Duurzaamheid in de Metropoolregio Amsterdam amsterdam metropolitan area
Green Metropole
greenmetropole.nl
INHOUD
INLEIDING
5
BIOBASED
6
MOBILITEIT
12
SMART GRIDS
19
WARMTE NETTEN
22
GEBOUWDE OMGEVING
26
EN VERDER...
32
Dit is een gezamenlijke uitgave van de overheden uit de metropoolregio Amsterdam onder regie van de impuls Duurzaamheid en de Amsterdam Economic Board. Amsterdam, juni 2014 www.metropoolregioamsterdam.nl www.amsterdameconomicboard.com Hoofd & eindredactie: Counter Content Concept & design: Counter Creatives Fotografie: Raymond van Zessen, Ray Photography, p.2, 12, 22, 24, 25, 29, 30, 32, 33 Hier wordt ge誰nvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede mogelijk gemaakt met steun van het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling van de Europese Unie.
13 3
4
INLEIDING
van Purmerend tot Haarlemmermeer. Alle
is destijds bij de bestuurlijke ontwikke-
bedrijvigheid bij elkaar opgeteld maakt
ling van de MRA direct een stuurgroep
Kortere communicatielijnen, een betere afstemming, wederzijds begrip en een snellere besluitvorming. Een aantal praktische gevolgen van wat eind 1999 begon met de Muiderslotconferenties, in de jaren ’00 overging in de Noordvleugelconferenties en sinds 2008 beter bekend staat als Metropoolregio Amsterdam. In de zoektocht naar een ontwikkelingsbeeld voor 2040 van de toen gebezigde term “Noordvleugel” werd voor het eerst het begrip Metropoolregio Amsterdam gebruikt. Kort samengevat is dit een samenwerking van overheden die werken aan gedeelde visie op het gebied van economie, stedelijke vernieuwing, ruimtelijke ordening, bereikbaarheid en duurzaamheid.
dat de mra tot de Europese top 5 van
Duurzaamheid in het leven geroepen.
economisch sterkste regio’s behoort. Het
Belangrijkste speerpunt is toewerken naar
doel is om door middel van deze inten-
een energieneutrale regio. Er wordt door
sieve samenwerking die internationale
alle mra partners ontzettend hard gewerkt
concurrentiepositie te behouden en te
aan duurzame initiatieven. Met een econo-
versterken.
mische, ecologische, maar ook sociale en maatschappelijke invalshoek.
De vooruitzichten zijn ondanks de forse gevolgen van de economische crisis goed.
Vanuit vijf verschillende thema’s (warmte-
Veel internationale bedrijvigheid en een
netten, biobased, gebouwde omgeving,
vriendelijk vestigingsklimaat, een goede
mobiliteit en smart grids) wordt een selectie
internationale bereikbaarheid, een hoge
van inspirerende projecten beschreven.
kwaliteit van leven, een enorme diversiteit
Soms in samenwerking met grote kennisin-
van bedrijven en de aanwezigheid van een
stellingen of bedrijven, maar vaak ook ge-
sterke kenniseconomie en dus ook hoog-
start door burgers zelf, die de noodzaak van
gekwalificeerde mensen maken de mra tot
duurzaamheid inzien. Het is met trots dat
een zeer aantrekkelijke regio.
we u deze prachtige projecten gebundeld kunnen laten zien. Het laat daarmee dan
Een neveneffect van een goed draaiende
ook geen ruimte voor enige twijfel. Want
economie is echter ook een hoog energie-
met deze enorme inzet en betrokkenheid
gebruik, veel CO2-uitstoot en een aantas-
van burgers, ondernemers en overheden
ting van het milieu en de leefomgeving van
kan het niet anders dan dat we nationaal
De Metropoolregio Amsterdam bestaat uit
de mensen die binnen de mra wonen en/
en internationaal laten zien dat de mra een
36 gemeenten, de provincie Noord-Hol-
of werken. Het is de uitdaging om deze
duurzame metropool is die klaar is voor de
land en Flevoland en de stadsregio
effecten tot een minimum te beperken en
uitdagingen van de toekomst.
Amsterdam. Kortweg mra. Het gebied
daardoor de kwaliteit van de leefomgeving
Meer informatie vindt u op
strekt zich uit van IJmuiden tot Lelystad en
zo optimaal mogelijk te houden. Daarom
WWW.METROPOOLREGIOAMSTERDAM.NL
15 5
6
BIOBASED
Biobased Connections
overheid een belangrijke rol, samen met de
Biobased Connections (bbc) streeft naar
Kamer van Koophandel en het Afval Energie
Het thema biobased vindt zijn oorsprong in de Circulaire & Biobased Economy. De gedachte achter een circulaire economie is dat producten zodanig zijn ontworpen dat er geen afval uit ontstaat. Producten worden op zo’n manier hergebruikt dat afvalstromen geminimaliseerd worden. De biobased economy kenmerkt zich door het zo efficiënt mogelijk gebruikmaken van gewassen en biomassa voor voeding, veevoer, materialen, chemicaliën, energie en brandstof. Het doel van de biobased economy is om minder afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen, zoals aardolie en steenkool. Andere drijfveren zijn het algemene streven naar verduurzaming en de economische kansen die het gebruik van hernieuwbare en biologische grondstoffen biedt aan het bedrijfsleven. Doordat Nederland zowel in agro-food als chemie een vooraanstaande plek in de wereld bezet, staat het thema biobased
het effectief en efficiënt verbinden van
Bedrijf. Kennisinstellingen zoals de uva, hva
partijen om de biobased economy binnen
en de universiteit van Wageningen (Wage-
de mra handen en voeten te geven. In het
ningen ur) maken de groep met koplopers
project werken koplopers op het gebied
compleet. bbc zet kort gezegd drie instru-
van biobased economy samen. Vanuit het
menten in om de samenwerking tussen al
bedrijfsleven zijn o.a. Schiphol Airport en
deze partijen te optimaliseren. Ten eerste
Havenbedrijf Amsterdam ingestapt. De
schept het bbc de juiste voorwaarden voor
gemeenten Amsterdam, Amstelveen, Haar-
een ecoysteem, waarbij dankzij interdiscipli-
lemmermeer en Aalsmeer spelen vanuit de
naire samenwerkingen nieuwe verbanden ontstaan. Verder maakt bbc de inzet van een onafhankelijke ketenregisseur mogelijk. Het derde en laatste instrument is communicatie.
