteiten. Michaela Bůžková vertoeft dan ook dagelijks in een bijzonder internationaal gezelschap. “Ik heb collega’s uit Frankrijk, Duitsland, Bulgarije, Polen, Japan en Israël. Zelf ben ik de enige Tsjechische. Er is maar één Turk; hij speelt contrabas. Hij is mijn verloofde geworden. (lacht) Dankzij hem heb ik in Antwerpen drie Tsjechische vriendinnen gevonden. Ik heb er niet speciaal naar gezocht. Maar hij kende een van hen en zij heeft dan op haar beurt twee andere vriendinnen meegebracht. We zijn nu vier echte Tsjechische hartsvriendinnen.”
i
www.defilharmonie.be
Opvallend is het gebruik van veel medeklinkers na elkaar. MM Munteenheid: kroon MM Regeringsvorm: republiek MM President: Václav Klaus MM Telefoon landencode: + 420 MM Internet landencode: .cz MM Bevolkingssamenstelling: Tsjechisch (90%) MM Exportproducten: voornamelijk machines, ijzer en staal, olie MM Plaats op lijst rijkste landen: 32/177
DIVERS ANTWERPEN.
donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010
Toen en nu
Van rebels kind tot gescheiden koppel MM Tsjechië is een Centraal-
Europees land dat grenst aan Duitsland, Polen, Slowakije en Oostenrijk. Het land bestaat uit drie deelregio’s: Bohemen, Moravië en Tsjechisch Silezië. Opmerkelijk is dat Tsjechië aan geen enkele zee ligt. MM Sinds 1 januari 1993 is Tsjechië een zelfstandig land. Voordien vormde het samen met Slowakije Tsjecho-Slowakije, een land waar sinds 1948 een communistische dictatuur
heerste onder de vleugels van de voormalige Sovjet-Unie. MM Tsjecho-Slowakije was vaak een rebels kind. In 1968 vond onder de hervormingsgezinde partijleider Alexander Dubcek de Praagse Lente plaats: een liberalisering die in de kiem werd gesmoord door troepen van het Warschaupact. MM In de jaren zeventig stelde een groep dissidente intellectuelen, onder wie toneelschrijver Václav Havel, het manifest Charta 77 op,
waarin werd opgeroepen tot het respecteren van de mensenrechten. Diezelfde Havel zou na de Fluwelen Revolutie in 1989 de eerste president worden van een democratisch TsjechoSlowakije. Pas na het uiteenvallen van het Oostblok besloten Tsjechië en Slowakije vreedzaam elk hun weg te gaan. MM Vandaag is Tsjechië een republiek met een parlementaire democratie. Aan het hoofd staat vandaag president Václav Klaus,
de opvolger van Václav Havel. Van alle Centraal-Europese en Oost-Europese landen heeft het land een van de meest ontwikkelde en geïndustrialiseerde economieën. Tsjechië heeft ook een van de meest atheïstische bevolkingen van Europa. Maar liefst 59% van de bevolking beweert ongelovig te zijn. MM Op 1 mei 2004 trad Tsjechië toe tot de Europese Unie. Huidig president Klaus is uiterst eurosceptisch en is een uitgesproken tegenstander van de voorgestelde Europese Grond-
wet. Toen Tsjechië dit jaar de eer had voorzitter van de EU te zijn, zorgde het al meteen voor een fikse rel. Het kunstwerk Entropa, dat door de Tsjechen aan de EU werd aangeboden, viel slechts bij weinig lidstaten in de smaak. Niet verwonderlijk: België werd voorgesteld als een halflege pralinedoos, Nederland als een overstroomd land met nog slechts enkele minaretten en Bulgarije bestond louter uit Franse hurktoiletten.
Bekende sporters en cultuurpauzen Bekende Tsjechische tennissers zijn Ivan Lendl, die acht grandslamtoernooien won, en Martina Navrátilová, die maar liefst 59 grandslamtitels op haar naam schreef. In de atletiek is Emil Zátopek een legende. Hij was in de jaren veertig en vijftig van de twintigste eeuw meervoudig olympisch kampioen op onder andere de 10 km.
Bekende Tsjechische voetballers zijn onder anderen Petr Cech, Jan Koller, Pavel Nedved en Karel Poborský. Internationaal is de Tsjechische cultuur bekend dankzij de componisten Dvorák en Smetana. Op het gebied van de literatuur genieten de schrijvers Franz Kafka en Milan Kundera wereldfaam.
Ivan Lendl.
Martina Navrátilová .
Jan Koller.
Emil Zátopek.
.DIVERS ANTWERPEN
donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010
Recept
Bramborové placky (aardappelpannenkoeken ) Ingrediënten
Bereiding
MM 1 kg aardappelen MM 2 eieren MM marjolein MM zout MM peper MM look MM spek MM bloem MM boter
MM Schil de aardappelen en rasp
( Tien voor taal Een. Jedna. Tien. Deset. Honderd. Sto. Duizend. Tisíc. Hoe laat is het? Kolik je hodin? Welke dag is het vandaag? Co je dnes za den? ’s Morgens. Dopoledne. ’s Middags. Odpoledne. ’s Avonds. Vec’er. ’s Nachts. V noci. Dag meneer. Dobrý den, pane. Hallo. Nazdar. Hoe gaat het ermee? Jak se dar’í? Tot ziens. Na shledanou. Goede reis! S’t’astnou cestu! Waar is het toilet? Kde isou toalety? Wie is dat? Kdo je to?
