Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych by Copper in Built Environment

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych

www.akademiamiedzi.pl

Praca pod redakcją EIM Wydanie 2016 Europejski Instytut Miedzi ul. św. Mikołaja 8-11 50-125 Wrocław e-mail: biuro@instytutmiedzi.pl tel.: (+48) 71 78 12 502 fax: (+48) 71 78 12 504 www.instytutmiedzi.pl

Spis treści 1.

Wstęp

Wymagania dla łączników

strona:

z miedzi i stopów miedzi

strona:

2.1 Wymagania ogólne

strona:

2.2 Wymagania materiałowe

strona:

2.3 Stan powierzchni

strona:

2.4 Znakowanie

strona:

Łączniki do lutowania kapilarnego:

strona:

6 7

strona:

9 10

strona:

zaciskiem wokół uszczelnienia

strona:

4.3 Łączniki samozaciskowe

strona:

kapilarnego

strona:

4.4.2 Łączniki z gwintem i końcówkami zaprasowywanymi

strona:

6. Pakowanie

strona:

7. Przechowywanie

strona:

8. Transport

strona:

9. Piśmiennictwo

strona:

3.3 Łączniki do gazów medycznych 3.4 Łączniki ze stopów miedzi do wysokociśnieniowych zastosowań 3.5 Łączniki miedziane z lutem integralnym 4.

Łączniki zaciskowe 4.1 Łączniki zaciskowe skręcane 4.1.1 Łączniki zaciskowe z pierścieniem zaciskającym 4.1.2 Łączniki skręcane przejściowe z gwintem zewnętrznym 4.2 Łączniki zaprasowywane 4.2.1 Łączniki z obustronnym zaciskiem wokół uszczelnienia 4.2.2 Łączniki z jednostronnym

4.3.1 Łączniki samozaciskowe typu Push 4.4 Łączniki z końcówkami gwintowanymi do skręcania 4.4.1 Łączniki z gwintem i końcówkami do lutowania

4.5 Łączniki zaprasowywane do łączenia instalacji z rury miedzianej cienkościennej 5.

Zasady stosowania łączników w instalacjach z miedzi

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

4/32

1. Wstęp Broszura poświęcona jest technologii łączenia elementów instalacji z miedzi z wykorzystaniem łączników wykonanych z miedzi i stopów miedzi. Opisane zostaną różne techniki łączenia rur – począwszy od lutowania kapilarnego, zaprasowywania, samozaciskania oraz skręcania. Omówione zostaną wymagania i przepisy, które muszą spełnić producenci tych elementów instalacji oraz możliwości zastosowań poszczególnych rodzajów łączników do różnych typów instalacji. Przedstawione zostaną także zalety stosowania poszczególnych systemów łączników. Broszura przeznaczona jest głównie dla projektantów, inspektorów nadzoru budowlanego oraz instalatorów.

2. Wymagania dla łączników z miedzi i stopów miedzi 2.1 Wymagania ogólne Do łączenia rur miedzianych o średnicach zewnętrznych od 6 do 159 mm służą dwa rodzaje łączników: − łączniki do lutowania kapilarnego, − łączniki zaciskowe. Łączniki zaciskowe dzielą się w zależności od budowy na łączniki: − skręcane (z nakrętką), − zaprasowywane, − samozaciskowe. Do łączenia rur o średnicach powyżej 108 mm (do 159 mm włącznie) zaleca się stosować łączniki z krótszymi kielichami, przeznaczone wyłącznie do lutowania twardego. Produkowane są także łączniki przejściowe z końcówkami różnego typu, w tym także gwintowanymi, służące dołączenia rur miedzianych z rurami z innych materiałów: stalowymi i z tworzyw sztucznych oraz armaturą i innymi elementami wyposażenia instalacji wodnych i gazowych na paliwa gazowe. Wymagania dla łączników do instalacji z rur miedzianych zawarte są w normie PN-EN 1254, której cztery części dotyczą łączników do rur miedzianych: − Część 1: Łączniki do lutowania kapilarnego (do 108 mm), − Część 2: Łączniki zaciskowe skręcane, − Część 3: Łączniki do rur z tworzyw sztucznych z końcówkami zaciskowymi, − Część 4: Łączniki z końcówkami gwintowanymi, − Część 5: Łączniki z krótszymi (niż w części 1 normy) kielichami, przeznaczonymi do lutowania twardego do średnicy 159 mm. - Część 6: Łączniki z końcówkami samozaciskowymi Norma ta nie określa wymagań dla łączników zaprasowywanych i samozaciskowych. Określają je inne przepisy, rozporządzenia oraz aprobaty techniczne ITB. Wszystkie typy łączników muszą spełniać wymagania gwarantujące trwałość i szczelność połączeń z rurami. Część wymagań jest wspólna dla różnych typów łączników. Należą do nich wymagania materiałowe, jakości powierzchni i oznakowanie (cechowanie).

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

5/32

Tablica 2.1 Stosowanie złączy lutowanych w instalacjach Rodzaj instalacji wodociągowa ogrzewcza gazowa z łącznikiem miękkie stosować stosować do 110 °C nie stosować 1) kapilarnym twarde stosować od d > 28 stosować do 110 °C stosować 2) 2) bez miękkie stosować stosować do 110 °C nie stosować 1) 2) 2) łączników twarde stosować od d > 28 stosować do 110 °C nie stosować 1 ) ze względu na możliwość uszkodzeń powierzchni rur przy temperaturze powyżej 400 °C, co może zmniejszyć odporność korozyjną przewodów miedzianych, połączenia przewodów w instalacjach wodociągowych od ≤ 28 mm mogą być wykonywane jedynie przez lutowanie miękkie 2 ) w przewodach instalacji wodociągowych oraz ogrzewczych wodnych, połączenia rur identycznej średnicy oraz jednostopniowe redukcje mogą być lutowane w kielichach wykonywanych na zimno Połączenia lutowane

Tablica 2.2 Stosowanie połączeń rozłącznych w instalacjach

Rodzaj instalacji Połączenia rozłączne Łącznik z końcówką gwintowaną bez miękkiego uszczelnienia Łącznik zaciskowy skręcany, z pierścieniem zaciskowym metalowym1) Łączniki zaciskowe i samozaciskowe z uszczelnieniem miękkim (elastomery)2) Opaska zaciskowa z uszczelnieniem miękkim (łącznik prosty nasuwkowy)3) Połączenia kołnierzowe

wodociągowa

ogrzewcza

gazowa gaz ziemny gaz płynny

stosować

nie stosować

stosować

nie stosować

stosować

nie stosować

stosować

stosować z kołnierzami z brązu

stosować

) dla rur w zwojach złączki tylko z tulejką wewnętrzną ) tylko dla złączek zawsze dostępnych (odkrytych) 3 ) tylko dla rur twardych w odcinkach prostych 1 2

2.2 Wymagania materiałowe Łączniki do instalacji miedzianych wykonuje się z miedzi, brązu i mosiądzu. Łączniki miedziane - można stosować wyłącznie łączniki produkowane z miedzi odtlenionej fosforem, o symbolu Cu–DHP, zawierającej: Cu + Ag > 99,90% (Cu – miedź, Ag – srebro), 0,015 % < P < 0,040% (P – fosfor). Łączniki z brązu – zalecane jest stosowanie łączników produkowanych z brązu o symbolu CuSn5Zn5Pb2 wg PN-EN 1982. Łączniki z brązu można stosować do lutowania miękkiego i twardego.