hoog op de agenda. Zo ook binnen de Metropoolregio Amsterdam.
bbc speelt hierin een adviserende rol, maar ondersteunt ook in de uitvoering. Voor meer informatie zie:
De projecten die binnen de mra onder het thema biobased vallen zijn een samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden. Dat wordt ook wel de triple helix genoemd. Deze samenwerkingen zijn noodzakelijk om zoveel mogelijk economische synergie te bewerkstellingen. Alleen met deze triple helix kan de mra zich als een Circulaire & Biobased Economy positioneren.
WWW.GREENMETROPOLE.NL/BIOBASEDCONNECTIONS
17 7
ACCRESS
duurzame energie gelijk staat aan de vraag
stad en is een initiatief van drie organisaties:
acrres heeft als missie samen met bedrij-
om innovatie werkt het acrres aan nieuwe
Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, de
ven, belangenorganisaties, overheden en
toepassingen. De klimaatverandering, de
Animal Sciences Group (beiden onderdeel
het onderwijs om duurzame energie op
stijgende energiebehoefte en het belang
van Wageningen ur) en eneco. De provincie
basis van zon, wind en biomassa alsmede
van energiezekerheid zijn de concrete aan-
Flevoland en de gemeente Lelystad zijn
toepassingen van groene grondstoffen en
leidingen voor het oprichten van acrres. Dat
supporter van acrres.
kringlopen te ontwikkelen, te testen en te
staat voor Application Centre for Renewable
demonstreren. Op basis daarvan wil acrres
RESources. Ze is het landelijke praktijkcen-
Het praktijkcentrum biedt toegang tot de
(nieuwe) leermogelijkheden bieden. Vanuit
trum voor duurzame energie en groene
omvangrijke kennis en ervaring van de
dat idee en de opvatting dat de vraag naar
grondstoffen. Het acrres is gevestigd in Lely-
Wageningen ur op het gebied van bijvoorbeeld biovergisting en biobased economy. Daarnaast fungeert de organisatie als platform en heeft het een test- en demonstratieruimte van 1200 hectares. Hierdoor is het mogelijk om in Lelystad grootschalige projecten van de grond te krijgen, zoals een operationele biovergistingsinstallatie
8
voor onderzoeksdoeleinden, een drietal
De Ceuvel
windmolenparken en een testlocatie voor
Een vervuilde en verlaten scheepswerf,
windturbines. Verder verzorgt het acrres
12 afgedankte woonboten, een groep van
introductieprogramma’s, informatiebijeen-
architecten, kunstenaars, ambachtslieden,
komsten, symposia en presentaties voor
fotografen, mensen uit de media en een
geïnteresseerden en belanghebbenden.
nieuwe en alternatieve wijze van stedelijke
Al deze initiatieven geven invulling aan de
ontwikkeling. Dat zijn kort samengevat de
doelstelling om ontwikkelingen binnen
pijlers onder het project ‘De Ceuvel’, dat
duurzame energie en groene grondstoffen
vorm krijgt op het terrein van de voor
te stimuleren door middel van experimen-
malige scheepswerf van Buiksloterham,
teren, testen, demonstreren en leren. Meer
in de havens van Amsterdam Noord. Op
over acress leest u hier: WWW.ACRRES.NL
initiatief van de Gemeente Amsterdam en
19 9
Noordwaarts is het gebied gedurende 10 jaar ter beschikking gesteld aan dit vooruitstrevende plan. ‘De Ceuvel’ werd naar voren geschoven door een zeer gevarieerde en interessante groep mensen. Zij willen van dit stukje Amsterdam een creatieve plek maken. Het initiatief heeft reeds veel aandacht gekregen in media als het ad, vpro’s Tegenlicht, De Volkskrant, Parool en De Telegraaf. Op de website DECEUVEL. TUMBLR.COM
leest u welke stappen er geno-
men zijn en nog worden genomen om het
DELVA Landscape Architects en space&matter
gebied weer leefbaar te maken
10
111 11
MOBILITEIT Voor het versterken van de Metropoolregio Amsterdam is het belang van een goede bereikbaarheid groot. Een goede bereikbaarheid brengt over het algemeen ook meer mobiliteit met zich mee. Die groeiende mobiliteit van personen en het vervoer van goederen kan ook tot allerlei ongewenste effecten leiden. Denk aan problemen als ruimtebeslag, energieschaarste,
12
invloed van CO2 op het klimaat, schadelijke emissies en hinder van verkeer en vervoer. De Metropoolregio Amsterdam heeft als doel om de bereikbaarheid te verbeteren, maar wel op een duurzame manier. Dat kan op een aantal manieren. Bijvoorbeeld door de inzet van nieuwe vormen van communicatie wordt er ingespeeld op het bewustwordingsproces met betrekking tot mobiliteit. Maar ook het stimuleren van het gebruik van energie-efficiëntere vervoersmiddelen, zoals de fiets en het openbaar vervoer, is zo’n manier. Verder spelen innovaties in vervoerstechnieken, toepassing van duurzame energiebronnen en duurzamer materiaalgebruik een belangrijke rol. Tot slot kijkt de Metropoolregio Amsterdam ook naar een goede inpassing van de infrastructuur in zowel het stedelijk als landelijk gebied.
