FASCISME/ NATIONAAL-SOCIALISME
Wat is “het” fascisme?
Verklaring of fenomenologie? ethisch perspectief / wetenschappelijke benadering? Lange traditie “ideologische” interpretaties (anti-fascisme: liberale & communistische fascisme-kritiek, Sonderweg, totalitarismethese) probleem van de “historisering”? (Historikerstreit)
Fascisme als ideologie
seculiere maatschappijvisie mensbeeld, toekomstvisie en politiek programma? (sociaal) bewustzijn van een (sociale) groep?
Anti-ideologie?
↔ liberalisme, socialisme Fascisme als tegenvorm Tegenterreur (“witte terreur”) Konservative Revolution? Nieuwe mens & nieuwe orde Anti-individualisme – Führer/Duce Parasitaire ideologie?
Nieuwe vorm ideologie?
Emphase
expressief expressief expressief expressief
ultra-nationalisme anti-communisme anti-liberalisme anti-kapitalisme
Historiciteit fascisme
begripsinflatie neo-fascisme? Ernst Nolte, Die faschistischen Bewegungen. Die Krise des liberalen Systems und die Entwicklung der Faschismen (1966)
fenomenologie fascisme crisis van het liberale systeem massabeweging, anti-democratisch én pseudo-legaliteit:(Monarchie Italië, Ermächtigungsgesetz 1933) product van de Eerste Wereldoorlog: vrijkorps, methodologie van de oorlog, militaristisch
fenomenologie fascisme (2) ambivalentie tov burgerij: anti-burgerlijke (klein)burgerlijkheid (oppervlakkige) raakvlakken met de tegenstander (socialistische rethoriek/gestiek) extreme vorm van nationalisme nadruk op “praktijk”, activistisch - heroïsering eigen (partij-)geschiedenis: tentoonstelling X-jaar fascisme, rituele herdenking van de Hitler-putch in München leiderschapscultus en collectivisme
Clerico-fascisme?
Fenomenologisch probleem: rol van geloof Conservatisme of fascisme?
Austro-fascisme & corporatisme (Dolfuss) Slowakije (Jozef Tiso) Ustasabeweging (Kroatië) Franquisme (falangisten & ultrakatholicisme)
Begripsgeschiedenis Italiaans fascisme
fasces cum securibus fasci rivoluzionari dei la lavoratori fasci di combattimento (1919)
“Wortels” Italiaans fascisme Italiaans (revolutionair) socialisme anarcho-syndicalisme George Sorel, Réflexions sur la violence (1908) Futurisme (Marinetti) “Manifeste futuriste” , in Le Figaro, (1909) activisme(vitalisme) vivere pericolosamente Elite-denken: Pareto, Nietzsche
Ideologische ontwikkeling Mussolini als socialistisch journalist (Il Trentino veduto da un socialista, 1909)
invloed marxisme , syndicalisme Herfst 1914 breuk met het socialisme, Il Popolo d’Italia: interventionalisme
Michele Bianchi (1883-1930)
Ontwikkeling fascisme
Fascisme als beweging - fasci di combattimento (1919). Samenwerking met futuristen en oudstrijders 1919-1920: het politiek theater van Fiume (d’Annunzio als eerste duce) November 1921 Partito Nazionale Fascista
Ontwikkeling fascisme Transitie: spanning tussen partij en staat (1922-1925) Mars op Rome Zuivering en deradicalisering (19251929): staat boven partij “De jaren van consensus”, totalitaire fase, choreografie van het fascime én verzoening met de r.k.kerk (1929-1936)
Eindfase
aansluiting bij Nazi-Duitsland
terugkeer van het radicalisme: de Republiek van Salò (1943-1945) burgeroorlog, anti-fascisme
Esthetiek van het fascisme politiek stijl ↔ politieke inhoud Susan Sontag: Fascinating fascism (voorbeeld Leni Riefenstahl) Peter Reichel, Der schöne Schein des Dritten Reiches. Faszination und Gewalt des Faschismus (1993) Simonetta Falasca-Zamponi, Fascist Spectacle. The Aesthetics of Power in Mussolini’s Italy (1997) Reactionary modernism (Jeffrey Herf) Modernism and fascism (Roger Grifin, 2007)
Spanningen Italiaans fascisme
revolutie ↔ reactie totalitaire modernisatie ↔ traditionalisme futurisme ↔ Romanità staat ↔ corporatisme staat ↔ partij, beweging staat ↔ maatschappij staat ↔ natie
Spanningen Italiaans fascisme (2)
staatskapitalisme ↔ “productivisme” “socialisme” ↔ anti-socialisme totalitarisme ↔ kerk, monarchie
Spanningen Italiaans fascisme (3)
anti-theoretisch (knokploegen)↔ noodzaak doctrine 1ste fascisme (Milaan) ↔ 2de fascisme (provincie) Mussolinismo = fascisme? Ideologisering ↔ Emphase (effect zonder inhoud) Noorden ↔ Zuiden
“Wortels” nationaal-socialisme “Volk” (Herder) …. “völkisch” Sociaal-darwinisme/ “wetenschappelijk” rascisme: l’ethnologie est jeune Joseph Arthur de Gobineau, Essai sur l’inégalité des races humaines (1853) Degeneratie/decadentie Nietzsche, Wille zur Macht Anti-humanisme, anti-christelijk
“Wortels” nationaal-socialisme (2) Houston Stewart Chamberlain, Die Grundlagen des 19. Jahrhunderts (1899) Deutsch-Österreich: Duits-nationalisme & anti-semitisme Georg von Schönerer/ Alldeutsche Partei Karl Lueger/ Christlich-soziale Partei
Brigitte Haman, Hitlers Wien. Lehrjahre eines Diktators (München 1996)
Strijd om de ideologie
Betekenis Mein Kampf
Fascisme ↔ Nationaal-socialisme = Futurisme ↔ Agrarromantik
Goebbels contra Rosenberg
Alfred Rosenberg, Der Mythus des 20. Jahrhunderts (1930)/“Amt Rosenberg” Hitler: “undefinierbaren nordischen Phrasen” (1936) Joseph Goebbels:Modernistische façade stählerne Romantik 1933-1936: Expressionisme-debat 1937: Entartete Kunst “Ämterchaos des 3. Reiches”