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

6/32

Łączniki z mosiądzu - w instalacjach wodociągowych należy stosować gatunki mosiądzu odporne na odcynkowanie. Należą do nich m.in. gatunki o symbolach: CuZn40Pb2 i CuZn39Pb3 wg normy PN-EN 12165. O odporności na odcynkowanie powinny informować litery „CR” lub „DZR” na łączniku. Łączniki ze stopów bezołowiowych – CuSi – niezawierające w swoim składzie ołowiu, przeznaczone głównie do instalacji wody pitej. Należą do nich m.in. gatunki o symbolach: CuZn21Si3P (CW 724 R) wg normy PN-EN 12164. 2.3 Stan powierzchni Powierzchnie wewnętrzne i zewnętrzne powinny być czyste, bez widocznych produktów utlenienia oraz defektów po obróbce mechanicznej, np. rys, porów, wad szlifierskich. Na powierzchni wewnętrznej nie mogą znajdować się zanieczyszczenia o większej niż 0,20 mg/dm2 zawartości węgla. 2.4 Znakowanie Na zewnętrznej powierzchni każdego łącznika powinno znajdować się trwałe znakowanie zawierające: – znak firmowy lub nazwę producenta, – średnicę nominalną łączonej rury i/lub wymiar gwintu, – inne wymagania dotyczące poszczególnych typów łączników. – W celu ułatwienia identyfikacji łączniki zaprasowywane do gazów mają na powierzchni zewnętrznej naniesioną żółtą kropkę i jest ona zgodna z żółtym kolorem O-ringu uszczelniającego, zaś dla łączników stosowanych w solarach na powierzchni zewnętrznej umieszcza się zieloną lub czerwoną kropkę, zgodną z kolorem O-ringu uszczelniającego. Dostępne są także łączniki do instalacji solarnych znakowane innym kolorem, np. białym, natomiast O-ring jest czarny.

3. Łączniki do lutowania kapilarnego W połączeniach lutowanych wykorzystuje się efekt zasysania kapilarnego (włoskowatości). Wysokość zasysania lutu jest uzależniona m.in. od szerokości szczeliny powstałej między kielichem łącznika i rurą miedzianą.

Rys. 3.1 Wysokość zasysania lutu w zależności od szerokości szczeliny

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

7/32

3.1 Łączniki metryczne Łączniki do lutowania kapilarnego posiadają końcówki kielichowe, dostosowane do wymiarów rur miedzianych. Wsunięta do kielicha końcówka rury jest spajana z łącznikiem lutem, który wnika do kapilarnej szczeliny między rurą a kielichem. Część łączników posiada bose końcówki, służące do łączenia z innymi łącznikami (rys. 3.2).

Rys. 3.2 Łączniki miedziane do lutowania kapilarnego

Dla szczelności i trwałości złącza istotne są wymiary: – średnica wewnętrzna Dw i głębokość kielicha L, – średnica zewnętrzna Dz i długość końcówki bosej L (gdy średnica końcówki bosej jest mniejsza od średnicy łącznika, długość końcówki jest zwiększona o L), – minimalna grubość ścianki, – dopuszczalne odchyłki (tolerancje) wymienionych wymiarów. Wymiary łączników oraz ich tolerancje podano w tablicach 3.1 i 3.2. Wartości te nie odnoszą się do łączników z lutem integralnym z trwale osadzonym pierścieniem lutowia wewnątrz łącznika (rys. 3.3b).

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

dzy rurą a kielichem. Część łączników posiada końcówki bose, służące do łączenia z innymi łącznikami (rys Dla szczelności i trwałości złącza istotne są wymiary: średnica wewnętrzna Dw i głębokość kielicha L1, średnica zewnętrzna Dz i długość końcówki bosej L1, (gdy średnica końcówki bosej jest mniejsza od średnicy ka, długość końcówki jest zwiększona o L2), Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych minimalna grubość ścianki, dopuszczalne odchyłki (tolerancje) wymienionych wymiarów. akademiamiedzi.pl Wymiary łączników oraz ich tolerancje podano w tablicach 2.11 i 2.12. Wartości t’ odnoszą się do łącznikó tem integralnym - trwale osadzonym pierścieniem lutowia wewnątrz łącznika (rys. 2.8b).

strona:

8/32

Rys. 2.8 Łączniki do lutowania kapilarnego (wymiary) 3.3 Łączniki lutowania kapilarnego (wymiary) a) kielich; b)Rys. łącznik z lutem do integralnym; c-1) końcówka bosa – średnica mniejsza niż średnica łącznika; c-2) koń a) kielich; b) łącznik bosa z lutem integralnym; c-1) niż końcówka bosa – średnica mniejsza niż średnica łącznika; c-2) końcówka – średnica większa średnica łącznika. bosa – średnica większa niż średnica łącznika Wymiary, tolerancje, grubości ścianek oraz minimalne średnice otworów przelotowych łączników przedstawiono w tablicach 3.1 i 3.2. Tablica 3.1 Wymiary i tolerancje łączników kapilarnych Średnica nominalna: wewnętrzna - kielicha lub zewnętrzna - końcówki bosej mm 8 10 12 15 18 22 28 35 42 54 64 76,1 88,9 108

Odchyłki od średnicy nominalnej końcówki bosej wewnętrznej zewnętrznej kielicha Dz Dw mm mm

Długość kielicha lub końcówki bose L1

mm mm 6,8 7,8 +0,04 +0,15 8,6 2,0 +0,06 -0,05 10,6 12,6 15,4 +0,05 +0,18 Polskie Centrum Promocji Miedzi • ul. Św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • pcpm@copperalliance.pl 2,0 -0,06 +0,07 18,4 23 +0,06 +0,23 27 2,0 -0,07 -0,07 32 32,5 2,0 33,5 3,0 +0,07 +0,33 -0,08 +0,10 37,5 3,0 47,5 4,0

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

9/32

Tablica 3.2 Minimalne grubości ścianek końcówek do lutowania i minimalne średnice otworów przelotowych łączników Minimalna grubość ścianek Średnica nominalna

Miedziane

Stopy miedzi do przeróbki plastycznej

Odlewnicze stopy miedzi

Minimalna średnica otworu przelotowego

t’*)