Metropoolregio Amsterdam Elektrisch
gegaan. De focus van de werkgroep ligt op
Met ruim 35.000 elektrische auto’s op de
kennisdelen, het uitrollen van een netwerk
Nederlandse wegen en de verwachting dat
van oplaadpunten en de groei stimuleren
dit aantal flink toeneemt, ontstaat er steeds
van het aantal elektrische auto’s. Gemeenten
meer vraag naar openbare oplaadpunten.
leren van elkaar waardoor de uitrol van elek-
De meeste typen e-auto’s moeten na 100 tot
trisch rijden wordt versneld. Dat is niet alleen
200 kilometer weer laden. Thuis en op het werk is dit vaak geen probleem. Bovendien zijn die oplaadpunten vaak meegeleverd met het voertuig en dus relatief goedkoop. De uitdaging is het plaatsen van oplaadpalen in de openbare ruimte. Om dat te faciliteren is in 2012 het project Metropoolregio Amsterdam Elektrisch (mra-e) van start
113 13
goed voor de luchtkwaliteit, maar geeft mra
organiseert aanbestedingen van openbare
Electric Freeway
ook economisch gezien een voorsprong op
oplaadpunten voor gemeenten in de provin-
Electric Freeway is een fietsverbinding van
andere regio’s. Een goed voorbeeld van hoe
cies Noord-Holland, Flevoland en Utrecht.
ruim 20 kilometer tussen Almere en Am-
mra-e elektrisch rijden stimuleert is de hulp
Uitzondering zijn de gemeenten Amsterdam
sterdam Zuidoost en een duurzaam, snel,
die het gemeenten biedt bij de aanbesteding
en Utrecht die met eigen aanbestedingen in
veilig en comfortabel alternatief voor de
van oplaadpunten. Het is voor individuele
hun oplaadpunten voorzien. mra-e richt zijn
auto. De route is door het brede wegdek
gemeenten meestal geen optie om zelf een
pijlen ook op het bedrijfsleven. Een concreet
en de vrije ligging erg geschikt om per
oplaadinfrastructuur te realiseren. Het onder-
resultaat daarvan is dat vanaf najaar 2014 er
elektrische fiets of – scooter af te leggen.
werp is nieuw en de kosten van oplaadpalen
100 elektrische taxi’s van en naar Schiphol
De Electric Freeway richt zich specifiek op
zijn hoog waardoor het vaak niet past binnen
zullen rijden. Meer informatie over dit initiatief
forensen uit Almere, Weesp, Muiden en
de financiële mogelijkheden van gemeen-
en mra-e vindt u op WWW.MRAE.NL
Naarden. Precies die groep die nu nog en
ten. mra-e bundelt daarom de krachten en
masse gebruik maakt van de a6 en de a1 richting Amsterdam. Een van de redenen waardoor het nog dagelijks vastloopt op de Hollandse Brug. Maar ook de a1 is en blijft een drukke verkeersader waar het regelmatig stilstaan is.
initiatief van de anwb). Het doel is om 200 forensen gebruik te laten maken van de
De Electric Freeway is een project van
Electric Freeway en hierdoor bewust de
het programma Beter Benutten (WWW.
auto te laten staan.
BETERBENUTTEN.NL/MRA)
14
van het Ministerie van
Infrastructuur en Milieu. In dit programma
De Brandstofcelbus en schone bussen
werken het Rijk, de regionale overheden
In Amsterdam rijden er op lijn 22 twee
en het bedrijfsleven samen om de bereik-
hybride brandstofcelbussen. Deze voer-
baarheid in drukke regio’s te verbeteren.
tuigen gebruiken waterstof en batterijen
Doel is een vermindering van 20% op de
als energiebron. De brandstofcellen aan
meest drukke punten. De Electric Freeway
boord zetten waterstof om in elektrici-
is een samenwerking tussen de gemeente
teit en een elektromotor zorgt voor de
Almere en ForenZo (een mobiliteits
aandrijving. Daarnaast zijn de voertuigen
115 15
ingericht op een typische eigenschap
Mokum Mariteam
van een stadsbus: het vele remmen en
“Vracht door de gracht. Op schone en
optrekken. Met die wetenschap maken
stille kracht” dat is de missie van Mokum
de bussen gebruik van zogenaamde
Mariteam. In 2010 is de City Supplier, de
Supercaps. Dit zijn condensatoren die snel
boot van Mokum Mariteam, gedoopt en te
elektrische energie kunnen opslaan en
water gelaten. Het schip, dat 20 meter lang
afgeven. De bussen gebruiken de opge-
is, 4,25 meter breed en een netto inhoud
slagen remstroom om weer op te trekken
heeft van 85m³, wordt volledig elektrisch
en zijn daardoor extra zuinig in het gebruik
aangedreven door twee generatoren.
van brandstof. Samen met de opslag van
De City Supplier kan met haar 8 tot 10
energie in de vorm van accu’s (batterijen)
vaaruren gemakkelijk een dag door de
zorgen de Supercaps voor schone bussen.
stad varen zonder uitstoot te produceren.
