Maatschappelijk verantwoord handelen/ondernemen Dilemmatraining aan de hand van een stappenplan voor (bedrijfs-) ethische analyse
Jurgen Marechal
Wat is ethiek? Ethiek is een benadering van de werkelijkheid die zich richt op hoe mensen goed (menswaardig) behoren (normatief) te handelen (praktisch)
Een systematisch ethische reflectie op een casus m.b.v. een stappenplan Stap 1: analyse van de probleemsituatie en/of dilemma Stap 2: het ontleden van de probleemsituatie en/of dilemma Stap 3: het formuleren van het ethische probleem Stap 4: het verzamelen van materiaal voor een oplossing vanuit de beginsel- en gevolgenethiek Stap 5: welke oplossing is de meest verantwoorde?
Stap 1: (Theorie) analyse van de probleemsituatie en/of dilemma De omschrijving van de casus die U ethisch wilt analyseren
Stap 1: (Praktijk) analyse van de probleemsituatie en/of dilemma Men wil Uw bedrijf, dat vecht voor haar voortbestaan, inhuren voor een miljoenen order. Eén eis: er mogen geen homoseksuelen meewerken aan het project. De opdrachtgever wijst vanuit zijn geloof homoseksualiteit af. Teken je de “geen homoverklaring” wel of niet?
Stap 2: (Theorie) het ontleden van de probleemsituatie en/of dilemma Welke optieken zijn in het geding? Welke waarden zijn in het geding?
Stap 2: (Praktijk) het ontleden van de probleemsituatie en/of dilemma Economische optiek: De order brengt geld op/imago van het bedrijf. Juridische optiek: Mag je vragen naar seksuele geaardheid, mag je een niet-homo garantie ondertekenen, hoever reikt godsdienstvrijheid? Sociale optiek: Mag je mensen diskwalificeren op grond van seksuele voorkeur? Personeelsoptiek: Werkgelegenheid vs. (seksuele) privacy van de werknemers.
Stap 2: (Praktijk) het ontleden van de probleemsituatie en/of dilemma Waarden worden vanuit de optieken geformuleerd: Economische optiek: Welvaart Juridische optiek: Legaliteit Sociale optiek: Respect, solidariteit Personeelsoptiek: Werk (arbeid)/privacy
Stap 3: (Theorie) het formuleren van het ethische probleem Als je een ethisch probleem duidelijk wilt formuleren dan zet je de verschillende waarden tegenover elkaar.
Stap 3: (Praktijk) het formuleren van het ethische probleem Moeten we het project aannemen en de “geen homoverklaring” tekenen voor de welvaart en werkgelegenheid (arbeid) van het bedrijf of moeten we juist niet tekenen uit respect/solidariteit voor/met homoseksualiteit, privacy van de werknemers, legaliteit,…?
Stap 4: (Theorie) het verzamelen van materiaal voor een oplossing vanuit de beginsel- en gevolgenethiek Antwoorden vanuit de beginselethiek Antwoorden vanuit de gevolgenethiek
Beginselethiek De intentie/bedoeling van de daad staat centraal Handelen uit plichtsbesef en niet uit neiging De waardigheid van de mens is een centraal beginsel Praktische tip: vraag je steeds af hoe het zou zijn als anderen zo zouden handelen zoals jij?
Gevolgenethiek Ethisch juist handelen is doelen realiseren Het welzijnsmaximaliseringsbeginsel staat hierbij centraal Het gevolg/resultaat van de handeling moet dus goed zijn en niet in goede bedoelingen blijven steken
Stap 4: (Praktijk) het verzamelen van materiaal voor een oplossing vanuit de beginsel- en gevolgenethiek Gevolgenethiek: Het resultaat voor de meeste mensen moet het meeste nut, geluk en genot opleveren en dan kies je voor het tekenen van de “geen homoverklaring� omdat dit een marginale groep is. De welvaart/arbeid van de grootste groep staat hier centraal.
Stap 4: (Praktijk) het verzamelen van materiaal voor een oplossing vanuit de beginsel- en gevolgenethiek Beginselethiek: De goede bedoeling, beginsel: menswaardigheid en plicht staat centraal. Je moet niet handelen uit neiging om er zelf beter van te worden. Dus niet tekenen. Een mens is geen middel maar altijd doel op zich. Praktische tip: zou jij willen dat iemand een verklaring tegen jouw manier van leven zou ondertekenen en jou daarmee diskwalificeren als mens? Nee, dan moet je ook nu niet tekenen.
Stap 5: (Theorie) welke oplossing is de meest verantwoorde? Maak een gemotiveerde keuze tussen de oplossing van de beginsel- en gevolgenethiek
Stap 5: (Praktijk) welke oplossing is de meest verantwoorde? Hier moet U een persoonlijke keuze maken tussen de oplossing van de gevolgenethiek of de beginselethiek. De voorafgaande stappen komen hier in het kort nog eens terug (met name de botsende waarden en de normatief ethische visies).
Vragen naar aanleiding van dit stappenplan Stap 1: analyse van de probleemsituatie en/of dilemma Stap 2: het ontleden van de probleemsituatie en/of dilemma Stap 3: het formuleren van het ethische probleem Stap 4: het verzamelen van materiaal voor een oplossing vanuit de beginsel- en gevolgenethiek Stap 5: welke oplossing is de meest verantwoorde?