Bekeringen en magie

Page 1

Christelijk tijdvak?  Ja, want:  Christendom doordrenkt maatschappij en machtsverhoudingen  Geloof bepaalt heel je leven

 Nee, want:  Verheven boodschap is slechts laagje vernis  Daaronder aloud (‘heidens’) bijgeloof  Vernislaagje aangebracht door wijze van bekeringen:  Met nadruk op uiterlijkheden


Vernislaagje door bekeringen  Bekeringen eerst door botte bijl  Later meer geraffineerd:  door overname heidense gebruiken:  ombuiging van oude voorstellingen  Voorbeelden: in reader p. 17  Hierdoor: voortleven bijgeloof in dagelijks leven  Geen zwart-wit beeld religie-magie


Schemergebied: onduidelijk verschil geloof - bijgeloof        

Religie – magie: waarin zit onderscheid? Bij Sacrament van de doop - Door man met vreemd gewaad (toga) - Onbegrijpelijke spreuken (Latijn) - Met chrisma, water, zout - Met ceremonie van exorcisme: uitblazen Satan Nog een voorbeeld: Zegeningen van auto door geestelijkheid?

 Waar leg je de grens?


Waar ligt de grens?  Christoffelpenning in auto  Kokertje om nek met Joh. 1,1 contra vloek van de duivel  Meesmokkelen hostie: afweer tegen veeziekten  Keeper hangt medaillon in hoek goal  Voetballer die kruisteken slaat


Religie en magie: de principiële, theoretische verschillen Religie

Magie (in Christelijk Europa)

Doel

Praktische bescherming en verklaringen (zie magie) Onsterfelijkheid

Bescherming tegen kwaad Verklaring van onbegrepen zaken

Handelingsgebied: waar richt het zich op?

Niet-waarneembare, hogere zaken

Bereikbare, aardse zaken, directe omgeving

Middel

Rituelen en gebed = Smeekbeden

Manipulatietechniek om succes Negatief: Vervloekingen winners door losers

Frequentie

Permanent aanwezig in het bestaan

Incidenteel, op afroep

Succes

Niet verzekerd

Gegarandeerd (mechanisch)

Succes is afhankelijk van

Intentie en levenswijze

Goed uitspreken, goed uitvoeren

Maatschappelijke status

Gevestigde, publieke cultus

Ongeorganiseerd, zonder status

Beoefenaars

Bevoegden (clerus, theologen)

Niet-gevestigden (charlatans)

Sociale toepassing en sociale functie

Op macroniveau: zorgt voor groepsidentiteit, machtslegitimering

Op microniveau: Zorgt voor sociale nivellering, heeft ‘maaiveldfunctie’ (uitleg hieronder)

Bestrijding tegenkracht als zijnde

Ketterij

Hekserij = sinds 1487 Ketterij

Beschikbare middelen tegen kwaad

Gebed tegen Satan

Contramagie contra vervloekingen


Conclusie  Onderscheid religie / magie is vaag  Hangt af van je definitie: theorie, met vooral    

verschilpunten In dagelijkse praktijk vooral overeenkomsten voorop. Oorzaken hiervan: Door kerstening: top-down bekeringen en syncretisering (overname) En door gelovigen zelf: behoefte aan veel beschermende magie


Magie: in alle lagen van maatschappij  Middeleeuwen en nieuwere tijd: magisch     

religieuze wereldbeeld dominant in àlle lagen van maatschappij: elite én gewone volk Oorzaak hiervan: Neo-Platoonse leer Gaat uit van samenhangen in kosmos Astrologie werd algemeen aanvaard: invloed macrokosmos op microkosmos hemellichamen op elementen Aanhangers: àlle geleerden (Copernicus, Newton, Halley etc)


Voorbeeld elitemagie: Isaac Newton 1643-1727  Natuurkundige:  Gravitatie en mechanica  Bij uitstek vertegenwoordiger      

van Verlichte eeuw Als muntmeester: interesse in goud En ook in Alchemie: maken van goud Relatie met innerlijke staat van de mens Tot in 19e eeuw: geloof in magnetisme Hype 1800: Mesmer(isme) met behandelwijze à la Jomanda


Vier elementen en vier humores  Griekse wereldbeeld:

Ptolemeus, Hippocrates, Galenos  Dominant in middeleeuwen  Kosmos met vier elementen: warm, vochtig, droog, koud

 Lichaam is microkosmos         

(afspiegeling) Met vier levenssappen Mengsel van elementen - bloed= warm en vochtig -gele gal= warm en droog -slijm=koud en vochtig -zwarte gal=koud en droog Ziek zijn= verstoring van evenwicht Remedie: herstellen van evenwicht Vooral door aderlaten


 Vier temperamenten  - Bloed: sanguinisch,    

vurig - Zwarte gal: melancholisch, depressief - Gele gal: cholerisch, kortaangebonden - Slijm: flegmatisch, weinig emotioneel Zoek het bijbehorende plaatje!


Geloof in zwarte magie: hekserij  Zwarte magie in middeleeuwen nog      

randverschijnsel iets occults: heimelijk kwaad doen (maleficium) Vanaf 1487 ingepast in christendom: Malleus maleficarum (Heksenhamer) van dominicanen Kramer en Sprenger Nieuw concept: zwarte magie of hekserij = verbond met Satan = Ketterij, bestreden door inquisitie


Heksenhamer is een handboek: Waaraan kun je heksen herkennen?             

Een selectie: ze maken mensen en dieren onvruchtbaar; ze kunnen dingen zien die verderop gebeuren; ze kunnen iemand verliefd doen worden (dat verklaart alles! kijk nu je buurman/vrouw maar aan!) ze kunnen miskramen veroorzaken; ze geven hun eigen kinderen ook aan de duivel; ze kunnen zich door de lucht van de ene naar de andere plaats bewegen; ze kunnen de rechters betoveren zodat die hen niet bestraffen; ze kunnen zichzelf laten zwijgen tijdens martelingen; ze maken openbaar wat voor anderen verborgen is; ze voorspellen, met de hulp van de duivel, de toekomst; ze kunnen mensen en dieren kwaad doen zonder ze aan te raken.


Verklaring heksenwaan 16e eeuw  Verklaring voor golf van verbrandingen juist in 16e eeuw       

is moeilijk: Eén verklaring: economisch-antropologische (Keith Thomas) Antropologische: Gaat uit van sociale (maaiveld)functie van witte magie en zwarte magie hulpmiddel zijn voor sociale nivellering binnen een dorp - Andermans succes is verdacht (resultaat van magie?) - Eigen mislukking is verklaarbaar (resultaat van andermans magie): gezichtsreddende verklaring - Eigen succes wordt tegengewerkt door zwarte magie van benadeelden


Theorie Thomas  Economische element:  Economisch individualisme 16e eeuw:  Ten koste van traditionele gemeenschapsrechten en armenzorg  Beroep van behoeftigen om burenhulp afgewezen  Uitbannen slecht geweten: uitroeien van schooiers met vervloekingskracht


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.