De elektromotor is stil en uitstootvrij en
Het schip richt zich op opdrachtgevers en
produceert geen fijnstof. Het enige wat
afnemers die rondom de grachtengordel
deze bussen uitstoten is waterdamp. Dit
actief zijn en die zich slimmer, schoner
project draagt daarmee bij aan een betere
en stiller willen bevoorraden. Een andere
luchtkwaliteit in Amsterdam. Om de lucht-
doelgroep zijn de verladers en leveranciers
kwaliteit verder te verbeteren heeft het
in de logistieke keten die (deels) al klant
college van Burgemeester en Wethouders
zijn en een deel van hun transport willen
in april jongstleden ingestemd met een
verplaatsen naar het water. De afgelopen
subsidie om nog eens 34 bussen van het
tijd is de City Supplier bijvoorbeeld
gvb vervroegd te vervangen. Hiermee
gebruikt voor het vervoer van afgetopte
neemt de gemeente Amsterdam alvast een
bomen bij de rai, het onderhoud van een
flinke stap in het behalen van de Europese
brug en het opknappen van een kraan bij
luchtkwaliteitsnormen, waaraan de stad in
het Entrepotdok. Kijk op
2015 moet voldoen.
WWW.MOKUMMARITEAM.NL
voor meer
informatie over deze innovatieve vervoerder.
16
117 17
SMART GRIDS HOE ELEKTRICITEIT DUURZAAM WORDT Een woonwijk, kantoren, een windmolenpark, een krachtcentrale en generatoren. Het zijn de hoofdrolspelers in een stuk over vraag en aanbod van elektriciteit. De afgelopen jaren gebruiken we in het dagelijks leven op grote schaal steeds meer grote apparaten die stroom nodig hebben, maar gelukkig ook elektriciteit opleveren. Een deel van die apparaten zorgt voor grote pieken en dalen in onze elektriciteitsbehoefte. Zodra de dag aanbreekt wekken we bijvoorbeeld met zonnepanelen energie op, maar aan het einde van een werkdag pluggen we collectief onze elektrische auto in het stopcontact. Smart grids vindt dat apparaten zelf hun energiebehoefte moeten monitoren om er voor te zorgen dat zij zichzelf van de juiste hoeveelheid stroom kunnen voorzien. Decentraal, duurzaam en slim. Smart grids is dan ook de verzamelnaam voor een
18
technologie die antwoord geeft op de vraag hoe we lokaal vraag en aanbod van elektriciteit op de meest efficiënte wijze kunnen reguleren. Lokale initiatieven van burgers en bedrijven zijn de motor voor een transitie in het gebruik en delen van energie. Het ontwikkelen van een duurzaam energiesysteem voor de regio slaagt alleen door intensief samen te werken. Smart Grids doet dat met een aantal programma’s die
hun bestaansrecht reeds hebben bewezen, zoals Almere Smart Society, Amsterdam Smart City en ReLoadIt in Zaandam. Initiatieven waarbij het slim omgaan met energie de rode draad is.
bedrijven, diensten, kennis en faciliteiten rondom het verzamelen, opslaan, ontsluiten, delen, bewerken en visualiseren van big data. Waarom Almere? Almere bevindt zich in een goede positie om uit te groeien tot datahoofdstad van Nederland. Er is ruimte, er is energie, er zijn goede ict-voor-
Almere Smart Society
zieningen (breedbandinfrastructuur, data-
In samenwerking met internationale sleu-
centers en rekenfaciliteiten). Almere heeft
telspelers op het gebied van informatie-
een groeiende ict-sector, een innovatieve
verwerking, data en ict is het programma
zorgsector en is ambitieus en bereid om te
Almere Smart Society gestart. Dit pro-
investeren. De perfecte randvoorwaarden
gramma verwijst naar een concentratie van
om het beoogde ecosysteem van bedrij-
119 19
ven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen
ving en binnen mobiliteit te verminderen.
bereiken in de Metropoolregio Amsterdam
te ontwikkelen dat rondom big data kennis
Meer informatie over Almere Smart Sociery
is in 2009 Amsterdam Smart City (asc)
opbouwt en een brede set aan diensten
vindt u hier: WWW.ALMERESMARTSOCIETY.NET.
gestart, een uniek samenwerkingsverband
ontwikkelt en aanbiedt. Het programma
tussen bedrijven, overheden, kennisinstel-
verwacht daarmee veel economische be-
Amsterdam Smart City
lingen én de Amsterdammer. asc gelooft in
drijvigheid en daarmee dus nieuwe banen
Slimme verlichting, supersnel internet,
een leefbare stad waar het prettig wonen,
voor Almere te genereren. Almere moet
elektrisch watertransport, augmented reality
werken en leven is. asc is geïnitieerd
daarmee een (inter-) nationaal centrum
en joint ownership. Slimme ontwikkelingen
door de Amsterdam Economic Board, de
voor big data worden. Het duurzame karak-
die binnen afzienbare tijd, en vaak nu al,
Gemeente Amsterdam, Liander en kpn en
ter van de Smart Society zit hem vooral in
tot de dagelijkse realiteit behoren van
na vijf jaar uitgegroeid tot een platform
het slim toepassen van ICT om bijvoorbeeld
iedere Nederlander. In Amsterdam wordt er
met ruim 100 partners die actief zijn in
het energiegebruik in de gebouwde omge-
samengewerkt in projecten op het gebied
meer dan 50 innovatieve projecten. Zoals
van smart mobility, smart areas, smart living,
het verduurzamen van een winkelstraat,
smart society en smart economy.