jes spek toe en een beetje bloem. MM Meng alles goed onder elkaar. MM Met een pollepel schep je deeg in een pan en bak je met olie (of eventueel reuzel of varkensvet) de pannenkoeken tot ze een gouden kleur krijgen. MM Nadien kan je de aardappelpannenkoeken nog vullen met stukjes gebraden varkensvlees of kip en verder in de oven bakken met blauwe kaas.
ze grof. MM Dep de aardappelschijfjes goed droog. MM Voeg 2 eieren toe. MM Kruid voldoende met marjolein, zout en peper en flink wat look. MM Voeg eventueel kleine stuk-
“We hebben drie weken kerkhoven bezocht” Al meer dan veertig jaar woont de Tsjechische Blanka Havlinovà met haar Slowaakse man, de dirigent, muzikant en componist Jan Valach, in Antwerpen. Al die jaren zijn gemis en heimwee aan haar gemoed blijven vreten. “Maar ik verraad België, het land dat me zoveel heeft geschonken, nooit”, zegt ze. Als jonge vrouw studeerde ze filosofie in Praag. Tijdens een verboden studentenbijeenkomst op een klein appartement leerde ze haar man Jan Valach kennen.
“Er was nauwelijks plaats in de kamer en ik moest op de grond zitten”, vertelt Blanka. “Ik merkte dat er een stoel voorbehouden bleef. ‘Voor welke belangrijke gast is die stoel?’, vroeg ik de gastheer.’ ‘Voor een pianist die straks komt’, antwoordde hij. Dat bleek Jan Valach te zijn. Hij is mijn man geworden. Ik ben hem naar hier gevolgd. Vaak was mijn heimwee naar mijn land groter dan het zijne. Maar eenmaal ik die beslissing genomen had, was er geen weg terug.” De meest radicale beslissing nam het koppel toen het veertig jaar geleden, vlak na de Praagse Lente, de vlucht nam naar Antwerpen. “In de zomer van 1968 waren we op uitnodiging van de Antwerpse opera al op werkbezoek geweest”, vertelt Blanka. “De opera bood mijn man een grote opdracht aan. In afwachting keerden we terug naar Praag. Intussen hoopten we dat er een nieuwe wind zou waaien in ons land. Maar we merkten al snel dat de Sovjet-Unie die hoop de kop zou indrukken. We hebben dan beslist om ons land definitief te verlaten. Met de meest nuttige zaken in de autokoffer, zijn we over de grenzen geraakt.” Sindsdien is Antwerpen de tweede thuis. Het echtpaar woont op de zevende verdieping van een sfeervol appartement aan de Belgiëlei. Ondanks het rijkelijke uitzicht op tal van Antwerpse torens ademt de woonst de sfeer van Tsjechië uit, van de boekenkasten, over de schilderijen tot de keukenplanken. “We kenden België als het land van de grote schilders”, zegt Blanka. “We waren vol bewondering dat een klein land op veel gebieden zo groot kon zijn. Het heeft maar een maand geduurd voor we onze Belgische nationaliteit verwierven. De Belgen vertrouwden ons en we zullen dat vertrouwen nooit beschamen.” “Nu de weg naar Tsjechië weer M
Jan Valach en Blanka Havlinovà: “We zullen het vertrouwen van de Belgen nooit beschamen. MM
“We hebben vroeger nooit echt contact gezocht met Tsjechen hier. Je wist nooit met wie je te maken had” Blanka havlinovÀ
open ligt, denken we er niet aan om terug te keren. We wonen hier veertig jaar: dat is het beste bewijs dat het ons hier uitstekend bevalt.” “Toen we de eerste maal terug op bezoek gingen in Tsjechië en Slowa-
kije, hebben we drie weken niets anders gedaan dan kerkhoven bezocht, op zoek naar alle graven van zo veel familieleden die ons de voorbije jaren zijn ontvallen. Er is bijna niemand overgebleven. Waarom zouden we dan terugkeren?” Blanka offerde haar carrière op voor de muzikale loopbaan van dirigent, componist en organist Jan Valach. “Toen we veertig jaar geleden weg gingen, was dát de keuze die ik had gemaakt”, vertelt ze. “We zouden elders een nieuw leven uitbouwen met het talent van mijn man als basis.” “Intussen vertaalde ik de muziekwerken van het Tsjechisch of het Slowaaks naar het Nederlands. Ik ben
op al zijn concerten en plaatopnames aanwezig geweest. Een organist heeft altijd een assistent nodig. Ik heb het vak geleerd zodat we ons die kosten konden besparen want de gage die hij hier kreeg, was niet altijd riant.” Het leven in Tsjechië ging ook zonder de Valachs gewoon door. Soms waren de berichten die Blanka bereikten bijzonder tragisch. “Mijn moeder is voor haar deur verongelukt. Ze werd door een auto gegrepen toen ze de straat overstak. Ze heeft nog een paar uren geleefd. ‘s Avonds kreeg ik het bericht dat ze gestorven was. Ik ben toen ingestort.” “Een Antwerpse vrouw heeft toen voorgesteld om naar Tsjechië te reizen. Ze zou in mijn plaats gaan rouwen. Als buitenlandse kon zij de reis wel maken... Dat gebaar zal ik nooit vergeten. Ik heb toen op heel haar lichaam kleine briefjes bevestigd met tekstjes waarin ik mijn verdriet doorgaf. Pas toen voelde ik me bevrijd.” De dag voor kerstavond is Blanka de hele dag in de weer geweest met het bakken van de traditionele zoete koekjes. “De kerstdagen brengen we met ons tweetjes door. We hebben vrienden bij wie we af en toe koffie gaan drinken, maar we hebben vroeger nooit veel contact gezocht met Tsjechen hier. Je wist immers nooit met wie je te maken had.”
Volgende week: Tunesië Turkmenistan Uruguay Venezuela