0,6

0,54

1,0

0,55

1,0

0,65

6,0

0,6

0,54

1,0

0,55

1,0

0,65

7,0

0,6

0,54

1,1

0,60

1,1

0,71

9,0

0,7

0,63

1,2

0,66

1,2

0,78

11,0

0,8

0,72

1,4

0,77

1,4

0,91

14,0

0,9

0,81

1,4

0,77

1,5

0,97

18,0

0,9

0,81

1,5

0,82

1,8

1,17

23,0

1,0

0,90

1,6

0,88

1,8

1,17

29,0

1,1

0,99

1,8

0,99

2,0

1,30

36,0

1,2

1,08

1,9

1,04

2,3

1,49

47,0

1,4

1,26

2,0

1,1

2,4

1,56

55,0

76,1

1,6

1,44

2,6

1,43

2,8

1,82

65,0

88,9

1,8

1,62

2,9

1,59

3,1

2,01

76,0

108

2,1

1,89

3,3

1,8

3,5

2,27

92,0

133

2,3

2,07

4,2

2,31

4,5

2,92

113,0

159

2,6

2,34

5,2

2,86

5,5

3,57

135,0

*) minimalna grubość ścianek łączników z lutem integralnym 3.2 Łączniki calowe stosowane w chłodnictwie i klimatyzacji Specjalną grupę łączników do lutowania kapilarnego stanowią łączniki ACR (Air Condition and Refrigeration). Są to łączniki miedziane o wymiarach calowych wykonane zgodnie z amerykańską normą ASME/ANSI B16.22 „Miedz i stopy miedzi do połączeń lutowanych w instalacjach ciśnieniowych. Gatunek miedzi Cu-DHP odtlenionej fosforem. Przeznaczone są do instalacji przewodzących czynniki chłodnicze takie jak: R134A, R404A, R407C oraz CO2 (R744). Nie zaleca się stosowania czynników chłodniczych zawierających amoniak (R717) oraz związki chloru i wapnia. Montaż instalacji odbywa się techniką lutowania na twardo z wykorzystaniem lutów z zawartością min 2% srebra. Łączniki produkowane są z rur miedzianych o grubszej ściance w celu zapewnienia szczelności i trwałości przy wysokich ciśnieniach. Zakres średnic obejmuje wymiary calowe od 3/16” do 4 1/8” natomiast asortyment podobny jest do łączników miedzianych metrycznych. Łączniki możemy stosować z rurami miedzianymi wykonanymi zgodnie z normą PN – EN 12735-1. Łączniki spełniają wymagania europejskiej dyrektywy ciśnieniowej PED Pressure Equipment Directive 97/23/EC, obowiązującej w Polsce od 21.12.2005 roku.

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

10/32

Rys. 3.4 Przykład oznaczenia łącznika symbolami ACR Tablica 3.3 Zakres temperatur i ciśnień roboczych zgodnie z PED 97/23/EC Wymiar (cal) 1/4 3/8 1/2 5/8 3/4 7/8 1 -1/8 1-3/8 1-5/8 2-1/8

Maksymalne ciśnienie robocze (w barach) 100 °C 150 °C 79 69 57 49 49 43 44 39 40 35 36 32 34 30 31 27 30 27 27 24

3.3 Łączniki do gazów medycznych Łączniki do gazów medycznych to metryczne łączniki z miedzi i brązu do lutowania i połączeń gwintowanych. Produkowane są zgodnie z wymogami normy PN-EN 1254 - 1. Łączniki miedziane wykonane są z miedzi odtlenionej fosforem, o symbolu Cu–DHP. Łączniki z końcówkami gwintowanymi produkowane są z brązu o symbolu CC499 (CuSn5Zn5Pb2-C) wg PN-EN 1982. Łączniki w odróżnieniu od standardowych są dodatkowo poddawane czyszczeniu i odtłuszczaniu. Procesy te przeprowadza się w myjce ultradźwiękowej z dodatkiem płynu Vertrel CMS. W wyniku tego procesu uzyskuje się zawartości węglowodorów na powierzchni poniżej 0,01 g/m2. Zgodnie z normą zawartość węglowodorów na powierzchni powinna być niższa od 0,02 g/m2. Raz na pół roku łączniki podlegają kontroli na zawartości węglowodorów przez INiG w Krakowie. Łączniki wykonywane są na konkretne zamówienie i pakowane pojedynczo w specjalnie oznakowane woreczki z tworzywa. Nie posiadają trwałego zewnętrznego oznakowania umożliwiającego identyfikację medyczną łącznika. Znajdują zastosowanie w instalacjach gazów medycznych takich jak azot, tlenek azotu, dwutlenek węgla, hel, argon, ksenon, tlen, powietrze oraz w systemach próżniowych (ISO 7396-1). Mogą być stosowane z rurami do gazów medycznych spełniającymi wymagania normy PN-EN 13348. Zgodnie z obowiązującymi przepisami poszczególne elementu instalacji do gazów medycznych mogą być połączone ze sobą za pomocą lutowania twardego z użyciem lutów z dodatkiem srebra. Zakres średnic oraz parametry pracy – ciśnienie i temperatura – są takie same, jak dla standardowych łączników do lutowania kapilarnego.

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

11/32

Rys. 3.5 Przykład oznakowania opakowania zbiorczego dla łączników do gazów medycznych 3.4 Łączniki ze stopów miedzi do wysokociśnieniowych zastosowań Łączniki wykonane są ze stopu miedzi CuFe2P zgodnie z PN-EN 12449 (z dodatkiem 2,3 % żelaza) i wytwarzane są w stanie utwardzenia R 300 i R 420. Ten charakteryzujący się wysoką wytrzymałością materiał jest twardszy od tradycyjnej miedzi, dzięki czemu wykazuje większą odporność na wysokie ciśnienia robocze. Jednocześnie jest odporny na korozję naprężeniową i niekorzystne warunki atmosferyczne. Szczególnie nadaje się do stosowania w instalacjach klimatyzacji, urządzeniach chłodniczych klasy domowej i przemysłowej oraz wszelkich innych układach chłodzących wykorzystujących czynnik CO2 / R744 lub inne medium o ciśnieniu roboczym do 130 barów przy użyciu rur i łączników o grubościach ścianek i średnicy zewnętrznej mniejszej niż w powszechnie stosowanych instalacjach stalowych. Złączki do lutowania kapilarnego lutem twardym wykonane z miedzi CuFe2P, zostały opracowana z myślą o energooszczędnych systemach chłodzenia. Wykonane są w typoszeregu calowym wg ASTM B 280 w rozmiarach calowych od 3/8’ do 2 1/8’. Maksymalne ciśnienie robocze 130 barów, zakres temperatur od - 196 °C do +150 °C. Do połączeń z rurami miedzianymi i stopowymi z CuFe2P należy stosować jedynie lutowanie twarde lutem srebrnym z minimalną zawartością 5% Ag, zgodnie z normą PN-EN ISO17672 . Zalecane jest również zastosowanie topnika FH 10, zgodnie z normą PN-EN 1045 dla lutowania stopów miedzi. Wykonanie połączenia należy wykonać zgodne ze wszystkimi obowiązującymi zasadami i przepisami technicznymi, w szczególności tymi zawartymi w PN-EN 378-2 +A2:2012. Łączniki przeznaczone są głównie do systemów chłodniczych supermarketów, chłodni przemysłowych, wysokociśnieniowych instalacji hamulcowych i klimatyzacyjnych w samochodach ciężarowych i autobusach oraz w innych przemysłowych agregatach chłodniczych. Łączniki spełniają warunki normy PN-EN 12735-1 oraz wymagania europejskiej dyrektywy PED 97/23/EC w sprawie urządzeń ciśnieniowych.