verschillende sportparken en buurten. Meer weten? AMSTERDAMSMARTCITY.COM
Een Smart City, een slimme stad, is een stad
20
waar sociale en technologische netwerken
RELoadIT Zaanstad
en oplossingen zorgen voor versnelde
Het in 2013 afgesloten project REloadIT
duurzame economische groei. Dit verbetert
concentreerde zich drie jaar lang op het
Voor de autogebruikers en de wagenpark-
de kwaliteit van leven in de stad. Om dit te
elektrische wagenpark van de gemeente
beheerder was er een reserveringssysteem
Zaanstad. De energievraag van de 16
op maat gericht op elektrische auto’s,
elektrische gemeentelijke dienstauto’s (het
waarbij rekening is gehouden met de laad-
laden van de accu’s) moest zo slim mogelijk
periode van de accu’s en de actieradius
worden afgestemd op het aanbod uit
van de auto. De beleidsmedewerker milieu
duurzame energie zoals zonnepanelen en
van de gemeente Zaanstad had direct
windturbines. Hierbij speelde de variatie in
inzicht in de duurzaam opgewekte energie
energiekosten een rol. Zo is de energieprijs
en het aandeel daarvan dat wordt ingezet
sterk afhankelijk van vraag en aanbod.
om de accu’s op te laden.
121 21
WARMTENETTEN Een warmtenet is een ondergronds systeem van leidingen waar warm water door wordt getransporteerd om afnemers van warmte te voorzien. Met zo’n warmtenet kan op grote schaal fossiele brandstof bespaard worden. Vooral wanneer de warmteopwekker duurzaam is, of dat op termijn gaat worden, hebben alle afnemers daar in één keer profijt van.
Regionaal Warmtenet IJmond Een van de grootste en bekendste industriële ondernemingen in de Metropoolregio Amsterdam is Tata Steel. Al jaren zochten partijen contact met de voormalige Hoogovens om gebruik te maken van de restwarmte dat vrijkomt bij de staalprocessen. In de zomer van 2013 is Tata Steel een onderzoek gestart naar de productie van restwarmte en de manier waarop het dat zelf
kan inzetten of mogelijk commercieel zou kunnen aanbieden. Hierop is Tata Steel in gesprek geraakt met het Servicepunt Duurzame Energie van de provincie Noord-Holland, de gemeente Velsen, Alliander, Dalkia en de Milieudienst IJmond. Deze en een aantal andere partijen gaan onderzoeken hoe vraag en aanbod bij elkaar gebracht kan worden zodat het in de hele regio tot een grote energiebesparing komt. In maart 2014 is hierover een samenwerkingsovereenkomst gesloten. Meer informatie vindt u op de website van de gemeente Velsen. WWW.VELSEN.NL/MEER-NIEUWS/
bijzondere van de Zaanse aanpak is dat
SAMENWERKINGSOVEREENKOMST-ONTWIKKELING-
uiteenlopende partijen de samenwerking
REGIONAAL-WARMTENET-IJMOND.HTM
zoeken om het aan te leggen warmtenet te koppelen aan het elektriciteitsnet. Daarbij
22
Open en slim energienet Zaanstad
kunnen naast de restwarmte ook de over-
De gemeente Zaanstad, provincie
schotten van elektriciteit worden opgeno-
Noord-Holland, het Zaans Medisch Cen-
men in het warmtenet. De elektriciteit wordt
trum, marktpartijen en corporaties. Bij
via een warmtepomp efficiënt omgezet in
elkaar bouwen zo’n 25 partijen aan een in-
warmte. Het warmtenet dient dan als buffer
novatief energienet waarin (rest)warmte en
voor het elektriciteitsnet, waardoor variaties
elektriciteit gecombineerd worden. Het toe-
in prijs, productie en het gebruik van elek-
passen van restwarmte is op zich niet nieuw
triciteit optimaal worden benut. Een tijdelijk
en vindt al in meer gemeenten plaats. Het
overschot aan elektriciteit kan bijvoorbeeld
123 23
worden gebruikt om goedkope warmte te
GreenPort Noord-Holland Noord
en het Rijk een Green Deal gesloten. De
produceren. Landen als Duitsland en Dene-
De Greenport Noord-Holland Noord is
insteek is de bedrijfsvoering in de sector
marken hebben al ruime ervaring met deze
een van de meest veelzijdige agribusiness
verder te verduurzamen. De alternatieve
aanpak, in Nederland is deze relatief nieuw.
gebieden van Nederland. De regio heeft
energievoorziening, zoals het gebruik
Meer informatie vindt u op de website van
een productiewaarde van ongeveer 3 tot
van warmtenetten is hierin opgenomen.
een van de initiatiefnemers: HTTPS://WWW.
3,5 miljard euro, heeft ca. 91.000 hectare
Meer weten over GreenPort Noord-Holland
ZAANSTAD.NL/MOZARD/!SUITE05.SCHERM1070?MNW
landbouwgrond tot zijn beschikking en
Noord? Kijk op WWW.GREENPORTNHN.NL
B=830&MNWC=1&MNCH=8060645
biedt werk aan 20.000 mensen. GreenPort NHN heeft vanuit haar kennis- en innovatieprogramma een belangrijke relatie met de Metropoolregio Amsterdam. Het gebied onderscheidt zich in diversiteit van andere greenports en heeft een groot ontwikkelingspotentieel. Een belangrijk onderdeel is de glastuinbouwsector. Als deze sector de energievoorziening wil verduurzamen en gebruik wil maken van slimme energienetten, dan is het noodzakelijk een oplossing te vinden voor de externe levering van CO2. Planten hebben CO2 nodig voor een optimale groei. Veel bedrijven voegen daarom extra CO2 toe aan het productieproces. Hiervoor wordt vaak de rookgas uit de Warmte Kracht Koppeling (wkk) of een ketel gebruikt. Ook in de zomer. Dit vraagt nu nog veel energie. Energie die ook afkomstig kan zijn van de restwarmte uit een warmtenet. Onlangs is er tussen de sector, de regio
24
125 25
26
GEBOUWDE OMGEVING
Winst uit je Woning
Woning gestart. Op deze manier kunnen
Hoe ouder de woning, des te groter de
huiseigenaren in Haarlemmermeer, Amstel-
besparing. Maatregelen als isolatie (voor
veen en Diemen meedoen aan veilingen.
Het thema ‘Gebouwde omgeving’ omvat alle projecten, maatregelen en initiatieven die als doel hebben gebouwen en de openbare ruimte energiezuiniger of helemaal ‘energieneutraal’ te maken. Of het nu woningen, scholen, kantoren, of de openbare ruimte betreft. Energie is kostbaar. Investeren in het besparen van energie is daarom hard nodig. Het moet ervoor zorgen dat kosten voor huisvesting beheersbaar blijven en het comfort wordt verhoogd. De meeste projecten hebben betrekking op bestaande gebouwen, waaronder het investeren in isolatie. Toch heeft ook nieuwbouw een belangrijke plaats binnen dit thema. Juist hier kan energie al een rol krijgen bij het inrichten van een gebied voor nieuwbouw. Bijvoorbeeld door de kavels zo in te richten dat er optimaal gebruik kan worden gemaakt van zonne-energie. Met de gebouwde omgeving als uitgangspunt werken particulieren,
gevel, vloer en dak), een zonneboiler en
Hierdoor kunnen zij bijvoorbeeld gezamen-
dubbel glas besparen niet alleen geld,
lijk isolatiemateriaal inkopen tegen een
maar zijn ook comfortverhogend. Des-
lagere prijs. Meer informatie:
ondanks vragen deze maatregelen altijd
WWW.WINSTUITJEWONING.NL
een investering die voor de baten uitgaat. Om de drempel te verlagen is Winst uit je
De Groene Mug De Groene Mug is het open platform van de gemeente Haarlem waar inwoners, organisaties en bedrijven ideeën kunnen
bedrijven en organisaties samen in verschillende energieprojecten. Particulieren vinden elkaar via bewonerscoöperaties of via een Vereniging van Eigenaars (vve). Het bedrijfsleven (bouwers, energiebedrijven, eigenaren van vastgoed en woningcorporaties) spelen een actieve rol, waarbij overheden binnen de Metropoolregio Amsterdam vaak ondersteunend zijn. Dat kan zijn in de vorm van het leveren van een financiële bijdrage, leningen, maatwerk in regelgeving, het delen van kennis of, heel praktisch, het beschikbaar stellen van een vergaderruimte.
uitwisselen voor een beter klimaat. Het doel is om heel Haarlem in 2030 klimaatneutraal te laten zijn. Klimaatneutraal wil zeggen: een stad waarin het energieverbruik per saldo niet tot uitstoot van CO2 of andere
127 27
broeikasgassen leidt. De gemeente
procent groene stroom in. Op de website
is voortvarend en wil dat in 2015 voor
van de Groene Mug staan tal van praktische
haar eigen organisatie al bereiken. Een
energiebesparende tips. De Groene Mug
paar voorbeelden: Haarlem werkt aan
trekt inmiddels ook de stad in en organiseert
energiezuinige openbare verlichting, het
jaarlijks de Haarlemse Heerlijke Huizenroute.
gemeentelijk wagenpark rijdt op aardgas
Bewoners stellen hun duurzame woning
waar het in de toekomst groen gas voor wil
open en enthousiasmeren daarmee andere
gebruiken en de gemeente koopt nu al 100
Haarlemmers. Kijk op: WWW.DEGROENEMUG.NL Park 20|20 Park 20|20 ligt pal naast de a4 in Hoofddorp. Dit duurzame, full service kantoorpark wordt gebouwd volgens de Cradle to Cradle® filosofie. De kern van het Cradle to Cradle® (c2c) principe ligt in de gedachte ‘afval is voedsel’. Dat houdt in dat
28
alle materialen na hun leven hergebruikt
Modelwoning Hoek van IJ
lieren gunstige leningen te verstrekken om
kunnen worden dan wel zonder schade aan
Verschillende bouwbedrijven hebben in
energiebesparende maatregelen te financie-
de natuur kunnen worden teruggegeven.