Rys. 3.6 Łącznik ze stopu CuFe2P Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

12/32

Główne zalety systemu: - Szczególnie przydatny do zastosowań wysokociśnieniowych, takich jak instalacje chłodnicze, klimatyzacja, a w szczególności urządzenia chłodnicze wykorzystujące CO2 o ciśnieniu roboczym do 130 barów. - Niższa waga zapewniająca niższy koszt instalacji, oszczędności materiałowe i łatwiejszą obsługę. - Szybka i łatwa instalacja dzięki przyjaznej dla instalatora technologii lutowania twardego. - Łatwa rozpoznawalność przed instalacją i po jej zakończeniu: rury i złączki oznakowane są w sposób zapewniający łatwą identyfikację wszystkich elementów. Dodatkowo materiał wykazuje delikatne własności magnetyczne i można odróżnić go od miedzi za pomocą magnesu neodymowego – praktyczna zaleta! - Stop żelaza i miedzi (CuFe2P) o wysokiej wytrzymałości zapewniający łatwą i ekonomiczną instalację przy zachowaniu doskonałych własności obróbczych i jednoczesnym braku toksycznych składników chemicznych. - Odporność na korozję Przyczynia się do zapewnienia energooszczędności i ekologiczności instalacji chłodniczych. - Zgodny z instalacjami objętymi dyrektywą w sprawie urządzeń ciśnieniowych (PED 97/23/EC). - Dostępne przejściówki z cali na jednostki metryczne.

Rys. 3.7 Rury i łączniki do wysokociśnieniowych zastosowań

3.5 Łączniki miedziane z lutem integralnym W łącznikach w specjalnie wyprofilowanym karbie znajduje się bezołowiowy lut, zgodnie z normą PN-EN 29453. Podczas ogrzewania złącza lut samoczynnie na zasadzie zjawiska kapilarnego wypełnia szczelinę między łącznikiem a rurą, bez potrzeby dodawania lutu z zewnątrz. Łączniki są produkowane zgodnie z normą PN-EN 1254-1 i 4 w rozmiarach od 6-66,7 mm i nadają się do łączenia rur miedzianych wykonanych wg normy PN-EN 1057. Łączniki stosowane są głównie w Wielkiej Brytanii.

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

13/32

Rys. 3.8 Łączniki z lutem integralnym

4. Łączniki zaciskowe W instalacjach mogą być używane łączniki zaciskowe o różnej konstrukcji i zasadzie działania, ale każdy z nich musi spełniać podstawowe wymagania: – grubość ścianki w żadnym punkcie nie może być mniejsza od wartości podanej w tablicy 4.1, – powierzchnia otworu przelotowego w dowolnym przekroju nie może być mniejsza od powierzchni koła o promieniu podanym w tablicy 4.1. Tablica 4.1 Wymiary łączników zaciskowych Minimalna grubość ścianki Średnica nominalna rury Miedź i stopy miedzi do wprowadzonej do łącznika Odlewnicze stopy miedzi przeróbki plastycznej mm mm 8 1,0 1,0 10 1,0 1,0 12 1,1 1,1 15 1,2 1,2 18 1,4 1,4 25 1,5 1,5 28 1,6 1,8 35 1,8 1,8 42 1,9 2,0 54 2,0 2,3 64 2,6 2,4 76,1 2,6 2,8 88,9 2,9 3,1 108 3,3 3,5

Minimalna średnica otworu przelotowego

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

mm 6,0 7,0 9,0 11,0 14,0 18,0 23,0 29,0 36,0 47,0 55,0 65,0 76,0 92,0

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

14/32

4.1 Łączniki zaciskowe skręcane 4.1.1 Łączniki zaciskowe z pierścieniem zaciskającym Łączniki typu Conex produkowane są z mosiądzu DZR odpornego na odcynkowanie zgodnie z normą PN-EN 1254-2. Przeznaczone są do łączenia rur miedzianych wykonanych zgodnie z normą PN-EN 1057 oraz rurami ze stali nierdzewnej zgodnie z PN-EN 10312. Połączenie następuje w wyniku dokręcenia nakrętki dociskającej metalowy pierścień. Do połączenia nie stosujemy żadnych innych materiałów uszczelniających. Jest to połączenie rozłączne – po demontażu należy wymienić tylko metalowy pierścień. Łączniki są dostępne w średnicach od 6 – 54 mm - rys.4.2 oraz w większych średnicach do 108 mm - rys. 4.3. Parametry pracy – maksymalne ciśnienie 16 bar i temperatura 110 °C . Zastosowanie: instalacje sanitarne, grzewcze, wodne, olejowe, chłodnicze, klimatyzacyjne, solarne, sprężonego powietrza i przemysłowe.

Rys. 4.1 Przekrój połączenia łącznikiem zaciskowym (skręcanym).

Rys. 4.2 Przykład łączników zaciskowych (skręcanych) o średnicach od 6 do 54 mm

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

15/32

Rys. 4.3 Przykład łączników zaciskowych (skręcanych) o średnicy ponad 54 mm 4.1.2 Łączniki skręcane przejściowe z gwintem zewnętrznym Innym rodzajem łączników skręcanych są łączniki przejściowe z gwintem zewnętrznym. Łącznik ten umożliwia szybkie i łatwe połączenie rury miedzianej z elementami gwintowanymi bez stosowania dodatkowych materiałów uszczelniających. Uszczelnienie jest realizowane przez dwie uszczelki z EPDM – jedną wewnętrzną, uszczelniającą rurę, i drugą uszczelniającą połączenie. Łącznik może być stosowany w instalacjach wodnych, sanitarnych, grzewczych w budynkach mieszkalnych, użytecznoś ci publicznej i obiektach przemysłowych. Nie wolno stosować do instalacji gazowych oraz montować pod tynkiem lub zalewać w podłożu. Korpus łącznika wykonany jest z brązu, mosiądzu lub stali nierdzewnej w rozmiarach od 10 mm x 3/8’ do 54 mm x 2’. Do montażu połączenia niezbędne są specjalne szczypce do wykonania wypustki na rurze zapobiegającej zsunięciu się łącznika z rury. Iloś ć wypustek zależy od ś rednicy rury. Parametry pracy: maksymalna temperatura 95 °C, maksymalne ciś nienie 10 barów.

Rys. 4.4 Przykład łącznika skręcanego przejściowego

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

16/32

Rys. 4.5 Szczypce do wykonywania wypustek na rurze miedzianej Tablica 4.2 Ilość wypustek na rurze w zależności od średnicy rury miedzianej Ilość wypustek Średnica rury miedzianej 3 10-16 mm 4 18-35 mm 6 42 mm 8 54 mm (grubość rury < 1,5 mm) Wypustki należy wykonać w równych odstępach. Podstawowym wymaganiem dla łączników zaciskowych jest ich funkcjonalnoś ć, która sprawdzana jest w próbach wytrzymałoś ciowych (rozrywanie, szczelnoś ć przy zginaniu). Dlatego ważne jest, aby stosować łączniki, których jakoś ć jest potwierdzona dopuszczeniem do stosowania w budownictwie. Wykonanie połączeń zaciskowych musi być zgodne z instrukcją montażu producenta. Gdy jest to wymagane w instrukcji, należy stosować narzędzia oferowane przez producenta łączników. 4.2 Łączniki zaprasowywane Jedną z odmian łączników zaciskowych są łączniki zaprasowywane (używana jest też nazwa „obciskane”) o różnych konstrukcjach. Łączniki te posiadają uformowany wewnątrz łącznika rowek, w którym umieszczona jest elastyczna uszczelka (O-ring), która po obciś nięciu łącznika wokół wsuniętej rury za pomocą specjalnej szczęki tworzy szczelne połączenie nierozłączne. Łączniki zaprasowywane przeznaczone są głównie dla instalacji sanitarnych i grzewczych i mogą być stosowane do łączenia rur z miedzi spełniających wymogi normy PN-EN 1057. W Polsce łączniki zaprasowywane posiadają aprobatę techniczną oraz pozytywną ocenę PZH Atest Higieniczny, dopuszczające łącznik do instalacji wody pitnej. Od 2009 roku obowiązuje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – Dz.U. nr 75 poz. 690 z 2002 roku z późniejszymi zmianami.

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

17/32

Celem zmian we wspomnianym rozporządzeniu była potrzeba jego aktualizacji spowodowana wprowadzeniem do zbioru Polskich Norm nowych norm europejskich i międzynarodowych, a także potrzeba dostosowania zawartych w rozporządzeniu wymagań do aktualnego stanu wiedzy. Od daty podpisania Rozporządzenia Ministra Infrastruktury zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, na rynku polskim dopuszczone zostały złączki zaprasowywane do gazu. Paragraf 163, który bezpoś rednio dotyczy złączy zaprasowywanych, w ustępie 4 otrzymał brzmienie: „W budynkach mieszkalnych jednorodzinnych, budynkach w zabudowie zagrodowej i budynkach rekreacji indywidualnej przewody instalacji gazowej, a w pozostałych budynkach tylko przewody za gazomierzami lub odgałęzieniami prowadzącymi do odrębnych mieszkań lub lokali użytkowych powinny być wykonane z rur, o których mowa w ust. 2, łączonych również z zastosowaniem połączeń gwintowanych lub z rur miedzianych łączonych przez lutowanie lutem twardym. Dopuszcza się stosowanie innych sposobów łączenia rur, jeżeli spełniają one wymagania szczelnoś ci i trwałoś ci okreś lone w Polskiej Normie dotyczącej przewodów gazowych dla budynków”. Ten zapis w powiązaniu z nowelizacją normy PN-EN 1775:2007 „Dostawa gazu – Przewody gazowe dla budynków – Maksymalne ciś nienie robocze < =5bar Zalecenia funkcjonalne” powoduje, że możliwym stało się stosowanie łączników zaprasowywanych do instalacji gazowych, oczywiś cie pod pewnymi warunkami. W normie PN-EN 1775:2007 w punkcie 3.4.4. podano ogólne definicje złączy zaprasowywanych, a w p. 3.4.4.2. definicję złącza zaprasowywanego wykonanego z miedzi. W przypadku złączy zaprasowywanych nie można mówić tylko o samym produkcie – jest to cała technologia, dzięki której możemy uzyskać szczelne i wytrzymałe połączenie. Łączniki zaprasowywane do gazu można wprowadzić do obrotu w oparciu o deklarację zgodnoś ci, którą wystawia się po spełnieniu pewnych okreś lonych warunków. Oceny łączników zaprasowywanych dokonuje się według systemu „1” oceny zgodności. W systemie oceny zgodności 1 do zadań producenta należy wprowadzenie i utrzymanie zakładowej kontroli produkcji. Jednostka akredytowana po uzupełniających badaniach próbek pobranych w zakładzie produkcyjnym, wstępnym badaniu typu, wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji oraz przy ciągłym nadzorze, ocenie i akceptacji zakładowej kontroli produkcji wydaje certyfikat zgodnoś ci, będący podstawą do oznaczania złączek znakiem budowlanym B. W ostatnim okresie miedziane i brązowe łączniki zaprasowywane stosowane są także do łączenia instalacji solarnych. Poszczególne typy łączników różnią się od siebie materiałem użytym do wykonania uszczelki (O-ringu). Aby zabezpieczyć łączniki przed stosowanie w niewłaś ciwym typie instalacji, O-ringi mają różne kolory i dodatkowe oznaczenie: – O-ring do instalacji sanitarnych i grzewczych wykonany jest z EPDM i ma czarny kolor, – O-ring do instalacji gazowych wykonany jest z żółtego HNBR. Zgodnie z wytycznymi INiG w Krakowie każda złączka powinna mieć stałe, żółte, widoczne oznakowanie: MOP 5, T2, oznaczające parametry pracy instalacji, w jakich mogą być one stosowane, tj. ciś nienie pracy do 5 barów i temperaturę gazu do 70° C, – O-ring do urządzeń solarnych wykonuje się FKM koloru czarnego, zielonego lub czerwonego. Łączniki niektórych producentów są na powierzchni zewnętrznej dodatkowo oznaczone białą, zieloną lub czerwoną kropką.