Lelystad het initiatief genomen om een,
ren. Zodra de werkzaamheden zijn afgerond,
Park 20|20 heeft tal van duurzame en c2c-
zogenaamde, ‘nul-op-de-meter-woning’ te
wordt de woning opengesteld zodat huis-
technieken toegepast. Denk hierbij aan
realiseren. De woning aan Hoek van ’t IJ 20
eigenaren daar energiebesparende ideeën
het gebruik van zonne- en groene energie,
wordt voor vier jaar in bruikleen gegeven
kunnen opdoen. Meer weten? Bezoek
grijs- en zwartwaterzuivering, groene daken
aan vier bouwbedrijven. Zij moeten er
WWW.BOUWENDNEDERLAND.NL/NIEUWS/819112/
en wanden, c2c-gecertificeerde materialen,
gezamenlijk voor zorgen dat met behulp van
NULOPDEMETER-TIMMERT-AAN-DE-WEG
afvalreductie en demontabele bouwma-
energiebesparende maatregelen de woning
terialen. Park 20|20 is het eerste Cradle to
in de Zuiderzeewijk bij normaal gebruik
Klimaatneutrale wijken in Amsterdam
Cradle® kantoorpark in Nederland en wordt
evenveel energie opwekt als dat er wordt
In Amsterdam worden twee volledig
in verschillende fases opgeleverd. Meer
gebruikt. De gemeente wil met het project
klimaatneutrale wijken ontwikkeld. In het
informatie op WWW.PARK2020.COM
de mogelijkheden onderzoeken om particu-
project ‘De Stadstuin Overtoom’ komen er
129 29
in Nieuw-West uiteindelijk 470 nieuwe wo-
april 2014 opgeleverd. Daarmee is het de
Houthaven wordt aangesloten op het Stads-
ningen die allemaal aan of in de stadstuin
eerste klimaatneutrale wijk van Nederland.
warmtenet) en duurzame energieopwek-
liggen. Het project richt zich op een nieuwe
king in de buurt zelf. De Houthaven is hierin
generatie stadsbewoners die duurzaam-
De Houthaven is een zoveel mogelijk
een voorbeeld voor de rest van Nederland
heid hoog in het vaandel hebben staan. Zij
autovrije en stedelijke buurt met smalle
en is door het rijkuitgeroepen tot Excellent
wonen straks niet alleen in een duurzame
straten en veel ruimte voor groen en water.
gebied. De Houthaven krijgt 2.000 wonin-
woning die zowel energie- als waterbespa-
De energiebehoefte wordt duurzaam
gen en faciliteiten als een basisschool en
rend is, maar zij weten ook dat de ontwikke-
opgewekt. Er wordt gebruikt gemaakt van
een Gymnasium. Meer informatie over deze
ling van Stadstuin Overtoom zo duurzaam
‘trias energetica’: een veelbelovend pakket
wijken vindt u op WWW.STADSTUINOVERTOOM.NL
mogelijk is verlopen. Zo worden materialen
aan energiebesparende en duurzame
en WWW.HOUTHAVEN.NL.
hergebruikt en afvalstromen beperkt. De
maatregelen, bestaande uit o.a. duurzaam
eerste fase van Stadstuin Overtoom is in
casco, duurzame energieopwekking (de
De Groene Grachten De Groene Grachten is een initiatief van Wubbo Ockels. Tot zijn overlijden zelf ook bewoner van de Amsterdamse grachten. Tijdens het verduurzamen van zijn pand in 2012 zag hij, met het vooruitzicht op het
stap in het verduurzamen van hun pand.
400-jarig bestaan van de grachten een jaar
In 2013 tekende De Groene Grachten en
later, aanleiding om het initiatief breder
het Rijk een ‘Green Deal’ voor de verdere
te trekken. Zo wilde hij laten zien dat het
opschaling van haar werkzaamheden en
niet tot zijn eigen pand beperkt hoeft te
kennis. Bij De Groene Grachten kunnen
blijven. Inmiddels zijn er 6 panden aan de
bewoners en eigenaren terecht voor o.a.
Nieuwe Prinsengracht verduurzaamd. De
duurzaam projectmanagement, onderzoek
tweede doelstelling binnen het project is
naar historische gebouwen en advies
de opgedane kennis te verspreiden. Naast
op het gebied van energiebesparing en
het organiseren van de Amsterdam Solar
communicatie van duurzame projecten.
Boat Parade is er een Online Menukaart
Op WWW.DEGROENEGRACHTEN.NL vindt u meer
voor grachtbewoners gemaakt. Bewoners
informatie
en eigenaren zetten hiermee een eerste
30
131 31
EN VERDER... Global Sustainability Solutions Center In januari 2013 is het Global Institute of Sustainability (gios), dat verbonden is aan de Arizona State University (asu), in Haarlemmermeer geopend. Het internationale platform is een samenwerking tussen de gemeente en de Amerikaanse universiteit en is het eerste van drie wereldwijde kenniscentra voor toegepast onderzoek van de asu. Deze centra dragen de naam asu Global Sustainability Solutions Center (gssc). De andere centra komen in Hong Kong en een later te bepalen plek in Latijns Amerika. Het centrum heeft zich als doel
32
gesteld om de hardnekkige problemen
Amsterdam Connecting Trade
de Schiphol Group. Voor de “Logistieke
luchthaven en Seamless Connections, een
op het gebied van duurzaamheid aan te
Het Amsterdam Connecting Trade (act)
Westas” (dat is corridor tussen tussen
project dat zich richt op het optimaliseren
pakken en op te lossen en ziet daarbij de
is een programma van de Schiphol Area
Greenport Aalsmeer, luchthaven Schiphol
van de logistieke keten door middel van
samenwerking tussen universiteiten, onder-
Development Company (sadc). De sadc
en de haven van Amsterdam) is het pro-
ict-toepassingen. Meer informatie op:
nemingen, maatschappelijke organisaties,
richt zich op (inter-) nationale en regionale
gramma act gestart. Dit heeft als doel het
WWW.SCHIPHOLTRADEPARK.NL/OVER-AMSTERDAM-
gemeenschappen en overheidsorganisaties
logistieke bedrijven, met name in de secto-
gebied te ontwikkelen tot een internatio-
CONNECTING-TRADE
daarbij als een krachtig instrument. Het
ren aerospace, fashion, food & flowers, life
nale toplocatie voor de logistieke branche
centrum past naadloos in de ambitie van de
sciences en high tech. Voor deze sectoren
en aanverwante bedrijven. Projecten die
Green Metropole
gemeente Haarlemmermeer om het Silicon
ontwikkelt het adc een samenhangend
de komende jaren worden uitgevoerd
Green Metropole helpt ondernemers
Valley van de duurzaamheid te worden.
portfolio van hoogwaardige werklocaties.
zijn een directe vrachtaansluiting op de
binnen de Metropoolregio Amsterdam
Meer weten? Bezoek SUSTAINABILITYSOLUTIONS.