Rys. 4.6 Przykład O-ringu uszczelniającego

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

18/32

Łącznik tego systemu składa się z następujących elementów: – korpusu łącznika wykonanego z miedzi lub brązu, – elementu uszczelniającego z EPDM, HNBR lub FKM. Zalety systemu: – pojedyncze lub podwójne zabezpieczenie poprzez zaprasowywanie za karbem lub przed i za karbem, – ekonomiczny, prosty i szybki montaż, – szeroka dostępność narzędzi do zaprasowywania łączników, – wysokie standardy jakości wykonania łączników, – częściowo zwiększone grubości ścianki w porównaniu do wymiarów rur, – gwarancja trwałości – łączniki są odporne na korozję, – uniwersalne zastosowanie dla rur spełniających wymogi jakościowe, – pełna szczelność połączenia, – niezawodna, sprawdzona i dopuszczona technika wykonania połączeń, – gwarancja bezpieczeństwa zgodnie z międzynarodowymi przepisami, – połączenie nie wymaga zabezpieczenia przeciwpożarowego ze względu na łączenie na zimno, – element uszczelniający wykonany z wysokiej jakości materiału, – nie występuje przegrzanie materiału, – eliminuje stosowanie lutu i topnika. Łączniki są produkowane z miedzi Cu–DHP. Zawartość czystej, odtlenionej miedzi wynosi 99,90%. Łączniki zaprasowywane z gwintem są wykonywane ze zmodyfikowanego stopu brązu gatunku CuSn5Zn5Pb2. o bardzo dużej plastyczności. Materiał ten bez zastrzeżeń może być stosowany w instalacjach wody pitnej. Dostępne są różne rodzaje łączników: – łączniki z elementami zaciskowymi wykonane z miedzi, – przejś ciowe łączniki z elementami zaciskowymi i gwintem wykonane z brązu. Gwinty przyłączeniowe łączników zaprasowywanych odpowiadają normie PN-EN 10226-1. 4.2.1 Łącznik z obustronnym zaciskiem wokół uszczelnienia Ten typ stosowany jest przez większość producentów łączników. Zalety: – połączenie, ze względu na obustronny zacisk, jest bardzo szczelne, – lepsze prowadzenie rury w łączniku, – duża trwałość.

Rys. 4.7 Łącznik z obustronnym zaciskiem wokół O-ringu Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

19/32

Budowa łącznika Przekrój mufy z miedzi przedstawia budowę łącznika zaprasowywanego

1 – karb – profil „V” 2 – uszczelka (O-ring) 3 – cylindryczny korpus łącznika (z miedzi lub brązu) 4 – sześciokątny zacisk (przed i za karbem) Rys. 4.8 Złącze zaprasowywane z obustronnym zaciskiem wokół uszczelki Tablica 4.2.1 Parametry robocze panujące w poszczególnych typach instalacji połączonych złączką zaprasowywaną z podwójnym zaprasowywaniem przed i za O-ringiem Rodzaj instalacji: Wodne: wody pitnej, ciepłej wody użytkowej Instalacje grzewcze Sprężone powietrze Instalacje chłodnicze

Ciśnienie (w barach) 16 10 6 10 10

Instalacje solarne

Temperatura (w °C) 30 95 110 30 5 -30 - +140 230*

Medium woda woda powietrze bez oleju woda 50/50 woda/glikol

* maks. temperatura chwilowa 4.2.2 Łącznik z jednostronnym zaciskiem wokół uszczelnienia Zaletą tego łącznika są mniejsze gabaryty i ciężar. Jednostronny zacisk nie ma wpływu na szczelność ani na trwałość połączenia.

Rys. 4.9 Łącznik z jednostronnym zaciskiem wokół O-ringu

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

20/32

Rys. 4.10 Złącze zaprasowywane z jednostronnym zaciskiem wokół uszczelnienia przed i po zaprasowywaniu (1 – łącznik, 2 – O-ring, 3 – rura) System jednostronnego zaciskania wokół uszczelnienia odbywa się w dwóch płaszczyznach (rys. 4.11).

Rys. 4.11 Dwie płaszczyzny zaciskania w łączniku jednostronnie zaciskanym wokół uszczelnienia

Przekrój połączenia przed i po zaciskaniu pokazano na rys. 4.12 i 4.13.

Rys. 4.12 Przekrój połączenia przed zaciśnięciem

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

21/32

Rys. 4.13 Przekrój połączenia po zaciśnięciu

Do zaciskania złącza stosuje się szczęki o różnym profilu. Do zaciskania dwustronnego szczęki o profilu B, V lub M, zaś do jednostronnego szczęki o pro ilu SA (ośmiokątny) oraz M i V (sześciokątne). Dla średnic od 64 do 108 mm włącznie stosuje się specjalne łańcuchowe kołnierze zaciskowe, które współpracują z zaciskarkami. Przy doborze kołnierzy i zaciskarek należy przestrzegać zaleceń producentów łączników zaciskowych.

Rys. 4.14 Zaciskarki

Rys. 4.15 Szczęki zaciskowe i pierścienie używane w procesie zaprasowywania

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

22/32

4.3 Łączniki samozaciskowe Innym rodzajem łącznika jest łącznik samozaciskowy. Jest to profesjonalny, rozłączny łącznik wykonany z mosiądzu. Łącznik posiada tylko dwa wewnętrzne komponenty: wysokiej jakości O-ring z EPDM i pierścień ze stali nierdzewnej. Dostępne rozmiary: 10, 12, 15, 18, 22 i 28 mm. Nadają się idealnie do stosowania przy modernizacji instalacji rurowych, w sytuacjach gdy jest mało miejsca lub należy unikać stosowania otwartego ognia. Rozłączenie łącznika z rurą miedzianą może nastąpić przez zastosowanie specjalne narzędzia do demontażu właściwego dla danego łącznika. Narzędzie określa producent łącznika. W łącznikach zaprasowywanych i samozaciskowych normowane są, podobnie jak w innych typach łączników zaciskowych: – minimalna grubość ścianki, – minimalna średnica otworu przelotowego łącznika w dowolnym przekroju. Wymagania te podane są w tablicy 4.1.

Rys. 4.16 Przykład łącznika samozaciskowego

Rys. 4.17 Przykład łącznika samozaciskowego z kluczem do demontażu

4.3.1. Łączniki samozaciskowe typu Push Drugim rodzajem łącznika jest uniwersalny łącznik samozaciskowy typu Push. Jest to profesjonalny, rozłączny łącznik wykonany z mosiądzu DZR zgodnie z normą PN–EN 1254-6. Może być stosowany do łączenia rur miedzianych oraz rur wykonanych z tworzywa. Łącznik składa się korpusu i kilku wewnętrznych pierścieni: pierścienia prowadzącego z tworzywa, pierścienia mocującego ze stali nierdzewnej oraz wysokiej jakości O-ringu z EPDM. Dostępne są rozmiary: 12, 15, 16, 18, 20, 22, 25, 26 i 28 mm. Nadają się idealnie do szybkiego połączenia przy budowie i modernizacji instalacji sanitarnych i grzewczych w miejscach trudno dostępnych bez stosowania otwartego ognia i żadnych dodatkowych narzędzi. Rozłączenie połączenia może nastąpić przy pomocy specjalnego klucza do demontażu właściwego dla danej średnicy rury i łącznika. Do montażu łączników z rurami z tworzywa należy stosować specjalne wkładki do rury. W tablicy 4.3.1 przedstawione są dopuszczalne temperatury i ciśnienia robocze.

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

23/32

Tablica 4.3.1 Dopuszczalne temperatury i ciśnienia robocze Maksymalne ciśnienie robocze Temperatura pracy °C 0 - 30 65 95

bar 16 10 6

Rys. 4.18 Przykład łączników samozaciskowych typu Push

Rys. 4.19 Klucz do demontażu

4.20 Łącznik uniwersalny do różnych typów rur

4.4 Łączniki z końcówkami gwintowanymi do skręcania Dla umożliwienia łączenia rur miedzianych z innymi elementami instalacji na przykład z rurami z innych materiałów i armaturą, należy stosować łączniki przejściowe, w których obie końcówki są gwintowane. Łączniki mogą być z brązu CC 499-DW lub mosiądzu CW617 DW wykonane według normy PN-EN 1254-4. Dodatkowo łączniki z mosiądzu mogą występować w wersji chromowanej. W oznaczeniach wymiary gwintów podaje się w calach. Zakres średnic od ¼’ do 4’. Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

24/32

Stosowane są dwa rodzaje gwintów rurowych: - gwinty przyłączeniowe R/Rp, ze szczelnością uzyskiwaną na gwincie wg PN-EN 10226-1, - gwinty walcowe mocujące G ze szczelnością nie uzyskiwaną na gwincie (z uszczelnieniem doczołowym) wykonane wg PN-EN ISO 228-1. Zastosowanie: instalacje wodne, sanitarne, grzewcze, gazowe, chłodnicze, klimatyzacyjne, solarne, sprężonego powietrza i przemysłowe. W tablicy 4.3 podano grubości ścianek łączników z końcówką gwintowaną.

Tablica 4.3 Grubości ścianek łączników z końcówką gwintowaną Minimalna grubość ścianek Oznaczenie gwintu miedź i stopy miedzi do przeróbki plastycznej odlewnicze stopy miedzi mm mm 1/4 1,0 1,0 3/8 1,1 1,1 1/2 1,2 1,2 3/4 1,4 1,5 1 1,5 1,8 1¼ 1,6 1,8 1½ 1,8 2,0 2 1,9 2,3 2½ 2,0 2,4 3 2,3 2,6 4 2,8 2,9 W tablicy 4.4 podano dopuszczalne temperatury i ciśnienia robocze dla łączników gwintowanych. Tablica 4.4. Dopuszczalne temperatury i ciśnienia robocze dla łączników gwintowanych. Wymiary [cal] 1/4 – 3/4 1–2 2½-4

Ciśnienie robocze [bar] od -20°C do 120°C

Ciśnienie robocze [bar] do 225°C

16 6 10

30 110 30

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

25/32

Łączniki z końcówkami gwintowanymi wykonuje się z miedzi, brązu i mosiądzu.

Rys. 4.18 Łączniki z brązu z końcówkami gwintowanymi 4.4.1 Łączniki z gwintem i końcówkami do lutowania kapilarnego Dla umożliwienia łączenia rur miedzianych z innymi elementami instalacji (z rurami z innych materiałów i armaturą) należy stosować łączniki przejściowe, w których jedna końcówka jest gwintowana, a druga przystosowana jest do lutowania kapilarnego. Łączniki mogą być z miedzi Cu-DHP lub brązu CC 499-DW wykonane według normy PN-EN 1254-1. Zakres średnic od 6 mm x ¼’ do 108 mm x 4’. W oznaczeniach wymiary gwintów podaje się w calach, zaś końcówki do lutowania kapilarnego w mm. Stosowane są dwa rodzaje gwintów rurowych: - gwinty przyłączeniowe R/Rp, ze szczelnością uzyskiwaną na gwincie wg PN-EN 10226-1, - gwinty walcowe mocujące G ze szczelnością nie uzyskiwaną na gwincie (z uszczelnieniem doczołowym) wykonane wg PN-EN ISO 228-1. Zastosowanie: instalacje wodne, sanitarne, grzewcze, gazowe, chłodnicze, klimatyzacyjne, solarne, sprężonego powietrza i przemysłowe.

Rys. 4.19 Łączniki z gwintem i końcówkami do lutowania kapilarnego 4.4.2 Łączniki z gwintem i końcówkami zaprasowywanymi W oznaczeniach wymiary gwintów podaje się w calach, zaś końcówki do zaprasowywania w mm. Łączniki wykonuje się z brązu. Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

26/32

Rys. 4.20 Łączniki z brązu z gwintem i końcówkami zaprasowywanymi

4.5 Łączniki zaprasowywane do łączenia instalacji z rury miedzianej cienkościennej Do łączenia instalacji wykonanych z dwuwarstwowej rury o cienkościennym rdzeniu miedzianym, który jest silnie połączony z płaszczem polietylenowym (PE-RT), stosowane są łączniki systemowe producentów rury z podwójnym elementem uszczelniającym z EPDM. Szczelność uzyskuje się przez połączenie metalową złączką zaciskową z wewnętrzną rurą miedzianą „metal na metal”. Do zaciskania stosuje się szczęki z konturem TH. Przekrój złącza systemowego przedstawiono na rys. 4.21 i 4.22.

Rys. 4.21 Przekrój złącza systemowego

Rys. 4.22 Przekrój złącza systemowego Łączniki systemowe mają średnice 14, 16 i 20 mm, podobnie jak średnice rur. Do łączenia stosowane mogą być również łączniki innych producentów systemów rurowych, np. PEX czy PEX-Al-PEX, odpowiednie dla średnicy zastosowanej rury (14, 16 i 20 mm).

5. Zasady stosowania łączników w instalacjach z miedzi W tablicy 5.1 pokazano rodzaje łączników, jakie możemy stosować dla poszczególnych typów instalacji. Zależą one od rodzaju połączenia, jakie jest dopuszczone dla danej instalacji. Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

27/32

Tablica 5.1 Rodzaje łączników stosowanych w poszczególnych typach instalacji Rodzaj Norma rury miedzianej Zastosowanie Instalacja wody pitnej i c.w.u. o średnicy < 28 mm Łącznik do lutowania miękkiego PN-EN 1057 Instalacje grzewcze do 110 °C PN-EN 1057, Instalacja wody pitnej i c.w.u. o średnicy > 28 mm Instalacje grzewcze o temperaturze > 110 °C Instalacje gazowe Łącznik do lutowania twardego Instalacje solarne PN-EN 13348, Instalacje chłodnicze i klimatyzacyjne PN-EN 12735-1 Instalacje gazów medycznych Instalacje wody pitnej i c.w.u. Instalacje grzewcze Łącznik zaciskowy skręcany PN-EN 1057 Instalacje sprężonego powietrza Instalacje solarne Łącznik zaprasowywany Instalacje wody pitnej i c.w.u. PN-EN 1057 z O-ringiem z EPDM Instalacje grzewcze Łącznik zaprasowywany PN-EN 1057 Instalacje gazowe PN-EN 12735-1 Instalacje gazów medycznych z O ringiem z HNBR

Łącznik zaprasowywany z O-ringiem z FKM

PN-EN 1057

Instalacje solarne

PN-EN 1057

Instalacje wody pitnej i c.w.u. Instalacje grzewcze Instalacje gazowe Instalacje solarne Instalacje gazów medycznych Instalacje wody pitnej i c.w.u. Instalacje grzewcze

Łącznik z końcówką gwintowaną PN-EN 12735-1 Łącznik samozaciskowy (naprawczy)

PN-EN 1057

6. Pakowanie Łączniki powinny być pakowane w sposób zabezpieczający je przed zanieczyszczeniem, uszkodzeniami mechanicznymi i korozją. Na opakowaniu powinny być umieszczone charakterystyczne dane łącznika: producent, wymiar, numer katalogowy, ilość. W jednym opakowaniu można umieszczać tylko łączniki tego samego typu, wymiaru i wykonane z tego samego materiału.