Het sadc heeft vier aandeelhouders: de
hsl-Zuid, een Ongestoord Logistieke
om van duurzame en innovatieve plannen
ASU.EDU/PROGRAMS/GLOBALCENTERS
gemeente Haarlemmermeer, gemeente
Verbinding tussen FloraHolland (bloemen-
een gezond bedrijf te maken. Het is een
Amsterdam, provincie Noord-Holland en
veiling Aalsmeer) en de platforms op de
samenwerking tussen Green it, uva, vu,
133 33
New Energy Dock en de Amsterdam Econo-
op de ontwikkelingshulp aan dat land.
mic Board. Dankzij dit initiatief worden 60
Verder gaf het Festival of Cools ruimte aan
duurzame ondernemers actief ondersteund.
OnePlanetCrowd, het duurzame crowdfun-
Daarnaast worden er nieuwe duurzame
dingsplatform waarvan Green Metropole een
projecten gestart, krijgen duurzame
van de founding partners is. Het platform wist
bedrijven huisvesting en worden netwerk-
al 5000 investeerders aan zich te binden en
bijeenkomsten, workshops en evenementen
dankzij hen kwamen projecten als de Waka
georganiseerd. Een van de meest in het
Waka Power (een telefoonlader en zaklamp
oog springende evenementen is het Festival of Cools (WWW.FESTIVALOFCOOLS.NL). Dit evenement, dat plaatsvindt op de Dag van de Duurzaamheid (10 oktober), biedt zo’n 70 duurzame ondernemers een podium om
op zonne-energie) en Greeniant (een app
en bedrijven om de wereld echt duurzaam
zich op te presenteren. Op het terrein van
om energie te besparen) van de grond en
te veranderen en streeft daarom naar een
New Energy Docks kan iedereen met een
wist bijvoorbeeld het bekende Snappcar (het
energieneutraal Almere in 2022. Dat doet de
gezonde interesse voor duurzaamheid zich
delen van auto’s onder particulieren) ruim 3,5
coöperatie door niet alleen een inspiratie-
laten informeren over de meest innovatieve
ton op te halen. Bezoek WWW.GREENMETROPOLE.
bron te zijn voor duurzame initiatieven, maar
en groene producten. Wat te denken van
NL
voor meer informatie over deze projecten.
ook door concrete voordelen te bieden. Een
de volledig afbreekbare babyschoentjes
34
goed voorbeeld is het lokaal opwekken van
van Oat Shoes, waar na gebruik een echte
De Groene Reus
groene energie. Zo ontvangen particulieren
levensboom uit groeit. Of de tassen van,
De Groene Reus is de duurzame energieco-
collectief korting op zonnepanelen. De
oude bij de bouw gebruikte banieren,
öperatie van Almere. Het is een samenwer-
Groene Reus verzorgt het hele proces van
Naomi’s Atelier. Maar er waren ook bedrijven
kingsverband tussen bewoners, ondernemers
aankoop tot installatie. Ook bedrijven kunnen
die een mooie mix tussen duurzaamheid en
en maatschappelijke organisaties met
hiervan profiteren. Een expert van De Groene
ontwikkelingshulp hebben gevonden. Moyee
als missie het initiëren en faciliteren van
Reus bezoekt bedrijfspanden en geeft een
Coffee is daar een voorbeeld van. Het bedrijf
duurzame projecten die bijdragen aan een
gedetailleerd inzicht in het energieverbruik.
denkt mee bij het opzetten van een volledige
democratische energietransitie in Flevoland.
De overheid faciliteert dit burgerinitiatief waar
koffieproductieketen in Ethiopië om zo
De Groene Reus wil bovendien maatschap-
mogelijk. Meer informatie over De Groene
een bijdrage te leveren aan een besparing
pelijk een verschil maken voor de bewoners
Reus vindt u op WWW.DEGROENEREUS.NL
135 35
WattvoorWatt Het Haarlemse project Watt voor Watt is opgestart vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties met als doel ervaring op te doen in grootschalige energiebesparingsprojecten. Kort samengevat is het een energiebesparingsproject dat Haarlemmers de mogelijkheid biedt energiebesparende maatregelen in huis te doen. De initiatiefnemers berekenen ons voor dat de komende 15 jaar een gemiddeld huishouden zo’n €60.000 aan energiekosten betaalt. Hele wijken, zoals de Boerhaavewijk, het Ramplaankwartier en de Leidsebuurt, worden in samenwerking met de Corporaties onderworpen aan grootschalig onderhoud en energiebesparende maatregelen. In een aantal wijken gebeurt dit onder de regie van de bewoners zelf. WattvoorWatt verbindt al deze initiatieven en geeft advies op het gebied van energiebesparing. Het project wil binnen twee jaar de energielabels van minimaal 1500 Haarlemse woningen met twee stappen verbeteren of minimaal op label b niveau krijgen. Meer informatie vindt u op WWW. DEGROENEMUG.NL/WATTVOORWATT
36
137 37