7. Przechowywanie Łączniki należy przechowywać w pomieszczeniach suchych, o wilgotności względnej nie większej niż 70%. W pomieszczeniach składowania nie powinny znajdować się związki chemiczne działające korozyjnie (m.in. kwasy i amoniak).

8. Transport Łączniki powinny być przewożone środkami krytymi, zabezpieczającymi przed uszkodzeniami mechanicznymi i wpływami atmosferycznymi. Opakowania muszą być zabezpieczone przed przesuwaniem się. Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

28/32

9.Piśmiennictwo 1. Dyrektywa 97/33/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 maja 1997r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących urządzeń ciśnieniowych 2. Ustawa Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r (Dz. U. Nr 106/00 poz. 1126, Nr 109/00 poz. 1157, Nr 120/00poz. 1268, Nr 42, Nr 100/01 poz. 1085, Nr 110/01 poz. 1190, Nr115/01 poz. 1229, Nr 129/01 poz. 1439, Nr 154/01 poz. 1800, Nr 74/02 poz.676, Nr 80/03 poz. 718) 3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75/02 poz. 690, Nr 33/03 poz. 270) 4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie systemu oceny zgodności, wymagań, jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności, oraz sposobu oznaczania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE (Dz. U. Nr 195/04 poz. 2011) 5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz. U. Nr 140/98 poz. 906) 6. Instalacje wodociągowe, ogrzewcze i gazowe na paliwa gazowe, klimatyzacyjne, gazów medycznych oraz próżni wykonane z rur miedzianych i stopów miedzi. Wytyczne stosowania i projektowania. Praca zbiorowa. Wrocław. 2013 7. Gazowe instalacje zaprasowywane z miedzi. dr inż. Wioletta Zając-Wstawska. Wrocław. 2010 8. Łączniki zaprasowywane. Informacja techniczna. Praca zbiorowa IBP Instalfittings. Poznań 2004 9. SANHA Ref HP - Złączki klasy premium do lutowania twardego. SANHA Polska Sp. z o.o. Legnica 2016 PN-EN ISO 228-1:2005 Gwinty rurowe połączeń ze szczelnością nie uzyskiwaną na gwincie. Część 1: Wymiary, tolerancje i oznaczenie PN-EN 378-2:2012

Instalacje ziębnicze i pompy ciepła. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Część 2: Projektowanie, wykonywanie, sprawdzanie, znakowanie i dokumentowanie

PN-EN 723:2010

Miedź i stopy miedzi. Oznaczenie zawartości węgla na wewnętrznej powierzchni rur miedzianych lub łączników metodą spalania

PN-EN 1045:2001

Lutowanie twarde. Topniki do lutowania twardego. Klasyfikacja i techniczne warunki dostawy

PN-EN 1057:1999

Miedź i stopy miedzi. Rury miedziane okrągłe bez szwu do wody i gazu stosowane w instalacjach sanitarnych i ogrzewania

PN-EN 1254-1:2004

Miedź i stopy miedzi. Łączniki instalacyjne. Część 1: Łączniki do rur miedzianych z końcówkami do kapilarnego lutowania miękkiego lub twardego

PN-EN 1254-2:2004

Miedź i stopy miedzi. Łączniki instalacyjne. Część 2: Łączniki do rur miedzianych z końcówkami zaciskowymi

PN-EN 1254-3:2004

Miedź i stopy miedzi. Łączniki instalacyjne. Część 3: Łączniki do rur z tworzyw sztucznych z końcówkami zaciskowymi

PN-EN 1254-4:2004

Miedź i stopy miedzi. Łączniki instalacyjne. Część 4: Łączniki z końcówkami innymi niż do połączeń kapilarnych lub zaciskowych Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

29/32

PN-EN 1254-5: 2004

Miedź i stopy miedzi. Łączniki instalacyjne. Część 5: Łączniki do rur miedzianych z krótkimi końcówkami do kapilarnego lutowania twardego

PN-EN 1254-6:2013

Miedź i stopy miedzi. Łączniki instalacyjne. Część 6: Łączniki z końcówkami samozaciskowym

PN-EN 10226-1:2005 Gwinty rurowe połączeń ze szczelnością uzyskiwaną na gwincie. Część1: Gwinty stożkowe zewnętrzne i gwinty walcowe wewnętrzne. Wymiary, tolerancje i oznaczenie PN-EN 10226-2:2005

Gwinty rurowe połączeń ze szczelnością uzyskiwaną na gwincie. Część 2: Gwinty stożkowe zewnętrzne i wewnętrzne. Wymiary, tolerancje i oznaczenie

PN-EN 12449:2012

Miedź i stopy miedzi. Rury okrągłe bez szwu ogólnego przeznaczenia

PN-EN 12735-1:2010 Miedź i stopy miedzi. Rury miedziane okrągłe bez szwu stosowane w instalacjach klimatyzacyjnych i chłodniczych. Część 1: Rury do instalacji rurowych PN-EN 12735-2:2010 Miedź i stopy miedzi. Rury miedziane okrągłe bez szwu stosowane w instalacjach klimatyzacyjnych i chłodniczych. Część 1: Rury do oprzyrządowania PN-EN 13348:2009

Miedź i stopy miedzi. Rury miedziane okrągłe bez szwu do gazów medycznych lub próżni

PN-EN ISO 17672:2010 Lutowanie twarde. Spoiwa

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Systemy łączników stosowane w instalacjach miedzianych strona:

akademiamiedzi.pl

30/32

Notatki

Europejski Instytut Miedzi • ul. św. Mikołaja 8-11, 50-125 Wrocław • tel.: 71 78 12 502, fax: 71 78 12 504 • biuro@instytutmiedzi.pl

Miedź Mądry Wybór

Europejski Instytut Miedzi ul. św. Mikołaja 8-11 50-125 Wrocław e-mail: biuro@instytutmiedzi.pl tel.: (+48) 71 78 12 502 fax: (+48) 71 78 12 504 www.instytutmiedzi.pl